27.6 C
Jalandhar
Friday, July 18, 2025
spot_img
Home Blog Page 207

ਰੱਬ ਦੀ ਹੋਂਦ

0

ਰੱਬ ਦੀ ਹੋਂਦ

ਪਿ੍ਰੰ. ਸਤਿਨਾਮ ਸਿੰਘ, ਹਮਰਾਜ਼-ਬਿਨ-ਹਮਰਾਜ਼-੯੮੮੮੦੪੭੯੭੯

ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰ ਰਹੇ ਸਮੂੰਹ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ, ਇਨਸਾਨਾਂ ਨੂੰ ਮੋਟੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਦੋ ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਆਸਤਕ ਹਨ ਤੇ ਦੂਜੇ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਨਾਸਤਕ ਹਨ। ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਆਸਤਕ ਉਹ ਹਨ ਜੋ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ (ਨਿਰਾਕਾਰ) ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਤਥਾ ਆਤਮਾ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਹੈ, ਬਈ ਰੂਹ ਹੈ ਕੋਈ ਅਤੇ ਲੋਕ ਪ੍ਰਲੋਕ ਅਥਵਾ ਆਵਾਗਵਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ਼ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਮਸਲਾ-ਏ-ਤਨਾਸਕ ਯਾਂ (Transmigration of Soul) ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪੱਕਾ ਯਕੀਨ ਹੈ। ਨਾਸਤਕ ਉਹ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ’ਤੇ ਕੋਈ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਕੇਵਲ ਤਰਕ, ਤਜਰਬੇ ਤੇ ਦਲੀਲ ਦੀ ਗੱਲ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਦਿਸਦੀ ਅਥਵਾ ਅਣਦਿਸਦੀ ਰਚਨਾ ਪਿੱਛੇ ਕਿਸੇ ਕਾਦਰ ਜਾਂ ਕਰਤੇ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਵੀਕਾਰਦੇ। ਉਹ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਜੀਵਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਬਣ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹਦਾ ਅਵਲ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਇਹਦਾ ਆਖ਼ਰ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਵਿੱਚ, ਜੀਵਨ ਕੱੁਝ ਇੱਕ ਖਾਸ ਵਿਗਿਆਨਕ ਨੇਮਾਂ ਅਧੀਨ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਮੇਲ ਨਾਲ ਆਪੇ ਬਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਹੋਣ ਨਾਲ ਬਿਨਸ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਦਾਅਵੇ ਨਾਲ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ:-ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਿਆ ਹੈ? ਅਨਾਸਰ ਕਾ ਜ਼ਹੂਰਿ ਤਰਤੀਬ, ਮੌਤ ਕਿਆ ਹੈ? ਇਨਹੀਂ ਅਜਜ਼ਾਂ ਕਾ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਂ ਹੋਨਾ।

ਨਾਸਤਕ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨ ਆਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਸਰਬ-ਹੋਂਦ ਅਥਵਾ ਅਸਿਤਤਵ ਨੂੰ ਤੋੜਦੇ ਜਾਈਏ, ਤਾਂ ਅਖੀਰ ਇਲੈਕਟਰੋਨ ਦੀ ਸੂਰਤ ਵਿੱਚ ਬਿਜਲਈ-ਕਣ ਰਹਿ ਜਾਵੇਗਾ। ਵਿਗਿਆਨ ਅਨੁਸਾਰ, ਇਸ ਤੋੜਣ ਦੀ ਕਿਰਿਆ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਪਿੱਛੇ ਰੱਬ ਨਾਂ ਦੀ ਲੱਭਤ ਅਥਵਾ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਕੋਈ ਮੁਕਾਮ ਨਹੀਂ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਹੋਈ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜ ਦੇ ਆਧਾਰ ਉੱਤੇ ਇਲੈਕਟਰਾਨ ਜਾਂ ਬਿਜਲੀ ਦੀ ਊਰਜਾ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਆਖ਼ਰੀ ਖੋਜ ਹੈ। ਉਹ ਠੋਸ ’ਤੋਂ ਤਰਲ, ਗੈਸ ਤੇ ਫਿਰ ਸ਼ਕਤੀ ਤੱਕ ਤੇ ਫੇਰ ਇਸ ਸ਼ਕਤੀ ’ਤੋਂ ਠੋਸ ਤੱਕ ਤਾਂ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਖਾਸ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੱਤਾਂ ਦੇ ਮੇਲ ਵਿੱਚ ਜਾਨ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਖਾਸ ਹਾਲਾਤ ਸਾਇੰਸਦਾਨ ਲੱਭ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ, ਭਈ ਜਾਨ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ਤੇ ਕਦੋਂ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਫਿਰ ਵੀ ਸਇੰਸਦਾਨਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਲੱਭਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਵੀ ਤਾਂ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਬਣਾਏ ਨੇ, ਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਅਪਾਰ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਦਾ ਮਾਲਿਕ ਬਣਾ ਕੇ ਇਸ ਧਰਤੀ ਦੀ ਸਰਦਾਰੀ ਬਖਸ਼ੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਮਾਟੀ ਕਾ ਪੁਤਲਾ, ਆਪਣੇ ਹੀ ਅਸਲੇ ’ਤੋਂ ਨਾਬਰ (ਸ਼ਕਤੀਸਾਲੀ) ਹੋ, ਕੁਝ ਤੱਤਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜ-ਜੋੜ ਬੜੇ ਫਖ਼ਰ ਨਾਲ ਇਹ ਨਾਅਰਾ ਮਾਰਦਾ ਹੈ:-ਰਾਜ਼ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਇਨਸਾਂ ਸੇ ਛੁਪਾਏ ਤੋ ਬਹੁਤ, ਮਗਰ ਅਹਿਲੇ ਬਸੀਰਤ ਸੇ ਛੁਪਾਏ ਨਾ ਗਏ।

ਪਦਾਰਥ ਦਾ ਪੁਜਾਰੀ ਇਲੈਕਟਾਰਨ ਨੂੰ ਨਾ ਵੇਖ ਸਕਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਸ ਦੇ ਪਰਿਮਾਣ ’ਤੋਂ ਉਸ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਤਾਂ ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਸਿ੍ਰਸ਼ਟੀ ਦੀ ਐਸੀ ਅਦਭੱੁਤ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ।

ਆਸਤਕ ਰੱਬ ਅਥਵਾ ਪਰਮ ਸੱਤ ਨੂੰ ਤੋੜ ਤੋੜ ਕੇ ਨਹੀਂ, ਜੋੜ ਜੋੜ ਕੇ, ਜੋਗ ਅਥਵਾ ਸੰਜੋਗ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਇ ਅਨੁਭਵ ਰਾਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਲਈ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਿਸਦੇ ਅਤੇ ਅਣ-ਦਿਸਦੇ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਕਰਤਾ ਹੈ, ਰਚੇਤਾ ਹੈ। ਉਹ ‘ਸਭ ਮਹਿ ਜੋਤਿ ਜੋਤਿ ਹੈ ਸੋਇ॥’ ਦੇ ਗੁਰ ਵਾਕ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਸਭ ਕੁਝ, ਕੁਲ ਅਥਵਾ ਸਮਸ਼ਟਿ ਜਾਂ ਪੂਰਨਤਾ (Totality) ਪ੍ਰਵਾਨਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਸਾਰੇ ਘਟਾਂ ਅਥਵਾ ਸਰੀਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਹੋ ਕੇ ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪ੍ਰੰਤੂ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾ ਹੀ ਵਿਗਿਆਨ ਜਾਂ ਤਰਕ ਦੁਆਰਾ ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਅਸਿੱਧ। ਹਾਂ ਉਸ ਰੱਬ ਨੂੰ ਜਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੀਵਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਰੱਬ ਵਿੱਚ ਮਿਟਾ ਕੇ ਰੱਬੀ ਰੂਪ ਹੋਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਪੂਰੇ ਨੂੰ ਕੁਲ ਅਥਵਾ ਕਿਰਤ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਇਹ ਅਧੂਰਾ ਮਨੁੱਖ ਕਿਵੇਂ ਸਿੱਧ ਕਰੇਗਾ? ਉਸ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਜੋ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਏਗਾ, ਥੋੜਾ ਹੈ, ਅਸੰਗਤ ਹੈ, ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਵਿਚਾਰਵਾਨ ਸਤਪੁਰਖਾਂ ਨੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਨੇਤ ਨੇਤ ਭਾਵ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਇਹ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਨਹੀਂ ਕਹਿਣਾ ਯੋਗ ਸਮਝਿਆ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਪਰਮਾਤਮਾ ਇਹ ਹੈ ਜਾਂ ਉਹ ਹੈ। ਕਿਵੇਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ? ਇਸ ਨਾਲ ਤਾਂ ਉਹ ਬੇਅੰਤ ਤੇ ਅਸੀਮ ਪ੍ਰਭੂ ਸੀਮਤ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਭ ਦਾ ਕਰਤਾ ਤੇ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗਾ। ਉਸ ਦੀ ਏਕਤਵਤਾ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।

ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਇੱਕ ਅਨੁਭਵ ਹੈ, ਇੱਕ ਵਿਸਮਾਦ ਹੈ, ਇੱਕ ਪਰਮ ਦਸ਼ਾ ਹੈ, ਜੋ ਮਾਣੀ ਤੇ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਪਰ ਬਿਆਨੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਜਿਸ ਦਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਮਿਟ ਵੀ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਟਦੇ, ਇੱਕ ਪਾਸਿਉਂ ਅਸੀਂ ਖਾਲੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਪ੍ਰੰਤੂ ਦੂਜੇ ਪਾਸਿਉਂ ਅਸੀਂ ਪੂਰਨ ਤੌਰ ’ਤੇ ਭਰ ਵੀ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਇਹ ਡਾਢੀ ਵਚਿੱਤਰ ਪਰਮ ਦਸ਼ਾ ਹੈ, ਇੱਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ ਹੈ। ਪਰ ਜਦ ਅਸੀਂ ਐਸੀ ਵਿਸਮਾਦਤ, ਵਾਹ ਜਾਂ ਹੈਰਤ ਦੀ ਦਸ਼ਾ ’ਤੋਂ ਪਰਤਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ਕਹਿਣ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਸਾਡਾ ਅਨੁਭਵ ਜਾਂ ਤਜਰਬਾ ਇੱਕ ਗੂੰਗੇ ਦੇ ਗੁੜ ਖਾਣ ਸਮਾਨ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਣਦਾ ਤਾਂ ਹੈ ਪਰ ਸੁਆਦ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬਿਆਨਣ ’ਤੋਂ ਅਸਮਰੱਥ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿ ਨਾਸਤਕ ਉਸ ਦਿਸਦੇ ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਤਰਕ, ਵਿਤਰਕ, ਪ੍ਰਮਾਣ, ਉਕਤੀ ਜੁਕਤੀ ਤੇ ਬੁੱਧੀ ਮੰਡਲ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਆਸਤਕ ਦਾ ਮੰਡਲ ਅਨੁਭਵ, ਪ੍ਰੇਮ-ਪਿਆਰ, ਸੱਤ-ਸੰਤੋਖ ਤੇ ਦਯਾ ਦਾ ਮੰਡਲ ਹੈ। ਆਸਤਕ ਦੇ ਪਾਸ ਪ੍ਰਮਾਣ ਨਹੀਂ, ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ।

ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮਹਾਨ ਬੰਗਾਲੀ ਵਿਦਵਾਨ ਕੇਸ਼ਪਚੰਦਰ, ਸੀ੍ਰ ਰਾਮ ਕਿ੍ਰਸ਼ਨ ਪਰਮ ਹੰਸ ਪਾਸ ਗਏ ਅਤੇ ਤਰਕ ਵਿਤਰਕ ਨਾਲ ਇਹ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਦਾ ਵੱਡਾ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਰੱਬ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਵਸਤੂ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਇੱਕ ਵਹਿਮ ਹੈ। ਰਾਮ ਕਿ੍ਰਸ਼ਨ ਜੀ ਚੁੱਪ ਚਾਪ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਸੁਣੀ ਗਏ ਅਤੇ ਅਗੋਂ ਕੁੱਝ ਨਾ ਬੋਲੇ। ਜਦ ਕੇਸ਼ਪ ਚੰਦਰ ਨੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਕੁੱਛ ਕਹਿਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਗਲਵਕੜੀ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਬੋਲੇ ‘ਐ ਮਿੱਤਰ! ਇਸ ’ਤੋਂ ਵੱਧ ਰੱਬ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਕੀ ਸਬੂਤ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਤੇਰੇ ਵਰਗਾ ਬੁੱਧੀਮਾਨ ਤੇ ਚਤੁਰ ਇਨਸਾਨ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਤੂੰ ਹੀ ਰੱਬ ਦੇ ਹੋਣ ਦਾ ਵੱਡਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਹੈ।’ ਕੇਸ਼ਪ ਚੰਦਰ ਨੇ ਉਸ ਰਾਤ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਡਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਕਿ ਉਸ ਦਿਨ ਉਹ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇੱਕ ਸਰਲ, ਸਾਦੇ ਜੀਵਨ ਵਾਲੇ ਸਾਧਾਰਨ ਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ’ਤੋਂ ਹਾਰਿਆ ਹੈ।

ਓਅੰਕਾਰ, ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਇੱਕ ਹੈ, ਸਤਿ ਹੈ, ਕਰਤਾ ਹੈ, ਨਿਰਭਉ ਹੈ, ਨਿਰਵੈਰ ਹੈ, ਪਰਮ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ, ਵਿਅਕਤੀ ਨਹੀਂ। ਉਸ ਦਾ ਵੱਡਾ ਗੁਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਕਰਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਵੀ ਕਿ੍ਰਤ ’ਤੋਂ ਵਖਰਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬਲਕਿ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਓਤਪੋਤ ਹੈ, ਬੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਵਿਆਪ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਰਚ ਕੇ ਆਪ ਇਸ ਨਾਲੋਂ ਅੱਡ ਹੋ ਕੇ ਕਿਸੇ ਸਤਵੇਂ ਅਕਾਸ਼ ਜਾਂ ਖਾਰੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਨਹੀਂ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਾਰਾ ਪਸਾਰਾ ਇੱਕੋ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਹੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਹੀ ਅਨੇਕ ਹੈ ਅਤੇ ਫਿਰ ਅਨੇਕ ਹੀ ਇੱਕ ਹੈ। ‘ਅਨੇਕ ਹੈਂ, ਫਿਰ ਏਕੁ ਹੈਂ।’ ਜਾਪੁ॥

ਹਕੀਕਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਦਿਨ ਪਰ+ਆਤਮਾ (ਜੀਵਾਤਮਾ); ਸਾਰੇ ਵਿਆਪਕ ਹੋ ਕੇ ਬੋਲ ਰਹੇ ਪ੍ਰਮ+ਆਤਮਾ (ਪਰਮਾਤਮਾ) ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਨ ਲਵੇਗਾ, ਉਸ ਵਕਤ ਹੀ ਉਹ ‘‘ਪ੍ਰਣਵੈ ਨਾਮਾ ਭਏ ਨਿਹਕਾਮਾ, ਕੋ ਠਾਕੁਰੁ ਕੋ ਦਾਸਾ ਰੇ॥’’(ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ, ੯੮੮) ਦੀ ਪਰਮ ਦਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰ ਲਵੇਗਾ। ‘‘ਤੋਹੀ ਮੋਹੀ, ਮੋਹੀ ਤੋਹੀ, ਅੰਤਰੁ ਕੈਸਾ॥? (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ, ੯੩) ਵਾਲੀ ਅਭੇਦ ਤੇ ਇੱਕਸੁਰ ਦਸ਼ਾ ਛਾ ਜਾਵੇਗੀ। ਵੇਖਣ ਵਾਲੀ ਅੱਖ ਤੇ ਸੁਨਣ ਵਾਲੇ ਕੰਨਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਉਸ ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ਨਾਲ ਓਤਪੋਤ ਹੋਣ ਲਈ।

ਦਸਮੇਸ਼ ਜੀ ਨੇ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਤਿਆਰ ਕਰਦਿਆਂ (ਸੰਨ 1699 ‘ਚ) ਕਿਹੜੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਪੜੀਆਂ ?

0

ਦਸਮੇਸ਼ ਜੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਤਿਆਰ ਕਰਦਿਆਂ (ਸੰਨ 1699 ‘ਚ) ਕਿਹੜੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਪੜੀਆਂ ?

ਜਦ ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਦਰਪੇਸ਼ ਮਸਲਿਆਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਹੁੰਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਲਿਸਟ ਵਿੱਚੋਂ ਕੌਮ ਦੇ ਮੌਜੂਦਾ ਤੇ ਜੁਗੋ ਜੁਗ ਅਟੱਲ ਸਤਿਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ, ਲਿਖਣ ਅਸਥਾਨ, ਮੰੰਗਲਾਂ ਦਾ ਅਸਥਾਨ, ਸਿੱਖ ਸਤਿਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਅਤੇ ਅਨਯ ਭਗਤਾਂ, ਭੱਟਾਂ, ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸੰਪਾਦਕ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਪਾਸ ਪਹੁੰਚਣਾ, ਤਥਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਜੀ ਵਿੱਚ ਚੜ੍ਹਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਤੇ ਅਸਥਾਨ, ਲਗਾਂ ਮਾਤਰਾਂ ਦਾ ਸ਼ੁੱਧ ਉਚਾਰਨ ਤੇ ਅਰਥ, ਬਚਿਤਰ ਨਾਟਕ (ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ) ਤਕ ਪੁੱਜੇ ਗ੍ਰੰਥ, 1699 ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਸਮੇਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਤਿਆਰੀ ਸਮੇਂ ਪੜ੍ਹੀਆ ਬਾਣੀਆਂ ਆਦਿ ਆਦਿ ਦੀ ਗਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹ ਮਸਲੇ ਇੱਕ ਆਮ ਜਗਿਆਸੂ ਨੂੰ ਓਪਰੀ ਨਜ਼ਰੇ ਆਮ ਜਹੀ ਗੱਲ ਲੱਗਣਗੇ ਪਰ ਇਹ ਮਸਲੇ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਵੀ ਨਾਨਕ ਫੁਲਵਾੜੀ ’ਚ ਆਪਣੇ ਸੁਆਰਥੀ ਭੁੱਲੜਾਂ ਤੇ ਬੇਗਾਨੇ ਦੋਖੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਸੇਂਧ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪਿੱਛੇ ਜਹੇ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਲੇ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਜੀ ਦੇ ਜਗਿਆਸੂ ਮਨ ਨੇ ਇੱਕ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਅਖਬਾਰ ਵਿੱਚ ਪੁੱਛ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ:

1. ਕੀ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਯਾਦਾ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਨੀਅਤ ਕੀਤੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਹਨ ?

2. ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਦਾ ਪਾਠ ਕੀਤਾ ਸੀ ?

ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਉੱਤਰ ਦੇਵੇ ਕੌਣ? ਹਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਕੰਮ ਹੈ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਚੜ੍ਹਤ (ਮਾਇਆ) ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਕਿਤਾਬ ਰੱਖਣਾ, ਬਿਲਡਿੰਗਾਂ ਦੀਆਂ ਇੱਟਾਂ, ਸੰਗਮਰਮਰ, ਸੀਮਿੰਟ ਤੇ ਲੋਹੇ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਮਿਣਤੀ ਕਰਨਾ ਤੇ ਮਨਮਰਜ਼ੀ ਦਾ ਦਫਤਰੀ ਸਟਾਫ ਤੇ ਕਠਪੁਤਲੀ ਗ੍ਰੰਥੀ ਭਰਤੀ ਕਰਨੇ ਜੋ ਸਿਆਣਪ ਅਨੁਸਾਰ ਪਾਠੀ ਹੀ ਹੋਣ, ਉਹ ਵੀ ਸ਼ੁੱਧ/ਅਸ਼ੁੱਧ ਪਾਠ ਕਰ ਅਗਲੇ ਛਿੰਨ ਅਰਦਾਸ ’ਚ ਭੁੱਲਾਂ ਚੁੱਕਾਂ ਦੀ ਖਿਮਾ ਮੰਗਣ ਵਾਲੇ। ਕੈਸੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਹਾਂ, ਭੁੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਖਿਮਾ ਮੰਗਦੇ ਹਾਂ, ਫਿਰ ਭੁਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਖਿਮਾ ਮੰਗਦੇ ਹਾਂ ਤੇ ਸਿਲਸਿਲਾ ਬਦਸਤੂਰ ਚਾਲੂ ਹੈ।

ਜੇਕਰ ਇੱਕ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਪਾਠਕ ਜੀ ਦੀਆਂ ਇਹ ਪੁੱਛਾਂ ਹਨ ਤਾਂ ਆਮ ਕੰਮ-ਕਾਜੀ ਗ੍ਰਿਹਸਤੀ ਗੁਰਸਿੱਖ ਦੀ ਕੀ ਅਵਸਥਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ? ਪਾਠਕ ਆਪ ਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਦੇ ਦੌੜ ਭੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ’ਚ ਆਦਮੀ ਪਾਸ ਤਾਂ ਪੂਰੀ ਅਖਬਾਰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਸਮਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਫਿਰ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਪੁਰਾਤਨ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕੌਣ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਜਗਿਆਸੂ ਮਨਾਂ ਦੀ ਗਿਆਨ-ਭੁੱਖ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਹਿਤ ਕੁਝ ਤੱਥ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ’ਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹਨ:

ਪਹਿਲੇ ਸੁਆਲ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਬਿਨੈ ਹੈ ਕਿ, ਸਤੰਬਰ 1931 ਤੋਂ ਸਤੰਬਰ 1936 ਤੇ ਫਿਰ 7 ਜਨਵਰੀ 1945 ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੀਆਂ ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਸਿਰਮੋਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ, ਸਭਾਵਾਂ, ਸੁਸਾਈਟੀਆਂ ਤੇ ਕਮੇਟੀਆਂ ਦੇ ਸਿਰਕੱਢ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਤੇ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਘਾਲਣਾ ਉਪ੍ਰੰਤ ਤਿਆਰ ਤੇ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਰਹਿਤ ਮਰਯਾਦਾ ਅਨੁਸਾਰ ਅੱਜ ਕਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਪੰਜ ਬਾਣੀਆਂ ’ਚੋਂ ਜਪੁ ਜੀ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਅਨੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਭਾਵ ਦੋ ਹੀ ਬਾਣੀਆਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ ਸਸ਼ੋਭਿਤ ਹਨ।

ਸੁਆਲ ਨੰਬਰ ਦੋ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਦਸਮੇਸ਼ ਜੀ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਤੇ ਬਾਅਦ ਦੇ, ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਹੋਏ ਵਿਦਵਾਨ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ, ਗੁਰਮਤਿ ਜਗਿਆਸ਼ੂ ਮਨ ਦੀ ਖੋਜ ਬਿਰਤੀ ਹਿਤ ਦਰਪੇਸ਼ ਹਨ ਇਸ ਆਸ ਨਾਲ:-ਸਪੁਰਦਮ ਬਤੋ ਮਾਇਆ ਏ ਖੇਸ਼ਰਾ, ਤੂ ਦਾਨੀ ਹਿਸਾਬੇ ਕਮੋ ਬੇਸ਼ਰਾ।

1. ਰਹਿਤਨਾਮਾ ਭਾਈ ਦਯਾ ਸਿੰਘ (ਪਿਆਰਾ) : ‘… ਉੱਤਮ ਸਿੰਘ ਲੋਹ ਪਾਤ ਮੇਂ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਵੇ। ਪ੍ਰਥਮ ਸੰਪੂਰਨ ਜਪੁਜੀ, ਆਦਿ ਅੰਤ ਕਾ ਪਾਠ ਕਰੇਂ, ਚੌਪਈ (ਕਿਹੜੀ ? ਕੋਈ ਸੰਕੇਤ ਨਹੀਂ), ਪੰਜ ਪੰਜ ਸਵੈਯੇ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ (?) 1. ਸ੍ਰਾਵਗ ਸੁਧੁ 2. ਦੀਨਨ ਕੀ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲ 3. ਪਾਪ ਸਮੂਹ ਬਿਨਾਸਨ 4. ਸਤਿ ਸਦੈਵ ਸਦਾ ਬ੍ਰਤ, ਪੰਜ ਪਉੜੀ ਅਨੰਦ ਕੀ, ਕਰਦ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬੀਚ ਫੇਰੇ, ਅਪਨੀ ਓਰ ਕੋ । ਪੁਨਹ ਏਕ ਸਿੰਘ ਕਰਦ ਉਸ ਕੀ ਪਾਸ ਮੇਂ ਧਰ ਦੇ ….।’

2. ਭਾਈ ਚੌਪਾ ਸਿੰਘ (ਸ੍ਰੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਜੀ ਦਾ ਹਜ਼ੂਰੀ ਸਿੱਖ) : ‘ਫੇਰ ਸਾਹਿਬ ਪੂਰਨ ਪੁਰਖ ਜੀ ਪੰਥ ਲਗੇ ਨਿਖੇੜਨ, ਸੰਮਤ 1756, ਸਾਵਨ ਦਿਨ ਸਤਵੇਂ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਪਾਹੁਲ ਦਾ ਉਦਮ ਕੀਤਾ, ਬਚਨ ਹੋਇਆ, ਚਉਪਾ ਸਿੰਘ, ਕਟੋਰੇ ਵਿੱਚ ਜਲ ਪਾ ਕੈ ਆਉ, ਸੋ ਲੈ ਆਇਆ, ਤਾਂ ਹੁਕਮ ਹੋਇਆ, ਹਥਿ ਖੰਡਾ ਪਕੜ ਕੇ ਵਿਚ ਫੇਰਊ’ ਅਤੇ ਪੰਜ ਪੰਜ ਸਯੈ, ਪੰਜੇ ਪੜ੍ਹਨ ਲਗੇ, (ਕੇਹੜੇ?) ਦਯਾ ਸਿੰਘ….. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ… ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ… ਧਰਮ ਸਿੰਘ … ਮੁਹਕਮ ਸਿੰਘ, ਇਹ ਪੰਜ ਸਿੰਘ ਸਵੈਯੇ ਲਗੇ ਪੜ੍ਹਨ, ਤਾਂ ਸਾਹਿਬ ਚੰਦ ਦਿਵਾਨ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ, ਜੀ ਸੱਚੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ, ਜੇ ਵਿੱਚ ਪਤਾਸ਼ੇ ਪਾਉਣ ਤਾਂ ਹੱਛਾ ਹੋਵੈ। ਇੰਨੇ ਚਿਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਸ਼ਕਤੀ, ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇਵੀ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰ ਕੇ, ਪਤਾਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਡਾਰ ਗਈ, ਤਾਂ ਸਾਹਿਬ ਪੂਰਨ ਪੁਰਸ਼ ਜੀ, ਵਿਚਹੂੰ ਪੰਜ ਚੁਲੈ ਲੈ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪੰਜ ਨੇਤ੍ਰੀ, ਫੇਰ ਪੰਜ ਚੁਲੈ ਸੀਸ ਪਾਏ। ਫਿਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹਥੀ ਪੰਜਾਂ ਸਿੱਘਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾਇਆ:

ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਹਥ ਜੋੜ ਖੜੇ ਹੋਇ। ਬਚਨ ਹੋਇਆ ਜੋ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਕਰਕੇ, ਪੰਜ ਸਿੱਖਾਂ ਪਾਸੋਂ ਪੰਜ ਸਵੈਯੇ ਪੜ੍ਹ ਕਰਿ ਛਕ ਲੈਣਾ।

3. ਗੁਰ ਬਿਲਾਸ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ ਦਸਵੀਂ ਕ੍ਰਿਤ ਭਾਈ ਕੁਇਰ ਸਿੰਘ, ਅਨੁਸਾਰ : ਇਸ ਦਾ ਰਚਨਾ ਕਾਲ ਸੰਮਤ 1808 ਮੁਤਾਬਿਕ 1751 ਈਸਵੀ, ਸ੍ਰੀ ਦਸਮੇਸ਼ ਜੀ ਦੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ’ਤੋਂ 43 ਕੁ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਦਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।) ‘ਸਰਿਤਾ ਜਲ ਲੀਨ ਅਛੂਤ ਮੰਗਾਇ ਕੈ, ਪਾਤ੍ਰ ਲੋਹ ਮੈ ਤਾਂ ਪ੍ਰਭ ਬੇਰੇ। ਪੜ੍ਹਤੇ ਸੁ ਉਦਾਸ ਹੈ ਮੰਤ੍ਰਨ ਕੋ, ਪ੍ਰਭ ਠਾਢੇ ਹੈ ਆਪ ਭਏ ਸੋ ਸਵੇਰੇ।’ (ਪੰਨਾ 25)

ਹੈ।)  

(ਨੋਟ : ਏਥੇ ਕੇਵਲ ਮੰਤ੍ਰ (ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ) ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਣ ਦਾ ਅਤਿ ਸੰਖੇਪ ਜ਼ਿਕਰ

4. ਬੰਸਾਵਲੀਨਾਮਾ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀਆਂ ਦਸਾਂ ਕਾ (ਕ੍ਰਿਤ ਭਾਈ ਕੇਸਰ ਸਿੰਘ ਛਿੱਬਰ (ਸੰਮਤ 1826) ਅਨੁਸਾਰ : ‘ਬਚਨ ਕੀਤਾ : ਕਟੋਰਾ ਜਲ ਕਾ ਸੁਚੇਤ ਲੈ ਆਉ। ਲੈ ਆਇਆ, ਦਿਤੀ ਕਰਦ, ਕਹਿਆ ਹਿਲਾਉ। ਜਪੁ ਅਤੇ ਅਨੰਦ ਰਸਨੀ ਕਰਿ ਉਚਾਰ।’ (ਦਸਵਾਂ ਚਰਨ)

ਏਥੇ, ਨੋਟ ਕਰਨ ਯੋਗ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਛਿੱਬਰ ਜੀ ਨੇ ਖੰਡੇ ਦੀ ਥਾਂ ਕਰਦ (ਕਿਰਪਾਨ) ਸ਼ਬਦ ਵਰਤਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਕੇਵਲ ਦੋ ਬਾਣੀਆਂ ਜਪੁ ਤੇ ਅਨੰਦ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। (ਸਿੱਖ ਸੰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਮਰਯਾਦਾ – ਚੀਫ ਖਾਲਸਾ ਦੀਵਾਨ ਪੰ. 63)

5. ਤਾਰੀਖਿ ਸਿੱਖਾਂ (ਕ੍ਰਿਤ ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਰਾਏ) ਸੰਮਤ 1811, ਮੁਤਾਬਿਕ ਸੰਨ 1754 ਈਸਵੀ : ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਵਿਚ ਕੇਵਲ ਪੰਜ ਸਵੈਯੇ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਣ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ।’ (ਸਿੱਖ ਸੰਸਕਾਰ ਅਤੇ ਮਰਯਾਦਾ – ਪੰ. 63)

6. ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪੰਥ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ (ਕ੍ਰਿਤ ਭਾਈ ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਭੰਗੂ, ਸੰਪਾਦਕ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਛਾਪ ਸੰਨ 1941 ਮੁਤਾਬਿਕ) : ‘ਭਗਉਤੀ ਕੀ ਵਾਰ । ਪਹਿਲੀ ਪਉੜੀ 32 ਸਵੈਯੇ, ਤ੍ਰਿਭੰਗੀ ਛੰਦ-ਖਗ ਖੰਡ।’

(ਨੋਟ: ਏਥੇ ਕੇਵਲ ਤਿੰਨ ਵਿਭਿੰਨ ਬਾਣੀਆਂ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਣ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਜੋ ਵਰਤਮਾਨ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਭਿੰਨ ਹਨ।)

7. ਸੂਰਜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ (ਭਾਈ ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਜੀ) ਅਨੁਸਾਰ : ‘ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ : ਜਪੁ ਜੀ, ਸਵੈਯੇ, ਅਨੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ 5 ਪਉੜੀਆਂ’

(ਨੋਟ: ਏਥੇ ਜਾਪੁ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਚੌਪਈ ਦੇ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਣ ਦਾ ਕੋਈ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ। ਅਨੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਕੇਵਲ ਪੰਜ ਪਉੜੀਆਂ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਣ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ।)

8. ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ (ਗਿਆਨੀ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ) ਸੰਪਾਦਕ ਗਿ. ਕ੍ਰਿਪਾਲ ਸਿੰਘ, ਪੰਨਾ 1573 ਅਨੁਸਾਰ : ‘ਜਪੁ ਜੀ-ਪੰਜ ਪੌੜੀਆਂ, ਜਾਪੁ ਜੀ-ਪੰਜ ਪੌੜੀਆਂ, ਦਸ-ਸੁਧੁ, ਅਨੰਦ ਸਾਹਿਬ, ਚੌਪਈ।’

(ਨੋਟ : ਏਥੇ ਜਪੁ ਜੀ, ਜਾਪ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਪੰਜ ਪੌੜੀਆਂ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਣ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਕਿ ਚੌਪਈ ਕਿਹੜੀ ਪੜ੍ਹੀ ਗਈ। ਅਕਾਲ ਉਸਤਤਿ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿੱਚ ਆਈ ‘ਪ੍ਰਣਵੋਂ ਆਦਿ ਏਕੰਕਾਰਾ’ ਵਾਲੀ ਜਾਂ ‘ਕਬਯੋਬਾਚ ਬੇਨਤੀ ਚੌਪਈ’)

9. ਗੁਰ ਬਿਲਾਸ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 10 ਕ੍ਰਿਤ ਭਾਈ ਸੁਖਾ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ : ਭਾਈ ਸੁਖਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪਟਨਾ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਵੀ ਗੁਰ ਬਿਲਾਸ ਪਾਤਸ਼ਾਹੀ 10 ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਮੰਤਰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਾਣੀ ਦੇ ਪੜ੍ਹੇ ਜਾਣ ਦਾ ਨਹੀਂ।

10. ਗੁਰ ਸੋਭਾ ਲਿਖਾਰੀ ਕਵੀ ਸੈਨਾਪੱਤਿ (ਸਿੰਘ): ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਹਜ਼ੂਰੀ ਕਵੀ ਲਿਖਾਰੀ ਸੈਨਾਪਤਿ (ਸਿੰਘ), ਨੇ ਆਪਣੀ ਪੁਸਤਕ ਗੁਰ ਸੋਭਾ ਵਿਚ ਖੰਡੇ ਦੀ ਪਾਹੁਲ ਛਕਾਉਣ ਦੀ ਵਿਧੀ ਆਦਿ ਦਾ ਕੋਈ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਕੇਵਲ ਭੱਦਣ (ਮੁੰਡਨ) ਕਰਨ, ਹੁੱਕਾ ਪੀਣ ਤੇ ਮੀਣਿਆਂ ਮਸੰਦਾਂ ਆਦਿ ਨਾਲ ਵਰਤਣ ਦੀਆਂ ਕੁਰਹਿਤਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ।

11. ਸ੍ਰੀ ਕਲਗੀਧਰ ਚਮਤਕਾਰ ਕ੍ਰਿਤ ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ : ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਸੀ੍ਰ ਕਲਗੀਧਰ ਚਮਤਕਾਰ ਵਿੱਚ ਪੰਨਾ 227-28 ’ਤੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ, ‘ਜਿਥੇ ਕਲ ਸਿੱਖੀ ਪਰਖੀ ਸੀ,…. ਉਥੇ ਸਿੰਘਾਸਨ ਲਗ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੰਗਤ ਜੁੜੀ ਬੈਠੀ ਹੈ…., ਯਾਰਾਂ ਸੌ ਦਾ ਕੜਾਹ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਸਜ ਰਿਹਾ ਹੈ ਲੱਠੇ ਦੀਆਂ ਚਾਦਰਾਂ ਉਤੇ। ਸਿੰਘਾਸਨ ਤੇ ਬਿਰਾਜ ਰਹੇ ਹਨ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਵੈਤ ਬਸਤਰਾਂ ਵਿਚ, ਅੱਗੇ ਧਰਿਆ ਹੈ ਚਮਕਦਾ ਲੋਹੇ ਦਾ ਬਾਟਾ, ਵਿੱਚ ਪਿਆ ਹੈ ਜਲ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਦੁਧਾਰਾ ਖੰਡਾ। ਸਾਹਮਣੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹਨ ਕੱਲ ਵਾਲੇ ਪੰਜ ਸੀਸ ਭੇਟ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜੀਵਨ ਮੁਕਤ, ਸਫੈਦ ਬਸਤ੍ਰ ਧਾਰੇ … । ਸਾਹਿਬਾਂ ਨੇ ਆਵਾਜ਼ ਦਿੱਤੀ …. ਪੰਜਾਂ ਨੂੰ ਕਿ ਭਾਈ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਮੰਤ੍ਰ ਹੈ … ਇਕ ਚਿੱਤ ਹੋ ਜਪੋ ‘ਵਾਹਿਗੁਰੂ’। ਪੰਜ ਤਾਂ ਇਸ ਕਾਰੇ ਲਗ ਪਏ, ਆਪ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦਾ ਬਲੀ ਤੇ ਦਾਤਾ ਹੱਥ ਗਿਆ ਖੰਡੇ ਉਤੇ, ਜੋ ਫਿਰਨ ਲਗ ਪਿਆ ਜਲ ਵਿਚ ਤੇ ਆਪ ਕਰਨ ਲਗ ਗਏ ਪਾਠ ਬਾਣੀਆਂ ਦਾ, ਕਲ ਦੇ ਤਲਵਾਰ ਦੀ ਧਾਰ ਅੱਗੇ ਮਰਨੇ ਲਈ ਨਿਵੇਂ ਆਪਾ ਵਾਰੂਆਂ ਦੇ ਸਨਮੁਖ ਖੜ੍ਹੋ ਕੇ ਇਕ ’ਤੋ ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਵਾਇਆ ਪੰਜ ਵੇਰ। ਤੇ ਫੇਰ ਪੰਜ ਚੂਲੇ ਛਕਾਏ, ਨੈਣੀ ਛੱਟੇ ਮਾਰੇ ਤੇ ਪੰਜ ਹੀ ਚੂਲੇ ਕੇਸਾਂ ਵਿਚ ਪਾਏ, ਐਉਂ ਪੰਜਾਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾਯਾ।’

(ਨੋਟ : ਇਥੇ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ। ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਖੰਡੇ ਨਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਕੋਲੋਂ ਪੰਜ ਵੇਰ ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਵਾਇਆ) (ਖਾਲਸਾ ਸਮਾਚਾਰ 6-13 ਅਪ੍ਰੈਲ, 2000 ਨੂੰ ਛਪੇ ਲੇਖ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ)

ਇਤਿਹਾਸ ਇਸ ਮਨੌਤ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਦਸ਼ਮੇਸ਼ ਜੀ ਨੇ ਖੰਡੇ ਦੀ ਪਾਹੁਲ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਅੱਜ ਕੱਲ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਪੰਜ ਬਾਣੀਆਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਤਿਆਰ ਕੀਤਾ ਸੀ? ਐਸਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨਾ ਸਿਰਫ ਲੂਣ ਦਾ ਪਿੰਨਾ ਪੱਥਣ ਸਮਾਨ ਹੈ। ਐਸੀ ਹਕੀਕੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸਨਿਮਰ ਨਿਵੇਦਨ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਕੱਲ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਂ ਬਾਣੀਆਂ ਦਾ ਪਾਠ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੰਨ ਬਿੰਨ ਉਲੇਖ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ’ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਇਤਿਹਾਸ ’ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ’ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪਾਨ ਸੰਬੰਧੀ ਬਾਣੀਆਂ ਦੀ ਕੋਈ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਪਰੰਪਰਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਜਥੇ-ਜਥੇ ਅਤੇ ਡੇਰੇ-ਡੇਰੇ ਅਨੁਸਾਰ ਪੜ੍ਹੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਤੇ ਬਾਣੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਧ ਘਟ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਛਪਾਈ ਦੀ ਇੱਕਸਾਰਤਾ ਹਿਤ ਪੰਥ ਨੇ ਛਾਪੇ ਦੀ ਬੀੜ ਜੀ ਦੇ 1430 ਪੰਨੇ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਜ ਬਾਣੀਆਂ ਵੀ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ।

ਨਾਨਕ ਗੋਬਿੰਦ ਨਾਮ ਲੇਵਾ ਗੁਰ ਸੰਗਤ ਜੀ! ਦਾਸ ਨੇ ਉਕਤ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਸੇਵਾ ’ਚ ਤੱਥ ਹੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਕੋਈ ਦਾਅਵਾ ਨਹੀਂ। ਆਮਦ ਤੇ ਆਈ ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪੂਰਨ ਪੁਰਖ ਖਾਲਸਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਕਸਾਰਤਾ ਦੀ ਖਾਤਰ 1931-36 ਅਤੇ 1945 ’ਚ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਯਾਦਾ ਨਿਰਧਾਰਤ ਕਰਨ ਸਮੇਂ, ਸਮੇਂ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਵੱਡੇ ਵਾਦ-ਵਿਵਾਦ ’ਚੋਂ ਪੰਜ ਬਾਣੀਆਂ ਜਪੁ, ਜਾਪੁ, ਤਵ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਸਵਯੇ, ਚੌਪਈ ਤੇ ਅਨੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਚੋਣ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਜਦ ਤਕ ਫਿਰ ’ਤੋਂ ਸਮੁੱਚਾ ਪੰਥ ਸਿਰ ਜੋੜ ਬੈਠ, ਇਸ ਮਰਯਾਦਾ ’ਚ ਤਬਦੀਲੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ, ਆਪਣੀ ਨਿਜ ਮਤ ਯਾ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਜਥੇ ਦੀ ਮਰਯਾਦਾ ਅਨੁਸਾਰੀ ਇਸ ਇਕਸਾਰਤਾ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰਨਾ ਨਾਨਕ ਨਿਰਮਲ ਪੰਥ ਦੀ ਏਕਤਾ ਦੇ ਮੁੱਢ ਨੂੰ ਖੇਰੂੰ ਖੇਰੂੰ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਸੰਭਲੋ ਐ ਨਾਨਕ-ਗੋਬਿੰਦ ਰੂਪ ‘‘ਦੁਨੀਆ! ਹੁਸੀਆਰ ਬੇਦਾਰ; ਜਾਗਤ ਮੁਸੀਅਤ ਹਉ, ਰੇ ਭਾਈ॥’’ (ਭ. ਕਬੀਰ/੯੭੨) ਭਾਵ ਹੇ ਦੁਨੀਆ (ਖ਼ਾਲਸਾ ਜੀ)! ਹੁਸਿਆਰ ਤੇ ਖਬਰਦਾਰ ਹੋ ਜਾ ਕਿਉਂਕਿ ਤੂੰ ਜਾਗਦਿਆਂ ਹੀ ਲੁਟਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਇਸ ਕਲਮ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਕੁਝ ਐਸੀ ਹੈ: ‘ਬਾਤ ਕਰਤਾ ਹੂੰ ਤੋ ਸ਼ਾਇਦ ਉਨਕੋ ਹੋ ਸ਼ਿਕਾਇਤ, ਚੁਪ ਰਹਿਤਾ ਹੂੰ ਤੋ ਮੇਰੀ ਨਾਨਕ ਸੇ ਕੋਤਾਹੀ ਹੋਤੀ ਹੈ।’ ‘‘ਸਤਗੁਰੁ ਦਇਆ ਕਰੇ ਸੁਖਦਾਤਾ, ਹਮ ਲਾਵੈ ਆਪਨ ਪਾਲੀ॥’’ (ਮ:੪/੬੬੭)

ਪ੍ਰਿੰ. ਸਤਿਨਾਮ ਸਿੰਘ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ-9888047979

ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ

0

ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ

ਗਿ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਮਾਰਕੰਡਾ

ਉਹ ਕਾਰਜ ਜਿਸ ਦੇ ਹੋਣ ਨਾਲ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸੱਚੀ ਤੇ ਸਦੀਵੀ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋਵੇ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਹੀ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਧਰਮਾਂ ਵਲੋਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਨਾਮ ਦਿਤੇ ਗਏ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਸਲਾਮ ਧਰਮ ਵਾਲੇ ਇਸ ਨੂੰ ਨਿਕਾਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਹਿੰਦੂ ਧਰਮ ਵਿਚ ਸੁਯੰਬਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਈਸਾਈ ਤਥਾ ਯੂਰਪੀਨ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਮੈਰਿਜ (Marriage) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਆਮ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚ ਵਿਆਹ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਇਸ ਲੇਖ ਵਿਚ ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਅਸੀਂ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਸੰਬੰਧੀ ਇਸ ਦੇ ਕਈ ਪੱਖਾਂ ਉੱਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨੀ ਲੋਚਦੇ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਬਾਨੀ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਆਪ ਗਿ੍ਰਹਸਥ ਧਰਮ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੌਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਵਿਚੋਂ ਅੱਠ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਵੀ ਗਿ੍ਰਹਸਥੀ ਸਨ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਹਰਿਕਿ੍ਰਸ਼ਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਪੰਜ ਤੋਂ ਸਾਢੇ ਸੱਤ ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ, ਨੇ ਗਿ੍ਰਹਸਤ ਧਰਮ ਧਾਰਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ। ਕਿਉਂਕਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਫੁਰਮਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਜੋਗੁ ਨ ਭਗਵੀ ਕਪੜੀ ਜੋਗੁ ਨ ਮੈਲੇ ਵੇਸਿ॥ ਨਾਨਕ ਘਰਿ ਬੈਠਿਆ ਜੋਗੁ ਪਾਈਐ ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਉਪਦੇਸਿ” (੧੪੨੧) ਇਸੇ ਲਈ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਨੇ ਧਾਰਮਿਕ ਫ਼ਲਸਫ਼ੇ ਵਿਚ ਰਾਜ ਤੇ ਜੋਗ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਸੀਂ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ਵੱਲ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਵਿਆਹ ਕਾਰਜਾਂ ਬਾਰੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਕੋਈ ਪ੍ਰਮਾਣੀਕ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਪ੍ਰਮਾਣ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ। ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਸਮੁੱਚੇ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸਤਰੀ ਰੂਪ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਪਤੀ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮੰਨਣ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਮਾਣ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਸਤ੍ਰੀ ਰੂਪ ਚੇਰੀ ਕੀ ਨਿਆਈ ਸੋਭ ਨਹੀ ਬਿਨੁ ਭਰਤਾਰੇ” (੧੨੬੮)। ਸੋ ਇਸ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਅਗਵਾਈ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਗਿ੍ਰਹਸਥ ਧਰਮ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ, ਧਾਰਿਆ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸੂਹੀ ਰਾਗ ਵਿਚ ਚਾਰ ਲਾਵਾਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰ ਕੇ ਐਸੀ ਠੋਸ ਤੇ ਪੱਕੀ ਸੇਧ ਦੇ ਦਿਤੀ ਕਿ ਗਿ੍ਰਹਸਥ ਧਰਮ ਦੇ ਧਾਰਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਧੂਰਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਤਕ ਸਮੁਚਾ ਸਿੱਖ ਜਗਤ ਚਾਰ ਲਾਵਾਂ ਦੇ ਪਾਠ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਹੀ ਹਰ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਹੁਣ ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਇਸ ਸਰਵੋਤਮ ਮਰਿਆਦਾ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਚਾਰ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਦੇਖਣ ਵਿਚ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਦਿਖਾਵਾ ਤੇ ਰਿਵਾਜ਼ੀ ਰਸਮ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਪਵਿੱਤਰ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਕਰਨ ਵਾਸਤੇ ਦੋ ਪਰਵਾਰ ਧੁਰੋਂ ਲਿਖੇ ਸੰਜੋਗਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬੱਚੇ ਅਤੇ ਬੱਚੀ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਨੂੰ ਜੋੜਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਮਹੱਤਵ ਹੀਨ ਹੋ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ। ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਬਾਣੀ ਦਾ ਕੀਰਤਨ, ਲਾਵਾਂ ਦਾ ਪਾਠ ਮਜਬੂਰੀ ਵਸ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਕਿਰਿਆ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਦਾਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 72 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਤਕ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਮਰਿਆਦਾ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ ਰੂਪ ਦੇਖੇ ਹਨ। ਉਹ ਵੀ ਸਮਾਂ ਸੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਬਰਾਤਾਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਆਉਦੀਆਂ, ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਵੇਲੇ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਹਰ ਗੁਰਸਿੱਖ ਦੇ ਦਿਲ ਦਿਮਾਗ ਵਿਚ ਸਮਾਈ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਹਰ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਵੇਲੇ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਚ ਸੰਪੂਰਨ ਆਸਾ ਦੀ ਵਾਰ ਦਾ ਕੀਰਤਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸੂਰਜ ਦੇ ਚੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਪੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਅਤੇ ਉਸ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਵੇਲੇ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹਾਜ਼ਰ ਸੰਗਤਾਂ ਅਤੇ ਸੁਭਾਗ ਜੋੜੀ ਦੇ ਮਨ ਉਤੇ ਅਮਿੱਟ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਸਮੇਂ ਨੇ ਪਲਟਾ ਖਾਧਾ। ਰਾਤ ਦੀਆਂ ਬਰਾਤਾਂ ਸਵੇਰੇ ਤੇ ਸਵੇਰ ਦੀਆਂ ਦੁਪਹਿਰੇ ਆਉਣ ਲਗ ਪਈਆਂ। ਇਥੋਂ ਤਕ ਕਿ ਇਕ ਅਖੀਂ ਦੇਖੀ ਬਰਾਤ ਦੁਪਹਿਰ ਬਾਅਦ ਤਿੰਨ ਵਜੇ ਜਾ ਕੇ ਢੁਕੀ। ਭੰਗੜੇ ਤੇ ਸ਼ਰਾਬਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਕਾਰਜਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਹੀ ਵਿਗਾੜ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿਤਾ। ਇਕ ਵਾਰੀ ਤਾਂ ਪੰਥ ਰਤਨ ਗਿਆਨੀ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਮਸਕੀਨ ਜੀ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿਣ ਤੇ ਲਿਖਣ ਤੇ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਜਣਾ ਨੂੰ ਹਮ ਘਰਿ ਸਾਜਨ ਆਏ ਕਹਿ ਕੇ ਸਤਿਕਾਰਿਆ ਤੇ ਜੀ ਆਇਆਂ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀ ਕੇ ਭੰਗੜੇ ਪਾਉਂਦਿਆਂ ਦੀਆਂ ਖੁਲੀਆਂ ਪੱਗਾਂ ਗੱਲ ਵਿਚ ਪਈਆਂ ਦੇਖ ਕੇ “ਹਮ ਘਰਿ ਭੂਤਨੇ ਆਏਦੇ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਵਰਤਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਡੀ ਤਰਸ ਯੋਗ ਹਾਲਤ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਦਾਸ ਤੇ ਦਾਸ ਵਰਗੇ ਅਨੇਕਾਂ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਦੇਖੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿਚ ਕਿਧਰੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਦੀ ਭੈ ਭਗਤੀ ਦਾ ਕੋਈ ਝਲਕਾਰਾ ਨਜ਼ਰੀਂ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਬੜੇ ਬੜੇ ਪੰਥ ਦਰਦੀ, ਧਾਰਮਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਆਗੂ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਪੱਲਾ ਛੁੜਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਚਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚ ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਮਰਿਆਦਾ ਨਿਭਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਬਰੀ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕੌਮ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਉਹਦੇ ਵਲੋਂ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰ ਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਮੌਜੂਦਾ ਨਿਘਰਦੀ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਇਹ ਲੇਖ ਲਿਖਣ ਦਾ ਹੌਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਗਿ੍ਰਹਸਥੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਸਮੁੱਚੇ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਤਸਵੀਰ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਪੁਰਸ਼ ਅਤੇ ਨਾਰੀ ਇਸ ਗਿ੍ਰਹਸਥ ਗੱਡੀ ਦੇ ਦੋ ਪਹੀਏ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵੇਂ ਪਹੀਆਂ ਦਾ ਮਰਿਆਦਾ ਵਿਚ ਇਕ ਸੁਰ ਹੋ ਕੇ ਚਲਣਾ ਹੀ ਗਿ੍ਰਹਸਥੀ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸਫਲ ਹੋਣ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਤੁਛ ਬੁੱਧੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪਤੀ ਅਤੇ ਪਤਨੀ ਦੀ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰੀ ਦੇ ਪਦ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲੇ ਦੋਹਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫਰਜ਼ ਦਿ੍ਰੜਾਏ ਤੇ ਸਮਝਾਏ ਜਾਣ ਦਾ ਵਧੀਆ ਤੇ ਢੁਕਵਾਂ ਸਮਾਂ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਦੀ ਉਸ ਪਵਿੱਤਰ ਮਰਿਆਦਾ ਸਮੇਂ ਹੀ ਹੈ। ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਇਸ ਨੂੰ ਸੌਹ ਚੁਕਣਾ (Oath Ceremony) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਵੇਲੇ ਪਤੀ ਤੇ ਪਤਨੀ ਨਵੇਂ ਪਦ ਦੀ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰੀ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਨ ਉਸ ਵੇਲੇ ਇਕ ਖ਼ਾਸ ਅਵਸਥਾ ਵਿਚ ਦ੍ਰਵਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਵਾਕ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੁਨਤ ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਦ੍ਰਵਿਆ ਮਨੁ ਭੀਨਾ ਨਿਜ ਘਰਿ ਆਵੈਗੋ(੧੩੦੮)। ਜੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉਸ ਸੁਭਾਗੀ ਜੋੜੀ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫਰਜ਼ ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਮਾਣ ਦੇ ਕੇ ਸਮਝਾਏ ਜਾਣ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗਿ੍ਰਹਸਥੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਉਹ ਚਾਨਣ ਮੁਨਾਰੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਮੌਜੂਦਾ ਸਥਿਤੀ ਵਿਚ ਰਸਮੀ ਮਰਿਆਦਾ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਕਰਣ ਕਰਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਦਿਤਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਦੇ ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਉਸ ਜੋੜੀ ਨੂੰ ਦਿਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਅਗਵਾਈ ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਰ ਕੇ ਹਨੇਰੇ ਰਾਹ ਤੇ ਧੱਕ ਦਿਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਸ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸਾਰਾ ਸਮਾਜ ਭੁਗਤਦਾ ਹੈ।

ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਦੇ ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਤੇ ਪੜ੍ਹੇ ਲਿਖੇ ਜੁਗ ਵਿਚ ਵਿਚਰ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਰੋਜ਼ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿਚ ਅਹੁਦੇ ਤੇ ਪਦਵੀਆਂ ਦੇ ਸੰਭਾਲਣ ਦੀ ਗੱਲ ਪੜ੍ਹਦੇ ਤੇ ਸੁਣਦੇ ਹਾਂ। ਕਦੇ ਕੋਈ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ, ਕਦੇ ਕੋਈ ਸੈਨਾਪਤੀ, ਕਦੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਆਪਣੇ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਉਸ ਅਹੁਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਨਿਭਾਉਣ ਦੀ ਸੌਂਹ ਚੁਕਦਾ ਹੈ। ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਵੱਡਾ ਵਿਅਕਤੀ ਉਸ ਸੌਂਹ ਚੁਕਣ ਦੀ ਰਸਮ ਵਿਚ ਇਕ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕੀ ਹੈ? ਉਹ ਲਿਖੇ ਹੋਏ ਕੁਝ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਮਾਈਕ ਉਤੇ ਅੱਗੇ ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅਹੁਦਾ ਸੰਭਾਲਣ ਵਾਲਾ ਉਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ-ਪਿੱਛੇ ਇੰਨ ਬਿੰਨ ਹੂ-ਬ-ਹੂ ਉਹੀ ਸ਼ਬਦ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਮੰਤਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਸੌਂਹ ਚੁਕਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰੀ ਵਾਲੇ ਪਦ ਦੀਆਂ ਡਿਊਟੀਆਂ ਤੇ ਜ਼ਿਮੇਵਾਰੀਆਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਪਰ ਅੱਜ ਸਾਡੀ ਇਹ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਬੱਚੇ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਹਨੇਰੇ ਰਾਹ ਤੇ ਤੁਰਨ ਲਈ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਗਿਆਨ ਦੇ ਸਾਗਰ ਤੇ ਜੀਵਨ ਜਾਚ ਸਿਖਾਉਣ ਵਾਲੇ ਉਹ ਰਹਿਬਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿਚ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇਸ ਉਪਰੋਕਤ ਸਥਿਤੀ ਲਈ ਜੋੜੀ ਦੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਵਿਅਕਤੀ ਤੇ ਓਥੇ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਨਿਭਾਉਣ ਵਾਲੇ ਕੀਰਤਨੀਏ ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀ ਹਨ। ਚਰਚਾ ਲੰਮੀ ਹੋਣ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸੁਝਾਵ ਵੀ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਬੱਚੀਆਂ ਦੇ ਭਵਿਖਤ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੁਖਮਈ ਬਣਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਉਪਰੋਕਤ ਆ ਚੁਕੀਆਂ ਤਰੁਟੀਆਂ ਦੀ ਸਵੈ ਪੜਚੋਲ ਕਰਨੀ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਮੇਂ ਦੀ ਪਾਬੰਦੀ ਦੋਹਾਂ ਧਿਰਾਂ ਲਈ ਅਤੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਅਗਿਆਨਤਾ ਵਸ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਭੁਲ ਕੇ ਅੱਜ ਦੇ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵਿਚ ਅਨਮਤੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ ਕਾਰਨ ਜੋ ਵਾਧੂ ਰਸਮਾਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਗਲ ਪਾ ਲਈਆਂ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸੰਕੋਚ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਈਸਾਈਆਂ ਦੀ ਰਸਮ ਜਿਸ ਨੂੰ 3 ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਲ ਦੂਰ ਦਾ ਸਬੰਧ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੈ ਮਾਲਾ ਦੇ ਨਾਮ ਹੇਠਾਂ ਵੀ ਜੋ ਕਿ ਸਨਾਤਨ ਧਰਮੀਆਂ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨ ਵਿਆਹ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਹੈ, ਰਸਮ ਬੜੇ ਚਾਅ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਹੀ ਆਖੇ, ਵੇਖੇ, ਠਾਕੇ, ਸ਼ਗਨ ਆਦਿਕ ਦੀਆਂ ਬੇਹੂਦਾ ਰਸਮਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਆਰਥਕ ਤੌਰ ਤੇ ਵੀ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਕਰ ਦਿਤਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਿਆਦਾ ਵਿਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਵਾਧੂ ਤੇ ਬੇਲੋੜੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਤੋਂ ਵਰਜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਕ ਅੱਖੀਂ ਦੇਖੀ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਜਾਣੂ ਕਰਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਕੋਈ ਮੋੜਾ ਪੈ ਜਾਵੇ ਤੇ ਫ਼ਾਲਤੂ ਦੀਆਂ ਰਸਮਾਂ ਤੋਂ ਛੁਟਕਾਰਾ ਮਿਲ ਜਾਵੇ। ਉਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ ਕਿ ਦਾਸ ਇਕ ਸ਼ਾਦੀ ਦੇ ਸਮਾਗਮ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਇਆ। ਉਸ ਸ਼ਾਦੀ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਪਰਵਾਰ ਦਾ ਇਕ ਵਿਅਕਤੀ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਵੀ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਚੁਪ ਚਾਪ ਸਭ ਕੁਝ ਦੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਦੀ ਰਸਮ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਬੋਲਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਜੁਆਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਵਾਸਤੇ ਨਾ ਕਿਹਾ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਗਲਤ ਸਮਝਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਜਦੋਂ ਕਿ ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਵਿਚ ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਹੋਵੇਗਾ। ਫਿਰ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਬੋਲਣ ਲਈ ਕਹਿ ਦਿਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਉੱਠ ਕੇ ਪਹਿਲੇ ਗੁਰੂ ਫ਼ਤਹਿ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਤੇ ਜੋ ਸ਼ਬਦ ਉਸ ਨੇ ਬੋਲੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਸਾਰੇ ਜਾਂਞੀ ਮਾਂਞੀ ਚੌਂਕ ਉੱਠੇ। ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਬੱਚੀ ਦਾ ਹੁਣ ਦੂਜਾ ਵਿਆਹ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਪਹਿਲਾ ਵਿਆਹ ਉਦੋਂ ਹੋਇਆ ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਗਲ ਵਿਚ ਜੈ ਮਾਲਾ ਪਾਈ ਜੋ ਕਿ ਸਨਾਤਨੀ ਮਤ ਵਿਚ ਸੰਪੂਰਨ ਵਿਆਹ ਗਿਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਵਿਆਹ ਹੁਣ ਇਹ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਦੀਆਂ ਚਾਰ ਲਾਵਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਪਾਠਕ ਆਪ ਹੀ ਇਹ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾ ਲੈਣ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਕਿੱਥੇ ਖਲੋਤੇ ਹਾਂ ?

Naam Simran – Meditation

0

(Recd. with thanks from Dr. Pushpinder Singh Ludhiana)

Naam Simran – Meditation

The philosophy of Naam Simran (Meditation) and Jaap (repetition of a Mantra) is very old and is in vogue in all religions.   Of course, the point of concentration, words used, methods followed, postures adopted, etc., differ in different cultures.    In  India  Yogis and Rishis  are known to leave their homes and go to calm quiet places in forests, hills,  snowy  mountains,  lakes  etc.,  for  this  purpose.

Purpose of Naam Simran

The  most  important  and  common  purpose,  a sacred  one,  is  to  realize  the  Reality,  the  Truth,  the Almighty and thereby achieve Moksh, freedom from the cycle  of birth and  death.    This is preached as a  mission of life by the majority of the Indian faiths.   This means the soul  secures  a  permanent  place  in  Heaven  and  is  saved from  the  problems  and  pains  of  repeated  births  and deaths; at the  same time,  one enjoys peace during his life here  in  the  world. Another objective,   which is mostly preached by the  Tantrics  is  getting  fulfilled  some  worldly  wishes, removing  the  influence  of  some  bad,  unsuitable  star combinations, recovering  from  diseases,  personal success  in  life,  protection  from  the  enemies,  and  sometimes  to  do  harm  to  them,  etc. According    to  a Sikh scholar ,  Prof Teja Singh the purpose of human life  is  to  practice dharma,  an ideal  and proper  way of  living  this  life.    It  is  possible  by  reciting Gurbani,  understanding  it  and  living  accordingly  and  at the same time doing Naam Simran.   The mission of Sikh Dharm is not Moksh or Mukti which entitles one to Swarg, Heaven (a mythical place somewhere in the cosmos) but to develop   in us which is God

ਦਰ ਦਰਸਨ ਕਾ ਪ੍ਰੀਤਮੁ ਹੋਵੈ ਮੁਕਤਿ ਬੈਕੁੰਠੈ ਕਰੈ ਕਿਆ ॥ (SGGS Page 360)

Regarding Simran  (reflecting  on  God), the  Sikh Reht  Maryada  published  by  the  S.G.P .C.,  Amritsar, states  (Page  8):- A  Sikh  should  get  up  in  ambrosial  hours  (Amrit Velaa)   approximately 3  hours  before  sunrise,  take  bath  and  concentrating his/her  thoughts  on  one    Immortal  Being,  Akal  Purkh, repeat  the  name  of  Waheguru  (Wondrous  Destroyer  of ignorance) Importance  of  Naam  Simran. The  most  important  mission  of  human  life,  as preached  by  Gurbani,   is  to  keep  one’s  mind always  tuned to  Him,  His  virtues.  God is  Nirankar  without  any  physical features; therefore, whenever Gurbani tells to remember him,  it  means  to  tune  one’s  mind  to  his  virtues.    These instructions are  given  in  a  Nitnem  (Rehraas)   hymn.

ਭਈ ਪਰਾਪਤਿ ਮਾਨੁਖ ਦੇਹੁਰੀਆ ॥ ਗੋਬਿੰਦ ਮਿਲਣ ਕੀ ਇਹ ਤੇਰੀ ਬਰੀਆ ॥

ਅਵਰਿ ਕਾਜ ਤੇਰੈ ਕਿਤੈ ਨ ਕਾਮ ॥ ਮਿਲੁ ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਭਜੁ ਕੇਵਲ ਨਾਮ ॥ (SGGS  page  12)

In  simple  words, it  means that  to  bring  peace  to the  soul,  the  life  of a Sikh (while  earning his living  and performing  other  chores  of  life)  is  to  be  lived  with  his mind  always  tuned  to  the  virtues  of  the  Lord,  our benevolent  Father;  the  hymn  also  tells  that  other  activities are  of  little  use  for  providing  peace;  (they  help  only  to maintain  and  entertain  our  physical  body ,  which,  anyway, we  are  going  to  leave  here  to  become  dust  again). This  is  being  written  to  discuss  Gurmat  Naam Simran  without  any  influence  of  the  practice  of    such Hindu rituals which have entered the  Sikh psyche.    It is based according to the teachings and directions given in Gurbani, not according to what is preached by so-called Sants and Gianis  because  of  the  influence  of  old  tradition.

Bhai Kahn Singh Nabha, in  his book Gurmat Martand, published  by  the  S.G.P .C.,  Amritsar,  explains  Gurmat Naam  Simran,  and  Jaap.    He specifically states that it is different from the traditional Simran, both in philosophy and  method of  Simran.    He states the word Mantar means advice, guidance, suggestion, instruction, etc. The word Mantri, therefore, means one who gives advice, guidance, etc.  to  the  king,  the  ruler  for  keeping  peace  in  the kingdom.

Gur-Mantar  Naam:

It  is  a holy advice, guidance (instructions),  given  by  a  Guru  to  his  disciple  for achieving peace and the spiritual mission of human life. His  advice  helps  the  disciples  to  live  successfully according  to  the  proper  way  of  life  instead  of  going  off  the track  and  suffering  from  pain  and  problems. However,  Tantrics    have  a  different  meaning  of the  word Mantar;  for  them  it  is  a  secret  and  magical word given  by  the  Guru  (Tantric)  to  his  disciple  and  it  is  not  to  be revealed to any one, otherwise it loses its magical power (charms).   Such  a  word  is  told  to  a  disciple  when  he  wants to  get  something  done  for  his  mundane  benefit, advantage. This may mean getting rid of any pending danger, a problem or some other adverse situation.    This may also be done to fulfill a worldly desire to earn more money, success in life, family problem etc.    Sometimes a Mantar is given with the purpose of hurting the enemies, making them sick, blind or go  mad. The scholar states that in Gurmat this whole Mantar philosophy is prohibited. Gur-Mantar is guidance given  by  the  Guru to  a  Sikh  for  leading  one’s  life,  the  way it  is  expected  to  help  a  devotee  for  realizing  the  Lord.

Gurbani mentions the message in the following words:

The purpose of understanding and practicing this Gur-Mantar (not just repeating some word) in one’s life is to treat the ‘disease’, the vice of Haumey.  This ‘disease’ ruins the lives of many people and results in many un-treatable sufferings.    Gurbani states that though,    ‘Haumey’ is a very serious and damaging ‘disease’ but it can be treated.    The medicine prescribed for this malady is ‘Shabad’.    By  the grace  of  the  Guru, if  one  understands  Shabad,  Naam, Gurbani and  practices  its  message to  lead  his  life;  he  surely  can  get rid  of the  disease because Haumey  cannot go into  a mind which  is  occupied  by  love  of  Naam,  virtues

ਹਉਮੈ ਨਾਵੈ ਨਾਲਿ ਵਿਰੋਧੁ ਹੈ ਦੁਇ ਨ ਵਸਹਿ ਇਕ ਠਾਇ ॥ (SGGS Page  560)

ਹਉਮੈ ਦੀਰਘ ਰੋਗੁ ਹੈ ਦਾਰੂ ਭੀ ਇਸੁ ਮਾਹਿ ॥ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ ਜੇ ਆਪਣੀ ਤਾ ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਕਮਾਹਿ ॥ (SGGS Page 466)

Those  scholars  who study  Gurbani  and  interpret  it without  reference  to  the  traditional  views  or  the  Yoga teachings,  they  find  that  Gurmat  Naam Simran  is  to  love and reflect on Akal Purkh, His virtues, all the time.    This simple way of loving His virtues and convincing one’s mind to  respect  and practice those  virtues in  one’s daily life  and  to  get  rid  of  vices,  has  been  confused  with  the rejected  traditional  Yoga  rituals.  The  only  difference taught  is  that  Yogic  Mantra  is  replaced  with  the  Waheguru word,  whereas  Gurbani  rejects  the  whole  Yoga  philosophy lock,  stock  and  barrel. ਜੋਗੀ ਜੁਗਤਿ ਨ ਜਾਣੈ ਅੰਧੁ ॥ (SGGS  Page   662)

NAAM SIMRAN EXPLAINED

The  Famous  Sikh  scholar ,  Bhai  Kahn  Singh Nabha,  has  written  Gurmat  Martand,  published  by  the S.G.P .C.,  Amritsar,  in  two  volumes. In it he has given the Gurmat meaning of different words in alphabetical order and the philosophy involved there in.   Under the title Naam Simran,  he  states  (Page  620)  Waheguru  is  the  most sacred word and a Sikh should  do its  Simran,  reflecting  on His virtues  with  complete  concentration  of  mind.  He cautioned that unless one understood, ‘What is Naam?’ repetition of the word Waheguru, has little utility to that person. To  explain  that  the  true  concept  of  Naam Simran  in Gurmat is different from the old concept of Naam Simran, he  gives  examples  of  some  words  which  have  their different  meanings  in  Gurbani  than  their  traditional meanings.  He  points  out  that  the  meaning  and  connotation of  words  changes  in  different  cultures  and  even  in  the same  culture  over  a  period  of  time.  Therefore, while describing Gurmat notion of Naam Simran, we must clearly know its concept in Gurmat philosophy (Gurbani).  The two words, Naam and Simran, have a different meaning than those which were popular earlier in Yoga or Hindu religion.  To explain it,  the  author refers  to  some  common words whose old meanings were different than those for which they  have  been  used  in  Gurbani. A few of them are given below:

Narain  (ਨਾਰਾਇਣ) Old Scripture – The God which resides in water:

 Gurbani – The Almighty Being, God, who prevails everywhere.

Similarly we  know  that  Allah,  Ram,  Bhagwan – have different meanings in Gurbani than those meanings these  words  have  in  the  old  scriptures.    Similarly, the traditional words Maya, Daan, Punn, Naam, Simran etc. have been  used  in  Gurbani  with  new  meanings  to  fit  in  the Gurmat  philosophy . The  scholar  cautions  us  that  if  we adopt  old  concept  of  these  words,  there  is  great  likelihood of  our  misinterpreting  the  message  of  Gurbani. A more often misunderstood example is of four Khanis (ਖਾਣੀਆਂ), sources of life. In  Jap  Ji  (Pauree  27),  it  is stated   ਗਾਵਹਿ ਜੋਧ ਮਹਾਬਲ ਸੂਰਾ ਗਾਵਹਿ ਖਾਣੀ ਚਾਰੇ ॥, four  Khanies sing your virtues.   Here it does not mean four sources of life only.   This belief of four  Khanies  was rejected  right there  in  Jap Ji  itself,    Pauree  32 ਕੇਤੀਆ ਖਾਣੀ ਕੇਤੀਆ ਬਾਣੀ ਕੇਤੇ ਪਾਤ ਨਰਿੰਦ ॥ ਕੇਤੀਆ ਸੁਰਤੀ ਸੇਵਕ ਕੇਤੇ ਨਾਨਕ ਅੰਤੁ ਨ ਅੰਤੁ ॥

It  is  stated  that  there  are  innumerable  sources  of life, and  we  cannot  know  their  counts.  Whenever  the  word four  Khanis  or  84  lakh  kinds  of  lives  are  mentioned  in Gurbani,  they  mean all living  beings, and their  numbers are  beyond  our  comprehension. In old concept, Naam  is a secret word (or a set of words)  as  mentioned  earlier,  it  is  usually  a  Mantra, therefore, a person is warned not to reveal it to any other person.    It  is  to  be  repeated  at  a  prescribed  time  and  in specified counts while sitting in a specific posture.   The person has a particular worldly  purpose  for  doing  that Simran. However, in  Gurmat,  it  has a  totally  different  and spiritual  objective  of  remembering  virtues  of  God  as mentioned above.    Also, Naam  refers  to  (Gurmat Martand Page  23-28)  that  Entity  which  is  the  cause  of  whole creation  who  also  takes  care  of  this  creation,  it  is  not  just  a four  letter  word,   Waheguru (ਵਾਹਿਗੁਰੂ).

ਨਾਮ ਕੇ ਧਾਰੇ ਖੰਡ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ॥ (SGGS  Page   284) Further  Gurbani  directs  us  to  perform  our  duty (dharma)  to  understand  and  reflect  on  the  virtues  of  God, it  also  means that  we  should  adopt  those  virtues  in  our  life to  the  extent  possible,  otherwise  human  life  becomes meaningless. ਸਗਲ ਸਰੀਰ ਆਵਤ ਸਭ ਕਾਮ ॥ ਨਿਹਫਲ ਮਾਨੁਖੁ ਜਪੈ ਨਹੀ ਨਾਮ ॥੩॥ (SGGS  Page  190)

ਕਣ ਬਿਨਾ ਜੈਸੇ ਥੋਥਰ ਤੁਖਾ ॥ਨਾਮ ਬਿਹੂਨ ਸੂਨੇ ਸੇ ਮੁਖਾ ॥੧॥ (SGGS  Page  192)

ਜਾ ਮੈ ਭਜਨੁ ਰਾਮ ਕੋ ਨਾਹੀ ॥ਤਿਹ ਨਰ ਜਨਮੁ ਅਕਾਰਥੁ ਖੋਇਆ ਯਹ ਰਾਖਹੁ ਮਨ ਮਾਹੀ ॥੧॥       (SGGS  Page  831)

Not only Naam, but also Simran in Gurbani has a different connotation than that found in Hindi literature. Prof  Teja  Singh,  a  Sikh  scholar,  in  his  book  Sikh  Dharam (Punjabi)  published  by  the  S.G.P .C.,  Amritsar  states: Some  scholars  mistakenly  equated  these  words (Naam  &  Simran)  with  their  old  concepts,  and  they  got wrong  interpretations.  Guru Nanak preached that God has no specific Name (Naam).   Therefore, he used simply the word Naam to refer to Him and His virtues.   Hindus  believe authority  of  God is  divided  into  three  sub-Gods,  –  Vishnu, Brahma,  Mahesh –  or  it  is  believed  to  be  the  whole nature. The Semitic faiths believe that God lives somewhere far away in the cosmos. However, Guru Nanak revealed a unique God. He  is  merely  an  embodiment  of  virtues  (no  physical feature ਨਿਰਗੁਣ);  He  is  reflected  in  the  whole  universe  but is  independent  of  His  creation.   This  means that  he  is  both transcendent  and  immanent  at  the  same  time.

ਨਿਰਗੁਨੁ ਆਪਿ ਸਰਗੁਨੁ ਭੀ ਓਹੀ ॥ ਕਲਾ ਧਾਰਿ ਜਿਨਿ ਸਗਲੀ ਮੋਹੀ ॥     (SGGS  Page  287)

ਘਟ ਘਟ ਮੈ ਹਰਿ ਜੂ ਬਸੈ ਸੰਤਨ ਕਹਿਓ ਪੁਕਾਰਿ ॥ (SGGS Page 1427)

Some examples, which show that Naam has wider concept  than  a  four  letter  word  ‘Waheguru’ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ) are  given  below .

ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਹਮਾਰਾ ਭੋਜਨੁ ਛਤੀਹ ਪਰਕਾਰ ਜਿਤੁ ਖਾਇਐ ਹਮ ਕਉ ਤਿ੍ਰਪਤਿ ਭਈ ॥

ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਹਮਾਰਾ ਪੈਨਣੁ ਜਿਤੁ ਫਿਰਿ ਨੰਗੇ ਨ ਹੋਵਹ ਹੋਰ ਪੈਨਣ ਕੀ ਹਮਾਰੀ ਸਰਧ ਗਈ ॥ (SGGS Page 593)

ਨਾਮ ਕੇ ਧਾਰੇ ਸਗਲੇ ਜੰਤ ॥ ਨਾਮ ਕੇ ਧਾਰੇ ਖੰਡ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ॥ ਨਾਮ ਕੇ ਧਾਰੇ ਸਿਮ੍ਰਿਤਿ ਬੇਦ ਪੁਰਾਨ ॥

ਨਾਮ ਕੇ ਧਾਰੇ ਸੁਨਨ ਗਿਆਨ ਧਿਆਨ ॥ਨਾਮ ਕੇ ਧਾਰੇ ਆਗਾਸ ਪਾਤਾਲ ॥ਨਾਮ ਕੇ ਧਾਰੇ ਸਗਲ ਆਕਾਰ ॥ (SGGS  Page  287)

Thus  Gurbani  uses  Naam,  as  a  synonym  of  the Almighty Creator and His Virtues; Naam does not mean a Name  of  four  letters in Punjabi, (ਵਾਹਿਗੁਰੂ) Waheguru, ਜੇਤਾ ਕੀਤਾ ਤੇਤਾ ਨਾਉ ॥ ਵਿਣੁ ਨਾਵੈ ਨਾਹੀ ਕੋ ਥਾਉ ॥          (SGGS  Page  4)

ਵਡੀ ਵਡਿਆਈ ਜਾ ਵਡਾ ਨਾਉ ॥ ਵਡੀ ਵਡਿਆਈ ਜਾ ਸਚੁ ਨਿਆਉ ॥ (SGGS  Page  463)

Here  ‘Naam’  means  His  virtues,  by  no  stretch  of imagination,   it   can  mean  the four  letter  word ‘Waheguru’ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ). ਸਾਚਾ ਨਾਮੁ ਸਾਚੈ ਸਬਦਿ ਜਾਨੈ ॥ (SGGS  Page  833)

The hymn means that we can understand (ਨਾਮ), virtues  of  God,  through  Gurbani.

ਗੁਰਮੁਖਿ ਬਾਣੀ ਨਾਮੁ ਹੈ ਨਾਮੁ ਰਿਦੈ ਵਸਾਈ ॥ (  SGGS  Page  1239)

Again  Gurbani  has  been  equated  with  Naam,  which is  to  be  loved  by  a  Sikh  to  understand  and  get  influence  of Naam  soaked  in  one’s  life. A very interesting hymn states that Naam & Gurbani are synonyms

ਹਉ ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਕੀਰਤਨੁ ਕਰਉ ॥ (SGGS  Page  369)  I  sing  His  Naam  (that  means  Gurbani)  all the  time.

In Sukhmani, the third Slok and the whole related Ashtpadi discuss uniqueness and greatness of Naam.

ਬਹੁ ਸਾਸਤ੍ਰ ਬਹੁ ਸਿਮ੍ਰਿਤੀ ਪੇਖੇ ਸਰਬ ਢਢੋਲਿ ॥ ਪੂਜਸਿ ਨਾਹੀ ਹਰਿ ਹਰੇ ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਅਮੋਲ ॥੧॥ (SGGS  Page  265)

It means that Naam, virtues of God (obviously, in this  hymn Slok  also,  it  cannot be any  word) are  priceless; compared to  it,  the  Simrities  or the  Shastras  (the  Hindu scriptures)  have  little  value.  In  the  Ashtpadi  following  the Slok,  the  hymn  makes it  clear  that  Naam  refers  to  virtues  of God.

ਨਿਰਧਨ ਕਉ ਧਨੁ ਤੇਰੋ ਨਾਉ ॥ ਨਿਥਾਵੇ ਕਉ ਨਾਉ ਤੇਰਾ ਥਾਉ ॥ (SGGS  Page  266)

The above interpretation of Naam has been again emphatically endorsed in the following verse:

ਮਨ ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮ ਕੀ ਮਹਿਮਾ ਊਚ ॥ ਨਾਨਕ ਨਾਮਿ ਉਧਰੇ ਪਤਿਤ ਬਹੁ ਮੂਚ ॥੩॥ (SGGS  Page  265)

In  simple  words  it  tells  that  innumerable individuals  have  been  saved  by  virtues  of  Naam,  which are of greatest  value/significance. A Sikh should; everyday, tune his mind to Naam, His virtues.    He elaborates  it  further  that  whatever  abstract description of  God  is  mentioned  in  the  invocation:

ੴ ਸਤਿ ਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥     (SGGS  page  1)

is expressed through one word Naam. The utility of repeating the “Waheguru” word lies in understanding and benefiting  from  those  virtues,  otherwise  just repeating the  word with millions of tongues  and millions

of times  is  futile.

ਇਕ ਦੂ ਜੀਭੌ ਲਖ ਹੋਹਿ ਲਖ ਹੋਵਹਿ ਲਖ ਵੀਸ ॥ ਲਖੁ ਲਖੁ ਗੇੜਾ ਆਖੀਅਹਿ ਏਕੁ ਨਾਮੁ ਜਗਦੀਸ ॥

ਏਤੁ ਰਾਹਿ ਪਤਿ ਪਵੜੀਆ ਚੜੀਐ ਹੋਇ ਇਕੀਸ ॥ ਸੁਣਿ ਗਲਾ ਆਕਾਸ ਕੀ ਕੀਟਾ ਆਈ ਰੀਸ ॥

ਨਾਨਕ ਨਦਰੀ ਪਾਈਐ ਕੂੜੀ ਕੂੜੈ ਠੀਸ ॥ (SGGS  page  7)

It  is  His  grace  alone  which  can  grant  His  virtues  to the  a  seeker  so  that  one  can  realize  the  Lord.  Also,

ਨਾਨਕ ਨਦਰੀ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ਤਾ ਨਾਮ ਧਨੁ ਪਲੈ ਪਾਇ ॥ (  SGGS  Page  850)

ਨਾਨਕ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ਸੋ ਪਾਏ ॥ (  SGGS  Page  468)

ਨਾਨਕ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ਸੋ ਬੂਝੈ ਸੋ ਜਨੁ ਨਾਮੁ ਧਿਆਏ ॥ (  SGGS  Page  732)

We  wrongly  accept  those  meanings  of  the  Gurbani words  which  were  used  in  ancient  literature  but  were rejected  in  Gurmat  philosophy .    Naam & Simran  are  two such  words  which  have  a  high  spiritual  value  and  have different meanings than  their  old concepts. Guru Arjun Sahib Jee  has  used  the  word  Naam  in  the  concluding  hymn  of  Sri Guru Granth Sahib  to  refer  to  the  whole Gurbani  in  the scripture.

ਥਾਲ ਵਿਚਿ ਤਿੰਨਿ ਵਸਤੂ ਪਈਓ ਸਤੁ ਸੰਤੋਖੁ ਵੀਚਾਰੋ ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮੁ ਠਾਕੁਰ ਕਾ ਪਇਓ ਜਿਸ ਕਾ ਸਭਸੁ ਅਧਾਰੋ ॥ ਜੇ ਕੋ ਖਾਵੈ ਜੇ ਕੋ ਭੁੰਚੈ ਤਿਸ ਕਾ ਹੋਇ ਉਧਾਰੋ ॥ (SGGS Page 1429)

The Same thing has been said by Guru  Amar Das Sahib Jee  in  different  words:-

ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਰਤੀ ਜਗ ਅੰਤਰਿ ਇਸੁ ਬਾਣੀ ਤੇ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਪਾਇਦਾ ॥ (SGGS  Page  1066)

This  hymn  specifically  tells  that  the  true  source  of Naam  (of  course,  not  just  a  four  letter  word) ‘Waheguru’ (ਵਾਹਿਗੁਰੂ) are  the teaching  of  Gurbani,    it  means Gurbani  is  the  source  of Naam. Therefore,  one  cannot  realize  Naam  without studying and understanding Gurbani  (not with repetition of  any  word  ad  infinitum).

ਪੁੰਨ ਦਾਨ ਜਪ ਤਪ ਜੇਤੇ ਸਭ ਊਪਰਿ ਨਾਮੁ ॥ (SGGS  Page  401)

Love of Naam (virtues) is above all charity, good holy actions, meditation etc.

ਸਚਹੁ ਓਰੈ ਸਭੁ ਕੋ ਉਪਰਿ ਸਚੁ ਆਚਾਰੁ ॥  (SGGS  Page  62)

Truth  (Naam)  is  above  all  philosophies  and  truthful actions  are  superior  to  all  religious  rituals  and activities.

To conclude his opinion, he quotes a hymn from Akal Ustat which specifically states the repetition of one word continuously for the whole life, like a bird (Pudna) which  utters only the  same  sound  all the  time,  will not let anyone  to  realize  the  Lord,  because  He  is   beyond  it.

ਜਾਪ ਕੇ ਕੀਏ ਤੇ ਜਉ ਪੈ ਪਾਈਅਤ ਅਜਾਪ ਦੇਵ ਪੂਦਨਾ ਸਦੀਵ ਤੁਹੀ ਤੁਹੀ ਉਚਰਤਿ ਹੈ ॥

The word Simran  means to  remember;  it  does  not exclusively  mean to  repeat  (do  Jaap  of)  any  word.   This  we can do all the  time  like  a mother thinks  of her baby while doing house chores or the way parents think of their son deputed  to  fight  a  war with the  enemy  far  away    at  the border .  When a  child,  remembers  his mom, he does not utter  mom,  mom,  mom  but  he  feels  delighted  and remembers  her  for  the  favors,  help  and  service  done  to him  by  her .  Similarly  keeping  virtues  of  God  and  His favors  in  mind  all  the  time  is  His  Simran. When we keep  our  mind tuned  to  the  virtues  of God, we will observe Him vibrating in the whole nature, keep  His  virtues  in  our  mind,  and  feel  that  God  is  great  and is  beyond  our  imagination.

ਬਲਿਹਾਰੀ ਕੁਦਰਤਿ ਵਸਿਆ ॥ ਤੇਰਾ ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਈ ਲਖਿਆ ॥ (SGGS page 469)

Therefore,  Simran  is  not  a  job  of  an  hour  or  a  day; it  is that  our mind remains always aware of the  virtues of God and His innumerable  favors showered on us all the time  and feels  thankful  to  Him.  This  disconnects  our mind  from  thinking  ill  of  any  person  and  hence  it  results  in our peaceful life.   It protects one from going astray from the path laid down for fruitful life of a devotee.

To  draw  conclusions  from  Gurbani,  there  is always a tendency  to  lean  towards  one or the  other side under  the  influence  of  one’s  self-thinking.  Because  of  this, Sikhs are  divided and  have mistakenly taken  one  of  the two  extreme  views  to  be  correct,  totally  ignoring  the  other aspect.

(i) Gurbani tells that one should prefer intensive Naam Simran;  it  is  not  essential  to  read  Gurbani  again  and again  if  one  obeys  its  directions  and  does  Naam  Simran regularly .  We  find  such  Sikhs  instead  of  singing  a complete Shabad for the listener (permit him to understand the  complete  message  of  the  hymn),  halfway  they  start chanting  ‘Waheguru’.  This does  not  give  due  regard  for  the Gurbani  Kirtan.

(ii)  The  other  view  taken  by  some  Sikhs  is  that instead  of uttering Waheguru, we should sing Kirtan, that is,  recite  Gurbani  only .  Its  meaning should be understood and  one  should  act  according  to  the  directions  of  Gurbani. One is judged only by his deeds in His court.

ਅਮਲ ਜਿ ਕੀਤਿਆ ਦੁਨੀ ਵਿਚਿ ਸੇ ਦਰਗਹ ਓਗਾਹਾ ॥ (SGGS Page 1383)

ਵੇਖਹੁ ਬੰਦਾ ਚਲਿਆ ਚਹੁ ਜਣਿਆ ਦੈ ਕੰਨਿ˜ ॥ ਫਰੀਦਾ ਅਮਲ ਜਿ ਕੀਤੇ ਦੁਨੀ ਵਿਚਿ ਦਰਗਹ ਆਏ ਕੰਮਿ ॥ (SGGS Page 1383)

Quite  often  comments  of  Guru  Nanak  made  to  the Mullahs  at  Mecca  and  quoted  by  Bhai  Gurdas  are mentioned to  support  this  view.

ਪੁਛਨ ਗਲ ਈਮਾਨ ਦੀ ਕਾਜ਼ੀ ਮੁਲਾਂ ਇਕਠੇ ਹੋਈ ॥ ਵਡਾ ਸਾਂਗ ਵਰਤਾਇਆ ਲਖ ਨ ਸਕੇ ਕੁਦਰਤਿ ਕੋਈ ॥

ਪੁਛਣ ਖੋਲ ਕਿਤਾਬ ਨੂੰ ਵਡਾ ਹਿੰਦੂ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨੋਈ ॥ ਬਾਬਾ ਆਖੇ ਹਾਜੀਆਂ ਸ਼ੁਭ ਅਮਲਾਂ ਬਾਝੋ ਦੋਵੇਂ ਰੋਈ ॥ (Vaar 1: Pauree 33)

Therefore, they conclude that Naam Simran means to remember virtues of God at all times and accordingly doing good deeds as directed by Gurbani. They observe that  Waheguru  Jaap  is  not  a  Gurmat  tradition  and  is  not endorsed  by  Gurbani.

The  balanced  view  of  complete  message  of Gurbani  is  mentioned  in  Reht  Maryada  (Page-  8),  the word Waheguru  has  been  adopted  by  the  Panth/Gurus for addressing  Akal  Purkh.  We  benefit  by  loving  God  as Waheguru and, of course, not by repeating this  particular word  without  understanding  its  meaning.

Let  me  quote  one  worldly  example  to  explain  this. We  use  many  names  for  our  father;  they  include  Dad, Daddy ,  Papa, Bhapa, Pita, Baap (Bapu),  (the  latter  two  are mentioned in  Gurbani).  Whichever name  a  child  picks  up, he/she  continues  to  use  that  name  because  his/her  love  for the  father  is  associated  with  it.  Other  names  are  not  wrong but  they  do  not  touch  the  emotions  of  the  person.

Similarly  Sikhs  adopted  Waheguru  name  for  Him and  the emotional feeling and peace they  enjoy by the  use of this word,  they  do  not  get  the  same  from  the  use  of  other words, Ram, Allah, Bhagwan, Niranjan etc.,   though all refer  to  the  same  entity ,  Akal  Purkh.

The Gurmat directions for  Naam Simran  are that every day  in  the  early  morning,  one  must  think  of  the virtues  of  God  while  uttering  Waheguru  word  so  that  mind enjoys  the  love  of  His  virtues.  However,  Reading/listening  recitation  of Gurbani,  listening  its  Kirtan,  and  its Katha  explain  virtues  of  God;  all  such  acts  help  one  to keep  one’s  mind on  his  virtues  and  favors.    They  motivate one  to  be  thankful  to  the  Lord  for  His  favors  and  thus  keep Him  in  one’s  mind  and  thoughts.

Realizing Naam – Gurbani Directions

  1. One may realize Naam  by keeping his attention immersed  in  Gurbani  while  listening  to  hymns  and directing  one’s  life  accordingly.

ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੁਣਿ ਮੈਲੁ ਗਵਾਏ ॥ ਸਹਜੇ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਮੰਨਿ ਵਸਾਏ ॥ (SGGS  Page  665)

ਇਹ ਬਾਣੀ ਜੋ ਜੀਅਹੁ ਜਾਣੈ ਤਿਸੁ ਅੰਤਰਿ ਰਵੈ ਹਰਿ ਨਾਮਾ ॥ (SGGS Page 797)

  1. O’ God,  I  am  desirous to  sing  hymns day and night  so  that  I  am  blessed  with  Naam.  I  pray ,    please,  do  not let  my  mind  wander  away  from  You  (Your  virtues).

ਵਿਸਰੁ ਨਾਹੀ ਦਾਤਾਰ ਆਪਣਾ ਨਾਮੁ ਦੇਹੁ ॥ ਗੁਣ ਗਾਵਾ ਦਿਨੁ ਰਾਤਿ ਨਾਨਕ ਚਾਉ ਏਹੁ ॥ (SGGS  Page  762)

  1. One  can  achieve  the  supreme  goal  of  human life, Jivan-Mukt,  to  become  free  from  the  vices  and attachments while alive, by singing Gurbani and keeping away  from  ego.

ਮਾਨ ਮੋਹ ਦੋਨੋ ਕਉ ਪਰਹਰਿ ਗੋਬਿੰਦ ਕੇ ਗੁਨ ਗਾਵੈ ॥ ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਇਹ ਬਿਧਿ ਕੋ ਪ੍ਰਾਨੀ ਜੀਵਨ ਮੁਕਤਿ ਕਹਾਵੈ ॥ (SGGS Page  831)

  1. One  can  get  rid  of  ego  and  love  Naam  by imbibing the message of Gurbani, not just by the sight of

the Guru.

ਡਿਠੈ ਮੁਕਤਿ ਨ ਹੋਵਈ ਜਿਚਰੁ ਸਬਦਿ ਨ ਕਰੇ ਵੀਚਾਰੁ ॥ (SGGS Page 594)

  1. Gurbani  directs a  seeker  to  join  a  Sangat  (get into  the  company  of  the  Sants,  holy  people)  sing  his virtues  and  achieve  the  mission of  this  valuable  human life.

ਸਾਧਸੰਗਿ ਮਿਲਿ ਕਰਹੁ ਅਨੰਦ ॥ ਗੁਨ ਗਾਵਹੁ ਪ੍ਰਭ ਪਰਮਾਨੰਦ ॥ (SGGS  Page  293)

  1. To  end  our  birth-death  cycle  and  to  qualify  to  be admitted in  his court,    we should sing his virtues day and night  (all  the  time)  keeping  Him  in  our  mind.

ਹਰਿ ਦਿਨੁ ਰੈਨਿ ਕੀਰਤਨੁ ਗਾਈਐ ॥ ਬਹੁੜਿ ਨ ਜੋਨੀ ਪਾਈਐ ॥ (SGGS  Page  623)

  1. To get merged with Him, one should sing His praises and delve in His virtues.

ਸਦਾ ਅਨੰਦਿ ਰਹਹਿ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ ਗੁਣ ਕਹਿ ਗੁਣੀ ਸਮਾਵਣਿਆ ॥ (SGGS  Page  122)

These above mentioned hymns explain that Naam Simran means to sing his virtues, understand them  and to act accordingly.    Thereby we should get rid of our ego to let our mind enjoy the love of Naam.   Naam  occupies  a  mind and  enlightens  it  only  when  it  is  free  from  ego.

ਹਉਮੈ ਨਾਵੈ ਨਾਲਿ ਵਿਰੋਧੁ ਹੈ ਦੁਇ ਨ ਵਸਹਿ ਇਕ ਠਾਇ ॥ (SGGS Page 560)

Cautions Whereas Gurbani  explains  the  philosophy  of  Naam Simran,  it  rejects  the  traditional  actions  done  for  the purpose.   It  makes  it  clear  that  the  continuous  repetition  of a  particular  word  gives  little  benefit  to  the  mind. It  tells  that  (i)  instead  of  Jaap,  Taap,  Sanjam  and  other rituals,  a  devotee  should  sing  Hari  kirtan,  Gods  virtues.

ਜਪ ਤਪ ਸੰਜਮ ਕਰਮ ਧਰਮ ਹਰਿ ਕੀਰਤਨੁ ਜਨਿ ਗਾਇਓ ॥ (SGGS Page 498)

 (ii)  Many persons  repeat  a  word with their  tongue but Naam  is  realized by listening  to  the  message of Guru (Gurbani)  and  obeying  it.

ਰਸਨਾ ਨਾਮੁ ਸਭੁ ਕੋਈ ਕਹੈ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵੇ ਤਾ ਨਾਮੁ ਲਹੈ ॥ (SGGS Page 1262)

Some  Sikhs,  because  of  ignorance  of  this  message of Gurbani,  believe that  Naam Simran  is  mere repetition  of the  word  Waheguru.  This  belief  is  found  not  to  be  possible when  we  read  some  hymns  relating  to  Naam  Simran.    Here are a few of them (i)  Nanak lives because he does  Jaap of His Charan, (feet).

ਅਸਥਿਰੁ ਭਗਤਿ ਸਾਧ ਕੀ ਸਰਨ ॥ ਨਾਨਕ ਜਪਿ ਜਪਿ ਜੀਵੈ ਹਰਿ ਕੇ ਚਰਨ ॥ (SGGS  Page  268)

(ii)  The hymn says to do Jaap of Gian, knowledge.

ਐਸਾ ਗਿਆਨੁ ਜਪਹੁ ਮਨ ਮੇਰੇ ॥ ਹੋਵਹੁ ਚਾਕਰ ਸਾਚੇ ਕੇਰੇ ॥  (SGGS  Page-728)

Here the  directions of Gurbani    for  doing Jaap  of Charan  or  Gian  is  not  possible  to  be  practiced  because they  are  not  words, which one  can  repeat  with his  tongue. Actually the message of the hymn is learning the virtues of God and practicing humility in mind.    This is also endorsed in Gurbani by a different hymn.

ਕਾਂਇਆ ਸਾਧੈ ਉਰਧ ਤਪੁ ਕਰੈ ਵਿਚਹੁ ਹਉਮੈ ਨ ਜਾਇ ॥ ਅਧਿਆਤਮ ਕਰਮ ਜੇ ਕਰੇ ਨਾਮੁ ਨ ਕਬ ਹੀ ਪਾਇ ॥

ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਜੀਵਤੁ ਮਰੈ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ ॥ (SGGS Page 33)

Haumey, ego, cannot be got rid of by cleaning the body or doing extreme meditation.   Religious rituals are of no use for realizing Naam.   Naam   enters the mind only when one becomes extremely humble. Gurbani  also  specifically  tells  that  repeating  a word  with  our  tongue  even  if  it  refers  to  God,  is  of  no utility.

ਰਾਮ ਰਾਮ ਸਭੁ ਕੋ ਕਹੈ ਕਹਿਐ ਰਾਮੁ ਨ ਹੋਇ ॥ (SGGS Page 492)

Repeating  a  word  for  a  particular  number  of  times is  not  the  Gurmat  philosophy  as  explained  also  by  Bhai Gurdas

ਅਮਲੀ ਖਾਸੇ ਮਜਲਸੀ ਪਿਰਮੁ ਪਿਆਲਾ ਅਲਖੁ ਲਖਾਇਆ ॥ ਮਾਲਾ ਤਸਬੀ ਤੋੜਿ ਕੈ ਜਿਉ ਸਉ ਤਿਵੈ ਅਠੋਤਰੁ ਲਾਇਆ ॥

ਮੇਰੁ ਇਮਾਮੁ ਰਲਾਇ ਕੈ ਰਾਮੁ ਰਹੀਮੁ ਨ ਨਾਉਂ ਗਣਾਇਆ ॥ (Vaar  39)

In  the  end,  we  can  say  that  the  directions  of Gurbani  for  Naam  Simran

ਨਾਮ ਜਪਣਾ, ਧਿਆਉਣਾ, ਸਿਮਰਨਾ, ਗੁਣ ਗਾਉਣਾ, ਉਸਤਤ ਕਰਨੀ ।

(meditating,  devoted  attention, repeating  with  full  concentration  appreciating  Him, reflecting  on his virtues etc.)  all  give the  same  message that  one  has  to  study  Gurbani,  understand  its  message, convince one’s mind to  love  God sincerely  and lead  one’s life  according  to  those  directions.    This  path,  with  the grace  of  God,  helps  one  to  get  rid  of  one’s  ego  and  keep  his mind peaceful.   Claiming any spiritual gain because one has  repeated  the  word  Waheguru  a  million  times  is meaningless  because  all  acts  of  service  done  with  ego have  no  value  in  His  court.

ਹਉਮੈ ਵਡਾ ਗੁਬਾਰੁ ਹੈ ਹਉਮੈ ਵਿਚਿ ਬੁਝਿ ਨ ਸਕੈ ਕੋਇ ॥ (SGGS Page 560)

Dr . Gurbakhsh Singh  — Sikh Culture & Social Values

Guru Granth Sahib (Page No. 96-100)

0

(ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 96-100)

ਮਾਝ ਮਹਲਾ ੫, ਚਉਪਦੇ, ਘਰੁ ੧ ॥

ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਲੋਚੈ, ਗੁਰ ਦਰਸਨ ਤਾਈ (ਦਰਸ਼ਨ ਤਾਈਂ)॥ ਬਿਲਪ ਕਰੇ, ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਕੀ ਨਿਆਈ (ਨਿਆਈਂ) ॥ ਤ੍ਰਿਖਾ ਨ ਉਤਰੈ, ਸਾਂਤਿ (ਸ਼ਾਂਤਿ) ਨ ਆਵੈ ; ਬਿਨੁ ਦਰਸਨ (ਦਰਸ਼ਨ), ਸੰਤ ਪਿਆਰੇ ਜੀਉ  ! ॥੧॥ ਹਉ (ਹੌਂ) ਘੋਲੀ, ਜੀਉ  ! ਘੋਲਿ ਘੁਮਾਈ ; ਗੁਰ ਦਰਸਨ (ਦਰਸ਼ਨ) ਸੰਤ ਪਿਆਰੇ ਜੀਉ  ! ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਤੇਰਾ ਮੁਖੁ ਸੁਹਾਵਾ ਜੀਉ, ਸਹਜ ਧੁਨਿ ਬਾਣੀ ॥ ਚਿਰੁ ਹੋਆ, ਦੇਖੇ ਸਾਰਿੰਗਪਾਣੀ (ਭਾਵ ਧਨੁਖਧਾਰੀ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ)॥ ਧੰਨੁ ਸੁ ਦੇਸੁ (ਦੇਸ਼), ਜਹਾ (ਜਹਾਂ) ਤੂੰ ਵਸਿਆ ; ਮੇਰੇ ਸਜਣ (ਸੱਜਣ) ਮੀਤ ਮੁਰਾਰੇ ਜੀਉ  ! ॥੨॥ ਹਉ (ਹੌਂ) ਘੋਲੀ, ਹਉ (ਹੌਂ) ਘੋਲਿ ਘੁਮਾਈ ; ਗੁਰ ਸਜਣ (ਸੱਜਣ) ਮੀਤ ਮੁਰਾਰੇ ਜੀਉ  ! ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਇਕ ਘੜੀ ਨ ਮਿਲਤੇ ; ਤਾ (ਤਾਂ) ਕਲਿਜੁਗੁ ਹੋਤਾ ॥ ਹੁਣਿ ਕਦਿ ਮਿਲੀਐ ? ਪ੍ਰਿਅ (ਪ੍ਰਿਯ) ਤੁਧੁ ਭਗਵੰਤਾ  ! ॥ ਮੋਹਿ (ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ ਥੋੜ੍ਹਾ ਉਚਾਰਨਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਪੜਨਾਂਵ ਹੈ, ਅਰਥ ਹੈ: ‘ਮੈਨੂੰ’) ਰੈਣਿ ਨ ਵਿਹਾਵੈ, ਨੀਦ (ਨੀਂਦ) ਨ ਆਵੈ ; ਬਿਨੁ ਦੇਖੇ, ਗੁਰ ਦਰਬਾਰੇ ਜੀਉ ॥੩॥ ਹਉ (ਹਉਂ) ਘੋਲੀ, ਜੀਉ  ! ਘੋਲਿ ਘੁਮਾਈ ; ਤਿਸੁ ਸਚੇ ਗੁਰ ਦਰਬਾਰੇ ਜੀਉ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭਾਗੁ ਹੋਆ, ਗੁਰਿ (ਨੇ) ਸੰਤੁ (ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ) ਮਿਲਾਇਆ ॥ ਪ੍ਰਭੁ ਅਬਿਨਾਸੀ (ਅਬਿਨਾਸ਼ੀ), ਘਰ ਮਹਿ ਪਾਇਆ ॥ ਸੇਵ ਕਰੀ (ਕਰੀਂ), ਪਲੁ ਚਸਾ ਨ ਵਿਛੁੜਾ (ਵਿਛੁੜਾਂ) ; ਜਨ ਨਾਨਕ  ! ਦਾਸ ਤੁਮਾਰੇ (ਤੁਮ੍ਾਰੇ) ਜੀਉ ॥੪॥ ਹਉ (ਹਉਂ) ਘੋਲੀ, ਜੀਉ  ! ਘੋਲਿ ਘੁਮਾਈ ; ਜਨ ਨਾਨਕ  ! ਦਾਸ ਤੁਮਾਰੇ (ਤੁਮ੍ਾਰੇ) ਜੀਉ ॥ ਰਹਾਉ ॥੧॥੮॥

(ਨੋਟ: ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ’ਚ ਇੱਕ ਸਾਖੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਲਹੌਰ ਗਏ ਸਨ ਤੇ ਪਿਤਾ ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਤਾਂਘ ’ਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਾਂ ਗੁਰੂ ਪਿਤਾ ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਨਸੀਬ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਪਰ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਉਪਰੰਤ ਸਾਖੀ ਮਨ ਘੜਤ ਜਾਪਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ:

(1). ‘‘ਚਿਰੁ ਹੋਆ, ਦੇਖੇ ਸਾਰਿੰਗਪਾਣੀ (ਭਾਵ ਧਨੁਖਧਾਰੀ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ)॥’’ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਵਲ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ।

(2). ‘‘ਭਾਗੁ ਹੋਆ, ਗੁਰਿ (ਨੇ) ਸੰਤੁ (ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ) ਮਿਲਾਇਆ ॥’’ ਦਾ ਭਾਵਾਰਥ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਾਇਆ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ?, ਆਦਿ।)

ਰਾਗੁ ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੫ ॥

ਸਾ ਰੁਤਿ ਸੁਹਾਵੀ; ਜਿਤੁ, ਤੁਧੁ ਸਮਾਲੀ (ਸੰਮ੍ਾਲੀਂ)॥ ਸੋ ਕੰਮੁ ਸੁਹੇਲਾ, ਜੋ ਤੇਰੀ ਘਾਲੀ (ਭਾਵ ਤੇਰੀ ਸੇਵਾ ’ਚ) ॥ ਸੋ ਰਿਦਾ ਸੁਹੇਲਾ; ਜਿਤੁ+ਰਿਦੈ ਤੂੰ ਵੁਠਾ (ਵੁੱਠਾ, ਭਾਵ ਵਸਦਾ); ਸਭਨਾ (ਸਭਨਾਂ) ਕੇ ਦਾਤਾਰਾ ਜੀਉ  ! ॥੧॥ ਤੂੰ  ! ਸਾਝਾ (ਸਾਂਝਾ) ਸਾਹਿਬੁ, ਬਾਪੁ ਹਮਾਰਾ (ਹਮ੍ਾਰਾ) ॥ ਨਉ-ਨਿਧਿ ਤੇਰੈ (ਘਰਿ ’ਚ), ਅਖੁਟ (ਅਖੁੱਟ) ਭੰਡਾਰਾ ॥ ਜਿਸੁ ਤੂੰ ਦੇਹਿ (ਦੇਹਿਂ), ਸੁ ਤ੍ਰਿਪਤਿ ਅਘਾਵੈ ; ਸੋਈ ਭਗਤੁ ਤੁਮਾਰਾ (ਤੁਮ੍ਾਰਾ) ਜੀਉ ॥੨॥ ਸਭੁ ਕੋ; ਆਸੈ+ਤੇਰੀ, ਬੈਠਾ ॥ ਘਟ ਘਟ ਅੰਤਰਿ, ਤੂੰਹੈ ਵੁਠਾ (ਤੂੰਹੈਂ ਵੁੱਠਾ) ॥ ਸਭੇ ਸਾਝੀਵਾਲ (ਸਾਂਝੀਵਾਲ) ਸਦਾਇਨਿ (ਭਾਵ ਅਖਵਾਉਂਦੇ) ; ਤੂੰ, ਕਿਸੈ (ਤੋਂ) ਨ ਦਿਸਹਿ (ਦਿਸਹਿਂ) ਬਾਹਰਾ ਜੀਉ ॥੩॥ ਤੂੰ; ਆਪੇ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਮੁਕਤਿ ਕਰਾਇਹਿ (ਕਰਾਇਹਿਂ))॥ ਤੂੰ; ਆਪੇ, ਮਨਮੁਖਿ ਜਨਮਿ ਭਵਾਇਹਿ (ਭਵਾਇਹਿਂ) ॥ ਨਾਨਕ ਦਾਸ  ! ਤੇਰੈ (ਤੋਂ) ਬਲਿਹਾਰੈ ; ਸਭੁ ਤੇਰਾ ਖੇਲੁ ਦਸਾਹਰਾ (ਭਾਵ ਪ੍ਰਤੱਖ) ਜੀਉ ॥੪॥੨॥ ੯॥

ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੫ ॥

ਅਨਹਦੁ ਵਾਜੈ, ਸਹਜਿ ਸੁਹੇਲਾ ॥ ਸਬਦਿ ਅਨੰਦ ਕਰੇ, ਸਦ ਕੇਲਾ (ਕੇਲ੍ਹਾ ਭਾਵ ਕ੍ਰੀੜਾ, ਖੁਸ਼ੀਆਂ)) ॥ ਸਹਜ ਗੁਫਾ ਮਹਿ ਤਾੜੀ ਲਾਈ ; ਆਸਣੁ ਊਚ ਸਵਾਰਿਆ ਜੀਉ ॥੧॥ ਫਿਰਿ+ਘਿਰਿ, ਅਪੁਨੇ (‘ਪੁ’ ਔਂਕੜ ਉਚਾਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ) ਗ੍ਰਿਹ ਮਹਿ ਆਇਆ ॥ ਜੋ ਲੋੜੀਦਾ, ਸੋਈ ਪਾਇਆ ॥ ਤ੍ਰਿਪਤਿ ਅਘਾਇ ਰਹਿਆ ਹੈ, ਸੰਤਹੁ  ! ਗੁਰਿ (ਨੇ) ਅਨਭਉ ਪੁਰਖੁ ਦਿਖਾਰਿਆ ਜੀਉ ॥੨॥ ਆਪੇ ਰਾਜਨੁ, ਆਪੇ ਲੋਗਾ (ਭਾਵ ਲੋਗ, ਲੋਕ, ਪ੍ਰਜਾ)॥ ਆਪਿ ਨਿਰਬਾਣੀ (ਭਾਵ ਨਿਰਲੇਪ), ਆਪੇ ਭੋਗਾ (ਭਾਵ ਗ੍ਰਹਿਸਤੀ)॥ ਆਪੇ ਤਖਤਿ (ਤਖ਼ਤ) ਬਹੈ, ਸਚੁ ਨਿਆਈ (ਨਿਆਈਂ) ; ਸਭ ਚੂਕੀ, ਕੂਕ ਪੁਕਾਰਿਆ ਜੀਉ ॥੩॥ ਜੇਹਾ ਡਿਠਾ; ਮੈ ਤੇਹੋ ਕਹਿਆ ॥ (ਪਰੰਤੂ) ਤਿਸੁ ਰਸੁ ਆਇਆ, ਜਿਨਿ (ਜਿਨ੍ਹ) ਭੇਦੁ ਲਹਿਆ ॥ ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਮਿਲੀ, ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ; ਜਨ ਨਾਨਕ  ! ਇਕੁ ਪਸਾਰਿਆ ਜੀਉ ॥੪॥੩॥੧੦॥

ਮਾਝ ਮਹਲਾ, ੫ ॥

ਜਿਤੁ+ਘਰਿ, ਪਿਰਿ (ਨੇ) ਸੋਹਾਗੁ ਬਣਾਇਆ ॥ ਤਿਤੁ+ਘਰਿ, ਸਖੀਏ  ! ਮੰਗਲੁ ਗਾਇਆ ॥ ਅਨਦ ਬਿਨੋਦ, ਤਿਤੈ+ਘਰਿ (’ਚ) ਸੋਹਹਿ (ਸੋਹੈਂ) ; ਜੋ ਧਨ (ਭਾਵ ਇਸਤ੍ਰੀ), ਕੰਤਿ (ਨੇ) ਸਿਗਾਰੀ (ਸ਼ਿੰਗਾਰੀ) ਜੀਉ ॥੧॥ ਸਾ ਗੁਣਵੰਤੀ, ਸਾ ਵਡਭਾਗਣਿ ॥ ਪੁਤ੍ਰਵੰਤੀ, ਸੀਲਵੰਤਿ (ਸ਼ੀਲਵੰਤਿ), ਸੋਹਾਗਣਿ ॥ ਰੂਪਵੰਤਿ ਸਾ ਸੁਘੜਿ ਬਿਚਖਣਿ ; ਜੋ ਧਨ, ਕੰਤ (ਲਈ) ਪਿਆਰੀ ਜੀਉ ॥੨॥ ਅਚਾਰਵੰਤਿ ਸਾਈ ਪਰਧਾਨੇ ॥ ਸਭ ਸਿੰਗਾਰ (ਸ਼ਿੰਗਾਰ) ਬਣੇ, ਤਿਸੁ ਗਿਆਨੇ ॥ ਸਾ ਕੁਲਵੰਤੀ, ਸਾ ਸਭਰਾਈ (ਭਾਵ ਭਰਾਵਾਂ ਵਾਲ਼ੀ) ; ਜੋ ਪਿਰਿ+ਕੈ+ਰੰਗਿ (ਨਾਲ਼), ਸਵਾਰੀ ਜੀਉ ॥੩॥ ਮਹਿਮਾ ਤਿਸ ਕੀ, ਕਹਣੁ ਨ ਜਾਏ ॥ ਜੋ ਪਿਰਿ (ਨੇ) ਮੇਲਿ ਲਈ, ਅੰਗਿ (ਨਾਲ਼) ਲਾਏ (ਕੇ)॥ ਥਿਰੁ ਸੁਹਾਗੁ, ਵਰੁ ਅਗਮੁ (ਅਗੰਮ) ਅਗੋਚਰੁ ; ਜਨ ਨਾਨਕ  ! ਪ੍ਰੇਮ ਸਾਧਾਰੀ ਜੀਉ ॥੪॥੪॥੧੧॥

ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੫ ॥

ਖੋਜਤ-ਖੋਜਤ, ਦਰਸਨ (ਦਰਸ਼ਨ) ਚਾਹੇ ॥ ਭਾਤਿ-ਭਾਤਿ (ਭਾਂਤਿ ਭਾਂਤਿ), ਬਨ-ਬਨ ਅਵਗਾਹੇ ॥ ਨਿਰਗੁਣੁ ਸਰਗੁਣੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਮੇਰਾ; ਕੋਈ ਹੈ ਜੀਉ, ਆਣਿ (ਭਾਵ ਲਿਆ ਕੇ) ਮਿਲਾਵੈ ਜੀਉ ॥੧॥ ਖਟੁ ਸਾਸਤ (ਸ਼ਾਸਤ) ਬਿਚਰਤ (ਭਾਵ ਛੇ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ ਵਿਚਾਰਦੇ), ਮੁਖਿ (ਤੋਂ) ਗਿਆਨਾ ॥ ਪੂਜਾ ਤਿਲਕੁ, ਤੀਰਥ ਇਸਨਾਨਾ (ਇਸ਼ਨਾਨਾ) ॥ ਨਿਵਲੀ ਕਰਮ, ਆਸਨ ਚਉਰਾਸੀਹ (ਚੌਰਾਸੀਹ) ; ਇਨ ਮਹਿ ਸਾਂਤਿ (ਸ਼ਾਂਤਿ) ਨ ਆਵੈ ਜੀਉ ॥੨॥ ਅਨਿਕ ਬਰਖ, ਕੀਏ ਜਪ ਤਾਪਾ ॥ ਗਵਨੁ ਕੀਆ, ਧਰਤੀ ਭਰਮਾਤਾ ॥ ਇਕੁ ਖਿਨੁ, ਹਿਰਦੈ ਸਾਂਤਿ (ਸ਼ਾਂਤਿ) ਨ ਆਵੈ ; ਜੋਗੀ, ਬਹੁੜਿ-ਬਹੁੜਿ ਉਠਿ ਧਾਵੈ ਜੀਉ ॥੩॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ, ਮੋਹਿ (ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ ਉਚਾਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ) ਸਾਧੁ ਮਿਲਾਇਆ ॥ ਮਨੁ ਤਨੁ ਸੀਤਲੁ (ਸ਼ੀਤਲ), ਧੀਰਜੁ ਪਾਇਆ ॥ ਪ੍ਰਭੁ ਅਬਿਨਾਸੀ (ਅਬਿਨਾਸ਼ੀ) ਬਸਿਆ ਘਟ ਭੀਤਰਿ ; ਹਰਿ ਮੰਗਲੁ, ਨਾਨਕੁ ਗਾਵੈ ਜੀਉ ॥੪॥੫॥੧੨॥

ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੫ ॥

ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਅਪਰੰਪਰ ਦੇਵਾ ॥ ਅਗਮ (ਅਗੰਮ) ਅਗੋਚਰ ਅਲਖ (ਅਲੱਖ) ਅਭੇਵਾ ॥ ਦੀਨ-ਦਇਆਲ ਗੋਪਾਲ ਗੋਬਿੰਦਾ ; ਹਰਿ ਧਿਆਵਹੁ ਗੁਰਮੁਖਿ, ਗਾਤੀ (ਗਾੱਤੀ ਭਾਵ ਗਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ) ਜੀਉ ॥੧॥ ਗੁਰਮੁਖਿ, ਮਧੁਸੂਦਨੁ ਨਿਸਤਾਰੇ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ, ਸੰਗੀ ਕ੍ਰਿਸਨ (ਕ੍ਰਿਸ਼੍ਨ) ਮੁਰਾਰੇ ॥ ਦਇਆਲ ਦਮੋਦਰੁ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਾਈਐ ; ਹੋਰਤੁ+ਕਿਤੈ ਨ ਭਾਤੀ (ਭਾਂਤੀ) ਜੀਉ ॥੨॥ ਨਿਰਹਾਰੀ, ਕੇਸਵ (ਕੇਸ਼ਵ), ਨਿਰਵੈਰਾ ॥ ਕੋਟਿ ਜਨਾ, ਜਾ ਕੇ ਪੂਜਹਿ (ਪੂਜਹਿਂ) ਪੈਰਾ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ, ਹਿਰਦੈ ਜਾ ਕੈ, ਹਰਿ ਹਰਿ ; ਸੋਈ ਭਗਤੁ ਇਕਾਤੀ (ਇਕਾਂਤੀ ਭਾਵ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਨਾ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ) ਜੀਉ ॥੩॥ ਅਮੋਘ ਦਰਸਨ (ਦਰਸ਼ਨ) ਬੇਅੰਤ ਅਪਾਰਾ ॥ ਵਡ ਸਮਰਥੁ ਸਦਾ ਦਾਤਾਰਾ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ, ਨਾਮੁ ਜਪੀਐ, ਤਿਤੁ (ਭਾਵ ਉਸ ਨਾਮ ਨਾਲ਼) ਤਰੀਐ ; ਗਤਿ, ਨਾਨਕ  ! ਵਿਰਲੀ (ਵਿਰਲੀਂ) ਜਾਤੀ (ਭਾਵ ਵਿਰਲਿਆਂ ਨੇ ਜਾਣੀ) ਜੀਉ ॥੪॥੬॥੧੩॥

ਮਾਝ ਮਹਲਾ ੫ ॥

(ਰੱਬ ਦਾ) ਕਹਿਆ ਕਰਣਾ, ਦਿਤਾ (ਦਿੱਤਾ) ਲੈਣਾ ॥ ਗਰੀਬਾ ਅਨਾਥਾ (ਗ਼ਰੀਬਾਂ ਅਨਾਥਾਂ), ਤੇਰਾ ਮਾਣਾ ॥ ਸਭ ਕਿਛੁ ਤੂੰਹੈ (ਤੂੰਹੈਂ), ਤੂੰਹੈ (ਤੂੰਹੈਂ) ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ  ! ਤੇਰੀ ਕੁਦਰਤਿ ਕਉ (ਕੌ), ਬਲਿ ਜਾਈ (ਜਾਈਂ) ਜੀਉ ॥੧॥ ਭਾਣੈ (’ਚ) ਉਝੜ, ਭਾਣੈ ਰਾਹਾ (ਭਾਵ ਰਜ਼ਾ ’ਚ ਸਹੀ ਮਾਰਗ ਪੈਂਦਾ)॥ ਭਾਣੈ; ਹਰਿ-ਗੁਣ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਗਾਵਾਹਾ ॥ ਭਾਣੈ, ਭਰਮਿ ਭਵੈ (ਭਵੈਂ) ਬਹੁ ਜੂਨੀ (ਜੁਨੀਂ); ਸਭ ਕਿਛੁ, ਤਿਸੈ ਰਜਾਈ (ਰਜ਼ਾਈ) ਜੀਉ ॥੨॥ ਨਾ ਕੋ ਮੂਰਖੁ, ਨਾ ਕੋ ਸਿਆਣਾ ॥ ਵਰਤੈ ਸਭ ਕਿਛੁ, ਤੇਰਾ ਭਾਣਾ ॥ ਅਗਮ (ਅਗੰਮ) ਅਗੋਚਰ ਬੇਅੰਤ ਅਥਾਹਾ  ! ਤੇਰੀ ਕੀਮਤਿ, ਕਹਣੁ ਨ ਜਾਈ ਜੀਉ ॥੩॥ ਖਾਕੁ (ਖ਼ਾਕ) ਸੰਤਨ ਕੀ ਦੇਹੁ (ਥੋੜ੍ਹਾ ‘ਦੇਹਉ’ ਵਾਙ) ਪਿਆਰੇ  ! ॥ ਆਇ ਪਇਆ, ਹਰਿ  ! ਤੇਰੈ+ਦੁਆਰੈ (ਉੱਤੇ)॥ ਦਰਸਨੁ (ਦਰਸ਼ਨ) ਪੇਖਤ, ਮਨੁ ਆਘਾਵੈ ; ਨਾਨਕ  ! ਮਿਲਣੁ ਸੁਭਾਈ (ਭਾਵ ਤੇਰੀ ਰਜ਼ਾ ’ਚ) ਜੀਉ ॥੪॥੭॥੧੪॥

ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੫ ॥

ਦੁਖੁ ਤਦੇ, ਜਾ (ਜਾਂ) ਵਿਸਰਿ ਜਾਵੈ ॥ ਭੁਖ ਵਿਆਪੈ ; ਬਹੁ ਬਿਧਿ ਧਾਵੈ ॥ ਸਿਮਰਤ ਨਾਮੁ ਸਦਾ ਸੁਹੇਲਾ ; ਜਿਸੁ ਦੇਵੈ, ਦੀਨ ਦਇਆਲਾ ਜੀਉ ॥੧॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮੇਰਾ, ਵਡ ਸਮਰਥਾ (ਵੱਡ ਸਮਰੱਥਾ) ॥ ਜੀਇ ਸਮਾਲੀ (ਜੀ+ਇ ਸੰਮ੍ਾਲੀਂ ਭਾਵ ਦਿਲੋਂ ਯਾਦ ਕਰਦਾ), ਤਾ (ਤਾਂ) ਸਭੁ ਦੁਖੁ ਲਥਾ (ਦੁੱਖ ਲੱਥਾ)॥ ਚਿੰਤਾ ਰੋਗੁ, ਗਈ ਹਉ (ਹੌਂ) ਪੀੜਾ ; ਆਪਿ ਕਰੇ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲਾ ਜੀਉ ॥੨॥ ਬਾਰਿਕ ਵਾਂਗੀ, ਹਉ (ਹੌਂ) ਸਭ ਕਿਛੁ ਮੰਗਾ (ਮੰਗਾਂ)॥ ਦੇਦੇ (ਦੇਂਦੇ) ਤੋਟਿ ਨਾਹੀ (ਨਾਹੀਂ), ਪ੍ਰਭ ਰੰਗਾ (ਰੰਗਾਂ, ਭਾਵ ਰੱਬ ਦੇ ਪਦਾਰਥਾਂ ’ਚ)॥ ਪੈਰੀ (ਪੈਰੀਂ) ਪੈ ਪੈ (ਕੇ) ਬਹੁਤੁ ਮਨਾਈ (ਮਨਾਈਂ); ਦੀਨ ਦਇਆਲ ਗੋਪਾਲਾ ਜੀਉ ॥੩॥ ਹਉ (ਹਉਂ) ਬਲਿਹਾਰੀ, ਸਤਿਗੁਰ ਪੂਰੇ ॥ ਜਿਨਿ (ਜਿਨ੍ਹ) ਬੰਧਨ ਕਾਟੇ, ਸਗਲੇ ਮੇਰੇ ॥ ਹਿਰਦੈ ਨਾਮੁ ਦੇ (ਭਾਵ ਦੇ ਕੇ), ਨਿਰਮਲ ਕੀਏ ; ਨਾਨਕ  ! ਰੰਗਿ ਰਸਾਲਾ ਜੀਉ ॥੪॥੮॥੧੫॥

ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੫ ॥

ਲਾਲ ਗੋਪਾਲ  ! ਦਇਆਲ ਰੰਗੀਲੇ  ! ॥ ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰ  ! ਬੇਅੰਤ ਗੋਵਿੰਦੇ  ! ॥ ਊਚ ਅਥਾਹ  ! ਬੇਅੰਤ ਸੁਆਮੀ  ! ਸਿਮਰਿ ਸਿਮਰਿ, ਹਉ (ਹਉਂ) ਜੀਵਾਂ ਜੀਉ ॥੧॥ ਦੁਖ-ਭੰਜਨ  ! ਨਿਧਾਨ ਅਮੋਲੇ ॥ ਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰ  ! ਅਥਾਹ ਅਤੋਲੇ  ! ॥ ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ  ! ਅਜੂਨੀ ਸੰਭੌ  ! ਮਨਿ ਸਿਮਰਤ, ਠੰਢਾ ਥੀਵਾਂ ਜੀਉ ॥੨॥ ਸਦਾ ਸੰਗੀ, ਹਰਿ ਰੰਗ ਗੋਪਾਲਾ ॥ ਊਚ ਨੀਚ, ਕਰੇ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲਾ ॥ ਨਾਮੁ ਰਸਾਇਣੁ, ਮਨੁ ਤ੍ਰਿਪਤਾਇਣੁ ; ਗੁਰਮੁਖਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪੀਵਾਂ ਜੀਉ ॥੩॥ ਦੁਖਿ+ਸੁਖਿ (’ਚ), ਪਿਆਰੇ  ! ਤੁਧੁ ਧਿਆਈ (ਧਿਆਈਂ) ॥ ਏਹ ਸੁਮਤਿ (ਸੁਮੱਤਿ), ਗੁਰੂ ਤੇ ਪਾਈ ॥ ਨਾਨਕ ਕੀ ਧਰ ਤੂੰਹੈ (ਤੂੰਹੈਂ) ਠਾਕੁਰ  ! ਹਰਿ ਰੰਗਿ (ਰਾਹੀਂ), ਪਾਰਿ ਪਰੀਵਾਂ ਜੀਉ ॥੪॥੯॥੧੬॥

ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੫ ॥

ਧੰਨੁ ਸੁ ਵੇਲਾ; ਜਿਤੁ, ਮੈ (ਭਾਵ ਮੈਨੂੰ) ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲਿਆ ॥ ਸਫਲੁ ਦਰਸਨੁ (ਦਰਸ਼ਨ), ਨੇਤ੍ਰ ਪੇਖਤ ਤਰਿਆ ॥ ਧੰਨੁ ਮੂਰਤ ਚਸੇ ਪਲ ਘੜੀਆ (ਘੜੀਆਂ); ਧੰਨਿ ਸੁ ਓਇ ਸੰਜੋਗਾ ਜੀਉ ॥੧॥ ਉਦਮੁ ਕਰਤ, ਮਨੁ ਨਿਰਮਲੁ ਹੋਆ ॥ ਹਰਿ ਮਾਰਗਿ (ਉੱਤੇ) ਚਲਤ, ਭ੍ਰਮੁ ਸਗਲਾ ਖੋਇਆ ॥ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ, ਸਤਿਗੁਰੂ (ਨੇ) ਸੁਣਾਇਆ ; ਮਿਟਿ ਗਏ ਸਗਲੇ ਰੋਗਾ ਜੀਉ ॥੨॥ ਅੰਤਰਿ ਬਾਹਰਿ, ਤੇਰੀ ਬਾਣੀ ॥ ਤੁਧੁ ਆਪਿ ਕਥੀ, ਤੈ (ਤੈਂ) ਆਪਿ ਵਖਾਣੀ ॥ ਗੁਰਿ (ਨੇ) ਕਹਿਆ, ਸਭੁ ਏਕੋ-ਏਕੋ ; ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਈ ਹੋਇਗਾ ਜੀਉ ॥੩॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸੁ ਹਰਿ, ਗੁਰ ਤੇ ਪੀਆ ॥ ਹਰਿ ਪੈਨਣੁ, ਨਾਮੁ ਭੋਜਨੁ ਥੀਆ (ਭਾਵ ਬਣਿਆ)॥ ਨਾਮਿ (ਰਾਹੀਂ) ਰੰਗ, ਨਾਮਿ ਚੋਜ ਤਮਾਸੇ (ਤਮਾਸ਼ੇ) ; ਨਾਉ (ਨਾਉਂ), ਨਾਨਕ  ! ਕੀਨੇ ਭੋਗਾ ਜੀਉ ॥੪॥੧੦॥੧੭॥

ਮਾਝ ਮਹਲਾ ੫ ॥

ਸਗਲ ਸੰਤਨ ਪਹਿ, ਵਸਤੁ (‘ਤੁ’ ਥੋੜ੍ਹਾ ਔਂਕੜ ਉਚਾਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ) ਇਕ ਮਾਂਗਉ (ਮਾਂਗਉਂ)॥ ਕਰਉ (ਕਰੌਂ) ਬਿਨੰਤੀ, ਮਾਨੁ ਤਿਆਗਉ (ਤਿਆਗੌਂ)॥ ਵਾਰਿ-ਵਾਰਿ ਜਾਈ (ਜਾਈਂ) ਲਖ ਵਰੀਆ ; ਦੇਹੁ (ਥੋੜ੍ਹਾ ‘ਦੇਹਉ’ ਵਾਙ) ਸੰਤਨ ਕੀ ਧੂਰਾ ਜੀਉ ॥੧॥ ਤੁਮ ਦਾਤੇ, ਤੁਮ ਪੁਰਖ ਬਿਧਾਤੇ ॥ ਤੁਮ ਸਮਰਥ (ਸਮਰੱਥ), ਸਦਾ ਸੁਖਦਾਤੇ ॥ ਸਭ ਕੋ ਤੁਮ ਹੀ ਤੇ ਵਰਸਾਵੈ ; ਅਉਸਰੁ (ਔਸਰ) ਕਰਹੁ ਹਮਾਰਾ (ਹਮ੍ਾਰਾ) ਪੂਰਾ ਜੀਉ ॥੨॥ ਦਰਸਨਿ+ਤੇਰੈ (ਦਰਸ਼ਨ ਤੇਰੈ), ਭਵਨ ਪੁਨੀਤਾ ॥ ਆਤਮ-ਗੜੁ (ਗੜ੍ਹ) ਬਿਖਮੁ ; ਤਿਨਾ (ਤਿਨ੍ਹਾਂ) ਹੀ ਜੀਤਾ ॥ ਤੁਮ ਦਾਤੇ, ਤੁਮ ਪੁਰਖ ਬਿਧਾਤੇ ; ਤੁਧੁ ਜੇਵਡੁ, ਅਵਰੁ ਨ ਸੂਰਾ (ਭਾਵ ਸੂਰਮਾ) ਜੀਉ ॥੩॥ ਰੇਨੁ ਸੰਤਨ ਕੀ, ਮੇਰੈ+ਮੁਖਿ (ਨਾਲ਼) ਲਾਗੀ ॥ ਦੁਰਮਤਿ ਬਿਨਸੀ ; ਕੁਬੁਧਿ (ਕੁਬੁੱਧਿ) ਅਭਾਗੀ ॥ ਸਚ (ਦੇ) ਘਰਿ ਬੈਸਿ ਰਹੇ, ਗੁਣ ਗਾਏ ; ਨਾਨਕ  ! ਬਿਨਸੇ ਕੂਰਾ ਜੀਉ ॥੪॥੧੧॥੧੮॥

ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੫ ॥

ਵਿਸਰੁ ਨਾਹੀ (ਨਾਹੀਂ), ਏਵਡ ਦਾਤੇ  ! ॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ, ਭਗਤਨ ਸੰਗਿ ਰਾਤੇ ॥ ਦਿਨਸੁ ਰੈਣਿ ਜਿਉ (ਜਿਉਂ) ਤੁਧੁ ਧਿਆਈ (ਧਿਆਈਂ) ; ਏਹੁ (ਏਹ) ਦਾਨੁ ਮੋਹਿ (ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ ਉਚਾਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ) ਕਰਣਾ ਜੀਉ ॥੧॥ ਮਾਟੀ ਅੰਧੀ, ਸੁਰਤਿ ਸਮਾਈ (ਭਾਵ ਜੜ੍ਹ ਸਰੀਰ ’ਚ ਚੇਤਨਾ ਪਾਈ)॥ ਸਭ ਕਿਛੁ ਦੀਆ, ਭਲੀਆ ਜਾਈ (ਭਾਵ ਹਰ ਇੱਕ ਵਸਤੂ ਸਮੇਤ ਚੰਗੀ ਥਾਂ ਬਖ਼ਸ਼ੀ ਹੈ) ॥ ਅਨਦ ਬਿਨੋਦ ਚੋਜ ਤਮਾਸੇ (ਤਮਾਸ਼ੇ); ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ, ਸੋ ਹੋਣਾ ਜੀਉ ॥੨॥ ਜਿਸ ਦਾ ਦਿਤਾ (ਦਿੱਤਾ), ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਲੈਣਾ ॥ ਛਤੀਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤ, ਭੋਜਨੁ ਖਾਣਾ ॥ ਸੇਜ ਸੁਖਾਲੀ, ਸੀਤਲੁ (ਸ਼ੀਤਲ) ਪਵਣਾ (ਭਾਵ ਹਵਾ); ਸਹਜ ਕੇਲ (ਕੇਲ੍ਹ) ਰੰਗ ਕਰਣਾ ਜੀਉ ॥੩॥ ਸਾ ਬੁਧਿ ਦੀਜੈ; ਜਿਤੁ, ਵਿਸਰਹਿ ਨਾਹੀ (ਵਿਸਰਹਿਂ ਨਾਹੀਂ) ॥ ਸਾ ਮਤਿ ਦੀਜੈ; ਜਿਤੁ, ਤੁਧੁ ਧਿਆਈ (ਧਿਆਈਂ) ॥ ਸਾਸ ਸਾਸ ਤੇਰੇ ਗੁਣ ਗਾਵਾ (ਗਾਵਾਂ) ; ਓਟ, ਨਾਨਕ  ! ਗੁਰ ਚਰਣਾ (ਚਰਣਾਂ) ਜੀਉ ॥੪॥੧੨॥੧੯॥

ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੫ ॥

ਸਿਫਤਿ ਸਾਲਾਹਣੁ, ਤੇਰਾ ਹੁਕਮੁ, ਰਜਾਈ (ਰਜ਼ਾਈ)  ! ॥ ਸੋ ਗਿਆਨੁ ਧਿਆਨੁ, ਜੋ ਤੁਧੁ ਭਾਈ (ਭਾਵ ਪਸੰਦ)॥ ਸੋਈ ਜਪੁ, ਜੋ ਪ੍ਰਭ ਜੀਉ ਭਾਵੈ ; ਭਾਣੈ (’ਚ), ਪੂਰ ਗਿਆਨਾ ਜੀਉ ॥੧॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਨਾਮੁ ਤੇਰਾ, ਸੋਈ ਗਾਵੈ ॥ ਜੋ, ਸਾਹਿਬ  ! ਤੇਰੈ+ਮਨਿ ਭਾਵੈ ॥ ਤੂੰ ਸੰਤਨ ਕਾ, ਸੰਤ ਤੁਮਾਰੇ (ਤੁਮ੍ਾਰੇ) ; ਸੰਤ+ਸਾਹਿਬ (ਦਾ) ਮਨੁ ਮਾਨਾ ਜੀਉ ॥੨॥ ਤੂੰ ਸੰਤਨ ਕੀ ਕਰਹਿ (ਕਰਹਿਂ), ਪ੍ਰਤਿਪਾਲਾ ॥ ਸੰਤ ਖੇਲਹਿ (ਖੇਲਹਿਂ) ਤੁਮ ਸੰਗਿ; ਗੋਪਾਲਾ  ! ॥ ਅਪੁਨੇ ਸੰਤ, ਤੁਧੁ ਖਰੇ ਪਿਆਰੇ ; ਤੂ ਸੰਤਨ ਕੇ ਪ੍ਰਾਨਾ ਜੀਉ ॥੩॥ ਉਨ ਸੰਤਨ ਕੈ, ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਕੁਰਬਾਨੇ ॥ ਜਿਨ (ਜਿਨ੍ਹ) ਤੂੰ ਜਾਤਾ (ਭਾਵ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤੈਨੂੰ ਜਾਣਿਆ); ਜੋ, ਤੁਧੁ ਮਨਿ ਭਾਨੇ (ਭਾਵ ਪਸੰਦ)॥ ਤਿਨ (ਤਿਨ੍ਹ) ਕੈ ਸੰਗਿ, ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ; ਹਰਿ ਰਸ, ਨਾਨਕ  ! ਤ੍ਰਿਪਤਿ ਅਘਾਨਾ ਜੀਉ ॥੪॥੧੩॥ ੨੦॥

ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੫ ॥

ਤੂੰ ਜਲ-ਨਿਧਿ (ਭਾਵ ਸਮੁੰਦਰ), ਹਮ ਮੀਨ ਤੁਮਾਰੇ (ਤੁਮ੍ਾਰੇ)॥ ਤੇਰਾ ਨਾਮੁ ਬੂੰਦ, ਹਮ ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਤਿਖਹਾਰੇ (ਭਾਵ ਪਿਆਸੇ)॥ ਤੁਮਰੀ (ਤੁਮ੍ਹਰੀ) ਆਸ, ਪਿਆਸਾ ਤੁਮਰੀ (ਤੁਮ੍ਹਰੀ) ; ਤੁਮ ਹੀ ਸੰਗਿ ਮਨੁ ਲੀਨਾ ਜੀਉ ॥੧॥ ਜਿਉ (ਜਿਉਂ) ਬਾਰਿਕੁ, ਪੀ (ਕੇ) ਖੀਰੁ ਅਘਾਵੈ ॥ ਜਿਉ (ਜਿਉਂ) ਨਿਰਧਨੁ, ਧਨੁ ਦੇਖਿ (ਕੇ) ਸੁਖੁ ਪਾਵੈ ॥ ਤ੍ਰਿਖਾਵੰਤ, ਜਲੁ ਪੀਵਤ ਠੰਢਾ ; ਤਿਉ (ਤਿਉਂ) ਹਰਿ ਸੰਗਿ, ਇਹੁ (ਇਹ) ਮਨੁ ਭੀਨਾ (ਭਿੱਜਿਆ) ਜੀਉ ॥੨॥ ਜਿਉ (ਜਿਉਂ) ਅੰਧਿਆਰੈ (’ਚ), ਦੀਪਕੁ ਪਰਗਾਸਾ ॥ ਭਰਤਾ ਚਿਤਵਤ (ਭਾਵ ਪਤੀ ਨੂੰ ਉਡੀਕਦਿਆਂ), ਪੂਰਨ ਆਸਾ ॥ ਮਿਲਿ ਪ੍ਰੀਤਮ, ਜਿਉ (ਜਿਉਂ) ਹੋਤ ਅਨੰਦਾ ; ਤਿਉ (ਤਿਉਂ), ਹਰਿ ਰੰਗਿ ਮਨੁ ਰੰਗੀਨਾ ਜੀਉ ॥੩॥ ਸੰਤਨ ਮੋ ਕਉ, ਹਰਿ ਮਾਰਗਿ (ਉੱਤੇ) ਪਾਇਆ ॥ ਸਾਧ ਕ੍ਰਿਪਾਲਿ (ਨੇ), ਹਰਿ ਸੰਗਿ ਗਿਝਾਇਆ ॥ ਹਰਿ ਹਮਰਾ, ਹਮ ਹਰਿ ਕੇ ਦਾਸੇ ; ਨਾਨਕ  ! ਸਬਦੁ ਗੁਰੂ, ਸਚੁ ਦੀਨਾ ਜੀਉ ॥੪॥੧੪॥੨੧॥

Guru Granth Sahib (Page No. 94-96)

0

(ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 94-96)

ਰਾਗੁ ਮਾਝ, ਚਉਪਦੇ, ਘਰੁ ੧, ਮਹਲਾ ੪

ੴ ਸਤਿ ਨਾਮੁ, ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ, ਨਿਰਭਉ, ਨਿਰਵੈਰੁ, ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ, ਅਜੂਨੀ, ਸੈਭੰ, ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ, ਮੈ (ਭਾਵ ਮੇਰੇ) ਹਰਿ, ਮਨਿ ਭਾਇਆ ॥ ਵਡਭਾਗੀ (ਵਡਭਾਗੀਂ) , ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ ॥ ਗੁਰਿ+ਪੂਰੈ (ਰਾਹੀਂ), ਹਰਿ ਨਾਮ ਸਿਧਿ ਪਾਈ ; ਕੋ ਵਿਰਲਾ, ਗੁਰਮਤਿ ਚਲੈ ਜੀਉ ॥੧॥ ਮੈ, ਹਰਿ ਹਰਿ ਖਰਚੁ; ਲਇਆ ਬੰਨਿ+ਪਲੈ (ਬੰਨ੍ਹ ਪੱਲੈ)॥ ਮੇਰਾ ਪ੍ਰਾਣ ਸਖਾਈ, ਸਦਾ ਨਾਲਿ ਚਲੈ ॥ ਗੁਰਿ+ਪੂਰੈ (ਨੇ), ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਦਿੜਾਇਆ (ਦਿੜ੍ਹਾਇਆ) ; ਹਰਿ ਨਿਹਚਲੁ, ਹਰਿ ਧਨੁ ਪਲੈ (ਪੱਲੈ) ਜੀਉ ॥੨॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਸਜਣੁ (ਸੱਜਣ), ਮੇਰਾ ਪ੍ਰੀਤਮੁ ਰਾਇਆ ॥ ਕੋਈ ਆਣਿ (ਭਾਵ ਲਿਆ ਕੇ) ਮਿਲਾਵੈ, ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਾਣ ਜੀਵਾਇਆ ॥ ਹਉ ਰਹਿ ਨ ਸਕਾ (ਹਉਂ ਰਹ ਨ ਸਕਾਂ), ਬਿਨੁ ਦੇਖੇ, ਪ੍ਰੀਤਮਾ ! ਮੈ (ਭਾਵ ਮੇਰਾ), ਨੀਰੁ ਵਹੇ-ਵਹਿ (ਵਹ) ਚਲੈ ਜੀਉ ॥੩॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਤ੍ਰੁ, ਮੇਰਾ ਬਾਲ ਸਖਾਈ ॥ ਹਉ ਰਹਿ ਨ ਸਕਾ (ਹਉਂ ਰਹ ਨ ਸਕਾਂ), ਬਿਨੁ ਦੇਖੇ, ਮੇਰੀ ਮਾਈ  ! ॥ ਹਰਿ ਜੀਉ  ! ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਹੁ, ਗੁਰੁ ਮੇਲਹੁ ; ਜਨ ਨਾਨਕ  ! ਹਰਿ ਧਨੁ ਪਲੈ (ਪੱਲੈ) ਜੀਉ ॥੪॥੧॥ 

(ਨੋਟ: ਅਗਾਂਹ 5 ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਤੁਕਾਂ ’ਚ ਦਰਜ ‘ਮੈ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ‘ਮੈਨੂੰ’ ਭਾਵ ਸੰਪਰਦਾਨ ਕਾਰਕ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਭਾਵਾਰਥ ਦਿਲੀ ਪੀੜਾ (ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ, ਇੱਕ ਵਚਨ) ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਤ ਹੈ।)

ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੪ ॥

ਮਧੁ ਸੂਦਨ (‘ਮਧੁ’ ਰਾਖਸ਼ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਵਾਲ਼ਾ ਵਿਸ਼ਨੁ), ਮੇਰੇ ਮਨ ਤਨ ਪ੍ਰਾਨਾ (ਭਾਵ ਮੇਰੇ ਮਨ ਤਨ ਦਾ ਸੁਆਸਾਂ ਵਾਙ ਸਹਾਰਾ ਹੈ)॥ ਹਉ (ਹਉਂ) ਹਰਿ ਬਿਨੁ, ਦੂਜਾ ਅਵਰੁ ਨ ਜਾਨਾ ॥ ਕੋਈ ਸਜਣੁ (ਸੱਜਣ) ਸੰਤੁ ਮਿਲੈ ਵਡਭਾਗੀ (ਵਡਭਾਗੀਂ); ਮੈ (ਭਾਵ ਮੈਨੂੰ) ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਪਿਆਰਾ, ਦਸੈ (ਦੱਸੈ) ਜੀਉ ॥੧॥ ਹਉ (ਹਉਂ) ਮਨੁ ਤਨੁ ਖੋਜੀ (ਖੋਜੀਂ), ਭਾਲਿ ਭਾਲਾਈ (ਭਾਲਾਈਂ, ਨਾਸਿਕੀ ਉਚਾਰਨ ਗ਼ਲਤ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ‘ਭਾਲਿ ਭਾਲਾਇ’ ਭਾਵ ਭਾਲ਼-ਭਾਲ਼ ਕੇ ਖੋਜਦਾਂ ਹਾਂ, ਹਨ।)॥ ਕਿਉ (ਕਿਉਂ ਭਾਵ ਕਿਵੇਂ), ਪਿਆਰਾ ਪ੍ਰੀਤਮੁ ਮਿਲੈ  ? ਮੇਰੀ ਮਾਈ  ! ॥ ਮਿਲਿ ਸਤਸੰਗਤਿ, ਖੋਜੁ ਦਸਾਈ (ਦਸਾਈਂ ਭਾਵ ਰਾਹ ਪੁੱਛਦਾ ਹਾਂ, ਜਵਾਬ ਹੈ ਕਿ); ਵਿਚਿ ਸੰਗਤਿ, ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਵਸੈ ਜੀਉ ॥੨॥ ਮੇਰਾ ਪਿਆਰਾ ਪ੍ਰੀਤਮੁ, ਸਤਿਗੁਰੁ ਰਖਵਾਲਾ ॥ ਹਮ ਬਾਰਿਕ ਦੀਨ, ਕਰਹੁ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲਾ ॥ ਮੇਰਾ ਮਾਤ ਪਿਤਾ, ਗੁਰੁ ਸਤਿਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ; ਗੁਰ ਜਲ, ਮਿਲਿ (ਕੇ), ਕਮਲੁ ਵਿਗਸੈ ਜੀਉ ॥੩॥ ਮੈ (ਮੈਨੂੰ), ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਦੇਖੇ, ਨੀਦ (ਨੀਂਦ) ਨ ਆਵੈ ॥ ਮੇਰੇ ਮਨ ਤਨਿ ਵੇਦਨ ; ਗੁਰ ਬਿਰਹੁ (ਬਿਰਹ) ਲਗਾਵੈ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਦਇਆ ਕਰਹੁ, ਗੁਰੁ ਮੇਲਹੁ ; ਜਨ ਨਾਨਕ  ! ਗੁਰ ਮਿਲਿ, ਰਹਸੈ (ਰਹੰਸੈ) ਜੀਉ ॥੪॥੨॥

(ਨੋਟ: ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਬੰਦ ਦੀ ਤੁਕ ‘‘ਮੇਰੇ ਮਨ ਤਨਿ ਵੇਦਨ ; ਗੁਰ ਬਿਰਹੁ ਲਗਾਵੈ ॥’’ ਦੇ ਅਰਥ, ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਮੇਤ ਤਮਾਮ ਟੀਕਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਇਉਂ ਕੀਤੇ ਹਨ ਕਿ ‘ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ, ਮੇਰੇ ਤਨ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਵਿਛੋੜੇ ਦੀ ਪੀੜ ਲੱਗੀ ਹੈ ਜਾਂ ਸਤਾਂਦੀ ਹੈ’।, ਪਰ ਇਹ ਅਰਥ ਵਿਆਕਰਨ ਅਨੁਸਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਤਦ ਸ਼ਬਦ ਬਣਤਰ ‘ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਤਨਿ’ (ਅਧਿਕਰਣ ਕਾਰਕ) ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ 20 ਵਾਰ (20 ਤੁਕਾਂ ’ਚ) ਦਰਜ ਹੈ:

‘ਮੇਰੈ+ਮਨਿ+ਤਨਿ’ (ਵਿੱਚ) ਭੁਖ ਅਤਿ ਅਗਲੀ (ਬਹੁਤੀ); ਕੋਈ ਆਣਿ ਮਿਲਾਵੈ ਮਾਇ ॥ (ਮ: ੫/੪੯)

ਦਇਆ ਕਰਹੁ, ਹਰਿ  ! ਦਰਸੁ ਦਿਖਾਵਹੁ; ‘ਮੇਰੈ+ਮਨਿ+ਤਨਿ’ (’ਚ) ਲੋਚ ਘਣੇਰੀ ॥ (ਮ: ੪/੧੭੦)

‘ਮੇਰੈ+ਮਨਿ+ਤਨਿ’ (’ਚ) ਨਾਮੁ ਆਧਾਰੁ ਹੈ; ਹਉਮੈ ਬਿਖੁ ਜਾਲੀ ॥ (ਮ: ੪/੪੪੯), ਆਦਿ।

ਇਸ ਲਈ ‘‘ਮੇਰੇ ਮਨ ਤਨਿ ਵੇਦਨ ; ਗੁਰ ਬਿਰਹੁ ਲਗਾਵੈ ॥’’ ਦੇ ਲਿਖਤ ਮੁਤਾਬਕ ਇਹ ਅਰਥ ਹੀ ਸਹੀ ਜਾਪਦੇ ਹਨ ਕਿ ‘ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਮਨ ਦੀ ਪੀੜਾ; ਗੁਰੂ ਦਾ ਵਿਛੋੜਾ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੀ ਹੈ’।

ਵਿਆਕਰਨ ਨਿਯਮਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ‘ਗੁਰ ਬਿਰਹੁ’ ਦਾ ਅਰਥ ‘ਗੁਰੂ ਦਾ ਵਿਛੋੜਾ’ (ਸੰਬੰਧ ਕਾਰਕ) ਜਾਂ ‘ਗੁਰੂ (ਮਿਲਾਪ) ਲਈ ਵਿਛੋੜਾ’ (ਸੰਪਰਦਾਨ ਕਾਰਕ) ਲਿਖਤ ਅਨੁਕੂਲ ਅਰਥ ਹਨ, ਪਰ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਭਾਵਾਰਥਾਂ ’ਚ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਹ ਅਰਥ ਕਿ ‘ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਵਿਛੋੜਾ’ (ਅਪਾਦਾਨ ਕਾਰਕ) ਤਾਂ ਹੀ ਸਹੀ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ, ਅਗਰ ‘ਗੁਰਿ ਬਿਰਹੁ’ ਸ਼ਬਦ ਸੁਮੇਲ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦਾ।)

ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੪ ॥

ਹਰਿ ਗੁਣ ਪੜੀਐ (ਪੜ੍ਹੀਐ), ਹਰਿ ਗੁਣ ਗੁਣੀਐ (ਭਾਵ ਵਿਚਾਰੀਐ)॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮ ਕਥਾ, ਨਿਤ ਸੁਣੀਐ ॥ ਮਿਲਿ ਸਤਸੰਗਤਿ, ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਏ ; ਜਗੁ+ਭਉਜਲੁ+ਦੁਤਰੁ, ਤਰੀਐ ਜੀਉ ॥੧॥ ਆਉ ਸਖੀ ! ਹਰਿ ਮੇਲੁ ਕਰੇਹਾ (ਕਰੇਹਾਂ)॥ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਕਾ, ਮੈ (ਮੈਨੂੰ) ਦੇਇ (ਦੇ+ਇ) ਸਨੇਹਾ ॥ ਮੇਰਾ ਮਿਤ੍ਰੁ+ਸਖਾ, ਸੋ ਪ੍ਰੀਤਮੁ ਭਾਈ (ਭਾਵ ਮੇਰਾ ਉਹੀ ਪਿਆਰਾ ਭਰਾ ਤੇ ਮਿੱਤਰ ਸਾਥੀ ਹੈ, ਜੋ); ਮੈ ਦਸੇ (ਦੱਸੇ), ਹਰਿ ਨਰਹਰੀਐ ਜੀਉ ॥੨॥ ਮੇਰੀ ਬੇਦਨ, ਹਰਿ (ਰੂਪ) ਗੁਰੁ+ਪੂਰਾ ਜਾਣੈ ॥ ਹਉ, ਰਹਿ ਨ ਸਕਾ (ਹਉਂ, ਰਹ ਨ ਸਕਾਂ); ਬਿਨੁ ਨਾਮ ਵਖਾਣੇ ॥ ਮੈ (ਮੈਨੂੰ) ਅਉਖਧੁ+ਮੰਤ੍ਰੁ ਦੀਜੈ, ਗੁਰ ਪੂਰੇ ! ਮੈ (ਮੈਨੂੰ), ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮਿ (ਰਾਹੀਂ), ਉਧਰੀਐ (ਉੱਧਰੀਐ) ਜੀਉ ॥੩॥ ਹਮ ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਦੀਨ, ਸਤਿਗੁਰ ਸਰਣਾਈ (ਸ਼ਰਣਾਈ) ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਬੂੰਦ, ਮੁਖਿ (’ਚ) ਪਾਈ ॥ ਹਰਿ ਜਲਨਿਧਿ, ਹਮ ਜਲ ਕੇ ਮੀਨੇ (ਮੱਛੀਆਂ); ਜਨ ਨਾਨਕ  ! ਜਲ ਬਿਨੁ, ਮਰੀਐ ਜੀਉ ॥੪॥੩॥ 

ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੪ ॥

ਹਰਿ ਜਨ ਸੰਤ ! ਮਿਲਹੁ, ਮੇਰੇ ਭਾਈ  ! ॥ ਮੇਰਾ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਦਸਹੁ (ਦੱਸੋ), ਮੈ (ਮੈਨੂੰ), ਭੁਖ ਲਗਾਈ ॥ ਮੇਰੀ ਸਰਧਾ (ਸ਼ਰਧਾ) ਪੂਰਿ, ਜਗਜੀਵਨ ਦਾਤੇ  ! ਮਿਲਿ ਹਰਿ ਦਰਸਨਿ (ਦਰਸ਼ਨ ਨਾਲ਼), ਮਨੁ ਭੀਜੈ ਜੀਉ ॥੧॥ ਮਿਲਿ ਸਤਸੰਗਿ, ਬੋਲੀ (ਬੋਲੀਂ, ਬੋਲਦਾਂ ਹਾਂ) ਹਰਿ ਬਾਣੀ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ, ਮੇਰੈ+ਮਨਿ (’ਚ) ਭਾਣੀ (ਪਿਆਰੀ ਲੱਗੀ) ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ, ਹਰਿ, (ਮੇਰੇ) ਮਨਿ ਭਾਵੈ ; ਮਿਲਿ ਸਤਿਗੁਰ, ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪੀਜੈ ਜੀਉ ॥੨॥ ਵਡਭਾਗੀ, ਹਰਿ ਸੰਗਤਿ ਪਾਵਹਿ (ਪਾਵਹਿਂ)॥ ਭਾਗਹੀਨ, ਭ੍ਰਮਿ (ਭਟਕ ਕੇ) ਚੋਟਾ ਖਾਵਹਿ (ਚੋਟਾਂ ਖਾਵਹਿਂ, ਪਰ)॥ ਬਿਨੁ ਭਾਗਾ (ਭਾਗਾਂ), ਸਤਸੰਗੁ ਨ ਲਭੈ (ਲੱਭੈ) ; ਬਿਨੁ ਸੰਗਤਿ, ਮੈਲੁ ਭਰੀਜੈ ਜੀਉ ॥੩॥ ਮੈ (ਮੈਨੂੰ) ਆਇ (ਕੇ) ਮਿਲਹੁ, ਜਗਜੀਵਨ ਪਿਆਰੇ  ! ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ, ਦਇਆ ਮਨਿ (’ਚ) ਧਾਰੇ ॥ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮੁ, ਮੀਠਾ ਮਨਿ ਭਾਇਆ ; ਜਨ ਨਾਨਕ  ! ਨਾਮਿ (’ਚ), ਮਨੁ ਭੀਜੈ ਜੀਉ ॥੪॥੪॥

(ਨੋਟ: ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਬੰਦ ਦੀ ਤੁਕ ‘‘ਵਡਭਾਗੀ, ਹਰਿ ਸੰਗਤਿ ਪਾਵਹਿ ॥’’ ’ਚ ‘ਵਡਭਾਗੀ’ ਸ਼ਬਦ ਬਹੁ ਵਚਨ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਅੰਤ ਨਾਸਿਕੀ (ਵਡਭਾਗੀਂ) ਉਚਾਰਨਾ ਗ਼ਲਤ ਹੋਏਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ: ‘ਵੱਡੇ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲ਼ੇ’(ਨਾਂਵ, ਬਹੁ ਵਚਨ), ਨਾ ਕਿ ‘ਕਾਰਕੀ’ ਭਾਵ ‘ਵੱਡੇ ਭਾਗਾਂ ਨਾਲ਼’ (ਕਰਣ ਕਾਰਕ); ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਹਿਲੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਬੰਦ ਦੀ ਤੁਕ ਹੈ: ‘‘ਵਡਭਾਗੀ (ਵਡਭਾਗੀਂ) , ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ ॥’’, ਦੂਸਰੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਬੰਦ ਦੀ ਤੁਕ ਹੈ: ‘‘ਕੋਈ ਸਜਣੁ ਸੰਤੁ ਮਿਲੈ ਵਡਭਾਗੀ (ਵਡਭਾਗੀਂ)..॥’’, ਹੇਠਾਂ ਪੰਜਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਬੰਦ ਦੀ ਤੁਕ ਹੈ: ‘‘ਵਡਭਾਗੀ (ਵਡਭਾਗੀਂ), ਹਰਿ ਸੰਤੁ ਮਿਲਾਇਆ ॥’’, ਆਦਿ।

ਸੋ, ‘ਵਡਭਾਗੀ’ ਨੂੰ ਅੰਤ ਬਿੰਦੀ ਕੇਵਲ ਉੱਥੇ ਹੀ ਲੱਗੇਗੀ, ਜਿੱਥੇ ਅਰਥ ਹੋਣਗੇ: ‘ਵੱਡੇ ਭਾਗਾਂ ਨਾਲ਼’।)

ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੪ ॥

ਹਰਿ ਗੁਰ ਗਿਆਨੁ, ਹਰਿ ਰਸੁ ਹਰਿ ਪਾਇਆ ॥ ਮਨੁ, ਹਰਿ ਰੰਗਿ ਰਾਤਾ (ਰਾੱਤਾ) ; ਹਰਿ ਰਸੁ ਪੀਆਇਆ ॥ ਹਰਿ-ਹਰਿ ਨਾਮੁ, ਮੁਖਿ ਹਰਿ-ਹਰਿ ਬੋਲੀ (ਬੋਲੀਂ) ; ਮਨੁ ਹਰਿ ਰਸਿ, ਟੁਲਿ ਟੁਲਿ (ਭਾਵ ਡੁਲ੍ਹ ਡੁਲ੍ਹ ਕੇ) ਪਉਦਾ (ਪੌਂਦਾ ਭਾਵ ਪੈਂਦਾ) ਜੀਉ ॥੧॥ ਆਵਹੁ ਸੰਤ  ! ਮੈ (ਮੈਨੂੰ) ਗਲਿ (ਨਾਲ਼) ਮੇਲਾਈਐ ॥ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਕੀ, ਮੈ (ਮੈਨੂੰ) ਕਥਾ ਸੁਣਾਈਐ ॥ ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਤ  ! ਮਿਲਹੁ, ਮਨੁ ਦੇਵਾ (ਦੇਵਾਂ) ; ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਮੁਖਿ (’ਚ) ਚਉਦਾ (ਚੌਂਦਾ) ਜੀਉ (ਭਾਵ ਜੋ ਮੇਰੇ ਮੂੰਹ ’ਚ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ, ਮੈ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਮਨ ਦੇਂਦਾ ਹਾਂ ਉਸ ਅੱਗੇ ਆਤਮ ਸਮਰਪਣ ਕਰਦਾ ਹਾਂ))॥੨॥ ਵਡਭਾਗੀ (ਵਡਭਾਗੀਂ), ਹਰਿ ਸੰਤੁ ਮਿਲਾਇਆ ॥ ਗੁਰਿ+ਪੂਰੈ (ਨੇ), ਹਰਿ ਰਸੁ ਮੁਖਿ ਪਾਇਆ ॥ ਭਾਗਹੀਨ (ਨੇ, ਬਹੁ ਵਚਨ), ਸਤਿਗੁਰੁ ਨਹੀ (ਨਹੀਂ) ਪਾਇਆ ; ਮਨਮੁਖੁ, ਗਰਭ ਜੂਨੀ ਨਿਤਿ ਪਉਦਾ (ਪਉਂਦਾ) ਜੀਉ ॥੩॥ ਆਪਿ ਦਇਆਲਿ (ਨੇ), ਦਇਆ ਪ੍ਰਭਿ (ਨੇ) ਧਾਰੀ ॥ ਮਲੁ+ਹਉਮੈ+ਬਿਖਿਆ, ਸਭ ਨਿਵਾਰੀ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਹਟ (ਹੱਟ) ਪਟਣ (ਭਾਵ ਵਣਜ-ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਦੁਕਾਨ ਤੇ ਸ਼ਹਿਰ) ਵਿਚਿ ਕਾਂਇਆ (ਕਾਂਇਆਂ) ; ਹਰਿ ਲੈਂਦੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਉਦਾ ਜੀਉ ॥੪॥੫॥ 

ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੪ ॥

ਹਉ (ਹੌਂ), ਗੁਣ ਗੋਵਿੰਦ, ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈ (ਧਿਆਈਂ, ਯਾਦ ਕਰਦਾ ਹਾਂ) ॥ ਮਿਲਿ ਸੰਗਤਿ, ਮਨਿ (’ਚ) ਨਾਮੁ ਵਸਾਈ (ਵਸਾਈਂ) ॥ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰ ਸੁਆਮੀ ; ਮਿਲਿ ਸਤਿਗੁਰ, ਹਰਿ ਰਸੁ ਕੀਚੈ ਜੀਉ ॥੧॥ ਧਨੁ ਧਨੁ (ਧੰਨ-ਧੰਨ) ਹਰਿ ਜਨ ; ਜਿਨਿ (ਜਿਨ੍ਹ), ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਜਾਤਾ (ਭਾਵ ਜਾਣਿਆ) ॥ ਜਾਇ (ਕੇ) ਪੁਛਾ (ਪੁੱਛਾਂ) ਜਨ, ਹਰਿ ਕੀ ਬਾਤਾ (‘ਬਾਤਾਂ’ ਉਚਾਰਨ ਗ਼ਲਤ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ‘ਕੀ’ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ‘ਕੀਆ’) ॥ ਪਾਵ ਮਲੋਵਾ (ਮਲੋਵਾਂ), ਮਲਿ+ਮਲਿ ਧੋਵਾ (ਮਲ਼-ਮਲ਼ ਧੋਵਾਂ); ਮਿਲਿ ਹਰਿ ਜਨ, ਹਰਿ ਰਸੁ ਪੀਚੈ ਜੀਉ ॥੨॥ ਸਤਿਗੁਰਿ+ਦਾਤੈ (ਨੇ), ਨਾਮੁ ਦਿੜਾਇਆ (ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਾਇਆ) ॥ ਵਡਭਾਗੀ (ਵਡਭਾਗੀਂ), ਗੁਰ ਦਰਸਨੁ ਪਾਇਆ ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਰਸੁ, ਸਚੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਬੋਲੀ (ਬੋਲੀਂ, ਬੋਲਦਾ ਹਾਂ) ; ਗੁਰਿ+ਪੂਰੈ (ਰਾਹੀਂ) ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਲੀਚੈ ਜੀਉ ॥੩॥ ਹਰਿ ! ਸਤਸੰਗਤਿ, ਸਤ ਪੁਰਖੁ ਮਿਲਾਈਐ ॥ ਮਿਲਿ ਸਤਸੰਗਤਿ, ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਣੀ (ਸੁਣੀਂ), ਮੁਖਿ (ਤੋਂ) ਬੋਲੀ (ਬੋਲੀਂ) ; ਗੁਰਮਤਿ, ਹਰਿ ਨਾਮਿ (’ਚ) ਪਰੀਚੈ ਜੀਉ ॥੪॥੬॥ 

ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੪ ॥

ਆਵਹੁ ਭੈਣੇ  ! ਤੁਸੀ (ਤੁਸੀਂ) ਮਿਲਹੁ, ਪਿਆਰੀਆ (ਪਿਆਰੀ+ਆ ਭਾਵ ਹੇ ਪਿਆਰੀ ਭੈਣੋ !)॥ ਜੋ ਮੇਰਾ ਪ੍ਰੀਤਮੁ ਦਸੇ (ਦੱਸੇ); ਤਿਸ ਕੈ ਹਉ ਵਾਰੀਆ (ਹਉਂ ਵਾਰੀ+ਆ) ॥ ਮਿਲਿ ਸਤਸੰਗਤਿ, ਲਧਾ ਹਰਿ ਸਜਣੁ (ਲੱਧਾ ਹਰਿ ਸੱਜਣ) ; ਹਉ (ਹਉਂ), ਸਤਿਗੁਰ ਵਿਟਹੁ ਘੁਮਾਈਆ (ਵਿਟੋਂ ਘੁਮਾਈ+ਆ) ਜੀਉ ॥੧॥ ਜਹ ਜਹ ਦੇਖਾ (ਜ੍ਹਾਂ ਜ੍ਹਾਂ ਦੇਖਾਂ), ਤਹ ਤਹ (ਤ੍ਹਾਂ ਤ੍ਹਾਂ) ਸੁਆਮੀ ॥ ਤੂ  ! ਘਟਿ+ਘਟਿ (’ਚ) ਰਵਿਆ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ॥ ਗੁਰਿ+ਪੂਰੈ (ਨੇ) ਹਰਿ, ਨਾਲਿ (ਭਾਵ ਮੇਰੇ ਨਾਲ਼) ਦਿਖਾਲਿਆ ; ਹਉ (ਹਉਂ), ਸਤਿਗੁਰ ਵਿਟਹੁ (ਵਿਟੋਂ), ਸਦ ਵਾਰਿਆ ਜੀਉ ॥੨॥ ਏਕੋ ਪਵਣੁ, ਮਾਟੀ ਸਭ ਏਕਾ ; ਸਭ (ਭਾਵ ਸਾਰੀ ਲੁਕਾਈ), ਏਕਾ ਜੋਤਿ ਸਬਾਈਆ (ਸਬਾਈ+ਆ)॥ ਸਭ ਇਕਾ ਜੋਤਿ, ਵਰਤੈ ਭਿਨਿ-ਭਿਨਿ (ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ) ; ਨ ਰਲਈ (ਰਲ਼+ਈ), ਕਿਸੈ ਦੀ ਰਲਾਈਆ (ਰਲ਼ਾਈ+ਆ)॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ, ਇਕੁ ਨਦਰੀ ਆਇਆ ; ਹਉ (ਹੌਂ), ਸਤਿਗੁਰ ਵਿਟਹੁ (ਵਿਟੋਂ) ਵਤਾਇਆ ਜੀਉ (ਭਾਵ ਮੈ, ਸਤਿਗੁਰ ਤੋਂ ਕੁਰਬਾਨ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ, ਜੀਉ)॥੩॥ ਜਨੁ ਨਾਨਕੁ ਬੋਲੈ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ॥ ਗੁਰਸਿਖਾਂ ਕੈ+ਮਨਿ (’ਚ), ਪਿਆਰੀ ਭਾਣੀ (ਪਸੰਦ ਆਈ)॥ ਉਪਦੇਸੁ (ਉਪਦੇਸ਼) ਕਰੇ ਗੁਰੁ+ਸਤਿਗੁਰੁ+ਪੂਰਾ; (ਕਿਉਂਕਿ) ਗੁਰੁ+ਸਤਿਗੁਰੁ ਪਰਉਪਕਾਰੀਆ ਜੀਉ ॥੪॥੭॥ ਸਤ ਚਉਪਦੇ, ਮਹਲੇ ਚਉਥੇ ਕੇ ॥

(ਨੋਟ: ਉਕਤ ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 94 ਤੋਂ 96 ਤੱਕ ਮਾਝ ਰਾਗ ’ਚ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਕੁੱਲ 7 ਚੌਪਦੇ ਭਾਵ ਚਾਰ-ਚਾਰ ਬੰਦਾਂ ਵਾਲ਼ੇ 7 ਸ਼ਬਦ ਵਿਸ਼ੇ, ਮੁਕੰਮਲ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ’ਤੇ ਦਰਜ ਅੰਕ ॥੪॥੭॥ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਸੰਕੇਤ ਮਾਤਰ ‘‘ਸਤ ਚਉਪਦੇ, ਮਹਲੇ ਚਉਥੇ ਕੇ ॥’’ ਲਿਖਣਾ ਉਚਿਤ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖਾਂ ’ਚ ਦਰਜ ‘ਮਹਲਾ ੧, ਮਹਲਾ ੩, ਮਹਲਾ ੪’ ਆਦਿ ਨੂੰ ਵੀ ਉਚਾਰਨ ਬਾਬਤ ‘ਮਹਲਾ ਪਹਿਲਾ, ਮਹਲਾ ਤੀਜਾ, ਮਹਲਾ ਚਉਥਾ’ ਆਦਿ ਸੰਕੇਤ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਹੋਏ, ਮਿਲਦੇ ਹਨ।)

Guru Granth Sahib (Page No. 91-93)

0

(ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 91-93)

ੴ ਸਤਿ, ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥

ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ, ਕਬੀਰ ਜੀਉ ਕਾ ॥ ‘ਏਕੁ ਸੁਆਨੁ’; ‘ਕੈ ਘਰਿ ਗਾਵਣਾ’

(ਨੋਟ: ਉਕਤ ਸਿਰਲੇਖ ‘‘ਏਕੁ ਸੁਆਨੁ’’ ਕੈ ਘਰਿ ਗਾਵਣਾ, ’ਚ ਦਰਜ ‘ਕੈ’ (ਸ਼ਬਦ) ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਅਗਰ ‘ਸੁਆਨੁ’ (ਕੁੱਤਾ, ਸ਼ਬਦ) ਨਾਲ਼ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ‘ਸੁਆਨ’ (ਅੰਤ ਮੁਕਤਾ) ਹੋਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਕੇਵਲ ‘ਏਕੁ ਸੁਆਨੁ’ (ਭਾਵ ਦੋਵੇਂ) ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ਼ ਆਰੰਭ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਕਿਸੇ ਤੁਕ ਦੇ ‘ਘਰਿ’ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ‘ਏਕੁ ਸੁਆਨੁ ਕੈ ਘਰਿ ਗਾਵਣਾ’ ਸੰਯੁਕਤ (ਪੰਜ) ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਾਲ਼ੀ ਕਿਸੇ ਤੁਕ ਵੱਲ, ਜੋ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਦਰਜ ਹੀ ਨਹੀਂ।

ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪਿਛਾਂਹ (ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 24 ’ਤੇ) ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ ’ਚ ਸ਼ਬਦ ਨੰਬਰ 29 ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਤੁਕ ਹੈ: ‘‘ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ ਮਹਲਾ ੧, ਘਰੁ ੪ ॥ ‘ਏਕੁ ਸੁਆਨੁ’; ਦੁਇ ਸੁਆਨੀ ਨਾਲਿ ॥ ਭਲਕੇ ਭਉਕਹਿ; ਸਦਾ ਬਇਆਲਿ (ਸਵੇਰੇ)॥੨੯॥’’ (ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ /ਮ: ੧/੨੪), ਇਹ ਸ਼ਬਦ, (ਜੋ ਕਿ ‘ਏਕੁ ਸੁਆਨੁ’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ਼ ਅਰੰਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ) ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ’ਚ ਦਰਜ ‘ਘਰੁ ੪’ ਕਾਰਨ, ਕਬੀਰ ਜੀ ਦਾ ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ‘‘ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ, ਕਬੀਰ ਜੀਉ ਕਾ ॥’’ ਨੂੰ ਵੀ ‘ਘਰੁ ੪’ ’ਚ ਗਾਉਣ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਹੈ, ਪਰ ‘‘ਏਕੁ ਸੁਆਨੁ; ਕੈ ਘਰਿ ਗਾਵਣਾ’’, ਲੰਮਾ-ਚੌੜਾ ਲਿਖਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕੇਵਲ ‘‘ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ, ਕਬੀਰ ਜੀਉ ਕਾ ॥ ਘਰੁ ੪’’ ਦਰਜ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ? ਇਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਇਹ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ:

ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 24 ਤੋਂ 25 ਤੱਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ 5 ਸ਼ਬਦ (ਸ਼ਬਦ ਨੰਬਰ 28, 29, 30, 31 ਤੇ 32) ‘ਘਰੁ ੪’ ’ਚ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਗੇਤਰ ‘ਘਰੁ ੩’ ਅਤੇ ਪਿਛੇਤਰ ‘ਘਰੁ ੫’ ਆਰੰਭ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ’ਚ ‘ਰਹਾਉ’ (ਵਿਸ਼ੇ ਦਾ ਸਾਰ) ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ:

(1). ਮਰਣਾ ਮੁਲਾ  ! ਮਰਣਾ ॥ ਭੀ ਕਰਤਾਰਹੁ ਡਰਣਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥੨੮॥ (ਮ: ੧/੨੪) ਭਾਵ ਵਿਸ਼ਾ ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਹੈ।

(2). ਮੈ (ਮੇਰੇ ਪਾਸ) ਪਤਿ ਕੀ ਪੰਦਿ (ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੀ ਨਸੀਹਤ); ਨ ਕਰਣੀ ਕੀ ਕਾਰ ॥ ਹਉ, ਬਿਗੜੈ+ਰੂਪਿ; ਰਹਾ ਬਿਕਰਾਲ (ਭਿਆਨਕ)॥ ਤੇਰਾ ਏਕੁ ਨਾਮੁ; ਤਾਰੇ ਸੰਸਾਰੁ ॥ ਮੈ (ਮੈਨੂੰ), ਏਹਾ ਆਸ; ਏਹੋ ਆਧਾਰੁ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥੨੯॥ (ਮ: ੧/੨੪) ਭਾਵ ਵਿਸ਼ਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਅੱਗੇ ਬੇਨਤੀ- ਪੁਕਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਅੰਦਰੂਨੀ ਤਰੁਟੀਆਂ ਤੋਂ ਉੱਭਰਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।

(3). ਕਾਹੇ ਜੀਅ ਕਰਹਿ ਚਤੁਰਾਈ ? ॥ ਲੇਵੈ ਦੇਵੈ; ਢਿਲ ਨ ਪਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥੩੦॥ (ਮ: ੧/੨੫) ਭਾਵ ਵਿਸ਼ਾ ਸਿਆਣਪ (ਹੰਕਾਰ) ਹੈ, ਜਦਕਿ ਕਰਤਾਰ ਸਭ ਕੁਝ ਦਾ ਮਾਲਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਖੋਹਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।

(4). ਨ ਜਾਣਾ ਮੇਉ (ਮਲਾਹ, ਜਮਰਾਜ); ਨ ਜਾਣਾ ਜਾਲੀ (ਉਸ ਦੇ ਸ਼ਕੰਜੇ ਨੂੰ) ॥ ਜਾ ਦੁਖੁ ਲਾਗੈ; ਤਾ ਤੁਝੈ ਸਮਾਲੀ (ਸਮ੍ਹਾਲ਼ੀਂ)॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥੩੧॥ (ਮ: ੧/੨੫) ਭਾਵ ‘‘ਦੁਖੁ, ਦਾਰੂ’’ ਬਣ ਗਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਤੇਰੀ ਯਾਦ ਆਈ।

(5). ਆਪੇ ਸਚੁ; ਭਾਵੈ ਤਿਸੁ ਸਚੁ ॥ ਅੰਧਾ ਕਚਾ; ਕਚੁ ਨਿਕਚੁ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥੩੨॥ (ਮ: ੧/੨੫) ਭਾਵ ਸੱਚ ਤੇ ਕੱਚ ਨੂੰ ਤੁਲਨਾਤਮਕ ਪੱਖੋਂ ਵਿਚਾਰਨਾ ਹੀ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ।

ਉਕਤ ਪੰਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ’ਚੋਂ ਕੇਵਲ ਨੰਬਰ 2 ’ਤੇ ਦਰਜ (ਸ਼ਬਦ ਨੰਬਰ 29) ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ; ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ਼ ਮਿਲਦਾ-ਜੁਲਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਰਹਾਉ’ ਤੁਕ ਹੈ: ‘‘ਐਸਾ  ! ਤੈਂ, ਜਗੁ ਭਰਮਿ ਲਾਇਆ ॥ ਕੈਸੇ ਬੂਝੈ ? ਜਬ ਮੋਹਿਆ ਹੈ ਮਾਇਆ ॥ ੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਕਬੀਰ ਜੀ) ਭਾਵ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਰੂ-ਬਰੂ ਬੇਨਤੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ‘ਲੋਭ ਰੂਪ ਕੁੱਤਾ ਤੇ ਆਸਾ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਰੂਪ ਕੁੱਤੀਆਂ’ ਵਾਙ ਸਮਾਜਕ ਖਿੱਚ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਲੋਭ-ਲਾਲਚ ’ਚ ਮਗਨ ਮਾਤਾ ‘‘ਜਨਨੀ ਜਾਨਤ, ਸੁਤੁ ਬਡਾ ਹੋਤੁ ਹੈ ; ਇਤਨਾ ਕੁ ਨ ਜਾਨੈ, ਜਿ ਦਿਨ ਦਿਨ ਅਵਧ (ਉਮਰ) ਘਟਤੁ ਹੈ ॥’’ ਰਾਹੀਂ ਸੰਪੂਰਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਭਾਵ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਕੇਵਲ ‘ਘਰੁ ੪’ ਹੀ ਸਾਂਝ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਵਿਸ਼ੇ ਦਾ ਸਾਰ ਤੇ ਵਿਸਥਾਰ ਵੀ ਮਿਲਦਾ-ਜੁਲਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ‘ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ, ਕਬੀਰ ਜੀਉ ਕਾ ॥ ਘਰੁ ੪’ ਦਰਜ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ‘‘ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ, ਕਬੀਰ ਜੀਉ ਕਾ ॥ ਏਕੁ ਸੁਆਨੁ; ਕੈ ਘਰਿ ਗਾਵਣਾ’’ ਦਰਜ ਕਰਨ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਾਪਦਾ ਹੈ। 

ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ’ਚ ਕੁਝ ਸੰਕੇਤ ਅਸਪਸ਼ਟ ਵੀ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਕਹਤ ਕਬੀਰ, ਛੋਡਿ ਬਿਖਿਆ ਰਸ ; ਇਤੁ ਸੰਗਤਿ (ਇਸ ਕੁਸੰਗ ਨਾਲ਼) ਨਿਹਚਉ (ਭਾਵ ਯਕੀਨਨ) ਮਰਣਾ ॥’’ ਤੁਕ ’ਚ ‘ਬਿਖਿਆ ਰਸ’ (ਬਹੁ ਵਚਨ) ਹੋਣ ਉਪਰੰਤ ਵੀ ਬਿਆਨੇ ਨਹੀਂ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਆਪਣੇ ‘ਏਕੁ ਸੁਆਨੁ’ ਵਾਲ਼ੇ ਸ਼ਬਦ ’ਚ ਕਰਦੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ

ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ, ਮਹਲਾ ੧, ਘਰੁ ੪ ॥ ਏਕੁ ਸੁਆਨੁ (ਲੋਭ ਕੁੱਤਾ); ਦੁਇ ਸੁਆਨੀ ਨਾਲਿ (ਦੋ ਆਸਾ ਤੇ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਕੁੱਤੀਆਂ ਸਮੇਤ)॥ ਭਲਕੇ ਭਉਕਹਿ (ਭੌਂਕੈਂ); ਸਦਾ ਬਇਆਲਿ (ਸਵੇਰੇ)॥ ਕੂੜੁ ਛੁਰਾ; ਮੁਠਾ ਮੁਰਦਾਰੁ (ਲੋਥ, ਮੁਰਦਾ ਖਾਂਦਾ ਹੈ)॥ ਧਾਣਕ ਰੂਪਿ ਰਹਾ (ਧਨੁੱਸ਼ਧਾਰੀ, ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਬਿਰਤੀ ਵਾਲ਼ਾ ਬਣ ਕੇ ਰਹਾਂ); ਕਰਤਾਰ ! ॥੧॥ ਮੈ ਪਤਿ ਕੀ ਪੰਦਿ (ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਪ੍ਰਭਾਵਸ਼ਾਲੀ ਨੈਤਿਕਤਾ ਨਹੀਂ); ਨ ਕਰਣੀ ਕੀ ਕਾਰ (ਨਾ ਕਰਨਯੋਗ ਕਿਰਤ)॥ ਹਉ ਬਿਗੜੈ+ਰੂਪਿ (’ਚ); ਰਹਾ (ਰਹਾਂ) ਬਿਕਰਾਲ (ਡਰਾਵਣਾ ਬਣ ਕੇ)॥ ਤੇਰਾ ਏਕੁ ਨਾਮੁ; ਤਾਰੇ ਸੰਸਾਰੁ ॥ ਮੈ (ਮੈਨੂੰ), ਏਹਾ ਆਸ; ਏਹੋ ਆਧਾਰੁ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮੁਖਿ (ਮੂੰਹ ਨਾਲ਼) ਨਿੰਦਾ; ਆਖਾ (ਆਖਾਂ) ਦਿਨੁ ਰਾਤਿ ॥ ਪਰ ਘਰੁ ਜੋਹੀ (ਜੋਹੀਂ, ਤੱਕਦਾ ਹਾਂ); ਨੀਚ ਸਨਾਤਿ ॥ ਕਾਮੁ ਕ੍ਰੋਧੁ; ਤਨਿ (’ਚ) ਵਸਹਿ (ਵਸੈਂ) ਚੰਡਾਲ ॥ ਧਾਣਕ ਰੂਪਿ ਰਹਾ (ਰਹਾਂ); ਕਰਤਾਰ  ! ॥੨॥ ਫਾਹੀ ਸੁਰਤਿ (ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਫਸਾਉਣ ਵਾਲ਼ੀ ਅਕਲ, ਪਰ ਬਾਹਰੋਂ); ਮਲੂਕੀ ਵੇਸੁ (ਫ਼ਕੀਰੀ ਪਹਿਰਾਵਾ)॥ ਹਉ (ਹਉਂ) ਠਗਵਾੜਾ; ਠਗੀ (ਠੱਗੀਂ, ਲੁੱਟਦਾ ਹਾਂ) ਦੇਸੁ (ਨੂੰ)॥ ਖਰਾ ਸਿਆਣਾ; ਬਹੁਤਾ ਭਾਰੁ ॥ ਧਾਣਕ ਰੂਪਿ ਰਹਾ (ਰਹਾਂ); ਕਰਤਾਰ  ! ॥੩॥ ਮੈ ਕੀਤਾ ਨ ਜਾਤਾ (ਮੈ ਰੱਬੀ ਕਿਰਤ-ਦਾਤ ਨਾ ਜਾਣੀ); ਹਰਾਮਖੋਰੁ (ਹਰਾਮਖ਼ੋਰ)॥ ਹਉ (ਹਉਂ) ਕਿਆ ਮੁਹੁ ਦੇਸਾ (ਮੁੰਹ ਦੇਸਾਂ, ਵਿਖਾਵਾਂ) ? ਦੁਸਟੁ (ਦੁਸ਼ਟ) ਚੋਰੁ ॥ ਨਾਨਕੁ ਨੀਚੁ; ਕਹੈ ਬੀਚਾਰੁ ॥ ਧਾਣਕ ਰੂਪਿ ਰਹਾ (ਰਹਾਂ); ਕਰਤਾਰ  ! ॥੪॥੨੯॥ ਮ: ੧/੨੪)

ਉਕਤ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸਿਧਾਂਤਕ ਸਾਂਝ ਤੇ ਸਿਰਲੇਖ ’ਚ ਆਪਸੀ ਮੇਲ਼ ਦਾ ਸੰਕੇਤ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਪਾਸ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਹੋਣ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਆਪ ਦਰਜ ਕੀਤੇ, ਮਾਲੂਮ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਨਾ ਕਿ ਕਬੀਰ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ‘ਘਰੁ ੪’ ’ਚ ਗਾਉਣ ਦੀ ਕੋਈ ਰਵਾਇਤ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪੂਰੇ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਭਾਵ ‘ਰੱਬੀ ਯਾਦ ਬਨਾਮ ਭਰਮ’ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਇਉਂ ਵਰਣਨ ਕੀਤਾ: )

ਜਨਨੀ ਜਾਨਤ (ਮਾਤਾ ਸਮਝਦੀ ਹੈ ਕਿ), ਸੁਤੁ ਬਡਾ ਹੋਤੁ ਹੈ; ਇਤਨਾ ਕੁ ਨ ਜਾਨੈ, ਜਿ, ਦਿਨ-ਦਿਨ ਅਵਧ ਘਟਤੁ ਹੈ ॥ ਮੋਰ-ਮੋਰ ਕਰਿ (ਭਾਵ ਮੇਰਾ-ਮੇਰਾ ਕਰਕੇ), ਅਧਿਕ ਲਾਡੁ ਧਰਿ (ਕੇ); ਪੇਖਤ ਹੀ ਜਮਰਾਉ ਹਸੈ ॥੧॥ ਐਸਾ  ! ਤੈਂ, ਜਗੁ ਭਰਮਿ (’ਚ) ਲਾਇਆ ॥ ਕੈਸੇ ਬੂਝੈ ? ਜਬ ਮੋਹਿਆ ਹੈ ਮਾਇਆ ॥ ੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਹਤ ਕਬੀਰ, ਛੋਡਿ ਬਿਖਿਆ ਰਸ ; ਇਤੁ ਸੰਗਤਿ (ਇਸ ਕੁਸੰਗ ਨਾਲ਼) ਨਿਹਚਉ (ਭਾਵ ਯਕੀਨਨ) ਮਰਣਾ ॥ ਰਮਈਆ ਜਪਹੁ, ਪ੍ਰਾਣੀ ! ਅਨਤ (ਭਾਵ ਸਥਿਰ) ਜੀਵਣ ਬਾਣੀ ; ਇਨ ਬਿਧਿ, ਭਵ ਸਾਗਰੁ ਤਰਣਾ ॥੨॥ ਜਾਂ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ; ਤਾ (ਤਾਂ) ਲਾਗੈ ਭਾਉ ॥ ਭਰਮੁ ਭੁਲਾਵਾ, ਵਿਚਹੁ (ਵਿੱਚੋਂ) ਜਾਇ ॥ ਉਪਜੈ ਸਹਜੁ, ਗਿਆਨ ਮਤਿ ਜਾਗੈ ॥ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ (ਰਾਹੀਂ); ਅੰਤਰਿ ਲਿਵ ਲਾਗੈ ॥੩॥ ਇਤੁ ਸੰਗਤਿ; ਨਾਹੀ (ਨਾਹੀਂ) ਮਰਣਾ ॥ ਹੁਕਮੁ ਪਛਾਣਿ (ਕੇ); ਤਾ (ਤਾਂ) ਖਸਮੈ ਮਿਲਣਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥ 

(ਨੋਟ: ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ‘ਰਹਾਉ’ ’ਚ ਉਤਪੰਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸਵਾਲ ‘‘ਕੈਸੇ ਬੂਝੈ ? ਜਬ ਮੋਹਿਆ ਹੈ ਮਾਇਆ ॥’’ ਦਾ ਜਵਾਬ ‘ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ’ ਰਾਹੀਂ ‘‘ਇਤੁ ਸੰਗਤਿ, ਨਾਹੀ ਮਰਣਾ ॥ ਹੁਕਮੁ ਪਛਾਣਿ ; ਤਾ ਖਸਮੈ ਮਿਲਣਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥’’’ਚ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ’ਚ ਇੱਕ ‘ਰਹਾਉ’ ਬੰਦ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 4 ਬੰਦ ਸਨ ਜਦਕਿ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ’ਚ ਦੋ ਰਹਾਉ (ਤੁਕਾਂ) ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ 3 ਬੰਦਾਂ ’ਚ ਵਿਸ਼ਾ ਸੰਪੂਰਨ ਕਰਕੇ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ (ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਤੇ ਕਬੀਰ ਜੀ) ’ਚ ਬੰਦਾਂ ਦੀ ਕੁੱਲ ਗਿਣਤੀ 5-5 ਵੀ ਸਮਾਨੰਤਰ ਰੱਖੀ ਗਈ।)

ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ, ਤ੍ਰਿਲੋਚਨ ਕਾ ॥

ਮਾਇਆ ਮੋਹੁ (ਮੋਹ), ਮਨਿ ਆਗਲੜਾ (ਮਨ ’ਚ ਬਹੁਤ), ਪ੍ਰਾਣੀ  ! ਜਰਾ ਮਰਣੁ ਭਉ (ਬੁਢੇਪਾ, ਮੌਤ ਤੇ ਰੱਬੀ ਡਰ), ਵਿਸਰਿ ਗਇਆ ॥ ਕੁਟੰਬੁ ਦੇਖਿ (ਕੇ), ਬਿਗਸਹਿ (ਬਿਗਸੈਂ) ਕਮਲਾ ਜਿਉ (ਜਿਉਂ, ਫੁੱਲ ਵਾਙ); ਪਰ ਘਰਿ (’ਚ) ਜੋਹਹਿ (ਜੋਹੈਂ, ਤੱਕੈਂ), ਕਪਟ ਨਰਾ  ! ॥੧॥ ਦੂੜਾ ਆਇਓਹਿ (ਆਇਓਹਿਂ), ਜਮਹਿ ਤਣਾ (ਜਮਰਾਜ ਦਾ ਪੁੱਤਰ, ਬੁਢੇਪਾ) ॥ ਤਿਨ ਆਗਲੜੈ ; ਮੈ ਰਹਣੁ ਨ ਜਾਇ ॥ ਕੋਈ ਕੋਈ ਸਾਜਣੁ, ਆਇ (ਕੇ) ਕਹੈ ॥ (ਕਿ) ਮਿਲੁ, ਮੇਰੇ ਬੀਠੁਲਾ  ! ਲੈ ਬਾਹੜੀ (ਬਾਂਹੜੀ) ਵਲਾਇ (ਬਾਹਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਕਰ ਲੈ, ਗੋਦ ’ਚ ਲੈ ਲੈ)॥ ਮਿਲੁ, ਮੇਰੇ ਰਮਈਆ ! ਮੈ ਲੇਹਿ (ਲੇਹ) ਛਡਾਇ (ਭਾਵ ਮੈਨੂੰ ਛਡਾ ਲੈ)॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਅਨਿਕ ਅਨਿਕ ਭੋਗ ਰਾਜ ਬਿਸਰੇ, ਪ੍ਰਾਣੀ  ! ਸੰਸਾਰ ਸਾਗਰ ਪੈ (ਭਾਵ ਉੱਤੇ), ਅਮਰੁ ਭਇਆ ॥ ਮਾਇਆ ਮੂਠਾ ਚੇਤਸਿ ਨਾਹੀ (ਨਾਹੀਂ); ਜਨਮੁ ਗਵਾਇਓ ਆਲਸੀਆ  ! ॥੨॥ ਬਿਖਮ ਘੋਰ ਪੰਥਿ (ਰਾਹ ਉੱਤੇ) ਚਾਲਣਾ, ਪ੍ਰਾਣੀ ! ਰਵਿ ਸਸਿ (ਭਾਵ ਦਿਨ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਰਾਤ, ਅਕਲ), ਤਹ (ਤ੍ਹਾਂ) ਨ ਪ੍ਰਵੇਸੰ (ਪ੍ਰਵੇਸ਼ੰ)॥ ਮਾਇਆ ਮੋਹੁ (ਮੋਹ) ਤਬ ਬਿਸਰਿ ਗਇਆ ; ਜਾਂ ਤਜੀਅਲੇ ਸੰਸਾਰੰ ॥੩॥ ਆਜੁ, ਮੇਰੈ+ਮਨਿ (’ਚ) ਪ੍ਰਗਟੁ ਭਇਆ ਹੈ ; ਪੇਖੀਅਲੇ ਧਰਮਰਾਓ ॥ ਤਹ (ਤ੍ਹਾਂ), ਕਰ (ਹੱਥਾਂ ਨਾਲ਼) ਦਲ ਕਰਨਿ ਮਹਾਬਲੀ (ਮਹਾਂਬਲੀ); ਤਿਨ ਆਗਲੜੈ, ਮੈ ਰਹਣੁ ਨ ਜਾਇ ॥੪॥ ਜੇ ਕੋ, ਮੂੰ ਉਪਦੇਸੁ (ਉਪਦੇਸ਼) ਕਰਤੁ ਹੈ ; ਤਾ (ਤਾਂ) ਵਣਿ+ਤ੍ਰਿਣਿ (ਘਾਹ ’ਚ) ਰਤੜਾ ਨਾਰਾਇਣਾ ॥ ਐ ਜੀ  ! ਤੂੰ ਆਪੇ ਸਭ ਕਿਛੁ ਜਾਣਦਾ ; ਬਦਤਿ ਤ੍ਰਿਲੋਚਨੁ, ਰਾਮਈਆ  ! ॥੫॥੨॥

(ਨੋਟ: ਉਪਰੋਕਤ ਅਤੇ ਹੇਠਲੇ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਉਕਤ ਤ੍ਰਿਲੋਚਨ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਦਰਜ ਹੋਣਾ, ਕੇਵਲ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਸਾਂਝ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਭਗਤ ਬਾਣੀ ਤਰਤੀਬ ਨੂੰ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਕਤ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ’ਚ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਸਮਾਨਤਾ ਹੈ।)

ਸ੍ਰੀ ਰਾਗੁ, ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀਉ ਕਾ ॥

ਅਚਰਜ ਏਕੁ, ਸੁਨਹੁ; ਰੇ ਪੰਡੀਆ  ! ਅਬ ਕਿਛੁ ਕਹਨੁ ਨ ਜਾਈ ॥ ਸੁਰਿ ਨਰ, ਗਣ, ਗੰਧ੍ਰਬ, ਜਿਨਿ (ਜਿਨ੍ਹ) ਮੋਹੇ ; ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਮੇਖੁਲੀ ਲਾਈ (ਭਾਵ ਤੜਾਗੀ, ਜ਼ੰਜੀਰ ਪਾ ਕੇ) ॥੧॥ ਰਾਜਾ ਰਾਮ  ! ਅਨਹਦ ਕਿੰਗੁਰੀ (ਚੇਤਨਸੱਤਾ, ਵੀਣਾ) ਬਾਜੈ ॥ ਜਾ ਕੀ ਦਿਸਟਿ (ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਿ, ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ਼), ਨਾਦ ਲਿਵ (ਭਾਵ ਸ਼ਬਦ ਵੱਲ ਰੁਚੀ) ਲਾਗੈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭਾਠੀ (ਭਾੱਠੀ) ਗਗਨੁ (ਰੱਬੀ ਮਸਤੀ ਦਿਮਾਗ਼), ਸਿੰਙਿਆ ਅਰੁ ਚੁੰਙਿਆ (ਚੰਗੇ-ਮੰਦੇ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਪਰਖ) ; ਕਨਕ ਕਲਸ (ਸੋਨੇ ਦਾ ਮੱਟ, ਸ਼ੁੱਧ ਹਿਰਦਾ) ਇਕੁ ਪਾਇਆ ॥ ਤਿਸੁ ਮਹਿ ਧਾਰ ਚੁਐ, ਅਤਿ ਨਿਰਮਲ ; ਰਸ ਮਹਿ ਰਸਨ ਚੁਆਇਆ ॥੨॥ ਏਕ ਜੁ ਬਾਤ ਅਨੂਪ (ਉਪਮਾ ਰਹਿਤ) ਬਨੀ ਹੈ ; ਪਵਨ ਪਿਆਲਾ ਸਾਜਿਆ ॥ ਤੀਨਿ ਭਵਨ ਮਹਿ, ਏਕੋ ਜੋਗੀ (ਰੱਬ, ਉਸ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ) ; ਕਹਹੁ  ! ਕਵਨੁ ਹੈ ਰਾਜਾ  ? (ਭਾਵ ਵੱਡਾ)॥੩॥ ਐਸੇ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਗਟਿਆ ਪੁਰਖੋਤਮ ; ਕਹੁ (ਕਹ) ਕਬੀਰ  ! ਰੰਗਿ (’ਚ) ਰਾਤਾ (ਰਾੱਤਾ) ॥ ਅਉਰ (ਔਰ) ਦੁਨੀ ਸਭ, ਭਰਮਿ (’ਚ) ਭੁਲਾਨੀ ; (ਪਰ ਮੇਰਾ) ਮਨੁ, ਰਾਮ ਰਸਾਇਨ ਮਾਤਾ (ਮਾੱਤਾ) ॥੪॥੩॥

(ਨੋਟ: ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਬੰਦ ’ਚ ‘ਸਿੰਙਿਆ ਅਰੁ ਚੁੰਙਿਆ’, ਸ਼ਬਦ ਦਰਜ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਤਲਬ (ਸੰਕੇਤ) ਸ਼ਰਾਬ ਕੱਢਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੋ ਪਾਈਪਾਂ (ਨਾਲ਼ੀਆਂ) ਵੱਲ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ ਇੱਕ ਰਾਹੀਂ ਸ਼ਰਾਬ (ਗੁਣਕਾਰੀ, ਅਰਕ) ਤੇ ਦੂਸਰੀ ਰਾਹੀਂ ਵਾਧੂ ਪਾਣੀ (ਅਰਥਹੀਣ, ਔਗੁਣ) ਨਿਕਲਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰਦਿਆਂ ਅਗਰ ਦਿੱਕਤ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ‘ਙ, ਞ’ ਅੱਖਰ ਦਾ ਬਦਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਵਰਗ: ‘ਕ ਖ ਗ ਘ ਙ’ ਤੇ ‘ਚ ਛ ਜ ਝ ਞ’ ’ਚੋਂ ਪੰਜਵਾਂ ਅੱਖਰ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਅੱਖਰ ਨਾਲ਼ ਨਾਸਿਕੀ ਧੁਨੀ ਲਗਾ ਲਈ ਜਾਵੇ ਭਾਵ ਕਵਰਗ ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਅੱਖਰ ‘ਗ’ ਨਾਲ਼ ਅਨੁਨਾਸਕੀ ਧੁਨੀ ਲਗਾ ਕੇ ਪੰਜਵੇਂ ਅੱਖਰ ‘ਙ’ ਦੀ ਧੁਨੀ ਉਤਪੰਨ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ‘ਙਿਆਨ ਭਾਵ ਗਿਆਨ’ ਤੇ ਚਵਰਗ ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਅੱਖਰ ‘ਜ’ ਨਾਲ਼ ਅਨੁਨਾਸਕੀ ਧੁਨੀ ਲਗਾ ਕੇ ਪੰਜਵੇਂ ਅੱਖਰ ‘ਞ’ ਦੀ ਉਚਾਰਨ ਭਰਪਾਈ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ‘ਞਤਨ ਭਾਵ ਜਤਨ’।) 

ੴ ਸਤਿ, ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥

ਸ੍ਰੀ ਰਾਗ ; ਬਾਣੀ, ਭਗਤ ਬੇਣੀ ਜੀਉ ਕੀ ॥ ‘ਪਹਰਿਆ’; ਕੈ ਘਰਿ ਗਾਵਣਾ ॥

(ਨੋਟ: ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਵੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ‘ਪਹਰੇ’ ਸਿਰਲੇਖ ਅਧੀਨ ਸ਼ਬਦ (ਇਸੇ ਰਾਗ ’ਚ ਪਿਛਾਂਹ ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 75 ’ਤੇ ਦਰਜ) ‘‘ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ, ਮਹਲਾ ੧; ‘ਪਹਰੇ’, ਘਰੁ ੧ ॥ ਪਹਿਲੈ+ਪਹਰੈ ਰੈਣਿ ਕੈ; ਵਣਜਾਰਿਆ ਮਿਤ੍ਰਾ  ! ਹੁਕਮਿ ਪਇਆ ਗਰਭਾਸਿ ॥’’ (ਮ: ੧/੭੫) ਵੱਲ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ‘ਘਰੁ ੧’ ਹੋਣ ਕਾਰਨ, ਬੇਣੀ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵੀ ‘ਘਰੁ ੧’ ’ਚ ਗਾਉਣ ਲਈ ਹਦਾਇਤ ਹੈ।

ਸੰਖੇਪਤਾ ਕਾਰਨ ਗੁਰਬਾਣੀ ਕਾਵਿ ਲਿਖਤ ’ਚ ਕਈ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਕਾਰਕੀ ਚਿੰਨ੍ਹ (ਵਿੱਚ, ਨਾਲ਼, ਤੋਂ, ਰਾਹੀਂ, ਦੁਆਰਾ, ਨੇ ਆਦਿ); ਨਾਂਵ ਤੇ ਪੜਨਾਂਵ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਲੱਗੀ ਸਿਹਾਰੀ ’ਚੋਂ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਮਨਿ’ ਭਾਵ ਮਨ ਵਿੱਚ, ‘ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਭਾਵ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ਼, ‘ਨਾਨਕਿ’ ਭਾਵ ਨਾਨਕ ਨੇ, ‘ਓਅੰਕਾਰਿ’ ਭਾਵ ਓਅੰਕਾਰ ਤੋਂ, ਆਦਿ, ਪਰ ਉਕਤ ਦੋ ਸਿਰਲੇਖਾਂ ’ਚ ‘ਕੈ ਘਰਿ ਗਾਵਣਾ’ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਕਾਵਿ ਰੂਪ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਵਾਰਤਕ (ਤੁਕਾਂਤ ਰਹਿਤ) ਹੈ। ਇਸ ਲਿਖਤ (ਘਰਿ, ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ) ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਤਤਕਾਲੀ (ਗੁਰਮੁਖੀ) ਵਾਰਤਕ ’ਚ ਵੀ ‘ਘਰਿ’ ਦਾ ਅਰਥ ‘ਘਰ ਵਿੱਚ’ (ਅਧਿਕਰਣ ਕਾਰਕ) ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਆਧੁਨਿਕ ਪੰਜਾਬੀ ਲਿਖਤ ’ਚ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਿਆ। ‘ਕੈ ਘਰਿ’ ਵਾਰਤਕ ਨਿਯਮ; ਗੁਰਬਾਣੀ ਕਾਵਿ ਰੂਪ ’ਚ ਬਹੁਤਾਤ ’ਚ ਦਰਜ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਪੜ੍ਹੋ: ‘ਕੈ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਬਹੁਪੱਖੀ ਵਿਚਾਰ ਭਾਗ 1 ਤੋਂ 8, ਜੋ ਵਿਆਕਰਨ ਕਾਲਮ ’ਚ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਸੂਝਵਾਨ ਪਾਠਕਾਂ ਲਈ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਮੰਗਦੀ ਹੈ ਕਿ ‘‘ਏਕੁ ਸੁਆਨੁ; ਕੈ ਘਰਿ ਗਾਵਣਾ’’ ਅਤੇ ‘‘ਪਹਰਿਆ; ਕੈ ਘਰਿ ਗਾਵਣਾ ॥’’ ਸ਼ਬਦਾਂ ’ਚ ‘ਏਕੁ ਸੁਆਨੁ’ ਜਾਂ ‘ਪਹਰਿਆ’ ਵਾਲ਼ੇ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਦਰਜ ਹਨ, ਨਾ ਕਿ ‘ਕੈ ਘਰਿ ਗਾਵਣਾ’ ਵਾਲ਼ੇ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਕਰਨ (ਲਿਖਤ) ਮੁਤਾਬਕ ‘‘ਏਕੁ ਸੁਆਨੁ ਕੈ ਘਰਿ’ ਜਾਂ ‘‘ਪਹਰਿਆ ਕੈ ਘਰਿ’’ ਅਢੁਕਵਾਂ ਜੋੜ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਸਿਰਲੇਖਾਂ ਨੂੰ ਦਰਜ ਕਰਨ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਪ੍ਰਥਾਇ ਸ਼ਬਦ ਦਰਜ ਕਰਨਾ ਜਾਂ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਅਸਪਸ਼ਟਤਾ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ‘ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦਰਪਣ’ (ਪੋਥੀ ਪਹਿਲੀ, ਪੰਨਾ 588) ’ਤੇ ਉਕਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧਾਂ (ਸੰਕੇਤਾਂ) ਨੂੰ ਬਾਖ਼ੂਬੀ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਾਰਥਕ ਉਪਰਾਲਾ ਹੈ, ਪਰ ਈਸ਼ਰ ਮਾਇਕਰੋ ਮੀਡੀਆ (ਵੱਰ੍ਸ਼ਨ 2012, 2016), ਜੋ ਕਿ ਸੰਤ ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ (ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ) ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ਼ ਕਈ ਜਗ੍ਹਾ ਸਿਧਾਂਤਕ ਮਤਭੇਦ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਅੰਦਰੋਂ ਈਰਖਾਲੂ ਭਾਵਨਾ ਵਿਅਕਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਕਤ ਭਗਤ ਬੇਣੀ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦਿਆਂ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖਿਆ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਕਿ: ‘ਰਾਗ ਸਿਰੀਰਾਗ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਬੇਣੀ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ। ਇਹ ‘‘ਪਹਰਿਆਂ ਦੇ ਘਰ’’ ? ? ? (ਦੀ ਧੁਨੀ ਅਨੁਸਾਰ) ਗਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।’ (ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ) ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਮਕਸਦ:

(ੳ). ‘ਪਹਰਿਆ’ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ਼ ‘ਕੈ ਘਰਿ’ ਨੂੰ ਜੋੜ ਕੇ ਅਵਿਆਕਰਨਿਕ ਨਿਯਮ ਸਿੱਧ ਕਰਨਾ ਹੈ।

(ਅ). ਤਿੰਨ ਵਾਰ  ? ? ? ਲਿਖਣ ਦਾ ਮਤਲਬ, ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਦਰਜ ‘ਪਹਰਿਆ ਕੈ ਘਰਿ’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜ ਕੇ ‘ਪਹਰਿਆਂ ਦੇ ਘਰ’ ਤਿੰਨੇ ਗ਼ਲਤ ਸ਼ਬਦ ( ? ? ?) ਬਿਆਨ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਲਿਖਤ ’ਚ ਕਿਤੇ ਵੀ ਦਰਜ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ।

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਪਾਸ ਦਰਪਣ ਨਹੀਂ ਤੇ ਕੇਵਲ ਈਸ਼ਰ ਮਾਇਕਰੋ ਮੀਡੀਆ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਪ੍ਰਤਿ ਅਵਿਸ਼ਵਾਸ ਬਣੇਗਾ, ਜੋ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਨਹੀਂ ਹੋਏਗਾ। ਸੂਝਵਾਨ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਬਣਦਾ ਹੈ।)

ਰੇ ਨਰ  ! ਗਰਭ ਕੁੰਡਲ ਜਬ ਆਛਤ (ਹੁੰਦਾ ਸੀ) ; ਉਰਧ ਧਿਆਨ ਲਿਵ ਲਾਗਾ ॥ ਮਿਰਤਕ ਪਿੰਡਿ, ਪਦ ਮਦ ਨਾ (ਭਾਵ ਬੇਜਾਨ ਸਰੀਰ ’ਚ, ਹੋਂਦ ਤੇ ਹੰਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ), ਅਹਿਨਿਸਿ ਏਕੁ ; ਅਗਿਆਨ ਸੁ ਨਾਗਾ (ਨਾਂਗਾ ਭਾਵ ਨਾ-ਸਮਝੀ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਸੀ)॥ ਤੇ ਦਿਨ ਸੰਮਲੁ (ਸੰਮ੍ਲ਼, ਭਾਵ ਉਹ ਦਿਨ ਯਾਦ ਕਰ), ਕਸਟ ਮਹਾ ਦੁਖ (ਕਸ਼ਟ ਮਹਾਂ ਦੁੱਖ) ; ਅਬ, ਚਿਤੁ ਅਧਿਕ ਪਸਾਰਿਆ ॥ ਗਰਭ ਛੋਡਿ (ਕੇ, ਜਦ), ਮ੍ਰਿਤ ਮੰਡਲ ਆਇਆ ; ਤਉ, ਨਰਹਰਿ ਮਨਹੁ (ਮਨੋਂ) ਬਿਸਾਰਿਆ ॥੧॥ ਫਿਰਿ ਪਛੁਤਾਵਹਿਗਾ ਮੂੜਿਆ (ਪਛੁਤਾਵੈਂਗਾ, ਮੂੜ੍ਹਿਆ) ! ਤੂੰ, ਕਵਨ ਕੁਮਤਿ (ਕੁਮੱਤਿ) ਭ੍ਰਮਿ (’ਚ) ਲਾਗਾ  ? ॥ ਚੇਤਿ ਰਾਮੁ, ਨਾਹੀ (ਨਾਹੀਂ) ਜਮ ਪੁਰਿ ਜਾਹਿਗਾ (ਜਾਹਿਂਗਾ) ; ਜਨੁ ਬਿਚਰੈ ਅਨਰਾਧਾ (ਅਨਰਾੱਧਾ ਭਾਵ ਅਨਿਰੁੱਧਾ, ਅਮੋੜ)॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਾਲ ਬਿਨੋਦ (ਬਚਪਨੀ ਖੇਡਾਂ ਵਾਙ), ਚਿੰਦ (ਵਿਚਾਰ) ਰਸ ਲਾਗਾ ; ਖਿਨੁ ਖਿਨੁ ਮੋਹਿ (ਮੋਹ ’ਚ) ਬਿਆਪੈ ॥ ਰਸੁ ਮਿਸੁ (ਛਲ) ਮੇਧੁ (ਨਸ਼ਾ), ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ (ਸਮਝ ਕੇ) ਬਿਖੁ ਚਾਖੀ ; ਤਉ ਪੰਚ (ਕਾਮਾਦਿਕ) ਪ੍ਰਗਟ ਸੰਤਾਪੈ (ਸੰਤਾਪੈਂ)॥ ਜਪੁ ਤਪੁ ਸੰਜਮੁ ਛੋਡਿ (ਕੇ) ਸੁਕ੍ਰਿਤ (ਚੰਗੀ) ਮਤਿ ; ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਨ ਅਰਾਧਿਆ ॥ ਉਛਲਿਆ ਕਾਮੁ, ਕਾਲ (ਕਾਲਖ) ਮਤਿ ਲਾਗੀ ; ਤਉ, ਆਨਿ ਸਕਤਿ (ਸ਼ਕਤਿ) ਗਲਿ (ਨਾਲ਼) ਬਾਂਧਿਆ ॥੨॥ ਤਰੁਣ ਤੇਜੁ (ਜੁਆਨੀ ਦਾ ਜੋਸ਼), ਪਰ ਤ੍ਰਿਅ ਮੁਖੁ ਜੋਹਹਿ (ਜੋਹੈਂ) ; ਸਰੁ ਅਪਸਰੁ (ਚੰਗਾ-ਮੰਦਾ) ਨ ਪਛਾਣਿਆ ॥ ਉਨਮਤ ਕਾਮਿ (ਕਾਮ ’ਚ ਮਸਤ), ਮਹਾ (ਮਹਾਂ) ਬਿਖੁ ਭੂਲੈ ; ਪਾਪੁ ਪੁੰਨੁ ਨ ਪਛਾਨਿਆ ॥ ਸੁਤ ਸੰਪਤਿ ਦੇਖਿ (ਕੇ), ਇਹੁ ਮਨੁ ਗਰਬਿਆ ; ਰਾਮੁ ਰਿਦੈ ਤੇ ਖੋਇਆ ॥ ਅਵਰ ਮਰਤ, ਮਾਇਆ ਮਨੁ ਤੋਲੇ ; ਤਉ, ਭਗ ਮੁਖਿ (ਮੱਥੇ ਦੇ ਨਸੀਬ ਕਾਰਨ) ਜਨਮੁ ਵਿਗੋਇਆ (ਅਜਾਈਂ ਗਿਆ)॥੩॥ ਪੁੰਡਰ (ਚਿੱਟੇ) ਕੇਸ, ਕੁਸਮ ਤੇ ਧਉਲੇ (ਫੁੱਲ ਤੋਂ ਵੀ ਚਿੱਟੇ) ; ਸਪਤ ਪਾਤਾਲ ਕੀ ਬਾਣੀ (ਭਾਵ ਮੱਧਮ ਹੋ ਗਈ ਬੋਲੀ)॥ ਲੋਚਨ ਸ੍ਰਮਹਿ (ਸ੍ਰਮੈਂ), ਬੁਧਿ ਬਲ ਨਾਠੀ ; ਤਾ (ਤਾਂ ਵੀ) ਕਾਮੁ ਪਵਸਿ ਮਾਧਾਣੀ ॥ ਤਾ ਤੇ (ਭਾਵ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਰਨ), ਬਿਖੈ ਭਈ ਮਤਿ ਪਾਵਸਿ ; ਕਾਇਆ (ਕਾਇਆਂ) ਕਮਲੁ ਕੁਮਲਾਣਾ ॥ ਅਵਗਤਿ ਬਾਣਿ (ਰੱਬੀ ਬੋਲੀ-ਸਿਫ਼ਤ) ਛੋਡਿ (ਕੇ), ਮ੍ਰਿਤ ਮੰਡਲਿ (ਸੰਸਾਰ ’ਚ); ਤਉ ਪਾਛੈ ਪਛੁਤਾਣਾ ॥੪॥ ਨਿਕੁਟੀ ਦੇਹ (ਛੋਟੇ ਬਾਲ-ਬੱਚੇ) ਦੇਖਿ (ਕੇ), ਧੁਨਿ (ਮੋਹ) ਉਪਜੈ ; ਮਾਨ ਕਰਤ ਨਹੀ (ਨਹੀਂ) ਬੂਝੈ ॥ ਲਾਲਚੁ ਕਰੈ ਜੀਵਨ-ਪਦ ਕਾਰਨ ; ਲੋਚਨ ਕਛੂ ਨ ਸੂਝੈ ॥ ਥਾਕਾ ਤੇਜੁ, ਉਡਿਆ ਮਨੁ ਪੰਖੀ ; ਘਰਿ ਆਂਗਨਿ ਨ ਸੁਖਾਈ (ਭਾਵ ਲੋਥ ਘਰ-ਵਿਹੜੇ ’ਚ ਨਾ ਸ਼ੋਭਦੀ) ॥ ਬੇਣੀ ਕਹੈ, ਸੁਨਹੁ ਰੇ ਭਗਤਹੁ  ! (ਹੁਣ) ਮਰਨ (ਤੋਂ ਬਾਅਦ), ਮੁਕਤਿ ਕਿਨਿ (ਕਿਸ ਨੇ) ਪਾਈ  ? ॥੫॥ 

ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ ॥

ਤੋਹੀ ਮੋਹੀ (ਤੇਰਾ-ਮੇਰਾ), ਮੋਹੀ ਤੋਹੀ ; ਅੰਤਰੁ ਕੈਸਾ  ? ॥ ਕਨਕ ਕਟਿਕ (ਸੋਨੇ ਤੇ ਗਹਿਣੇ ਜਾਂ), ਜਲ ਤਰੰਗ ਜੈਸਾ ॥੧॥ ਜਉ ਪੈ, ਹਮ ਨ ਪਾਪ ਕਰੰਤਾ ; ਅਹੇ ਅਨੰਤਾ (ਹੇ ਬੇਸ਼ੁਮਾਰ ਮਾਲਕ)  ! ॥ ਪਤਿਤ ਪਾਵਨ ਨਾਮੁ, ਕੈਸੇ ਹੁੰਤਾ  ? ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਤੁਮ੍ ਜੁ ਨਾਇਕ (ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਕ), ਆਛਹੁ (ਹੈਂ) ਅੰਤਰਜਾਮੀ  ! ॥ ਪ੍ਰਭ ਤੇ ਜਨੁ ਜਾਨੀਜੈ ; ਜਨ ਤੇ ਸੁਆਮੀ ॥੨॥ ਸਰੀਰੁ ਆਰਾਧੈ (ਜੀਵਨਭਰ ਸਿਮਰਾਂ); ਮੋ ਕਉ ਬੀਚਾਰੁ ਦੇਹੂ (ਭਾਵ ਦੇਹ)॥ ਰਵਿਦਾਸ (ਲਈ/ਨੂੰ) ਸਮ ਦਲ (ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ) ਸਮਝਾਵੈ ਕੋਊ ॥੩॥

(ਨੋਟ: ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਅਖੀਰਲੀ ਤੁਕ ’ਚ ਦਰਜ ‘ਰਵਿਦਾਸ’ ਸੰਪਰਦਾਨ ਕਾਰਕ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਅੰਤ ਮੁਕਤਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਸੰਬੋਧਨ ਕਾਰਕ ਕਰਕੇ।)

Guru Granth Sahib (Page No. 89-91)

0

(ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 89-91) 

(ਨੋਟ: ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਮੂਲ ਪਾਠ ’ਚ ‘ਕੈ+ਦਰਿ’ ਜਾਂ ‘ਕੈ+ਭਾਣੈ’ ਆਦਿ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਤਲਬ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਕਾਰਕ ’ਚ ‘ਦਰਿ’ ਜਾਂ ‘ਭਾਣੈ’ ਸ਼ਬਦ ਹਨ ਉਸੇ ਕਾਰਕ ’ਚ ‘ਕੈ’ ਹੈ। ਇਹ ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ 

(1). ‘ਕੈ’ ਸ਼ਬਦ ਤੋਂ ਅਗਲਾ ਸ਼ਬਦ ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ ਜਾਂ ਅੰਤ ਦੁਲਾਵਾਂ ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ ਨਾਂਵ ਹੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਨਾ ਕਿ ਬਹੁ ਵਚਨ। ਜਦ ਬਹੁ ਵਚਨ ਸ਼ਬਦ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ‘ਕੈ’ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ‘ਕੇ’ ਦਰਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ‘‘ਤਾ ‘ਕੇ ਅੰਤ’ ਨ ਪਾਏ ਜਾਹਿ ॥’’ (ਜਪੁ) ਤੁਕ ’ਚ ‘ਕੇ’ ਉਪਰੰਤ ‘ਅੰਤ’ ਬਹੁ ਵਚਨ ਨਾਂਵ ਹੈ। 

(2). ਅਗਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਲਿਖਤ ’ਚ ‘ਕੈ’ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ ਜਾਂ ਅੰਤ ਦੁਲਾਵਾਂ ਸ਼ਬਦ ਦਰਜ ਨਾ ਹੋਣ ਤਾਂ ਵੀ ਕੇਵਲ ‘ਕੈ’ ਵੀ ਉਸੇ ਕਾਰਕ ਦੇ ਅਰਥ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ

(ੳ). ਪਿਰ ‘ਕੈ+ਭਾਣੈ’ ਨਾ ਚਲੈ..॥ ਭਾਵ ਪਤੀ ਦੇ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਨਾ ਚੱਲਦਾ (ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ, ਅਧਿਕਰਣ ਕਾਰਕ)।

(ਅ). ਸਬਦਿ ਰਤੀ ਸੋਹਾਗਣੀ ; ਸਤਿਗੁਰ ‘ਕੈ+ਭਾਇ+ਪਿਆਰਿ’ ॥ ਭਾਵ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ ਪਿਆਰ ਵਿੱਚ (ਭਾਇ+ਪਿਆਰਿ ਦੋਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ, ਅਧਿਕਰਣ ਕਾਰਕ ਹਨ)। ਇਸੇ ਨਿਯਮ ਮੁਤਾਬਕ ਅਗਾਂਹ ਕੇਵਲ ‘ਕੈ’ ਹੀ ਕਾਰਕੀ ਅਰਥ ਦੇਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਦੇ ਪਿਛੇਤਰ ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ ਜਾਂ ਅੰਤ ਦੁਲਾਵਾਂ ਸ਼ਬਦ ਦਰਜ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ

(ੲ). ਉਸਨ ਸੀਤ ਸਮਸਰਿ ਸਭ; ਤਾ ‘ਕੈ’ ॥ (ਮ: ੫/੨੫੧) ਇਸ ਤੁਕ ’ਚ ਦਰਜ ‘ਤਾ ਕੈ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ: ਉਸ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ (ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ, ਅਧਿਕਰਣ ਕਾਰਕ) ਭਾਵ ਕੇਵਲ ‘ਕੈ’ ਵੀ ਉਹੀ ਕਾਰਕੀ ਅਰਥ ਦੇ ਗਿਆ ਜੋ ‘ਕੈ’ ਸਮੇਤ ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਵਧੇਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਪੜ੍ਹੋ ‘ਕੈ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਬਹੁ ਪੱਖੀ ਵਿਚਾਰ (ਲੇਖ), ਜੋ ‘ਵਿਆਕਰਨ’ ਸਿਰਲੇਖ ਵਿੱਚ ਹੈ।)

ਸਲੋਕ, ਮ: ੩ ॥

ਵੇਸ ਕਰੇ ਕੁਰੂਪਿ ਕੁਲਖਣੀ ; ਮਨਿ+ਖੋਟੈ ਕੂੜਿਆਰਿ ॥ ਪਿਰ ਕੈ+ਭਾਣੈ ਨਾ ਚਲੈ ; ਹੁਕਮੁ ਕਰੇ ਗਾਵਾਰਿ ॥ ਗੁਰ ਕੈ+ਭਾਣੈ, ਜੋ ਚਲੈ ; ਸਭਿ ਦੁਖ ਨਿਵਾਰਣਹਾਰਿ ॥ ਲਿਖਿਆ ਮੇਟਿ ਨ ਸਕੀਐ ; ਜੋ, ਧੁਰਿ ਲਿਖਿਆ ਕਰਤਾਰਿ (ਧੁਰਿ ਕਰਤਾਰਿ ਭਾਵ ਧੁਰ ਤੋਂ ਕਰਤਾਰ ਨੇ)॥ ਮਨੁ ਤਨੁ ਸਉਪੇ (ਸੌਂਪੇ) ਕੰਤ ਕਉ ; ਸਬਦੇ ਧਰੇ ਪਿਆਰੁ (ਨੋਟ: ਜਦ ‘ਸਬਦਿ’ ਤੋਂ ‘ਸਬਦੇ’ ਬਣਤਰ ਬਣੇ ਤਾਂ ਅਰਥ ਹੁੰਦੇ ਹਨ: ‘ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਹੀ’) ॥ ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ (ਨਾਵੈਂ), ਕਿਨੈ ਨ ਪਾਇਆ ; ਦੇਖਹੁ ਰਿਦੈ, ਬੀਚਾਰਿ (ਕੇ)॥ ਨਾਨਕ  ! ਸਾ ਸੁਆਲਿਓ+ਸੁਲਖਣੀ ; ਜਿ ਰਾਵੀ ਸਿਰਜਨਹਾਰਿ (ਨੇ)॥ ੧॥

ਮ: ੩ ॥

ਮਾਇਆ ਮੋਹੁ ਗੁਬਾਰੁ (ਮੋਹ ਗ਼ੁਬਾਰ) ਹੈ ; ਤਿਸ ਦਾ, ਨ ਦਿਸੈ ਉਰਵਾਰੁ, ਨ ਪਾਰੁ ॥ ਮਨਮੁਖ ਅਗਿਆਨੀ ਮਹਾ (ਮਹਾਂ) ਦੁਖੁ ਪਾਇਦੇ (ਪਾਇੰਦੇ); ਡੁਬੇ, ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਵਿਸਾਰਿ (ਕੇ)॥ ਭਲਕੇ ਉਠਿ, ਬਹੁ ਕਰਮ ਕਮਾਵਹਿ (ਕਮਾਵੈਂ) ; ਦੂਜੈ+ਭਾਇ ਪਿਆਰੁ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਹਿ (ਸੇਵੈਂ) ਆਪਣਾ ; ਭਉਜਲੁ ਉਤਰੇ ਪਾਰਿ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਚਿ ਸਮਾਵਹਿ (ਸਮਾਵਹਿਂ) ; ਸਚੁ ਨਾਮੁ ਉਰਧਾਰਿ (ਕੇ)॥੨॥

ਪਉੜੀ ॥

ਹਰਿ, ਜਲਿ+ਥਲਿ+ਮਹੀਅਲਿ ਭਰਪੂਰਿ ; ਦੂਜਾ ਨਾਹਿ (ਨਾਹਿਂ) ਕੋਇ ॥ ਹਰਿ, ਆਪਿ ਬਹਿ (ਬਹ) ਕਰੇ ਨਿਆਉ (ਨਿਆਂਉ); ਕੂੜਿਆਰ ਸਭ ਮਾਰਿ (ਕੇ) ਕਢੋਇ ॥ ਸਚਿਆਰਾ ਦੇਇ (ਸਚਿਆਰਾਂ ਦੇ+ਇ) ਵਡਿਆਈ ; ਹਰਿ, ਧਰਮ ਨਿਆਉ (ਨਿਆਂਉ) ਕੀਓਇ (ਕੀਓ+ਇ)॥ ਸਭ, ਹਰਿ ਕੀ ਕਰਹੁ ਉਸਤਤਿ ; ਜਿਨਿ (ਜਿਨ੍ਹ), ਗਰੀਬ (ਗ਼ਰੀਬ) ਅਨਾਥ ਰਾਖਿ ਲੀਓਇ (ਲੀਓ+ਇ)॥ ਜੈਕਾਰੁ ਕੀਓ ਧਰਮੀਆ ਕਾ (ਧਰਮੀਆਂ ਕਾ) ; ਪਾਪੀ ਕਉ (ਕੌ) ਡੰਡੁ ਦੀਓਇ (ਦੀਓ+ਇ) ॥ ੧੬॥

ਸਲੋਕ, ਮ: ੩ ॥

ਮਨਮੁਖ ਮੈਲੀ (ਮੈਲ਼ੀ) ਕਾਮਣੀ, ਕੁਲਖਣੀ ਕੁਨਾਰਿ ॥ ਪਿਰੁ ਛੋਡਿਆ ਘਰਿ ਆਪਣਾ (‘ਘਰਿ’ ਭਾਵ ਹਿਰਦੇ ’ਚ ਵਸਦਾ ‘ਆਪਣਾ ਪਿਰੁ ਛੋਡਿਆ’), ਪਰ ਪੁਰਖੈ ਨਾਲਿ ਪਿਆਰੁ ॥ ਤ੍ਰਿਸਨਾ (ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ) ਕਦੇ ਨ ਚੁਕਈ (ਚੁਕ+ਈ) ; ਜਲਦੀ (ਜਲ਼ਦੀ) ਕਰੇ ਪੂਕਾਰ (‘ਪੁ’ ਨਹੀਂ, ‘ਪੂ’)॥ ਨਾਨਕ  ! ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ (ਨਾਵੈਂ), ਕੁਰੂਪਿ ਕੁਸੋਹਣੀ (ਕੁ+ਸੋਹਣੀ); ਪਰਹਰਿ ਛੋਡੀ ਭਤਾਰਿ (ਨੇ) ॥੧॥

ਮ: ੩ ॥

ਸਬਦਿ ਰਤੀ (ਰੱਤੀ) ਸੋਹਾਗਣੀ ; ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ+ਭਾਇ+ਪਿਆਰਿ ॥ ਸਦਾ ਰਾਵੇ ਪਿਰੁ ਆਪਣਾ ; ਸਚੈ ਪ੍ਰੇਮਿ+ਪਿਆਰਿ ॥ ਅਤਿ ਸੁਆਲਿਉ ਸੁੰਦਰੀ ; ਸੋਭਾਵੰਤੀ (ਸ਼ੋਭਾਵੰਤੀ) ਨਾਰਿ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਨਾਮਿ ਸੋਹਾਗਣੀ ; ਮੇਲੀ (ਮੇਲ਼ੀ) ਮੇਲਣਹਾਰਿ (ਨੇ)॥੨॥

ਪਉੜੀ ॥

ਹਰਿ  ! ਤੇਰੀ ਸਭ ਕਰਹਿ (ਕਰੈਂ) ਉਸਤਤਿ ; ਜਿਨਿ (ਜਿਨ੍ਹ) ਫਾਥੇ ਕਾਢਿਆ ॥ ਹਰਿ  ! ਤੁਧ ਨੋ ਕਰਹਿ (ਕਰਹਿਂ) ਸਭ ਨਮਸਕਾਰੁ ; ਜਿਨਿ (ਜਿਨ੍ਹ) ਪਾਪੈ ਤੇ ਰਾਖਿਆ ॥ ਹਰਿ  ! ਨਿਮਾਣਿਆ (ਨਿਮਾਣਿਆਂ) ਤੂੰ ਮਾਣੁ ; ਹਰਿ  ! ਡਾਢੀ, ਹੂੰ ਤੂੰ ਡਾਢਿਆ ॥ ਹਰਿ  ! ਅਹੰਕਾਰੀਆ (ਅਹੰਕਾਰੀਆਂ) ਮਾਰਿ (ਕੇ) ਨਿਵਾਏ ; ਮਨਮੁਖ ਮੂੜ (ਮੂੜ੍ਹ) ਸਾਧਿਆ ॥ ਹਰਿ  ! ਭਗਤਾ ਦੇਇ (ਭਗਤਾਂ ਦੇ+ਇ) ਵਡਿਆਈ ; ਗਰੀਬ (ਗ਼ਰੀਬ) ਅਨਾਥਿਆ (ਨੋਟ: ‘ਅਨਾਥਿਆਂ’ ਨਹੀਂ ਉਚਾਰਨਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ‘ਅਨਾਥ’ ਸੰਪਰਦਾਨ ਕਾਰਕ ਹੈ ਭਾਵ ‘ਗ਼ਰੀਬ ਅਨਾਥਾਂ ਲਈ’, ਜੋ ਪਹਿਲੀ ਤੁਕ ਦੇ ‘ਸਾਧਿਆ’ ਤੁਕਾਂਤ ਕਾਰਨ ‘ਅਨਾਥਿਆ’ ਬਣ ਗਿਆ)॥ ੧੭॥

ਸਲੋਕ, ਮ: ੩ ॥

ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ+ਭਾਣੈ, ਜੋ ਚਲੈ ; ਤਿਸੁ ਵਡਿਆਈ ਵਡੀ ਹੋਇ ॥ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਉਤਮੁ, ਮਨਿ ਵਸੈ ; ਮੇਟਿ ਨ ਸਕੈ, ਕੋਇ ॥ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ ਜਿਸੁ ਆਪਣੀ; ਤਿਸੁ ਕਰਮਿ ਪਰਾਪਤਿ ਹੋਇ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਕਾਰਣੁ ਕਰਤੇ ਵਸਿ ਹੈ ; ਗੁਰਮੁਖਿ ਬੂਝੈ ਕੋਇ ॥੧॥

ਮ: ੩ ॥

ਨਾਨਕ ! ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਿਨੀ (ਜਿਨ੍ਹੀਂ) ਆਰਾਧਿਆ (ਅਗੇਤਰ ‘ਆ’ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਜ਼ਰੂਰੀ); ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਲਿਵ ਤਾਰ ॥ ਮਾਇਆ ਬੰਦੀ ਖਸਮ ਕੀ ; ਤਿਨ ਅਗੈ (ਤਿਨ੍ਹ ਅੱਗੈ), ਕਮਾਵੈ ਕਾਰ ॥ ਪੂਰੈ (ਭਾਵ ਪੂਰੇ ਗੁਰੂ ਨੇ), ਪੂਰਾ ਕਰਿ (ਕੇ) ਛੋਡਿਆ ; ਹੁਕਮਿ (ਰਾਹੀਂ) ਸਵਾਰਣਹਾਰ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਜਿਨਿ (ਜਿਨ੍ਹ) ਬੁਝਿਆ ; ਤਿਨਿ (ਤਿਨ੍ਹ), ਪਾਇਆ ਮੋਖ ਦੁਆਰੁ ॥ ਮਨਮੁਖ, ਹੁਕਮੁ ਨ ਜਾਣਨੀ (ਜਾਣ+ਨੀ) ; ਤਿਨ (ਤਿਨ੍ਹ), ਮਾਰੇ ਜਮ ਜੰਦਾਰੁ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਿਨੀ (ਜਿਨ੍ਹੀਂ) ਅਰਾਧਿਆ ; ਤਿਨੀ (ਤਿਨ੍ਹੀਂ), ਤਰਿਆ ਭਉਜਲੁ ਸੰਸਾਰੁ ॥ ਸਭਿ ਅਉਗਣ, ਗੁਣੀ (ਗੁਣੀਂ, ਭਾਵ ਗੁਣਾਂ ਰਾਹੀਂ), ਮਿਟਾਇਆ ; ਗੁਰੁ ਆਪੇ ਬਖਸਣਹਾਰੁ (ਬਖ਼ਸ਼ਣਹਾਰ)॥੨॥

ਪਉੜੀ ॥

ਹਰਿ ਕੀ ਭਗਤਾ (ਭਗਤਾਂ ਭਾਵ ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ) ਪਰਤੀਤਿ (ਕਿ); ਹਰਿ, ਸਭ ਕਿਛੁ ਜਾਣਦਾ ॥ ਹਰਿ ਜੇਵਡੁ, ਨਾਹੀ (ਨਾਹੀਂ) ਕੋਈ ਜਾਣੁ (‘ਜਾਣੁ’ ਦਾ ਅੰਤ ਔਂਕੜ ਥੋੜ੍ਹਾ ਉਚਾਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ‘ਜਾਣੂ’ ਭਾਵ ਅੰਤਰਯਾਮੀ (ਨਾਂਵ) ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਹੁਕਮੀ ਭਵਿੱਖ ਕਾਲ ਕਿਰਿਆ) ; ਹਰਿ, ਧਰਮੁ ਬੀਚਾਰਦਾ ॥ ਕਾੜਾ ਅੰਦੇਸਾ ਕਿਉ (ਕਾੜ੍ਹਾ ਅੰਦੇਸ਼ਾ ਕਿਉਂ) ਕੀਜੈ  ? ਜਾ (ਜਾਂ), ਨਾਹੀ (ਨਾਹੀਂ) ਅਧਰਮਿ ਮਾਰਦਾ (ਭਾਵ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ ਨਾਲ ਮਾਰਦਾ)॥ ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ, ਸਚੁ ਨਿਆਉ (ਨਿਆਂਉ); ਪਾਪੀ ਨਰੁ ਹਾਰਦਾ ॥ ਸਾਲਾਹਿਹੁ (‘ਸਾ’ ਉਚਾਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ) ਭਗਤਹੁ  ! ਕਰ ਜੋੜਿ (ਕੇ); ਹਰਿ, ਭਗਤ ਜਨ ਤਾਰਦਾ ॥੧੮॥

ਸਲੋਕ, ਮ: ੩ ॥

ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਮਿਲਿ ਰਹਾ (ਰਹਾਂ) ; ਅੰਤਰਿ ਰਖਾ (ਰੱਖਾਂ) ਉਰਿ ਧਾਰਿ (ਕੇ)॥ ਸਾਲਾਹੀ (ਸਾਲਾਹੀਂ) ਸੋ ਪ੍ਰਭ ਸਦਾ ਸਦਾ ; ਗੁਰ ਕੈ ਹੇਤਿ+ਪਿਆਰਿ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਜਿਸੁ ਨਦਰਿ ਕਰੇ, ਤਿਸੁ ਮੇਲਿ ਲਏ ; ਸਾਈ ਸੁਹਾਗਣਿ ਨਾਰਿ ॥੧॥

ਮ: ੩ ॥

ਗੁਰ ਸੇਵਾ ਤੇ, ਹਰਿ ਪਾਈਐ ; ਜਾ ਕਉ ਨਦਰਿ ਕਰੇਇ (ਕਰੇ+ਇ)॥ ਮਾਣਸ ਤੇ ਦੇਵਤੇ ਭਏ ; ਧਿਆਇਆ (ਧਿਆਇਆਂ) ਨਾਮੁ ਹਰੇ ॥ ਹਉਮੈ ਮਾਰਿ ਮਿਲਾਇਅਨੁ ; ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ, ਤਰੇ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਸਹਜਿ ਸਮਾਇਅਨੁ ; ਹਰਿ ਆਪਣੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੇ ॥੨॥

ਪਉੜੀ ॥

ਹਰਿ (ਨੇ), ਆਪਣੀ ਭਗਤਿ ਕਰਾਇ (ਕੇ); ਵਡਿਆਈ ਵੇਖਾਲੀਅਨੁ ॥ ਆਪਣੀ, ਆਪਿ ਕਰੇ ਪਰਤੀਤਿ ; ਆਪੇ ਸੇਵ ਘਾਲੀਅਨੁ ॥ ਹਰਿ, ਭਗਤਾ (ਭਗਤਾਂ) ਨੋ ਦੇਇ (ਦੇ+ਇ) ਅਨੰਦੁ ; ਥਿਰੁ ਘਰੀ ਬਹਾਲਿਅਨੁ ॥ ਪਾਪੀਆ (ਪਾਪੀਆਂ) ਨੋ, ਨ ਦੇਈ ਥਿਰੁ ਰਹਣਿ ; ਚੁਣਿ, ਨਰਕ ਘੋਰਿ ਚਾਲਿਅਨੁ ॥ ਹਰਿ ਭਗਤਾ (ਭਗਤਾਂ) ਨੋ ਦੇਇ (ਦੇ+ਇ) ਪਿਆਰੁ ; ਕਰਿ ਅੰਗੁ, ਨਿਸਤਾਰਿਅਨੁ ॥੧੯॥ 

(ਨੋਟ: ਉਕਤ ਦੂਸਰੇ ਸਲੋਕ ਅਤੇ ਪਉੜੀ ਦੀਆਂ ਤਮਾਮ ਤੁਕਾਂ ਦੇ ਪਿਛੇਤਰ ‘ਮਿਲਾਇਅਨੁ, ਸਮਾਇਅਨੁ, ਵੇਖਾਲੀਅਨੁ, ਘਾਲੀਅਨੁ, ਬਹਾਲਿਅਨੁ, ਚਾਲਿਅਨੁ, ਨਿਸਤਾਰਿਅਨੁ’ ਸ਼ਬਦ ਦਰਜ ਹਨ, ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਲਿਖਤ ਮੁਤਾਬਕ ‘ਕਿਰਿਆ+ਪੜਨਾਂਵ’ (ਸੰਯੁਕਤ) ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ: ‘ਉਸ ਨੇ ਮਿਲਾਏ, ਉਸ ਨੇ ਸਮਾਏ, ਉਸ ਨੇ ਵੇਖਾਈ, ਉਸ ਨੇ ਘਾਲੀ, ਉਸ ਨੇ ਬਹਾਏ (ਬਿਠਾਏ), ਉਸ ਨੇ ਚਲਾਏ, ਉਸ ਨੇ ਨਿਸਤਾਰੇ’; ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ‘ਅਨੁ’ ਪਿਛੇਤਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਗਰ ‘ਇ’ ਹੈ ਤਾਂ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਬਹੁ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਗਰ ‘ਈ’ ਹੈ ਤਾਂ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ‘ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ’ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ

ਸਲੋਕ॥੨॥ ਹਉਮੈ ਮਾਰਿ ‘ਮਿਲਾਇਅਨੁ’ ; ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ, ਤਰੇ ॥ ਭਾਵ ਹੰਕਾਰ ਮਾਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ‘ਉਸ ਨੇ ਮਿਲਾਏ’; ਪੁਲਿੰਗ, ਬਹੁ ਵਚਨ।

ਨਾਨਕ  ! ਸਹਜਿ ‘ਸਮਾਇਅਨੁ’ ; ਹਰਿ ਆਪਣੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੇ ॥੨॥ ਭਾਵ ਅਡੋਲਤਾ ਵਿੱਚ ‘ਉਸ ਨੇ ਟਿਕਾਏ’; ਪੁਲਿੰਗ, ਬਹੁ ਵਚਨ।

ਪਉੜੀ ॥ ਹਰਿ, ਆਪਣੀ ਭਗਤਿ ਕਰਾਇ ; ਵਡਿਆਈ ‘ਵੇਖਾਲੀਅਨੁ’ ॥ ਭਾਵ ਭਗਤ-ਜਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ੋਭਾ ‘ਉਸ ਨੇ ਵਿਖਾਈ’; ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ।

ਆਪਣੀ, ਆਪਿ ਕਰੇ ਪਰਤੀਤਿ ; ਆਪੇ ਸੇਵ ‘ਘਾਲੀਅਨੁ’ ॥ ਭਾਵ ਭਗਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਆਪ ਹੀ ਆਪਣੀ ਸੇਵਾ ‘ਉਸ ਨੇ ਘਾਲੀ’ ਜਾਂ ਕੀਤੀ; ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ।

ਹਰਿ ਭਗਤਾ ਨੋ ਦੇਇ ਅਨੰਦੁ ; ਥਿਰੁ ਘਰੀ ‘ਬਹਾਲਿਅਨੁ’ ॥ ਭਾਵ ਅਡੋਲ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ‘ਉਸ ਨੇ ਬੈਠਾਏ’; ਪੁਲਿੰਗ, ਬਹੁ ਵਚਨ ।

ਪਾਪੀਆ (ਪਾਪੀਆਂ) ਨੋ, ਨ ਦੇਈ ਥਿਰੁ ਰਹਣਿ ; ਚੁਣਿ, ਨਰਕ ਘੋਰਿ ‘ਚਾਲਿਅਨੁ’ ॥ ਭਾਵ ਚੁਣ ਕੇ ਨਰਕ-ਘੋਰ ਵਿੱਚ ‘ਉਸ ਨੇ ਚਲਾਏ’; ਪੁਲਿੰਗ, ਬਹੁ ਵਚਨ ।

ਹਰਿ, ਭਗਤਾ ਨੋ ਦੇਇ ਪਿਆਰੁ ; ਕਰਿ ਅੰਗੁ, ‘ਨਿਸਤਾਰਿਅਨੁ’ ॥੧੯॥ ਭਾਵ ਪੱਖ ਕਰ ਕੇ ‘ਉਸ ਨੇ ਪਾਰ ਲੰਘਾਏ’; ਪੁਲਿੰਗ, ਬਹੁ ਵਚਨ ।)

ਸਲੋਕ, ਮ: ੧ ॥

ਕੁਬੁਧਿ ਡੂਮਣੀ, ਕੁਦਇਆ ਕਸਾਇਣਿ ; ਪਰ ਨਿੰਦਾ ਘਟ ਚੂਹੜੀ ; ਮੁਠੀ ਕ੍ਰੋਧਿ+ਚੰਡਾਲਿ (ਨੇ) ॥ ਕਾਰੀ ਕਢੀ (ਕੱਢੀ), ਕਿਆ ਥੀਐ  ? ਜਾਂ, ਚਾਰੇ ਬੈਠੀਆ (ਬੈਠੀਆਂ) ਨਾਲਿ ॥ ਸਚੁ ਸੰਜਮੁ, ਕਰਣੀ ਕਾਰਾਂ ; ਨਾਵਣੁ ਨਾਉ ਜਪੇਹੀ (ਨ੍ਹਾਵਣ ਨਾਉਂ ਜਪੇਹੀ; ਨੋਟ: ‘ਜਪੇਹੀ’ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ‘ਜਪੇਹੀਂ’ ਗ਼ਲਤ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਬਹੁ ਵਚਨ ਕਿਰਿਆ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ‘ਜਪੇਹਿ’ ਕਰਮ ਕਾਰਕ, ਇੱਕ ਵਚਨ ਕਿਰਦੰਤ ਦਾ ਕਾਵਿ ਤੋਲ ਕਾਰਨ ‘ਜਪੇਹੀ’ ਬਣਿਆ ਹੈ ਭਾਵ ‘ਨਾਮ ਜਪਣ ਨੂੰ ਇਸ਼ਨਾਨ ਬਣਾ’ ਜਦਕਿ ‘ਜਪੇਹੀਂ’ ਅੰਤ ਬਿੰਦੀ ਦਾ ਤੋਲ ਅਗਲੀ ਤੁਕ ਦੇ ਅੰਤ ’ਚ ਦਰਜ ‘ਦੇਹੀ’ ਨਾਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ। )॥ ਨਾਨਕ  ! ਅਗੈ (ਅੱਗੈ) ਊਤਮ ਸੇਈ ; ਜਿ ਪਾਪਾਂ ਪੰਦਿ ਨ ਦੇਹੀ ॥੧॥

ਮ: ੧ ॥

ਕਿਆ ਹੰਸੁ  ? ਕਿਆ ਬਗੁਲਾ (‘ਗੁ’ ਦਾ ਔਂਕੜ ਉਚਾਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ) ? ਜਾ ਕਉ ਨਦਰਿ ਕਰੇਇ (ਕਰੇ+ਇ)॥ ਜੋ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ, ਨਾਨਕਾ  ! ਕਾਗਹੁ (ਕਾਗੋਂ) ਹੰਸੁ ਕਰੇਇ (ਕਰੇ+ਇ)॥੨॥

ਪਉੜੀ ॥

ਕੀਤਾ ਲੋੜੀਐ ਕੰਮੁ ; ਸੁ, ਹਰਿ ਪਹਿ ਆਖੀਐ ॥ ਕਾਰਜੁ ਦੇਇ (ਦੇ+ਇ) ਸਵਾਰਿ ; ਸਤਿਗੁਰ ਸਚੁ ਸਾਖੀਐ ॥ ਸੰਤਾ (ਸੰਤਾਂ) ਸੰਗਿ ਨਿਧਾਨੁ ; ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਚਾਖੀਐ ॥ ਭੈ ਭੰਜਨ ਮਿਹਰਵਾਨ ; ਦਾਸ ਕੀ ਰਾਖੀਐ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਇ (ਕੇ); ਅਲਖੁ (ਅ+ਲਖ) ਪ੍ਰਭੁ ਲਾਖੀਐ ॥੨੦॥

ਸਲੋਕ, ਮ: ੩ ॥

ਜੀਉ ਪਿੰਡੁ ਸਭੁ ਤਿਸ ਕਾ, ਸਭਸੈ ਦੇਇ (ਦੇ+ਇ) ਅਧਾਰੁ ॥ ਨਾਨਕ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਸੇਵੀਐ ; ਸਦਾ ਸਦਾ ਦਾਤਾਰੁ ॥ ਹਉ (ਹੌਂ), ਬਲਿਹਾਰੀ ਤਿਨ ਕਉ (ਤਿਨ੍ਹ ਕੌ); ਜਿਨਿ (ਜਿਨ੍ਹ), ਧਿਆਇਆ ਹਰਿ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ॥ ਓਨਾ (ਓਨ੍ਹਾਂ) ਕੇ ਮੁਖ ਸਦ ਉਜਲੇ ; ਓਨਾ (ਓਨ੍ਹਾਂ) ਨੋ, ਸਭੁ ਜਗਤੁ ਕਰੇ ਨਮਸਕਾਰੁ ॥੧॥

ਮ: ੩ ॥

ਸਤਿਗੁਰ ਮਿਲਿਐ, ਉਲਟੀ ਭਈ ; ਨਵ ਨਿਧਿ ਖਰਚਿਉ ਖਾਉ ॥ ਅਠਾਰਹ (ਅਠਾਰਹਂ, ਅਠਾਰਾਂ) ਸਿਧੀ ਪਿਛੈ ਲਗੀਆ ਫਿਰਨਿ (ਲੱਗੀਆਂ ਫਿਰਨ੍) ; ਨਿਜ ਘਰਿ ਵਸੈ, ਨਿਜ ਥਾਇ (ਥਾਂਇ) ॥ ਅਨਹਦ ਧੁਨੀ ਸਦ ਵਜਦੇ ; ਉਨਮਨਿ ਹਰਿ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਹਰਿ ਭਗਤਿ, ਤਿਨਾ (ਤਿਨ੍ਹਾਂ) ਕੈ ਮਨਿ ਵਸੈ ; ਜਿਨ (ਜਿਨ੍ਹ), ਮਸਤਕਿ ਲਿਖਿਆ ਧੁਰਿ, ਪਾਇ ॥੨॥

ਪਉੜੀ ॥

ਹਉ (ਹੌਂ) ਢਾਢੀ, ਹਰਿ ਪ੍ਰਭ ਖਸਮ ਕਾ ; ਹਰਿ ਕੈ+ਦਰਿ ਆਇਆ ॥ ਹਰਿ, ਅੰਦਰਿ ਸੁਣੀ ਪੂਕਾਰ (‘ਪੁ’ ਨਹੀਂ, ‘ਪੂ’); ਢਾਢੀ, ਮੁਖਿ ਲਾਇਆ ॥ ਹਰਿ (ਨੇ), ਪੁਛਿਆ ਢਾਢੀ ਸਦਿ ਕੈ (ਪੁੱਛਿਆ ਢਾਢੀ ਸੱਦ ਕੈ); ਕਿਤੁ+ਅਰਥਿ (ਲਈ) ਤੂੰ ਆਇਆ ॥ ਨਿਤ ਦੇਵਹੁ ਦਾਨੁ ਦਇਆਲ ਪ੍ਰਭ  ! ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ ॥ ਹਰਿ ਦਾਤੈ (ਨੇ), ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪਾਇਆ ; ਨਾਨਕੁ ਪੈਨਾਇਆ ॥੨੧॥੧॥ ਸੁਧੁ 

Guru Granth Sahib (Page No. 85-89)

0

(ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 85-89)

ਸਲੋਕ, ਮ: ੩ ॥

ਪੜਿ ਪੜਿ (ਪੜ੍ਹ-ਪੜ੍ਹ) ਪੰਡਿਤ ਬੇਦ ਵਖਾਣਹਿ (ਵਖਾਣਹਿਂ) ; ਮਾਇਆ ਮੋਹ ਸੁਆਇ ॥ ਦੂਜੈ+ਭਾਇ, ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਵਿਸਾਰਿਆ; ਮਨ ਮੂਰਖ (ਨੂੰ) ਮਿਲੈ ਸਜਾਇ (ਸਜ਼ਾਇ)॥ ਜਿਨਿ (ਜਿਨ੍ਹ), ਜੀਉ ਪਿੰਡੁ ਦਿਤਾ (ਦਿੱਤਾ) ; ਤਿਸੁ ਕਬਹੂੰ ਨ ਚੇਤੈ ; ਜੋ ਦੇਂਦਾ ਰਿਜਕੁ (ਰਿਜ਼ਕ) ਸੰਬਾਹਿ (ਨੋਟ: ‘ਸੰਬਾਹਿ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ: ‘ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ’, ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ, ਪਰ ਪਿਛਲਾ (ਸਜ਼ਾਇ) ਤੇ ਅਗਲਾ (ਜਾਇ) ਤੁਕਾਂਤ ਮਿਲਾਣ ਲਈ ‘ਸੰਬਾਹਿ’ ਦਾ ਅੰਤ ‘ਹਿ’ ਥੋੜ੍ਹਾ ਉਚਾਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ) ॥ ਜਮ ਕਾ ਫਾਹਾ ਗਲਹੁ (ਗਲੋਂ) ਨ ਕਟੀਐ (ਕੱਟੀਐ); ਫਿਰਿ-ਫਿਰਿ ਆਵੈ ਜਾਇ ॥ ਮਨਮੁਖਿ ਕਿਛੂ ਨ ਸੂਝੈ ਅੰਧੁਲੇ (ਨੂੰ); ਪੂਰਬਿ ਲਿਖਿਆ ਕਮਾਇ ॥ ਪੂਰੈ+ਭਾਗਿ, ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲੈ ਸੁਖ+ਦਾਤਾ ; ਨਾਮੁ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ ॥ ਸੁਖੁ ਮਾਣਹਿ, ਸੁਖੁ ਪੈਨਣਾ ; ਸੁਖੇ+ਸੁਖਿ ਵਿਹਾਇ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਸੋ ਨਾਉ (ਨਾਉਂ), ਮਨਹੁ (ਮਨੋਂ) ਨ ਵਿਸਾਰੀਐ ; ਜਿਤੁ, ਦਰਿ+ਸਚੈ ਸੋਭਾ (ਸ਼ੋਭਾ) ਪਾਇ ॥੧॥

ਮ: ੩ ॥

ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿ, ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ; ਸਚੁ+ਨਾਮੁ+ਗੁਣਤਾਸੁ ॥ ਗੁਰਮਤੀ ਆਪੁ ਪਛਾਣਿਆ; ਰਾਮ ਨਾਮ ਪਰਗਾਸੁ ॥ ਸਚੋ ਸਚੁ ਕਮਾਵਣਾ ; ਵਡਿਆਈ ਵਡੇ ਪਾਸਿ ॥ ਜੀਉ ਪਿੰਡੁ ਸਭੁ ਤਿਸ ਕਾ ; ਸਿਫਤਿ (ਸਿਫ਼ਤਿ) ਕਰੇ ਅਰਦਾਸਿ ॥ ਸਚੈ+ਸਬਦਿ ਸਾਲਾਹਣਾ ; ਸੁਖੇ+ਸੁਖਿ ਨਿਵਾਸੁ ॥ ਜਪੁ ਤਪੁ ਸੰਜਮੁ ਮਨੈ ਮਾਹਿ (ਮਾਹਿਂ) ; ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ (ਨਾਵੈਂ), ਧ੍ਰਿਗੁ ਜੀਵਾਸੁ ॥ ਗੁਰਮਤੀ ਨਾਉ (ਨਾਉਂ) ਪਾਈਐ ; ਮਨਮੁਖ ਮੋਹਿ (ਮੋਹ) ਵਿਣਾਸੁ ॥ ਜਿਉ (ਜਿਉਂ) ਭਾਵੈ, ਤਿਉ (ਤਿਉਂ) ਰਾਖੁ ਤੂੰ ; ਨਾਨਕੁ ਤੇਰਾ ਦਾਸੁ ॥੨॥

ਪਉੜੀ ॥

ਸਭੁ ਕੋ ਤੇਰਾ, ਤੂੰ ਸਭਸੁ ਦਾ ; ਤੂੰ ਸਭਨਾ (ਸਭਨਾਂ) ਰਾਸਿ ॥ ਸਭਿ, ਤੁਧੈ ਪਾਸਹੁ (ਪਾਸੋਂ) ਮੰਗਦੇ ; ਨਿਤ ਕਰਿ ਅਰਦਾਸਿ ॥ ਜਿਸੁ ਤੂੰ ਦੇਹਿ (ਦੇਹਿਂ), ਤਿਸੁ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਮਿਲੈ ; ਇਕਨਾ ਦੂਰਿ, ਹੈ (ਹੈਂ) ਪਾਸਿ ॥ ਤੁਧੁ ਬਾਝਹੁ, ਥਾਉ ਕੋ ਨਾਹੀ (ਥਾਉਂ ਕੋ ਨਾਹੀਂ); ਜਿਸੁ ਪਾਸਹੁ (ਪਾਸੋਂ) ਮੰਗੀਐ ; ਮਨਿ, ਵੇਖਹੁ ਕੋ ਨਿਰਜਾਸਿ ॥ ਸਭਿ ਤੁਧੈ ਨੋ ਸਾਲਾਹਦੇ (ਨੋਟ: ‘ਸਾ’ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਜ਼ਰੂਰੀ); ਦਰਿ, ਗੁਰਮੁਖਾ (ਗੁਰਮੁਖਾਂ) ਨੋ ਪਰਗਾਸਿ ॥੯॥

ਸਲੋਕ, ਮ: ੩ ॥

ਪੰਡਿਤੁ ਪੜਿ ਪੜਿ ਉਚਾ (ਪੜ੍ਹ-ਪੜ੍ਹ ਉੱਚਾ) ਕੂਕਦਾ ; ਮਾਇਆ ਮੋਹਿ (ਮੋਹ) ਪਿਆਰੁ ॥ ਅੰਤਰਿ ਬ੍ਰਹਮੁ ਨ ਚੀਨਈ (ਚੀਨ+ਈ); ਮਨਿ ਮੂਰਖੁ ਗਾਵਾਰੁ ॥ ਦੂਜੈ+ਭਾਇ, ਜਗਤੁ ਪਰਬੋਧਦਾ; ਨਾ ਬੂਝੈ ਬੀਚਾਰੁ ॥ ਬਿਰਥਾ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇਆ ; ਮਰਿ ਜੰਮੈ, ਵਾਰੋ-ਵਾਰ ॥੧॥

ਮ: ੩ ॥

ਜਿਨੀ (ਜਿਨ੍ਹੀਂ)) ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿਆ, ਤਿਨੀ ਨਾਉ (ਤਿਨੀਂ ਨਾਉਂ) ਪਾਇਆ ; ਬੂਝਹੁ ਕਰਿ ਬੀਚਾਰੁ ॥ ਸਦਾ ਸਾਂਤਿ (ਸ਼ਾਂਤਿ) ਸੁਖੁ ਮਨਿ ਵਸੈ ; ਚੂਕੈ ਕੂਕ ਪੁਕਾਰ ॥ ਆਪੈ ਨੋ, ਆਪੁ ਖਾਇ, ਮਨੁ ਨਿਰਮਲੁ ਹੋਵੈ ; ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਵੀਚਾਰੁ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਸਬਦਿ ਰਤੇ (ਰੱਤੇ) ਸੇ ਮੁਕਤੁ ਹੈ (ਹੈਂ) ; ਹਰਿ ਜੀਉ ਹੇਤਿ ਪਿਆਰੁ ॥੨॥

(ਨੋਟ: ਉਕਤ ਆਖ਼ਰੀ ਤੁਕ ‘‘ਹਰਿ ਜੀਉ ਹੇਤਿ+ਪਿਆਰੁ ॥’’ ’ਚ ਦਰਜ ‘ਹੇਤਿ+ਪਿਆਰੁ’ ਬਣਤਰ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹਾ ਸਮਝਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਲਿਖਤ ਮੁਤਾਬਕ ‘ਹੇਤੁ+ਪਿਆਰੁ’ (1 ਵਾਰ), ‘ਹੇਤਿ+ਪਿਆਰਿ’ (12 ਵਾਰ) ਤੇ ‘ਹੇਤਿ+ਪਿਆਰੁ’ (ਕੇਵਲ 1 ਵਾਰ) ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ ਪੰਕਤੀ ’ਚ ਦਰਜ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਦੋਵੇਂ ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦ ਸਰੂਪ ਗੁਰਬਾਣੀ ਲਿਖਤ ਮੁਤਾਬਕ ਹਨ ਤੇ ਤੀਸਰੇ (ਪਿਆਰੁ) ਦਾ ਸਰੂਪ ਵੀ ਅਗਰ ਦੂਸਰੇ ‘ਹੇਤਿ+ਪਿਆਰਿ’ ਵਾਙ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਲਈ ਮੁਕੰਮਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਲਿਖਤ ਇੱਕ ਨਿਯਮ ਅਧੀਨ ਹੋ ਜਾਣੀ ਸੀ।

ਕਈ ਸੱਜਣ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਤੁਕਾਂਤ ਮੇਲ਼ ਤੁਕ ‘‘ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਵੀਚਾਰੁ ॥’’ ਦੇ ਅਖੀਰ ’ਚ ਦਰਜ ‘ਵੀਚਾਰੁ’ ਸ਼ਬਦ ਅੰਤ ਔਂਕੜ ਕਾਰਨ ‘ਪਿਆਰੁ’ ਅੰਤ ਔਂਕੜ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਨਿਯਮ ਮੁਤਾਬਕ ਤਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਲਗਾਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰਨਾ ਹੀ ਦਰੁਸਤ ਹੋਵੇਗਾ ਜਦਕਿ ‘ਹੇਤਿ+ਪਿਆਰਿ’ ਤੁਕਾਂ ਦਾ (ਬਾਕੀ 12 ਵਾਰ) ਤੁਕਾਂਤ ਇਸ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ

(1). ਨਾਰੀ ਅੰਦਰਿ ਸੋਹਣੀ; ਮਸਤਕਿ ਮਣੀ ‘ਪਿਆਰੁ’ (ਅੰਤ ਔਂਕੜ)॥ ਸੋਭਾ ਸੁਰਤਿ ਸੁਹਾਵਣੀ; ਸਾਚੈ ਪ੍ਰੇਮਿ ‘ਅਪਾਰ’ (ਅੰਤ ਮੁਕਤਾ)॥ ਬਿਨੁ ਪਿਰ, ਪੁਰਖੁ ਨ ਜਾਣਈ; ਸਾਚੇ ਗੁਰ ਕੈ ਹੇਤਿ ‘ਪਿਆਰਿ’  (ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ) ॥੬॥ (ਮ: ੧/੫੪)

(2). ਚਿਤੇ ਦਿਸਹਿ ਧਉਲਹਰ; ਬਗੇ ਬੰਕ ‘ਦੁਆਰ’ (ਅੰਤ ਮੁਕਤਾ)॥ ਕਰਿ ਮਨ ਖੁਸੀ ਉਸਾਰਿਆ; ਦੂਜੈ ਹੇਤਿ ‘ਪਿਆਰਿ’  (ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ)॥ ਅੰਦਰੁ ਖਾਲੀ ਪ੍ਰੇਮ ਬਿਨੁ; ਢਹਿ ਢੇਰੀ ਤਨੁ ‘ਛਾਰੁ’ (ਅੰਤ ਔਂਕੜ)॥੧॥ (ਮ: ੧/੬੨)

(3). ਗੁਰਮੁਖੀਆ ਮੁਹ ਸੋਹਣੇ; ਗੁਰ ਕੈ ਹੇਤਿ ‘ਪਿਆਰਿ’  (ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ)॥ ਸਚੀ ਭਗਤੀ, ਸਚਿ ਰਤੇ; ਦਰਿ+ਸਚੈ ‘ਸਚਿਆਰ’ (ਅੰਤ ਮੁਕਤਾ)॥ ਆਏ ਸੇ ਪਰਵਾਣੁ ਹੈ (ਹੈਂ); ਸਭ ਕੁਲ ਕਾ ਕਰਹਿ ‘ਉਧਾਰੁ’ (ਅੰਤ ਔਂਕੜ) ॥੭॥ (ਮ: ੩/੬੬) ਆਦਿ।)

ਪਉੜੀ ॥

ਹਰਿ ਕੀ ਸੇਵਾ ਸਫਲ ਹੈ ; ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਾਵੈ ਥਾਇ (ਥਾਂਇ)॥ ਜਿਸੁ ਹਰਿ ਭਾਵੈ, ਤਿਸੁ ਗੁਰੁ ਮਿਲੈ ; ਸੋ, ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਹਰਿ ਪਾਈਐ ; ਹਰਿ ਪਾਰਿ ਲਘਾਇ (ਲੰਘਾਇ)॥ ਮਨਹਠਿ, ਕਿਨੈ ਨ ਪਾਇਓ ; ਪੁਛਹੁ ਵੇਦਾ (ਵੇਦਾਂ) ਜਾਇ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਹਰਿ ਕੀ ਸੇਵਾ, ਸੋ ਕਰੇ ; ਜਿਸੁ, ਲਏ ਹਰਿ ਲਾਇ ॥੧੦॥

ਸਲੋਕ, ਮ: ੩ ॥

ਨਾਨਕ  ! ਸੋ ਸੂਰਾ ਵਰੀਆਮੁ (ਨੋਟ: ‘ਰੀ’ ਨੂੰ ‘ਰਿ’ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਨਾ); ਜਿਨਿ (ਜਿਨ੍ਹ), ਵਿਚਹੁ ਦੁਸਟੁ (ਵਿੱਚੋਂ ਦੁਸ਼ਟ) ਅਹੰਕਰਣੁ ਮਾਰਿਆ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਸਾਲਾਹਿ (ਸਾਲਾਹ); ਜਨਮੁ ਸਵਾਰਿਆ ॥ ਆਪਿ ਹੋਆ ਸਦਾ ਮੁਕਤੁ ; ਸਭੁ ਕੁਲੁ ਨਿਸਤਾਰਿਆ ॥ ਸੋਹਨਿ ਸਚਿ+ਦੁਆਰਿ ; ਨਾਮੁ ਪਿਆਰਿਆ ॥ ਮਨਮੁਖ ਮਰਹਿ (ਮਰੈਂ) ਅਹੰਕਾਰਿ ; ਮਰਣੁ ਵਿਗਾੜਿਆ ॥ ਸਭੋ ਵਰਤੈ ਹੁਕਮੁ ; ਕਿਆ ਕਰਹਿ (ਕਰੈਂ) ਵਿਚਾਰਿਆ  ? ॥ ਆਪਹੁ (ਆਪੋਂ) ਦੂਜੈ ਲਗਿ (ਲੱਗ); ਖਸਮੁ ਵਿਸਾਰਿਆ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ (ਨਾਵੈਂ) ਸਭੁ ਦੁਖੁ, ਸੁਖੁ ਵਿਸਾਰਿਆ ॥੧॥

ਮ: ੩ ॥

ਗੁਰਿ+ਪੂਰੈ, ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਦਿੜਾਇਆ (ਦਿੜ੍ਹਾਇਆ); ਤਿਨਿ (ਤਿਨ੍ਹ), ਵਿਚਹੁ (ਵਿੱਚੋਂ) ਭਰਮੁ ਚੁਕਾਇਆ ॥ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਹਰਿ ਕੀਰਤਿ ਗਾਈ ; ਕਰਿ ਚਾਨਣੁ, ਮਗੁ ਦਿਖਾਇਆ ॥ ਹਉਮੈ ਮਾਰਿ, ਏਕ ਲਿਵ ਲਾਗੀ ; ਅੰਤਰਿ ਨਾਮੁ ਵਸਾਇਆ ॥ ਗੁਰਮਤੀ, ਜਮੁ ਜੋਹਿ (ਜੋਹ) ਨ ਸਾਕੈ ; ਸਾਚੈ ਨਾਮਿ ਸਮਾਇਆ ॥ ਸਭੁ, ਆਪੇ ਆਪਿ ਵਰਤੈ ਕਰਤਾ ; ਜੋ ਭਾਵੈ, ਸੋ ਨਾਇ (ਨਾਇਂ) ਲਾਇਆ ॥ ਜਨ ਨਾਨਕੁ ਨਾਮੁ ਲਏ, ਤਾ (ਤਾਂ) ਜੀਵੈ ; ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ (ਨਾਵੈਂ), ਖਿਨੁ ਮਰਿ ਜਾਇਆ ॥੨॥

ਪਉੜੀ ॥

ਜੋ ਮਿਲਿਆ, ਹਰਿ ਦੀਬਾਣ ਸਿਉ (ਸਿਉਂ); ਸੋ, ਸਭਨੀ ਦੀਬਾਣੀ (ਸਭਨੀਂ ਦੀਵਾਣੀਂ) ਮਿਲਿਆ ॥ ਜਿਥੈ ਓਹੁ (ਓਹ) ਜਾਇ, ਤਿਥੈ ਓਹੁ ਸੁਰਖਰੂ (ਓਹ ਸੁਰਖ਼ਰੂ) ; ਉਸ ਕੈ ਮੁਹਿ+ਡਿਠੈ (ਮੁੰਹ+ਡਿਠੈ), ਸਭ ਪਾਪੀ ਤਰਿਆ ॥ ਓਸੁ ਅੰਤਰਿ, ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ ਹੈ ; ਨਾਮੋ ਪਰਵਰਿਆ ॥ ਨਾਉ (ਨਾਉਂ) ਪੂਜੀਐ, ਨਾਉ (ਨਾਉਂ) ਮੰਨੀਐ ; ਨਾਇ (ਨਾਇਂ), ਕਿਲਵਿਖ ਸਭ ਹਿਰਿਆ ॥ ਜਿਨੀ (ਜਿਨ੍ਹੀਂ) ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ, ਇਕ ਮਨਿ+ਇਕ ਚਿਤਿ ; ਸੇ, ਅਸਥਿਰੁ ਜਗਿ ਰਹਿਆ ॥੧੧॥

ਸਲੋਕ, ਮ: ੩ ॥

ਆਤਮਾ ਦੇਉ ਪੂਜੀਐ ; ਗੁਰ ਕੈ ਸਹਜਿ+ਸੁਭਾਇ ॥ ਆਤਮੇ ਨੋ ਆਤਮੇ ਦੀ, ਪ੍ਰਤੀਤਿ ਹੋਇ ; ਤਾ (ਤਾਂ), ਘਰ ਹੀ ਪਰਚਾ ਪਾਇ ॥ ਆਤਮਾ ਅਡੋਲੁ, ਨ ਡੋਲਈ (ਡੋਲ+ਈ); ਗੁਰ ਕੈ ਭਾਇ+ਸੁਭਾਇ ॥ ਗੁਰ ਵਿਣੁ, ਸਹਜੁ ਨ ਆਵਈ (ਆਵ+ਈ); ਲੋਭੁ ਮੈਲੁ ਨ ਵਿਚਹੁ (ਵਿੱਚੋਂ) ਜਾਇ ॥ ਖਿਨੁ+ਪਲੁ, ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਮਨਿ ਵਸੈ ; ਸਭ ਅਠਸਠਿ ਤੀਰਥ ਨਾਇ (ਨ੍ਹਾਇ)॥ ਸਚੇ, ਮੈਲੁ ਨ ਲਗਈ (ਲਗ+ਈ) ; ਮਲੁ ਲਾਗੈ ਦੂਜੈ+ਭਾਇ ॥ ਧੋਤੀ, ਮੂਲਿ ਨ ਉਤਰੈ ; ਜੇ, ਅਠਸਠਿ ਤੀਰਥ ਨਾਇ (ਨ੍ਹਾਇ)॥ ਮਨਮੁਖ ਕਰਮ ਕਰੇ, ਅਹੰਕਾਰੀ ; ਸਭੁ ਦੁਖੋ+ਦੁਖੁ ਕਮਾਇ ॥ ਨਾਨਕ ! ਮੈਲਾ (ਮੈਲ਼ਾ), ਊਜਲੁ ਤਾ (ਤਾਂ) ਥੀਐ ; ਜਾ (ਜਾਂ), ਸਤਿਗੁਰ ਮਾਹਿ (ਮਾਹਿਂ) ਸਮਾਇ ॥੧॥

ਮ: ੩ ॥

ਮਨਮੁਖੁ+ਲੋਕੁ ਸਮਝਾਈਐ ; ਕਦਹੁ (ਕਦੋਂ) ਸਮਝਾਇਆ ਜਾਇ ॥ ਮਨਮੁਖੁ, ਰਲਾਇਆ ਨਾ ਰਲੈ (ਰਲ਼ਾਇਆ ਨਾ ਰਲ਼ੈ); ਪਇਐ+ਕਿਰਤਿ ਫਿਰਾਇ ॥ ਲਿਵ+ਧਾਤੁ ਦੁਇ ਰਾਹ ਹੈ (ਹੈਂ); ਹੁਕਮੀ ਕਾਰ ਕਮਾਇ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ (ਨੇ) ਆਪਣਾ ਮਨੁ ਮਾਰਿਆ ; ਸਬਦਿ, ਕਸਵਟੀ (ਕਸਵੱਟੀ) ਲਾਇ (ਕੇ)॥ ਮਨ ਹੀ ਨਾਲਿ ਝਗੜਾ, ਮਨ ਹੀ ਨਾਲਿ ਸਥ (ਸੱਥ) ; ਮਨ ਹੀ ਮੰਝਿ ਸਮਾਇ ॥ ਮਨੁ, ਜੋ ਇਛੇ (ਇੱਛੇ), ਸੋ ਲਹੈ ; ਸਚੈ+ਸਬਦਿ+ਸੁਭਾਇ ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮੁ ਸਦ ਭੁੰਚੀਐ ; ਗੁਰਮੁਖਿ ਕਾਰ ਕਮਾਇ ॥ ਵਿਣੁ ਮਨੈ (ਮਨੈਂ, ਨੋਟ: ਇਹ ਸ਼ਬਦ ‘ਮਨਹੁਂ, ਮਨੋਂ’ ਭਾਵ ‘ਮਨ ਤੋਂ ਵਿਣਾ’, ਅਪਾਦਾਨ ਕਾਰਨ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ‘ਮਨ੍ਹੈ’ ਉਚਾਰਨ ਗ਼ਲਤ ਹੈ), ਜਿ, ਹੋਰੀ (ਹੋਰੀਂ) ਨਾਲਿ ਲੁਝਣਾ ; ਜਾਸੀ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇ (ਕੇ)॥ ਮਨਮੁਖੀ, ਮਨਹਠਿ (ਨਾਲ਼) ਹਾਰਿਆ ; ਕੂੜੁ ਕੁਸਤੁ (ਕੁਸੱਤ) ਕਮਾਇ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਮਨੁ ਜਿਣੈ (ਭਾਵ ਜਿੱਤਦਾ); ਹਰਿ ਸੇਤੀ (ਭਾਵ ਨਾਲ਼) ਲਿਵ ਲਾਇ ॥ ਨਾਨਕ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਚੁ ਕਮਾਵੈ ; ਮਨਮੁਖਿ ਆਵੈ+ਜਾਇ ॥੨॥

ਪਉੜੀ ॥

ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਤ  ! ਸੁਣਹੁ ਜਨ ਭਾਈ  ! ਹਰਿ ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਇਕ ਸਾਖੀ ॥ ਜਿਸੁ, ਧੁਰਿ ਭਾਗੁ ਹੋਵੈ ਮੁਖਿ+ਮਸਤਕਿ ; ਤਿਨਿ (ਤਿਨ੍ਹ) ਜਨਿ ਲੈ (ਭਾਵ ਜਨ ਨੇ ਲੈ ਕੇ), ਹਿਰਦੈ ਰਾਖੀ ॥ ਹਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਕਥਾ ਸਰੇਸਟ (ਸਰੇਸ਼ਟ) ਊਤਮ ; ਗੁਰ ਬਚਨੀ, ਸਹਜੇ ਚਾਖੀ ॥ ਤਹ (ਥੋੜ੍ਹਾ ‘ਤ੍ਹਾਂ’ ਵਾਙ) ਭਇਆ ਪ੍ਰਗਾਸੁ, ਮਿਟਿਆ ਅੰਧਿਆਰਾ ; ਜਿਉ (ਜਿਉਂ) ਸੂਰਜ ਰੈਣਿ ਕਿਰਾਖੀ ॥ ਅਦਿਸਟੁ (ਅਦਿਸ਼ਟ) ਅਗੋਚਰੁ ਅਲਖੁ (ਅਲੱਖ) ਨਿਰੰਜਨੁ ; ਸੋ, ਦੇਖਿਆ ਗੁਰਮੁਖਿ ਆਖੀ (ਆੱਖੀਂ) ॥੧੨॥

ਸਲੋਕੁ, ਮ: ੩ ॥

ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵੇ ਆਪਣਾ, ਸੋ ਸਿਰੁ ਲੇਖੈ ਲਾਇ ॥ ਵਿਚਹੁ (ਵਿੱਚੋਂ) ਆਪੁ ਗਵਾਇ+ਕੈ ; ਰਹਨਿ ਸਚਿ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਜਿਨੀ (ਜਿਨ੍ਹੀਂ) ਨ ਸੇਵਿਓ ; ਤਿਨਾ (ਤਿਨ੍ਹਾਂ) ਬਿਰਥਾ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਜੋ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ, ਸੋ ਕਰੇ ; ਕਹਣਾ ਕਿਛੂ ਨ ਜਾਇ ॥੧॥

ਮ: ੩ ॥

ਮਨੁ ਵੇਕਾਰੀ (ਵੇਕਾਰੀਂ) ਵੇੜਿਆ ; ਵੇਕਾਰਾ ਕਰਮ ਕਮਾਇ ॥ ਦੂਜੈ+ਭਾਇ ਅਗਿਆਨੀ ਪੂਜਦੇ ; ਦਰਗਹ (ਦਰਗ੍ਾ) ਮਿਲੈ ਸਜਾਇ ॥ ਆਤਮ ਦੇਉ ਪੂਜੀਐ ; ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ, ਬੂਝ ਨ ਪਾਇ ॥ ਜਪੁ ਤਪੁ ਸੰਜਮੁ, ਭਾਣਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਕਾ ; ਕਰਮੀ ਪਲੈ (ਪੱਲੈ) ਪਾਇ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਸੇਵਾ ਸੁਰਤਿ ਕਮਾਵਣੀ ; ਜੋ ਹਰਿ ਭਾਵੈ, ਸੋ ਥਾਇ (ਥਾਂਇ) ਪਾਇ ॥੨॥

ਪਉੜੀ ॥

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪਹੁ, ਮਨ ਮੇਰੇ  ! ਜਿਤੁ, ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਹੋਵੈ, ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪਹੁ, ਮਨ ਮੇਰੇ  ! ਜਿਤੁ ਸਿਮਰਤ, ਸਭਿ ਕਿਲਵਿਖ ਪਾਪ ਲਹਾਤੀ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪਹੁ, ਮਨ ਮੇਰੇ  ! ਜਿਤੁ, ਦਾਲਦੁ ਦੁਖ+ਭੁਖ ਸਭ, ਲਹਿ (ਲਹ) ਜਾਤੀ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪਹੁ, ਮਨ ਮੇਰੇ  ! ਮੁਖਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪ੍ਰੀਤਿ ਲਗਾਤੀ ॥ ਜਿਤੁ+ਮੁਖਿ, ਭਾਗੁ ਲਿਖਿਆ ਧੁਰਿ, ਸਾਚੈ (ਨੇ); ਹਰਿ, ਤਿਤੁ+ਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਜਪਾਤੀ ॥੧੩॥

ਸਲੋਕ, ਮ: ੩ ॥

ਸਤਿਗੁਰੁ, ਜਿਨੀ (ਜਿਨ੍ਹੀਂ) ਨ ਸੇਵਿਓ ; ਸਬਦਿ (ਰਾਹੀਂ), ਨ ਕੀਤੋ ਵੀਚਾਰੁ ॥ ਅੰਤਰਿ, ਗਿਆਨੁ ਨ ਆਇਓ ; ਮਿਰਤਕੁ ਹੈ ਸੰਸਾਰਿ (’ਚ)॥ ਲਖ ਚਉਰਾਸੀਹ ਫੇਰੁ ਪਇਆ ; ਮਰਿ (ਕੇ) ਜੰਮੈ ਹੋਇ ਖੁਆਰੁ (ਖ਼ੁਆਰ)॥ ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਸੋ ਕਰੇ ; ਜਿਸ ਨੋ, ਆਪਿ ਕਰਾਏ ਸੋਇ ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਵਿਚਿ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ ਹੈ ; ਕਰਮਿ ਪਰਾਪਤਿ ਹੋਇ ॥ ਸਚਿ ਰਤੇ (ਰੱਤੇ), ਗੁਰ ਸਬਦ ਸਿਉ (ਸਿਉਂ); ਤਿਨ ਸਚੀ (ਤਿਨ੍ਹ ਸੱਚੀ) ਸਦਾ, ਲਿਵ ਹੋਇ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਜਿਸ ਨੋ ਮੇਲੇ (ਮੇਲ਼ੇ), ਨ ਵਿਛੁੜੈ ; ਸਹਜਿ ਸਮਾਵੈ ਸੋਇ ॥੧॥

ਮ: ੩ ॥

ਸੋ ਭਗਉਤੀ, ਜੁੋ (ਜੁ) ਭਗਵੰਤੈ (ਨੂੰ) ਜਾਣੈ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ, ਆਪੁ ਪਛਾਣੈ ॥ ਧਾਵਤੁ ਰਾਖੈ, ਇਕਤੁ+ਘਰਿ ਆਣੈ ॥ ਜੀਵਤੁ ਮਰੈ, ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਵਖਾਣੈ ॥ ਐਸਾ ਭਗਉਤੀ, ਉਤਮੁ ਹੋਇ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਸਚਿ, ਸਮਾਵੈ ਸੋਇ ॥੨॥

ਮ: ੩ ॥

ਅੰਤਰਿ ਕਪਟੁ, ਭਗਉਤੀ ਕਹਾਏ ॥ ਪਾਖੰਡਿ (ਨਾਲ਼), ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ (ਨੂੰ) ਕਦੇ ਨ ਪਾਏ ॥ ਪਰ ਨਿੰਦਾ ਕਰੇ, ਅੰਤਰਿ ਮਲੁ ਲਾਏ ॥ ਬਾਹਰਿ ਮਲੁ ਧੋਵੈ; ਮਨ ਕੀ ਜੂਠਿ, ਨ ਜਾਏ ॥ ਸਤਸੰਗਤਿ ਸਿਉ (ਸਿਉਂ), ਬਾਦੁ ਰਚਾਏ ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਦੁਖੀਆ, ਦੂਜੈ+ਭਾਇ ਰਚਾਏ ॥ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਨ ਚੇਤੈ, ਬਹੁ ਕਰਮ ਕਮਾਏ ॥ ਪੂਰਬ ਲਿਖਿਆ, ਸੁ, ਮੇਟਣਾ ਨ ਜਾਏ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵੇ ; ਮੋਖੁ ਨ ਪਾਏ ॥੩॥

ਪਉੜੀ ॥

ਸਤਿਗੁਰੁ ਜਿਨੀ (ਜਿਨ੍ਹੀਂ) ਧਿਆਇਆ ; ਸੇ, ਕੜਿ (ਕੜ੍ਹ) ਨ ਸਵਾਹੀ (ਭਾਵ ਕੜ੍ਹ ਕੇ ਸੁਆਹ ਨਾ ਹੁੰਦੇ)॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਜਿਨੀ (ਜਿਨ੍ਹੀਂ) ਧਿਆਇਆ ; ਸੇ, ਤ੍ਰਿਪਤਿ ਅਘਾਹੀ (ਅਘਾਹੀਂ)॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਜਿਨੀ (ਜਿਨ੍ਹੀਂ) ਧਿਆਇਆ ; ਤਿਨ (ਤਿਨ੍ਹ), ਜਮ ਡਰੁ ਨਾਹੀ (ਨਾਹੀਂ) ॥ ਜਿਨ (ਜਿਨ੍ਹ) ਕਉ ਹੋਆ ਕ੍ਰਿਪਾਲੁ ਹਰਿ ; ਸੇ, ਸਤਿਗੁਰ ਪੈਰੀ ਪਾਹੀ (ਪੈਰੀਂ ਪਾਹੀਂ) ॥ ਤਿਨ (ਤਿਨ੍ਹ), ਐਥੈ+ਓਥੈ ਮੁਖ ਉਜਲੇ ; ਹਰਿ ਦਰਗਹ (ਦਰਗ੍ਾ) ਪੈਧੇ ਜਾਹੀ (ਜਾਹੀਂ) ॥੧੪॥

ਸਲੋਕ, ਮ: ੨ ॥

ਜੋ ਸਿਰੁ, ਸਾਂਈ ਨਾ ਨਿਵੈ ; ਸੋ ਸਿਰੁ, ਦੀਜੈ ਡਾਰਿ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਜਿਸੁ ਪਿੰਜਰ ਮਹਿ ਬਿਰਹਾ ਨਹੀ (ਨਹੀਂ) ; ਸੋ ਪਿੰਜਰੁ ਲੈ ਜਾਰਿ (ਲੇ ਕੇ ਤੂੰ ਸਾੜ) ॥੧॥

ਮ: ੫ ॥

ਮੁੰਢਹੁ ਭੁਲੀ (ਮੁੰਢੋਂ ਭੁੱਲੀ) ਨਾਨਕਾ  ! ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਜਨਮਿ ਮੁਈਆਸੁ ॥ ਕਸਤੂਰੀ ਕੈ ਭੋਲੜੈ (ਭਾਵ ਭੁਲੇਖੇ ਨਾਲ਼); ਗੰਦੇ ਡੁੰਮਿ (ਭਾਵ ਡੂੰਘੇ ਟੋਏ ’ਚ), ਪਈਆਸੁ ॥੨॥

(ਨੋਟ: ਉਕਤ ਸਲੋਕ ਦੀਆਂ ਆਖ਼ਰੀ ਤੁਕਾਂ ’ਚ ਤੁਕਾਂਤ ਮੇਲ਼ ‘ਮੁਈਆਸੁ, ਪਈਆਸੁ’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ: ‘ਉਹ ਮਰੀ, ਉਹ ਪਈ’ ਭਾਵ ‘ਪੜਨਾਂਵ+ਕਿਰਿਆ’ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਸੰਧੀ ਵਾਲ਼ੇ ਸ਼ਬਦ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ‘ਮੁਈਆ+ਸੁ, ਪਈਆ+ਸੁ’, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਛੇਤਰ ਲੱਗਾ ‘ਸੁ’ (ਪੜਨਾਂਵ) ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ: ‘ਉਹ’ ਅਤੇ ‘ਮੁਈਆ’ ਭਾਵ ਮਰੀ, ‘ਪਈਆ’ ਭਾਵ ਪਈ (ਇੱਕ ਵਚਨ) ਕਿਰਿਆਵਾਚੀ ਸ਼ਬਦ ਹਨ। ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਸ਼ਬਦ ਪਿਛੇਤਰ ‘ਸੁ’ ਦੀ ਬਜਾਏ ‘ਸਿ’ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਇਹ ਨਿਯਮ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ; ਜਿਵੇਂ

ਤੂ ਸਹੁ ਅਗਮੁ ਅਤੋਲਵਾ; ਹਉ ਕਹਿ ਕਹਿ ਢਹਿ ‘ਪਈਆਸਿ’ (ਪਈ ਹਾਂ) ਜੀਉ ॥ (ਮ: ੧/੭੬੨)

ਭਾਣੈ ਸਹੁ ਭੀਹਾਵਲਾ; ਹਉ ਆਵਣਿ ਜਾਣਿ ‘ਮੁਈਆਸਿ’ (ਮਰ ਗਈ ਹਾਂ) ਜੀਉ ॥ (ਮ: ੧/੭੬੨) ਆਦਿ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੁਕਾਂ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ‘ਹਉ’ ਪੜਨਾਂਵ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।)

ਪਉੜੀ ॥

ਸੋ, ਐਸਾ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ, ਮਨ ਮੇਰੇ  ! ਜੋ, ਸਭਨਾ ਉਪਰਿ ਹੁਕਮੁ ਚਲਾਏ ॥ ਸੋ, ਐਸਾ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪੀਐ, ਮਨ ਮੇਰੇ  ! ਜੋ, ਅੰਤੀ ਅਉਸਰਿ ਲਏ ਛਡਾਏ ॥ ਸੋ, ਐਸਾ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪੀਐ, ਮਨ ਮੇਰੇ  ! ਜੁ ਮਨ ਕੀ ਤ੍ਰਿਸਨਾ (ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ), ਸਭ ਭੁਖ ਗਵਾਏ ॥ ਸੋ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਜਪਿਆ ਵਡਭਾਗੀ (ਵਡਭਾਗੀਂ, ਭਾਵ ਵੱਡੇ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਨੇ) ; ਤਿਨ (ਤਿਨ੍ਹ), ਨਿੰਦਕ ਦੁਸਟ (ਦੁਸ਼ਟ) ਸਭਿ, ਪੈਰੀ (ਪੈਰੀਂ) ਪਾਏ ॥ ਨਾਨਕ, ਨਾਮੁ ਅਰਾਧਿ ਸਭਨਾ ਤੇ ਵਡਾ (ਸਭਨਾਂ ਤੇ ਵੱਡਾ); ਸਭਿ, ਨਾਵੈ ਅਗੈ (ਨਾਵੈਂ ਅੱਗੈ) ਆਣਿ ਨਿਵਾਏ ॥੧੫॥

Guru Granth Sahib (Page No. 81-85)

0

(ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 81-85)

ੴ ਸਤਿ ਨਾਮੁ, ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ, ਮਹਲਾ ੪, ਵਣਜਾਰਾ

ਹਰਿ ਹਰਿ ਉਤਮੁ (ਉੱਤਮ) ਨਾਮੁ ਹੈ ; ਜਿਨਿ (ਜਿਨ੍ਹ), ਸਿਰਿਆ ਸਭੁ ਕੋਇ ਜੀਉ ॥ ਹਰਿ, ਜੀਅ (ਜੀ..) ਸਭੇ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲਦਾ ; ਘਟਿ+ਘਟਿ ਰਮਈਆ ਸੋਇ ॥ ਸੋ ਹਰਿ, ਸਦਾ ਧਿਆਈਐ ; ਤਿਸੁ ਬਿਨੁ, ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਇ ॥ ਜੋ, ਮੋਹਿ (ਮੋਹ) ਮਾਇਆ ਚਿਤੁ ਲਾਇਦੇ (ਲਾਇੰਦੇ); ਸੇ, ਛੋਡਿ ਚਲੇ (ਚੱਲੇ) ਦੁਖੁ ਰੋਇ ॥ ਜਨ ਨਾਨਕ  ! ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ ; ਹਰਿ ਅੰਤਿ ਸਖਾਈ ਹੋਇ ॥੧॥ ਮੈ, ਹਰਿ ਬਿਨੁ; ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਇ ॥ ਹਰਿ, ਗੁਰ ਸਰਣਾਈ (ਸ਼ਰਣਾਈ) ਪਾਈਐ ; ਵਣਜਾਰਿਆ ਮਿਤ੍ਰਾ  ! ਵਡਭਾਗਿ ਪਰਾਪਤਿ ਹੋਇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸੰਤ ਜਨਾ (ਜਨਾਂ) ਵਿਣੁ ਭਾਈਆ (ਭਾਈਆਂ) ; ਹਰਿ, ਕਿਨੈ ਨ ਪਾਇਆ ਨਾਉ (ਨਾਉਂ)॥ ਵਿਚਿ ਹਉਮੈ ਕਰਮ ਕਮਾਵਦੇ ; ਜਿਉ (ਜਿਉਂ), ਵੇਸੁਆ ਪੁਤੁ ਨਿਨਾਉ (ਪੁੱਤ ਨਿ+ਨਾਉਂ)॥ ਪਿਤਾ ਜਾਤਿ, ਤਾ (ਤਾਂ) ਹੋਈਐ ; ਗੁਰੁ ਤੁਠਾ (ਤੁੱਠਾ) ਕਰੇ ਪਸਾਉ ॥ ਵਡਭਾਗੀ (ਵਡਭਾਗੀਂ), ਗੁਰੁ ਪਾਇਆ ; ਹਰਿ ਅਹਿਨਿਸਿ ਲਗਾ ਭਾਉ ॥ ਜਨ ਨਾਨਕਿ ਬ੍ਰਹਮੁ ਪਛਾਣਿਆ ; ਹਰਿ ਕੀਰਤਿ ਕਰਮ ਕਮਾਉ (ਨੋਟ: ਇਹ ‘ਕਮਾਇ’ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਭਾਵ ‘ਕਮਾ ਕੇ’, ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ) ॥੨॥ ਮਨਿ; ਹਰਿ-ਹਰਿ ਲਗਾ (ਲੱਗਾ) ਚਾਉ ॥ ਗੁਰਿ+ਪੂਰੈ ਨਾਮੁ ਦ੍ਰਿੜਾਇਆ (ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਾਇਆ) ; ਹਰਿ ਮਿਲਿਆ, ਹਰਿ ਪ੍ਰਭ ਨਾਉ (ਨਾਉਂ)॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਜਬ ਲਗੁ ਜੋਬਨਿ ਸਾਸੁ ਹੈ ; ਤਬ ਲਗੁ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥ ਚਲਦਿਆ (ਚਲਦਿਆਂ) ਨਾਲਿ ਹਰਿ ਚਲਸੀ ; ਹਰਿ ਅੰਤੇ ਲਏ ਛਡਾਇ ॥ ਹਉ (ਹੌਂ ) ਬਲਿਹਾਰੀ ਤਿਨ ਕਉ (ਤਿਨ੍ਹ ਕੌ) ; ਜਿਨ (ਜਿਨ੍ਹ), ਹਰਿ ਮਨਿ ਵੁਠਾ (ਵੁੱਠਾ) ਆਇ ॥ ਜਿਨੀ (ਜਿਨ੍ਹੀਂ), ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਨ ਚੇਤਿਓ ; ਸੇ, ਅੰਤਿ ਗਏ ਪਛੁਤਾਇ ॥ ਧੁਰਿ ਮਸਤਕਿ, ਹਰਿ ਪ੍ਰਭਿ ਲਿਖਿਆ ; ਜਨ ਨਾਨਕ ! ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥੩॥ ਮਨ  ! ਹਰਿ-ਹਰਿ ਪ੍ਰੀਤਿ ਲਗਾਇ ॥ ਵਡਭਾਗੀ ਗੁਰੁ ਪਾਇਆ, ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਪਾਰਿ ਲਘਾਇ (ਲੰਘਾਇ)॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਹਰਿ, ਆਪੇ+ਆਪੁ (ਭਾਵ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ) ਉਪਾਇਦਾ (ਉਪਾਇੰਦਾ) ; ਹਰਿ ਆਪੇ ਦੇਵੈ, ਲੇਇ (ਲੇ+ਇ)॥ ਹਰਿ, ਆਪੇ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਇਦਾ (ਭੁਲਾਇੰਦਾ); ਹਰਿ, ਆਪੇ ਹੀ ਮਤਿ ਦੇਇ (ਦੇ+ਇ)॥ ਗੁਰਮੁਖਾ (ਗੁਰਮੁਖਾਂ) ਮਨਿ ਪਰਗਾਸੁ ਹੈ ; ਸੇ ਵਿਰਲੇ ਕੇਈ+ਕੇਇ (ਕੇ+ਇ)॥ ਹਉ (ਹੌਂ ) ਬਲਿਹਾਰੀ ਤਿਨ (ਤਿਨ੍ਹ) ਕਉ ; ਜਿਨ (ਜਿਨ੍ਹ), ਹਰਿ ਪਾਇਆ ਗੁਰਮਤੇ ॥ ਜਨ ਨਾਨਕਿ ਕਮਲੁ ਪਰਗਾਸਿਆ ; ਮਨਿ, ਹਰਿ-ਹਰਿ ਵੁਠੜਾ (ਵੁੱਠੜਾ) ਹੇ ॥੪॥ ਮਨਿ, ਹਰਿ ਹਰਿ ਜਪਨੁ ਕਰੇ ॥ ਹਰਿ+ਗੁਰ ਸਰਣਾਈ ਭਜਿ ਪਉ (ਸ਼ਰਣਾਈ ਭੱਜ ਪੌ), ਜਿੰਦੂ  ! ਸਭ ਕਿਲਵਿਖ ਦੁਖ ਪਰਹਰੇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਘਟਿ+ਘਟਿ ਰਮਈਆ ਮਨਿ ਵਸੈ ; ਕਿਉ (ਕਿਉਂ) ਪਾਈਐ ? ਕਿਤੁ+ਭਤਿ ? (ਭਾਵ ਕਿਸ ਭਾਂਤ ਨਾਲ ਜਾਂ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ?) ॥ ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਭੇਟੀਐ ; ਹਰਿ ਆਇ ਵਸੈ, ਮਨਿ+ਚਿਤਿ ॥ ਮੈ ਧਰ (ਭਾਵ ਮੇਰਾ ਆਸਰਾ), ਨਾਮੁ ਅਧਾਰੁ ਹੈ ; ਹਰਿ ਨਾਮੈ ਤੇ, ਗਤਿ ਮਤਿ ॥ ਮੈ, ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਵਿਸਾਹੁ (ਵਿਸਾਹ) ਹੈ ; ਹਰਿ ਨਾਮੇ ਹੀ ਜਤਿ ਪਤਿ (ਭਾਵ ਜਾਤ ਪਾਤ)॥ ਜਨ ਨਾਨਕ  ! ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ ; ਰੰਗਿ ਰਤੜਾ (ਰੱਤੜਾ), ਹਰਿ ਰੰਗਿ ਰਤਿ (ਰੱਤ)॥੫॥ ਹਰਿ ਧਿਆਵਹੁ, ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਸਤਿ (ਥੋੜ੍ਹਾ ‘ਸਤ੍ਯ’ ਵਾਙ)॥ ਗੁਰ ਬਚਨੀ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਜਾਣਿਆ ; ਸਭ, ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਤੇ ਉਤਪਤਿ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਜਿਨ (ਜਿਨ੍ਹ) ਕਉ ਪੂਰਬਿ ਲਿਖਿਆ ; ਸੇ, ਆਇ ਮਿਲੇ ਗੁਰ ਪਾਸਿ ॥ ਸੇਵਕ ਭਾਇ, ਵਣਜਾਰਿਆ ਮਿਤ੍ਰਾ  ! ਗੁਰੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਪ੍ਰਗਾਸਿ ॥ ਧਨੁ ਧਨੁ (ਧਨ-ਧੰਨ, ਨੋਟ: ਕਾਵਿ ਤੋਲ ਕਾਰਨ ਪਹਿਲੇ ਨੂੰ ‘ਧੰਨ’ ਉਚਾਰਨ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾਵੇ) ਵਣਜੁ ਵਾਪਾਰੀਆ ; ਜਿਨ (ਜਿਨ੍ਹ), ਵਖਰੁ ਲਦਿਅੜਾ (ਲੱਦਿਅੜਾ) ਹਰਿ ਰਾਸਿ ॥ ਗੁਰਮੁਖਾ (ਗੁਰਮੁਖਾਂ) ਦਰਿ, ਮੁਖ ਉਜਲੇ (ਮੁੱਖ ਉੱਜਲੇ); ਸੇ, ਆਇ ਮਿਲੇ, ਹਰਿ ਪਾਸਿ ॥ ਜਨ ਨਾਨਕ  ! ਗੁਰੁ, ਤਿਨ (ਤਿਨ੍ਹ) ਪਾਇਆ ; ਜਿਨਾ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ), ਆਪਿ ਤੁਠਾ (ਤੁੱਠਾ) ਗੁਣਤਾਸਿ ॥੬॥ ਹਰਿ ਧਿਆਵਹੁ ਸਾਸਿ+ਗਿਰਾਸਿ ॥ ਮਨਿ ਪ੍ਰੀਤਿ ਲਗੀ (ਲੱਗੀ), ਤਿਨਾ ਗੁਰਮੁਖਾ (ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਗੁਰਮੁਖਾਂ) ; ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਿਨਾ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ) ਰਹਰਾਸਿ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥੧॥

ੴ ਸਤਿ, ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਸਿਰੀ ਰਾਗ ਕੀ ਵਾਰ, ਮਹਲਾ ੪, ਸਲੋਕਾ (ਸਲੋਕਾਂ) ਨਾਲਿ ॥

(ਨੋਟ: ਉਕਤ ਸਿਰਲੇਖ ’ਚ ਦਰਜ ‘ਸਿਰੀ’ ਸ਼ਬਦ ‘ਸ਼੍ਰੀ’ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਰਾਗ ਦੀ ਕਿਸਮ ‘ਸਿਰੀ’ ਜਾਂ ‘ਸ੍ਰੀ’ ਹੈ।  ਉਕਤ ਛੰਦਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਅੰਤਮ ਸ਼ਬਦ ‘ਚ ਹੀ ‘ਰਹਾਉ’ ਤੁਕਾਂ ਆਈਆਂ ਹਨ।)

ਸਲੋਕ, ਮ: ੩ ॥

ਰਾਗਾ (ਰਾਗਾਂ) ਵਿਚਿ ਸ੍ਰੀ ਰਾਗੁ ਹੈ ; ਜੇ, ਸਚਿ ਧਰੇ ਪਿਆਰੁ ॥ ਸਦਾ ਹਰਿ ਸਚੁ, ਮਨਿ ਵਸੈ ; ਨਿਹਚਲ ਮਤਿ ਅਪਾਰੁ ॥ ਰਤਨੁ ਅਮੋਲਕੁ ਪਾਇਆ ; ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਬੀਚਾਰੁ ॥ ਜਿਹਵਾ ਸਚੀ (ਸੱਚੀ), ਮਨੁ ਸਚਾ (ਸੱਚਾ) ; ਸਚਾ ਸਰੀਰ ਅਕਾਰੁ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਸਚੈ+ਸਤਿਗੁਰਿ+ਸੇਵਿਐ (ਨਾਲ, ਕਰਣ ਕਾਰਕ); ਸਦਾ ਸਚੁ ਵਾਪਾਰੁ ॥੧॥

ਮ: ੩ ॥

ਹੋਰੁ ਬਿਰਹਾ ਸਭ ਧਾਤੁ ਹੈ ; ਜਬ ਲਗੁ ਸਾਹਿਬ ਪ੍ਰੀਤਿ ਨ ਹੋਇ ॥ ਇਹੁ (ਇਹ) ਮਨੁ ਮਾਇਆ ਮੋਹਿਆ ; ਵੇਖਣੁ+ਸੁਨਣੁ (ਵਾਲ਼ੀ ਸ਼ਕਤੀ), ਨ ਹੋਇ ॥ ਸਹ (ਥੋੜ੍ਹਾ ‘ਸ਼ਾ’ ਵਾਙ)) ਦੇਖੇ ਬਿਨੁ, ਪ੍ਰੀਤਿ ਨ ਊਪਜੈ ; ਅੰਧਾ ਕਿਆ ਕਰੇਇ (ਕਰੇ+ਇ) ? ॥ ਨਾਨਕ  ! ਜਿਨਿ, ਅਖੀ ਲੀਤੀਆ (ਜਿਨ੍ਹ, ਅੱਖੀਂ ਲੀਤੀਆਂ) ; ਸੋਈ ਸਚਾ, ਦੇਇ (ਦੇ+ਇ) ॥੨॥

ਪਉੜੀ ॥

ਹਰਿ ਇਕੋ, ਕਰਤਾ ਇਕੁ ; ਇਕੋ ਦੀਬਾਣੁ ਹਰਿ ॥ ਹਰਿ ਇਕਸੈ ਦਾ ਹੈ ਅਮਰੁ ; ਇਕੋ ਹਰਿ, ਚਿਤਿ ਧਰਿ ॥ ਹਰਿ ਤਿਸੁ ਬਿਨੁ (ਭਾਵ ‘ਤਿਸੁ ਹਰਿ ਬਿਨੁ’), ਕੋਈ ਨਾਹਿ (ਨਾਹਿਂ) ; ਡਰੁ+ਭ੍ਰਮੁ+ਭਉ, ਦੂਰਿ ਕਰਿ ॥ ਹਰਿ ਤਿਸੈ ਨੋ (ਭਾਵ ‘ਤਿਸੈ ਹਰਿ ਨੋ’) ਸਾਲਾਹਿ (ਸਾਲਾਹ) ; ਜਿ, ਤੁਧੁ ਰਖੈ (ਰੱਖੈ) ਬਾਹਰਿ+ਘਰਿ ॥ ਹਰਿ, ਜਿਸ ਨੋ ਹੋਇ ਦਇਆਲੁ (ਦਇਆ+ਲ); ਸੋ, ਹਰਿ ਜਪਿ, ਭਉ+ਬਿਖਮੁ ਤਰਿ (ਨੋਟ: ਇਹ ਕਾਵਿ ਤੋਲ ਕਾਰਨ ‘ਤਰੈ’ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ)॥੧॥

ਸਲੋਕ ਮ: ੧ ॥

ਦਾਤੀ (ਦਾਤੀਂ) ਸਾਹਿਬ ਸੰਦੀਆ (ਸੰਦੀਆਂ ਭਾਵ ‘ਦੀਆਂ’) ; ਕਿਆ ਚਲੈ, ਤਿਸੁ (ਸਾਹਿਬ) ਨਾਲਿ  ?॥ ਇਕ (‘ਇਕਿ’ ਭਾਵ ਕਈ), ਜਾਗੰਦੇ ਨਾ ਲਹੰਨਿ (ਲਹੰਨ੍); ਇਕਨਾ (ਇਕਨ੍ਾਂ), ਸੁਤਿਆ ਦੇਇ (ਸੁਤਿਆਂ ਦੇ+ਇ) ਉਠਾਲਿ ॥੧॥

ਮ: ੧ ॥

ਸਿਦਕੁ ਸਬੂਰੀ (ਭਾਵ ਯਕੀਨ ਤੇ ਸੰਤੋਖ) ਸਾਦਿਕਾ (ਸਾਦਿਕਾਂ ਭਾਵ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਧਾਰੀਆਂ ਪਾਸ)); ਸਬਰੁ ਤੋਸਾ (ਤੋਸ਼ਾ ਭਾਵ ਰੱਜ ਰਾਹਦਾਰੀ) ਮਲਾਇਕਾਂ (ਭਾਵ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਪਾਸ) ॥ ਦੀਦਾਰੁ ਪੂਰੇ ਪਾਇਸਾ ; ਥਾਉ ਨਾਹੀ ਖਾਇਕਾ (ਥਾਉਂ ਨਾਹੀਂ ਖ਼ਾਇਕਾਂ ਭਾਵ ਗਪੌੜੂਆਂ ਨੂੰ) ॥੨॥

ਪਉੜੀ ॥

ਸਭ, ਆਪੇ ਤੁਧੁ ਉਪਾਇ ਕੈ ; ਆਪਿ ਕਾਰੈ ਲਾਈ ॥ ਤੂੰ ਆਪੇ ਵੇਖਿ, ਵਿਗਸਦਾ ; ਆਪਣੀ ਵਡਿਆਈ ॥ ਹਰਿ  ! ਤੁਧਹੁ (ਤੁਧੋਂ) ਬਾਹਰਿ ਕਿਛੁ ਨਾਹੀ (ਨਾਹੀਂ) ; ਤੂੰ ਸਚਾ ਸਾਈ (ਸੱਚਾ ਸਾਈਂ) ॥ ਤੂੰ ਆਪੇ+ਆਪਿ ਵਰਤਦਾ ; ਸਭਨੀ ਹੀ ਥਾਈ (ਸਭਨੀਂ ਹੀ ਥਾਈਂ) ॥ ਹਰਿ+ਤਿਸੈ (ਭਾਵ ‘ਤਿਸੈ+ਹਰਿ’ ਨੂੰ, ਕਰਮ ਕਾਰਕ) ਧਿਆਵਹੁ, ਸੰਤ ਜਨਹੁ  ! ਜੋ, ਲਏ ਛਡਾਈ ॥੨॥

ਸਲੋਕ, ਮ: ੧ ॥

ਫਕੜ (ਭਾਵ ਫੋਕੜ) ਜਾਤੀ, ਫਕੜੁ ਨਾਉ (ਨਾਉਂ)॥ ਸਭਨਾ ਜੀਆ (ਸਭਨਾਂ ਜੀਆਂ), ਇਕਾ ਛਾਉ (ਛਾਉਂ)॥ ਆਪਹੁ (ਆਪੋਂ), ਜੇ ਕੋ ਭਲਾ ਕਹਾਏ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਤਾ (ਤਾਂ) ਪਰੁ ਜਾਪੈ ; ਜਾ (ਜਾਂ) ਪਤਿ, ਲੇਖੈ ਪਾਏ ॥੧॥

ਮ: ੨ ॥

ਜਿਸੁ ਪਿਆਰੇ ਸਿਉ ਨੇਹੁ (ਸਿਉਂ ਨੇਹ) ; ਤਿਸੁ ਆਗੈ, ਮਰਿ ਚਲੀਐ (ਚੱਲੀਐ)॥ ਧਿ੍ਰਗੁ ਜੀਵਣੁ ਸੰਸਾਰਿ ; ਤਾ ਕੈ ਪਾਛੈ, ਜੀਵਣਾ ॥੨॥

(ਨੋਟ: ਉਕਤ ਤੁਕ ’ਚ ਦਰਜ ‘ਤਾ ਕੈ ਪਾਛੈ’ ਨੂੰ ‘ਤਾਂ ਕੈ ਪਾਛੈ’ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਨਾ ਕਿਉਂਕਿ ਜਦ ‘ਤਾ’ ਤੇ ‘ਜਾ’ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਕੀ ਸ਼ਬਦ ‘ਕੈ, ਕੇ’ ਆਦਿ ਹੋਣ ਤਾਂ ‘ਤਾਂ, ਜਾਂ’ ਬਿੰਦੀ ਸਹਿਤ ਨਹੀਂ ਉਚਾਰਨਾ। ‘ਤਾ ਕੈ ਪਾਛੈ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ: ਉਸ (ਪ੍ਰਭੂ) ਵੱਲ ਪਿੱਠ ਕਰਕੇ ਭਾਵ ‘ਤਾ’ ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੜਨਾਂਵ ਹੈ ਪਰ ‘ਤਾਂ’ ਤੇ ‘ਜਾਂ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ: ‘ਤਦੋਂ, ਜਦੋਂ’ ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ)

ਪਉੜੀ ॥

ਤੁਧੁ, ਆਪੇ ਧਰਤੀ ਸਾਜੀਐ ; ਚੰਦੁ+ਸੂਰਜੁ ਦੁਇ, ਦੀਵੇ ॥ ਦਸ+ਚਾਰਿ ਹਟ (ਹੱਟ), ਤੁਧੁ ਸਾਜਿਆ ; ਵਾਪਾਰੁ ਕਰੀਵੇ ॥ ਇਕਨਾ (ਇਕਨ੍ਾਂ) ਨੋ ਹਰਿ ਲਾਭੁ ਦੇਇ (ਦੇ+ਇ) ; ਜੋ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਥੀਵੇ ॥ ਤਿਨ (ਤਿਨ੍ਹ), ਜਮਕਾਲੁ ਨ ਵਿਆਪਈ (ਵਿਆਪ+ਈ) ; ਜਿਨ (ਜਿਨ੍ਹ), ਸਚੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪੀਵੇ ॥ ਓਇ ਆਪਿ ਛੁਟੇ ਪਰਵਾਰ ਸਿਉ (ਸਿਉਂ); ਤਿਨ (ਤਿਨ੍ਹ) ਪਿਛੈ, ਸਭੁ ਜਗਤੁ ਛੁਟੀਵੇ ॥੩॥

ਸਲੋਕ, ਮ: ੧ ॥

ਕੁਦਰਤਿ ਕਰਿ ਕੈ, ਵਸਿਆ ਸੋਇ ॥ ਵਖਤੁ ਵੀਚਾਰੇ, ਸੁ, ਬੰਦਾ ਹੋਇ ॥ ਕੁਦਰਤਿ ਹੈ, ਕੀਮਤਿ ਨਹੀ (ਨਹੀਂ) ਪਾਇ ॥ ਜਾ (ਜਾਂ), ਕੀਮਤਿ ਪਾਇ ; ਤ (ਤਂ), ਕਹੀ ਨ ਜਾਇ ॥ ਸਰੈ ਸਰੀਅਤਿ (ਸ਼ਰ੍ਹੈ ਸ਼ਰੀਅਤ), ਕਰਹਿ (ਕਰੈਂ) ਬੀਚਾਰੁ ॥ ਬਿਨੁ ਬੂਝੇ, ਕੈਸੇ ਪਾਵਹਿ (ਪਾਵਹਿਂ) ਪਾਰੁ  ? ॥ ਸਿਦਕੁ ਕਰਿ ਸਿਜਦਾ ; ਮਨੁ ਕਰਿ ਮਖਸੂਦੁ (ਭਾਵ ਮਕਸਦ, ਟੀਚਾ)॥ ਜਿਹ ਧਿਰਿ ਦੇਖਾ ; ਤਿਹ ਧਿਰਿ ਮਉਜੂਦੁ (ਮੌਜੂਦ)॥੧॥

ਮ: ੩ ॥

ਗੁਰ ਸਭਾ, ਏਵ ਨ ਪਾਈਐ  ? ਨਾ ਨੇੜੈ, ਨਾ ਦੂਰਿ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਸਤਿਗੁਰੁ ਤਾਂ ਮਿਲੈ ; ਜਾ (ਜਾਂ), ਮਨੁ ਰਹੈ, ਹਦੂਰਿ (ਭਾਵ ਜੁੜਿਆ) ॥੨॥

ਪਉੜੀ ॥

ਸਪਤ (ਭਾਵ 7) ਦੀਪ, ਸਪਤ ਸਾਗਰਾ ; ਨਵ (ਭਾਵ 9) ਖੰਡ, ਚਾਰਿ ਵੇਦ, ਦਸ+ਅਸਟ (ਭਾਵ 18) ਪੁਰਾਣਾ ॥ ਹਰਿ  ! ਸਭਨਾ ਵਿਚਿ ਤੂੰ ਵਰਤਦਾ ; ਹਰਿ, ਸਭਨਾ ਭਾਣਾ ॥ ਸਭਿ, ਤੁਝੈ ਧਿਆਵਹਿ (ਧਿਆਵੈਂ) ਜੀਅ ਜੰਤ ; ਹਰਿ ਸਾਰਗਪਾਣਾ (ਸਾਰੰ+ਗਪਾਣਾ ਭਾਵ ਧਰਤੀ ਦਾ ਆਸਰਾ, ਰਿਜ਼ਕ ਦਾਤਾ) ॥ ਜੋ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਹਰਿ ਆਰਾਧਦੇ ; ਤਿਨ (ਤਿਨ੍ਹ), ਹਉ (ਹੌਂ ) ਕੁਰਬਾਣਾ ॥ ਤੂੰ ਆਪੇ+ਆਪਿ ਵਰਤਦਾ ; ਕਰਿ ਚੋਜ ਵਿਡਾਣਾ (ਭਾਵ ਵਿਡੰਬਨ, ਅਸਚਰਜ) ॥੪॥

ਸਲੋਕ, ਮ: ੩ ॥

ਕਲਉ ਮਸਾਜਨੀ (ਭਾਵ ਕਲਮ ਤੇ ਦਵਾਤ), ਕਿਆ ਸਦਾਈਐ (ਭਾਵ ਕਿਉਂ ਮੰਗਵਾਈਏ) ? ਹਿਰਦੈ ਹੀ ਲਿਖਿ ਲੇਹੁ (ਲੇਹ) ॥ ਸਦਾ ਸਾਹਿਬ ਕੈ ਰੰਗਿ ਰਹੈ ; ਕਬਹੂੰ ਨ ਤੂਟਸਿ ਨੇਹੁ (ਨੇਹ)॥ ਕਲਉ ਮਸਾਜਨੀ ਜਾਇਸੀ ; ਲਿਖਿਆ ਭੀ, ਨਾਲੇ (ਨਾਲ਼ੇ) ਜਾਇ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਸਹ (ਥੋੜ੍ਹਾ ‘ਸ਼ਾ’ ਵਾਙ) ਪ੍ਰੀਤਿ ਨ ਜਾਇਸੀ ; ਜੋ, ਧੁਰਿ ਛੋਡੀ, ਸਚੈ ਪਾਇ (ਭਾਵ ਜੋ, ਸਚੈ (ਨੇ) ਧੁਰਿ (ਤੋਂ) ਪਾਇ (ਕੇ) ਛੋਡੀ ਜਾਂ ਰੱਖੀ)॥੧॥

ਮ: ੩ ॥

ਨਦਰੀ ਆਵਦਾ (ਆਂਵਦਾ), ਨਾਲਿ ਨ ਚਲਈ (ਚੱਲ+ਈ); ਵੇਖਹੁ ਕੋ ਵਿਉਪਾਇ (ਭਾਵ ਯਕੀਨ ਕਰਕੇ)॥ ਸਤਿਗੁਰਿ, ਸਚੁ ਦ੍ਰਿੜਾਇਆ (ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਾਇਆ) ; ਸਚਿ ਰਹਹੁ ਲਿਵ ਲਾਇ (ਭਾਵ ਸਚਿ (’ਚ) ਲਿਵ ਲਾਇ (ਕੇ) ਰਹਹੁ) ॥ ਨਾਨਕ  ! ਸਬਦੀ ਸਚੁ (ਸੱਚ, ਭਾਵ ਅੰਦਰੋਂ ‘ਸਚੁ’ ਮਿਲਦਾ) ਹੈ ; ਕਰਮੀ ਪਲੈ (ਪੱਲੈ) ਪਾਇ ॥੨॥

ਪਉੜੀ ॥

ਹਰਿ  ! ਅੰਦਰਿ+ਬਾਹਰਿ ਇਕੁ ਤੂੰ ; ਤੂੰ ਜਾਣਹਿ (ਜਾਣੈਂ) ਭੇਤੁ ॥ ਜੋ ਕੀਚੈ, ਸੋ, ਹਰਿ ਜਾਣਦਾ ; ਮੇਰੇ ਮਨ  ! ਹਰਿ ਚੇਤੁ ॥ ਸੋ ਡਰੈ, ਜਿ ਪਾਪ ਕਮਾਵਦਾ ; ਧਰਮੀ ਵਿਗਸੇਤੁ ॥ ਤੂੰ ਸਚਾ ਆਪਿ, ਨਿਆਉ (ਨਿਆਉਂ) ਸਚੁ ; ਤਾ (ਤਾਂ) ਡਰੀਐ ਕੇਤੁ  ? ॥ ਜਿਨਾ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ), ਨਾਨਕ  ! ਸਚੁ ਪਛਾਣਿਆ ; ਸੇ, ਸਚਿ ਰਲੇਤੁ (ਰਲ਼ੇ+ਤ)॥੫॥

ਸਲੋਕ, ਮ: ੩ ॥

ਕਲਮ ਜਲਉ, ਸਣੁ ਮਸਵਾਣੀਐ (ਭਾਵ ਸਮੇਤ ਦਵਾਤ); ਕਾਗਦੁ ਭੀ ਜਲਿ (ਜਲ਼) ਜਾਉ ॥ ਲਿਖਣਵਾਲਾ ਜਲਿ ਬਲਉ (ਜਲ਼ ਬਲ਼ੌ) ; ਜਿਨਿ (ਜਿਨ੍ਹ), ਲਿਖਿਆ ਦੂਜਾ ਭਾਉ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਪੂਰਬਿ ਲਿਖਿਆ ਕਮਾਵਣਾ ; ਅਵਰੁ ਨ ਕਰਣਾ ਜਾਇ ॥੧॥

ਮ: ੩ ॥

ਹੋਰੁ ਕੂੜੁ ਪੜਣਾ (ਪੜ੍ਹਣਾ), ਕੂੜੁ ਬੋਲਣਾ ; ਮਾਇਆ ਨਾਲਿ ਪਿਆਰੁ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਵਿਣੁ ਨਾਵੈ (ਨਾਵੈਂ) ਕੋ ਥਿਰੁ ਨਹੀ (ਨਹੀਂ); ਪੜਿ ਪੜਿ ਹੋਇ ਖੁਆਰੁ (ਪੜ੍ਹ-ਪੜ੍ਹ ਹੋਇ ਖ਼ੁਆਰ) ॥੨॥

ਪਉੜੀ ॥

ਹਰਿ ਕੀ ਵਡਿਆਈ, ਵਡੀ (ਵੱਡੀ) ਹੈ ; ਹਰਿ ਕੀਰਤਨੁ ਹਰਿ ਕਾ ॥ ਹਰਿ ਕੀ ਵਡਿਆਈ, ਵਡੀ (ਵੱਡੀ) ਹੈ ; ਜਾ (ਜਾਂ), ਨਿਆਉ (ਨਿਆਉਂ) ਹੈ ਧਰਮ ਕਾ ॥ ਹਰਿ ਕੀ ਵਡਿਆਈ, ਵਡੀ (ਵੱਡੀ) ਹੈ ; ਜਾ (ਜਾਂ), ਫਲੁ (ਫਲ਼) ਹੈ ਜੀਅ (ਜੀ..) ਕਾ ॥ ਹਰਿ ਕੀ ਵਡਿਆਈ, ਵਡੀ (ਵੱਡੀ) ਹੈ, ਜਾ (ਜਾਂ), ਨ ਸੁਣਈ (ਸੁਣ+ਈ) ਕਹਿਆ ਚੁਗਲ (ਚੁਗ਼ਲ) ਕਾ ॥ ਹਰਿ ਕੀ ਵਡਿਆਈ, ਵਡੀ (ਵੱਡੀ) ਹੈ ; ਅਪੁਛਿਆ (ਅ+ਪੁੱਛਿਆ) ਦਾਨੁ ਦੇਵਕਾ ॥੬॥

ਸਲੋਕ, ਮ: ੩ ॥

ਹਉ ਹਉ (ਹੌਂ ਹੌਂ ) ਕਰਤੀ, ਸਭ ਮੁਈ ; ਸੰਪਉ (ਸੰਪੌ ਭਾਵ ਸੰਪਤੀ, ਦੌਲਤ), ਕਿਸੈ ਨ ਨਾਲਿ ॥ ਦੂਜੈ+ਭਾਇ, ਦੁਖੁ ਪਾਇਆ; ਸਭ, ਜੋਹੀ ਜਮਕਾਲਿ (ਨੇ, ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ)॥ ਨਾਨਕ  ! ਗੁਰਮੁਖਿ ਉਬਰੇ ; ਸਾਚਾ ਨਾਮੁ ਸਮਾਲਿ (ਸੰਮ੍ਾਲ਼) ॥੧॥

ਮ: ੧ ॥

ਗਲਂੀ ਅਸੀ ਚੰਗੀਆ (ਗੱਲੀਂ ਅਸੀਂ ਚੰਗੀਆਂ) ; ਆਚਾਰੀ ਬੁਰੀਆਹ (ਬੁਰੀਆਂਹ)॥ ਮਨਹੁ ਕੁਸੁਧਾ ਕਾਲੀਆ (ਮਨੋਂ ਕੁਸ਼ੁੱਧਾਂ ਕਾਲੀਆਂ); ਬਾਹਰਿ ਚਿਟਵੀਆਹ (ਚਿਟਵੀਆਂਹ) ॥ ਰੀਸਾ ਕਰਿਹ ਤਿਨਾੜੀਆ (ਰੀਸਾਂ ਕਰਿਹਂ ਤਿਨ੍ਾੜੀਆਂ) ; ਜੋ, ਸੇਵਹਿ (ਸੇਵਹਿਂ) ਦਰੁ ਖੜੀਆਹ (ਖੜ੍ਹੀਆਂਹ) ॥ ਨਾਲਿ ਖਸਮੈ ਰਤੀਆ (ਰੱਤੀਆਂ) ; ਮਾਣਹਿ (ਮਾਣਹਿਂ) ਸੁਖਿ ਰਲੀਆਹ (ਰਲ਼ੀਆਂਹ) ॥ ਹੋਦੈ (ਹੋਂਦੈ) ਤਾਣਿ ਨਿਤਾਣੀਆ (ਨਿਤਾਣੀਆਂ) ; ਰਹਹਿ ਨਿਮਾਨਣੀਆਹ (ਰਹਹਿਂ ਨਿਮਾਨਣੀਆਂਹ) ॥ ਨਾਨਕ  ! ਜਨਮੁ ਸਕਾਰਥਾ ; ਜੇ, ਤਿਨ (ਤਿਨ੍ਹ) ਕੈ ਸੰਗਿ ਮਿਲਾਹ (‘ਮਿਲਾਹਂ’; ਨੋਟ: ਇਹ ਸ਼ਬਦ ‘ਮਿਲਹ’ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ: ਭਾਵ ਅਸੀਂ ਮਿਲੀਏ, ‘ਉੱਤਮ ਪੁਰਖ ਬਹੁ ਵਚਨ ਕਿਰਿਆ’) ॥੨॥

ਪਉੜੀ ॥

ਤੂੰ ਆਪੇ ਜਲੁ, ਮੀਨਾ ਹੈ (ਹੈਂ) ਆਪੇ ; ਆਪੇ ਹੀ ਆਪਿ ਜਾਲੁ (ਜਾਲ਼)॥ ਤੂੰ ਆਪੇ ਜਾਲੁ ਵਤਾਇਦਾ (ਜਾਲ਼ ਵਤਾਇੰਦਾ ਭਾਵ ਵਿਛਾਉਂਦਾ) ; ਆਪੇ ਵਿਚਿ ਸੇਬਾਲੁ (ਸ਼ੇਬਾਲ)॥ ਤੂੰ ਆਪੇ ਕਮਲੁ, ਅਲਿਪਤੁ ਹੈ (ਹੈਂ); ਸੈ ਹਥਾ (ਹੱਥਾਂ ਭਾਵ ਸੈਂਕੜੇ ਹੱਥ ਡੂੰਘੇ ਪਾਣੀ) ਵਿਚਿ ਗੁਲਾਲੁ ॥ ਤੂੰ ਆਪੇ ਮੁਕਤਿ ਕਰਾਇਦਾ (ਕਰਾਇੰਦਾ) ; ਇਕ ਨਿਮਖ ਘੜੀ, ਕਰਿ ਖਿਆਲੁ (ਖ਼ਿਆਲ)॥ ਹਰਿ  ! ਤੁਧਹੁ (ਤੁਧੋਂ) ਬਾਹਰਿ ਕਿਛੁ ਨਹੀ (ਨਹੀਂ) ; ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਵੇਖਿ ਨਿਹਾਲੁ ॥੭॥

ਸਲੋਕ, ਮ: ੩ ॥

ਹੁਕਮੁ ਨ ਜਾਣੈ, ਬਹੁਤਾ ਰੋਵੈ ॥ ਅੰਦਰਿ ਧੋਖਾ, ਨੀਦ (ਨੀਂਦ) ਨ ਸੋਵੈ ॥ ਜੇ ਧਨ, ਖਸਮੈ ਚਲੈ ਰਜਾਈ (ਚੱਲੈ ਰਜ਼ਾਈ) ॥ ਦਰਿ+ਘਰਿ ਸੋਭਾ (ਸ਼ੋਭਾ), ਮਹਲਿ ਬੁਲਾਈ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਕਰਮੀ ਇਹ ਮਤਿ ਪਾਈ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ, ਸਚਿ ਸਮਾਈ ॥੧॥

ਮ: ੩ ॥

ਮਨਮੁਖ ਨਾਮ ਵਿਹੂਣਿਆ ! ਰੰਗੁ ਕਸੁੰਭਾ ਦੇਖਿ, ਨ ਭੁਲੁ (ਭੁੱਲ)॥ ਇਸ ਕਾ ਰੰਗੁ ਦਿਨ ਥੋੜਿਆ (ਥੋੜ੍ਹਿਆ) ; ਛੋਛਾ ਇਸ ਦਾ ਮੁਲੁ (ਮੁੱਲ)॥ ਦੂਜੈ ਲਗੇ, ਪਚਿ ਮੁਏ ; ਮੂਰਖ ਅੰਧ ਗਵਾਰ ॥ ਬਿਸਟਾ ਅੰਦਰਿ ਕੀਟ ਸੇ ; ਪਇ ਪਚਹਿ (ਪਚਹਿਂ) ਵਾਰੋ-ਵਾਰ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਨਾਮ ਰਤੇ (ਰੱਤੇ) ਸੇ ਰੰਗੁਲੇ ; ਗੁਰ ਕੈ ਸਹਜਿ ਸੁਭਾਇ ॥ ਭਗਤੀ ਰੰਗੁ ਨ ਉਤਰੈ ; ਸਹਜੇ ਰਹੈ ਸਮਾਇ ॥੨॥

ਪਉੜੀ ॥

ਸਿਸਟਿ (ਸਿਸ਼ਟਿ) ਉਪਾਈ ਸਭ ਤੁਧੁ, ਆਪੇ ਰਿਜਕੁ (ਰਿਜ਼ਕ) ਸੰਬਾਹਿਆ ॥ ਇਕਿ, ਵਲੁ+ਛਲੁ (ਵਲ਼-ਛਲ਼) ਕਰਿ ਕੈ ਖਾਵਦੇ (ਖਾਂਵਦੇ); ਮੁਹਹੁ (ਮੁਹੋਂ) ਕੂੜੁ ਕੁਸਤੁ ਤਿਨੀ (ਕੁਸੱਤ ਤਿਨ੍ਹੀਂ) ਢਾਹਿਆ ॥ ਤੁਧੁ ਆਪੇ ਭਾਵੈ, ਸੋ ਕਰਹਿ (ਕਰਹਿਂ) ; ਤੁਧੁ, ਓਤੈ ਕੰਮਿ, ਓਇ ਲਾਇਆ ॥ ਇਕਨਾ (ਇਕਨ੍ਾਂ) ਸਚੁ ਬੁਝਾਇਓਨੁ ; ਤਿਨਾ (ਤਿਨ੍ਹਾਂ), ਅਤੁਟ (ਅਤੁੱਟ) ਭੰਡਾਰ ਦੇਵਾਇਆ ॥ ਹਰਿ ਚੇਤਿ ਖਾਹਿ (ਖਾਂਹਿਂ), ਤਿਨਾ (ਤਿਨ੍ਹਾਂ) ਸਫਲੁ ਹੈ ; ਅਚੇਤਾ ਹਥ (ਅਚੇਤਾਂ ਹੱਥ) ਤਡਾਇਆ (ਭਾਵ ਅੱਡਾਇਆ, ਫੈਲਾਇਆ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਅਧੀਨ ਸਦਾ ਮੰਗਤੇ ਬਣਾਏ)॥੮॥

Most Viewed Posts