ਬਿਬੇਕ ਬੁੱਧੀ

February 3, 2023

ਬਿਬੇਕ ਬੁੱਧੀ

ਗਿਆਨੀ ਸੁਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ (ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਬਾਲਾ ਸਾਹਿਬ, ਦਿੱਲੀ) 98990-70841

ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੇ ਜਿੱਥੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਬੇਅੰਤ ਦਾਤਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜ਼ਿਆ ਹੈ ਉੱਥੇ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਦਾਤ ਇਸ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਬਿਬੇਕ ਬੁੱਧੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਧਾਰਮਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮੱਲਾਂ ਮਾਰੀਆਂ ਹਨ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧੀ ਉਹ ਅੰਦਰਲੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਮਝਦੀ, ਹਾਲਾਤ ਦਾ ਜਾਇਜ਼ਾ ਲੈਂਦੀ, ਨਿਰਣਾ ਕਰਦੀ ਤੇ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਭਾਲਦੀ ਹੈ।

ਬੁੱਧੀ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਜੁਲਦਾ ਸੰਕਲਪ ਸਿਆਣਪ ਦਾ ਹੈ। ਫ਼ਰਕ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬੁੱਧੀ ਕੁਦਰਤੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਸਿਆਣਪ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਤਜ਼ਰਬਿਆਂ ’ਚੋਂ ਉਪਜਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਦੋਨੋਂ ਪੁੱਠੇ ਪਾਸੇ ਵੀ ਤੁਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦ ਬੁੱਧੀ ਤੇ ਸਿਆਣਪ ਪੁੱਠੇ ਪਾਸੇ ਤੁਰ ਪੈਣ ਤਾਂ ਔਗੁਣ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਮਗਰੋਂ ਪਛਤਾਵੇ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਵਾਕ ਹੈ ‘‘ਬੁਧਿ ਵਿਸਰਜੀ ਗਈ ਸਿਆਣਪ; ਕਰਿ ਅਵਗਣ ਪਛੁਤਾਇ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੭੬)

ਬੇਸਮਝ ਬੁੱਧੀ ਭ੍ਰਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਵਿਕਾਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ‘‘ਮਤਿ ਬੁਧਿ ਭਵੀ, ਨ ਬੁਝਈ; ਅੰਤਰਿ ਲੋਭ ਵਿਕਾਰੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੩/੨੭) ਐਸੀ ਬੁੱਧੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਬੰਧਨਾਂ ਵਿਚ ਪਾਈ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਤੇ ਅੰਤ ਕਾਲ ਤੱਕ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦੇਂਦੀ। ਗੁਰ ਵਾਕ ਹੈ ‘‘ਜਿਉ ਉਲਝਾਇਓ ਬਾਧ ਬੁਧਿ ਕਾ; ਮਰਤਿਆ ਨਹੀ ਬਿਸਰਾਨੀ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੨੪੨)

ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਖੋਟੀ ਬੁੱਧੀ ਮਿਟਦੀ ਹੈ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਵਾਨ ਬੁੱਧੀ ਜਾਗਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਆਸਰੇ ਭਵਜਲ ਸੰਸਾਰ ਤਰ ਕੇ ਲੰਘਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਧੰਨ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ ‘‘ਦੁਰਮਤਿ ਮੇਟਿ, ਬੁਧਿ ਪਰਗਾਸੀ; ਜਨ ਨਾਨਕ ! ਗੁਰਮੁਖਿ ਤਾਰੀ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੪੯੫), ਇਸ ਲਈ ਹੁਣ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕੈਸੀ ਬੁੱਧੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਨ ਟਿਕਦਾ ਹੈ ‘‘ਕਵਨ ਬੁਧਿ ਜਿਤੁ ਅਸਥਿਰੁ ਰਹੀਐ ? ਕਿਤੁ ਭੋਜਨਿ ਤ੍ਰਿਪਤਾਸੈ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੯੪੫)

ਇਹ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਅੱਗੇ ਪੂਰਨ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਵਾਲ਼ੀ ਬੁੱਧੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਔਗੁਣਾਂ ਦੀ ਪੋਟਲੀ ਲੱਥ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਨਿਰਭੈਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੈਸਾ ਕਿ ਗੁਰ ਵਾਕ ਹੈ ‘‘ਮਨੁ ਤਨੁ ਬੁਧਿ ਅਰਪੀ ਠਾਕੁਰ ਕਉ; ਤਬ ਹਮ ਸਹਜਿ (’ਚ) ਸੋਏ ॥੩॥ ਜਉ ਲਉ ਪੋਟ ਉਠਾਈ ਚਲਿਅਉ; ਤਉ ਲਉ ਡਾਨ ਭਰੇ ॥ ਪੋਟ ਡਾਰਿ ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਮਿਲਿਆ; ਤਉ ਨਾਨਕ ਨਿਰਭਏ ॥੪॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੨੧੪)

ਮਨੁੱਖੀ ਬੁੱਧੀ; ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਇਕਸਾਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀ, ਇਹ ਬਦਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਸਰਜਿਤ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਭ੍ਰਸ਼ਟ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਾਲਕ ਦੀ ਬੁੱਧੀ ਮਸੂਮ ਬੁੱਧੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਅੰਦਰ ਪਾਪ-ਪੁੰਨ ਦੀ ਕੋਈ ਲੇਸ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ ਹੁੰਦੀ। ਇਸੇ ਲਈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੁੱਖ ਵਰਤਦਾ ਹੈ ‘‘ਪਾਇਓ ਬਾਲ ਬੁਧਿ ਸੁਖੁ ਰੇ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੨੧੪)

ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਬੱਚਾ ਵੱਡਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਦੁਨੀਆਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰਕ ਬੁੱਧੀ ਸਿੱਖਾਲਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਸੰਸਾਰੀਆਂ ਕੋਲੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਬੁੱਧੀ; ਚੰਚਲ, ਚਤੁਰ ਤੇ ਅਸਥਿਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ‘‘ਚੰਚਲ ਚਪਲ ਬੁਧਿ ਕਾ ਖੇਲੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੧੫੨)

ਇਹ ਜੇ ਮਲ਼ੀਨ ਹੋ ਜਾਏ ਤਾਂ ਇਸ ਅੰਦਰ ਅਹੰਕਾਰ ਉਤਪੰਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਅਹੰਬੁਧਿ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਅਭਿਮਾਨੀ ਬੁੱਧੀ ਆਪਣੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਦੇ ਅਭਿਮਾਨ ਵਿਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜ੍ਹਤਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ‘‘ਗਿਆਨੀ ਗੁਨੀ ਸੂਰ ਹਮ ਦਾਤੇ; ਇਹ ਬੁਧਿ ਕਬਹਿ ਨ ਨਾਸੀ ॥’’ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/੯੭੪)

ਐਸੀ ਅਭਿਮਾਨੀ ਬੁੱਧੀ ਕੋਈ ਗੁਣ ਗ੍ਰਹਿਣ ਨਹੀਂ ਕਰਨ ਦੇਂਦੀ, ਜਿਵੇਂ ਚੰਦਨ ਦੇ ਕੋਲ ਉੱਚਾ ਲੰਮਾ ਬਾਂਸ ਉਸ ਦੀ ਸੁਗੰਧ ਗ੍ਰਹਿਣ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਲਾਂਕਿ ਕੌੜਾ ਨਿੰਮ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਗਾਥਾ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ‘‘ਮੈਲਾਗਰ ਸੰਗੇਣ; ਨਿੰਮੁ ਬਿਰਖ ਸਿ ਚੰਦਨਹ ॥ ਨਿਕਟਿ ਬਸੰਤੋ ਬਾਂਸੋ; ਨਾਨਕ ! ਅਹੰ ਬੁਧਿ ਨ ਬੋਹਤੇ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੩੬੦)

ਸੱਚ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਇਹ ਬੁੱਧੀ ਹੋਰ ਮਲ਼ੀਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਖੋਤੇ ਵਾਲੀ ਬੁੱਧੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ‘‘ਇਕਨਾ ਨਾਦੁ ਨ ਬੇਦੁ ਨ ਗੀਅ ਰਸੁ; ਰਸੁ ਕਸੁ ਨ ਜਾਣੰਤਿ ॥ ਇਕਨਾ ਸਿਧਿ ਨ ਬੁਧਿ ਨ ਅਕਲਿ ਸਰ; ਅਖਰ ਕਾ ਭੇਉ ਨ ਲਹੰਤਿ ॥ ਨਾਨਕ ! ਤੇ ਨਰ ਅਸਲਿ ਖਰ; ਜਿ ਬਿਨੁ ਗੁਣ ਗਰਬੁ ਕਰੰਤ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੧੪੧੧)

ਸੋ ਅਸੀਂ ਆਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਸੰਸਾਰੀ ਬੁੱਧੀ ਵਿਚ ਦੁਰਮਤਿ ਬੁੱਧੀ ਦਾ ਪਾਸਾਰਾ ਪਸਰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਦੁਰਮਤਿ ਬੁੱਧੀ ਦੇ ਨਾਸ਼ ਹੋਣ ’ਤੇ ਬਿਬੇਕ ਬੁੱਧੀ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਬਿਬੇਕ ਬੁੱਧੀ ਉਹ ਬੁੱਧੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਪਾਸ ਚੰਗੇ ਤੇ ਮੰਦੇ ਦੀ ਪਰਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਐਸੀ ਬੁੱਧੀ ਸਤਸੰਗਤਿ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ‘‘ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਮਿਲਿ ਬੁਧਿ ਬਿਬੇਕ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੩੭੭) ਜਾਂ ਫਿਰ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ‘‘ਕਰਿ ਕ੍ਰਿਪਾ ਗੋਬਿੰਦਿ ਦੀਆ; ਗੁਰ ਗਿਆਨੁ ਬੁਧਿ ਬਿਬੇਕ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੫੦੧), ਇਹ ਉਹ ਤੱਤ ਬੁੱਧੀ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਭੂ ਸਿਮਰਨ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ‘‘ਪ੍ਰਭ ਕੈ ਸਿਮਰਨਿ (ਨਾਲ਼); ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ ਤਤੁ ਬੁਧਿ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੨੬੨)

ਇਸੇ ਨੂੰ ਬੁਧਿ ਪ੍ਰਗਾਸ ਆਖਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਦੁਰਮਤਿ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਲੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਦੂਰੀ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦ ਐਸੀ ਬੁੱਧੀ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜਮ ਦਾ ਡਰ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਐਸੀ ਬੁੱਧੀ ਵਾਲਾ ਜਮ ਨੂੰ ਸਿਰਜਣ ਵਾਲੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿਮਰਨ ਵਿੱਚ ਮਸਤ ਹੋਇਆ ਵੇਖਦਾ ਹੈ । ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ‘‘ਕਬੀਰ ! ਮੇਰੀ ਬੁਧਿ ਕਉ, ਜਮੁ ਨ ਕਰੈ ਤਿਸਕਾਰ ॥ ਜਿਨਿ ਇਹੁ ਜਮੂਆ ਸਿਰਜਿਆ; ਸੁ ਜਪਿਆ ਪਰਵਿਦਗਾਰ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੭੧)

ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਸੁੱਖ ਭਾਲਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸੁੱਖ ਵਿਹਾਜਣ ਲਈ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਲਪਨਾ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਸੁੱਖ ਮਾਣਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਹੈ; ਇਉਂ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਮਨ ਵਿੱਚ ਮੋਹ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਸੁੱਖ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿਚ ਬਾਰ ਬਾਰ ਇਹਨਾਂ ਕਲਪਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਫਿਰ ਇੰਜ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਆਦਤ ਹੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਆਦਤ ਤੋਂ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਅੱਗ ਫਿਰ ਭੜਕ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਬੁੱਝਣ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਤੇ ਜੀਵ; ਜੀਵਨ ਬਾਜ਼ੀ ਹਾਰ ਰਿਹਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ‘‘ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਜਲਤ ਨ ਕਬਹੂ ਬੂਝਹਿ; ਜੂਐ ਬਾਜੀ ਹਾਰੀ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੪/੧੧੯੮)

ਐਸੀ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਹਰ ਵਿਚਾਰੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਦੁਨੀਆਂਦਾਰ ਮਨੁੱਖ ਉੱਪਰ ਚੱਲਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਜਿਉਂ ਹੀ ਬਿਬੇਕ ਬੁੱਧੀ ਜਾਗਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਮਨ-ਸ਼ਕਤੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਿਚਰ ਮਨੁੱਖ ਅਵਿੱਦਿਆ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਬਿਬੇਕ ਬੁੱਧੀ ਦਾ ਦੀਵਾ ਧੁੰਦਲਾ ਤੇ ਮਲੀਨ ਹੋਇਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ‘‘ਮਾਧੋ ! ਅਬਿਦਿਆ ਹਿਤ ਕੀਨ ॥ ਬਿਬੇਕ ਦੀਪ ਮਲੀਨ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/੪੮੬)

ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਜੀਵ; ਪਰਤ ਕੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਬਿਬੇਕ ਬੁੱਧੀ ਵਿਚ ਵਿਚਰਨ ਦਾ ਚੱਜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ‘‘ਨਦਰਿ ਕਰੇ ਤਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮੇਲੇ; ਅਨਦਿਨੁ ਬਿਬੇਕ ਬੁਧਿ ਬਿਚਰੈ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੪/੬੯੦) ਤਦ ਮਨੁੱਖੀ ਮਨ ਆਪਣੀਆਂ ਚਾਤੁਰੀਆਂ ਛੋੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਬਿਬੇਕ ਦੀ ਸਬਲਤਾ ਅੱਗੇ ਹਥਿਆਰ ਸੁੱਟ ਦੇਂਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਪਰਮਾਰਥਕ ਇੱਛਾਵਾਂ ਤਕੜੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਜੀਵ ਨੂੰ ਬੰਨ੍ਹਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਨ ਦੀਆਂ ਬੰਧਨ-ਕੜੀਆਂ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਤਦ ਉਹ ਜੀਵ ਦੁਨੀਆਂਦਾਰਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਨਿਆਰਾ ਖਲ੍ਹੋਂਦਾ ਹੈ ‘‘ਸੋ ਜਨੁ ਰਲਾਇਆ ਨਾ ਰਲੈ; ਜਿਸੁ ਅੰਤਰਿ ਬਿਬੇਕ ਬੀਚਾਰੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੩/੨੮)

ਇਹ ਸਮਝ ਲਈਏ ਕਿ ਜੀਵ; ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ, ਅਹੰਕਾਰ ਵਿਚ ਬਿਬੇਕਹੀਣ ਕਾਰਨ ਹੀ ਭਟਕਦਾ ਫਿਰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰ ਵਾਕ ਹੈ ‘‘ਹਉਮੈ ਮਾਇਆ ਮੋਹਿ (ਕਾਰਨ) ਖੁਆਇਆ; ਦੁਖੁ ਖਟੇ, ਦੁਖ ਖਾਇ ॥ ਅੰਤਰਿ ਲੋਭ ਹਲਕੁ ਦੁਖੁ ਭਾਰੀ; ਬਿਨੁ ਬਿਬੇਕ ਭਰਮਾਇ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੩/੧੧੩੨), ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਬਿਬੇਕ-ਬੁੱਧੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ‘‘ਓਇ ਸਦਾ ਅਨੰਦਿ (’ਚ) ਬਿਬੇਕ ਰਹਹਿ; ਦੁਖਿ ਸੁਖਿ ਏਕ ਸਮਾਨਿ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੩/੧੪੧੮), ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਹਰ ਕਲੇਸ਼ ਸਮਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਦੁਬਿਧਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੁੱਧੀ ਸਦਾ ਟਿਕਾਓ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਪਸਰੀ ਅਨੇਕਤਾ ਵਿਚ ਏਕਤਾ ਨਿਹਾਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਹੈ ਬਿਬੇਕ ਬੁੱਧੀ, ਜੋ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਵੱਲੋਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਅਮੋਲਕ ਦਾਤ ਹੈ ।

Kureeay Kureeay Vaidiaa (Maaroo Vaar M: 5 Dakhane , Ang 1096 Pauree 5)

admin

February 3, 2023

ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਜੀ

ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਡਖਣੇ ਮ:੫ ਦੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਵੀਚਾਰ ਵਿੱਚ “ਭੋਰੇ ਭੋਰੇ ਰੂਹੜੇ ਸੇਵੇਦੇ ਆਲਕੁ” ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਲਈ ਜੋ ਕਿ ਆਲਸ ਤੋਂ ਬਚਣ ਦਾ ਉਪਰਾਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ, ਇਸ ਵੀਡੀਓ ਵਿੱਚ ਬੜੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਅਤੇ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਨਿਮਾਣੀ ਜਿਹੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਦਾਸ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਉਮੀਦ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਕੁੱਝ ਲਾਭ ਜ਼ਰੂਰ ਉਠਾਵੋਗੇ ਜੀ।

ਦਾਸ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ

ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸੁਰਤਿ, ਮਤਿ, ਮਨੁ, ਬੁਧਿ, ਬਿਬੇਕ, ਸੁਮਤਿ, ਅਕਲਿ ਆਦਿ।

admin

January 26, 2023

ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸੁਰਤਿ, ਮਤਿ, ਮਨੁ, ਬੁਧਿ, ਬਿਬੇਕ, ਸੁਮਤਿ, ਅਕਲਿ ਆਦਿ।

ਗਿਆਨੀ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ

ਮਨ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀ ਇਹ ਮਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? (ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ)

ਮਨ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੀ ਇਹ ਮਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? (ਭਾਗ ਦੂਜਾ)

ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਪੱਖੋਂ ਵੇਖੀਏ ਤਾਂ ਅੱਜ ਸਾਇੰਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਹਰ ਜੀਵ ਦਾ ਸ਼ੁਭਾਅ, ਉਸ ਦਾ ਖਾਣ-ਪਾਣ, ਦੂਸਰਿਆਂ ਤੱਕ ਆਪਣੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਢੰਗ, ਸੁੰਘਣ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਆਦਿਕ ਖੋਜਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਵਿਸਥਾਰ ਸਹਿਤ ਗਿਆਨ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਵੀ ਸਕੈਨਿੰਗ ਮਸ਼ੀਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬੜਾ ਢੰਡੋਲਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਧਾਰਮਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਵੇਖੀਏ ਤਾਂ ਇਹ ਖੋਜਾਂ ਅਜੇ ਬਹੁਤ ਪਿੱਛੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਕੋਈ ਵੀ ਮਨੁੱਖ; ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਲੋਭ, ਮੋਹ, ਅਹੰਕਾਰ, ਕਾਮ, ਈਰਖਾ’ ਆਦਿ ਦੀ ਦਵਾ ਲੈਣ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਐਸੇ ਰੋਗਾਂ ਦੀ ਦਵਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਡਾਕਟਰਾਂ ਪਾਸੋਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਣੀ । ਇਹ ਸਚਾਈ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ 15ਵੀਂ ਸਦੀ ’ਚ ਬਿਆਨ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਜਦ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ (ਰਾਇਭੋਇ ਦੀ ਤਲਵੰਡੀ) ਵਿਖੇ ਬਚਪਨ ’ਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਵਿੱਚ ਮਗਨ ਹੋਏ ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਜੀ ਅਤੇ ਪਿਤਾ ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ ਚੰਦ ਜੀ ਵੇਖਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਸਰੀਰਕ ਰੋਗ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਵੈਦ (ਹਰਿਦਾਸ ਜੀ) ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਲਿਆਂਦਾ। ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਸਰੀਰਕ ਜਾਂਚ-ਪੜਤਾਲ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਬਚਨ ਕੀਤੇ ‘‘ਵੈਦੁ ਬੁਲਾਇਆ ਵੈਦਗੀ; ਪਕੜਿ ਢੰਢੋਲੇ ਬਾਂਹ ॥ ਭੋਲਾ ਵੈਦੁ, ਨ ਜਾਣਈ; ਕਰਕ ਕਲੇਜੇ ਮਾਹਿ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੧੨੭੯) ਅਰਥ : ਦਵਾ ਦੇਣ ਲਈ ਵੈਦ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਮੇਰੀ ਬਾਂਹ (ਦੀ ਨਬਜ਼) ਫੜ ਕੇ ਰੋਗ ਲੱਭਣਾ ਚਾਹਿਆ (ਪਰ ਰੋਗ ਨਾ ਮਿਲਿਆ), ਵਿਚਾਰਾ ਵੈਦ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਕਿ ਇਹ ਦਰਦ (ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ, ਰੱਬ ਤੋਂ ਪਏ ਵਿਛੋੜੇ ਦਾ) ਕਲ਼ੇਜੇ (ਜਿਗਰ/ਦਿਲ) ਵਿੱਚ ਹੈ।

ਮੈਡੀਕਲ ਸਾਇੰਸ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਸੋਚਣ-ਸ਼ਕਤੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਭਾਗ (ਸੁਚੇਤ ਮਨ, ਅਚੇਤ ਮਨ ਅਤੇ ਅਰਧ ਅਚੇਤ ਮਨ) ਮੰਨੇ ਹਨ ਯਾਨੀ ਕਿ ਮਨ-ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ’ਚ ਵੰਡਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਸਾਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ; ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ (ਅੱਗ, ਪਾਣੀ, ਹਵਾ, ਧਰਤੀ, ਅਕਾਸ਼) ਰਾਹੀਂ ਬਣੇ ਸਥੂਲ ਦਿਮਾਗ਼ ’ਚੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਪਿਛਲੇ ਭਾਗਾਂ ’ਚ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਪੱਖੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰ ਮਨ ਦੇ ਦਰਜਨ ਦੇ ਕਰੀਬ ਅਰਥ ਵਿਚਾਰੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਜੋ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨੇ ਭਾਗਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਬੜੇ ਵਿਸਥਾਰ ਭਰਪੂਰ ਸਨ। ਇਸ ਲੇਖ ’ਚ ‘ਮਨ’ ਦੁਆਰਾ ਦਿਮਾਗ਼ ਉੱਤੇ ਪੈਂਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਵਿਸਥਾਰ ਸਹਿਤ ਵਾਚਣਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰ ‘ਸੁਰਤਿ, ਬੁਧਿ, ਬਿਬੇਕੁ, ਅਕਲਿ, ਮਤਿ, ਮਨਮਤਿ (ਮਨ ਕੀ ਮਤਿ), ਗੁਰਮਤਿ (ਗੁਰੂ ਕੀ ਮਤਿ)’ ਆਦਿ ਨਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਅਜੋਕੇ ਕੋਸ਼ਾਂ ’ਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਕਸਰ ਅਰਥ ਇੱਕ ਸਮਾਨ (ਸੋਝੀ, ਸਮਝ, ਹੋਸ਼ ਆਦਿ) ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ‘ਬਿਬੇਕ’ ਦਾ ਅਰਥ ‘ਤਰਕ’ ਜਾਂ ‘ਨਿਰਣਾ ਲੈਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਯਾਨੀ ਕਿ ਚੰਗੇ-ਮੰਦੇ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨਾ’ ਹੈ, ਪਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰ ‘ਮਨ’ ਦੇ ਵਿਆਪਕ ਅਰਥਾਂ ਵਾਙ ਦਿਮਾਗ਼ ’ਤੇ ਪਏ ਇਸ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਵੀ ਕਈ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਨਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰ ‘ਅਕਲਿ’ ਸ਼ਬਦ 7 ਵਾਰ।, ਬਿਬੇਕ/ ਬਿਬੇਕੁ 38 ਵਾਰ।, ਸੁਰਤਿ/ਸੁਰਤੀ’ 140 ਵਾਰ।, ਬੁਧਿ/ਬੁਧੀ 133 ਵਾਰ।, ਮਤਿ- 342 ਵਾਰ।, ਗੁਰਮਤਿ/ਗੁਰਮਤੀ 412 ਵਾਰ।, ਮਨਮਤਿ 2 ਵਾਰ (ਜਾਂ ‘ਮਨ ਕੀ ਮਤਿ’ 11 ਵਾਰ), ਸੁਮਤਿ (ਚੰਗੀ ਮਤਿ) 19 ਵਾਰ ਦਰਜ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਹੀ ‘ਮਨ’ ਦੁਆਰਾ ਦਿਮਾਗ਼ ’ਤੇ ਪਿਆ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ

(1). ਅਕਲਿ– ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਸਲ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਰੌਸ਼ਨੀ, ਚਾਨਣ, ਸਿਆਣਪ’, ਜੋ ਦਿਮਾਗ਼ ’ਚੋਂ ਉਪਜਦੀ ਹੈ। ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਬਚਨ ਹਨ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ਼ ਮੇਰੀ ਅਕਲ ਹੋਰ ਬਣ ਗਈ, ਬਦਲ ਗਈ, ਰੱਬ ਦੀ ਬੰਦਗੀ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈ; ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਰੱਬ; ਮੇਰੇ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਓਪਰਾ/ਪਰਾਇਆ ਜਿਹਾ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ‘‘ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਅਕਲਿ ਭਈ ਅਵਰੈ; ਨਾਤਰੁ ਥਾ ਬੇਗਾਨਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੩੩)

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਬਚਨ ਹਨ ਕਿ ਜਿਹੜੇ (ਅਕਲਮੰਦ ਬਣ ਕੇ) ਰੱਬ ਦਾ ਨਾਮ (ਜੰਤਰਾਂ-ਮੰਤਰਾਂ ਰਾਹੀਂ) ਲਿਖ-ਲਿਖ ਕੇ ਵੇਚਦੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ਨਾਲ਼ ਪਰਵਾਰਿਕ ਲੋੜਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ (ਕਿਰਤ ਵਿਹੂਣਿਆਂ) ਦਾ ਜੀਵਨ ਫਿਟਕਾਰਯੋਗ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਖੇਤੀ (ਯਾਨੀ ਕਿ ਅਕਲ) ’ਚ ਡੰਗਰ ਚਰਦੇ ਰਹਿਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ਼ ਪਿੜਾਂ ’ਚ (ਫਸਲ) ਲੈ ਜਾਣ ਲਈ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਬਚਦਾ। ਸੱਚੀ ਕਿਰਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਭਗੌੜੇ ਐਸੇ ਲੋਕ; ਰੱਬ ਦੀ ਦਰਗਾਹ ’ਚ ਮਾਣ-ਸਤਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦੇ। ਸੋ ਅਕਲ ਨੂੰ ਬੇਲੋੜੇ ਵਾਦ-ਵਿਵਾਦ ’ਚ ਬੇਅਰਥ ਗਵਾਉਣਾ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਅਕਲ ਨਾਲ਼ ਰੱਬ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ (ਹਰ ਥਾਂ) ਮਾਣ-ਸਤਿਕਾਰ ਮਿਲੇ। (ਨਿਰਾ) ਪੜ੍ਹ ਕੇ (ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ) ਸਮਝਣ ਨਾਲ਼, ਅਮਲ ਕਰਨ ਨਾਲ਼ ਅਕਲ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਬੰਦਾ; ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਵੀ ਕਰਦਾ ਹੈ (ਨਾ ਕਿ ਖ਼ੁਦ; ਕਰਮਕਾਂਡ ਕਰਾ-ਕਰਾ ਹੋਰਾਂ ’ਤੇ ਆਰਥਿਕ ਬੋਝ ਬਣਦਾ ਹੈ)। ਇਹੀ ਅਸਲ ਰਾਹ ਹੈ; ਹੋਰ ਗੱਲਾਂ ਨਾਲ਼ ਤਾਂ ਸ਼ੈਤਾਨ ਹੋਣਾ ਹੈ, ਖ਼ੁਦਾ/ਸਚਾਈ ਦਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਬਣਨਾ ਹੈ ‘‘ਧ੍ਰਿਗੁ ਤਿਨਾ ਕਾ ਜੀਵਿਆ; ਜਿ ਲਿਖਿ+ਲਿਖਿ (ਕੇ) ਵੇਚਹਿ ਨਾਉ ॥ ਖੇਤੀ (ਅਕਲ) ਜਿਨ ਕੀ ਉਜੜੈ; ਖਲਵਾੜੇ (ਪਿੜ ’ਚ) ਕਿਆ ਥਾਉ ?॥ ਸਚੈ+ਸਰਮੈ (ਸ਼੍ਰਮੈ) ਬਾਹਰੇ; ਅਗੈ ਲਹਹਿ ਨ ਦਾਦਿ (ਕਦਰ/ਸ਼ਾਬਾਸ਼) ॥ ਅਕਲਿ ਏਹ ਨ ਆਖੀਐ; ਅਕਲਿ ਗਵਾਈਐ ਬਾਦਿ (’ਚ) ॥ ਅਕਲੀ ਸਾਹਿਬੁ ਸੇਵੀਐ; ਅਕਲੀ ਪਾਈਐ ਮਾਨੁ ॥ ਅਕਲੀ ਪੜ੍ਹਿ ਕੈ ਬੁਝੀਐ; ਅਕਲੀ ਕੀਚੈ ਦਾਨੁ ॥ ਨਾਨਕੁ ਆਖੈ ਰਾਹੁ ਏਹੁ; ਹੋਰਿ ਗਲਾਂ ਸੈਤਾਨੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੧੨੪੫)

ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦੇ ਵੀ ਬਚਨ ਹਨ ਕਿ ਹੇ ਬੰਦੇ ! ਜੇਕਰ ਤੂੰ ਅਕਲਮੰਦ ਹੈਂ ਤਾਂ ਕਾਲ਼ੇ ਲੇਖ ਨਾ ਲਿਖ, ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਕੁਰਾਹੇ ਨਾ ਪਾ। ਵਿੱਦਿਅਕ ਅਹੰਕਾਰ ਛੱਡ, ਆਪਣੇ ਹੀ ਮਨ ਦੇ ਕਾਲ਼ੇਪਣ ਨੂੰ ਵੇਖ ‘‘ਫਰੀਦਾ ! ਜੇ ਤੂ ਅਕਲਿ ਲਤੀਫੁ; ਕਾਲੇ ਲਿਖੁ ਨ ਲੇਖ ॥ ਆਪਨੜੇ ਗਿਰੀਵਾਨ ਮਹਿ; ਸਿਰੁ ਨਂ ਨਂੀਵਾਂ ਕਰਿ ਦੇਖੁ ॥’’ (ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਜੀ/੧੩੭੮)

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਕਲਮੰਦ (ਰੌਸ਼ਨ ਦਿਮਾਗ਼) ਦੀ ਕਦਰ ਨਾ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਨੂੰ ਵੀ ਅਸਲ ਗਧਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ‘‘ਇਕਨਾ ਸਿਧਿ ਨ ਬੁਧਿ ਨ ਅਕਲਿ ਸਰ (ਅਕਲ ਦੀ ਕਦਰ); ਅਖਰ ਕਾ ਭੇਉ ਨ ਲਹੰਤਿ ॥ ਨਾਨਕ ! ਤੇ (ਉਹ) ਨਰ ਅਸਲਿ ਖਰ (ਖੋਤੇ); ਜਿ ਬਿਨੁ ਗੁਣ, ਗਰਬੁ ਕਰੰਤ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੧੪੧੧) ਅਰਥ : ਕਈਆਂ ਕੋਲ਼ ਨਾ ਸੂਝ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਬੁੱਧੀ। ਅਕਲ ਦੀ ਕਦਰ ਕਰਨੀ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ। ਸਮਝਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਗੁਣ ਨਹੀਂ, ਫਿਰ ਵੀ ਅਹੰਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਅਕਲਮੰਦ ਸਮਝਣ ਦਾ ਮਾਣ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਦਰਅਸਲ ਐਸੇ ਲੋਕ ਅਸਲ ਗਧੇ ਹਨ (ਨਾ ਕਿ ਪਸ਼ੂ-ਗਧਾ ਮਾੜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ)।

ਸੋ ਅਕਲ; ਮਾੜੀ ਨਹੀਂ ਜੇਕਰ ਨਿਮਰਤਾ ’ਚ ਰਹਿ ਕੇ ਇਸ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਹ, ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁਰਾਹੇ ਪਾ ਦਿੰਦੀ ਹੈ।

(2). ਮਤਿ– ਹਥਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ’ਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ; ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਵਾਰ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਮੂਲ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਸੁਭਾਅ, ਮਨ ਦਾ ਸੁਭਾਅ’; ਉਹ ਸਦਾਚਾਰੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਦੁਰਾਚਾਰੀ। ਸੁਭਾਅ ਹੀ ਮਮਤਾ (ਧਨ-ਪਦਾਰਥਾਂ) ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰ ਅਹੰਕਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸੁਭਾਅ ਹੀ ਰੱਬ ਨਾਲ਼ ਸੁਰਤਿ ਜੋੜ ਕੇ ਇਸ ਮਮਤਾ ਬੰਧਨ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਦਾਚਾਰੀ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਆਧਾਰ; ‘ਸੁਰਤਿ’ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦੁਰਾਚਾਰੀ ਸੁਭਾਅ ਦੀ ਜੜ੍ਹ; ‘ਮਨ’ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਨ-ਬਣਤਰ ਹੋਏਗੀ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੰਦੇ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰ 1000 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਰ ‘ਮਨ/ਮਨਾ’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਵਜੋਂ ਵਰਤਿਆ ਹੈ ਯਾਨੀ ਬੰਦੇ ਦੇ ‘ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਹੈ’। ਸੁਭਾਅ ਹੀ ਮਨ ਦੀ ਮਤਿ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਮੇਰੇ ਮਨ ! ਸਤਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਲਾਗੁ ॥ ਜੋ ਦੀਸੈ ਸੋ ਵਿਣਸਣਾ; ਮਨ ਕੀ ਮਤਿ ਤਿਆਗੁ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੫੦) ਅਰਥ : ਹੇ ਮੇਰੇ ਮਨ ! ਆਪਣਾ ਸੁਭਾਅ ਛੱਡ (ਇਸ ਦਾ ਜਿਸ ਨਾਲ਼ ਲਗਾਅ ਹੈ ਉਹ ਸਾਰਾ) ਜੋ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ (ਪਰਵਾਰਿਕ ਮੋਹ) ਹੈ; ਸਦਾ ਸਾਥ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ਾ ਨਹੀਂ, (ਇਸ ਲਈ) ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਦੱਸੀ ਸੇਵਾ-ਭਗਤੀ ਕਰ (ਇਹੀ ਸਾਥ ਨਿਭੇਗੀ)।

ਸੁਭਾਅ ਹੀ ਸਿਆਪਣ ਹੈ ‘‘ਛਾਡਿ ਸਿਆਨਪ ਸਗਲੀ ਮਨਾ ! ॥ ਸਾਧਸੰਗਿ ਪਾਵਹਿ ਸਚੁ ਧਨਾ ॥’’ (ਸੁਖਮਨੀ/ਮਹਲਾ ੫/੨੮੯), ਸਿਆਣਪ ਕਈ ਹੀਲੇ-ਵਸੀਲੇ/ਉਪਾਅ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਵਰਜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ‘‘ਮਨ ਮੇਰੇ ! ਸਗਲ ਉਪਾਵ ਤਿਆਗੁ ॥ ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਆਰਾਧਿ ਨਿਤ; ਇਕਸੁ ਕੀ ਲਿਵ ਲਾਗੁ ॥੧॥’’ ਰਹਾਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੪੫)

ਹਰੇਕ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੇ ਸੁਭਾਅ/ਸਿਆਣਪ ਮੁਤਾਬਕ ਵਿਚਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ 533 ਵਾਰ ‘ਮਨਮੁਖ’ ਕਿਹਾ ਹੈ ਯਾਨੀ ਕਿ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਮੂੰਹ, ਮਨ ਵੱਲ ਹੈ ਜਾਂ ਮਨ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸੁਭਾਅ। ਸੁਭਾਅ ’ਚ ਹਨ੍ਹੇਰਾ (ਅਗਿਆਨਤਾ) ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਮਨਮੁਖ ਹਰ ਸਮੇਂ ਦੁਚਿੱਤੀ ’ਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਡਰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਜੋ ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਕਰਤਾਰ ਦਾ ਰੂਪ ਹੋ ਗਿਆ ਉਹੀ ਡਰ ਮੁਕਤ ਹੈ ‘‘ਮਨ ਕਾ ਸੁਭਾਉ; ਸਭੁ ਕੋਈ ਕਰੈ ॥ ਕਰਤਾ ਹੋਇ; ਸੁ ਅਨਭੈ ਰਹੈ ॥’’ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/੧੧੬੭) ਆਪਣੇ ਮਨ ’ਤੇ ਪੂਰਨ ਭਰੋਸਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਮਨ ’ਤੇ ਪ੍ਰਤੀਤ (ਤਸੱਲੀ) ਹੁੰਦੀ ਹੈ ‘‘ਮਨ ਕੀ ਪਰਤੀਤਿ; ਮਨ ਤੇ ਪਾਈ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੩/੭੯੮) ਜਦ ਰੱਬ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਪਿਆਰੀ ਲੱਗਣ ਲੱਗਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਐਸੀ ਪ੍ਰਤੀਤ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੂਰਖਤਾ, ਢੀਠਪੁਣਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਨਾਸ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ‘‘ਬਿਨਸਿਓ ਮਨ ਕਾ ਮੂਰਖੁ ਢੀਠਾ ॥ ਪ੍ਰਭ ਕਾ ਭਾਣਾ ਲਾਗਾ ਮੀਠਾ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੩੮੭)

ਜਦ ਬੰਦੇ ਦੀ ਸੁਰਤਿ; ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਰੱਬ ਦੀ ਕਥਾ ’ਚ ਜੁੜਦੀ ਹੈ, ਮਨ ’ਚ (ਰੱਬੀ ਗੁਣ) ਵਸਾਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਹਨ੍ਹੇਰਾ-ਗ੍ਰਸਤ ਸੁਭਾਅ; ਰੌਸ਼ਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਡਰ ਮੁਕਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਸਥਿਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਦੀਵੀ ਸਥਿਰ ਨਾਲ਼ ਜੁੜ ਗਿਆ ‘‘ਹਰਿ ਕਥਾ ਤੂੰ ਸੁਣਿ ਰੇ ਮਨ ! ਸਬਦੁ ਮੰਨਿ (’ਚ) ਵਸਾਇ ॥ ਇਹ ਮਤਿ ਤੇਰੀ ਥਿਰੁ ਰਹੈ; ਤਾਂ ਭਰਮੁ (ਹਨ੍ਹੇਰਾ), ਵਿਚਹੁ ਜਾਇ ॥੧॥’’ ਰਹਾਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੩/੪੯੧)

ਜੋਗੀਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਮਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਪ੍ਰਾਣ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਸੁਆਸ ਦੱਸੇ ਹਨ ਯਾਨੀ ਜਦ ਤੱਕ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਸੁਆਸ ਚੱਲਦੇ ਹਨ ਤਦ ਤੱਕ ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ ਤੋਂ ਜਨਮਿਆ ਇਹ ਮਨ (ਸੰਕਲਪ-ਵਿਕਲਪ) ਵੀ ਜੀਵਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤਦੋਂ ਪ੍ਰਾਣ ਕੀ ਖਾਂਦੇ ਹਨ ‘‘ਮਨ ਕਾ ਜੀਉ ਪਵਨੁ ਕਥੀਅਲੇ; ਪਵਨੁ ਕਹਾ ਰਸੁ ਖਾਈ ?..॥੬੧॥’’ (ਗੋਸਟਿ/ਮਹਲਾ ੧/੯੪੫) ਪਦ ਅਰਥ : ਜੀਉ- ਜਿੰਦ, ਆਧਾਰ, ਜੀਵਤ ਹੋਣ ਦਾ ਸਬੂਤ।, ਪਵਨੁ- ਪ੍ਰਾਣ।, ਕਥੀਅਲੇ- ਦੱਸੇ ਹਨ।, ਕਹਾ ਰਸੁ ਖਾਈ- ਕਿਹੜਾ ਰਸ ਖਾਂਦਾ ਹੈ, ਪ੍ਰਾਣ ਕੀ ਖਾ ਕੇ ਮਨ ਨੂੰ ਜੀਵਤ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਯਾਨੀ ਪ੍ਰਾਣਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਕੀ ਹੈ, ਪ੍ਰਾਣਾਂ ਦੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਕਿਹੜੀ ਹੈ ?

ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਉਪਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਪ੍ਰਾਣਾਂ ਦਾ ਵਜੂਦ ਨਹੀਂ, ਪ੍ਰਾਣ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਅਹੰਕਾਰ; ਪ੍ਰਾਣ-ਪੂੰਜੀ ਨੂੰ ਖਾਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ‘‘ਬਿਨੁ ਸਬਦੈ ਰਸੁ ਨ ਆਵੈ ਅਉਧੂ (ਹੇ ਜੋਗੀ !) ! ਹਉਮੈ ਪਿਆਸ ਨ ਜਾਈ .. ॥੬੧॥’’ (ਗੋਸਟਿ/ਮਹਲਾ ੧/੯੪੫) ਪਦ ਅਰਥ : ਰਸੁ- ਖ਼ੁਰਾਕ, ਵਜੂਦ। ਅਰਥ : ਹੇ ਜੋਗੀ ! (ਪ੍ਰਾਣਾਂ ਦੀ) ਖ਼ੁਰਾਕ, ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ (ਪ੍ਰਾਣਾਂ ਦਾ ਕੋਈ) ਵਜੂਦ ਨਹੀਂ ਯਾਨੀ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੀਮਤੀ ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ੇ ਪ੍ਰਾਣ; ਨਿਹਫਲ਼ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਹੰਕਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਰੰਤਰ ਖਾਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਕਦੇ ਭੁੱਖ ਨਹੀਂ ਮਿਟਦੀ ਯਾਨੀ ਅਹੰਕਾਰ; ਪ੍ਰਾਣ-ਪੂੰਜੀ ਨੂੰ ਵਿਅਰਥ ਗਵਾਈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਪਾਸਿਓਂ ਥੱਕਦਾ ਨਹੀਂ।

ਸੋ ਜੇਕਰ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰਾਣ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਲੈ ਲਈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਹਰੀ ਦੀ ਕਥਾ ਸੁਣ ਕੇ ਮਨ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਬਦਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮਨਮਤਿ; ਬਿਬੇਕ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਪ੍ਰਾਣਾਂ ਨੇ ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ ਵਾਲ਼ੇ ਸਰੀਰਕ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਖੜ੍ਹਾ (ਜੀਵਤ) ਰੱਖ ਕੇ ਮਨ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ’ਚ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਬਦਲਾਅ ਯਾਨੀ ਮਨਮਤਿ ਤੋਂ ਬਿਬੇਕ ਬਣਨਾ ਹੀ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਅੰਤਹਿਕਰਣ ਹੋਣਾ ਹੈ, ਸੁਰਤਿ ਮਤਿ ਮਨਿ ਬੁਧਿ ਨੂੰ ਘੜਨਾ ਹੈ।

(3). ਬੁਧਿ–ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਨਵੇਂ ਵਿਚਾਰ ਪੈਦਾ ਹੋਣੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਦੁਬਿਧਾ ਨਾ ਰਹਿਣੀ’। ਜੇਕਰ ਦੁਰਾਚਾਰੀ ਵਿਚਾਰ; ਮਨ ’ਚ ਉੱਠਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਦੁਬਿਧਾ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਬੰਦਾ; ਪੱਕਾ ਕੁਕਰਮ ਕਰੇਗਾ। ਐਸੇ ਬੰਦੇ ਲਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਬਚਨ ਹੈ ‘‘ਛੋਡਿ ਸਿਆਨਪ ਚਾਤੁਰੀ; ਦੁਰਮਤਿ ਬੁਧਿ ਤਿਆਗੋ ਰਾਮ ॥ ਨਾਨਕ ! ਪਉ ਸਰਣਾਈ ਰਾਮਰਾਇ; ਥਿਰੁ ਹੋਇ ਸੁਹਾਗੋ ਰਾਮ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੮੪੮) ਅਰਥ : ਹੇ ਕੁਕਰਮੀ ਮਨੁੱਖ ! ਆਪਣੀ ਸਿਆਣਪ, ਚਤੁਰਾਈ ਅਤੇ ਭੈੜੀ ਬੁਧੀ (ਮਨਮਤਿ) ਤਿਆਗ ਦੇਹ। ਸੱਚੇ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਪਹਿ, ਜੋ ਸਦੀਵੀ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ਾ ਖ਼ਸਮ ਹੈ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ‘ਦੁਰਮਤਿ+ਬੁਧਿ’ ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦ ਹਨ ਓਥੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਰਾਹੀਂ ਰੱਬ ਨਾਲ਼ ਜੁੜਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੇ ਬਚਨ ਮੰਨਿਆ ਉਸ ਦੀ ਦੁਰਮਤਿ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਅਤੇ ਬੁਧਿ ਵਿੱਚ ਚਾਨਣ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਬੁਧਿ ਪ੍ਰਗਾਸ ਭਈ ਮਤਿ ਪੂਰੀ ॥ ਤਾ ਤੇ ਬਿਨਸੀ ਦੁਰਮਤਿ ਦੂਰੀ (ਰੱਬ ਤੋਂ ਦੂਰੀ) ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੩੭੭), ਧਾਵਤ ਧਾਵਤ ਸਭੁ ਜਗੁ ਧਾਇਓ; ਅਬ ਆਏ ਹਰਿ ਦੁਆਰੀ (ਦਰ ’ਤੇ)॥ ਦੁਰਮਤਿ ਮੇਟਿ (ਕੇ) ਬੁਧਿ ਪਰਗਾਸੀ; ਜਨ ਨਾਨਕ ਗੁਰਮੁਖਿ ਤਾਰੀ (ਤਰ ਗਿਆ) ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੪੯੫) ਗੁਰਮੁਖਿ ਪ੍ਰਗਾਸੁ ਭਇਆ, ਸਾਤਿ ਆਈ; ਦੁਰਮਤਿ+ਬੁਧਿ ਨਿਵਾਰੀ (ਦੂਰ ਕੀਤੀ) ॥ ਆਤਮ ਬ੍ਰਹਮੁ ਚੀਨਿ (ਵੇਖ ਕੇ) ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ; ਸਤਸੰਗਤਿ ਪੁਰਖ ਤੁਮਾਰੀ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੬੦੭), ਭਗਤ ਦਇਆ ਤੇ ਬੁਧਿ ਪਰਗਾਸੈ; ਦੁਰਮਤਿ ਦੂਖ ਤਜਾਵਨਾ (ਤਿਆਗ ਕੇ) ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੦੧੮), ਰਾਮ ਜਨਾ ਮਿਲਿ ਭਇਆ ਅਨੰਦਾ; ਹਰਿ ਨੀਕੀ (ਚੰਗੀ) ਕਥਾ ਸੁਨਾਇ (ਸੁਣ ਕੇ) ॥ ਦੁਰਮਤਿ ਮੈਲੁ ਗਈ ਸਭ ਨੀਕਲਿ; ਸਤਸੰਗਤਿ ਮਿਲਿ ਬੁਧਿ ਪਾਇ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੪/੮੮੦) ਨੋਟ : ਦੁਰਮਤਿ ਤੋਂ ਭਾਵ ਮਨਮਤਿ ਹੈ।

‘ਬੁਧਿ’ ਦਾ ਪੈਂਡਾ ‘ਦੁਰਮਤਿ’ ਤੋਂ ‘ਬਿਬੇਕ’ ਤੱਕ ਹੈ ਯਾਨੀ ਪਹਿਲੇ ਪੜਾਅ (ਮਨਮਤਿ) ਤੋਂ ਅੰਤਮ ਪੜਾਅ (ਬਿਬੇਕ/ਮੰਜ਼ਲ) ਤੱਕ ਦਿਮਾਗ਼ ’ਤੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਾਉਂਦੀ ਸ਼ਕਤੀ; ‘ਬੁਧਿ’ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰ ‘ਬੁਧਿ’ ਸ਼ਬਦ ‘ਦੁਰਮਤਿ’ ਨਾਲ਼ 5 ਵਾਰ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਪੈ ਕੇ ਬਣੀ ‘ਬਿਬੇਕ’ ਨਾਲ਼ 15 ਵਾਰ ਦਰਜ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਗੁਰਮੁਖਿ ਗਿਆਨੁ ਬਿਬੇਕ+ਬੁਧਿ ਹੋਇ ॥ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵੈ ਹਿਰਦੈ ਹਾਰੁ ਪਰੋਇ (ਪ੍ਰੋ ਕੇ) ॥ (ਮਹਲਾ ੩/੩੧੭), ਬਿਬੇਕ+ਬੁਧਿ ਸਤਿਗੁਰ ਤੇ ਪਾਈ; ਗੁਰ ਗਿਆਨੁ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਭ ਕੇਰਾ (ਦਾ) ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੭੧੧), ਸਭ ਮਹਿ ਜਾਨਉ ਕਰਤਾ (ਕਰਤਾਰ) ਏਕ ॥ ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਮਿਲਿ ਬੁਧਿ+ਬਿਬੇਕ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੩੭੭), ਸੋਈ ਗਿਆਨੀ; ਜਿ ਸਿਮਰੈ ਏਕ ॥ ਸੋ ਧਨਵੰਤਾ; ਜਿਸੁ ਬੁਧਿ+ਬਿਬੇਕ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੧੫੦), ਸਤਸੰਗਤਿ ਮਿਲਿ ਬਿਬੇਕ+ਬੁਧਿ ਹੋਈ ॥ ਪਾਰਸੁ ਪਰਸਿ, ਲੋਹਾ ਕੰਚਨੁ ਸੋਈ (ਓਹੀ) ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੪੮੧)

ਸਿੱਧ ਗੋਸਟਿ ’ਚ ਜੋਗੀਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕਿਹੜੀ ਬੁਧਿ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ਼ ਜੀਵਨ ਅਡੋਲ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ‘‘ਕਵਨ ਬੁਧਿ, ਜਿਤੁ ਅਸਥਿਰੁ ਰਹੀਐ ?.. ॥੬੧॥’’ (ਗੋਸਟਿ/ਮਹਲਾ ੧/੯੪੫) ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੀ ਕਿ ਸਥਿਰ-ਅਡੋਲ ਜੀਵਨ ਤਾਂ ਹੀ ਬਣਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ਼ ਦੁੱਖ-ਸੁੱਖ ’ਚ ਬੁਧਿ; ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਅਡੋਲ ਰਹੇ ਅਤੇ (ਮੌਤ ਦੇ) ਡਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਵੇ ‘‘ਨਾਨਕ ! ਦੁਖੁ ਸੁਖੁ ਸਮ ਕਰਿ ਜਾਪੈ; ਸਤਿਗੁਰ ਤੇ ਕਾਲੁ (ਡਰ) ਨ ਗ੍ਰਾਸੈ ॥੬੧॥’’ (ਗੋਸਟਿ/ਮਹਲਾ ੧/੯੪੫)

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ‘ਜਪੁ’ ਬਾਣੀ ਅੰਦਰ ਦੋ ਵਾਰ ‘ਮਨਿ+ਬੁਧਿ’ ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਤਦ ਸਥਿਰ ਜੀਵਨ ਬਣਨ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਦ ਗੁਰੂ ਉਪਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸੰਗ ਚੱਲਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਉਪਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਦੀ ਘਾਲਣਾ/ਮਸ਼ੱਕਤ/ਸ਼੍ਰਮਖੰਡ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਤਦ ‘ਮਨਿ ਵਿੱਚ ਬੁੱਧ ਆਉਂਦੀ ਹੈ/ਦਿਮਾਗ਼ ’ਚ ਬਿਬੇਕ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ’; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਮੰਨੈ; ਸੁਰਤਿ ਹੋਵੈ, ਮਨਿ+ਬੁਧਿ ..॥੧੩॥ (ਜਪੁ/ਮਹਲਾ ੧/੩), ਤਿਥੈ; ਘੜੀਐ ਸੁਰਤਿ, ਮਤਿ, ਮਨਿ+ਬੁਧਿ ..॥੩੬॥ (ਜਪੁ/ਮਹਲਾ ੧/੮) ਯਾਨੀ ਮਨ ’ਚ ਬੁਧਿ ਆ ਕੇ ਜੀਵਨ ਸਥਿਰ/ਅਡੋਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਚੇਤੇ ਰਹੇ ਕਿ ਸਮੁੱਚੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰ ‘ਮਨਿ+ਬੁਧਿ’ ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦ ਕੇਵਲ ‘ਜਪੁ’ ਬਾਣੀ ਅੰਦਰ ਹੀ ਹਨ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰ ‘ਬਾਲ ਬੁਧਿ’ ਨੂੰ ਵੀ ‘ਬਿਬੇਕ ਬੁਧਿ’ ਸਮਾਨ ਮੰਨਿਆ ਹੈ (ਕਿਉਂਕਿ ਤਦ ਦਿਮਾਗ਼ ’ਤੇ ਦੁਰਮਤ ਦਾ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ); ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਪਹਿਲੈ+ਪਹਰੈ ਰੈਣਿ ਕੈ ਵਣਜਾਰਿਆ ਮਿਤ੍ਰਾ ! ਬਾਲਕ+ਬੁਧਿ ਅਚੇਤੁ ॥’’ (ਪਹਰੇ/ਮਹਲਾ ੧/੭੫), ਧੰਨੈ (ਨੇ) ਸੇਵਿਆ ਬਾਲ+ਬੁਧਿ (ਅਪਣਾਅ ਕੇ)॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੧੯੨) ਆਦਿ।

ਸੋ, ਦੁਰਮਤਿ ਨਾਲ਼ ਮਿਲ ਕੇ ਬੁਧਿ; ਇਹ ਅਹੰਕਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ ‘‘ਹਮ ਬਡ ਕਬਿ (ਵੱਡੇ ਕਵੀ), ਕੁਲੀਨ ਹਮ ਪੰਡਿਤ; ਹਮ ਜੋਗੀ ਸੰਨਿਆਸੀ ॥ ਗਿਆਨੀ, ਗੁਨੀ, ਸੂਰ ਹਮ ਦਾਤੇ; ਇਹ ਬੁਧਿ ਕਬਹਿ ਨ ਨਾਸੀ ॥’’ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/੯੭੪) ਅਤੇ ਬਿਬੇਕ ਨਾਲ਼ ਮਿਲ ਕੇ ਬੁਧਿ; ਮਾਇਆ ਰਹਿਤ ਇਹ ਜੀਵਨ ਸਿਰਜਦੀ ਹੈ ‘‘ਜਾ ਕੈ (ਅੰਦਰ) ਆਸ ਨਾਹੀ, ਨਿਰਾਸ ਨਾਹੀ; ਚਿਤਿ (’ਚ) ਸੁਰਤਿ ਸਮਝਾਈ ॥ ਤੰਤ ਕਉ ਪਰਮ ਤੰਤੁ ਮਿਲਿਆ; ਨਾਨਕਾ ਬੁਧਿ ਪਾਈ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੧੩੨੮) ਅਰਥ : ਜਿਸ ਦੇ ਚਿਤ ’ਚ (ਕਿਸੇ ਪਦਾਰਥ ਪ੍ਰਤੀ) ਆਸ ਨਹੀਂ, (ਗ੍ਰਿਹਸਤ ਤਿਆਗਣ ਦਾ) ਉਪਰਾਮ/ਖ਼ਿਆਲ ਨਹੀਂ, ਉਸ ਦੀ ਸੁਰਤਿ ਯਾਨੀ ਗਿਆਨਵਾਨ ਜੀਵਾਤਮਾ; ਪਰਮਾਤਮਾ (ਰੱਬ) ਨਾਲ਼ ਇੱਕ ਮਿੱਕ ਹੋ ਗਿਆ ਭਾਵ ਉਹ ਬਿਬੇਕੀ-ਰੱਬ ਦਾ ਰੂਪ ਬਣ ਗਿਆ, ਬਿਬੇਕੀ ਹੋ ਗਿਆ।

(4). ਬਿਬੇਕੁ– ਅਜੋਕੇ ਕੋਸ਼ਾਂ ’ਚ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ‘ਤਰਕ’ ਜਾਂ ‘ਚੰਗੇ-ਮੰਦੇ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ ਨਿਰਣਾ’ ਹੈ। ਹੁਣ ਜੇਕਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਬੁਧਿ ’ਚ 10% ਰੌਸ਼ਨੀ ਹੈ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ‘ਚੰਗੇ ਮੰਦੇ ਦੀ ਪਛਾਣ’ ਜਾਂ ‘ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਰਕ’ ਅਤੇ ਜਿਸ ਬੁਧਿ ’ਚ 100% ਰੌਸ਼ਨੀ ਹੈ ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ‘ਚੰਗੇ ਮੰਦੇ ਦੀ ਪਛਾਣ’ ਜਾਂ ‘ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਰਕ’; ਦੋਵੇਂ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ? ਡੇਰੇਦਾਰ ਸੋਚ ਨੂੰ ਪ੍ਰਣਾਇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪ੍ਰਚਾਰਕ; ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰੀ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਕਾਮਰੇਡ/ਨਾਸਤਿਕ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਕੀ ਇਹੀ ਪੈਮਾਨਾ ਹੈ ਬਿਬੇਕ (ਚੰਗੇ ਮੰਦੇ ਦੀ ਪਰਖ) ਦਾ ?

ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰ ‘ਬਿਬੇਕ’ ਸ਼ਬਦ; ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਹੈ ਯਾਨੀ ਅਸਲ ਬਿਬੇਕੀ ਰੱਬ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਹਮਰੋ ਭਰਤਾ ਬਡੋ ਬਿਬੇਕੀ; ਆਪੇ ਸੰਤੁ (ਗੁਰੂ) ਕਹਾਵੈ ॥ ਓਹੁ ਹਮਾਰੈ ਮਾਥੈ (’ਤੇ) ਕਾਇਮੁ; ਅਉਰੁ ਹਮਰੈ ਨਿਕਟਿ ਨ ਆਵੈ ॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੪੭੬) ਸੰਤਾ (ਗੁਰੂ) ਕਉ ਮਤਿ ਕੋਈ ਨਿੰਦਹੁ; ਸੰਤ ਰਾਮੁ ਹੈ ਏਕੁੋ ॥ ਕਹੁ ਕਬੀਰ ! ਮੈ ਸੋ ਗੁਰੁ ਪਾਇਆ; ਜਾ ਕਾ ਨਾਉ ਬਿਬੇਕੁੋ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੭੯੩), ਗੁਰ ਕੀ ਮਹਿਮਾ ਕਿਆ ਕਹਾ (ਕਹਾਂ) ? ਗੁਰੁ+ਬਿਬੇਕ ਸਤ ਸਰੁ (ਸਮੁੰਦਰ)॥ ਓਹੁ ਆਦਿ ਜੁਗਾਦੀ ਜੁਗਹ ਜੁਗੁ; ਪੂਰਾ ਪਰਮੇਸਰੁ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੩੯੭), ਬਿਬੇਕੁ+ਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਸਮਦਰਸੀ; ਤਿਸੁ ਮਿਲੀਐ ਸੰਕ ਉਤਾਰੇ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੯੮੧), ਬਿਬੇਕ+ਬੁਧਿ (ਯਾਨੀ ਰੱਬ), ਸਭ ਜਗ ਮਹਿ ਨਿਰਮਲ (ਵਿਆਪਕ); ਬਿਚਰਿ ਬਿਚਰਿ (ਕੇ) ਰਸੁ ਪੀਜੈ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੧੩੨੫), ਨਾਮੁ ਏਕੁ ਅਧਾਰੁ ਭਗਤਾ; ਈਤ ਆਗੈ ਟੇਕ (ਇੱਥੇ–ਓਥੇ ਆਸਰਾ) ॥ ਕਰਿ ਕ੍ਰਿਪਾ ਗੋਬਿੰਦਿ (ਨੇ) ਦੀਆ; ਗੁਰ ਗਿਆਨੁ ਬੁਧਿ+ਬਿਬੇਕ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੫੦੧), ਹੇ ਅਚੁਤ ! ਹੇ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ! ਅਬਿਨਾਸੀ ਅਘਨਾਸ !॥ ਹੇ ਪੂਰਨ ! ਹੇ ਸਰਬ ਮੈ ! ਦੁਖ ਭੰਜਨ ਗੁਣਤਾਸ !॥ ਹੇ ਸੰਗੀ ! ਹੇ ਨਿਰੰਕਾਰ ! ਹੇ ਨਿਰਗੁਣ ਸਭ ਟੇਕ ! ॥ ਹੇ ਗੋਬਿਦ ! ਹੇ ਗੁਣ ਨਿਧਾਨ ! ਜਾ ਕੈ (ਅੰਦਰ) ਸਦਾ ਬਿਬੇਕ ॥ ਹੇ ਅਪਰੰਪਰ ਹਰਿ ਹਰੇ ! ਹਹਿ ਭੀ, ਹੋਵਨਹਾਰ ॥ ਹੇ ਸੰਤਹ ਕੈ ਸਦਾ ਸੰਗਿ ! ਨਿਧਾਰਾ ਆਧਾਰ ! ॥ ਹੇ ਠਾਕੁਰ ! ਹਉ ਦਾਸਰੋ; ਮੈ ਨਿਰਗੁਨ, ਗੁਨੁ ਨਹੀ ਕੋਇ ॥ ਨਾਨਕ ! ਦੀਜੈ ਨਾਮ ਦਾਨੁ; ਰਾਖਉ ਹੀਐ ਪਰੋਇ (ਰਾਖਉਂ ਹਿਰਦੇ ਪ੍ਰੋ ਕੇ) ॥੫੫॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੨੬੨) ਤਾਂ ਤੇ ‘ਬਿਬੇਕ’ ਅਤੇ ‘ਗੁਰੂ’ ਦੇ ਅਰਥ; ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਹੀ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ।

‘ਗੁਰੂ’ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ : ‘ਗ’ ਤੋਂ ਗ਼ੁਬਾਰ ਯਾਨੀ ਕਿ ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਅਤੇ ‘ਰ’ ਤੋਂ ‘ਰੌਸ਼ਨੀ’ ਭਾਵ ਹਨ੍ਹੇਰੇ ’ਚ ਰੌਸ਼ਨੀ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ ‘ਗੁਰੂ’ ਹੈ। ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਹੈ ‘ਆਕਾਰ, ਕੁਦਰਤ, ਵਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ਾ ਸੰਸਾਰ, ਮਾਇਆ ਮੋਹ’ ਅਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਹੈ ‘ਜੋ ਆਕਾਰ ਨਹੀਂ ਭਾਵ ਨਿਰਾਕਾਰ, ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਨਿਰਲੇਪ, ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਸ਼ਕਤੀ’। ਇਸ ਵਿਆਖਿਆ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ‘ਬਿਬੇਕ’ ਦਾ ਅਰਥ ਬਣ ਗਿਆ ‘ਹਨ੍ਹੇਰੇ/ਜਗਤ ਉੱਤੇ ਤਰਕ ਅਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ/ਨਿਰਾਕਾਰ ਉੱਤੇ ਸ਼ਰਧਾ’। ਇਸ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਨ ਲਈ ਬਾਬਾ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਬਚਨ ਹਨ ‘‘ਕਬੀਰ ! ਰਾਮੈ ਰਾਮ ਕਹੁ; ਕਹਿਬੇ ਮਾਹਿ ਬਿਬੇਕ ॥ ਏਕੁ ਅਨੇਕਹਿ ਮਿਲਿ ਗਇਆ; ਏਕ ਸਮਾਨਾ ਏਕ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੭੪) ਅਰਥ : ਹੇ ਪੰਡਿਤ ! ਮੈਂ ਵੀ ਰਾਮ-ਰਾਮ ਜਪਦਾ ਹਾਂ, ਪਰ ਬਿਬੇਕ ਨਾਲ਼। ਇੱਕ ਰਾਮ ਉਹ ਹੈ, ਜੋ ਕੇਵਲ ਰਾਜਾ ਦਸ਼ਰਥ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸੀ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਰਾਮ ਉਹ ਹੈ, ਜੋ ਹੁਣ ਭੀ ਕਣ-ਕਣ ’ਚ ਵਿਆਪਕ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਵਾਲ਼ੇ ਰਾਮ (ਕਣ-ਕਣ ’ਚ ਵਿਆਪਕ) ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਬਿਬੇਕ ਨਾਲ਼ ਰਾਮ-ਰਾਮ ਕਹੋ, ਜਪੋ।

ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਉਕਤ ਬਚਨ; ਆਕਾਰ/ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਰੂਪ ਦਸ਼ਰਥ ਦੇ ਪੁੱਤਰ (ਰਾਮ) ਉੱਤੇ ਤਰਕ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਿਰਾਕਾਰ/ਰੌਸ਼ਨੀ ਰੂਪ ਰਾਮ (ਭਾਵ ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ਆਤਮ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਰੂਪ ਪ੍ਰਭੂ) ’ਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਹੀ ਹੈ ਅਸਲ ਬਿਬੇਕੀ ਬੰਦੇ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ‘ਚੰਗੇ-ਮੰਦੇ ਦੀ ਪਰਖ’, ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਬਚਨ ਕੀਤੇ ਹਨ ‘‘ਸੋ ਜਨੁ ਰਲਾਇਆ ਨਾ ਰਲੈ; ਜਿਸੁ ਅੰਤਰਿ ਬਿਬੇਕ ਬੀਚਾਰੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੩/੨੮), ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਅੰਦਰ ਬਿਬੇਕ ਰੂਪ ਦੀਵਾ; ਮੱਧਮ/ਅਸਪਸ਼ਟ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਬਚਨ ਹਨ ‘‘ਮਾਧੋ ! ਅਬਿਦਿਆ ਹਿਤ ਕੀਨ ॥ ਬਿਬੇਕ ਦੀਪ ਮਲੀਨ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/੪੮੬) ਅਰਥ : ਹੇ ਮਾਇਆ ਦੇ ਪਤੀ ਪ੍ਰਭੂ ! (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ) ਅਵਿੱਦਿਆ/ਅਗਿਆਨਤਾ ਨਾਲ਼ ਪਿਆਰ ਹੈ, (ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ) ਬਿਬੇਕ-ਦੀਪ ਮਲ਼ੀਨ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਬਿਬੇਕੀ ਭਗਤ ਨੇ ਇਹੀ ਮਾਇਆ ਰੂਪ ਬੇੜੀ ਕੱਟ ਦਿੱਤੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਨਕਟੀ ਕੋ ਠਨਗਨੁ ਬਾਡਾ ਡੂੰ ॥ ਕਿਨਹਿ ਬਿਬੇਕੀ ਕਾਟੀ ਤੂੰ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੪੭੬) ਅਰਥ : ਨਿਲੱਜ ਮਾਇਆ ਦਾ ਡੰਕਾ ਸਾਰੇ ਸੰਸਾਰ ’ਚ ਧੂਮ ਮਚਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, (ਪਰ ਹੇ ਮਾਇਆ/ਅਵਿੱਦਿਆ! ਭਾਵੇਂ ਤੂੰ ਬੜੀ ਬਲਵਾਨ ਹੈਂ ਫਿਰ ਵੀ) ਵਿਰਲੇ ਬਿਬੇਕੀ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਵੀ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਐਸੀ ਬਿਬੇਕ-ਕਸੌਟੀ ਹੈ, ਉੱਚੀ ਸੁਰਤਿ ਹੈ, ਉਹ ਕਦੇ ਬੁੱਢੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ, ਆਪਣਾ ਇਹ ਅਨੁਭਵ; ਬਜ਼ੁਰਗ ਅਵਸਥਾ ‘ਚ ਵਿਚਰਦੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਇਉਂ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ‘‘ਗੁਰਮੁਖਿ ਬੁਢੇ ਕਦੇ ਨਾਹੀ; ਜਿਨ੍ਹਾ ਅੰਤਰਿ ਸੁਰਤਿ+ਗਿਆਨੁ ॥ ਸਦਾ ਸਦਾ ਹਰਿ ਗੁਣ ਰਵਹਿ; ਅੰਤਰਿ ਸਹਜ ਧਿਆਨੁ ॥ ਓਇ ਸਦਾ ਅਨੰਦਿ+ਬਿਬੇਕ (’ਚ) ਰਹਹਿ; ਦੁਖਿ ਸੁਖਿ (’ਚ) ਏਕ ਸਮਾਨਿ ॥ ਤਿਨਾ ਨਦਰੀ ਇਕੋ ਆਇਆ; ਸਭੁ ਆਤਮ+ਰਾਮੁ (ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ) ਪਛਾਨੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੩/੧੪੧੮)

(5)- ਸੁਰਤਿ– ਹਥਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ’ਤੇ ਹੁਣ ਤੱਕ ਹੋਈ ਸਾਰੀ ਵਿਚਾਰ ’ਚ ‘ਭੈੜੀ ਅਕਲ, ਭੈੜੀ ਮਤਿ (ਮਨਮਤਿ) ਤੇ ਭੈੜੀ ਬੁਧਿ’ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜਾਂ ‘ਚੰਗੀ ਅਕਲ, ਚੰਗੀ ਮਤਿ (ਸੁਮਤਿ) ਤੇ ਚੰਗੀ ਬੁਧਿ’ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੋਇਆ ਹੈ ਭਾਵ ਚੰਗਿਆਈ, ਬੁਰਿਆਈ ਇੱਕ ਪੜਾਅ ਮਾਤਰ ਸਨ। ਇਹ ਪੜਾਅ; ਹੇਠਲਾ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਉਤਲਾ, ਪਰ ਸੁਰਤਿ; ਕੋਈ ਪੜਾਅ ਨਹੀਂ। ਸੁਰਤਿ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਸੁਣਨਾ, ਧਿਆਨ ਦੀ ਇਕਾਗਰਤਾ, ਧਿਆਨ’। ਇਸ ਸੂਖਮ ਨੁਕਤੇ ਨੂੰ ਇਉਂ ਸਮਝਣਾ ਅਸਾਨ ਰਹੇਗਾ ਕਿ ਸਕਿੰਟ-ਸਕਿੰਟ ਦਾ ਜੰਪ ਮਾਰਨ ਵਾਲ਼ੀ ਘੜੀ ਦੀ ਸੂਈ; ‘ਅਕਲ, ਮਤਿ, ਬੁਧਿ’ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਰੰਤਰ (ਬਿਨਾਂ ਅਵਾਜ਼ ਕੀਤਿਆਂ) ਇਕਸਾਰ ਚੱਲਣ ਵਾਲ਼ੀ ਘੜੀ ਦੀ ਸੂਈ; ‘ਸੁਰਤਿ’ ਹੈ।

ਨੀਚ ਅਕਲ, ਨੀਚ ਮਤਿ (ਮਨਮਤਿ) ਤੇ ਨੀਚ ਬੁਧਿ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਅਕਲ, ਚੰਗੀ ਮਤਿ (ਸੁਮਤਿ) ਤੇ ਚੰਗੀ ਬੁਧਿ ਜਾਂ ਬਿਬੇਕ’ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲ਼ੀ ਪਉੜੀ ਦਾ ਨਾਂ ਹੀ ‘ਸੁਰਤਿ’ ਹੈ। ਸੁਰਤਿ; ਪੰਜੇ ਗਿਆਨ ਇੰਦ੍ਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਬਣਾ ਉੱਪਰ ਉੱਠਦੀ ਹੈ। ਅੱਖ, ਨੱਕ, ਜੀਭ ਤੇ ਤ੍ਵਚਾ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਕੰਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸੁਣੀ ਸ਼ਬਦ-ਧੁਨੀ ’ਚ ਟਿਕ ਕੇ, ਸੁਰਤਿ ਨੇ ਉੱਚਾ ਉੱਠਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨੇਤਰਹੀਣ ਬੰਦਾ; ਭਗਤ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਵੈਸੇ ਭੀ ਅੱਖਾਂ ਬੰਦ ਹੀ ਕਰਨੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਪਰ ਕੰਨਾਂ ਤੋਂ ਬੋਲ਼ਾ ਬੰਦਾ; ਭਗਤ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਸੁਣਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਜੀਵਨ ਖਿੜ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਮਨ ’ਚ ਬਿਬੇਕ ਬੁਧਿ ਆਉਣਾ (ਭਾਵ ਮਨਿ+ਬੁਧਿ) ਹੀ ਸਰਬੋਤਮ ਸੁਰਤਿ ਹੈ ‘‘ਮੰਨੈ; ਸੁਰਤਿ ਹੋਵੈ, ਮਨਿ+ਬੁਧਿ ॥’’ (ਜਪੁ)

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ‘ਸਬਦੁ’ ਨੂੰ ‘ਗੁਰੂ’ ਕਿਹਾ ਭਾਵ ਸੁਰਤਿ ਦੇ ਖੜ੍ਹਨ/ਜੁੜਨ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਦੱਸਿਆ ਅਤੇ ‘ਸੁਰਤਿ’ ਨੂੰ ਚੇਲਾ ਦੱਸਿਆ ਯਾਨੀ ਕਿ ‘ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਧੁਨਿ’ ’ਚ ਧਿਆਨ ਜੋੜਨ/ਟਿਕਾਉਣ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਕਿਹਾ ‘‘ਸਬਦੁ ਗੁਰੂ; ਸੁਰਤਿ ਧੁਨਿ ਚੇਲਾ ॥’’ (ਗੋਸਟਿ/ਮਹਲਾ ੧/੯੪੩) ਸ਼ਬਦ-ਸੁਰਤਿ ਦਾ ਸੁਮੇਲ; ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰ 26 ਵਾਰ ਦਰਜ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ 18 ਵਾਰ ਕੇਵਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਮਾਤਰ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨੀ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ

ਜੇਤਾ ਸਬਦੁ; ਸੁਰਤਿ ਧੁਨਿ ਤੇਤੀ; ਜੇਤਾ ਰੂਪੁ ਕਾਇਆ ਤੇਰੀ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੩੫੦)

ਅਰਥ : ਜੈਸੀ ਸਿੱਖਿਆ ਹੋਵੇ ਵੈਸੀ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਲਗਨ ’ਚੋਂ ਸੁਰਤਿ ਉਪਜਦੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਰੀਰ ਹੋਵੇ; ਵੈਸਾ ਹੀ ਰੂਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਨੋਟ : ਚੇਤੇ ਰਹੇ ਕਿ ਇਸ ਤੁਕ ’ਚ ‘ਤੇਰੀ’ ਦਾ ਅਸਲ ਰੂਪ ‘ਤੇਤੀ’ ਹੈ। ਜੋ ਕਿ ਕਾਵਿ ਪਿੰਗਲ ਕਾਰਨ ‘ਤੇਰੀ’ ਬਣਿਆ ਹੈ।

ਗੁਰਮੁਖਿ ਸੁਰਤਿ+ਸਬਦੁ ਨੀਸਾਨੁ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੪੧੪)

ਅਰਥ : ਗੁਰੂ ਦਾ ਸ਼ਬਦ; ਅਸਲ ਰਾਹਦਾਰੀ (ਚਿੰਨ੍ਹ) ਹੈ, ਰਾਹ ਦੀ ਪੂੰਜੀ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸੁਰਤਿ ਜੁੜੇ।

ਜਿਥੈ ਜਾਇ ਬਹੀਐ, ਭਲਾ ਕਹੀਐ; ਸੁਰਤਿ+ਸਬਦੁ ਲਿਖਾਈਐ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੫੬੬)

ਅਰਥ : ਜਿੱਥੇ ਭੀ ਜਾ ਕੇ ਬੈਠੀਏ (ਓਥੇ) ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਸੁਰਤਿ ’ਚ ਪ੍ਰੋ ਕੇ ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਅਨੁਸਾਰ ਬਣੀ ਸੁਰਤਿ ਨਾਲ਼ ਸਾਰਥਕ/ਅਰਥ ਭਰਪੂਰ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਸੁਰਤਿ+ਸਬਦੁ; ਧੁਨਿ ਅੰਤਰਿ ਜਾਗੀ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੯੦੩)

ਅਰਥ : ਮੇਰੀ ਸੁਰਤਿ ’ਚ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਰੱਬ ਪ੍ਰਤੀ ਲਗਨ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰੋਂ ਉੱਠੀ ਹੈ।

ਸਬਦ+ਸੁਰਤਿ ਸੁਖੁ ਊਪਜੈ; ਪ੍ਰਭ ਰਾਤਉ ਸੁਖ ਸਾਰੁ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੬੨)

ਅਰਥ : ਗੁਰੂ ਸਿੱਖਿਆ ਭਰਪੂਰ ਸੁਰਤਿ ਨਾਲ਼ ਰੱਬ ਦੇ ਰੰਗ ’ਚ ਰੰਗ ਕੇ ਸਰਬੋਤਮ ਸੁੱਖ/ਅਨੰਦ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

ਕਰਹਿ ਬਿਕਾਰ ਵਿਥਾਰ ਘਨੇਰੇ; ਸੁਰਤਿ+ਸਬਦ ਬਿਨੁ ਭਰਮਿ ਪਇਆ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੯੦੬)

ਅਰਥ : ਸ਼ਬਦ ਸੁਰਤਿ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ (ਬੰਦੇ); ਭਰਮ/ਹਨ੍ਹੇਰੇ ’ਚ ਪਏ ਅਣਗਿਣਤ ਪਾਪ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਸਬਦ+ਸੁਰਤਿ ਬਿਨੁ ਆਵੈ ਜਾਵੈ; ਪਤਿ ਖੋਈ ਆਵਤ ਜਾਤਾ ਹੇ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੦੩੧)

ਅਰਥ : ਸ਼ਬਦ ਸੁਰਤਿ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ (ਬੰਦਾ); ਜੰਮਦਾ ਮਰਦਾ ਹੈ। ਆਵਾਗਮਣ ’ਚ ਪਿਆ ਮਾਨ-ਸਤਿਕਾਰ ਗਵਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਸਾਕਤ ਨਰਿ (ਨੇ); ਸਬਦ+ਸੁਰਤਿ ਕਿਉ ਪਾਈਐ ॥ ਸਬਦ+ਸੁਰਤਿ ਬਿਨੁ ਆਈਐ ਜਾਈਐ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੦੪੨)

ਅਰਥ : ਰੱਬ ਤੋਂ ਟੁੱਟੇ ਬੰਦੇ ਨੇ ਸ਼ਬਦ-ਗੁਰੂ ਵਰਗੀ ਸੁਰਤਿ ਕਿਵੇਂ ਪਾਈ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ? ਐਸੀ ਸ਼ਬਦ ਸੁਰਤਿ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਜੰਮਦਾ ਮਰਦਾ ਹੈ॥

ਏ ਮਨ ਮੇਰਿਆ ! ਬਿਨੁ ਬੇੜੀ ਪਾਰਿ ਨ ਅੰਬੜੈ ਰਾਮ ॥ ਪਾਰਿ ਸਾਜਨੁ ਅਪਾਰੁ ਪ੍ਰੀਤਮੁ; ਗੁਰ ਸਬਦ+ਸੁਰਤਿ ਲੰਘਾਵਏ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੧੧੩)

ਅਰਥ : ਹੇ ਮੇਰੇ ਮਨ (ਮੇਰੇ ਸੁਭਾਅ) ! ਜਿਵੇਂ ਬਿਨਾਂ ਬੇੜੀ ਤੋਂ ਸਮੁੰਦਰ ਪਾਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਅਪਰੰਪਰ ਸੱਜਣ ਪ੍ਰੀਤਮ ਵੀ (ਸੰਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ) ਪਰਲੇ ਪਾਸੇ ਹੈ। ਓਥੋਂ ਤੱਕ ਪਾਰ ਲੰਘਾਉਂਦਾ ਹੈ ‘ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਤੇ ਸੁਰਤਿ ਦਾ ਸੁਮੇਲ’।

ਡਗਰੀ ਚਾਲ ਨੇਤ੍ਰ ਫੁਨਿ ਅੰਧੁਲੇ; ਸਬਦ+ਸੁਰਤਿ ਨਹੀ ਭਾਈ (ਪਸੰਦ)॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੧੨੬)

ਅਰਥ : ਅੱਖਾਂ ਤੋਂ ਅੰਨ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ ਅਤੇ ਹੈਂਕੜ ਭਰੀ ਚਾਲ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਤੇ ਸੁਰਤਿ ਦਾ ਸੁਮੇਲ; ਬਿਲਕੁਲ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ।

ਸੁਰਤਿ ਸਬਦਿ ਭਵ ਸਾਗਰੁ ਤਰੀਐ; ਨਾਨਕ ! ਨਾਮੁ ਵਖਾਣੇ ॥ (ਗੋਸਟਿ/ਮਹਲਾ ੧/੯੩੮)

ਅਰਥ : ਹੇ ਨਾਨਕ ! ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਰਾਹੀਂ ਸੁਰਤਿ; ਰੱਬ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪ-ਜਪ ਕੇ ਸੰਸਾਰ-ਸਮੁੰਦਰ ਤਾਰ ਲੈਂਦੀ ਹੈ।

ਸਬਦਿ ਮਿਲੇ ਸੇ ਦਰਗਹ ਪੈਧੇ; ਗੁਰਮੁਖਿ ਸੁਰਤਿ ਸਮਾਈ ਹੇ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੦੨੪)

ਅਰਥ : ਜੋ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ਼ ਜੁੜੇ ਉਹ ਦਰਗਹ ’ਚ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੀ ਸੁਰਤਿ (ਰੱਬ ’ਚ) ਲੀਨ ਸੀ।

ਨਾਨਕ ! ਵੈਸਾਖੀਂ ਪ੍ਰਭੁ ਪਾਵੈ; ਸੁਰਤਿ ਸਬਦਿ ਮਨੁ ਮਾਨਾ ॥ (ਬਾਰਹਮਾਹਾ/ਮਹਲਾ ੧/੧੧੦੮)

ਅਰਥ : ਹੇ ਨਾਨਕ ! ਵੈਸਾਖ (ਮਹੀਨੇ) ’ਚ (ਆਈ ਫਸਲ ਵਾਙ ਗੁਣਾਂ ਭਰਪੂਰ ਜੀਵ ਇਸਤਰੀ) ਰੱਬ ਨੂੰ ਪਾ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਸੁਰਤਿ ਅਤੇ ਮਨ; ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ’ਚ ਗਿੱਝ ਗਿਆ।

ਮੁਕਤਿ ਭਈ ਬੰਧਨ ਗੁਰਿ (ਨੇ) ਖੋਲ੍ਹੇ; ਸਬਦਿ ਸੁਰਤਿ ਪਤਿ ਪਾਈ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੨੫੫)

ਅਰਥ : ਜਿਸ ਸੁਰਤਿ ਨੇ ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ’ਚ ਜੁੜ ਕੇ ਇੱਜ਼ਤ ਪਾ ਲਈ। ਗੁਰੂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਬੰਧਨ ਕੱਟ ਦਿੱਤੇ। ਉਹ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗਈ।

ਸੇਵਾ ਸੁਰਤਿ ਸਬਦਿ ਵੀਚਾਰਿ (ਨਾਲ਼)॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੩੪੩)

ਅਰਥ : ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ’ਚ (ਜੁੜ ਕੇ ਰੱਬੀ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਕੀਤੀ) ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ਼ ਸੁਰਤਿ; ਸੇਵਾ-ਭਗਤੀ ਵੱਲ ਮੁੜਦੀ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ

ਕਰਮੁ ਹੋਵੈ; ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਿਲਾਏ ॥ ਸੇਵਾ ਸੁਰਤਿ ਸਬਦਿ ਚਿਤੁ ਲਾਏ ॥ (ਮਹਲਾ ੩/੧੧੦)

ਅਰਥ : ਰੱਬ ਦੀ ਮਿਹਰ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ ਫਿਰ ਸੁਰਤਿ; ਸ਼ਬਦ ’ਚ ਜੁੜ ਕੇ ਸੇਵਾ-ਭਗਤੀ ’ਚ ਦਿਲ ਲਾਉਂਦੀ ਹੈ।

ਮਨਮੁਖ ਬੋਲੇ ਅੰਧੁਲੇ; ਤਿਸੁ ਮਹਿ ਅਗਨੀ ਕਾ ਵਾਸੁ ॥ ਬਾਣੀ ਸੁਰਤਿ ਨ ਬੁਝਨੀ; ਸਬਦਿ (ਰਾਹੀਂ) ਨ ਕਰਹਿ ਪ੍ਰਗਾਸੁ ॥ (ਮਹਲਾ ੩/੧੪੧੫)

ਅਰਥ : ਮਨਮੁਖ (ਮਾਇਆ ’ਚ) ਅੰਨ੍ਹੇ-ਬੋਲੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਰਤਿ; ਇਲਾਹੀ ਬਾਣੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕਦੀ। ਗੁਰੂ ਸ਼ਬਦ ਰਾਹੀਂ (ਉਹ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ’ਚ) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ।

ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਚੇਤੇ ਕਰਾਇਆ ਕਿ ‘‘ਮਨਮੁਖੁ ਬਾਲਕੁ (ਬਾਲਗ਼), ਬਿਰਧਿ ਸਮਾਨਿ ਹੈ; ਜਿਨ੍ਹਾ ਅੰਤਰਿ ਹਰਿ ਸੁਰਤਿ ਨਾਹੀ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੩/੧੪੧੮) ਅਰਥ : ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਿਲੋਂ ਹਰੀ ਨਾਲ਼ ਸੁਰਤਿ ਨਾ ਜੁੜੀ, ਉਹ ਮਨਮੁਖ ਭਾਵੇਂ ਬਾਲਗ਼/ਜੁਆਨ ਲੱਗਣ, ਪਰ ਅੰਦਰੋਂ ਬੁੱਢਿਆਂ ਵਰਗੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ (ਜੋ ਵਿਕਾਰਾਂ ਅੱਗੇ ਹਾਰੇ ਹੋਏ ਹਨ)।

ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ

ਹਰਿ ਆਪੇ ਸਬਦੁ; ਸੁਰਤਿ ਧੁਨਿ ਆਪੇ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੧੬੫)

ਅਰਥ : ਹਰੀ ਖ਼ੁਦ ਹੀ (ਗੁਰੂ ਰੂਪ) ਸ਼ਬਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਪ ਹੀ ਸੁਰਤਿ ਦਾ ਟਿਕਾਅ ਯਾਨੀ ਕਿ ਸਿੱਖ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ

ਸੁਰਤਿ ਸਬਦੁ ਰਿਦ ਅੰਤਰਿ ਜਾਗੀ; ਅਮਿਉ ਝੋਲਿ ਝੋਲਿ (ਕੇ) ਪੀਜਾ ਹੇ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੦੭੪)

ਅਰਥ : ਸ਼ਬਦ ਸੁਰਤਿ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਨਾਲ਼ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ (ਰੱਬ ਨਾਲ਼ ਮਿਲਣ ਦੀ) ਤਾਂਘ ਜਾਗਦੀ ਹੈ (ਫਿਰ ਭਗਤ; ਦਿਲੋਂ) ਸੁਆਦ ਲੈ ਲੈ ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਜਲ ਛੱਕਦਾ ਹੈ ਯਾਨੀ ਸ਼ਬਦ ਸੁਰਤਿ ਦੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਨਿਰੰਤਰ ਵਧਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਨਾਨਕ ! ਦਾਸੁ ਹਰਿ ਕੀਰਤਨਿ ਰਾਤਾ; ਸਬਦੁ+ਸੁਰਤਿ ਸਚੁ ਸਾਖੀ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੨੨੭)

ਅਰਥ : ਹੇ ਨਾਨਕ ! ਭਗਤ; ਹਰੀ ਦੀ ਉਸਤਤ ’ਚ ਰੰਗਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਸੁਰਤਿ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਨਾਲ਼ ਸੱਚ (ਰੱਬ) ਨੂੰ (ਹਰ ਥਾਂ) ਵੇਖਦਾ ਹੈ।

ਜੋਗ ਜੁਗਤਿ, ਗਿਆਨ ਭੁਗਤਿ, ਸੁਰਤਿ+ਸਬਦ ਤਤ ਬੇਤੇ; ਜਪੁ ਤਪੁ ਅਖੰਡਲੀ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੩੨੨)

ਅਰਥ : ਰੱਬ ਨਾਲ਼ ਜੁੜਨ ਵਾਲ਼ੀ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਾਲ਼ੇ (ਜੋਗ+ਜੁਗਤਿ ਤਤ ਬੇਤੇ); ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਰੂਪ ਖ਼ੁਰਾਕ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਵਾਲ਼ੇ (ਗਿਆਨ+ਭੁਗਤਿ ਤਤ ਬੇਤੇ); ਸ਼ਬਦ ਸੁਰਤਿ ਦਾ ਅਨੰਦ ਭੋਗਣ ਵਾਲ਼ੇ (ਸੁਰਤਿ+ਸਬਦ ਤਤ ਬੇਤੇ); ਸਦਾ ਜਪ ਤਪ ਕਰਦੇ ਹਨ ਭਾਵ ਰੱਬ ਦੀ ਭਗਤੀ (ਜਪੁ) ਅਤੇ ਸੰਗਤ ਦੀ ਸੇਵਾ (ਤਪੁ) ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਦਰਅਸਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਬਚਨਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਕਰਤਾਰ ਵੱਲੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ-ਬਹੁਤ ਸੁਰਤਿ; ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਮਿਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ‘‘ਏਕਾ ਸੁਰਤਿ ਜੇਤੇ ਹੈ ਜੀਅ ॥ ਸੁਰਤਿ ਵਿਹੂਣਾ; ਕੋਇ ਨ ਕੀਅ ॥ ਜੇਹੀ ਸੁਰਤਿ; ਤੇਹਾ ਤਿਨ ਰਾਹੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੨੫) ਅਰਥ : ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਮਾਲਕ ਨੇ ਸੁਰਤਿ/ਸੋਝੀ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਹੈ। ਸੁਰਤਿ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੋਈ ਸੁਰਤਿ ਨੂੰ ਵਰਤਦਾ ਹੈ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਮਾਰਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਸੁਰਤਿ; ਸਿਗਮੰਡ ਸਕਲੋਮੋ ਫ਼ਰਾਇਡ (ਮਨੋਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ) ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ’ਚ 10% ਸੁਚੇਤ ਮਨ ਹੈ।

ਸੋ ਉਕਤ ਕੀਤੀ ‘ਸਬਦ+ਸੁਰਤਿ’ ਸੰਧੀ ਦੀ ਸਾਰੀ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਸੀਮਤ (ਯਾਨੀ 10%) ਸੁਰਤਿ ਨੂੰ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਹੀ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਦਾ ਨਿਰਣਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਸੁਰਤਿ ਦੇ ਇਸ ਵਿਕਾਸ ’ਚ ‘ਸਬਦੁ ਗੁਰੂ’ ਨੂੰ ਰਹਿਬਰ (ਰਸਤਾ ਵਿਖਾਉਣ ਵਾਲ਼ਾ) ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਅੰਤ ’ਚ ‘ਸੁਰਤਿ’ ਦੇ ਪੈਂਡੇ ਨੂੰ ਸੰਖੇਪ ’ਚ ਜਾਣਨ ਲਈ ਹੇਠਲੀ ਮਿਸਾਲ ਢੁੱਕਵੀਂ ਜਾਪਦੀ ਹੈ :

(1). ਜਦ ਸੁਰਤਿ ਨੂੰ ਇਹ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋ ਜਾਏ ਕਿ ਧਰਤੀ ਵਾਙ ਇਸ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ, ਦਿਨ, ਰਾਤ ਆਦਿ ਨਹੀਂ ਬਣਾਏ ਬਲਕਿ ਧਰਤੀ ਲਈ ਇਹ ਸਭ ਸਿਰਜੇ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵ-ਜੰਤਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਮਨੁੱਖ (ਦੇ ਆਵਾਗਮਣ) ਲਈ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਜਨਮ ਲੈਣਾ ਅਤੇ ਮਰਨਾ; ਹਰ ਜਾਤੀ ਦਾ ਜੀਵਨ-ਟੀਚਾ ਹੈ; ਤਾਂ ਸਮਝੋ ਕਿ ਸੁਰਤਿ ‘ਧਰਮਖੰਡ’ ਪੜਾਅ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਦਾ ਸਕੂਲ-ਸਿਲੇਬਸ ਤਾਂ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਸ ਦਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਭੀ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ਕਿ ਉਹ ਪਾਸ ਹੈ ਜਾਂ ਫ਼ੇਲ੍ਹ; ਐਸੇ ਹੀ ਸਾਰੀ ਜਗਤ ਰਚਨਾ ਇੱਕ ਸਿਲੇਬਸ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਸ ਜਾਂ ਫ਼ੇਲ੍ਹ ਹੋਣਾ; ਮਨੁੱਖ ਜੂਨੀ ਹੈ। ਐਸਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਣਾ; ਧਰਮਖੰਡ ਅਵਸਥਾ ਹੈ। ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਮਾਰਗ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਕਦਮ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੇ ਐਸਾ ਮਹਿਸੂਸ ਨਾ ਕੀਤਾ; ਉਹ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਵਿਕਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰੀ ਅਨੰਦ ਨਹੀਂ ਮਾਣ ਸਕਦਾ।

(2). ਜਦ ਸੁਰਤਿ ਨੂੰ ਜਾਪੇ ਕਿ ਇਸ ਧਰਤੀ ਵਾਙ ਹੋਰ ਭੀ ਅਨੇਕਾਂ ਧਰਮਸ਼ਾਲਾਂ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ, ਰਾਤ, ਦਿਨ, ਜੀਵ-ਜੰਤ ਆਦਿ ਧਰਮੀ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਲਈ ਅਤੇ ਕਾਲ-ਚੱਕ੍ਰ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਹਨ ਤਾਂ ਸੁਰਤਿ ਦਾ ਪੜਾਅ; ‘ਗਿਆਨਖੰਡ’ ਵਿੱਚ ਹੈ।

(3). ਜਦ ਸੁਰਤਿ ਨੂੰ ਜਾਪੇ ਕਿ ਇਸ ਵਿਸ਼ਾਲ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ/ਰਚਨਾ ’ਚ ਮੇਰਾ ਵਜੂਦ ਨਾ ਮਾਤਰ ਹੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਵੀ ਮਾਲਕ ਦੁਆਰਾ ਹੋਰਾਂ ਵਾਙ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਵਿਚਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਚੰਗੇ ਕੰਮ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਆਪਣੇ ’ਤੇ ਨਾ ਲਵਾਂ ਸਗੋਂ ਪਿਛਲੇ ਕੀਤੇ ਮਾੜੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਦੋਸ਼ੀ ਭੀ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਮੰਨਾਂ। ਮਾਲਕ ਨੂੰ ਯਾਦ ਰੱਖਾਂ ਉਸ ਦੀ ਪ੍ਰਸੰਨਤਾ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨ ਲਈ ਅਰਦਾਸ ਕਰਾਂ । ਇਸ ਜੀਵਨ ਘਾਲਣਾ ਸਮੇਂ ਸੁਰਤਿ ਦਾ ਪੜਾਅ; ‘ਸਰਮਖੰਡ’ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

(4). ਜਦ ਸੁਰਤਿ ਨੂੰ ਲੱਗੇ ਕਿ ਰੱਬ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ ਨਾਲ਼ ਅਸੰਭਵ ਕਾਰਜ ਵੀ ਫ਼ਤਿਹ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ ਤਾਂ ਸਮਝੋ ਕਿ ਸੁਰਤਿ ਦਾ ਪੜਾਅ; ‘ਕਰਮਖੰਡ’ ਵਿੱਚ ਹੈ।

(5). ਜਦ ਸੁਰਤਿ ਨੂੰ ਜਾਪੇ ਕਿ ਪੂਰਾ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ; ਰੱਬ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਨਾਲ਼, ਉਸ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨਾਲ਼ ਅਤੇ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼/ਦਾਤਾਂ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਜੀਵਤ/ਕਾਇਮ ਹੈ, ਵਿਕਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਮਝੋ ਕਿ ਸੁਰਤਿ ਦਾ ਪੜਾਅ; ‘ਸਚਖੰਡਿ’ ਵਿੱਚ ਹੈ।

ਕੁੱਝ ਸੱਜਣਾਂ ਦਾ ਅਕਸਰ ਸਵਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੱਬ ਸਭ ਕੁੱਝ ਕਰਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਬੰਦੇ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਸਭ ਕੁੱਝ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਜਵਾਬ : ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਢੁੱਕਵੀਂ ਜਾਪਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੁਚੇਤ ਮਨ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ 10% ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਮਨੁੱਖ ਕੋਲ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਬਾਕੀ 90% ਜੀਵਨ ’ਚ ਬਦਲਾਅ ਮਾਲਕ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਉਸ ਬਾਰੇ ਬਿਲਕੁਲ ਸੋਝੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਕਿ ਅਗਾਂਹ ਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿੱਦਾਂ ਦਾ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਅਰਦਾਸ ਰਾਹੀਂ ਨਿੱਤ ‘ਭਰੋਸਾ ਦਾਨ’ ਮੰਗਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤੇ ਬੜਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਉਸਤਤ ’ਚ ਇਉਂ ਹਰ ਸਮੇਂ ਬੋਲਿਆ ਜਾਏ ‘‘ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਘੋਰੁ ਅੰਧਾਰੁ; ਗੁਰੂ ਬਿਨੁ, ਸਮਝ ਨ ਆਵੈ ॥ ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਸੁਰਤਿ ਨ ਸਿਧਿ (ਕਾਮਯਾਬੀ); ਗੁਰੂ ਬਿਨੁ, ਮੁਕਤਿ ਨ ਪਾਵੈ ॥ ਗੁਰੁ ਕਰੁ ਸਚੁ ਬੀਚਾਰੁ; ਗੁਰੂ ਕਰੁ ਰੇ ਮਨ ਮੇਰੇ !॥ ਗੁਰੁ ਕਰੁ ਸਬਦ+ਸਪੁੰਨ (ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸੂਰਮਾ); ਅਘਨ (ਪਾਪ) ਕਟਹਿ ਸਭ ਤੇਰੇ ॥ ਗੁਰੁ ਨਯਣਿ (ਨੈਣ/ਨੇਤਰ ‘ਚ), ਬਯਣਿ (ਬੈਣ/ਬਚਨ ‘ਚ) ਗੁਰੁ, ਗੁਰੁ ਕਰਹੁ; ਗੁਰੂ ਸਤਿ ਕਵਿ ਨਲੵ ਕਹਿ ॥ ਜਿਨਿ ਗੁਰੂ ਨ ਦੇਖਿਅਉ; ਨਹੁ ਕੀਅਉ; ਤੇ ਅਕਯਥ (ਉਹ ਨਿਹਫਲ਼) ਸੰਸਾਰ ਮਹਿ ॥੪॥ (ਸਵਈਏ ਮਹਲੇ ਚਉਥੇ ਕੇ/ਭਟ ਨਲੵ/੧੩੯੯) ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਾਂਹ ਫੜਦਿਆਂ ਸਦਾ ਇਉਂ ਕਹਿਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ‘‘ਗੁਰੂ ਗੁਰੂ; ਗੁਰੁ ਕਰਿ ਮਨ ਮੋਰ ! ॥ ਗੁਰੂ ਬਿਨਾ; ਮੈ (ਮੇਰਾ) ਨਾਹੀ ਹੋਰ ॥ ਗੁਰ ਕੀ ਟੇਕ; ਰਹਹੁ ਦਿਨੁ ਰਾਤਿ ॥ ਜਾ ਕੀ; ਕੋਇ ਨ ਮੇਟੈ ਦਾਤਿ (ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼)॥ (ਮਹਲਾ ੫/੮੬੪), ਗੁਰੂ ਗੁਰੂ; ਗੁਰੁ ਕਰੁ ਮਨ ਮੇਰੇ ! ॥.. ਜਉ ਹਰਿ ਬੁਧਿ ਰਿਧਿ ਸਿਧਿ ਚਾਹਤ; ਗੁਰੂ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੁ ਕਰੁ ਮਨ ਮੇਰੇ ! ॥’’ (ਸਵਈਏ ਮਹਲੇ ਚਉਥੇ ਕੇ/ਭਟ ਨਲੵ/੧੪੦੦), ਇਸ ਕਾਰਜ ਲਈ ਅਨੁਭਵੀ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕਰਨੀ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਚਨ ਹਨ ‘‘ਸਭਿ ਸੁਰਤੀ ਮਿਲਿ; ਸੁਰਤਿ ਕਮਾਈ ॥ (ਸੋ ਦਰੁ/ਮਹਲਾ ੧/੯) ਅਰਥ: ਸਾਰੇ ਹੀ ਸੁਰਤਵਾਨਾਂ (ਭਾਵ ਅਨੁਭਵੀ ਸਤਸੰਗੀਆਂ) ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਸੁਰਤਿ ਦੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਪਾਈ, ਟਿਕਾਅ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਯਾਨੀ ਸਿੱਖ ਬਣੇ। (ਸਬਦੁ+ਗੁਰੂ ’ਚ) ਧਿਆਨ ਟਿਕਾਉਣ ’ਚ ਕਾਮਯਾਬੀ ਪਾਈ। ਐਸੇ ਸਤਿਸੰਗੀਆਂ ’ਚ ਰਹਿ ਕੇ ਕੀਤੇ ਅਹਿਸਾਸ ਨੂੰ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਇਉਂ ਸਾਂਝਾ ਕੀਤਾ ‘‘ਪ੍ਰੇਮ ਪਲੀਤਾ, ਸੁਰਤਿ ਹਵਾਈ; ਗੋਲਾ ਗਿਆਨੁ ਚਲਾਇਆ ॥ ਬ੍ਰਹਮ ਅਗਨਿ ਸਹਜੇ ਪਰਜਾਲੀ; ਏਕਹਿ ਚੋਟ ਸਿਝਾਇਆ ॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੧੬੧) ਅਰਥ : (ਜਦ ਤੋਪ ਦਾ ਗੋਲ਼ਾ ਦਾਗਣ ਲਈ ਰੱਬੀ) ਪ੍ਰੇਮ ਦਾ ਪਲੀਤਾ (ਅੱਗ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ੀ ਮਸ਼ਾਲ/ਬੱਤੀ) ਅਤੇ ਸੁਰਤਿ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਪੁਲਾੜ ਬਣਾ ਕੇ ਗੋਲ਼ਾ; ਗੁਰੂ ਗਿਆਨ ਰੂਪ ਚਲਾਇਆ ਤਾਂ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਰੱਬੀ ਜੋਤਿ (ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ) ਬਲ਼ ਗਈ। ਇੱਕੋ ਚੋਟ ਨਾਲ਼ ਕਾਮਯਾਬੀ ਮਿਲ ਗਈ। ਐਸੀ ਹੀ ਕਾਮਯਾਬੀ ਪਾ ਚੁੱਕੇ ਅਤੇ ਸੰਗਤਾਂ ਪਾਸੋਂ ਸਫਲਤਾ ਪਵਾਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਬਾਰੇ ਭੱਟ ਕੀਰਤ ਜੀ ਦੇ ਬੋਲ ਹਨ ‘‘ਨਾਨਕਿ (ਨੇ) ਨਾਮੁ ਨਿਰੰਜਨ ਜਾਨੵਉ (ਜਾਨਿਅਉ); ਕੀਨੀ ਭਗਤਿ ਪ੍ਰੇਮ ਲਿਵ ਲਾਈ ॥ ਤਾ ਤੇ; ਅੰਗਦੁ ਅੰਗਿ+ਸੰਗਿ ਭਯੋ ਸਾਇਰੁ; ਤਿਨਿ, ਸਬਦ+ਸੁਰਤਿ ਕੀਨੀ ਵਰਖਾਈ ॥ (ਭਟ ਕੀਰਤ/੧੪੦੬) ਅਰਥ : (ਗੁਰੂ) ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਨਿਰੰਜਨ (ਕਾਲ਼ਖ਼ ਰਹਿਤ ਰੱਬ) ਦਾ ਨਾਮ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਇਕਾਗਰ ਚਿਤ ਹੋ ਕੇ (ਉਸ ਦੀ) ਪ੍ਰੇਮਾ-ਭਗਤੀ ਕੀਤੀ। ਫਿਰ ਉਸ (ਨਾਨਕ ਜੀ) ਤੋਂ (ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ) ਅੰਗ-ਸੰਗ ਰਹਿਣ ਵਾਲ਼ੇ (ਗੁਰੂ) ਅੰਗਦ ਦੇਵ ਜੀ; (ਗੁਣਾਂ ਦੇ) ਸਮੁੰਦਰ ਬਣੇ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ (ਨੇ, ਗੁਰਿਆਈ ’ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋ ਕੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ) ਸ਼ਬਦ-ਸੁਰਤਿ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਕਰਾ-ਕਰਾ ਨਾਮ-ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਵਰਖਾ ਕੀਤੀ।

ਨੋਟ : ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਵਾਕ ‘‘ਸਬਦ+ਸੁਰਤਿ ਕੀਨੀ ਵਰਖਾਈ’’ ਦਾ ਅਕਸਰ ਪਾਠ ‘‘ਸਬਦ+ਸੁਰਤਿ ਕੀ ਨੀਵ ਰਖਾਈ’’ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ‘‘ਸਬਦ+ਸੁਰਤਿ ਕੀ ਨੀਵ’’; ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਰੱਖੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਸ਼ਬਦ; ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਬਾਰੇ ਹੈ।

Je Too Vatahi Angene (Maaroo Vaar M:5 Dakhane M:5 , Ang 1095)

admin

January 23, 2023

ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਜੀ

ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਡਖਣੇ ਮ:੫ ਦੇ ਸਲੋਕਾਂ ਦੀ ਵੀਚਾਰ ਵਿੱਚ ਆਤਮਕ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਸ਼ਿਖਰ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਵਾਸਤੇ ਇਸ ਵਿਡੀਓ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇਖੋ, ਜੀ।

ਦਾਸ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ

ਸ: ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਪੱਤਰ

admin

January 13, 2023

ਸੇਵਾ ਵਿਖੇ

ਸ: ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਨਿਜੀ ਸਕੱਤਰ ਟੂ ਜਥੇਦਾਰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ।

ਵਿਸ਼ਾ : ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ।

ਸ੍ਰੀਮਾਨ ਜੀ,

ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਨਵੰਬਰ ਮਹੀਨੇ ’ਚ ਤੁਸੀਂ ਮੈਨੂੰ ਫੋਨ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਸੰਬੰਧੀ ਮੇਰੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੈਕਰਾਮੈਂਟੋ ਦੀਆਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਕਾਫੀ ਚਿੱਠੀਆਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਲੀਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਵਜ਼ਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਪਰ ਜਦ ਦੂਸਰੀ ਧਿਰ ਦੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਫੀ ਵਜ਼ਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਦੇ 5-5 ਮੈਂਬਰ ਲੈ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ’ਤੇ ਮੀਟਿੰਗ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ, ਜਿਸ ਦੀ ਲਾਈਵ ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਵੀ ਹੋਵੇਗੀ, ਤਾ ਕਿ ਉਸ ’ਤੇ ਵੀਚਾਰ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਮਾਰਚ ਮਹੀਨੇ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ਦਾ ਕੈਲੰਡਰ ਉਸ ਮੁਤਾਬਕ ਰੀਲੀਜ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ।

ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਉਕਤ ਇੱਛਾ ਅਨੁਸਾਰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ 7 ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਭੇਜ ਦਿੱਤੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਫੋਨ ਕਰਕੇ ਸਲਾਹ ਵੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੱਤਾਂ ਨਾਲ ਤੁਸੀਂ ਸੰਪਰਕ ਕਰ ਲਓ ਕਿਉਂਕਿ ਹੋ ਸਕਦੈ ਕੋਈ ਸਿਹਤ ਪੱਖੋਂ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕਾਰਨ ਮੀਟਿੰਗ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬਾਕੀਆਂ ’ਚੋਂ ਪੰਜ ਲਏ ਜਾ ਸਕਣ। ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰਾ (ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ) ਅਤੇ ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਤਾਂ ਜਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਚਿੱਠੀਆਂ ਅਤੇ ਸੁਝਾਅ ਵਧੇਰੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛੋ ਕਿ ਜਨਵਰੀ ਜਾਂ ਫ਼ਰਵਰੀ ’ਚ ਕਦੋਂ ਆ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਮੁਤਾਬਕ ਅਸੀਂ ਮੀਟਿੰਗ ਰੱਖ ਲਵਾਂਗੇ , ਪਰ ਮੇਰਾ ਸੁਝਾਅ ਸੀ ਕਿ ਵਿਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਸੱਦਣ ਲਈ ਜੇਕਰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਜਾਂ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਸੱਦਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜਿਆਦਾ ਠੀਕ ਰਹੇਗਾ, ਨਾ ਕਿ ਮੇਰੇ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਦੀ ਚਿੱਠੀ ਨਾਲ ਕਿਸੇ ਦਾ ਆਉਣਾ ਸਹੀ ਹੈ। ਸੋ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਤੀ ਸੱਦਾ ਭੇਜਿਆ ਜਾਵੇ, ਫਿਰ ਵੀ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਵਿਦੇਸ਼ ਬੈਠਾ ਵਿਦਵਾਨ-ਸੱਜਣ ਨਾ ਆ ਸਕੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਲਾਈਵ ਮੀਟਿੰਗ ’ਚ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਮੈਨੂੰ ਹੁਣ ਐਸਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਵੀ ਸੰਪਰਕ ਕਰਨਾ ਉਚਿਤ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ। ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹੈ, ਇਹ ਤੁਸੀਂ ਵੱਧ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਜਾਂ ਕੋਈ ਸਿਆਸੀ ਦਬਾਅ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਿਵਾਦਿਤ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਅਜੇ ਹੋਰ ਉਛਾਲਣ ਦਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ। ਜੇਕਰ ਕੁਝ ਕਰਨਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਤਾਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਸਾਨੂੰ (ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ) ਤਾਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਦਿਓ, ਜੀ।

ਇਸ ਵਾਰ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਪੱਤਰ ਲਿਖਣ ਦਾ ਮਕਸਦ ਹੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੂਲ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਵਜ਼ਨਦਾਰ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੋ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ, ਰਿਕਾਰਡਿੰਗਾਂ ਆਦਿ ’ਚੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਸੰਗਤਾਂ ਸਾਮਹਣੇ ਆਵੇ । ਉਹ ਲੋਕ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਮੂਲ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਹਿਮਾਇਤੀਆਂ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਹਨ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਕੋਈ ਵੀ ਸਮਝਦਾਰ ਸਿੱਖ, ਕਿਸੇ ਵਿਰੁਧ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵਰਤ ਸਕਦਾ। ਫਿਰ ਵੀ ਕੁਝ ਕੁ ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਸ: ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ਨੂੰ ਕਾਮਰੇਡ ਕਹਿ ਕੇ ਭੰਡਣ ਵਾਲੇ ਸ: ਅਮਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਚਾਵਲਾ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਧਰਮ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਇੰਚਾਰਜ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ

ਅਤੇ ਐਡਵੋਕੇਟ ਗੁਰਸ਼ਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਲਾਂਬਾ,

ਜੋ ਹਰ ਵਿਵਾਦਤ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ; ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਇਹੀ ਕਹਿੰਦੇ ਵੇਖੀਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੋਹ ਸੁਦੀ ੭ ਯਾਦ ਰੱਖਣੀ ਆਸਾਨ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਸ ਰਾਤ, ਚੰਦਰਮਾ ਬਿਲਕੁਲ ਵਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਉਸ ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਮੱਸਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਠੀਕ 7ਵੇਂ ਦਿਨ ਪੋਹ ਸੁਦੀ ੭ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਹੈ।

ਉਕਤ ਦੋਵੇਂ ਸੱਜਣਾਂ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵੱਲੋਂ ਛਾਪੇ ਜਾਂਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਜਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਗੱਲ ਕਰੀਦੀ ਹੈ ਕਿ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਮੁਤਾਬਕ 23 ਦਸੰਬਰ 2022 ਨੂੰ ਮੱਸਿਆ ਸੀ, ਜਿਸ ਤੋਂ 7 ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਯਾਨੀ ਪੋਹ ਸੁਦੀ ੭; 30 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ, ਪਰ ਗੁਰਪੁਰਬ 29 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਕਿਉਂ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ ? ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਵੱਲੋਂ ਛਪੇ ਸੰਮਤ ੫੫੫ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ’ਚ ਵੀ 11 ਜਨਵਰੀ 2024 ਨੂੰ ਮੱਸਿਆ ਹੈ,

ਇਸ ਲਈ ਪੋਹ ਸੁਦੀ ੭; 18 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ’ਚ 17 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਗੁਰ ਪੁਰਬ ਵਿਖਾਇਆ ਹੈ। ਐਸਾ ਕਿਉਂ ? ਐਸੇ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਪ੍ਰਸ਼ਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਇਹ ਅਕਸਰ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ, ਇਸ ਲਈ ਤੁਹਾਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤੁਰੰਤ ਸਾਰੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਸੰਪਰਕ ਕਰਕੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ੰਕਿਆਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਜੀ।

ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਅਸਲੀਅਤ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਾਉਣ ਲਈ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਸੰਮਤ ੫੫੪ (ਸੰਨ 2022-23)

ਅਤੇ ਉਕਤ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਸੰਮਤ ੫੫੫ (ਸੰਨ 2023-24) ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਮਿਲਾਨ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਸਾਰਨੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਇਉਂ ਹੈ :

ਲੜੀਨੰ:	ਗੁਰਪੁਰਬ	ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਕੈਲੰਡਰਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਸੰਮਤ ੫੫੪(ਸੰਨ 2022-23)	ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰਨਾ:ਸ਼ਾ: ਸੰਮਤ ੫੫੫ (ਸੰਨ 2023-24)	ਦੋਵਾਂ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਗੁਰਪੁਰਬਾਂ ’ਚ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਫਰਕ
੧	ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ	੦੭ ਸਾਵਣ/22 ਜੁਲਾਈ	੨੭ ਹਾੜ/11 ਜੁਲਾਈ	-11 ਦਿਨ
੨	ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ	੧੨ ਭਾਦੋਂ/28 ਅਗਸਤ	੩੧ ਭਾਦੋਂ/16 ਸਤੰਬਰ	+19 ਦਿਨ
੩	ਗੁਰਿਆਈ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ	੧੩ ਭਾਦੋਂ/29 ਅਗਸਤ	੧ ਅੱਸੂ/17 ਸਤੰਬਰ	+19 ਦਿਨ
੪	ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ	੧੪ ਭਾਦੋਂ/30 ਅਗਸਤ	੧੪ ਭਾਦੋਂ/30 ਅਗਸਤ	00 ਦਿਨ

ਸੋ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਕੈਲੰਡਰ ਸੋਧ ਕਮੇਟੀ ਸਮੇਤ ਜਥੇਦਾਰ (ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ) ਜੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਧਾਨ (ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ) ਨਾਲ ਸਲਾਹ ਮਸ਼ਵਰਾ ਕਰ ਕੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਜੇ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਸੰਮਤ ੫੫੪ ਅਤੇ ਸੰਮਤ ੫੫੫ ਦੋਵਾਂ ਹੀ ਸਾਲਾਂ ’ਚ ੧੪ ਭਾਦੋਂ/30 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਹੈ ਤਾਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ (ਸੰਮਤ ੫੫੪) ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਨਾਲੋਂ ਇਸ ਸਾਲ (ਸੰਮਤ ੫੫੫) ’ਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਹਾੜਾ 19 ਦਿਨ ਪਿਛੋਂ ਕਿਉਂ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ?

ਜੇਕਰ ਚੰਦਰ ਤਿੱਥਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ; ਸੰਮਤ ੫੫੪ ਨਾਲੋਂ ਸੰਮਤ ੫੫੫ ’ਚ 11 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਚੰਦਰ ਤਿੱਥਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਹੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਵਸ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਗੁਰਿਆਈ ਪੁਰਬ, ਇਹ ਦੋਵੇਂ 19 ਦਿਨ ਮਗਰੋਂ ਕਿਉਂ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ? ਇਸ ਦੁਬਿਧਾ ਦਾ ਅਸਰ ਹੀ ਕਹੀਏ ਕਿ ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਅੰਦਰੋਂ ਇਕ-ਦੂਜੇ ਪ੍ਰਤੀ ਨਫ਼ਰਤ ਆਮ ਝਲਕਦੀ ਵੇਖੀਦੀ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਬੰਤਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸੀਸ ਗੰਜ ਸਾਹਿਬ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਕਥਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ “ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ 22 ਦਸੰਬਰ 1666 ’ਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਾਮਰੇਡ ਪੁਰੇਵਾਲ ਨੇ ਗੁਰ ਪੁਰਬ 5 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਉਮਰ 14 ਦਿਨ ਘਟਾ ਦਿੱਤੀ।

ਬੰਤਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਇਸ ਕਥਨ ਤੋਂ ਮਾਲੂਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਾਂ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਜੂਲੀਅਨ ਅਤੇ ਗ੍ਰੈਗੋਰੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰਾਂ ਦੇ ਫਰਕ ਅਤੇ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਸਾਲ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਸਬੰਧੀ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੀ ਨਹੀਂ; ਜੇ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਹਜੂਰ ਬੈਠ ਕੇ (ਪਿੱਛੇ ਬੈਠੀ ਕਿਸੇ ਏਜੰਸੀ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਪੂਰੇ ਕਰਨ ਲਈ) ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਗੁੰਮਰਾਹ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਚਾਈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਕਾਲ ਸਮੇਂ ਸੂਰਜੀ ਸਿਧਾਂਤ ਵਾਲਾ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਲਾਗੂ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਸਾਲ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਰੁੱਤੀ ਸਾਲ ਨਾਲੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 24 ਮਿੰਟ ਵੱਧ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹ 60 ਸਾਲਾਂ ’ਚ 1 ਦਿਨ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਈਸਵੀ ਕੈਲੰਡਰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ’ਤੇ ਕਬਜਾ ਕਰਨ ਪਿੱਛੋਂ ਕੈਲੰਡਰ ਮਾਹਰਾਂ ਤੋਂ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਦੀਆਂ ਜੰਤਰੀਆਂ ਬਣਵਾ ਕੇ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀਆਂ ਪਿਛਲੀਆਂ ਤਰੀਖ਼ਾਂ ਨੂੰ ਈਸਵੀ ਕੈਲੰਡਰ (ਜੂਲੀਅਨ) ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਵਾ ਕੇ ਇਤਿਹਾਸ ਲਿਖਵਾ ਲਿਆ ਜਿਸ ਮੁਤਾਬਿਕ ੨੩ ਪੋਹ ਸੰਮਤ ੧੭੨੩ ਨੂੰ 22 ਦਸੰਬਰ 1666 ਜੂਲੀਅਨ ਸੀ। ਜੂਲੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਸਾਲ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਰੁੱਤੀ ਸਾਲ ਨਾਲੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 11 ਮਿੰਟ ਵੱਧ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸੰਨ 325 ਤੋਂ 1752 ਤੱਕ ਰੁੱਤਾਂ ਨਾਲੋਂ 11 ਦਿਨ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਹੜਾ ਫਰਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 3 ਸਤੰਬਰ 1752 ਦਿਨ ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ 14 ਸਤੰਬਰ (ਸਤੰਬਰ 1752 ਦਾ ਕੈਲੰਡਰ ਨੱਥੀ ਹੈ) ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਕੇ 11 ਦਿਨ ਦਾ ਫਰਕ ਕੱਢ ਲਿਆ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਗ੍ਰੈਗੋਰੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਲਾਗੂ ਕਰ ਲਿਆ। ਸੰਨ 1751 ’ਚ ੨੩ ਪੋਹ 23 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਸੀ; 1752 ’ਚ ਹੋਈ ਸੋਧ ਕਾਰਨ ੨੩ ਪੋਹ 23 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਆਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ 11 ਦਿਨ ਪਿੱਛੋਂ 2 ਜਨਵਰੀ 1753 ਨੂੰ ਆਇਆ ਸੀ। ਅੱਜਕੱਲ੍ਹ ੨੩ ਪੋਹ 6-7 ਜਨਵਰੀ ਭਾਵ 4-5 ਦਿਨ ਦੇ ਫਰਕ ਨਾਲ ਆਉਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ਸੂਰਜੀ ਸਿਧਾਂਤ ਵਾਲਾ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ 60 ਸਾਲਾਂ ’ਚ ਇੱਕ ਦਿਨ ਦੇ ਫਰਕ ਦੇ ਹਿਸਾਬ 1752 ਤੋਂ 2022 ਤੱਕ ਦੇ 270 ਸਾਲਾਂ ਨੂੰ 60 ’ਤੇ ਭਾਗ ਕਰਕੇ = 4.5 ਦਿਨ ਦਾ ਫਰਕ ਪਿਆ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ੨੩ ਪੋਹ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਸੰਮਤ ੨੦੭੯ ’ਚ 7 ਜਨਵਰੀ 2023 ਨੂੰ ਆਇਆ। ਜੇ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ ੨੩ ਪੋਹ ਨੂੰ ਗੁਰਪੁਰਬ ਮਨਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਬੰਤਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਤਾਂ 16 ਦਿਨ ਘਟੇਗੀ। ਵੈਸੇ ਬੰਤਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਵੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਉਮਰ ਘਟਾਏ ਜਾਣਾ ਕਹਿਣਾ ਹੀ ਗਲਤ ਹੈ ਸਗੋਂ ਵਧੇਗੀ ਅਤੇ ਹਰ ਸਾਲ 14 ਦਿਨ ਨਾਲ ਗੁਣਾਂ ਕਰਕੇ ਉਮਰ ਘਟਾਈ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਸਿਰੇ ਦੀ ਅਗਿਆਨਤਾ ਜਾਂ ਸ਼ਰਾਰਤ ਹੈ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਟੇਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਸੱਚ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਉੱਠਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ ਉੱਥੇ ਗੁਰਪੁਰਬ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਸੰਬੰਧੀ ਨਿਰਾ ਝੂਠ ਬੋਲ ਕੇ ਐਸੇ ਕਥਾਵਾਚਕਾਂ ਨੇ ਕੇਵਲ ਅਸਹਿਮਤੀ ਪੱਖੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਵਾਕ “ਮੁਖਿ ਝੂਠ, ਬਿਭੂਖਣ ਸਾਰੰ ॥” ਨੂੰ ਸਹੀ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਐਸੇ ਹੀ ਵਿਦਵਾਨ ਹਨ ਅਨੁਰਾਗ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਅਤੇ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਉੱਤੇ ਬਲਾਕ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਫਿਰ ਆਪਣੀ ਨਾਸਮਝੀ ਨੂੰ ਸਫਲਤਾ ਬਣਾਨ ਦੇ ਇਰਾਦੇ ਨਾਲ਼ ਆਪਣੇ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਪੇਜ਼ ਤੇ ਕੁਫਰ ਤੋਲਦੇ ਹਨ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਅਨੁਰਾਗ ਸਿੰਘ ਨੇ 10 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਦੋ ਪੋਸਟਾਂ ਪਾਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਪੀ ਹੇਠਾਂ ਲਾਲ ਅੱਖਰਾਂ ’ਚ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇਸ ਪੱਤਰ ਦੇ ਲੇਖਕ ਵੱਲੋਂ ਯੋਗ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਢੁਕਵੀਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਸੁਕੇਰ ਬਰੈਕਟ ਅਤੇ ਬੋਲਡ ਅੱਖਰਾਂ ’ਚ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਤਾ ਕਿ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਸਮਝ ਜਾਵੇ ਕਿ ਗਲਤ ਬਿਆਨੀ ਕਿੱਥੇ ਕਿੱਥੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੋਸਟਾਂ ’ਚ ਵਰਤੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵੀ ਕਿਸੇ ਸਭਿਅਕ ਬੰਦੇ ਦੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਇਸ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਹਨ

ਜਦੋਂ ਦੁਸ਼ਟ ਸੱਭਾ ਦਾ ਅੰਤ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਰੱਬ ਲੱਤ ਨਹੀਂ ਮੱਤ ਮਾਰਦਾ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਕਰੂਪ ਕਰਨ ਲਈ ੩ ਕੈਲੰਡਰ ਅਤੇ ੩ ਸੰਮਤ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਦਿਤੇ ਜਾਦੂਗਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ਨੇ ਅਤੇ ਕੂੜ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਗੁਲਾਮ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਸਰਬਜੀਤ ਸੈਕਰੋਮੈਟੋ। [ਨੋਟ- ਇਸ ਤੋਂ ਪੁੱਛਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ੩ ਕੈਲੰਡਰ ਪੁਰੇਵਾਲ ਨੇ ਬਣਾਏ ਹਨ ਜਾਂ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ]

========================================

ਸਰਬਜੀਤ ਸੈਕਰੋਮੈਟੋ ਕੌਣ ਤੇਰੀ ਨਾਸਤਕ ਬਿਰਤੀ ਦੇ ਝੂਠ ਕਿਤਨੀ ਦੇਰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰੇਗਾ ੨-੨ ਜੰਤਰੀਆਂ ੨-੨ ਸੰਮਤ॥ ਸਬੂਤ ਨੰਥੀ ਹਨ। [ਨੋਟ- ਵੈਸ ਜੋ ਜੰਤਰੀਆਂ ਇਹ ਵਿਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਇਸ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਸਮਝ ਕੀ ਹੋਣੀ ਸੀ ਪੜ੍ਹਨੀਆ ਵੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀਆਂ। ਤੁਸੀਂ ਐਸਿਆਂ ਦੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਨੂੰ ਵਜਨਦਾਰ ਸਮਝ ਰਹੇ ਹੋ]

===============================

(੧) ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ਨੇ ੧੯੯੪ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੀ ਜੰਤਰੀ ੫੦੦ ਸਾਲ (੧੪੬੯-੨੦੦੦) ਬਣਾਈ ਉਸ ਵਿੱਚ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਸੰਮਤ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਆਗਮਨ ਪੁਰਬ ੧੪੬੯ ਤੋੰ ਨਾਨਕਸਾਹੀ ਸੰਮਤ ੧ ਦਿਤਾ ਗਿਆ। ਸੱਚ ਕਿ ਝੂਠ ?

(੨) ਇਸ ਜੰਤਰੀ ਵਿੱਚ ਪੋਹ ਸੁਦੀ ੭/੨੩ ਪੋਹ 22 ਦਸੰਬਰ, 1666 ਅੰਕਿਤ ਹੈ। ਸੱਚ ਕਿ ਝੂਠ ?

(੩) ਇਸ ਜੰਤਰੀ ਵਿੱਚ 1998 ਵਿੱਚ ੨੩ ਪੋਹ 27 ਜਨਵਰੀ, 1998 ਸੀ। ਸੱਚ ਕਿ ਝੂਠ ? [ਨੋਟ- ਇਸ ਤੋਂ ਪੁੱਛਣਾ ਬਣਦਾ ਕਿ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੀ ਜਿਸ ਜੰਤਰੀ ’ਚੋਂ ਵੇਖ ਕੇ ਇਹ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹਨ ਉੱਥੇ ਉਂਗਲ ਰੱਖ ਕੇ ਫੋਟੋ ਖਿੱਚ ਕੇ ਭੇਜ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਕਿ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ।

(੩) ਇਸੇ ਜੰਤਰੀ ਵਿੱਚ 1999 ਵਿੱਚ ੨੩ ਪੋਹ/ 6 ਜਨਵਰੀ, 1999 ਹੈ। ਸੱਚ ਕਿ ਝੂਠ ?

2022 ਵਿੱਚ ਛਾਪੇ ਨਾਨਕਸਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ੬੩੨ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੀ ਸ਼ਰਾਰਾਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ ਉਹ ਅੰਨੇ ਭੱਗਤਾਂ ਤੋ ਇਲਾਵਾ ਸੱਭ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ੧੯੯੮ ਈਸਵੀ ਤੋ ਇਕ ਹੋਰ ਫਰਜੀ ਨਾਨਕਸਾਹੀ ਸੰਮਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ-ਸੰਮਤ ਨਾਨਕਸਾਹੀ ੫੩੦॥ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆਗਮਨ ਜੇ ਪਹਿਲਾਂ ੧੪੬੯ ਵਿੱਚ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਤਾਂ ਫੇਰ ੧੯੯੮ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਨਾਨਕਸਾਹੀ ਸੰਮਤ ਕਿਵੇ ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿਧਾਨ ਨਾਲ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ? ਇਕ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘੱਟਣਾ ਦੇ ੨ ਸੰਮਤ ਕਿਹੜਾ ਮੂਰਖ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਸੱਕਦਾ ਹੈ-ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੰਮਤ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਨ ਦੇ ਵਿਧਾਨ ਦਾ ਗਿਆਨ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਸੱਚ ਕਿ ਝੂਠ ?

[ਨੋਟ- ਇਸ ਨੂੰ ਕੌਣ ਸਮਝਾਵੇ ਕਿ ਜੇ ੧੪੬੯ ’ਚ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਸੰਮਤ ੧ ਸੀ ਤਾਂ ੧੯੯੮ ’ਚ ੫੩੦ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ੧੯੯੮ ’ਚ ਕਿਹੜਾ ਸੰਮਤ ਲਿਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ?]

(੪) ਇਸ ਤਰਾਂ ਦੂਸਰੀ ਜੰਤਰੀ ਵਿੱਚ ੨-੨ ਸੰਮਤਾਂ ਦਾ ਆਗਾਜ਼ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਗੁਮਰਾਹ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ੨੦੦੩ ਵਿੱਚ ੨੩ ਪੋਹ (ਫਰਜੀ ਤਿੱਥ) ੭ ਜਨਵਰੀ ਅਤੇ ੫ ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਅੰਕਿਤ ਕਰਕੇ ਗੁਮਰਾਹ ਕਰਨ ਦੀ ਨਵੀਨ ਕੁਚੇਸਟਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਸੱਚ ਕਿ ਝੂਠ ?

[ਨੋਟ- ਕੀ ਇਸ ਤੋਂ ਪੁੱਛਣਾ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ ਕਿ ਬਦਲਵੇਂ ਸਾਲਾਂ ’ਚ ੨੩ ਪੋਹ ਵੱਖ ਵੱਖ ਅੰਗਰੇਜੀ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਖਾਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ, ਨਾ ਕਿ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਤਾਂ ਲਾਗੂ ਹੀ ੧ ਵੈਸਾਖ ੧੯੯੯ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਹੈ; ਇਸ ਤਾਰੀਖ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ’ਚ ਆਸਾਨੀ ਰਹੇ ਅਤੇ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਆ ਸਕੇ ਕਿ ਜੇ ਹੁਣ ਵੀ ਕੈਲੰਡਰ ’ਚ ਸੋਧ ਨਾ ਹੋਈ ਤਾਂ ਜਿਹੜੀ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ ੨੩ ਪੋਹ ਸੰਮਤ ੧੭੨੩ ’ਚ ੨੨ ਦਸੰਬਰ ਸੀ, ਓਹੀ ੨੩ ਪੋਹ ੧੩੦੦ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਸੰਮਤ ੩੦੨੩ ’ਚ; 20 ਜਨਵਰੀ ਸੰਨ 2967 ਨੂੰ ਆਏਗੀ ਅਤੇ ਜਿਹੜੀ ੧ ਵੈਸਾਖ ਸੰਮਤ ੧੭੫੬ (ਸੰਨ 1699) ’ਚ ੨੯ ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਸੀ ਓਹੀ ੧ ਵੈਸਾਖ ੧੩੦੦ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਸੰਮਤ ੩੦੫੬ (ਸੰਨ 2999) ’ਚ ੨੭ ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਆਵੇਗੀ। ਹੈਰਾਨੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਅੱਜ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀਆਂ ਸਾਲ ’ਚ 3-4 ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ ਦੇ 1-2 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਫਰਕ ਨੂੰ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਉਹ ਸੰਨ 1964 ’ਚ ਹਿੰਦੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਸੋਧ ਕਾਰਨ ਸਾਲ ’ਚ 3 ਤੋਂ 5 ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ ਦੇ ਫਰਕ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ? ਅਤੇ ਸੰਮਤ ੩੦੫੬ (ਸੰਨ 2999) ਤੱਕ ਪੈਣ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਫਰਕ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰਨਗੇ ?]

(੫) ੨੦੨੨-੨੩ ਵਿੱਚ ਪੋਹ ਸੁਦੀ ੭ ਬਿ: ੨੯ ਦਸੰਬਰ, ੨੦੨੨ ਸੀ ? ਸੱਚ ਕਿ ਝੂਠ ? ਪਰ ੨੩ ਪੋਹ ੨ ਵਾਰੀ ਦਿਤਾ ਗਿਆ: ੭ ਜਨਵਰੀ ੨੦੨੩ ਅਤੇ ਇਕ ਨਵਾਂ ਕਾਲਮ ਲਗਾਕੇ (N.S: ਨਾਨਕਸਾਹੀ ਸੰਮਤ) ਇਸ ਨਾਲ ਨਵਾਂ ਸੰਮਤ ਨਾਨਕਸਾਹੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਕੇ ੫ ਜਨਵਰੀ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤਾ ਜੋ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪਰਵਾਣਿਤ ਕੈਲੰਡਰ/ਜੰਤਰੀ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਸੱਚ ਕਿ ਝੂਠ ?

ਫੇਸ ਬੁੱਕ ’ਤੇ ਦਿਨ ਰਾਤ ਅਜਿਹੀਆਂ ਬੇਹੂਦੀਆਂ ਪੋਸਟਾਂ ਪਾਉਣ ਨਾਲ਼ ਅਤੇ ਐਸੇ ਮਨਮਤੀ ਤੇ ਈਰਖਾਲੂ ਬੰਦਿਆਂ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਕਿਹੜਾ ਭਲਾ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਕਿਉਂ ਨਾ ਜਲਦੀ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾ ਲਿਆ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਸਿੱਖ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ਇਉਂ ਟਿਪਣੀ ਕਰਦਾ ਹੈ :

ਮਦਾਰੀ ਜੀ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਜਾਦੂ ਆਪਣੇ ਉੱਨ੍ਹਾ ਭੱਗਤਾਂ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਂ ਜਿਨਾਂ ਨੇ ਸੱਚ ਨਾਲ਼ੋਂ ਨਾਤਾ ਤੋੜਕੇ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਮ ਦੇ ਜਾਪੁ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਇਹ ਪੋਸਟ ਈ: ਮੇਲ ਤੇ ਭੇਜ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਅਕਾਲ ਤੱਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਗੋਸ਼ਟ ਲਈ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ। ਤੁਹਾਡਾ ਚਾਅ ਪੂਰਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।

ਅਨੁਰਾਗ ਸਿੰਘ,

੧੦.੧.੨੦੨

===================================================

ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦਾ ਅੰਨਾਂ ਭਗਤ, ਪੜਾਈ-ਲਿਖਾਈ ਜੀਰੋ, ਅੱਕਲ ਦਾ ਖਾਨਾ ਬੰਦ, ਇਜ਼ਤ ਛਿਕੂ ਤੇ ਟੰਗਕੇ ਵਿਚਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਇਸ ਨੇ ਜੋ ਪੋਸਟ ਪਾਈ ਹੈ ਉਹ ਇਸਦੀ ਸ਼ਿਕਸ਼ਤ ਮਾਨਸਿਕਤਾ, ਪਰਵਰਿਸ਼ ਅਤੇ ਬਿਬੇਕ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਬੰਦੇ ਨੇ ਹਰਜਿੰਦਰ ਦਿਲਗੀਰ ਨਾਲ ਵੀ ਬਹਿਸ ਕਰਨ ਲਈ ਸ਼ਰਤ ਰੱਖ ਦਿਤੀ ਕਿ ਜੇ ਦਿਲਗੀਰ ਹਾਰ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀਆ ਸਾਰੀਆ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਅੱਗਨ ਭੇਂਟ ਕਰ ਦਿਤਾ ਜਾਵੇਗਾ॥

===================================================

ਇਸ ਹਾਰੇ ਹੋਏ ਜੁਆਰੀ ਨੂੰ ਸੁਆਲ :

(੧) ਆਪਣੀ ਪੋਸਟ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀ ਹਿੰਦੀ ਜੰਤਰੀ ਤੋਂ ਇਹ ਤਾਰੀਖ ਦਿਤੀ: ”ਮਾਘ ਵਦੀ ਦੁਤੀਆ (ਦੂਜ) ੨੫ ਪੋਹ, 9 ਜਨਵਰੀ, ੨੦੨੩॥ ਹੁਣ ਇਹ ਭਈਆ ਦੂਜ ਦਾ ਪੁਜਾਰੀ ਇਹ ਦੱਸੇ ਕਿ ਜੇ ੯ ਜਨਵਰੀ ੨੫ ਪੋਹ ਸੀ ਤਾਂ ੨੩ ਪੋਹ ੭ ਜਨਵਰੀ ਹੋਈ ਕਿ ੫ ਜਨਵਰੀ ? (ਅਨੁਰਾਗ ਸਿੰਘ)

[ਨੋਟ ੧- ਜਿਸ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ ਦਾ ਇਹ ਜਿਕਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਪੂਰੀ ਹਿਸਟਰੀ ਸ: ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਹੋਤਾ ਕੈਨੇਡਾ ਵਾਲੇ ਤੋਂ ਸੁਣੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਏਨਾਂ ਹੰਕਾਰ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵਾਰ ਵਾਰ ਆਪਣਾ ਚੈਲੰਜ ਦੁਹਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਸਿੱਧ ਕਰ ਦੇਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਸਿੱਧ ਕਰ ਦੇਵੇ ਕਿ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦਾ ਕੈਲੰਡਰ ਸਾਕਾ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ ਹੂਬਹੂ ਨਕਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਉਹ ਪੰਜ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਇਨਾਮ ਦੇਵੇਗਾ। ਜਦੋਂ ਸ: ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਲਿਖ ਦਿੰਦਾ ਹੈ (ੳ) ਆਪਣੀ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਅਨਬਲਾਕ ਕਰਨ (ਅ) ਇਨਾਮ ਦੇਣ ਦੀ ਗਰੰਟੀ ਦੇਣ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦਿਲਗੀਰ ਜੀ ਦਾ ਚੈਲੰਜ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੈ ਤਾਂ ਚੇਤਾ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅਸੱਭਿਅਕ ਸ਼ਬਦ ਬੋਲਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਝਲਕ ਹੇਠਾਂ ਵਿਖਾਈ ਗਈ ਹੈ।

[ਨੋਟ ੨- ਜਿਸ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਨੂੰ ਇਹ ਬਿਲਕੁਲ ਛੱਡਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਜੇ ਉਸੇ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ ਤਿਥ ਸ: ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਲਿਖ ਦਿੱਤੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਭਈਆ ਦੂਜ ਦਾ ਪੂਜਾਰੀ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਤਿਥਾਂ ਦੇ ਪੂਜਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਤਾਂ ਜਾਇਜ਼ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਤਿਥਾਂ ਵਾਲੇ ਕੈਲੰਡਰ ਨੂੰ ਛੱਡਣਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ । ਭਈਆ ਦੂਜ ਦਾ ਪੂਜਾਰੀ ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿਥਾਂ ਦਾ ਖਹਿੜਾ ਛੱਡ ਕੇ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਟਿਆਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲ ਦੇਣਾ ਲੋਚਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਨੇ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਸੀ, ਉਹ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਬੜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

(੨) ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੇ Nanakshahi Calendar 632 ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਨਾਨਕਸਾਹੀ ਸੰਮਤ (N.S.) ਕਿਹੜੇ ਸਾਲ ਪਾਇਆ ਗਿਆ। ਪਿਛਲੀ ਜੰਤਰੀ JANTRI 500 YEARS (1469-1999) ਵੇਲੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਆਗਮਨ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਨਹੀਂ ? ਇਸੇ ਲਈ ਸੰਗਤ ਟੀ:ਵੀ: ਨਾਲ ਇਟਰਵੀਓ ਸਮੇ ਸ਼ਪੱਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿਤਾ ਸੀ ਕਿ ਨੱਕਲੀ ਨਾਨਕਸਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ-ਸੰਮਤ ਗੁਮਰਾਹ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਟੋਟਕਾ ਹੈ, ਇਤਿਹਾਸ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਜ਼ੁਬਾਨ ਬੋਲਣ ਤੋ ਕਿਉਂ ਝਿਜਕ ਰਹੀ ਹੈ।

(੩) ਸ਼ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਸਿੰਘ ਬਰਦਰਜ ਵੱਲੋਂ ਛਾਪੀਆਂ ਜੰਤਰੀਆਂ ੫ ਜਨਵਰੀ ੨੧ ਪੋਹ ਹੀ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ, ੨੩ ਪੋਹ ੭ ਜਨਵਰੀ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਬੂਤ ਨੰਥੀ ਹਨ।

(੪) ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਆਗਮਨ ਪੁਰਬ ਪੋਹ ਸੁਦੀ ੭ ਹੈ, ਯਾਂ ੫ ਜਨਵਰੀ, ਯਾ ੨੩ ਪੋਹ ?

(੫) ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੀ ਆਖਰ ਵਿੱਚ ੨ ਮਿੰਟ ਦੀ ਵੀਡੀਓ ਕਿਉਂ ਅਨਸੁਣੀ ਕਰ ਦਿਤੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਫਰਜੀ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਕੇ ਦੁਨੀਆ ਤੋ ਰੁਕਸਤ ਹੋਏ।

ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਲੋ ਫੇਰ ਬੋਲੋ :Look Before You Leap.

ਅਕਾਲ ਤੱਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਗੋਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਕੋਈ ਸਾਥੀ ਬਚਿਆਂ ਕਿ ਨਹੀਂ ?

ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਨਾਲ ਗੱਲ-ਬਾਤ ਕਰਕੇ ਸਮਾਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰ ਲਵੋ।

ਅਨੁਰਾਗ ਸਿੰਘ ੧੦.੧.੨੦੨੩।।

[ਨੋਟ- ਜਿਸ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ ਦਾ ਇਹ ਜਿਕਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਪੂਰੀ ਹਿਸਟਰੀ ਸ: ਅਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸਹੋਤਾ ਕੈਨੇਡਾ ਵਾਲੇ ਤੋਂ ਸੁਣੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਦਾ ਏਨਾਂ ਹੰਕਾਰ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਵਾਰ ਵਾਰ ਆਪਣਾ ਚੈਲੰਜ ਦੁਹਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਸਿੱਧ ਕਰ ਦੇਵੇ ਅਤੇ ਇਹ ਸਿੱਧ ਕਰ ਦੇਵੇ ਕਿ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦਾ ਕੈਲੰਡਰ ਸਾਕਾ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ ਹੂਬਹੂ ਨਕਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਉਹ ਪੰਜ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਇਨਾਮ ਦੇਵੇਗਾ। ਜਦੋਂ ਸ: ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਲਿਖ ਦਿੰਦਾ ਹੈ (ੳ) ਆਪਣੀ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਤੋਂ ਮੈਨੂੰ ਅਨਬਲਾਕ ਕਰਨ (ਅ) ਇਨਾਮ ਦੇਣ ਦੀ ਗਰੰਟੀ ਦੇਣ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦਿਲਗੀਰ ਜੀ ਦਾ ਚੈਲੰਜ ਪ੍ਰਵਾਨ ਹੈ ਤਾਂ ਚੇਤਾ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅਸੱਭਿਅਕ ਸ਼ਬਦ ਬੋਲਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਝਲਕ ਹੇਠਾਂ ਵਿਖਾਈ ਗਈ ਹੈ।

ਡਾ: ਹਰਜਿੰਦਰ ਦਿਲਗੀਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਡਾਕਟਰ ਸਹਿਬ ਜਾਂ ਦਿਲਗੀਰ ਜੀ ਲਿਖ ਕੇ ਸੰਬੋਧਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਈ-ਮੇਲ ’ਤੇ ਲਿਖੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰੋ ਜੀ:

ਸ਼ਰਮ ਕਰੋ

ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੀ ਸਸਤੀ ਭੇਡ ਨਾ ਬਣੋ

ਸਰਬਜੀਤ ਦੇ ਬਿਆਨ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸਪੋਕਸਮੈਨ ਵਿਚ ਹੀ ਦਿਤਾ ਜਾ ਚੁਕਾ ਹੈ

ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਦੇ ਚਮਚੇ ਬਣੇ ਹੋ ਜੋ ਗੱਲ ਟਾਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਕਾ ਤੇ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੇ ਕੇਲੰਡਰ ਦੇ ਫ਼ਰਕ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਛਾਪੋ। ਇਹ ਬਹਿਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਨਹੀਂ।

ਉਹ ਜਵਾਬ ਟਾਲਣ ਵਾਸਤੇ ਬਹਿਸ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਕਹਿ ਰਿਾ ਹੈ

ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਦੀ ਭੇਡ ਬਣ ਰਹੇ ਹੋ

ਨੀਚਤਾ ਬੰਦ ਕਰੋ

[ਡਾ: ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਝੂਠ ਫੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਗੋਲ਼ ਮੋਲ਼ ਜਵਾਬ ਤਾਂ ਸਪੋਕਸਮੈਨ ਦੇ 12 ਜਨਵਰੀ ਅੰਕ ’ਚ ਛਪਿਆ ਹੈ ਪਰ 10 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਹੀ ਉਕਤ ਝੂਠ ਅਤੇ ਗੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕੀ ਇਹ ਵਿਅਕਤੀ ਪੀਐੱਚਡੀ ਡਾਕਟਰ ਜਾਂ ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਕਹਾਉਣ ਦੇ ਯੋਗ ਹੈ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਚਰਚਾ ’ਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਦੇ ਕਾਬਲ ਹੈ? ਜੇ ਇਹ ਆਪਣੀ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ਪੇਜ ’ਤੇ ਇਨਾਮ ਦੇਣ ਦਾ ਚੈਲੰਜ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਈ-ਮੇਲ ’ਤੇ ਚੈਲੰਜ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਨ ਦੇ ਸੱਦੇ ਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਈ-ਮੇਲ ਰਾਹੀਂ ਜਵਾਬ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ?]

ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਿਦਵਾਨ ਕਰਨਲ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਿਸ਼ਾਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ M.Sc. (Math.; Estronomy) ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦੇ ਕੇ ਇੱਕ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦੇਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਚੁਣੌਤੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ’ਤੇ ਸਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਟਾਲਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ’ਤੇ ਬਹਿਸ ਕਰਨ ਲਈ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ “ਗੁਰਪੁਰਬ ਦਰਪਣ” ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਲਿਖੀ ਜੋ ਸੰਤ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਰਾਮਪੁਰ ਖੇੜਾ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਦਸੰਬਰ 2016 ’ਚ ਛਪਵਾਈ; ਜਿਸ ਵਿੱਚ 2015 ਤੋਂ 2100 ਤੱਕ ਗੁਰਪੁਰਬਾਂ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਸ: ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ਨੇ ਪੁਸਤਕ ਛਪਣ ਦੇ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਸਿਆਟਲ ਵਿਖੇ ਕੀਤੇ ਸੈਮੀਨਾਰ ’ਚ ਕਰਨਲ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਚੈਲੰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਬੰਦੀ ਛੋਡ ਦਿਵਸ ਦੀਆਂ 100% ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਸਹੀ ਸਿੱਧ ਕਰ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ 5 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਇਨਾਮ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣਗੇ; ਜੇ 90% ਸਹੀ ਹੋਣ ਤਾਂ 4 ਲੱਖ, 80% ਸਹੀ ਹੋਣ ਤਾਂ 3 ਲੱਖ, 70% ਸਹੀ ਹੋਣ ਤਾਂ 2 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਇਨਾਮ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣਗੇ।

ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪੁਰਬ 2018 ’ਚ ਗਲਤ ਸੀ, ਆਗਮਨ ਪੁਰਬ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ 2021 ਸੀਈ ’ਚ ਗਲਤ ਸੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ 2030 ’ਚ ਗਲਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਜਿਹੜੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਟਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਉਹ ਉਸ ਨੇ ਲਿਖੀਆਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਕੱਢਣੀਆਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀਆਂ। ਕਰਨਲ ਨਿਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਸੰਤ ਸੇਵਾ ਸਿੰਘ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਕਈ ਵਾਰ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸੰਪਰਕ ਕਰਕੇ ਚੁਣੌਤੀ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ’ਤੇ ਨਿਤਾਰਾ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਟਾਲ਼ ਰਹੇ ਹਨ।

ਮੈਨੂੰ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਕਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ’ਤੇ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨ ਦੀ ਗੱਲ ਇਸ ਕਾਰਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਲੀਭਾਂਤ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਹਿਮਾਇਤੀਆਂ ਦੇ ਕਹੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ’ਤੇ ਮੀਟਿੰਗ ਨਹੀਂ ਬੁਲਾਉਣੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸ: ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ਅਤੇ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਹਿਮਾਇਤੀਆਂ ਲਈ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਗੰਦੀ ਤੋਂ ਗੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਇਹ ਹਿਮਾਇਤੀਆਂ ਨੂੰ ਉਕਸਾ ਰਹੇ ਤਾ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਰਤਣ ਲੱਗ ਜਾਣ ਤਾ ਕਿ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿਣ ਦਾ ਬਹਾਨਾ ਬਣ ਜਾਵੇ ਕਿ ਦੋਵਾਂ ਧਿਰਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝੀ ਮੀਟਿੰਗ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਵਾਈਏ, ਜੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਬਿਠਾ ਲਿਆ ਤਾਂ ਇਹ ਉੱਥੇ ਹੀ ਲੜ ਪੈਣਗੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛੁਡਾਉਣਾ ਹੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ।

ਅਨੁਰਾਗ ਸਿੰਘ ਦੀ ਉਕਤ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਤ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹਰ ਕੋਈ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰਾਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਵੀ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ। ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਹੀ ਦੱਸੋ ਕਿ ਇਹ ਆਪਣੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੋਸਟਾਂ ’ਚ ਕਹਿਣਾ ਕੀ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕੀ ਜਵਾਬ ਦੇਵੇ ?

ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ’ਤੇ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਸੰਭਾਵੀ ਮੀਟਿੰਗ ਲਈ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਸਹਿਮਤੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਤੇ ਸਾਡੀ ਟੀਮ ਦੇ ਸੁਝਾਏ ਗਏ 7 ਮੈਂਬਰਾਂ ਦੇ ਨਾਵਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਭੇਜ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਯਕੀਨ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਸੁਝਾਅ ਮੁਤਾਬਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ ਤਾਂ ਕਥਾਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਫੇਸਬੁਕ ਉੱਤੇ ਅਣਜਾਣ ਅਤੇ ਅਹੰਕਾਰੀ ਬੰਦਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸਿੱਖ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਐਸੀ ਖੇਹ-ਖਪਾਈ ਬੰਦ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ । ਜੇ ਹੁਣ ਵੀ ਮੀਟਿੰਗ ਤੈਅ ਨਹੀਂ ਹੋਈ ਤਾਂ ਹਰ ਕੋਈ ਸਮਝੇਗਾ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਹੀ ਕਰਾ ਰਹੀ ਹੈ।

ਕੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਅਖੌਤੀ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕੋ ਇਕ ਟੀਚਾ ਸ: ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ਜਿਸ ਨੇ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀ ਝੋਲ਼ੀ ਪਾਇਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਬਦਨਾਮ ਕਰਨ ਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਹਿਮਤੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖਾ ਪ੍ਰਤੀ ਕੁਬੋਲ ਬੋਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਇਕ ਵਾਰ ਸਪੋਕਸਮੈਨ ਦੇ ਕਿਸੇ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਛਪ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅਠਾਰਵੀਂ ਸਦੀ ’ਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਜਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਮਜਬੂਰੀ ਵੱਸ ਜੰਗਲਾਂ ’ਚ ਰਹਿਣਾ ਪਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਰਤੋਂ ਵਿਹਾਰ ਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਵੀ ਜੰਗਲੀ ਲੋਕਾਂ ਵਰਗੀ ਹੋ ਗਈ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਲਿਖੇ ਜਾਣ ’ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਸਪੋਕਸਮੈਨ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸੰਪਾਦਕ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਤਨਖ਼ਾਹੀਆ ਕਰਾਰ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਹੈਰਾਨੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਤਾਂ 18ਵੀ ਸਦੀ ਦੀ ਗੱਲ ਸੀ ਇਹ ਤਾਂ 21ਵੀਂ ਸਦੀ ’ਚ ਵੀ ਬਿਲਕੁਲ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਕੀ ਅੱਜ ਵਾਲੇ ਜਥੇਦਾਰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਕੋਈ ਕਦਮ ਪੁੱਟਣਗੇ ?

ਪੰਥਕ ਹਿਤੂ ਅਤੇ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ੁਭਚਿੰਤਕ

ਮਿਤੀ: ੧੩ ਜਨਵਰੀ ਸੰਨ ੨੦੨੩ (NS) ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਬਠਿੰਡਾ।

੩੧ ਦਸੰਬਰ ਸੰਨ ੨੦੨੨ (OS) ਸੰਪਰਕ ਨੰ: ੮੮੩੭੮-੧੩੬੬੧

੨੯ ਪੋਹ, ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਸੰਮਤ ੨੦੭੯ E-mail ID Kirpalsinghbathinda@gmail.com

ਮਾਘ ਵਦੀ ੬, ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਸੰਮਤ ੨੦੭੯

ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ੧ ਮਾਘ ਸੰਮਤ ੫੫੪

ਉਪਰੋਕਤ ਦੀ ਇੱਕ ਇੱਕ ਨਕਲ ਅਗੇਤਰੀ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਗਿਆਨੀ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਜਥੇਦਾਰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ, ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਐਡਵੋਕੇਟ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਧਾਮੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਭੇਜ ਕੇ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਚ ਦੀਆਂ ਸਟੇਜਾਂ ’ਤੋਂ ਕਥਾਕਾਰ ਅਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਵਿਰੋਧੀ ਵੀਚਾਰ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸੱਚ ਤੋਂ ਦੂਰ ਦੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਨਾਲ ਬਦਨਾਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਇਸ ਨਾਲ ਅੰਤਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਿੱਖ ਜਗਤ ਦੀ ਬਦਨਾਮੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਕੈਸੇ ਉਜੱਡ ਲੋਕ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਗਿਆਨ ਤੋਂ ਕੋਰੇ ਅਤੇ ਬੋਲ ਚਾਲ ’ਚ ਬਦਤਮੀਜ਼ ਹਨ। ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਬੰਦ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇ ਜੀ।

ਜੇ ਤੂ ਮਿਤ੍ਰੁ ਅਸਾਡੜਾ ਹਿਕ ਭੋਰੀ ਨਾ ਵੇਛੋੜਿ

admin

January 12, 2023

ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਜੀ
ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ “ਜੇ ਤੂ ਮਿਤ੍ਰੁ ਅਸਾਡੜਾ ਹਿਕ ਭੋਰੀ ਨਾ ਵੇਛੋੜਿ“ ਵਾਲੀ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਣ ਵਾਸਤੇ ਸਾਨੂੰ ਦੁਰਜਨ ਅਤੇ ਹਊਮੈ ਨੂੰ ਮਾਰਨਾ ਪਵੇਗਾ ॥ ਪੁਰਾ ੳਪਦੇਸ਼ ਸਮਝਣ ਵਾਸਤੇ ਇਸ ਵੀਡਿਓ ਨੂੰ ਗਹੁ ਨਾਲ ਸੁਣਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਜੀ ॥

Maaroo Vaar M: 5 Dakhane (Too Chau Sajan Maidiaa) Ang 1094

admin

January 3, 2023

ਸੁਣਿ, ਵਡਾ ਆਖੈ ਸਭੁ ਕੋਇ ॥

admin

January 3, 2023

ਸੁਣਿ, ਵਡਾ ਆਖੈ ਸਭੁ ਕੋਇ ॥

ਪ੍ਰੋ. ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਕੈਨੇਡਾ

ਆਸਾ ਮਹਲਾ ੧ ॥ ਸੁਣਿ, ਵਡਾ ਆਖੈ ਸਭੁ ਕੋਇ ॥ ਕੇਵਡੁ ਵਡਾ, ਡੀਠਾ ਹੋਇ ॥ ਕੀਮਤਿ ਪਾਇ; ਨ ਕਹਿਆ ਜਾਇ ॥ ਕਹਣੈ ਵਾਲੇ ਤੇਰੇ ਰਹੇ ਸਮਾਇ ॥੧॥ ਵਡੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ! ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰਾ ਗੁਣੀ ਗਹੀਰਾ ॥ ਕੋਇ ਨ ਜਾਣੈ; ਤੇਰਾ ਕੇਤਾ ਕੇਵਡੁ ਚੀਰਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਭਿ ਸੁਰਤੀ ਮਿਲਿ; ਸੁਰਤਿ ਕਮਾਈ ॥ ਸਭ ਕੀਮਤਿ ਮਿਲਿ; ਕੀਮਤਿ ਪਾਈ ॥ ਗਿਆਨੀ ਧਿਆਨੀ ਗੁਰ ਗੁਰਹਾਈ ॥ ਕਹਣੁ ਨ ਜਾਈ; ਤੇਰੀ ਤਿਲੁ ਵਡਿਆਈ ॥੨॥ ਸਭਿ ਸਤ ਸਭਿ ਤਪ; ਸਭਿ ਚੰਗਿਆਈਆ ॥ ਸਿਧਾ ਪੁਰਖਾ ਕੀਆ ਵਡਿਆਈਆ ॥ਤੁਧੁ ਵਿਣੁ; ਸਿਧੀ ਕਿਨੈ ਨ ਪਾਈਆ ॥ ਕਰਮਿ ਮਿਲੈ, ਨਾਹੀ ਠਾਕਿ ਰਹਾਈਆ ॥੩॥ਆਖਣ ਵਾਲਾ ਕਿਆ ਵੇਚਾਰਾ ॥ ਸਿਫਤੀ ਭਰੇ ਤੇਰੇ ਭੰਡਾਰਾ ॥ ਜਿਸੁ ਤੂ ਦੇਹਿ; ਤਿਸੈ ਕਿਆ ਚਾਰਾ ॥ ਨਾਨਕ ! ਸਚੁ ਸਵਾਰਣਹਾਰਾ ॥੪॥੨॥ (ਸੋ ਦਰੁ/ ਆਸਾ/ ਮਹਲਾ ੧/੯)

ਇਸ ਹਥਲੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਚਾਰ ਬੰਦ ਹਨ। ਇੱਕ ਰਹਾਉ ਦਾ ਪਦਾ ਹੈ। ‘ਸੋ ਦਰੁ’ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠਾਂ ਇਹ ਦੂਜਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ‘ਰਹਾਉ’ ਦੀ ਤੁਕ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਵਡੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ! ਇਹ ਸੰਬੋਧਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੈ ‘ਹੇ ਮੇਰੇ ਵੱਡੇ ਸਾਹਿਬ ! ਹੇ ਮੇਰੇ ਬੇਅੰਤ ਪਿਤਾ ! ਹੇ ਮੇਰੇ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਵਾਹਿਗੁਰੂ !’ ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰਾ ਗੁਣੀ ਗਹੀਰਾ ਯਾਨੀ ਤੂੰ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਹੈਂ। ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਮਾਲਕ ਹੈਂ। ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਸ੍ਰੋਤ ਹੈਂ। ਤੂੰ ਅਥਾਹ ਗੰਭੀਰ ਹੈਂ। ਪ੍ਰੋਫ਼ੈਸਰ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਤੂੰ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਸਮੁੰਦਰ ਹੈਂ। ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਭ ਤੋਂ ਗਹਿਰ ਅਤੇ ਗੰਭੀਰ ਚੀਜ਼ ਜੋ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਸਮੁੰਦਰ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਤੂੰ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਸਮੁੰਦਰ ਹੈਂ, ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਹੈਂ, ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਸ੍ਰੋਤ ਹੈਂ। ‘‘ਕੋਇ ਨ ਜਾਣੈ; ਤੇਰਾ ਕੇਤਾ ਕੇਵਡੁ ਚੀਰਾ’’; ਚੀਰਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ‘ਲੰਬਾਈ, ਚੌੜਾਈ, ਵਿਸਥਾਰ’ ਹੇ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ! ਤੇਰੀ ਇਸ ਲੰਬਾਈ ਚੌੜਾਈ ਨੂੰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਸਕਦਾ ਕਿ ਤੂੰ ਕਿੰਨਾ ਵੱਡਾ ਹੈਂ। ਪਾਵਨ ਵਚਨ ਹਨ ‘‘ਵਡੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ! ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰਾ ਗੁਣੀ ਗਹੀਰਾ ॥ ਕੋਇ ਨ ਜਾਣੈ, ਤੇਰਾ ਕੇਤਾ ਕੇਵਡੁ ਚੀਰਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’

‘ਜਪੁ’ ਬਾਣੀ ਦੀ 24ਵੀਂ ਪਉੜੀ ਵਿੱਚ ਸਮਝਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਤੇਰੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਅੰਤ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ‘‘ਅੰਤੁ ਨ ਸਿਫਤੀ, ਕਹਣਿ ਨ ਅੰਤੁ ॥ ਅੰਤੁ ਨ ਕਰਣੈ; ਦੇਣਿ ਨ ਅੰਤੁ ॥ ਅੰਤੁ ਨ ਵੇਖਣਿ; ਸੁਣਣਿ ਨ ਅੰਤੁ ॥’’ ਯਾਨੀ ਤੈਨੂੰ ਸੁਣਨ ਵਿੱਚ, ਤੈਨੂੰ ਵੇਖਣ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਅੰਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ‘‘ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਪੈ; ਕਿਆ ਮਨਿ ਮੰਤੁ ?॥ ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਪੈ; ਕੀਤਾ ਆਕਾਰੁ ॥੨੪॥’’, ਜਿਹੜਾ ਤੂੰ ਇਹ ਜਗਤ ਪਾਸਾਰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ਨਾ, ਜਿਹੜੀ ਤੂੰ ਆਪਣੀ ਕੁਦਰਤਿ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ‘‘ਆਪੀਨ੍ੈ ਆਪੁ ਸਾਜਿਓ; ਆਪੀਨ੍ੈ ਰਚਿਓ ਨਾਉ ॥ ਦੁਯੀ ਕੁਦਰਤਿ ਸਾਜੀਐ; ਕਰਿ ਆਸਣੁ ਡਿਠੋ ਚਾਉ ॥’’ (ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ/ ਮਹਲਾ ੧/੪੬੩) ਤੇਰੇ ਇਸ ਜਗਤ ਪਾਸਾਰੇ ਦਾ ਕਿਸੇ ਨੇ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਹੈ ‘‘ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਪੈ ਪਾਰਾਵਾਰੁ ॥’’ ਪਾਰਾਵਾਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਉਰਲਾ ਅਤੇ ਪਰਲਾ ਕਿਨਾਰਾ ਨਾ ਲੱਭਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ਯਾਨੀ ਤੇਰੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਉਰਲਾ ਪਰਲਾ ਕਿਨਾਰਾ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਬਚਨ ਹਨ ‘‘ਬ੍ਰਹਮਾ ਬਿਸਨੁ ਮਹੇਸੁ; ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਣਿਆ।’’ (ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ/ਵਾਰ ੩ ਪਉੜੀ ੧)

‘‘ਅੰਤ ਕਾਰਣਿ; ਕੇਤੇ ਬਿਲਲਾਹਿ ॥’’ ਤੇਰਾ ਅੰਤ ਪਾਉਂਦੇ ਪਾਉਂਦੇ ਕਿੰਨੇ ਥੱਕ ਗਏ। ਅੰਤ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ‘‘ਤਾ ਕੇ ਅੰਤ; ਨ ਪਾਏ ਜਾਹਿ ॥ ਏਹੁ ਅੰਤੁ; ਨ ਜਾਣੈ ਕੋਇ ॥ ਬਹੁਤਾ ਕਹੀਐ; ਬਹੁਤਾ ਹੋਇ ॥’’ ਜੈਸੇ ਜੈਸੇ ਉਸ ਦੇ ਗੁਣ ਗੁਰਸਿੱਖ ਗਾ ਕੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਵਸਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਬਚਨਾਂ ਨੂੰ ਘਾਲਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਂਦਾ ਹੈ ਵੈਸਾ ਵੈਸਾ ਉਸ ਮਾਲਕ ਨਾਲ਼ ਨੇੜਤਾ ਬਣਦੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ‘‘ਬਹੁਤਾ ਕਹੀਐ; ਬਹੁਤਾ ਹੋਇ ॥’’ ਯਾਨੀ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤਾ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਈ ! ਉਸ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਉਹ ‘‘ਵਡਾ ਸਾਹਿਬੁ’’ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦਾ ‘‘ਊਚਾ ਥਾਉ ॥’’ ਹੈ। ਇਸ ਊਚੇ ਥਾਉ ਦੀ ਪਰਿਭਾਸ਼ਾ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ‘ਸੋ ਦਰੁ’ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਜਾਣਿਆ ਹੈ। ਇਸ ‘‘ਵਡਾ ਸਾਹਿਬੁ; ਊਚਾ ਥਾਉ ॥ ਊਚੇ ਉਪਰਿ ਊਚਾ ਨਾਉ ॥’’ ਨੂੰ ਉਹੀ ਸਮਝ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ‘‘ਏਵਡੁ ਊਚਾ ਹੋਵੈ ਕੋਇ ॥ ਤਿਸੁ ਊਚੇ ਕਉ ਜਾਣੈ ਸੋਇ ॥’’ ਇਸ ਲਈ ਓਹਦੇ ਜਿੰਨਾ ਊਚਾ ਕੋਈ ਹੋ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦਾ ਕੋਈ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦਾ। ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਇਸ ਲਈ ਪਉੜੀ ਦੇ ਅੰਤ ’ਚ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ‘‘ਜੇਵਡੁ ਆਪਿ; ਜਾਣੈ ਆਪਿ ਆਪਿ ॥ ਨਾਨਕ ! ਨਦਰੀ ਕਰਮੀ ਦਾਤਿ ॥੨੪॥ (ਜਪੁ) ਨਾਨਕ ਇੱਥੇ ਸੰਬੋਧਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਅਰਥ ਹੈ ਹੇ ਨਾਨਕ ! ਆਖ ਕਿ ਉਸ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ਾਂ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਜਗਿਆਸੂ ਦੇ, ਕਿਸੇ ਗੁਰਸਿੱਖ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ, ਬਚਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਰਮ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਊਚਿਓਂ ਊਚਾ, ਵੱਡਿਓਂ ਵੱਡਾ ਮੰਨਣ ਵਾਲ਼ੀ ਦਾਤ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ ਨਾਲ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਜੋ ‘ਰਹਾਉ’ ਦੀ ਤੁਕ ਹੈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਪੂਰੇ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਭਾਵ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਇਹੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਤੇਰੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵਰਣਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਤੁਸੀਂ ਰੱਬ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਗਾਹ ਕਰੋਗੇ ‘‘ਸੁਣਿਐ ਸਰਾ ਗੁਣਾ ਕੇ ਗਾਹ ॥’’ (ਜਪੁ) ਪਕੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰੋਗੇ ਓਨਾ ਓਨਾ ਹੀ ਉਹ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਉਸ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾ ਗਾ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਬੇਅੰਤਤਾ ਨੂੰ ਮਨ ਵਿੱਚ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ ਨਾਲ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਤੁਹਾਡੀ ਆਪਣੀ ਕੋਈ ਸਮਰੱਥਾ ਨਹੀਂ, ਹਸਤੀ ਨਹੀਂ।

ਹੁਣ ਪਹਿਲਾ ਪਦਾ ਹੈ ‘‘ਸੁਣਿ, ਵਡਾ ਆਖੈ ਸਭੁ ਕੋਇ ॥ ਕੇਵਡੁ ਵਡਾ, ਡੀਠਾ ਹੋਇ ॥ ਕੀਮਤਿ ਪਾਇ; ਨ ਕਹਿਆ ਜਾਇ ॥ ਕਹਣੈ ਵਾਲੇ ਤੇਰੇ ਰਹੇ ਸਮਾਇ ॥੧॥’’ ‘ਸੁਣਿ’ ਦੇ ‘ਣ’ ਨੂੰ ਜੋ ਸਿਹਾਰੀ ਹੈ, ਉਹ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ‘ਸੁਣ ਕੇ’, ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਬਣਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਕੰਮ ਕਰਕੇ, ਇਹ ਚੀਜ਼ ਕਰਕੇ। ਵਿਆਕਰਣਿਕ ਨਿਯਮਾਂ ’ਚ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਪੂਰਬ ਪੂਰਣ ਕਾਰਦੰਤ’ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਤੁਕ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ਹੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ! ਤੇਰੇ ਬਾਰੇ ਸੁਣ ਕੇ ‘‘ਵਡਾ ਆਖੈ ਸਭੁ ਕੋਇ॥’’ ਅਸੀਂ ਕਿੱਥੋਂ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ ? ਗੁਰੂ ਦੀ ਬਾਣੀ ’ਚੋਂ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ‘ਸੁਣਿ’ ਦੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਮਿਸਾਲ ਹੈ ‘‘ਸੁਣਿ ਸੁਣਿ ਨਾਮੁ ਤੁਮਾਰਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ! ਪ੍ਰਭੁ ਪੇਖਨ ਕਾ ਚਾਉ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੪੦੫) ਇੱਥੇ ‘ਸੁਣਿ ਸੁਣਿ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਹੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ! ਤੁਮਾਰਾ ਨਾਮੁ ‘ਸੁਣ ਸੁਣ ਕੇ’ ਤੇਰੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦਾ ਮਨ ਵਿੱਚ ਚਾਅ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ‘‘ਡਰਿ ਡਰਿ ਪਚੇ ਮਨਮੁਖ ਵੇਚਾਰੇ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੬੭੭), ਇੱਥੇ ‘ਡਰਿ ਡਰਿ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਡਰ ਡਰ ਕੇ’ ਮਨਮੁਖ ਵਿਚਾਰੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖਚਿਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ; ਇਉਂ ਹੀ ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ ਵਿੱਚ ਵਾਕ ਹੈ ‘‘ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ ਕਰਹਿ ਆਹਾਰੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੪੭੧) ਇੱਥੇ ਵੀ ‘ਬੋਲਿ’ ਦੇ ‘ਲ’ ਨੂੰ ਸਿਹਾਰੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਬੋਲ ਕੇ’ ਯਾਨੀ ਝੂਠ ਬੋਲ ਬੋਲ ਕੇ ਮਨਮੁਖ ਲੋਕ ਸਾਰੇ ਗ਼ਲਤ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਹਰ ਕੋਈ ਉਸ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਆਖਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਕਿੰਨਾ ਵੱਡਾ ਹੈ ਇਹ ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਭਾਵ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਕੇ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ‘ਜਾਪ ਸਾਹਿਬ’ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪਦੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਆਕਾਰ ਬਾਰੇ ਵਖਿਆਨ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਇੱਕ ਦਾ ਕੋਈ ਚੱਕਰ ਚਿੰਨ੍ਹ ਨਹੀਂ, ਕੋਈ ਰੰਗ ਨਹੀਂ, ਕੋਈ ਤਸ਼ਵੀਰ ਨਹੀਂ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ‘‘ਚਕ੍ਰ ਚਿਹਨ ਅਰੁ ਬਰਨ, ਜਾਤਿ ਅਰੁ ਪਾਤਿ ਨਹਿਨ ਜਿਹ ॥ ਰੂਪ ਰੰਗ ਅਰੁ ਰੇਖ ਭੇਖ; ਕੋਊ ਕਹਿ ਨ ਸਕਤਿ ਕਿਹ ॥’’ (ਜਾਪੁ) ਯਾਨੀ ਤੇਰਾ ਰੰਗ ਰੂਪ, ਚੱਕਰ ਚਿੰਨ੍ਹ ਕੋਈ ਬਣਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਤੇਰਾ ‘‘ਚਕ੍ਰ ਚਿਹਨ ਅਰੁ ਬਰਨ, ਜਾਤਿ ਅਰੁ ਪਾਤਿ ਨਹਿਨ ਜਿਹ ॥’’ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਇੱਥੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਫਿਰ ਉਸ ਨੂੰ ਦੇਖਣਾ ਕਿਵੇਂ ਹੈ ? ਜਵਾਬ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਮਨ ਵਿੱਚ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ, ਉਸ ਦੀਆਂ ਵਡਿਆਈਆਂ ਨੂੰ ਗਾ ਕੇ, ਅਪਣਾਅ ਕੇ ਉਸ ਵਰਗੇ ਬਣਨਾ ਹੈ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਣੇ ਹਨ। ਕੇਵਲ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ, ਇਸ ਲਈ ਵਾਕ ਹੈ ‘‘ਮਨ ! ਤੂੰ ਜੋਤਿ ਸਰੂਪੁ ਹੈ, ਆਪਣਾ ਮੂਲੁ ਪਛਾਣੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੩/੪੪੧) ਅਰਥ ਹਨ ਕਿ ਹੇ ਮੇਰੇ ਮਨ ! ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਮੂਲ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ, ਤੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਹੀ ਅੰਸ਼ ਹੈਂ ‘‘ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ; ਬਨਾਵਹੁ ਇਹੁ ਮਨੁ ॥ ਗੁਰ ਕਾ ਦਰਸਨੁ; ਸੰਚਹੁ ਹਰਿ ਧਨੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੩੭੭) ਯਾਨੀ ਗੁਰੂ ਦਾ ਦੀਦਾਰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਨਾਮ-ਧਨ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣਾ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤੇਰੀ ਉਪਮਾ ਕਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ ‘‘ਕੀਮਤਿ ਪਾਇ; ਨ ਕਹਿਆ ਜਾਇ ॥ ਕਹਣੈ ਵਾਲੇ; ਤੇਰੇ ਰਹੇ ਸਮਾਇ ॥੧॥’’ ਕੀਮਤ ਪਾਉਣ ਦੇ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ :

(1). ਇੱਕ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਨਾ ਕਿ ਉਹ ਕਿੰਨਾ ਵੱਡਾ ਹੈ।

(2). ਜਿਸ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇ ਉਸ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਕੋਈ ਹੋਰ ਲੱਭਦੇ ਹਨ ਫਿਰ ਉਸ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ, ਇਹਦੇ ਜਿੰਨਾ ਵੱਡਾ ਹੈ।

ਪਰ ਗੁਰੂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤੇਰੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਗਾਉਣ ਵਾਲੇ, ਤੇਰੀ ਕੀਮਤ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ, ਤੇਰਾ ਅੰਤ ਪਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤੇਰੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲਿਵ ਲੀਨ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਤੇਰੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਮਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਕਬੀਰ ਜੀ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚੋਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਕਰਦੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਲਿਆ ਹੁਣ ਮੈਨੂੰ ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਦਿੱਸਦਾ; ਕੋਈ ਵੀ ਪਰਾਇਆ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ ‘‘ਕਬੀਰ ਤੂੰ ਤੂੰ ਕਰਤਾ ਤੂ ਹੂਆ ; ਮੁਝ ਮਹਿ ਰਹਾ ਨ ਹੂੰ ॥ ਜਬ ਆਪਾ ਪਰ ਕਾ ਮਿਟਿ ਗਇਆ; ਜਤ ਦੇਖਉ ਤਤ ਤੂ ॥’’ (ਕਬੀਰ ਜੀ/੩੭੫) ਯਾਨੀ ਮੈ ਆਪਣਾ ਆਪ ਮਿਟਾ ਲਿਆ ਹੁਣ ਜਿੱਧਰ ਵੀ ਵੇਖਦਾ ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ ਤੂੰ ਹੀ ਚਾਰੋਂ ਤਰਫ਼ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈਂ।

‘ਜਪੁ’ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੰਗਾ, ਜਮਨਾ ਆਦਿ ਨਦੀਆਂ, ਨਹਿਰਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ; ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਸਮੁੰਦਰ ਹੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਉਸ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਅਲੱਗ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ; ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੂੰ-ਤੂੰ ਕਰਦਾ ਮਨੁੱਖ ਵੀ ਤੇਰਾ ਹੀ ਰੂਪ ਹੋ ਗਿਆ; ਉਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਕੋਈ ਵਜੂਦ ਨਾ ਰਿਹਾ ‘‘ਸਾਲਾਹੀ ਸਾਲਾਹਿ; ਏਤੀ ਸੁਰਤਿ ਨ ਪਾਈਆ ॥ ਨਦੀਆ ਅਤੈ ਵਾਹ; ਪਵਹਿ ਸਮੁੰਦਿ, ਨ ਜਾਣੀਅਹਿ ॥੨੩॥’’ (ਜਪੁ)

ਇੱਕ ਮੱਛੀ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੋਈ ਸਮੁੰਦਰ ਦੀ ਲੰਬਾਈ, ਚੌੜਾਈ ਜਾਂ ਗਹਿਰਾਈ ਬਾਰੇ ਨਹੀਂ ਦੱਸ ਸਕਦੀ ਉਸੇ ਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੰਗਿਆ ਮਨੁੱਖ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਆਕਾਰ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਵਖਿਆਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ; ਕੇਵਲ ਉਸ ਦਾ ਰੂਪ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਬੇਅੰਤਤਾ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦਾ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀਆਂ ਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਕੂੰਜੀ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੋਹਣੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਆਪਣੀ 22ਵੀਂ ਵਾਰ ਦੀ ਤੀਜੀ ਪਉੜੀ ਵਿੱਚ ਵਿਆਖਿਆ ਕੀਤੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਓੜਕੁ ਓੜਕੁ ਭਾਲਿ; ਨ ਓੜਕੁ ਪਾਇਆ। ਓੜਕ ਭਾਲਣਿ ਗਏ; ਸਿ ਫੇਰ ਨ ਆਇਆ। ਓੜਕ ਲਖ ਕਰੋੜ; ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਇਆ। ਆਦੁ ਵਡਾ ਵਿਸਮਾਦੁ, ਨ ਅੰਤੁ ਸੁਣਾਇਆ।’’ (ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ/ਵਾਰ ੨੨ ਪਉੜੀ ੩) ਓੜਕ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਅੰਤ’। ਉਸ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦਾ ਆਦਿ ਅੰਤ ਲੱਭਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਲੱਭਿਆ। ਇਹ ਬਚਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ‘ਜਪੁ’ ਬਾਣੀ ਦੀ 16ਵੀਂ ਪਉੜੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਬਚਨਾਂ ਨਾਲ ਹੂਬਹੂ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਜਿੱਥੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ; ਇਹ ਸਾਰੀ ਖੇਡ ਬਣਾਈ ਹੈ; ਉਸ ਤੋਂ ਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਰੌ ਰੂਪ ਸਾਰੇ ਦਰਿਆ ਬਣੇ ਹਨ; ਜੀਵਨ ਬਣਿਆ ਹੈ ‘‘ਕੀਤਾ ਪਸਾਉ ਏਕੋ ਕਵਾਉ ॥ ਤਿਸ ਤੇ ਹੋਏ ਲਖ ਦਰੀਆਉ ॥’’ ਨਾਲ ਹੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ ! ਤੇਰੇ ਇਸ ਪਸਾਰੇ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਦੀ ਮੇਰੇ ’ਚ ਕੋਈ ਸਮਰੱਥਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ‘‘ਕੁਦਰਤਿ ਕਵਣ ? ਕਹਾ ਵੀਚਾਰੁ ॥ ਵਾਰਿਆ ਨ ਜਾਵਾ; ਏਕ ਵਾਰ ॥ ਜੋ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ; ਸਾਈ ਭਲੀ ਕਾਰ ॥ ਤੂ ਸਦਾ ਸਲਾਮਤਿ; ਨਿਰੰਕਾਰ ! ॥੧੬॥’’ (ਜਪੁ) ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ’ਤੇ ਗੱਲ ਲਿਆ ਕੇ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਹੇ ਨਿਰਾਕਾਰ ! ਮੈ ਤਾਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵੀ ਤੇਰੀ ਕੁਦਰਤਿ ਤੋਂ ਬਲਿਹਾਰ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹੋ, ਵਿਗਾੜ ਰਹੇ ਹੋ ਯਾਨੀ ਤੇਰੇ ਕੀਤੇ ਉੱਤੇ ਮੈ ਕਿੰਤੂ ਪ੍ਰੰਤੂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਇਹ ਬਚਨ ਸਤਿਗਰੁੂ ਜੀ ਨੇ ਅਗਲੀ 17ਵੀਂ ਪਉੜੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਿਹਾ ਹੈ। 18ਵੀਂ ਪਉੜੀ ਵਿੱਚ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀਆਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਦਾਤਾਂ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਾਨਾ ਮੈ ਨਿਮਾਣਾ ਜਿਹਾ ਜੀਵ ਕੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਇਹ ਗੁਰਮੁਖਤਾ ਦੀ ਅੱਤ ਹੈ ‘‘ਨਾਨਕੁ ਨੀਚੁ ਕਹੈ ਵੀਚਾਰੁ ॥ ਵਾਰਿਆ ਨ ਜਾਵਾ; ਏਕ ਵਾਰ ॥ ਜੋ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ; ਸਾਈ ਭਲੀ ਕਾਰ ॥ ਤੂ ਸਦਾ ਸਲਾਮਤਿ; ਨਿਰੰਕਾਰ ॥੧੮॥’’ (ਜਪੁ)

ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਵੀ ਇਹੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ‘‘ਆਦੁ ਵਡਾ ਵਿਸਮਾਦੁ, ਨ ਅੰਤੁ ਸੁਣਾਇਆ। ਹਾਥਿ ਨ ਪਾਰਾਵਾਰੁ, ਲਹਰੀ ਛਾਇਆ। ਇਕੁ ਕਵਾਉ ਪਸਾਉ, ਨ ਅਲਖੁ ਲਖਾਇਆ। ਕਾਦਰ ਨੋ ਕੁਰਬਾਣੁ, ਕੁਦਰਤਿ ਮਾਇਆ। ਆਪੇ ਜਾਣੈ ਆਪੁ, ਗੁਰ ਸਮਝਾਇਆ ॥੩॥’’ (ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ/ਵਾਰ ੨੨ ਪਉੜੀ ੩) ਯਾਨੀ ਹੇ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ! ਨਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਤੇਰੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਡੂੰਘਾਈ ਲੱਭ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਤੇਰਾ ਸਿਰਾ-ਬੰਨਾ ਲੱਭ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਜੋ ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਲਹਿਰਾਂ ਛਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿੰਨਾ ਵਿਸ਼ਾਲ ਸਮੁੰਦਰ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਲਖਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਕੁਦਰਤਿ ਨੂੰ ਰਚਨ ਵਾਲੇ ਕਾਦਰ ਤੋਂ ਮੈਂ ਬਲਿਹਾਰ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ, ਜਿਸ ਨੇ ਕੁਦਰਤਿ ਵਿੱਚ ਮਾਇਆ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸਮਝਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜੋ ਵੀ ਤੇਰੇ ਕੌਤਕ ਤੂੰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈਂ, ਉਹਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਕੇਵਲ ਤੂੰ ਹੀ ਜਾਣਦਾ ਹੈਂ।

ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਦੂਜਾ ਬੰਦ ਹੈ ‘‘ਸਭਿ ਸੁਰਤੀ ਮਿਲਿ ਸੁਰਤਿ ਕਮਾਈ ॥ ਸਭ ਕੀਮਤਿ ਮਿਲਿ ਕੀਮਤਿ ਪਾਈ ॥ ਗਿਆਨੀ ਧਿਆਨੀ ਗੁਰ ਗੁਰਹਾਈ ॥ ਕਹਣੁ ਨ ਜਾਈ; ਤੇਰੀ ਤਿਲੁ ਵਡਿਆਈ ॥੨॥’’ ‘ਸੁਰਤੀ’ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਰਤਿ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜਿਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਅਵਸਥਾ ਬਹੁਤ ਉੱਚੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਰਤਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ’ਚ ਜੁੜੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਹਨਾਂ ਕੋਲ ਬਹੁਤ ਗਿਆਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਸਮਝ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸਮਝਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਰੇ ਹੀ ਸੁਰਤੀਵਾਨਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਗਹਿਰ-ਗੰਭੀਰਤਾ ਅਤੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਪਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ; ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਲਗਾਏ, ਆਪਣੀ-ਆਪਣੀ ਰਾਇ ਨਾਲ ਇਹ ਦੱਸਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਹੋਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਉੱਘੇ ਗਿਆਨੀਆਂ ਅਤੇ ਧਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਕੀਮਤ ਪਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਪਰ ਅੰਤ ਇਹ ਕਹਿ ਉੱਠੇ ਕਿ ‘‘ਕਹਣੁ ਨ ਜਾਈ; ਤੇਰੀ ਤਿਲੁ ਵਡਿਆਈ॥’’ ਹੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ! ਤੇਰੀ ਤਿਲ-ਮਾਤਰ ਵਡਿਆਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਹੇ ਭਾਈ ! ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਿਆਣੇ ਸੂਝਵਾਨਾਂ ਗਿਆਨੀਆਂ ਧਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ੴ ਮਾਲਕ ਨੇ ਵਡਿਆਈਆਂ ਬਖ਼ਸ਼ੀਆਂ ਹਨ ਉਹ ਕਿਵੇਂ ਉਸ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਪੂਰਨ ਵਡਿਆਈ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ?

‘‘ਸਭਿ ਸਤ ਸਭਿ ਤਪ; ਸਭਿ ਚੰਗਿਆਈਆ ॥ ਸਿਧਾ ਪੁਰਖਾ ਕੀਆ ਵਡਿਆਈਆ ॥ ਤੁਧੁ ਵਿਣੁ; ਸਿਧੀ ਕਿਨੈ ਨ ਪਾਈਆ ॥ ਕਰਮਿ ਮਿਲੈ ਨਾਹੀ ਠਾਕਿ ਰਹਾਈਆ ॥੩॥’’ ਸਾਰੇ ਹੀ ਸਤੀਆਂ, ਸਾਰੇ ਤਪੀਆਂ ਦੀਆਂ ਚੰਗਿਆਈਆਂ ਭਾਵ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਚੰਗੇ ਕੰਮ, ਕਮਾਏ ਹੋਏ ਚੰਗੇ ਗੁਣ, ਸਿੱਧਾਂ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਿੱਧੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਈਆਂ ਹਨ) ਪੁਰਖਾਂ ਦੀਆਂ ਵਡਿਆਈਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਵੀ ਤੇਰੀ ਵਡਿਆਈ ਦਾ ਤਿਲ-ਮਾਤਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਣਦਾ। ਇੱਥੇ ਸਵਾਲ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਸਤੀਆਂ ਦੀਆਂ, ਸਾਰੇ ਤਪੀਆਂ ਦੀਆਂ, ਸਾਰੇ ਸਿੱਧਾਂ ਪੁਰਖਾਂ ਦੀਆਂ ਵਡਿਆਈਆਂ ਕੀ ਹਨ ?

ਜਵਾਬ ਹੈ : ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਡਿਆਈਆਂ ਹਨ ਜੋ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਕਰਮ ਨਾਲ਼, ਮਿਹਰ ਦੀ ਨਦਰ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਦੀ ਆਪਣੀ ਪਾਇਆਂ ਨਹੀਂ ਕੋਈ ਸਫਲਤਾ ਪਾ ਲੈਂਦਾ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਧਰਮ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ; ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ; ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਚੰਗਿਆਈਆਂ ਪੱਕੀਆਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਆਪਣੀ 22ਵੀਂ ਵਾਰ ਦੀ 15ਵੀਂ ਪਉੜੀ ’ਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਵਡੱਪਣ ਬਾਰੇ ਆਖਦੇ ਹਨ ‘‘ਕਾਦਰ ਨੋ ਕੁਰਬਾਣੁ; ਕੀਮ ਨ ਜਾਣੀਐ। ਕੇਵਡੁ ਵਡਾ ਹਾਣੁ; ਆਖਿ ਵਖਾਣੀਐ।’’ ਕੁਦਰਤਿ ਦੇ ਕਾਦਰ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ; ਕੇਵਲ ਉਸ ਤੋਂ ਕੁਰਬਾਨ ਜਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਰੂਪ, ਰੰਗ, ਆਕਾਰ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।

ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅੱਗੇ ਆਖਦੇ ਹਨ ‘‘ਕੇਵਡੁ ਆਖਾ ਤਾਣੁ; ਮਾਣੁ ਨਿਮਾਣੀਐ। ਲਖ ਜਿਮੀ ਅਸਮਾਣ; ਤਿਲੁ ਨ ਤੁਲਾਣੀਐ।’’ ਉਸ ਦਾ ਜੋਰ ਕਿੰਨਾ ਵੱਡਾ ਹੈ, ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦੱਸਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਸਾਰਿਆਂ ਨਿਮਾਣਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਣ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਹੈ। ‘‘ਸਿਧਾ ਪੁਰਖਾ ਕੀਆ ਵਡਿਆਈਆ ॥ ਤੁਧੁ ਵਿਣੁ ਸਿਧੀ ਕਿਨੈ ਨ ਪਾਈਆ ॥’’ ਯਾਨੀ ਸਾਰੇ ਨਿਮਾਣੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਕਾਦਰ ਦੀ ਕੁਦਰਤਿ ਬਾਰੇ ‘‘ਕੁਦਰਤਿ ਲਖ ਜਹਾਨੁ; ਹੋਇ ਹੈਰਾਣੀਐ। ਸੁਲਤਾਨਾ ਸੁਲਤਾਨ; ਹੁਕਮੁ ਨੀਸਾਣੀਐ। ਲਖ ਸਾਇਰ ਨੈਸਾਣ; ਬੂੰਦ ਸਮਾਣੀਐ।’’ ਲੱਖਾਂ ਧਰਤੀਆਂ, ਲੱਖਾਂ ਅਕਾਸ਼ ਯਾਨੀ ‘‘ਧਰਤੀ ਹੋਰੁ ਪਰੈ ਹੋਰੁ ਹੋਰੁ॥’’, ਇਹ ਸਾਰੇ ਜੇਕਰ ਮਿਲ ਵੀ ਜਾਣ ਤਾਂ ਵੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਵਡਿਆਈਆਂ ਨਾਲ਼ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਨੂੰ ਤੋਲਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੀ ਕੁਦਰਤ ਦੇਖ ਕੇ ਕੇਵਲ ਹੈਰਾਨ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਉਹ ਪੂਰੀ ਕਾਇਨਾਤ ’ਤੇ ਆਪਣਾ ਹੁਕਮ ਚਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਹੈ ‘‘ਲਖ ਸਾਇਰ ਨੈਸਾਣ’’। ਸਾਇਰ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ‘ਸਾਇਰ’ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਜਿੱਥੇ ‘‘ਨਾਨਕੁ ਸਾਇਰੁ ਏਵ ਕਹਤੁ ਹੈ’’ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਓਥੇ ‘ਸ਼ਾਇਰ’ ਪੜ੍ਹਨਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਕਵੀ’ ਅਤੇ ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਸਮੁੰਦਰ ਹੋਵੇ ਓਥੇ ‘ਸਾਇਰ’ ਹੀ ਪੜ੍ਹਨਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ‘‘ਸਾਇਰ ਸਪਤ ਭਰੇ ਜਲ ਨਿਰਮਲਿ; ਉਲਟੀ ਨਾਵ ਤਰਾਵੈ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੧੩੩੨)

ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਵਿੱਚ ਲੱਖਾਂ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਵੀ ਬੂੰਦ-ਮਾਤਰ ਹੀ ਹੈ। ਅੰਤ ’ਚ ਕਮਾਲ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ‘‘ਕੂੜ ਅਖਾਣ ਵਖਾਣ; ਅਕਥ ਕਹਾਣੀਐ ॥’’ ਅਕੱਥ ਦੀ ਕਥਾ ਕਹਿਣ ਵਾਲੇ ਜਿੰਨਾ ਵੀ ਵਖਿਆਨ ਕਰ ਲੈਣ, ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਵਖਿਆਨ ਕਰਨਾ ਕੂੜ ਮਾਤਰ ਹੀ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵੀ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅੰਤ ’ਚ ਅਤਿ ਦੀ ਨਿਮਰਤਾ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ‘‘ਆਖਣ ਵਾਲਾ ਕਿਆ ਵੇਚਾਰਾ ॥’’ ਆਖਣ ਵਾਲੇ ਕੀ ਹਸਤੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਤੇਰੇ ‘‘ਸਿਫਤੀ ਭਰੇ ਤੇਰੇ ਭੰਡਾਰਾ ॥’’ ਤੇਰੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਭਰੇ ਪਏ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਕੋਈ ਕਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਹਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਸਮਝਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ‘‘ਖਾਵਹਿ ਖਰਚਹਿ; ਰਲਿ ਮਿਲਿ ਭਾਈ ! ॥ ਤੋਟਿ ਨ ਆਵੈ; ਵਧਦੋ ਜਾਈ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੧੮੬) ਅਸੀਂ ਉਹਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਜੁਲ ਕੇ ਵੰਡ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਉਹ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਵੰਡਿਆ ਜਾਵੇ, ਭੁੰਚਿਆ ਜਾਵੇ, ਖਾਧਾ ਜਾਵੇ ਇਹ ਵਧਦਾ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਧਨਵੰਤ ਹਾਂ, ਬੜੇ ਅਮੀਰ ਹਾਂ। ਖ਼ਾਲਸੇ ਦਾ ਵਿਰਸਾ ਬੜਾ ਅਮੀਰ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਗਾਹ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਧਨਵੰਤ ਹਨ ‘‘ਹਮ ਧਨਵੰਤ ਭਾਗਠ ਸਚ ਨਾਇ ॥ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵਹ; ਸਹਜਿ ਸੁਭਾਇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੧੮੫) ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਅਮੀਰ ਹਾਂ, ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੇ ਹਾਂ ਜੋ ਧਨਵੰਤ ਬਣ ਨਾਮ ਜਪਦੇ-ਜਪਦੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੋ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਰੂਪ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ।

‘‘ਸੁਣਿਐ; ਸਰਾ ਗੁਣਾ ਕੇ ਗਾਹ ॥’’ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈਦਾ ਹੈ। ਜਵਾਬ ਹੈ ‘‘ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵਹ; ਸਹਜਿ ਸੁਭਾਇ ॥’’ ਇੱਥੇ ਸਹਜਿ ਦੇ ‘ਜ’ ਨੂੰ ਸਿਹਾਰੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਸਹਿਜ ਵਿੱਚ, ਅਡੋਲਤਾ ਵਿੱਚ’ ਯਾਨੀ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਹਰੀ ਦੇ ਗੁਣ ਸਹਿਜ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਗਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਵੀ ਔਕੁੜਾਂ ਆ ਜਾਣ, ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਨ ਸਹਿਜ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਟਿਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।

ਸੋ ਜਿਹੜੇ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ‘‘ਪੀਊ ਦਾਦੇ ਕਾ ਖੋਲਿ ਡਿਠਾ ਖਜਾਨਾ ॥ ਤਾ ਮੇਰੈ ਮਨਿ; ਭਇਆ ਨਿਧਾਨਾ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੧੮੬) ਜਿਹੜੇ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਉ-ਦਾਦੇ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰੂਪੀ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਡਿੱਠਾ ਭਾਵ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਵਿਚਾਰਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਧਨਵੰਤ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਕੰਮ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਉਹ ਭਿਖਾਰੀਆਂ ਵਾਂਗ ਥਾਂ-ਥਾਂ ’ਤੇ ਧੱਕੇ ਖਾਂਦੇ ਪਏ ਹਨ।

‘‘ਖੋਲਿ ਡਿਠਾ ਖਜਾਨਾ’’ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਿਆ, ਵਿਚਾਰਿਆ; ਅਸੀਂ ਅਖੰਡ-ਪਾਠ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਕਰਾਏ ਹਨ। ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਅਣਗਿਣਤ ਪਾਠ ਵੀ ਕਰਾਏ ਹਨ। ਮਹਿੰਗੇ ਚੰਦੋਏ ਅਤੇ ਰੁਮਾਲੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਚੜ੍ਹਾਏ ਹਨ ਪਰ ਆਪ ਇਸ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਯਾਨੀ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵੀ ਇਸ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਰੂਪ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਆਪਣੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ਼ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ’ਚ ਕਿੰਨੇ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਸਿੱਖ ਹਨ ਜਿਨਾਂ ਨੇ ਆਪ ਪੂਰੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਵੀ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਹੋਣ। ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦੋਂ ‘‘ਪੀਊ ਦਾਦੇ ਕਾ ਖੋਲਿ ਡਿਠਾ ਖਜਾਨਾ ॥’’ ਤਾਂ, ਤਾਂ ਹੀ ‘‘ਤਾ ਮੇਰੈ ਮਨਿ; ਭਇਆ ਨਿਧਾਨਾ ॥’’ ਇੱਥੇ ‘ਮਨਿ’ ਦੇ ‘ਨ’ ਨੂੰ ਸਿਹਾਰੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ’ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ‘‘ਰਤਨ ਲਾਲ; ਜਾ ਕਾ ਕਛੂ ਨ ਮੋਲੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੧੮੬) ਯਾਨੀ ਰਤਨ ਲਾਲਾਂ ਦਾ ਵੀ ਤਿਲ ਮਾਤਰ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕੀ ਇਹ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਵੰਡਣ ਨਾਲ਼ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਏਗਾ। ਨਹੀਂ ਜੀ, ਇਹ ਆਪਾਂ ਸਾਰੇ ਰਲ ਮਿਲ ਕੇ ਖਾ ਰਹੇ ਹਾਂ ਅਤੇ ਵਧਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ‘‘ਰਤਨ ਲਾਲ ਜਾ ਕਾ ਕਛੂ ਨ ਮੋਲੁ ॥ ਭਰੇ ਭੰਡਾਰ ਅਖੂਟ ਅਤੋਲ ॥੨॥ ਖਾਵਹਿ ਖਰਚਹਿ; ਰਲਿ ਮਿਲਿ ਭਾਈ ! ॥ ਤੋਟਿ ਨ ਆਵੈ; ਵਧਦੋ ਜਾਈ ॥੩॥’’ ਅੰਤ ’ਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਮਿਹਰ ਹੈ ਓਹੀ ਇਸ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਮਾਣ ਸਕਦੇ ਹਨ ‘‘ਨਾਨਕ ! ਜਿਸੁ ਮਸਤਕਿ ਲੇਖੁ ਲਿਖਾਇ ॥ ਸੁ ਏਤੁ ਖਜਾਨੈ; ਲਇਆ ਰਲਾਇ ॥੪॥’’

ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਰੂਪੀ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਵਸਾ ਲਿਆ, ਫਿਰ ਉਸ ਲਈ ਹੀਰੇ, ਰਤਨ, ਲਾਲ ਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਕੀਮਤ ਨਹੀਂ ਭਾਵ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਇਹ ਰਤਨ ਆਦਿ ਬੇਕਾਰ ਹਨ। ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਦੇ ਭਰੇ ਭੰਡਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸਾਧ-ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਬੈਠ ਕੇ ਵਿਚਾਰਨਾ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਖਰਚਣਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਉੱਪਰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਹੈ, ਮਿਹਰ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਹੈ, ਓਹੀ ਇਸ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਖਰਚ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਨਹੀਂ ਦੱਸ ਸਕਦੇ, ਕੇਵਲ ਉਸ ਨੂੰ ਖਾਣ ਅਤੇ ਖਰਚਣ ਭਾਵ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਵਿਚਾਰਨ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਪਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਹੇ ਪਰਮਾਤਮਾ ਜੀ ! ਜਿਸ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਤੂੰ ਇਹ ਸਿਫਤ ਰੂਪੀ ਭੰਡਾਰਾ ਬਖ਼ਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਹੈਂ ਫਿਰ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ’ਚ ਹੋਰ ਕੋਈ ਰੁਕਾਵਟ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦਾ ‘‘ਆਖਣ ਵਾਲਾ ਕਿਆ ਵੇਚਾਰਾ ॥ ਸਿਫਤੀ ਭਰੇ ਤੇਰੇ ਭੰਡਾਰਾ ॥ ਜਿਸੁ ਤੂ ਦੇਹਿ; ਤਿਸੈ ਕਿਆ ਚਾਰਾ ॥ ਨਾਨਕ ! ਸਚੁ ਸਵਾਰਣਹਾਰਾ ॥੪॥’’ ‘ਚਾਰਾ’ ਦਾ ਅਰਥ ਜੋਰ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ‘‘ਜਿਸ ਠਾਕੁਰ ਸਿਉ ਨਾਹੀ ਚਾਰਾ॥’’ ਜਿਸ ਅੱਗੇ ਕੋਈ ਜੋਰ ਨਹੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਨਮਸਕਾਰ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਅੰਤ ’ਚ ਕਿਹਾ ‘‘ਨਾਨਕ ! ਸਚੁ ਸਵਾਰਣਹਾਰਾ ॥੪॥’’ ਇੱਥੇ ਨਾਨਕ ਦਾ ‘ਕ’ ਮੁਕਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਹੇ ਨਾਨਕ ! ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ‘ਸਚੁ ਸਵਾਰਨਹਾਰਾ॥’’ ਪਰਮਾਤਮਾ ਮਿਹਰ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ਼ ਸੰਵਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤੇ ‘‘ਤਾ ਕਉ ਕੀਜੈ ਸਦ ਨਮਸਕਾਰਾ ॥’’ (ਸੁਖਮਨੀ/ ਮਹਲਾ ੫/੨੬੮)

ਹੇ ਨਾਨਕ ! ਸਦਾ ਥਿਰ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਸਵਾਰਣਹਾਰ ਹੈ। ਉਹਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਮਨ ਵਿੱਚ ਵਸਾਉਣਾ ਹੈ, ਵਿਵਹਾਰ ਵਿੱਚ, ਬਚਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਗੁਣ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਉਸ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਾਲ ਬਚਨ ਮਿੱਠੇ ਹੋ ਜਾਣੇ ਹਨ। ਉਸ ਜੀਵ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸੰਵਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਿਫਤਾਂ ਦੇ ਭੰਡਾਰ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਪਾਏਗਾ ‘‘ਨਾਨਕ ! ਸਚੁ ਸਵਾਰਣਹਾਰਾ ॥੪॥’’

ਇਸ ਪੂਰੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਗੁਣ ਬੇਅੰਤ ਹਨ, ਉਸ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨਾ ਪਏਗਾ; ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ-ਘਰ ਵਿੱਚ ਵਸਾਉਣਾ ਪਏਗਾ; ਤਾਂ ਉਸ ਦੀਆਂ ਵਡਿਆਈਆਂ ਪਤਾ ਲੱਗਣਗੀਆਂ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਵਡਿਆਈਆਂ ਦੇਖਣ ਵਾਸਤੇ ਉਸ ਦੀ ਕੁਦਰਤਿ ’ਚ ਫਸਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਕੁਰਬਾਨ ਜਾਣਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੀ ਰਚੀ ਹੋਈ ਮਾਇਆ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਉਸ ਤੋਂ ਨਿਰਲੇਪ ਰਹਿਣਾ ਹੈ।

ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਿਆਰਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ‘‘ਚਚਾ; ਰਚਿਤ ਚਿਤ੍ਰ ਹੈ ਭਾਰੀ ॥ ਤਜਿ ਚਿਤ੍ਰੈ; ਚੇਤਹੁ ਚਿਤਕਾਰੀ ॥’’ (ਬਾਵਨ ਅਖਰੀ, ਕਬੀਰ ਜੀ/੩੪੦) ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਹੋਈ ਸਾਰੀ ਰਚਨਾ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਚਿੱਤਰ ਹੈ, ਇਸ ਚਿੱਤਰ ਦੇ ਰਸ-ਕਸ ਵਿੱਚ ਫੱਸਣਾ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ ਖਚਿਤ ਹੋਣ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਇਸ ਦੇ ਚਿੱਤਰਕਾਰ ਭਾਵ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਵਡਿਆਉਣਾ ਹੈ; ਉਸ ਦੀ ਸਿਫਤ-ਸਾਲਾਹ ਕਰਨੀ ਹੈ। ਉਸ ਬੇਅੰਤ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੋਹਣੀਆਂ ਅਤੇ ਲੁਭਾਵਣੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਹਨ।

ਅਗਲੀ ਤੁੱਕ ਵਿੱਚ ਕਬੀਰ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਚਿੱਤਰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੋਹਣਾ ਹੈ, ਬਚਿੱਤਰ ਹੈ; ਇਸ ਵਿੱਚ ਇੰਨੇ ਰਸ-ਕਸ ਹਨ ਕਿ ਜੀਵ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਫਸ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਝਮੇਲਾ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਨਿਕਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਪਰ ਹੇ ਜੀਵ ! ਤੂੰ ਉਸ ਨਾਲ ਮਨ ਜੋੜ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਹ ਸਾਰਾ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾਇਆ ਹੈ ‘‘ਚਿਤ੍ਰ ਬਚਿਤ੍ਰ ਇਹੈ ਅਵਝੇਰਾ ॥ ਤਜਿ ਚਿਤ੍ਰੈ; ਚਿਤੁ ਰਾਖਿ ਚਿਤੇਰਾ ॥੧੨॥’’

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਰਾਗ ਬਿਲਾਵਲ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸੋਹਣਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਬਾਰੇ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ‘‘ਤੂ ਸੁਲਤਾਨੁ; ਕਹਾ ਹਉ ਮੀਆ; ਤੇਰੀ ਕਵਨ ਵਡਾਈ ?॥ ਜੋ ਤੂ ਦੇਹਿ; ਸੁ ਕਹਾ ਸੁਆਮੀ ! ਮੈ ਮੂਰਖ ਕਹਣੁ ਨ ਜਾਈ ॥੧॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੭੯੫) ਯਾਨੀ ਹੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ! ਤੂੰ ਸੁਲਤਾਨ ਹੈਂ, ਵੱਡਾ ਸ਼ਾਹਿ-ਸ਼ਹਿਨਸ਼ਾਹ ਹੈਂ, ਪਰ ਮੈ ਤੈਨੂੰ ਚੌਧਰੀ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਵਾਂ, ਇਹ ਤੇਰੀ ਕਾਹਦੀ ਵਡਿਆਈ ਹੋਈ ? ਤੂੰ ਜਿੰਨੀ ਮੈਨੂੰ ਸਮਰੱਥਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਉਸ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਹੀ ਮੈਂ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹਾਂ; ਮੈਂ ਮੂਰਖ ਹਾਂ; ਤੇਰੀ ਮਿਹਰ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮੈਂ ਤੇਰੀਆਂ ਵਡਿਆਈਆਂ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਅੱਗੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ‘‘ਤੇਰੇ ਗੁਣ ਗਾਵਾ; ਦੇਹਿ ਬੁਝਾਈ ॥ ਜੈਸੇ ਸਚ ਮਹਿ; ਰਹਉ ਰਜਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ ਹੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ! ਮੈਨੂੰ ਸਮਝ ਬਖ਼ਸ਼ ਕਿ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਗੁਣ ਗਾ ਸਕਾਂ; ਤੇਰੇ ਵਿੱਚ ਲੀਨ ਹੋ ਸਕਾਂ; ਇਹ ਸਭ ਤੇਰੀ ਹੀ ਵਡਿਆਈ ਹੈ ‘‘ਆਖਣ ਵਾਲਾ ਕਿਆ ਵੇਚਾਰਾ ?॥ ਸਿਫਤੀ ਭਰੇ ਤੇਰੇ ਭੰਡਾਰਾ ॥ ਜਿਸੁ ਤੂ ਦੇਹਿ; ਤਿਸੈ ਕਿਆ ਚਾਰਾ ॥ ਨਾਨਕ ! ਸਚੁ ਸਵਾਰਣਹਾਰਾ ॥੪॥’’

ਜਦ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ‘‘ਕਬੀਰ ! ਤੂੰ ਤੂੰ ਕਰਤਾ ਤੂ ਹੂਆ; ਮੁਝ ਮਹਿ ਰਹਾ ਨ ਹੂੰ ॥ ਜਬ ਆਪਾ ਪਰ ਕਾ ਮਿਟਿ ਗਇਆ; ਜਤ ਦੇਖਉ ਤਤ ਤੂ ॥’’ ਆਖਿਆ ਭਾਵ ਮੇਰੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਪਾਇਆਂ ਨਹੀਂ ਕਿ ਮੈਂ ਕੁਝ ਕਰ ਸਕਾਂ; ਨਾ ਹੀ ਕੀਤਾ ਹੈ; ਨਾ ਹੀ ਅੱਗੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਕੁਝ ਹੋਵੇਗਾ; ਜੋ ਵੀ ਕੀਤਾ ਤੂੰ ਹੀ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਫਿਰ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਵੱਡਾ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ‘‘ਕਬੀਰ ਨਾ ਹਮ ਕੀਆ; ਨ ਕਰਹਿਗੇ; ਨਾ ਕਰਿ ਸਕੈ ਸਰੀਰੁ ॥ ਕਿਆ ਜਾਨਉ ਕਿਛੁ ਹਰਿ ਕੀਆ; ਭਇਓ ਕਬੀਰੁ ਕਬੀਰੁ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ/੧੩੬੭) ਇੱਥੇ ਦੋ ਵਾਰ ਕਬੀਰ ਆਇਆ ਹੈ। ਪਹਿਲੇ ਕਬੀਰ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਕਬੀਰ ਜੀ’ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ‘ਕਬੀਰ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਵੱਡਾ’।

ਹੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ! ਜੋ ਵੀ ਹੋਇਆ ਤੇਰੇ ਤੋਂ ਹੋਇਆ ਹੈ; ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਸਕਦਾ, ਮੈਂ ਅੰਨ੍ਹੇ ਦੀ ਕੀ ਚਤੁਰਾਈ ਹੈ; ਮੈਂ ਗਿਆਨਹੀਣ ਹਾਂ; ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਕਦੇ ਨਾ ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਣ ਵਾਲੀ ਅਕੱਥ ਕਥਾ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ‘‘ਜੋ ਕਿਛੁ ਹੋਆ, ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਤੁਝ ਤੇ; ਤੇਰੀ ਸਭ ਅਸਨਾਈ ॥ ਤੇਰਾ ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਣਾ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬ ! ਮੈ ਅੰਧੁਲੇ, ਕਿਆ ਚਤੁਰਾਈ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੭੯੫) ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮੂਰਖ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਅੰਧੁਲੇ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅਤਿ ਦਰਜੇ ਜੀ ਨਿਮਰਤਾ ਸਮੋਈ ਹੋਈ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਬਚਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ‘‘ਕਿਆ ਹਉ ਕਥੀ; ਕਥੇ ਕਥਿ ਦੇਖਾ; ਮੈ ਅਕਥੁ, ਨ ਕਥਨਾ ਜਾਈ ॥ ਜੋ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਸੋਈ ਆਖਾ; ਤਿਲੁ ਤੇਰੀ ਵਡਿਆਈ ॥੩॥ ਏਤੇ ਕੂਕਰ ਹਉ ਬੇਗਾਨਾ; ਭਉਕਾ ਇਸੁ ਤਨ ਤਾਈ ॥ ਭਗਤਿ ਹੀਣੁ ਨਾਨਕੁ ਜੇ ਹੋਇਗਾ; ਤਾ ਖਸਮੈ ਨਾਉ ਨ ਜਾਈ ॥੪॥ (ਮਹਲਾ ੧/੭੯੫)

ਇੱਥੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਅਤਿ ਨਿਮਰਤਾ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਕੁੱਤਾ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਤੇਰੇ ਦਰ ’ਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਕੁੱਤੇ ਹਨ। ਮੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਓਪਰਾ ਜਿਹਾ ਕੁੱਤਾ ਆਪਣੀ ਮੁਕਤੀ ਲਈ ਭੌਂਕ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਤੇਰਾ ਨਾਨਕ ਜੇ ਤੇਰੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਾਇਨ ਨਾ ਵੀ ਕਰ ਸਕੇ ਤਾਂ ਵੀ ਮੈਨੂੰ ਭਰੋਸਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰਾ ਖਸਮ (ਮਾਲਕ) ਆਪਣੇ ਮੁੱਢ ਕਦੀਮਾਂ ਵਾਲ਼ੇ ਸੁਭਾਉ ਅਨੁਸਾਰ ਮੈਨੂੰ ਬਖ਼ਸ਼ ਲਏਗਾ। ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖ਼ਾਲਸਾ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫ਼ਤਿਹ।

ਸਾਧੂ ਸੰਗਿ ਤਰੀਜੈ ਸਾਗਰੁ

admin

January 3, 2023

ਸਾਧੂ ਸੰਗਿ ਤਰੀਜੈ ਸਾਗਰੁ

ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਜੀ

ਮਾਝ ਮਹਲਾ ੫ ॥

ਮਨੁ ਤਨੁ ਰਤਾ ਰਾਮ ਪਿਆਰੇ ॥ ਸਰਬਸੁ ਦੀਜੈ ਅਪਨਾ ਵਾਰੇ ॥

ਆਠ ਪਹਰ ਗੋਵਿੰਦ ਗੁਣ ਗਾਈਐ; ਬਿਸਰੁ ਨ ਕੋਈ ਸਾਸਾ ਜੀਉ ॥੧॥

ਸੋਈ ਸਾਜਨ ਮੀਤੁ ਪਿਆਰਾ ॥ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਸਾਧਸੰਗਿ ਬੀਚਾਰਾ ॥

ਸਾਧੂ ਸੰਗਿ ਤਰੀਜੈ ਸਾਗਰੁ; ਕਟੀਐ ਜਮ ਕੀ ਫਾਸਾ ਜੀਉ ॥੨॥

ਚਾਰਿ ਪਦਾਰਥ; ਹਰਿ ਕੀ ਸੇਵਾ ॥ ਪਾਰਜਾਤੁ; ਜਪਿ ਅਲਖ ਅਭੇਵਾ ॥

ਕਾਮੁ ਕ੍ਰੋਧੁ ਕਿਲਬਿਖ ਗੁਰਿ ਕਾਟੇ; ਪੂਰਨ ਹੋਈ ਆਸਾ ਜੀਉ ॥੩॥

ਪੂਰਨ ਭਾਗ; ਭਏ ਜਿਸੁ ਪ੍ਰਾਣੀ ॥ ਸਾਧਸੰਗਿ ਮਿਲੇ ਸਾਰੰਗਪਾਣੀ ॥

ਨਾਨਕ ! ਨਾਮੁ ਵਸਿਆ ਜਿਸੁ ਅੰਤਰਿ; ਪਰਵਾਣੁ ਗਿਰਸਤ ਉਦਾਸਾ ਜੀਉ ॥੪॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੦੮)

ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਮੁਖਾਰਬਿੰਦ ਤੋਂ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ‘ਮਾਝ ਰਾਗ’ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪਾਵਨ ਅੰਕ 108 ਉੱਤੇ ਸੁਭਾਇਮਾਨ ਹੈ। ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰਦੇਵ ਪਿਤਾ ਜੀ ਸਮਸਤ ਲੁਕਾਈ ਦੇ ਹਰ ਜੀਵ ਨੂੰ ਸਮਝਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੇ ਜੋ ਤੈਨੂੰ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਇਹ ਤਾਂ ਹੀ ਸਫਲ ਹੈ ਜੇ ਤੂੰ ਇਸ ਸਰੀਰ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰਦਾ ਹੈਂ। ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਵੀ ਭੈਰਉ ਰਾਗ ਵਿਚਲੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀਆਂ ਇਹ ਪੰਕਤੀਆਂ ਸਮੁੱਚੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਸਿਮਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਤ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ‘‘ਗੁਰ ਸੇਵਾ ਤੇ ਭਗਤਿ ਕਮਾਈ ॥ ਤਬ ਇਹ ਮਾਨਸ ਦੇਹੀ ਪਾਈ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੧੫੯)

ਗਉੜੀ ਰਾਗ ਦੇ ਇਕ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਇਹ ਪੰਕਤੀ ‘‘ਭਲੋ ਸਮੋ ਸਿਮਰਨ ਕੀ ਬਰੀਆ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੧੯੦) ਜੋ ਕਿ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਹੀ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਇਹ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਕੇਵਲ ਮਨੁੱਖੀ ਜਾਮਾ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਬੰਦਗੀ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧੀਆ ਸਮਾਂ ਹੈ। ਪਰ ਵੇਖਣ ਵਿਚ ਐਸਾ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਗਿਆਨਤਾ ਵੱਸ ਹੋ ਕੇ ਇਸ ਜੀਵ ਨੇ ਇਸ ਮਨੁੱਖਾ ਦੇਹੀ ਦੀ ਕਦਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣੀ। ਜੇ ਇਹ ਕਦਰਦਾਨ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਕੁਕਰਮਾਂ ਅਤੇ ਝੂਠੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਥਾਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਪਿਆਰ ਵਿਚ ਰੰਗਿਆ ਹੁੰਦਾ। ਜੇ ਇਸ ਦਾ ਆਪਣਾ ਮਨ ਅਤੇ ਤਨ; ਸੱਚੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੰਗਿਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਇਹ ‘‘ਸਭ ਮਹਿ ਜੋਤਿ; ਜੋਤਿ ਹੈ ਸੋਇ ॥’’ (ਸੋਹਿਲਾ/ਮਹਲਾ ੧/੧੩) ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਕਰੇਗਾ। ਕਦੀ ਵੀ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀਆਂ ਨਹੀਂ ਪਾਏਗਾ। ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਜੇ ਦੇਖਿਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਉਹ ਹੀ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਬੰਦਗੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਬਚਨ ਹਨ ‘‘ਸਰਬ ਧਰਮ ਮਹਿ ਸ੍ਰੇਸਟ ਧਰਮੁ ॥ ਹਰਿ ਕੋ ਨਾਮੁ ਜਪਿ, ਨਿਰਮਲ ਕਰਮੁ ॥’’ (ਸੁਖਮਨੀ/ਮਹਲਾ ੫/੨੬੬)

ਨਾਮ ਜਪਣ ਤੋਂ ਭਾਵ ਹੀ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣਾ ਆਪ; ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ ਹੀ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰ ਦੇਣਾ। ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਨ ਨੂੰ ਹੀ ਦੂਜੇ ਅਰਥਾਂ ਵਿਚ ਮਨ ਤਨ ਨੂੰ ਰੰਗਣਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਤਾਂ ਹੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਪਦੇ ਦੁਆਰਾ ਸਮਝਾ ਰਹੇ ਹਨ ‘‘ਮਨੁ ਤਨੁ ਰਤਾ ਰਾਮ ਪਿਆਰੇ ॥ ਸਰਬਸੁ ਦੀਜੈ ਅਪਨਾ ਵਾਰੇ ॥ ਆਠ ਪਹਰ ਗੋਵਿੰਦ ਗੁਣ ਗਾਈਐ; ਬਿਸਰੁ ਨ ਕੋਈ ਸਾਸਾ ਜੀਉ ॥੧॥’’ ਭਾਵ ਹੇ ਭਾਈ ! ਜੇ ਤੂੰ ਇਹ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈਂ ਕਿ ਤੇਰਾ ਮਨ, ਤੇਰਾ ਤਨ ਪਿਆਰੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਵਿਚ ਰੰਗਿਆ ਰਹੇ, ਤਾਂ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁੱਝ ਉਸ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਬਦਲੇ ਦੇ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਅੱਠੇ ਪਹਿਰ ਗੋਬਿੰਦ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਹੇ ਭਾਈ ! ਕੋਈ ਇਕ ਸਾਹ ਲੈਂਦਿਆਂ ਵੀ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਨਾ ਭੁੱਲ। ਗੱਲ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਰੰਗ ਦੀ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਸੋ ਇੱਥੇ ਰੰਗ ਦਾ ਅਰਥ ਪ੍ਰੇਮ ਹੈ ਮਤਾਂ ਕਿਤੇ ਅਸੀਂ ਦੂਜੇ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈ ਕੇ ਅਸਲ ਨਾਮ ਰੰਗ ਤੋਂ ਬਾਂਝੇ ਰਹਿ ਜਾਈਏ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਆਮ ਕਰਕੇ ਦੋ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਨਾਮਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ (1). ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰੇਮ ਵਾਸਤੇ ਅਤੇ (2). ਮਾਇਆ ਵਾਸਤੇ। ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰੇਮ ਵਾਸਤੇ ਲਾਲ ਜਾਂ ਮਜੀਠ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਮਾਇਆ ਵਾਸਤੇ ਸੂਜਾ ਅਤੇ ਕਸੁੰਭਾ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਲਾਲ ਰੰਗੁ ਤਿਸ ਕਉ ਲਗਾ; ਜਿਸ ਕੇ ਵਡਭਾਗਾ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੮੦੮) ਜਾਂ ‘‘ਕਾਇਆ ਰੰਙਣਿ ਜੇ ਥੀਐ ਪਿਆਰੇ ! ਪਾਈਐ ਨਾਉ ‘ਮਜੀਠ’ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੭੨੨) ਇਹ ਪ੍ਰਭੂ ਪ੍ਰੇਮ ਦੇ ਰੰਗ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਪਰ ਜਿੱਥੇ ਮਾਇਆ ਦੇ ਰੰਗ ਦੀ ਗੱਲ ਆਈ ਹੈ ਉੱਥੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ‘‘ਕਚਾ ਰੰਗੁ ਕਸੁੰਭ ਕਾ; ਥੋੜੜਿਆ ਦਿਨ ਚਾਰਿ ਜੀਉ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੭੫੧) ਸੋ ਇਸ ਲਈ ਮਨ ਅਤੇ ਤਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੰਗਣ ਲਈ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਤਨ, ਮਨ ਸੌਂਪਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਕੱਪੜੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਰੰਗ ਚੜ੍ਹਾਉਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਉਹ ਕੱਪੜਾ ਲਲਾਰੀ ਨੂੰ ਦੇਣਾ ਪਵੇਗਾ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕਹੀ ਜਾਈਏ ਕਿ ਮਨ ਤਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਵਿੱਚ ਰੰਗਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਹਿਣ ਨਾਲ ਰੰਗਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ, ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕਰਨੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਆਪ ਵੀ ਰੰਗੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਦੂਜਿਆਂ ਨੂੰ ਰੰਗਣ ਦੀ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸਮਰੱਥਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸ਼ਬਦ ਦੀਆਂ ਅਗਲੀਆਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ੁਰਮਾ ਰਹੇ ਹਨ ‘‘ਸੋਈ ਸਾਜਨ ਮੀਤੁ ਪਿਆਰਾ ॥ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਸਾਧਸੰਗਿ ਬੀਚਾਰਾ ॥ ਸਾਧੂ ਸੰਗਿ ਤਰੀਜੈ ਸਾਗਰੁ; ਕਟੀਐ ਜਮ ਕੀ ਫਾਸਾ ਜੀਉ ॥੨॥ ਭਾਵ ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਟਿਕ ਕੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਹੀ ਸੱਜਣ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਪਿਆਰਾ ਮਿੱਤਰ ਹੈ। ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਂ ਸੰਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਪਾਰ ਲੰਘ ਜਾਈਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜਮਾ ਵਾਲੀ ਫਾਹੀ ਕੱਟੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਹਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਤੇ ਇਕੱਠ ਨੂੰ ਵੀ ਸੰਗਤ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਸਰੂਪ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਜਸ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੰਗਤ ਦਾ ਨਾਮ ਹੀ ਸਤਿਸੰਗਤ ਹੈ। ਉਸੇ ਸੰਗਤ ਵਿਚ ਹੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਵਾਸਾ ਦੱਸਿਆ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ ‘‘ਵਿਚਿ ਸੰਗਤਿ, ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਵਸੈ ਜੀਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੯੪), ਵਿਚਿ ਸੰਗਤਿ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਵਰਤਦਾ; ਬੁਝਹੁ ਸਬਦ ਵੀਚਾਰਿ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੪/੧੩੧੪) ਸਤਿਸੰਗਤਿ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਜੁਗਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਤਿਸੰਗਤਿ ਹੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਰੂਪੀ ਲਲਾਰੀ ਦਾ ਇੱਕ ਐਸਾ ਬਰਤਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜਗਿਆਸੂ ਆਪਣੇ ਮਨ ਅਤੇ ਤਨ ਨੂੰ ਰੰਗ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਐਸੀ ਸਤਿਸੰਗਤਿ ਕਰਨ ਨਾਲ ਅਨੇਕਾਂ ਪਾਪੀਆਂ ਦਾ ਉਧਾਰ ਹੋ ਗਿਆ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਬਚਨ ਹਨ ‘‘ਮੇਰੇ ਮਾਧਉ ਜੀ ! ਸਤਸੰਗਤਿ ਮਿਲੇ ਸੁ ਤਰਿਆ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਪਰਮ ਪਦੁ ਪਾਇਆ; ਸੂਕੇ ਕਾਸਟ ਹਰਿਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਸੋ ਦਰੁ ਗੂਜਰੀ/ਮਹਲਾ ੫/੧੦) ਜਾਂ ‘‘ਜਿਨ ਹਰਿ ਜਨ ਸਤਿਗੁਰ ਸੰਗਤਿ ਪਾਈ; ਤਿਨ ਧੁਰਿ ਮਸਤਕਿ ਲਿਖਿਆ ਲਿਖਾਸਿ ॥ ਧਨੁ ਧੰਨੁ ਸਤਸੰਗਤਿ, ਜਿਤੁ ਹਰਿ ਰਸੁ ਪਾਇਆ; ਮਿਲਿ ਜਨ ਨਾਨਕ ਨਾਮੁ ਪਰਗਾਸਿ ॥੪॥੪॥’’ (ਸੋ ਦਰੁ/ਮਹਲਾ ੪/੧੦)

ਸਤਿਸੰਗਤਿ ਵਿਚ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਮਿਤਰਤਾ ਪੈਂਦੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਲ ਮਿਤਰਤਾ ਬਣ ਜਾਏ ਤਾਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਕਥਨ ਅਨੁਸਾਰ ਇੱਕ ਸਜਣ, ਸਭ ਸੱਜਣਾ ਵਾਲੀ ਅਵਸਥਾ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਤਿਸੰਗਤਿ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪਣ ਨਾਲ ਇਹ ਹਾਲਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਮ ਦੇ ਤੁਲ ਬਾਕੀ ਹੋਰ ਕੁਝ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ। ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਪਦੇ ਅਤੇ ਅੰਤਲੇ ਪਦੇ ਰਾਹੀਂ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਫ਼ੁਰਮਾ ਰਹੇ ਹਨ ‘‘ਚਾਰਿ ਪਦਾਰਥ ਹਰਿ ਕੀ ਸੇਵਾ ॥ ਪਾਰਜਾਤੁ ਜਪਿ ਅਲਖ ਅਭੇਵਾ ॥ ਕਾਮੁ ਕ੍ਰੋਧੁ ਕਿਲਬਿਖ ਗੁਰਿ ਕਾਟੇ; ਪੂਰਨ ਹੋਈ ਆਸਾ ਜੀਉ ॥੩॥ ਪੂਰਨ ਭਾਗ; ਭਏ ਜਿਸੁ ਪ੍ਰਾਣੀ ॥ ਸਾਧਸੰਗਿ ਮਿਲੇ ਸਾਰੰਗਪਾਣੀ ॥ ਨਾਨਕ ! ਨਾਮੁ ਵਸਿਆ ਜਿਸੁ ਅੰਤਰਿ; ਪਰਵਾਣੁ ਗਿਰਸਤ ਉਦਾਸਾ ਜੀਉ ॥੪॥ ਭਾਵ ਹੇ ਭਾਈ ! ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਭਗਤੀ ਹੀ ਚਾਰ ਪਦਾਰਥ ਹਨ। ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪੁ, ਇਹੀ ਮਨੋਕਾਮਨਾ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਾਰਜਾਤ ਰੁੱਖ ਹੈ, ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕਾਮ ਅਤੇ ਕ੍ਰੋਧ ਮਿਟਾ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਾਪ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਕੱਟ ਦਿੱਤੇ, ਉਸ ਦੀ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਸਾ ਪੂਰੀ ਹੋ ਗਈ, ਪਰ ਹੇ ਭਾਈ ! ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਪੂਰੇ ਭਾਗ ਜਾਗ ਪੈਣ ਉਸ ਨੂੰ ਹੀ ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਹੇ ਨਾਨਕ ! ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਵਸ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਘਰ-ਬਾਰੀ ਹੁੰਦਿਆਂ ਵੀ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਨਿਰਲੇਪ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ ’ਤੇ ਕਬੂਲ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੇ ਪਰਿਪੇਖ ਵਿਚ ‘ਕਿਰਤੀਆਂ ਦਾ ਜੀਵਨ’

admin

January 3, 2023

ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੇ ਪਰਿਪੇਖ ਵਿਚ ‘ਕਿਰਤੀਆਂ ਦਾ ਜੀਵਨ’

ਕਲਦੀਪ ਸਿੰਘ (ਆਟੋ ਚਾਲਕ ), 55/3 ਦੀਪ ਨਗਰ (ਪਟਿਆਲਾ)-90412-63401

ਟੈਲੀਵਿਜ਼ਨ ’ਤੇ ਕੌਮ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਕਥਾ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਬੜੀ ਨੀਝ ਲਾ ਕੇ ਸੁਣ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਕਥਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰਸਿੱਖ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ਕ ਜੀਵਨ ਕਿਵੇਂ ਦਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਢੁੱਕਵੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਵੀ ਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਨ ਸੁਣ-ਸੁਣ ਕੇ ਮੇਰਾ ਹਿਰਦਾ ਦ੍ਰਵਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਬੜੇ ਭਾਵ ਪੂਰਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਕਰਦਿਆਂ ਅਚਨਚੇਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸੰਗ ਇਸ ਪਾਸੇ ਤੁਰ ਪਿਆ ਕਿ ਗੁਰਸਿੱਖ ਲਈ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਪਹਿਰ ਰਾਤ ਰਹਿੰਦੀ ਉੱਠ ਕੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਪਾਣੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜ ਬਾਣੀਆਂ ਦਾ ਨਿੱਤਨੇਮ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ, ਛਕਿਆ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦਾ ਜ਼ਹਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਲੋਕ ਇਸ ਹੁਕਮ ’ਤੇ ਅਮਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਫਿਟਕਾਰ ਯੋਗ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਪਸ਼ੂ ਬਰਾਬਰ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਇਸ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਫਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਨਿਸਫਲ ਜਾਣ ਕੇ ਕੇਵਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਵਿੱਚ ਜੁਟ ਜਾਓ।

ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਸਵੇਰੇ ਤਿੰਨ, ਚਾਰ ਅਤੇ ਪੰਜ ਵਜੇ ਉੱਠਣ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਸੱਚਖੰਡ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਵੰਡਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਨਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਇਸ ਜੀਵਨ ਢੰਗ ਤੋਂ ਵਿਰਵੇ ਲੋਕ ਨਖਿੱਧ ਜੀਵਨ ਵਾਲੇ ਹਨ ਤੇ ਸਿੱਖ ਅਖਵਾਉਣ ਦੇ ਲਾਇਕ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਸਾਰੀ ਵਾਰਤਾ ਨੂੰ ਸੁਣਦਿਆਂ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਡੋਬੂ ਪੈਣ ਲੱਗੇ।

ਭਾਵੇਂ ਮੈਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਅਖਵਾਉਂਦਿਆਂ ਲਗਪਗ ਤੀਹ ਕੁ ਵਰ੍ਹੇ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਪਰ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਬੜੀ ਚੁੱਭ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਲੱਖਾਂ ਕਿਰਤੀ, ਜਿਹੜੇ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਹੱਡ ਭੰਨਵੀਂ ਮਿਹਨਤ ਕਰਕੇ ਮਸਾਂ ਟੱਬਰ ਦਾ ਢਿੱਡ ਭਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਹੀ, ਇਸ ਕਸੌਟੀ ’ਤੇ ਲਾਇਆਂ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਵਾਲੇ ‘ਅਖੌਤੀ ਸੱਚਖੰਡ’ ਦੀਆਂ ਰਾਖਵੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਤੋਂ ਬਾਂਝੇ ਰਹਿ ਜਾਣਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਅਨਿਸ਼ਚਿਤ ਘੰਟਿਆਂ ਦੀ ਕਿਰਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਕਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਲੱਕ ਸਿੱਧਾ ਕਰਨ ਲਈ ਬਿਸਤਰਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਅੱਖ ਖੁੱਲ੍ਹਣ ਤੱਕ ਅਕਸਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਖਵੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਵਾਲਾ ਸਮਾਂ ਲੰਘ ਚੁੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉੱਤੋਂ ਸਿਤਮ ਇਹ ਕਿ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਤੋਂ ਅਣਜਾਣ ਚਿੱਟ ਕੱਪੜੀਏ ਕਥਾਕਾਰ ਇਕ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਗਿਣਤੀ ਵਾਲੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਦੀ ਲਾਜ਼ਮੀਅਤ ਵਾਲੀ ਸ਼ਰਤ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਕਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਪਾਂਧੀ ਵੀ ਮੰਨਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ। ਖ਼ੈਰ ! ਇਸ ‘ਅਖੌਤੀ ਸੱਚਖੰਡ’ ਦੀ ਸੀਟ ਖੁੱਸਣ ਦੇ ਡਰ ਵਿੱਚ ਲਿੱਸੇ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਮੇਰੇ ਮਨ ਨੂੰ ਅਚਨਚੇਤ ਹੀ ਕਿਰਤੀ ਵਰਗ ਦੇ ਚਾਨਣ ਮੁਨਾਰੇ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਬਚਨ ਚੇਤੇ ਆ ਗਏ ‘‘ਮੋ ਗਰੀਬ ਕੀ ਕੋ ਗੁਜਰਾਵੈ ॥ ਮਜਲਸਿ ਦੂਰਿ ਮਹਲੁ ਕੋ ਪਾਵੈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੧੬੧) ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਚਨਾਂ ਨੇ ਮੇਰੀ ਸੁਰਤ, ਧਰਤ ਮੰਡਲ ਵੱਲ ਲੈ ਆਂਦੀ ਤੇ ਇਹ ਜਤਲਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਪਰੋਕਤ ‘ਸਚਖੰਡ’ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਕਦਾਚਿਤ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦਾ।

ਸੋਚਾਂ ਵਿਚ ਗ਼ਲਤਾਨ ਹੋ ਕੇ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਨਿੱਤ ਦੀ ਕਾਰ ’ਤੇ ਝਾਤ ਮਾਰੀ ਤਾਂ ਜਿਹੜਾ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਦਿੱਸਿਆ ਉਸ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਝੁਣਝੁਣੀ ਛੇੜ ਦਿੱਤੀ। ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਦੀਆਂ ਵਰਣਨ ਕੀਤੀਆਂ ਉਕਤ ਸ਼ਰਤਾਂ ਦੇ ਪਾਸਕੂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਾਂ। ਪਿਛਲੇ ਪੈਂਤੀ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਕਿਰਤੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਰੁਟੀਨ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ ਜੋ ਨਜ਼ਰੀਂ ਆਇਆ ਉਹ ਨਿਮਨ ਲਿਖਤ ਹੈ।

ਸਵੇਰੇ ਉੱਠ ਕੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਤੱਕ ਇਕ ਘੰਟਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ‘ਜਪੁ’ ਬਾਣੀ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਹੁੰਦਿਆਂ ਤੱਕ ਦੀਵਾਰ-ਘੜੀ; ਸਕੂਲ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਨਿਕਲਣ ਦੇ ਲਈ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਿਲਸਿਲਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਰੋਜ਼ ਦੇ ਤੇਲ ਖਰਚ ਲਈ ਸਵਾਰੀਆਂ ਲੱਭਣ ਵਾਲੀ ਦੌੜ ਭੱਜ ਦਾ। ਕਦੋਂ ਦੁਬਾਰਾ ਸਕੂਲ ਜਾਣ ਦਾ ਟਾਈਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ। ਦੁਪਹਿਰ ਵੇਲੇ ਬੇਵਕਤ ਜੁੜੇ ਖਾਣੇ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫੇਰ ਢਿੱਡ ਦੇ ਝਮੇਲੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇੰਨੇ ਖਲਜਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਦੋ ਡੰਗ ਦੀ ਰੋਟੀ ਦੇ ਜੁਗਾੜ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲੰਘ ਗਈ। ਨਾ ਕਦੇ ਆਪਾਂ ਤਿੰਨ, ਚਾਰ ਜਾਂ ਪੰਜ ਵਜੇ ਵਾਲੇ ਅਭਿਆਸੀ ਬਣ ਸਕੇ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ਰਸਮੀ ਪਠਨ ਪਾਠਨ ਦੀਆਂ ਗਿਣਤੀਆਂ ਮਿਣਤੀਆਂ ਵਿਚ ਪੂਰੇ ਉਤਰ ਸਕੇ। ਪਰਮੇਸ਼ਰ ਨੇ ਜਿਹੜਾ ਢਿੱਡ ਲਾਇਆ ਉਸ ਨੇ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਫਸਾਇਆ ਕਿ ‘‘ਨਾਨਕ ! ਸੋ ਪ੍ਰਭੁ ਸਿਮਰੀਐ..॥’’ ਦਾ ਹੁਕਮ ਤਾਂ ਭੁੱਲ ਗਿਆ, ਪਰ ‘‘ਤਿਸੁ ਦੇਹੀ ਕਉ ਪਾਲਿ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੫੫੪) ਦੇ ਆਹਰ ਵਿਚ ਹੀ ਲੱਗੇ ਰਹੇ।

ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਅੱਤਕਥਨੀ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ਪਰ ਕਿਰਤੀਆਂ ਲਈ ਤਾਂ ਇਹ ਜੀਵਨ-ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਮਕਸਦ ਸਿਰਫ ਆਪਣੀਆਂ ਨਿੱਜੀ ਦੁਸ਼ਵਾਰੀਆਂ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਦੱਸਣਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਮੋਵੇਸ਼ ਸਾਰੇ ਕਿਰਤੀ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਾਲਾਤ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਚਾਹੇ ਉਹ ਡਰਾਈਵਰੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਗਾਰਡ ਬਣ ਕੇ ਜੀਵਨ ਯਾਪਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਕਈ ਕਈ ਸ਼ਿਫਟਾਂ ਵਾਲੀਆਂ ਡਿਊਟੀਆਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਢਿੱਡ ਭਰਨ ਲਈ ਦਿਨ ਰਾਤ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਠੇਡੇ ਖਾਂਦਿਆਂ ਵੀ ਜੇਕਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਗੁਰਸਿੱਖ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਸੋਚ ਵਿਚ ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਕਣੀ ਬਰਕਰਾਰ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਨਿਰੂਪਿਆ ਗੁਰਮਤਿ ਸਿਧਾਂਤ ‘ਕਿਰਤ ਕਰੋ’ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਪਹਿਲਾਂ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ‘ਨਾਮ ਜਪੋ’ ਦੀ ਹਿਦਾਇਤ ਹੈ। ਅਗਲਾ ਹੁਕਮ ‘ਵੰਡ ਛਕਣ’ ਦਾ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਨਿਗੂਣੇ ਕਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਚਨਾਂ ਨੂੰ ਕਮਾ ਲੈਣ ’ਤੇ ਹੀ ਧਰਮ ਦੇ ਪਾਂਧੀ ਹੋਣ ਦਾ ਦਰਜਾ ਬਖ਼ਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ‘‘ਘਾਲਿ ਖਾਇ ਕਿਛੁ ਹਥਹੁ ਦੇਇ ॥ ਨਾਨਕ ਰਾਹੁ ਪਛਾਣਹਿ ਸੇਇ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੧੨੪੫)

ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਿਆਦਾ ਵਿਚ ਦਰਜ ਸਿੱਖ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀ ਰਹਿਣੀ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਹਾਂ ਸਗੋਂ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਫੁਰਸਤ ਦੇ ਪਲਾਂ ਵਿਚ ਬਹਿ ਕੇ ਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਇਹ ਸੋਚ ਹੋਰ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਸਾਡੇ ਮਾਇਕੀ ਫਿਕਰਾਂ ਨਾਲ ਲੱਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਰਸਮੀ ਕਰਮ ਕਾਂਡਾਂ ਨਾਲ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਸਨ ਲੱਦਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ।

ਸੱਚ ਜਾਣਿਓ, ਉਦੋਂ ਸਾਡੇ ਸਾਰੇ ਤੌਖਲੇ ਲੱਥ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਓਦੋਂ ਸਾਨੂੰ ਗੁਰੂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਹੋਰ ਵਧੇਰੇ ਆਪਣੇ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਆਪਣੇ ਵਰਗੇ ਕਿਰਤੀ, ਜਿਹੜੇ ਸਾਡੀਆਂ ਮਜ਼ਬੂਰੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਤੇ ਸਾਡੀ ਬਾਂਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ।

ਜਦੋਂ ਕਦੇ ਫੋਕੇ ਗਿਆਨੀਆਂ ਦੇ ਨਿਹੋਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਸਾਡੇ ਮਨ ਡਿੱਕੋ ਡੋਲੇ ਖਾਣ ਲੱਗਣ ਤਾਂ ਬਾਣੀ ਦੇ ਰਾਹੀਂ ਧਰਵਾਸ ਵੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਵਰਗੇ ਰਹਿਬਰ ਸਾਡੇ (ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੇ) ਪੱਖ ਵਿਚ ਖੜ੍ਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ‘ਅਖੌਤੀ ਸੱਚਖੰਡ’ ਦੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਦੀ ਮੁਥਾਜੀ ਹੀ ਕਿੱਥੇ ਹੈ।

ਇਸ ਵਾਰਤਾ ਰਾਹੀਂ ਮੇਰਾ ਮਕਸਦ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਚਿਆਰ ਸਾਬਤ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬਲਕਿ ਮੇਰੀ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਚਾਰਨ ਲਈ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਕੇਂਦਰ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਦਾ ਦਸਤੂਰ ਅਪਣਾਓ।

ਇਹ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਧਰਮੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਛਵੀ ਘੜਨ ਸਮੇਂ ਮੁੱਢ ਕਦੀਮਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਤੜਕੇ ਛੇਤੀ ਉੱਠਣ ਦੇ ਉੱਦਮ ਨੂੰ ਵਡਿਆਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ‘‘ਪਹਿਲੈ ਪਹਰੈ ਫੁਲੜਾ; ਫਲੁ ਭੀ ਪਛਾ ਰਾਤਿ ॥ ਜੋ ਜਾਗੰਨਿ੍ ਲਹੰਨਿ ਸੇ; ਸਾਈ ਕੰਨੋ ਦਾਤਿ ॥’’ (ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਜੀ/੧੩੮੪)

ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਅੱਗੇ ਸ਼ੇਖ਼ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦੇ ਇਹ ਬਚਨ ਆਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੋਲ ਭਾਈ ਲਾਲੋ ਜੀ ਦੇ ਕਿਰਤੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਛਵੀ ਵੀ ਹੈਗੀ ਸੀ ਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦਾ ਆਤਮਿਕ ਜੀਵਨ ਘੜਨ ਦੀ ਜੁਗਤ ਵੀ ਹੈਗੀ ਸੀ। ਉਹ ਜਾਣਦੇ ਸਨ ਕਿ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਦੁਸ਼ਵਾਰੀਆਂ ਹਰ ਸਮੇਂ, ਹਰ ਸਦੀ ਵਿਚ ਇੱਕੋ ਜਿਹੀਆਂ ਹੀ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਵੀ ਨਾਲ ਹੀ ਦਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ‘‘ਦਾਤੀ ਸਾਹਿਬ ਸੰਦੀਆ; ਕਿਆ ਚਲੈ ਤਿਸੁ ਨਾਲਿ ?॥ ਇਕਿ ਜਾਗੰਦੇ ਨਾ ਲਹਨਿ੍; ਇਕਨ੍ਾ ਸੁਤਿਆ ਦੇਇ ਉਠਾਲਿ ॥’’ (ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਜੀ/੧੩੮੪), ਇਸ ਦਾ ਇਹ ਮਤਲਬ ਹਰਗਿਜ਼ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਬਾਬਾ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕੀਤਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਹ ਹੈ ਉਹ ਇਸ ਗੱਲੋਂ ਵੀ ਸੁਚੇਤ ਸਨ ਕਿ ਕਦੇ ਕੋਈ ਸਿਰਫ ਤੜਕੇ ਉੱਠਣ ਦੇ ਉਦਮ ਨੂੰ ਹੀ ‘ਅਖੌਤੀ ਸੱਚਖੰਡ’ ਦੀਆਂ ਰਾਖਵੀਆਂ ਸੀਟਾਂ ਦਾ ਲਾਲਚ ਦੇ ਕੇ ਸਿੱਖੀ ਨੂੰ ਚਿੱਟ ਕੱਪੜੀਆਂ ਦਾ ਧਰਮ ਹੀ ਨਾ ਸਾਬਤ ਕਰਨ ਤੁਰ ਪਏ। ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਵੀ ਇਹ ਬਚਨ ਉਚਾਰੇ ਹਨ ‘‘ਜੇ ਵੇਲਾ ਵਖਤੁ ਵੀਚਾਰੀਐ; ਤਾ ਕਿਤੁ ਵੇਲਾ ਭਗਤਿ ਹੋਇ ?॥’’ (ਮਹਲਾ ੩/੩੫)

ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਸਰਬ ਕਾਲੀ ਅਤੇ ਸਰਬ ਦੇਸ਼ੀ ਹਨ। ਅੱਜ ਦੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਜੀਵਨ ਢੰਗ ਵਿਚ ਅਣਗਿਣਤ ਬਦਲਾਅ ਆ ਗਏ ਹਨ, ਚੌਦਾਂ-ਪੰਦਰ੍ਹਾਂ ਘੰਟੇ ਦੀ ਘੋਰ ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਘੋਰ ਕਰਮਕਾਂਡੀ ਰਸਮਾਂ ਵਿਚ ਜੁੜਨ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੇ ਜਤਨ ਕਹਿਣਾ ਫਜ਼ੂਲ ਹੈ। ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਕਰਮਕਾਂਡੀ ਪੱਖ ਨੂੰ ਹੀ ਵਡਿਆਉਣਾ ਤੇ ਕਿਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਛੁਟਿਆ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਹੀਣ ਭਾਵਨਾ ਭਰਨਾ ਬਿਪਰ ਦਾ ਪੁਰਾਣਾ ਢੰਗ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਦੀਆਂ ਤੱਕ ਬਿਪਰੀ ਲੁੱਟ ਦਾ ਸੰਦ ਬਣਿਆ ਰਿਹਾ। ਸਿੱਖੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਈ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਧਿਰਾਂ ਨੂੰ ਊਣੇ-ਹੀਣੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਭੰਡਣ ਦਾ ਵਿਹਾਰ ਤਿਆਗ ਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਜੀਵਨ ’ਚ ਪੇਸ਼ ਆਉਂਦੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਉੱਤੇ ਧਿਆਨ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰ ਕੇ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਦਾ ਨਿਰੂਪਣ ਕਰਨਾ ਪਵੇਗਾ। ਕੇਵਲ ਦੋਸ਼ ਆਰੋਪਣ ਵਾਲੀ ਬਿਰਤੀ ਗੁਰਮਤਿ ਸਿਧਾਂਤ ਤੋਂ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਾਣੂ ਨਾ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਵਿਚਰ ਰਹੇ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਅੰਦਰ ਅਪਰਾਧ ਬੋਧ ਪੈਦਾ ਕਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਤੋਂ ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਰਹੀ ਹੈ।

1...232425...240 Page 24 of 240

SCAN AND DONATE

July 2025
M	T	W	T	F	S	S
	1	2	3	4	5	6
7	8	9	10	11	12	13
14	15	16	17	18	19	20
21	22	23	24	25	26	27
28	29	30	31

« Jun

ਬਿਬੇਕ ਬੁੱਧੀ

Kureeay Kureeay Vaidiaa (Maaroo Vaar M: 5 Dakhane , Ang 1096 Pauree 5)

ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸੁਰਤਿ, ਮਤਿ, ਮਨੁ, ਬੁਧਿ, ਬਿਬੇਕ, ਸੁਮਤਿ, ਅਕਲਿ ਆਦਿ।

Je Too Vatahi Angene (Maaroo Vaar M:5 Dakhane M:5 , Ang 1095)

ਸ: ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਪੱਤਰ

੨੯ ਪੋਹ, ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਸੰਮਤ ੨੦੭੯ E-mail ID Kirpalsinghbathinda@gmail.com

ਮਾਘ ਵਦੀ ੬, ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਸੰਮਤ ੨੦੭੯

ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ੧ ਮਾਘ ਸੰਮਤ ੫੫੪

ਜੇ ਤੂ ਮਿਤ੍ਰੁ ਅਸਾਡੜਾ ਹਿਕ ਭੋਰੀ ਨਾ ਵੇਛੋੜਿ

Maaroo Vaar M: 5 Dakhane (Too Chau Sajan Maidiaa) Ang 1094

ਸੁਣਿ, ਵਡਾ ਆਖੈ ਸਭੁ ਕੋਇ ॥

ਸਾਧੂ ਸੰਗਿ ਤਰੀਜੈ ਸਾਗਰੁ

Most Viewed Posts

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤ

ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਵੇਰਵਾ

ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਜੀਵਨ ਵੇਰਵਾ

ਹਿੰਦੂ ਚਾਣਕੀਆ ਨੀਤੀ ਦੇ ਪਿੰਜਰੇ ‘ਚ ਇੱਕ ਸਾਧ ਤੋਤਾ ਵੀ ਫਸਿਆ

ਵਿੱਦਿਆ ਵੀਚਾਰੀ ਤਾਂ; ਪਰਉਪਕਾਰੀ॥

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ