ਗੁਰਮਤ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ‘ੴ’ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਾਜ਼ਸ਼

February 12, 2017

ਗਿਆਨੀ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ

ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਅਤੇ ਨਵੀਨਤਮ ਸ਼ਬਦ ਅਰਥ (ਭਾਵ) ’ਚ ਬੁਨਿਆਦੀ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸਮਾਜਕ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ’ਚ ‘ਨਿਰਮਲ ਪੰਥ’ ਦੀ ਆਰੰਭਤਾ; ੴ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨਾਲ ਕੀਤੀ। ਜਦ ’ਤੋਂ ਇਹ ਵਿਲੱਖਣ ਤੇ ਨਿਰਾਲੀ ਆਰੰਭਤਾ ‘ੴ’ ਨਾਲ ਆਰੰਭ ਹੋਈ ਤਦ ’ਤੋਂ ਹੀ ਇਸ ਦੀ ਸਵਤੰਤਰ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਕੋਈ ਇਸ ਨੂੰ ਵੇਦਾਂ ਦਾ ਸੁਧਰਿਆ ਹੋਇਆ ਰੂਪ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਕੋਈ ਇਸ ਨੂੰ ਵੇਦਾਂਤ ਦਾ। ਕੋਈ ਇਸ ਨੂੰ ਨਵੀਨ ਢੰਗ ਨਾਲ ਵੀਚਾਰਦਾ ‘ਏਕੋ ੋ ੋ‘‘’ ਉਚਾਰਨ ਕਰਵਾਉਣ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਕੋਈ ਇਸ ਨੂੰ ਮੌਜੂਦਾ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ‘ਏਕੋ’ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ। (ਯਾਦ ਰਹੇ, ਕਿ ਉਲਟੇ ਕੌਮੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ‘ਓ’ ਅੱਖਰ ਦੀ ਅਨੰਤ ਆਵਾਜ਼ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਹਨ।) ਗੁਰੂ ਸਮੇਂ ਦੇ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਹਰ ਕੋਈ ਆਪਣੀ ਵਿਦਵਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਪੁਰਾਤਨ ਖ਼ਿਆਲ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਪੁਰਾਤਨ ਢੰਗ ਨਾਲ ਇਸ ਦੀ ਸਵਤੰਤਰ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰਿਆ ਸੀ ਤੇ ਨਵੀਨ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਨਵੀਨ ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਨਾਮ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਵੀਚਾਰਿਆ। ਇਸ ਲੇਖ ਰਾਹੀਂ ‘ੴ’ ਦੇ ਨਵੀਨ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਪਾਠ ‘ਏਕੋ’ ਨੂੰ ਵੀਚਾਰਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।

ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸੰਤਵਾਦ ਤੇ ਸਾਧਵਾਦ ਦਾ ਆਰੰਭ; ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕਰਨ ’ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਇਆ ਇਸ ਸੰਤਵਾਦ ਤੇ ਸਾਧਵਾਦ ਨੂੰ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸ਼ਹਿ ਸੀ। ਸੰਤਵਾਦ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਬਦ’ ਗੁਰੂ ਦੀ ਵੀਚਾਰਧਾਰਾ ਨਾਲੋਂ ਤੋੜ ਕੇ ਸਰੀਰਕ (ਗੁਰੂ) ਪੂਜਾ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਸੀ। ਸੰਤਵਾਦ ਤੇ ਸਾਧਵਾਦ ਦੀ ਲੜੀ ਦੇ ਸੰਤਾਂ ਤੇ ਸਾਧਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸਥਾਨਾਂ ਨੂੰ ਡੇਰੇ ਦੱਸਿਆ। ਇਹਨਾਂ ਡੇਰੇਵਾਲੇ ਸੰਤਾਂ ਤੇ ਸਾਧਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਇੱਕ ਡੇਰਾ ਹੈ ‘ਰਾਧਾਸਵਾਮੀ ਸਤਸੰਗ ਬਿਆਸ’। ਇਸ ਡੇਰੇ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਸਭ ’ਤੋਂ ਪਹਿਲਾ ੴ ਦਾ ਪਾਠ ‘ਏਕੋ’ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ’ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ‘ਏਕੋ’ਪਾਠ ਦੀ ਇਹ ਵੀਚਾਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਦਵਾਨ ਨੇ ਨਹੀਂ ਦੱਸੀ ਸੀ। ਡੇਰੇ ਦੇ ਸਾਧ ਵੈਦਿਕ ਮਤ ਦੇ ਚੰਗੇ ਗਿਆਤਾ ਸਨ। ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀਆਂ ਨੇ ਇਹ ਪਾਠ ਕੋਈ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਸਗੋਂ ਵੇਦਾਂਤ (ਉਪਨਿਸ਼ਦਾਂ) ਦੇ ਮੰਤ੍ਰ ‘ਏਕੋ ਬ੍ਰਹਮ ਦੁਤੀਆ ਨਾਸਿਤੀ’ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀਆਂ ਵੱਲੋਂੴ ਦਾ ਪਾਠ ‘ਏਕੋ’ ਦੇ ਕੇ ਇਹ ਸਿਧ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ੴ ਦਾ ਸੰਕਲਪੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਸਵਤੰਤਰ ਅਨੁਭਵ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਸਗੋਂ ਵੇਦਾਂਤ ਦੇ ਮੰਤ੍ਰ ‘ਏਕੋ ਬ੍ਰਹਮ ਦੁਤੀਆ ਨਾਸਿਤੀ’ ਦੇ ‘ਏਕੋ’ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਰੂਪਾਂਤਰ ‘੧ਓ’ ਲਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੀ ਦੇ ‘ਏਕ’ ’ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ‘੧’ ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਦੀ ਮਾਤ੍ਰਾ ’ਤੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਸਵਰ ‘ਓ’ ਲਿਆ। ਯਾਦ ਰਹੇ, ਕਿ ਡੇਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਤੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਵੇਦਾਂਤ ਦੇ ਇਸ ‘ਏਕੋ’ ਪਾਠ ਵਾਲੇ ਵੀਚਾਰ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਦੇ ਹੋਏ, ‘ੴ’ ਦਾ ਰੂਪ‘੧ਓ’ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ੴ ਦੀ ਵੀਚਾਰ ਨਾ ਕਰਕੇ ‘੧ਓ’ ਦੀ ਵੀਚਾਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ‘ਓ’ ਅੱਖਰ ਦੀ ਉਪਰਲੀ ਲਕੀਰ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਕਰਕੇ ਇਸ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ‘ਏਕੋ’ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ’ਚ ਡੇਰੇ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਡਾ: ਟੀ. ਆਰ.ਸ਼ਿੰਗਾਰੀ ‘ਜਪੁ’ ਦੇ ਹਿੰਦੀ ਸਟੀਕ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਿਖ ਰਹੇ ਹਨ: ‘੧ਓ’ਗਣਿਤ ਦੇ ‘੧’ (ਇੱਕ) ਅਤੇ ਗੁਰਮੁਖੀ ਵਰਣਮਾਲਾ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਖਰ ‘ਓ’ (ਊੜਾ) ਦੇ ਮੇਲ ’ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ। ‘੧’ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ‘ਏਕ’ ਜਾਂ ‘ਇਕ’ ਕਰਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ‘ਓ’-ਊੜਾ ਖੁੱਲਾ ਤੇ ਬਿੰਦੀ ’ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ‘੧ਓ’ (ਏਕੋ ਜਾਂ ਇੱਕੋ) ਹੈ। ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਰੁਚੀ ਅਤੇ ਧਾਰਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ‘੧ਓ’ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ‘ਇਕ ਓਂ’, ‘ਇਕ ਓਮ’, ‘ਇੱਕ ਓਅੰਕਾਰ’ ਜਾਂ ‘ਓਅੰਕਾਰ’ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਲਈ ‘ਇਕ ਓਅੰਕਾਰ’ ਅਤੇ ‘ਏਕੰਕਾਰ’ ਪਦ ਵੀ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ‘ਓਅੰਕਾਰ’ ਪਦ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਰਚੇਤਾ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਣ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ। ‘੧ਓ’ ਰਚਨਾ ’ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਪੂਰਣ ਅਦਵੈਤ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ: ‘‘ਅਸਤਿ ਏਕੁ ਦਿਗਰਿ ਕੁਈ॥ ਏਕ ਤੁਈ ਏਕ ਤੁਈ॥’’ (ਮ:੧,੧੪੩) ਭਾਵ ਉਤਪਤੀ, ਪਾਲਣਾ ਤੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਜੋ ਕੁਛ ਹੈ ਇਕ ’ਤੋਂ ਹੀ ਹੈ। ਅਨੇਕਤਾ ਦਾ ਮੂਲ ਹੀ ਇੱਕ ਹੈ ਜਾਂ ਅਨੇਕਤਾ; ਇੱਕ ਦਾ ਖੇਲ ਹੈ, ਉਹ ਜਦੋਂ ਚਾਹੇ ਇਸ ਖੇਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚ ਸਮਾ ਕੇ ਅਨੇਕ ’ਤੋਂ ਇੱਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ‘ਖੇਲੁ ਸੰਕੋਚੈ ਤਉ ਨਾਨਕ ਏਕੈ॥’’ (ਮ: ੫,੨੯੨) (ਡਾ: ਟੀ. ਆਰ.ਸ਼ਿਗਾਰੀ)

ਵੀਚਾਰ: ਡਾ: ਟੀ. ਆਰ. ਸ਼ਿੰਗਾਰੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਲਿਖਤ ਅਨੁਸਾਰ ੴ ਦਾ ਸੰਪੂਰਣ ਰੂਪ ਨਾ ਵੀਚਾਰ ਕੇ ਕੇਵਲ ‘੧’ ਤੇ ‘ਓ’ ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੀ ‘ਏਕੋ’ ਦੇ ਪਾਠ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਵੇਖ ਰਹੇ ਹਨ (ਭਾਵ ‘੧’ ’ਤੋਂ ‘ਏਕ’ ਅਤੇ ‘ਓ’ ’ਤੋਂ ਹੋੜਾ ‘ ੋ ’ ਭਾਵ ‘ਏਕੋ’) ਅਤੇ ਊੜੇ ਉਪਰਲੀ ਲਕੀਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਵੀਚਾਰ ਰਹੇ ਇਸ ਲਈ ਅਸੀਂ ‘੧ਓ’(ਭਾਵ ਅਧੂਰਾ ੴ) ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਗੁਰਮਤਿ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਮੁੱਢੋਂ ਹੀ ਖ਼ਤਮ ਕਰਕੇ ਵੇਦਾਂਤ ਦੇ ਸਲੋਕ ‘ਏਕੋ ਬ੍ਰਹਮ ਦੁਤੀਆ ਨਾਸਿਤੀ’ ਨੂੰ ਹੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਝੀ ਸ਼ਰਾਰਤ ਹੈ।

‘ੴ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਉਕਤ ‘ਏਕੋ’ ਉਚਾਰਨ ਰਾਧਾਸਵਾਮੀ ਮੱਤ ਨੇ 100 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀਤਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਨਵੀਨਤਮ ਸਿੱਖ ਵਿਦਵਾਨ ਵੀ ਇਉਂ ਵੀਚਾਰ ਰਹੇ ਹਨ: (1). ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਕਲਸੀ ਪਹਿਲੇ ਵਿਦਵਾਨ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਡੇਰਾ ਰਾਧਾ ਸਵਾਮੀ ਵੱਲੋਂ ਵੇਦਾਂਤ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ੴ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਪਾਠ ‘ਏਕੋ’ ਨੂੰ ਨਵੀਨ ਵਿਗਿਆਨ ਰੰਗਤ ਦੇ ਕੇ ਇੱਕ ਕਿਤਾਬ ‘ਬੀਜ ਮੰਤ੍ਰ ਦਰਸ਼ਨ’ ਲਿਖ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਪ ਨੇ ੴ ਦਾ ਪਾਠ ‘ਏਕੋ ੋ ੋ‘‘’ ਅਤੇ ਸੰਖੇਪ ਪਾਠ ‘ਇਕੋ’ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਭਾਵ‘ੴ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ਬਣਦਾ ਹੈ ‘ਇਕ + ੋ ੋ ‘‘ ’। (ਯਾਦ ਰਹੇ, ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ‘ਓ’ ਅੱਖਰ ਦੀ ਅਨੰਤ ਆਵਾਜ਼ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਹੈ।) ਭਾਵ ‘ਇਕ’ਅੱਖਰ ਦੇ ਉਪਰ ਜੋ ਹੋੜੇ ਦੀ ਮਾਤ੍ਰਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਲੰਬਿਆਂ ਹੀ ਲੰਬਿਆਂ ਕਰਕੇ ਪੜ੍ਹਨਾ। (‘ਬੀਜ ਮੰਤ੍ਰ ਦਰਸ਼ਨ’-ਪੰਨਾ 28, ਲੇਖਕ ਸ. ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਕਲਸੀ)

ਵੀਚਾਰ: ਸ. ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਉਕਤ ੴ ਦੇ ਦੋ ਉਚਾਰਨ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਇਕ ‘ਇਕੋ ੋ ੋ ਤੇ ਦੂਜਾ ‘ਇਕੋ’। ਉਚਾਰਣ ‘ਇਕੋ ੋੋ ੋ ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਵੈਦਿਕ ਵਿਦਵਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਓਮ ਦੇ ਲੰਮੇ ਉਚਾਰਣ ‘ਓਓਓਮ’ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਜੋਗੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਸਾਧਨਾ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦੂਸਰਾ ਅਸਲ ਸ੍ਵਰੂਪ ੴ ਨੂੰ ਬਦਲ ਕੇ ‘੧ਓ’ ਭਾਵ ‘ਇੱਕੋ’ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਰਾਧਾ ਸੁਵਾਮੀ ਡੇਰੇ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਹੀ ਹੈ ਬਹੁਤਾ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਿਤੇ ਵੀ ੴ ਨੂੰ ‘੧ਓ’ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਨਹੀਂ ਵੀਚਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਸਬਦਾਂ ਨੂੰ ਲਮਕਾ ਕੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਸੇਧ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਵੈਦਿਕ ਮਤ ਦੇ ਯੋਗੀਆਂ ਦੀ ਸੋਚ ਹੈ ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਲੰਮਾ ਸਾਹ ਲੈ ਕੇ ‘ਓਮ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਦੀ ਹਦਾਇਤ ਹੈ।

(2). ਸ. ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚਾਹਲ ਅਨੁਸਾਰ ੴ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ‘ਏਕ ਓ ਬੇਅੰਤ ਜਾਂ ਅਨੰਤ’ ( ) ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇੱਥੇ ਨਵਾਂ ਭੰਬਲਭੂਸਾ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ‘ਏਕ ਓ ਬੇਅੰਤ ਜਾਂ ਅਨੰਤ’ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਅਰਥ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ‘ਇਕ ਓ ਬੇਅੰਤ ਹੈ’ ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਜੀ ਨੇ ‘ਓ’ ਦੇ ਅਰਥ ‘ਓਅੰ’ ਕੀਤੇ ਹਨ ਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚਾਹਲ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਪਾਠ ‘ਏਕ ਓ ਬੇਅੰਤ ਜਾਂ ਅਨੰਤ’ ਦੇ ਅਰਥ ਬਣਦੇ ਹਨ ‘ਇਕ ਓਅੰ (ਓਮ) ਬੇਅੰਤ ਹੈ।’ ਸ. ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ; ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ’ਤੇ ਵੀ ਉਟੰਕਣ (ਦੋਸ਼) ਲਗਾਉਂਦਿਆਂ ਲਿਖ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦਿਆਂ ੴ ਦਾ ਪਾਠ ‘ਇਕ ਓਅੰਕਾਰ’ ਲਿਖ ਕੇ ਗ਼ਲਤੀ ਕੀਤੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਏਕਾ ਏਕੰਕਾਰੁ ਲਿਖਿ ਦੇਖਾਲਿਆ। ਊੜਾ ਓਅੰਕਾਰੁ ਪਾਸਿ ਬਹਾਲਿਆ। ਸਤਿਨਾਮੁ ਕਰਤਾਰ ਨਿਰਭਉ ਭਾਲਿਆ। ਨਿਰਵੈਰਹੁ ਜੈਕਾਰੁ ਅਜੂਨਿ ਅਕਾਲਿਆ॥’ (ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ, ਵਾਰ ੩ ਪਉੜੀ ੧੫) ਭਾਵ:- ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਅਦੁੱਤੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਏਕੰਕਾਰ (ੴ ) ਦਾ ਏਕਾ (੧) ਲਿਖ ਕੇ ਵਿਖਾਇਆ ਤੇ ਫਿਰ ਇਸ ਏਕੇ ਨਾਲ, ਓਅੰਕਾਰ ਦੇ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਮੂੰਹ ਵਾਲਾ ਊੜਾ (ਓ) ਬਹਾ ਦਿੱਤਾ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਥਾਂ ਵੀ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਲਿਖ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ‘ਏਕੰਕਾਰ, ਇਕਾਂਗ ਲਿਖਿ, ੳੂੜਾ ਓਅੰਕਾਰ ਲਿਖਾਇਆ।’ (ਵਾਰ ੩੯, ਪਉੜੀ ੧) (ਸ. ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚਾਹਲ)

(3). ਸ. ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ ‘ੴ’ ਦੀ ਬਣਤਰ ’ਤੇ ਹੀ ਸ਼ੰਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ: ‘ਉਂਞ ਪਹਿਲੇ ਪੰਜ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਹੱਥ-ਲਿਖਤ ਉਪਲਬਧ ਨਹੀਂ ਰਹੀ। ਬਾਅਦ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੀਆਂ ਹੱਥ-ਲਿਖਤਾਂ ਦੇ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ਅੰਤਿਮ ਨਿਰਣਾ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਿਆ। ਸੋ, ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿਆਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਲਮ ਨਾਲ ਲ਼ਿਖਣ ਵੇਲੇ ‘ੴ’ ਨੂੰ ਕਿਸ ਰੂਪ ’ਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਭਾਵ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਊੜੇ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਕੋਈ ਲੰਬੀ ਲਕੀਰ ਜੋੜੀ ਵੀ ਸੀ, ਕਿ ਨਹੀਂ।’ (ਸ. ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ)

ਵੀਚਾਰ: ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਬਣਾਏ ੴ ਦੀ ਬਣਤਰ ’ਤੇ ਹੀ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਪਰ ਜਿੰਨ੍ਹੇ ਵੀ ਪੁਰਾਤਨ ਆਦਿ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਹਸਤ ਲਿਖਤ ਸਰੂਪ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ’ਚ ੴ ਦੀ ਬਣਤਰ ‘ਓ’ ਨਾਲ ਉਪਰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਲੰਮੀ ਲਕੀਰ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ‘ੴ’ ਦਾ ਸਰੂਪ ਵਿਗਾੜ ਕੇ ‘੧ਓ’ ਵੀਚਾਰਦਾ ਹੋਇਆ ਇੰਝ ਲਿਖਦਾ ਹੈ: ‘ਇੱਥੇ ਇਹ ਸਵਾਲ ਸੁਭਾਵਕ ਹੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ‘ਜਪੁ’ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸ਼ਬਦ-ਰੂਪ ‘ਇੱਕੋ’ ਜਾਂ ‘ਏਕੋ’ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਲੋੜ ਸੀ ਇਸ ਨੂੰ ‘੧ਓ’ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇਣ ਦੀ? … ਅਜੋਕੀ ਕੋਈ ਵੀ ਲਿਖਤ ’ਚ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਵੱਲ ਪਾਠਕ ਦਾ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਣ ਹਿਤ ਉਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਅੰਡਰਲਾਈਨ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਗੂੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਜਾਂ ਉਸ ਦੀ ਸਿਆਹੀ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੰਗ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਦੀ ਪਿੱਠ-ਭੂਮੀ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਰੰਗ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਜਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁੱਠੇ ਕੌਮਿਆਂ ’ਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ‘ਕੇਵਲ ਇੱਕ’ ਹੋਣ ਦੇ ਗੁਣ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਦਿੰਦੇ ਹੋਏ ਪਾਠਕਾਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਇਸ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਖਿੱਚਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ‘ਇਕ/ਏਕ’ ਨੂੰ ਹਿੰਦਸੇ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਸਵੱਰ-ਧੁਨੀ ਲਈ ਖੁਲ੍ਹੇ ਊੜੇ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰ ਲਿਆ। (ਸ. ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਢਿਲੋਂ)

ਵੀਚਾਰ: ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ ‘ੴ ’ ਦਾ ਸਰੂਪ ‘੧ਓ’ ਹੈ ਅਤੇ ਉਚਾਰਨ ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀਆਂ ਵਾਲਾ ਹੀ ‘ਏਕੋ’ ਸਹੀ ਹੈ।

(4). ਸ. ਸਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ (ਸਾਬਕਾ ਪ੍ਰੋ: ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੁਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ): ਆਪ ਜੀ ਆਪਣੇ ਲੇਖ ‘ੴ : ਇੱਕੋਓ* ਜਾਂ ੧ਓਅੰਕਾਰ’ ਵਿੱਚੴ ਦੀ ਵੀਚਾਰ ਕਰਦੇ ਲਿਖਦੇ ਹਨ: ‘ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ੴ ਵਿੱਚ ਸਮੋਏ ਬਹੁਪੱਖੀ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਲਈ ਸਬੂਤ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ‘‘ਸੰਕਟਿ ਨਹੀ ਪਰੈ, ਜੋਨਿ ਨਹੀ ਆਵੈ, ਨਾਮੁ ਨਿਰੰਜਨ ਜਾ ਕੋ ਰੇ॥ ਕਬੀਰ ਕੋ ਸੁਆਮੀ ਐਸੋ ਠਾਕੁਰੁ, ਜਾ ਕੈ ਮਾਈ ਨ ਬਾਪੋ ਰੇ॥ (੩੩੯), ਕਹਤ ਨਾਮਦੇਉ ਹਰਿ ਕੀ ਰਚਨਾ, ਦੇਖਹੁ ਰਿਦੈ ਬਿਚਾਰੀ॥ ਘਟ ਘਟ ਅੰਤਰਿ ਸਰਬ ਨਿਰੰਤਰਿ, ਕੇਵਲ ਏਕੁ ਮੁਰਾਰੀ॥ (੪੮੫), ਤੂੰ ਆਦਿ ਪੁਰਖ ਅਪਰੰਪਰੁ ਕਰਤਾ, ਤੇਰਾ ਪਾਰੁ ਨ ਪਾਇਆ ਜਾਇ ਜੀਉ॥ ਤੂੰ ਘਟ ਘਟ ਅੰਤਰਿ ਸਰਬ ਨਿਰੰਤਰਿ, ਸਭ ਮਹਿ ਰਹਿਆ ਸਮਾਇ ਜੀਉ॥ (੪੪੮) ਆਦਿ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਲੋਕਾਂ ’ਚ ੴ (ਇਕੋਓ) ਦਾ ਕੋਈ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਜੂਨਾਂ ’ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਇਸ ’ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ’ਚ ਅਵਤਾਰਵਾਦ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ। ‘ਇੱਕਓ’ ਸਭ ’ਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਇਸ ’ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਅਤੇ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤੀ ’ਚ ਜਨਮ ਲੈਣ ਦਾ ਮਸਲਾ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਸਾਰ ’ਚ ਸਭ ਕੁਝ ‘ਇੱਕਓ’ ਦਾ ਹੀ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਰਹਿਮ ਅਤੇ ਮਿਹਰ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ‘ਇੱਕਓ’ ਦੀ ਕੋਈ ਕੁਲ ਨਹੀਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੁਝ ਕੁ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ‘ਇੱਕਓ’ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਨਾਲੋਂ ਵੱਖਰੀ ਸੋਚ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਮਿਸਾਲਾਂ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਦਾ ਸਬੂਤ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੁੱਕਦੀ ਗੱਲ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦਾ ‘ਇੱਕਓ’, ੴ , ਬਹੁ ਪੱਖੀ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਅਤੇ ਅਣਗਿਣਤ ਖੂਬੀਆਂ ਦਾ ਖਜ਼ਾਨਾ ਹੈ। ‘ਇੱਕਓ’ ਬਾਰੇ ਵੀਚਾਰ ਦੇ ਪਸਾਰ ਦਾ ਕੋਈ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। (ਸ. ਸਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ)

ਵੀਚਾਰ: ਸ. ਸਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ‘੧’ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੰਨਿਆ ਅਤੇ ‘ਓ’ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੇ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ‘ਇੱਕਓ’ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ‘ਓ’ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਉਪਰਲਾ ‘ਕਾਰ’ ਦਾ ਚਿੰਨ੍ਹ ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀਆਂ ਵਾਂਗ ਇਸ ਨੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵੀਚਾਰਿਆ, ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ।

ਇਹਨਾਂ ਤਰਕ ਗਿਆਨੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਅਜੋਕੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਤੇ ਲਿਖਾਰੀ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ‘ੴ’ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਸਲਾਹ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ:

(1). ਸ. ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਪੋਕਸਮੈਨ ਦਾ ਸੰਪਾਦਕ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਸੋ ਦਰੁ ਤੇਰਾ ਕੇਹਾ’ ਦੇ ਪੰਨਾ 27 ’ਤੇ ੴ ਦੀ ਵੀਚਾਰ ਕਰਦਾ ਰਾਧਾਸਵਾਮੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਵੇਦਾਂਤ ਦੇ ਮੰਤ੍ਰ ‘ਏਕੋ ਬ੍ਰਹਮ ਦੁਤੀਆ ਨਾਸਤੀ’ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਦਿੱਤੇ ਪਾਠ ‘ਏਕੋ’ ਨੂੰ ਸਹੀ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਗ਼ਲਤ ਸਾਬਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ੴ ਦੀ ਵੀਚਾਰ ਕਰਦਾ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹੈ: ਡਾ: ਟੀ. ਆਰ. ਸ਼ਿੰਗਾਰੀ ਦੀ ਲਿਖੀ ਜਪੁ ਜੀ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀ ਸਤਿਸੰਗ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਡਾ: ਸ਼ਿੰਗਾਰੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ: ੧ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ‘ਇਕ’ ਜਾਂ ‘ਏਕ’ ਕਰ ਕੇ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਏਥੇ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਊੜਾ ਓ ਬਿੰਦੀ ’ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਉਚਾਰਨ ‘ਏਕੋ’ (੧ਓ) ਬਣਦਾ ਹੈ।

ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਅਪਣੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ‘ਏਕੋ’ ਦੀ ਹੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਨਹੀਂ: ‘‘ਸਾਹਿਬ ਮੇਰਾ ਏਕੋ ਹੈ॥ ਏਕੋ ਹੈ ਭਾਈ ਏਕੋ ਹੈ॥’’ (ਮ:੧, ੩੫੦)

ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸ਼ਾਇਦ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਨੇ ੴ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ‘ਇਕ ਓਅੰਕਾਰ’ ਦਿੱਤਾ ਜੋ ਅੱਜ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਹੈ ਤੇ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਦਵਾਨ ਲੋਕ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਮੰਨ ਰਹੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਉਚਾਰਣ, ‘ੴ’ ਦੇ ਸਹੀ ਅਰਥ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਰੁਕਾਵਟ ਖੜ੍ਹੀ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਪਰ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਕੁੱਝ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਪੂਰੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਇਸ ਪਾਸੇ ਵੀ ਖੋਜ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ੴ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ‘ਏਕੋ’ ਦੇ ਅਰਥ ਵਿਚ ਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਵੀ ‘ਏਕੋ’ ’ਤੋਂ ਬਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। (ਸ. ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਸੰਪਾਦਕ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਪੋਕਸਮੈਨ)

ਵੀਚਾਰ: ਸ. ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕੋਈ ਖੋਜ ਨਹੀਂ, ਕੇਵਲ ਰਾਧਾਸਵਾਮੀਆ ਵੱਲੋਂ ਵੇਦਾਂਤ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਦਿੱਤੇ ੴ ਦੇ ਪਾਠ ‘ਏਕੋ’ ਨੂੰ ਹੀ ਸਿਧ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਰੇ ਉਹ ਤਰਕ ਗਿਆਨੀ ਇਕੱਠੇ ਕਰ ਲਏ ਜੋ ਇਸ ਦੀ ਵੀਚਾਰ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਸਨ। ਸ. ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ; ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ‘ੴ’ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਵਾਲੀ ਵੀਚਾਰ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਲਿਖਾਰੀ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਹੀ ਸਨ ਪਰ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤੇ ਯੋਗ ਕਦਮ ਮੰਨ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜੋ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਵੀਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

(2). ਸ. ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਘੱਗਾ’ – ਇਸ ਨੇ ੴ ਦੀ ਵੀਚਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣੇ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ: ‘ਭਾਵੇਂ ਅਗੇਤਰ ਵਿੱਚ (ਇੱਕ) ਲਿਖ ਕੇ ਗੁਰੂ ਨੇ ਓਅੰਕਾਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਦੇਵਾਂ ਵਾਲੀ ਤਿਕੜੀ ਦਾ ਖਾਤਮਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਊੜਾ ਖੁੱਲੇ ਮੂੰਹ ਵਾਲਾ (ਓ) ਸੀ। ਇਸ ਦੇ ਅੱਗੇ ਏਕਾ ਲਾ ਕੇ ਜਦੋਂ ਆਮ ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਉਚਾਰਣ ਕਰਾਂਗੇ ਤਾਂ ਬਣੇਗਾ ‘ਏਕੋ’ (੧+ਓ)। ਇਹ ‘ਕਾਰ ਵਾਲਾ ਬ੍ਰਾਹਮਣ’ ਸਿੱਖਾਂ ਪਿਛੇ ਚਿੱਪਕ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰ ਨੂੰ ਉਤਾਰ ਕੇ ‘ਏਕੋ’ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਕੇ ਹੀ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਵੈਦਿਕ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ’ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਸਕੇਗਾ। (ਸ. ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਘੱਗਾ’)

ਵੀਚਾਰ: ਸ. ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਘੱਗਾ ਨੇ ਜਿੱਥੇ ‘ੴ’ ਦਾ ਰੂਪ ਬਦਲ ਕੇ ਰਾਧਾਸੁਆਮੀਆਂ ਵਾਂਗ ‘੧ਓ’ ਦੇ ਉਚਾਰਨ ਨੂੰ ‘ਏਕੋ’ ਸਹੀ ਮੰਨਿਆ ਹੈ ਉੱਥੇ ‘ਕਾਰ ਵਾਲਾ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸਿੱਖਾਂ ਪਿੱਛੇ ਚਿਪਕ ਗਿਆ ਹੈ’ ਲਿਖ ਕੇ, ਸ਼ਬਦੀ ਵੀਚਾਰ ਨਾ ਦੇ ਕੇ, ਸ਼ਬਦ ਪ੍ਰਤੀ ਈਰਖਾ ਦਾ ਭਾਵ ਪ੍ਰਗਟ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਹਰ ਥਾਂ ਸ਼ਬਦ ਵੀਚਾਰ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਡਿਠੈ ਮੁਕਤਿ ਨ ਹੋਵਈ, ਜਿਚਰੁ ਸਬਦਿ ਨ ਕਰੇ ਵੀਚਾਰੁ॥’’(ਮ: ੩/੫੯੪) ਅਤੇ ‘‘ਸਭਸੈ ਊਪਰਿ, ਗੁਰ ਸਬਦੁ ਬੀਚਾਰੁ॥’’(ਮ:੧/੯੦੪) ਆਦਿ। ਸ਼ਬਦੀ ਈਰਖਾ ਹਉਮੈ ’ਤੋਂ ਉਪਜਦੀ ਹੈ ਜਦਕਿ ਵੀਚਾਰ ਵਿਵੇਕ ’ਤੋਂ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਲਿਖਤ ‘ੴ’ ’ਚ ਉਪਰ ਲੱਗੀ ‘ਕਾਰ’ ਚਿੰਨ ਨੂੰ ਇਹ ਵਿਦਵਾਨ ਲੋਕ ਕਿੰਨ੍ਹੀ ਨਫ਼ਰਤ ਨਾਲ ਵੇਖਦੇ ਹਨ?

(1). ਜੇਕਰ ‘ਕਾਰ’ ਸ਼ਬਦ ਪ੍ਰਤੀ ਨਫ਼ਰਤ ਕੇਵਲ ‘ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸਿੱਖਾਂ ਪਿੱਛੇ ਚਿਪਕ ਗਿਆ’ ਭਾਵ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ’ਤੋਂ ਹੈ ਤਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਸਲੋਕ ਸਹਸਿਤੀ ਸਮੇਤ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਸ਼ਬਦ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਕੇਵਲ ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ’ਚ ਹੀ ਦਰਜ ਸ਼ਬਦ; ਸੰਪੂਰਨ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਸਾਹਮਣੇ ਦਿੱਤੀ ਸੰਖਿਆ ਅਨੁਸਾਰ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਤਿ-236 ਵਾਰ, ਨਿਰਭਉ-163 ਵਾਰ, ਮੂਰਤਿ-99 ਵਾਰ, ਪ੍ਰਸਾਦਿ-736 ਵਾਰ ਆਦਿ। ਕੀ ਇੱਥੇ ਵੀ ‘ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸਿੱਖਾਂ ਪਿੱਛੇ ਚਿਪਕ ਗਿਆ’ ਵਾਲੀ ਭਾਵਨਾ ਹੀ ਹੈ?

(2). ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ’ਚ ‘ਕਾਰ’ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਕੇਵਲ ਪਿਛੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਧੁਨਿਕਾਰ, ਜੈ ਜੈਕਾਰ’ ਆਦਿ। ਜੋ ਨਿਰੰਤਰ ਹੋ ਰਹੀ ਕ੍ਰਿਆ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਸਮੇਤ ਪੁਰਾਤਨ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ‘ੴ’ ਨਾਲ ਲੱਗਾ ਸ਼ਬਦ ‘ਕਾਰ’ ਦਾ ਅਰਥ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਰੱਬ ਨਿਰੰਤਰ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ਹੈ।

ਜੇਕਰ ‘ਕਾਰ’ ਸ਼ਬਦ ‘ਓਮ’ ਜਾਂ ‘ਓਅੰ’ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਪਿਛੇਤਰ ਲੱਗਣ ਕਰਕੇ ਨਫ਼ਰਤ ਹੈ ਤਾਂ ‘ਓਮ’ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਇਹ ਅਰਥ ਕਿ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ ਅਤੇ ਸ਼ਿਵ ਜਗਤ ਨੂੰ ਬਣਾਉਂਦੇ, ਪਾਲਦੇ ਤੇ ਨਾਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਨੂੰ ‘ਓਮ’ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਗੇਤਰ ‘੧’ ਲਗਾ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਹੀ ਰੱਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਫਿਰ ਇਹ ‘ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸਿੱਖਾਂ ਪਿੱਛੇ ਚਿਪਕ ਗਿਆ’ ਭਾਵਨਾ ਕਿਵੇਂ ਬਣ ਗਈ?

ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ‘ੴ’ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਪੱਖ ਇਉਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ:

(1). ਰਾਧਾ ਸੁਆਮੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ‘ੴ’ ਦਾ ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ ‘ਏਕੋ’ ਹੈ।

(2). ਸ. ਨਿਰਮਲ ਸਿੰਘ ਕਲਸੀ ਅਨੁਸਾਰ ‘ੴ’ ਅੱਖਰ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ‘ਇਕੋੋ ੋ ੋ ੋ ੋ ਤੇ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ’ਚ ‘ਇਕੋ’ ਹੈ।

(3). ਸ. ਦਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਚਾਹਲ ਅਨੁਸਾਰ ‘ੴ’ ਅੱਖਰ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ‘ਇਕ ਓ ਅਨੰਤ’ ਹੈ।

(4). ਸ. ਇਕਬਾਲ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋ ਅਨੁਸਾਰ ‘ੴ’ ਅੱਖਰ ਦਾ ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ ‘ਇਕੋ ਜਾਂ ਏਕੋ’ ਹੈ।

(5). ਸ. ਸਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਅਨੁਸਾਰ ‘ੴ’ ਅੱਖਰ ਦਾ ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ ‘ਇਕੋਓ’ ਹੈ।

(6). ਸ. ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ, ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਸਪੋਕਸਮੈਨ ਅਨੁਸਾਰ ‘ੴ’ ਦਾ ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ ‘ਏਕੋ’ ਹੈ।

(7). ਸ. ਇੰਦਰ ਸਿੰਘ ਘੱਗਾ ਅਨੁਸਾਰ ‘ੴ’ ਦਾ ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ ‘ਏਕੋ’ ਹੈ।

ਸੋ, ਪਿੱਛੇ ਕੀਤੀ ਗਈ ਵੀਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਚੱਲ ਰਹੇ ਡੇਰੇ ਅੰਗ੍ਰੇਜਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਵਾਏ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਜੀ ਨਾਲੋਂ ਤੋੜ ਕੇ ਦੇਹਧਾਰੀ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨਾਲ ਜੋੜਨਾ ਸੀ, ਕੀ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ’ਚ ਵਿਚਰ ਰਹੇ ਨਵੀਨਤਮ ਵਿਦਵਾਨ ਅਖਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸੱਜਣ ਡੇਰੇਵਾਦ ਦੀ ਵੀਚਾਰਧਾਰਾ (ਮਕਸਦ) ਨੂੰ ‘ੴ’ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ‘ਏਕੋ’ ਕਰਵਾ ਕੇ ਅੱਗੇ ਵਧਾ ਰਹੇ ਹਨ? ਅਤੇ ‘ੴ’ ਦਾ ਅਸਲ ਰੂਪ ਵਿਗਾੜ ਕੇ‘੧ਓ’ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ? ਜੋ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪੱਖ ’ਤੋਂ, ਭਾਸ਼ਾ ਗਿਆਨ ਦੇ ਪੱਖ ’ਤੋਂ ਅਤੇ ਸਵਤੰਤਰ ਅਨੁਭਵ ਦੇ ਪੱਖ ’ਤੋਂ ਮੂਲ਼ੋਂ ਹੀ ਗ਼ਲਤ ਹੈ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਕਠਿਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ ਪੁਰਾਤਨ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਲੱਭਿਆ ਸੀ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੱਖਰ ‘ਯ’ ਦਾ। ‘ਯ’ ਅੱਖਰ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਬਾਣੀ ’ਚ ਦੋ-ਦੋ ਪ੍ਰਕਾਰ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ਬਦ ‘ਦਯ, ਦਯੁ ਤੇ ਦਯਿ’ ਸ਼ਬਦ (21 ਵਾਰ) ਦਾ ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ ‘ਦਈ’ ਜੋ ਬਾਣੀ ’ਚ 4 ਵਾਰ ਦਰਜ ਹੈ ‘‘ਨਿੰਦਕ ਕਉ ਦਈ ਛੋਡੈ ਨਾਹਿ॥’’ (ਮ: ੫,੧੧੫੨), ਸ਼ਬਦ ‘ਰਯਤਿ’ (4 ਵਾਰ) ‘‘ਅੰਧੀ ਰਯਤਿ ਗਿਆਨ ਵਿਹੂਣੀ; ਭਾਹਿ ਭਰੇ ਮੁਰਦਾਰੁ॥(ਮ:੧/੪੬੯) ਦਾ ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ ‘ਰਈਅਤਿ’ ਵੀ ਬਾਣੀ ’ਚ ਦਰਜ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਰਈਅਤਿ; ਰਾਜੇ, ਦੁਰਮਤਿ ਦੋਈ॥’’(ਮ:੩/੧੦੫੭) ਕੀ ਇਹ ਨਵੀਨਤਮ ਵਿਦਵਾਨ ਦੱਸ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ‘ਏਕਓ’ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰਬਾਣੀ ਜਾਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ’ਚ ਦਰਜ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹੈ? ਇੱਕ ਤਰਫ਼ ਤਾਂ ਇਹ ਵਿਦਵਾਨ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਵਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਕ੍ਰਿਤ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਮਹਲਾ’ ਜਾਂ ‘ਨਾਨਕ’ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਜੋ ਬਾਣੀ ’ਚ ਦਰਜ ਹੈ ਪਰ ‘ੴ’ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ‘ਓਅੰਕਾਰ’ (13 ਵਾਰ) ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਦਰਜ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਉਸ ਉਚਾਰਨ ਨੂੰ ਮੰਨ ਰਹੇ ਹਨ ਜੋ ਬਾਣੀ ’ਚ ਦਰਜ ਹੀ ਨਹੀਂ।

‘ੴ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਪਾਠ ‘ਏਕੋ’ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸੱਜਣਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਏਕੋ’ ਸਬਦ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਕੇਵਲ ਕਾਵਿ ਤੋਲ ਨੂੰ ਮੁਖ ਰੱਖ ਕੇ ਆਇਆ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਇਹ ਕੋਈ ਸੁਵਤੰਤਰ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਸੰਤਾ ਕਉ ਮਤਿ ਕੋਈ ਨਿੰਦਹੁ, ਸੰਤ ਰਾਮੁ ਹੈ ਏਕੁੋ॥ ਕਹੁ ਕਬੀਰ! ਮੈ ਸੋ ਗੁਰੁ ਪਾਇਆ, ਜਾ ਕਾ ਨਾਉ ਬਿਬੇਕੁੋ॥’’ (ਭ.ਕਬੀਰ/੭੯੩) (ਭਾਵ ‘ਬਿਬੇਕੁੋ’ ਸ਼ਬਦ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ‘ਏਕੋੁ’ ਨਹੀਂ ਆਉਣਾ ਸੀ।) ‘‘ਏਕੋ ਏਕੁ ਵਰਤੈ ਹਰਿ ਲੋਇ॥ ਨਾਨਕ! ਹਰਿ ਏਕੁੋ ਕਰੇ, ਸੁ ਹੋਇ॥ (ਮ:੪/੧੧੭੭), ਏਕੋ ਏਕੁ ਵਸੈ ਮਨਿ ਸੁਆਮੀ, ਦੂਜਾ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਈ॥ ਏਕੁੋ ਨਾਮੁ ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਹੈ ਮੀਠਾ, ਜਗਿ ਨਿਰਮਲ ਸਚੁ ਸੋਈ॥ (ਮ:੩/੧੨੫੯), ਭਗਤਾ ਕੀ ਜਤਿ ਪਤਿ ਏਕੁੋ ਨਾਮੁ ਹੈ, ਆਪੇ ਲਏ ਸਵਾਰਿ॥ (ਮ:੩/੪੨੯), ਨਾਨਕ! ਹਰਿ ਏਕੁੋ ਕਰੇ; ਸੁ ਹੋਇ॥’’ (ਮ:੪/੧੧੭੭) ਦਰਅਸਲ, ‘ਏਕੋੁ’ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਲੱਗਾ ਔਕੁੜ ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ, ਪੜਨਾਉ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ, ਨਾਲ ਪਾਠ ਕਰਕੇ ਵੇਖੋ, ਕਿਵੇਂ ਕਾਵਿ ਤੋਲ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਸ਼ਬਦ ‘ਏਕੋ’ ਬਾਣੀ ’ਚ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਨਵੀਨਤਮ ਵਿਦਵਾਨ ਸੁਵਤੰਤਰ ਸ਼ਬਦ ਮੰਨ ਕੇ ‘ੴ’ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ‘ਏਕੋ’ ਕਰਵਾ ਰਹੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਮੂਲੋਂ ਹੀ ਗ਼ਲਤ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਾਵਿ ਰੂਪ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਵਾਕ ਹੈ ‘‘ਕੀਤਾ ਪਸਾਉ, ਏਕੋ ਕਵਾਉ॥’’ (ਮ:੧/੩) ਇੱਥੇ ਅਸਲ ਸ਼ਬਦ ‘ਏਕੁ’ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ‘ਏਕੋ’ ਕਿਉਂਕਿ ‘ਕਵਾਉ’ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਲੱਗਾ ਔਕੁੜ ਆਪਣੇ ਪੜਨਾਉ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ‘ਏਕੁ’ ਨੂੰ ਵੀ ਔਕੁੜ ਹੋਣ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਦੇਂਦਾ ਹੈ।

‘ੴ’ ਦਾ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਉਚਾਰਨ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ’ਚ ‘ਏਕੰਕਾਰ’ ਜਾਂ ‘ਇੱਕ ਓਅੰਕਾਰ’ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ‘ਏਕੰਕਾਰ’ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ 37 ਵਾਰ ਅਤੇ‘ਓਅੰਕਾਰ’ ਸ਼ਬਦ 13 ਵਾਰ ਦਰਜ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਸੀ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਜਿਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਸ਼ਬਦ ‘ੴ’ ਨੂੰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕਰ ਕੇ ਵਿਆਕਰਨ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਵੀਚਾਰਨਾ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘੧+ੳ+ ੋ+ਕਾਰ’।

ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਵਿਆਕਰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਅੱਖਰ ‘ੲ’ ਅਤੇ ‘ੳ’ ਮੁਕਤਾ ਨਹੀਂ ਲਿਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ (‘ੲ’ ਨੂੰ ਇ, ਈ ਜਾਂ ਏ ਅਤੇ ‘ੳ’ ਨੂੰ ਉ, ੳੂ ਜਾਂ ਓ ਲਿਖਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।) ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵਿਅੰਜਨ (ਜੋ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ’ਚ ੳ, ਅ ਅਤੇ ੲ ’ਤੋਂ ਬਿਨਾ 32 ਹਨ) ਅੱਖਰ ਨਾਲ ਸੰਧੀ ਹੁੰਦਿਆਂ ਸ੍ਵਰੀ ਅੱਖਰ ੳ, ਅ ਅਤੇ ੲ ਆਪਣਾ ਰੂਪ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ਬਦ ‘ਗੋਬਿੰਦੁ’ (ਭਾਵ ਗ+ਓ+ਬ+ਇ+ਅੰ+ਦ+ਉ ਅੱਖਰਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਸ਼ਬਦ ’ਚ ਬਦਲਦਿਆਂ ਅੱਖਰ ਓ, ਇ, ਅੰ ਅਤੇਉ ਆਪਣਾ ਰੂਪ ਖ਼ਤਮ ਕਰ ‘ਗੋਬਿੰਦੁ’ ਬਣ ਗਏ।) ਪਰ ਯਾਦ ਰਹੇ, ਕਿ ਕੋਈ ਸ੍ਵਰੀ ਅੱਖਰ ਤਾਂ ਹੀ ਆਪਣਾ ਰੂਪ ਸਮਾਪਤ ਕਰੇਗਾ ਜੇ ਉਸ ਦੇ ਅਗੇਤਰ ਕੋਈ ਵਿਅੰਜਨ ਅੱਖਰ ਹੋਵੇਗਾ, ਨਾ ਕਿ ਸੰਖਿਆ ਵਾਚਕ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ੧ ਜਾਂ ੨ ਆਦਿ। ਅਗਰ ਸ੍ਵਰੀ ਅੱਖਰਾਂ (ੳ, ਅ ਜਾਂ ੲ) ਦੇ ਅਗੇਤਰ ਵਿਅੰਜਨ ਅੱਖਰ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਸ੍ਵਰੀ ਅੱਖਰ ਆਪਣਾ ਰੂਪ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਬਰਾਬਰ ਮੌਜੂਦ ਬਣਾਈ ਰੱਖੇਗਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਇਸਨਾਨ’ ਸ਼ਬਦ ’ਚ ਅੱਖਰ ਬਣਤਰ ਇ+ਸ+ਅ+ਨ+ਆ+ਨ+ਅਵਿੱਚੋਂ ‘ੲ’ ਅੱਖਰ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ‘ੲ’ ਅੱਖਰ ਦੇ ਅਗੇਤਰ ਕੋਈ ਵਿਅੰਜਨ ਅੱਖਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ‘ਉਸਤਤਿ, ਅਸਨਾਈ, ਆਦਿ, ਅਨਾਹਦ, ਇਸਤ੍ਰੀ, ਓਅੰਕਾਰ’ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦ ਹਨ, ਜੋ ਆਪਣਾ ਅਗੇਤਰ ਸ੍ਵਰੀ ਅੱਖਰ ਖ਼ਤਮ (ਅਲੋਪ) ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ। ‘ੴ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਬਣਤਰ ‘੧+ੳ+ ੋ+ ਕਾਰ’ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲਾ ਅੱਖਰ ‘੧’ (‘ਇਕ’ ਜਾਂ ‘ਏਕ’) ਸੰਖਿਆਵਾਚਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਸੰਧੀ ਕਰਕੇ ਸ੍ਵਰੀ ਅੱਖਰ ‘ਓ’ ਆਪਣਾ ‘ੳ’ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਭਾਵ ‘ਇਕੋ’ ਜਾਂ ‘ਏਕੋ’ ਉਚਾਰਨ, ਭਾਸ਼ਾਈ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਅਯੋਗ ਹੈ। ‘ੴ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਬਣਤਰ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ‘ ੋ ’ (ਕਾਰ) ਨੂੰ ਭੀ ਅਣਦੇਖਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ (‘ ੋ ’) ਬਣਤਰ, ਤਮਾਮ ਹੱਥ ਲਿਖਤ ਬੀੜਾਂ ’ਚ ਅੱਜ ਭੀ ਮੋਜ਼ੂਦ ਹੈ।

‘ੴ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਬਣਤਰ ‘੧+ੳ+ ੋ+ ਕਾਰ’ ਵਿੱਚੋਂ ਸ਼ਬਦ ਉਚਾਰਨ ‘ਏਕੰਕਾਰ’ ਕਰਨ ਨਾਲ ਭੀ ‘ੳ’ ਅਤੇ ੋ (ਹੋੜਾ) ਅੱਖਰ ਲੁਪਤ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਭਾਸ਼ਾਈ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਹੀ (ਦਰੁਸਤ) ਨਹੀਂ। ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ਸ਼ਬਦ ‘ੴ’ ਦਾ ਸ਼ੁੱਧ ਉਚਾਰਨ ‘ਇੱਕ ਓਅੰਕਾਰ’ ਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਅਗੇਤਰ ‘੧’ ਲਗਾਉਣ ਨਾਲ ਅਰਥ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ (ਆਕਾਰ) ਨੂੰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ, ਰਿਜ਼ਕ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਨਾਸ਼ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਇੱਕ ਹੀ ਮਾਲਕ ਹੈ।‘ੴ’ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅੰਤ ’ਚ ਲੱਗੀ, ‘ਕਾਰ’ ਭਾਵ (ਉਹ ਮਾਲਕ) ਕਣ ਕਣ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਵੀ ਹੈ। ਕੇਵਲ ਪੰਡਿਤ (ਪੂਜਾਰੀ) ਦੇ ਅਧਰਮੀ ਕਾਰਜਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਭਾਸ਼ਾਈ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਭੀ ਸਾਡੇ ਤੱਕ ਕਿਸੇ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਪਹੁੰਚਿਆ ਹੈ।

ਜਿਸ (ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੀ, ਰਿਜਕ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਮਾਰਨ ਵਾਲੀ ਸ਼ਕਤੀ) ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਬ੍ਰਹਮਾ, ਵਿਸ਼ਨੂੰ, ਸ਼ਿਵ ਆਦਿ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀ ਮਨੌਤ (ਹੋਂਦ) ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ‘ੴ’ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਬ੍ਰਹਮਣਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਲਈ ਚਨੌਤੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਨ ਦੀ ਸਾਜ਼ਸ਼ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ‘ਓਅੰਕਾਰ’ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ 13 ਵਾਰ ਦਰਜ ਵੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਹੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਨੇ ‘ਓਅੰਕਾਰ’ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਇਉਂ ਕੀਤਾ ਹੈ ‘‘ਓਅੰਕਾਰ, ਆਦਿ ਮੈ ਜਾਨਾ॥ ਗਉੜੀ ਬਾਵਨ ਅਖਰੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੪੦), ਓਅੰਕਾਰਿ, ਬ੍ਰਹਮਾ ਉਤਪਤਿ॥ ਰਾਮਕਲੀ ਓਅੰਕਾਰ (ਮ:੧/੯੨੯), ਓਅੰਕਾਰਿ, ਸਭ ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਉਪਾਈ॥ ਮਾਰੂ ਸੋਲਹੇ (ਮ:੩/੧੦੬੧), ਓਅੰਕਾਰਿ, ਏਕੋ ਰਵਿ ਰਹਿਆ, ਸਭੁ; ਏਕਸ ਮਾਹਿ ਸਮਾਵੈਗੋ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ:੪/੧੩੧੦), ਓਅੰਕਾਰਿ, ਉਤਪਾਤੀ॥ ਕੀਆ ਦਿਨਸੁ ਸਭ ਰਾਤੀ॥’’ ਮਾਰੂ (ਮ:੫/੧੦੦੩)

ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਵੀ ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਅਤੇ ਉਚਾਰਨ ਪ੍ਰਤੀ ਸੁਝਾਵ ਇਉਂ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ‘‘ਏਕਾ; ਏਕੰਕਾਰੁ ਲਿਖਿ ਦੇਖਾਲਿਆ। ਊੜਾ; ਓਅੰਕਾਰੁ ਪਾਸਿ ਬਹਾਲਿਆ। ਸਤਿਨਾਮੁ; ਕਰਤਾਰ, ਨਿਰਭਉ ਭਾਲਿਆ। ਨਿਰਵੈਰਹੁ ਜੈਕਾਰੁ; ਅਜੂਨਿ ਅਕਾਲਿਆ।’’ (ਵਾਰ ੩, ਪਉੜੀ ੧੫) ਇਸ ਲਈ ੴ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸ਼ੁੱਧ ਉਚਾਰਨ ‘ਇੱਕ ਓਅੰਕਾਰ’ ਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਮੂਹ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਨੇ ਪੁਰਾਤਨ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਅਪਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਸੋ, ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵੀਚਾਰ ਕੇ ਪੜ੍ਹਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਨਾ ਕਿ ਪੰਥ ਦੋਖੀਆਂ ਦੀ ਸਾਲਾਹ ਲੈ ਕੇ। ਕੁਝ ਸੱਜਣ ਸਿੱਖੀ ਸਵਰੂਪ ’ਚ ਇੱਕ ਤਰਫ਼ ਬ੍ਰਾਹਮਣ, ਡੇਰੇਵਾਦ ਆਦਿ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਅਨਮਤਿ ਧਰਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਭਾਸਾ ’ਤੋਂ ਵੀ ਘ੍ਰਿਣਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਡੇਰੇਵਾਦ ਸੋਚ ’ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਵੀ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ ਦੀ ਵੀ ਖਿੱਚ ਧੂਹ ਕਰਕੇ ਜਾਣੇ ਅਣਜਾਣੇ ’ਚ ਪੰਥ ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਦੇ ਹੀ ਹੱਥ ਮਜਬੂਤ ਕਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਸੋ, ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਰਹਿਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।

ਗੁਰਮਤਿ ਬਨਾਮ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ (ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ)

admin

February 12, 2017

ਗੁਰਮਤਿ ਬਨਾਮ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ (ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ)

ਗਿਆਨੀ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ

ਮਿਤੀ 3 ਜੂਨ 2015 ਨੂੰ ਸਰੀ (ਕੈਨੇਡਾ) ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੋ ਰਹੇ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਲੋਂ 5 ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ’ਤੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਪਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉੱਠਾਏ ਗਏ ਸਵਾਲਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਕਿ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ, ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮਤਿ ਵੀਚਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮਨਮਤ (ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਸੋਚ) ਦਾ ਹੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ ਰੰਧਾਵਾ ਪਾਸੋਂ ਮੰਗਿਆ ਪਰ ਰੰਧਾਵਾ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਵਾਬ ਇੱਕ ਆਮ ਗੁਰਸਿੱਖ ਨੂੰ ਬੜਾ ਹੀ ਹੈਰਾਨ (ਅਚੰਭਿਤ) ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸਮੂਹ ਨਾਨਕ-ਨਾਮ ਲੇਵਾ ਸੰਗਤਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰਨ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾਇਆ ਹੈ।

ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਉੱਠਾਏ ਗਏ ਤਰਤੀਬਵਾਰ (ਲੜੀਬੱਧ) ਸਵਾਲ, ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਵਾਬ ਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ ਰਾਹੀਂ ਵੀਚਾਰਨ ਦਾ ਨਿਮਾਣਾ ਜਿਹਾ ਯਤਨ :

ਪਹਿਲਾ ਸਵਾਲ

(1). ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਪਹਿਲਾ ਸਵਾਲ ਸੀ ਕਿ ‘ਰੰਧਾਵਾ ਜੀ’, ਮਹਾਵਾਰੀ ਆਉਣ ਕਾਰਨ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਅਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ‘‘ਸੋ ਕਿਉ ਮੰਦਾ ਆਖੀਐ; ਜਿਤੁ ਜੰਮਹਿ ਰਾਜਾਨ ॥’’ (ਮ: ੧/੪੭੩) ਉਪਦੇਸ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਅਪਵਿੱਤਰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ ਬਲਕਿ ਮਹਾਵਾਰੀ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਅਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਦਾ ਹਾਂ, ਜੋ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਕੇਵਲ 3 ਦਿਨ ਤੱਕ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਵੀਚਾਰ ਨੂੰ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰੀ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਮਾਣ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ:

(ੳ). ‘‘ਜਿਉ ਜੋਰੂ ਸਿਰਨਾਵਣੀ, ਆਵੈ ਵਾਰੋ ਵਾਰ ॥’’ ਭਾਵ ਕਿਰਿਆ ਆਉਣ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਤੀਸਰੇ ਦਿਨ ਔਰਤ ਨੂੰ ਕੇਸੀਂ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ‘ਸਿਰਨਾਵਣੀ’ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤ ਰਹੇ ਹਨ। ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ (ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼) ਤੇ ਗਿਆਨੀ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਤਮਾਮ ਟੀਕਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ‘ਸਿਰਨਾਵਣੀ’ ਦਾ ਅਰਥ ਵੀ ਇਹੀ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਔਰਤ ਤੀਸਰੇ ਦਿਨ ਕੇਸੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਪਵਿੱਤਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।

(ਅ). ਔਰਤ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਵਾਸੀਰ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਵੀ ਅਪਵਿੱਤਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ, ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਬਣੇ ਆਂਦਰਾਂ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਮਹੁਕਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ, ਖ਼ੂਨ ਵਗਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ: ‘‘ਨਵੇ ਛਿਦ੍ਰ ਸ੍ਰਵਹਿ ਅਪਵਿਤ੍ਰਾ ॥’’ (ਮ: ੪/੯੯੮)

(ੲ). ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਇਸ ਵਾਕ ‘‘ਮੂਤ ਪਲੀਤੀ; ਕਪੜੁ ਹੋਇ ॥ (ਜਪੁ /ਮ: ੧) ’ਚ ਦਰਜ ‘ਪਲੀਤੀ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਕੀ ਅਰਥ ਕਰੋਗੇ ? ਭਾਵ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸਰੀਰਕ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। (ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ)

(ਨੋਟ: ਉਕਤ ਤਿੰਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸ਼ਬਦ-ਪ੍ਰਮਾਣ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ (ਸਰੀ) ਵਿਖੇ ਵੀ ਸਵਾਲ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੇ ਅਤੇ 4 ਤੇ 7 ਜੂਨ 2015 ਦੀ ਉਸ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬੋਲੇ ਜਿੱਥੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਸੀ ਮਤਭੇਦ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇਕੱਠਾ ਬੈਠਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ।)

ਗੁਰਮਤਿ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ :- ਉਪਰੋਕਤ ਵੀਚਾਰ ਚਰਚਾ ਦੌਰਾਨ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਵੱਲੋਂ, ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸ਼ਬਦ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਲਈ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਉਹ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਵੱਲੋਂ ਅਪਣਾਈ ਗਈ ‘ਅਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ’ ਸੋਚ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਨਾ ਕਿ ਸਮਰਥਨ; ਜਿਵੇਂ:

(ੳ). ‘‘ਜਿਉ ਜੋਰੂ ਸਿਰਨਾਵਣੀ, ਆਵੈ ਵਾਰੋ ਵਾਰ ॥ ਜੂਠੇ ਜੂਠਾ ਮੁਖਿ ਵਸੈ, ਨਿਤ ਨਿਤ ਹੋਇ ਖੁਆਰੁ ॥ ਸੂਚੇ ਏਹਿ ਨ ਆਖੀਅਹਿ, ਬਹਨਿ ਜਿ ਪਿੰਡਾ ਧੋਇ ॥ ਸੂਚੇ ਸੇਈ ਨਾਨਕਾ! ਜਿਨ ਮਨਿ ਵਸਿਆ ਸੋਇ ॥’’ (ਮ: ੧/੪੭੨) ਭਾਵ ਝੂਠੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਰੰਤਰ (ਨਿਰਵਿਘਨ) ਝੂਠ ਨਿਕਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਦੁਖੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਔਰਤ ਨੂੰ ਵਾਰੋ ਵਾਰੀ (ਭਾਵ ਨਿਰਵਿਘਨ) ਸਿਰਨਾਵਣੀ (ਮਹਾਵਾਰੀ) ਆਉਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ (ਭਾਵ ਜਿਵੇਂ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਨਿਰੰਤਰ ਆ ਰਹੀ ਮਹਾਵਾਰੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣਾ, ਔਰਤ ਦੇ ਵੱਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਝੂਠਾ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਮੂੰਹੋਂ ਨਿਕਲ ਰਹੇ ਨਿਰੰਤਰ ਝੂਠ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਰੋਕ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੀ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਬਣ ਚੁੱਕੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। )

ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ‘ਝੂਠੇ’ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ’ਚ ਉਕਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਔਰਤ ਦੀ ‘ਸਿਰਨਾਵਣੀ’ ਵਾਲੀ ਉਦਾਹਰਨ ਕਾਰਨ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਅਜਿਹਾ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ (ਅਭਾਸ) ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਤਾਂ ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ, ਔਰਤ ਨਾਲ ਹੀ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਵੇ, ਇਸ ਲਈ ਹੀ ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਅਗਾਂਹ ਇਉਂ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ:

‘‘ਸੂਚੇ ਏਹਿ ਨ ਆਖੀਅਹਿ, ਬਹਨਿ ਜਿ ਪਿੰਡਾ ਧੋਇ ॥ ਸੂਚੇ ਸੇਈ ਨਾਨਕਾ ! ਜਿਨ ਮਨਿ ਵਸਿਆ ਸੋਇ ॥’’ (ਮ: ੧/੪੭੨) ਭਾਵ ਸਰੀਰਕ ਸਫ਼ਾਈ ਕੀਤਿਆਂ ਮਨੁੱਖ ਸੁੱਚਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਬਲਕਿ ਉਹੀ ਸੁੱਚੇ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਉਹ (ਪ੍ਰਭੂ) ਵੱਸਦਾ ਹੈ।

ਨੋਟ: ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ‘ਝੂਠੇ’ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ‘ਸਿਰਨਾਵਣੀ’ ਨਾਲ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਤੁਰੰਤ ‘ਸਿਰਨਾਵਣੀ’ (ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਸਰੀਰਕ ਅਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ) ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨਾ, ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ‘ਸਿਰਨਾਵਣੀ’ ਸ਼ਬਦ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਔਰਤ ਨੂੰ ਅਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਤਮਾਮ ਟੀਕਾਕਾਰਾਂ ਨੇ ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਕਰਦਿਆਂ ਇਉਂ ਕੀਤਾ ਹੈ:

(1). ਜਿਵੇਂ ਇਸਤ੍ਰੀ ਨੂੰ ਸਦਾ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਨ੍ਹਾਉਣੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ (ਤੇ ਇਹ ਅਪਵਿਤ੍ਰਤਾ ਸਦਾ ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ) ਤਿਵੇਂ ਝੂਠੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਸਦਾ ਝੂਠ ਹੀ ਵੱਸਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਸਦਾ ਦੁੱਖੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਮਨੁੱਖ ਸੁੱਚੇ ਨਹੀਂ ਆਖੇ ਜਾਂਦੇ ਜੋ ਨਿਰਾ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਧੋ ਕੇ (ਆਪਣੇ ਵਲੋਂ ਪਵਿੱਤਰ ਬਣ ਕੇ) ਬੈਠ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਹੇ ਨਾਨਕ ! ਕੇਵਲ ਉਹੀ ਮਨੁੱਖ ਸੁੱਚੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਸਦਾ ਹੈ। (ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ)

(ਨੋਟ: ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ‘ਇਹ ਅਪਵਿਤ੍ਰਤਾ ਸਦਾ ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰੋਂ ਹੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ’ ਅਤੇ ਫਿਰ ਅਗਾਂਹ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥ ਕਰਦਿਆਂ, ਦੁਬਾਰਾ ਬਰੈਕਟ ’ਚ ਲਿਖਣਾ ਕਿ ‘ਆਪਣੇ ਵਲੋਂ ਪਵਿਤਰ ਬਣ ਕੇ ਬੈਠੇ’ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਇਹ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੜ੍ਹ ਸੋਚ ਰਾਹੀਂ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਇਸ ਅਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਔਰਤ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਕਰਤਾਰ ਦਾ ਨਿਯਮ ਹੀ ਹੈ ਭਾਵ ਰੱਬੀ ਨਿਯਮ (ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ) ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵੀ ਅਪਵਿੱਤਰ ਨਹੀਂ : ‘‘ਮਨ ! ਕਹ ਅਹੰਕਾਰਿ ਅਫਾਰਾ ॥ ਦੁਰਗੰਧ, ਅਪਵਿਤ੍ਰ, ਅਪਾਵਨ ਭੀਤਰਿ; ਜੋ ਦੀਸੈ ਸੋ ਛਾਰਾ ॥’’ (ਮ: ੫/੫੩੦) ਭਾਵ ਹੇ (ਸੁਚਮਤਾ ਦੇ ਭਰਮ ’ਚ ਫਸੇ) ਮਨ! (ਤੇਰੇ) ਅੰਦਰ ਬਦ ਬੋ ਹੈ, ਗੰਦ ਹੈ, ਵਿਸ਼ਟ ਹੈ, ਜੋ ਤੇਰਾ ਸਰੀਰ ਵਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ਇਹ ਸਭ ਹੀ ਸੁਆਹ (ਮਿੱਟੀ) ਬਣਨ ਵਾਲਾ ਹੈ ਫਿਰ ਇਸ ਨੂੰ (ਪਵਿੱਤਰ ਤੇ ਸਥਾਈ ਮੰਨ ਕੇ) ਘੁਮੰਡ- ਅਹੰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਕਿਉਂ?

(2). ਸਿਰਨਾਵਣੀ- ਇਸਤ੍ਰੀ ਨੂੰ ਮਹੀਨੇ ਅਥਵਾ ਨਿਯਤ ਸਮੇਂ ਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਰਿਤੁ, ਇਹ ‘ਨਾਉਂ’ ਹੋਣ ਦਾ ਕਾਰਣ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਰਿਤੁ ਪਿਛੋਂ ਕੇਸੀ ਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨਾ ਵਿਧਾਨ ਹੈ। (ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼, ਭਾਈ ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ)

(ਨੋਟ: ਭਾਈ ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਭਾ ਇਹ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਔਰਤ ਦੇ ਮਹਾਵਾਰੀ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ ‘ਸਿਰਨਾਵਣੀ’ ਨਾਉ ਦੇਣਾ ਜਾਂ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਯਾਦ ਕਰਨ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਮਹਾਵਾਰੀ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਕੇਸੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਧਾਨ ਸੀ।

ਯਾਦ ਰਹੇ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਵਿਧਾਨ (ਨਿਯਮ) ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਸੋਚ ਦੀ ਉਪਜ ਸੀ, ਨਾ ਕਿ ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ। ਕੁਝ ਇਲਾਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ‘ਮਹਾਵਾਰੀ’ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ ‘ਪੈਰ ਭਾਰੀ ਹੋਣਾ’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਇਹ ਮਤਲਬ ਕਦਾਚਿਤ (ਹਰਗਿਜ਼) ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ’ਚ ਔਰਤ ਦੇ ਪੈਰ ਮੋਟੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਕਾਢ (ਅਵਿਸ਼ਕਾਰ), ਕੇਵਲ ਔਰਤ ਦੀ ਗੁਪਤ ਕਿਰਿਆ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਕਰਨ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਰੱਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ‘ਸਿਰਨਾਵਣੀ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਹੋਂਦ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਹਿਲਾਂ ਸਮਾਜ ਨੇ ਅਪਣਾ (ਸਵੀਕਾਰ) ਲਈ, ਜਾਪਦੀ ਹੈ। ‘ਸਿਰਨਾਵਣੀ’ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਬਾਰੇ ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਬਣਾਉਣੀ, ਕਿ ਤੀਸਰੇ ਦਿਨ ਔਰਤ ਕੇਸੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਪਵਿੱਤਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਮਨਘੜਤ ਸੋਚ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਦਾ ਸਬੰਧ ਮਨ ਦੀ ਵੀਚਾਰ ਅਤੇ ਆਚਾਰ ਨਾਲ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਸਰੀਰ ਧੋਣ ਨਾਲ । ਪਾਣੀ ਸਿਰਫ਼ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਧੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਮਨ ਨੂੰ ਨਹੀਂ : ‘‘ਪਾਣੀ ਚਿਤੁ ਨ ਧੋਪਈ, ਮੁਖਿ ਪੀਤੈ ਤਿਖ ਜਾਇ ॥’’ (ਮ: ੧/੧੨੪੦) ਤਾਂ ਤੇ ‘‘ਮਨਿ ਮੈਲੈ, ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਮੈਲਾ; (ਕਿਉਂਕਿ) ਤਨਿ ਧੋਤੈ, ਮਨੁ ਹਛਾ ਨ ਹੋਇ ॥’’ (ਮ: ੩/ ੫੫੮)

ਇਸ ਲਈ ਅਗਰ ਕੇਵਲ ਸਿਰ ਨਹਾਉਣ ਨਾਲ ਹੀ ਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਹੋ ਜਾਣੀ ਮੰਨ ਲਈਏ ਤਾਂ ਅੱਜ ਕੱਲ ਕਈ ਬੀਬੀਆਂ ਦੇ ਵਾਲ ਕੱਟੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਹੀ ਸਿਰ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਫਿਰ, ਕੀ ਅਸੀਂ ਇਹ ਮੰਨ ਲਈਏ ਕਿ ਇੱਕ ਗੁਰਸਿੱਖ ਬੀਬੀ ਨਾਲੋਂ ਵਾਲ ਕੱਟੀ ਹੋਈ ਔਰਤ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਸਿਰ ਨਹਾਉਣ ਕਰਕੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।

(3). ਸਿਰਨਾਵਣੀ-ਮਾਸਕ ਰਿਤੂ, ਮਹੀਨੇ ਅਥਵਾ ਇਕ ਨਿਸਚਿਤ ਅਵਧੀ ਬਾਅਦ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਰਿਤੂ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕੇਸੀ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਧਾਨ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਸਿਰ ਨਾਵਣੀ’ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। (ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਕੋਸ਼, ਡਾ. ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ)

ਸੋ, ‘‘ਜਿਉ ਜੋਰੂ ਸਿਰਨਾਵਣੀ, ਆਵੈ ਵਾਰੋ ਵਾਰ ॥’’ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤਮਾਮ ਪਦ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਭਿੰਨਤਾ (ਮਤਭੇਦ) ਨਹੀਂ ਹਨ, ਅਗਰ ਮਤਭੇਦ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਗਿਆਨੀ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪਟਿਆਲੇ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ‘ਤੁਲਨਾਤਮਿਕ ਅਧਿਐਨ’ ਸਟੀਕ ਰਾਹੀਂ ਹੋਰਨਾਂ ਟੀਕਾਕਾਰਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਕੋਈ ਆਪਣਾ ਵੀ ‘ਨਿਰਣਾ’ ਜ਼ਰੂਰ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਸ ਪੰਕਤੀ ਦੇ ਅਰਥ ਇਉਂ ਕੀਤੇ ਹਨ: ‘ਜਿਵੇਂ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ਮਹਾਵਾਰੀ (ਰਿਤੂ) ਹਰੇਕ ਮਹੀਨੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ (ਤੇ ਓਦੋਂ ਉਹ ਅਪਵਿੱਤਰ ਗਿਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ) ਜੂਠੇ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿਚ (ਹਰ ਵੇਲੇ ਝੂਠ ਦੀ) ਜੂਠ ਵੱਸੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, (ਉਹ) ਨਿਤਾਪ੍ਰਤੀ ਖਜਲ ਖੁਆਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।’ (ਗਿਆਨੀ ਹਰਬੰਸ ਸਿੰਘ, ‘ਦਰਸਨ ਨਿਰਣੈ’ ਸਟੀਕ)

(ਨੋਟ: ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਵੀ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਇਉਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲੇ ਕਿ ‘ਓਦੋਂ ਉਹ ਅਪਵਿੱਤਰ ਗਿਣੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ’ ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ‘ਸਿਰਨਾਵਣੀ’ ਸ਼ਬਦ ਰਾਹੀਂ ਔਰਤ ਅਪਵਿੱਤਰ ਗਿਣੀ (ਮੰਨੀ) ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਅਜੋਕੇ (ਵਰਤਮਾਨ) ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੰਬੰਧਤ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਪਦ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੋਈ ਮਤਭੇਦ ਨਹੀਂ ਹਨ ਬਲਕਿ ਮਤਭੇਦ ਕੇਵਲ ‘ਸਿਰਨਾਵਣੀ’ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਪਿਛੋਕੜ ’ਚ ਬਣੀ ਉਸ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਛੱਡਣ (ਤਿਆਗਣ) ਜਾਂ ਅਪਣਾਉਣ (ਸਵੀਕਾਰਨ) ਵਿੱਚ ਹੈ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਮਾਜ ਨੇ ‘ਸਿਰਨਾਵਣੀ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਇਸਤਰੀ ਜਾਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਧਾਰਨਾ ਬਾਰੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਧਾਰਨਾ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਨ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ ‘‘ਸੂਚੇ ਏਹਿ ਨ ਆਖੀਅਹਿ, ਬਹਨਿ ਜਿ ਪਿੰਡਾ ਧੋਇ ॥’’ ਪੰਕਤੀ ਦਰਜ ਕਰਨੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝੀ।)

ਸੋ, ਝੂਠੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਝੂਠ ਬੋਲਣ ਵਾਲੀ ਨਿਰਵਿਘਨ ਹੁੰਦੀ ‘ਜੂਠ ਕਿਰਿਆ’ ਨੂੰ ‘ਸਿਰਨਾਵਣੀ’ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕਰਨਾ ਤੇ ਫਿਰ ਤੁਰੰਤ ‘ਸਿਰਨਾਵਣੀ’ (ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਸਰੀਰਕ ਅਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ) ਨੂੰ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨਾ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਔਰਤ ਜਾਤੀ ਪ੍ਰਤੀ ਕੀਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ ‘‘ਸੋ ਕਿਉ ਮੰਦਾ ਆਖੀਐ; ਜਿਤੁ ਜੰਮਹਿ ਰਾਜਾਨ ॥’’ (ਮ: ੧/੪੭੩) ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ (ਪ੍ਰੋੜ੍ਹਤਾ, ਸਮਰਥਨ) ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ (‘‘ਜਿਉ ਜੋਰੂ ਸਿਰਨਾਵਣੀ, ਆਵੈ ਵਾਰੋ ਵਾਰ ॥’’) ਰਾਹੀਂ ਔਰਤ ਜਾਤੀ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰ ਜਾਂ ਅਪਵਿੱਤਰ ਕਿਰਿਆ ਰੂਪ ’ਚ ਮੰਨਣ ਲਈ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਗ਼ਲਤ ਅਰਥ ਕਰਕੇ ਤੇ ਅਢੁੱਕਵੇਂ ਸ਼ਬਦਾਂ (ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ) ਰਾਹੀਂ ਦਲੀਲਾਂ ਦੇ ਕੇ ਔਰਤ ਨੂੰ ਜ਼ਲੀਲ (ਅਪਮਾਨਿਤ) ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਬਦਲੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਸਟੇਜ ਤੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਗੋਲਕ ਨੂੰ ਨਿਜੀ ਹਿਤਾਂ (ਭਲੇ) ਤੇ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਤੇ ਪ੍ਰਸਾਰ ਲਈ ਵਰਤਣਾ, ਗੁਰਮਤਿ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਘੋਰ ਮਨਮਤ ਹੈ।

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਤਮਾਮ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਤੇ ਬੁਧੀਜੀਵੀਆਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ‘‘ਜਿਉ ਜੋਰੂ ਸਿਰਨਾਵਣੀ, ਆਵੈ ਵਾਰੋ ਵਾਰ॥’’ ਵਾਲੀ ਪਉੜੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਦੂਸਰੇ ਸਲੋਕ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਪੂਜਾਰੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਰਾਹੀਂ ਫੈਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਭਰਮਜਾਲ, ਕਿ ਜਜਮਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰੋਹਿਤਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਦਾਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਰ ਚੁੱਕੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ (ਪਿੱਤਰਾਂ) ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਬਿਆਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਐਸੇ ਦਲਾਲ, ਜੋ ਵਿਚੋਲੇ ਬਣ ਕੇ ਮਾਲ-ਸਬਾਬ (ਸਮਾਨ) ਅਗਾਂਹ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹਨ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵੱਢੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ: ‘‘ਵਢੀਅਹਿ ਹਥ ਦਲਾਲ ਕੇ, ਮੁਸਫੀ (ਇਨਸਾਫ਼) ਏਹ ਕਰੇਇ ॥’’ (ਮ: ੧/੪੭੩)

ਸੋ, ਚੱਲ ਰਹੀ ਲੜੀਵਾਰ ਵੀਚਾਰ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀਏ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ, ਤਮਾਮ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗ਼ਲਤ ਧਾਰਨਾਵਾਂ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼ਰਾਧਾਂ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੁੱਤਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪੰਡਿਤਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਦਾਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਰ ਚੁੱਕੇ ਪਿੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਲਾ ਭਰਮ, ਔਰਤ ਮਹਾਂਵਾਰੀ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਪਵਿੱਤਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਚੌਥੇ ਦਿਨ ਸਿਰ ਨਹ੍ਹਾ ਕੇ ਹੀ ਪਵਿੱਤਰ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਭਰਮ ਆਦਿ ਦਾ ਭਰਪੂਰ ਖੰਡਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਖੰਡਤ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਇਸ ਧਾਰਨਾ ਨੂੰ ਗੁਰਮਤਿ ਕਹਿਣਾ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਅਨਿਆਂ (ਜ਼ੁਲਮ, ਧੱਕਾ) ਹੈ।

(ਅ). ਆਪਣੀ ‘ਸੋਚ’ ਨੂੰ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰੀ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵੇ’ ਨੇ, ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਜਿਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਹੋਰ ਟੇਕ ਲਈ, ਉਹ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ: ‘‘ਨਵੇ ਛਿਦ੍ਰ ਸ੍ਰਵਹਿ ਅਪਵਿਤ੍ਰਾ ॥’’ ਭਾਵ ਸਰੀਰ ਦੇ 9 ਹੀ ਦੁਆਰ (ਛੇਦ, ਭਾਵ ਨੱਕ, ਕੰਨ, ਮੂੰਹ, ਅੱਖਾਂ, ਲਿੰਗ ਤੇ ਗੁੱਦਾ) ਵਿੱਚੋਂ ਮਲ-ਮੂਤਰ ਆਦਿ ਦਾ ਸਿੰਮਦੇ ਰਹਿਣਾ, ਅਪਵਿੱਤਰ ਹੈ। (ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ)

ਗੁਰਮਤਿ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ- ਅਗਰ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ, ਇਸ ਪਾਵਨ ਵਾਕ ਰਾਹੀਂ ਸਰੀਰਕ ਅਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਅਗਲੀ ਪੰਕਤੀ ’ਚ ਇਉਂ ਵੀ ਦਰਜ ਹੈ: ‘‘ਨਵੇ ਛਿਦ੍ਰ ਸ੍ਰਵਹਿ ਅਪਵਿਤ੍ਰਾ ॥ ਬੋਲਿ ਹਰਿ ਨਾਮ, ਪਵਿਤ੍ਰ ਸਭਿ ਕਿਤਾ ॥’’ ਭਾਵ ਕੀ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਇਹ ਮੰਨ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਬੋਲ ਕੇ ਇਹ 9 ਸਰੀਰਕ ਗੋਲਕਾਂ ਮਲ-ਮੂਤਰ ਛੱਡਣਾ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਭਾਵ ਪਵਿੱਤਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ? ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਤਾਂ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਇਹੀ ਬਿਆਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਹਰੀ ਦਾ ਨਾਮ ਬੋਲ ਕੇ ਸਾਰੇ (9) ਗੋਲਕ ਪਵਿੱਤਰ ਕਰ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਦਰਅਸਲ, ਇਸ ਭਾਵਾਰਥ (ਸਮੁੱਚਾ ਭਾਵ) ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰਕ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡਣਾ ਉਚਿਤ (ਮੁਨਾਸਿਬ) ਰਹੇਗਾ; ਜਿਵੇਂ: ‘ਆਤਮਿਕ ਤਲ (ਮਾਰਗ)’ ਤੇ ‘ਸਰੀਰਕ ਤਲ (ਮਾਰਗ)’।

ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਆਤਮਿਕ ਤਲ’ ਦਾ ਮਾਰਗ ਹੈ: ‘‘ਮਨ ! ਤੂੰ ਜੋਤਿ ਸਰੂਪੁ ਹੈ, ਆਪਣਾ ਮੂਲੁ ਪਛਾਣੁ ॥’’ (ਮ: ੩/੪੪੧) ਜਦਕਿ ‘ਸਰੀਰਕ ਤਲ’ ਦਾ ਮਾਰਗ ਹੈ: ‘‘ਫਰੀਦਾ ! ਗੋਰ (ਕਬਰ) ਨਿਮਾਣੀ ਸਡੁ (ਆਵਾਜ਼) ਕਰੇ, ਨਿਘਰਿਆ ਘਰਿ ਆਉ ॥’’ (ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ ਜੀ/੧੩੮੨) ਭਾਵ ਮਨ (ਆਤਮਾ) ਦਾ ਪੈਂਡਾ ਨੂਰ (ਪ੍ਰਭੂ ਜੋਤ) ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਹੈ ਜਦਕਿ ਸਰੀਰਕ ਪੈਂਡਾ ਮਿੱਟੀ (ਕਬਰ ਸਥਾਨ, ਸੁਆਹ) ਦਾ ਮਿਲਾਪ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਬੀਰ ਜੀ ਫ਼ੁਰਮਾ ਰਹੇ ਹਨ: ‘‘ਚਲਤ ਕਤ, ਟੇਢੇ ਟੇਢੇ ਟੇਢੇ ॥ ਅਸਤਿ, ਚਰਮ, ਬਿਸਟਾ ਕੇ ਮੂੰਦੇ, ਦੁਰਗੰਧ ਹੀ ਕੇ ਬੇਢੇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ/੧੧੨੪) ਭਾਵ ਹੇ ਮਨੁੱਖ ! ਕਿਉਂ ਆਕੜ- ਆਕੜ ਕੇ ਚਲਦਾ ਹੈਂ ਕਿਉਂਕਿ ਤੂੰ ਹੱਡੀਆਂ, ਚੰਮੜੀ, ਵਿਸ਼ਟਾ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਤੇ ਗੰਦਗੀ ਨਾਲ ਲਿੱਬੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੀ ਤਾਂ ਹੈਂ?

(ਨੋਟ: ਇਸ ਸਬਦ ਰਾਹੀਂ ਕਬੀਰ ਜੀ ‘‘ਬਿਸਟਾ ਕੇ ਮੂੰਦੇ॥’’ ਭਾਵ ਵਿਸ਼ਟਾ ਨਾਲ ਭਰਿਆ (ਸਰੀਰ), ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਅਜੋਕੀ ਸਾਇੰਸ ਵੀ ਇਹ ਮੰਨਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਅਗਰ 800 ਗ੍ਰਾਮ ਮਲ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗਾ, ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੈ।)

ਸੰਬੰਧਤ ਸ਼ਬਦ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਫ਼ੁਰਮਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ‘ਸਰੀਰਕ ਤਲ’ ’ਤੇ ਵਿਚਰਨ ਵਾਲੇ ਜੜ੍ਹ ਬੁਧੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ‘‘ਨਵੇ ਛਿਦ੍ਰ ਸ੍ਰਵਹਿ ਅਪਵਿਤ੍ਰਾ ॥’’ ਮੰਨ ਲਏ ਹਨ ਪਰ ‘ਆਤਮਿਕ ਤਲ’ ’ਤੇ ਵਿਚਰਨ ਵਾਲੇ ਜਗਿਆਸੂਆਂ ਨੇ ਇਸ ਅਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਦੇ ਵਹਿਮ-ਭਰਮ ਨੂੰ ‘‘ਬੋਲਿ ਹਰਿ ਨਾਮ, ਪਵਿਤ੍ਰ ਸਭਿ ਕਿਤਾ ॥’’ ਭਾਵ ‘‘ਊਚੇ ਉਪਰਿ, ਊਚਾ ਨਾਉ ॥’’ (ਜਪੁ) ਹਰੀ ਨਾਮ ਜਪ ਕੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਸੋਚ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਉੱਪਰ ਉੱਠਾ ਕੇ (ਅਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਰੂਪ ਵਹਿਮ-ਭਰਮ, ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਆਦਿ ’ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ) ਪਵਿੱਤਰ ਕਰ ਲਿਆ ਹੈ ਭਾਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਪਾਸੇ ਵੀ ਅਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਵਿਖਾਈ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉੱਪਰ ਵੀਚਾਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ (ਨਿਯਮ) ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵੀ ਅਪਵਿੱਤਰ ਨਹੀਂ ।

ਪੂਰਾ ਪਦਾ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ: ‘‘ਨਵੇ ਛਿਦ੍ਰ ਸ੍ਰਵਹਿ ਅਪਵਿਤ੍ਰਾ ॥ ਬੋਲਿ ਹਰਿ ਨਾਮ, ਪਵਿਤ੍ਰ ਸਭਿ ਕਿਤਾ ॥ ਜੇ ਹਰਿ ਸੁਪ੍ਰਸੰਨੁ ਹੋਵੈ, ਮੇਰਾ ਸੁਆਮੀ; ਹਰਿ ਸਿਮਰਤ, ਮਲੁ ਲਹਿ ਜਾਵੈ ਜੀਉ ॥’’ (ਮ: ੪/੯੯੮) ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਬਿਆਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਉੱਤੇ ਮੇਰਾ ਮਾਲਕ ਤਰੁਠਦਾ (ਮਿਹਰਬਾਨ ਹੁੰਦਾ) ਹੈ ਕੇਵਲ ਉਹੀ ਜੜ੍ਹ ਬੁਧੀ ਮਨੁੱਖ, ਹਰੀ ਸਿਮਰਨ ਕਰਦਿਆਂ ਅਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਰੂਪ ਵਹਿਮ-ਭਰਮ ਵਿੱਚੋਂ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਉਸ ਦੀ ਅਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਵਾਲੀ ਸਾਰੀ ਮੈਲ (ਮਲੀਨਤਾ) ਲਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਉਕਤ ਗੁਰੂ ਉਪਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਔਰਤ ਨੂੰ ਅਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਦੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਵੇਖਣ ਵਾਲੇ ਜੜ੍ਹ ਬੁਧੀ ਮਨੁੱਖਾਂ ’ਤੇ ‘ਮੇਰਾ ਸੁਆਮੀ’ ਨਹੀਂ ਤਰੁਠਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਰੀ ਸਿਮਰਨ ਕਰਨ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਔਰਤ ਵਿੱਚ ਰੱਬ ਨੂੰ ਵੇਖਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅਜੇ ਤੱਕ ਕੰਧਾਂ, ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ, ਪਾਥੀਆਂ, ਕੁੱਤਿਆਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਾਲਕ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤੇ ਹਨ।

ਸੋ, ‘‘ਨਵੇ ਛਿਦ੍ਰ ਸ੍ਰਵਹਿ ਅਪਵਿਤ੍ਰਾ ॥’’ ਵਾਲੀ ਸੋਚ, ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਅਨਮਤ (ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ) ਸਮਝ ਕੇ ਖੰਡਤ ਕਰਨ ਲਈ, ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਇਹ ‘ਗੁਰਮਤਿ’ ਹੈ। ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸ਼ਬਦ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ‘ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ’ ਮੰਨਣਾ ਮਨਮਤ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਜੋਗੀਆਂ ਦੀ ‘ਸੋਚ’ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨਾਲ ਵੀਚਾਰ-ਚਰਚਾ ਕਰਦਿਆਂ ਬੋਲੀ ਗਈ ਹੈ: ‘‘ਹਾਟੀ ਬਾਟੀ ਰਹਹਿ ਨਿਰਾਲੇ, ਰੂਖਿ ਬਿਰਖਿ ਉਦਿਆਨੇ ॥ ਕੰਦ ਮੂਲੁ ਅਹਾਰੋ ਖਾਈਐ, ਅਉਧੂ ਬੋਲੈ ਗਿਆਨੇ ॥ ਤੀਰਥਿ ਨਾਈਐ, ਸੁਖੁ ਫਲੁ ਪਾਈਐ; ਮੈਲੁ ਨ ਲਾਗੈ ਕਾਈ ॥ ਗੋਰਖ ਪੂਤੁ ਲੋਹਾਰੀਪਾ ਬੋਲੈ; ਜੋਗ ਜੁਗਤਿ ਬਿਧਿ ਸਾਈ ॥’’ (ਮ: ੧/੯੩੯) ਭਾਵ ਗੋਰਖ ਦਾ ਪੁੱਤਰ (ਚੇਲਾ) ਲੋਹਾਰੀਪਾ ਜੋਗੀ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਹਾਟੀ (ਸ਼ਹਿਰ) ਤੇ ਬਾਟੀ (ਰਸਤੇ ਭਾਵ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਬਾਹਰ) ਨਿਰਾਲੇ (ਨਿਰਲੇਪ) ਹੋ ਕੇ ਰੁੱਖ, ਬਿਰਖ ਹੇਠਾਂ ਭਾਵ ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ, ਕੰਦ (ਫਲ ਆਦਿਕ) ਮੂਲ (ਮਿੱਟੀ ’ਚ ਉੱਗਣ ਵਾਲੀ ਮੂਲੀ-ਗਾਜਰ ਆਦਿਕ) ਸਾਡੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਹੈ, ਤੀਰਥ ਆਦਿਕ ’ਤੇ ਨਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, (ਗ੍ਰਹਿਸਤ ਦੇ ਝੰਮੇਲਿਆਂ ਤੋਂ) ਸੁਖੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਭਾਵ ਗ੍ਰਹਿਸਤੀ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਮੈਲ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ ਆਦਿ, ਇਹ ਹੈ ਸਾਡੇ ਜੋਗ ਦੀ ਰਹਿਤ।

ਅਗਰ ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਟੇਕ ਲੈ ਕੇ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਵਰਗਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਇਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਸਿੱਧ ਕਰੇ, ਤਾਂ ਕੀ ਇਹ ਗੁਰਮਤਿ ਹੋਵੇਗੀ ਜਾਂ ਮਨਮਤਿ?

ਸਰੀ (ਕੈਨੇਡਾ) ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਦੇ ਵੀਚਾਰਕ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਬਣਾਏ ਰੱਖਣ ਲਈ ਮਿਤੀ 7-6-2015 ਨੂੰ ਬੁਲਾਈ ਗਈ ਦੂਸਰੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ‘ਗਿਆਨੀ ਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ’ ਨੇ ਜਦ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਪਾਸੋਂ ਇਹ ਜਾਣਨਾ ਚਾਹਿਆ ਕਿ ‘‘ਨੀਚ ਜਾਤਿ ਹਰਿ ਜਪਤਿਆ, ਉਤਮ ਪਦਵੀ ਪਾਇ ॥’’ (ਮ: ੪/੭੩੩) ਵਾਕ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ‘ਨੀਚ ਜਾਤਿ’ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਕੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ‘ਨੀਚ ਜਾਤਿ’ ਮੰਨਦੇ ਹਨ?, ਦਾ ਜਵਾਬ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਦੂਸਰੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਲਈ ਸਮਾਂ ਵਿਖਾਉਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਤਾਂ ਜੋ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਵੀ ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਫੈਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ।

‘ਭਾਈ ਅਭੈ ਸਿੰਘ’ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਪਾਸੋਂ ਇਹ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣਾ ਕਿ ਸਰੀਰ ’ਤੇ ਜਖ਼ਮ ਹੋਣਾ ਕੀ ਅਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ?, ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ‘ਭਾਈ ਦਰਸਨ ਸਿੰਘ’ (ਰੰਧਾਵਾ ਹਮਾਇਤੀ) ਦਾ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ਉਸ ਖ਼ੂਨ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਮੂੰਹ ਵੀ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਜਦਕਿ ‘ਸਿਰਨਾਵਣੀ’ ਰਿਤੁ ਨੂੰ ਨਹੀਂ, ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ‘ਭਾਈ ਅਭੈ ਸਿੰਘ’ ਦਾ ਜਵਾਬ ਕਿ ਮੂੰਹ ਤਾਂ ਪਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲਗਾ ਸਕਦੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਪਵਿੱਤਰ ਵੀ ਮੰਨਦੇ ਹੋ, ਦਾ ਜਵਾਬ ਵੀ ਰੰਧਾਵਾ ਸੋਚ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕੀ।

(ਨੋਟ: ‘ਭਾਈ ਦਰਸਨ ਸਿੰਘ’ ਜੀ ਦੇ ਵੀਚਾਰ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਤਾਂ ਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਗੰਗਾ ਸਮੇਤ ਤਮਾਮ ਨਦੀਆਂ, ਨਾਲਿਆਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਿਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਮੂੰਹ ਨਹੀਂ ਲਗਾ ਸਕਦਾ ਭਾਵ ਪੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਫਿਰ ਉਸ ਰਾਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸਰੀਰਕ ਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਵੀ ਸੰਦੇਹ ’ਚ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ।)

ਵੀਚਾਰਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਇਹ ਵੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਔਰਤ ਨੂੰ ਮਹਾਵਾਰੀ ਦੌਰਾਨ ਅਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨ ਕੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਤਾਬਿਆ ਨਹੀਂ ਬੈਠਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਉਹ ਗੁਟਕਾ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜ ਕੇ ਨਿਤਨੇਮ ਕਿਵੇਂ ਕਰੇਗੀ? ਕੀ ਗੁਟਕਾ ਸਾਹਿਬ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨਹੀਂ? ਮਿਤੀ 7-6-2015 ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਦੌਰਾਨ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਆਪ ਜਦੋਂ ਗਿਆਨੀ ਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀਆਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਕਾਗ਼ਜ ਪਕੜਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਕਾਗ਼ਜ ਦੇ ਟੁਕੜੇ ਨੂੰ ਕੱਪੜੇ ਨਾਲ ਫੜਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ’ਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਟੇਬਲ ’ਤੇ ਪਈ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੋਤਲ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਕਾਰਨ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਦੇ ਹੱਥ ਅਪਵਿੱਤਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਫਿਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਗੁਟਕਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸਤਿਕਾਰ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ? ਕੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਿੱਖ (ਪ੍ਰਚਾਰਕ) ਅਖਵਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ?

(ੲ). ਆਪਣੀ ‘ਸੋਚ’ ਨੂੰ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰੀ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਨੇ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਟੇਕ ਲਈ, ਜੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ: ‘‘ਮੂਤ ਪਲੀਤੀ; ਕਪੜੁ ਹੋਇ ॥ ਦੇ ਸਾਬੂਣੁ ਲਈਐ ਓਹੁ ਧੋਇ ॥’’ ਭਾਵ ਪਹਿਨਿਆ ਹੋਇਆ ਕੱਪੜਾ ਮੂਤਰ ਨਾਲ ਗੰਦਾ (ਅਪਵਿੱਤਰ) ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਵਖਿਆਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ‘ਪਲੀਤੀ’ ਸ਼ਬਦ ਰਾਹੀਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। (ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ)

ਗੁਰਮਤਿ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ-‘ਜਪੁ’ ਬਾਣੀ ਦੀ ਇਸ ਪਉੜੀ ਰਾਹੀਂ ਅਦ੍ਰਿਸ਼ ਵਿਸ਼ੇ ‘‘ਭਰੀਐ ਮਤਿ, ਪਾਪਾ ਕੈ ਸੰਗਿ ॥ ਓਹੁ ਧੋਪੈ, ਨਾਵੈ ਕੈ ਰੰਗਿ ॥’’ ਭਾਵ ਅਗਰ ਮਤ (ਮਨ) ਪਾਪਾਂ ਭਰੀ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨਾਲ ਗੰਦੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ (ਪਾਪ-ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ) ਰੱਬੀ ਪ੍ਰੇਮ-ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਨਿਰੰਤਰ ਭਿੱਜ (ਰੰਗ) ਕੇ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।, ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਦ੍ਰਿਸ਼ਮਾਨ (ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਯੋਗ) ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਭਰੀਐ; ਹਥੁ, ਪੈਰੁ, ਤਨੁ, ਦੇਹ ॥ ਪਾਣੀ ਧੋਤੈ, ਉਤਰਸੁ ਖੇਹ ॥ ਮੂਤ ਪਲੀਤੀ; ਕਪੜੁ ਹੋਇ ॥ ਦੇ ਸਾਬੂਣੁ, ਲਈਐ ਓਹੁ ਧੋਇ ॥’’ ਭਾਵ ਅਗਰ ਹੱਥ, ਪੈਰ, ਸਰੀਰ ਆਦਿ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਗੰਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਮਿੱਟੀ, ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਧੋਤੀ (ਸਾਫ਼ ਕੀਤੀ) ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੂਤਰ ਨਾਲ ਗੰਦਾ ਹੋਇਆ ਕੱਪੜਾ ਸਾਬਣ ਨਾਲ ਸਾਫ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

(ਯਾਦ ਰਹੇ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਬਾਹਰਲੀ ਸਰੀਰਕ ਅਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅੰਦਰੂਨੀ ਪੰਜੇ ਕਾਮਾਦਿਕਾਂ (ਵਿਕਾਰਾਂ) ਨੂੰ ਅਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਦੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਬਜਾਰੀ ਸੋ, ਜੁ ਬਜਾਰਹਿ ਸੋਧੈ ॥ ਪਾਂਚ ‘ਪਲੀਤਹ’ ਕਉ, ਪਰਬੋਧੈ ॥ ਨਉ ਨਾਇਕ ਕੀ, ਭਗਤਿ ਪਛਾਨੈ ॥ ਸੋ ਬਾਜਾਰੀ, ਹਮ ਗੁਰ ਮਾਨੇ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੮੭੨) ਭਾਵ ਅਸਲ ਬਾਜਾਰੀ (ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਣ ਵਾਲਾ) ਉਹ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਸਰੀਰ ਰੂਪੀ ਬਜ਼ਾਰ (ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਪਵਿੱਤਰ ਵਿਕਾਰਾਂ) ਨੂੰ ਸੋਧਦਾ (ਕਾਬੂ, ਪਵਿੱਤਰ ਕਰਦਾ) ਹੈ ਭਾਵ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰਲੇ ‘ਪਾਂਚ ਪਲੀਤਹ’ (ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰਕੇ ਸੁਤੇ ਪਏ ਪੰਜੇ ਅਪਵਿੱਤਰ ਵਿਕਾਰਾਂ) ਨੂੰ ਜਗਾਉਂਦਾ (ਆਖਦਾ) ਹੈ (ਕਿ ਮੇਰੇ ਘਰ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਵੋ)। ਨੌ ਖੰਡਾਂ ਵਾਲੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਦੀ ਬੰਦਗੀ ਦੀ ਕਦਰ ਜਾਣਦਾ ਹੈ, ਅਜਿਹੇ ਬਜਾਰੀ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਗੁਰ (ਵੱਡਾ ਭਾਵ ਪਵਿੱਤਰ) ਮੰਨਦੇ ਹਾਂ। )

ਗੁਰੂ ਜੀ, ਉਕਤ ਪੰਕਤੀ ’ਚ ‘ਪਲੀਤੀ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਜਾਂ ਅਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ’ਚ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਬਲਕਿ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤ (ਇੱਕ ਅਰਥ ਅਲੰਕਾਰ) ਵਜੋਂ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ। ਯਾਦ ਰਹੇ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਪਹਿਨਿਆ ਹੋਇਆ ਕੱਪੜਾ ਨਿਰੰਤਰ ਪਾਕ-ਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ 9 ਗੋਲਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਨਿਕਲਣ (ਸਿੰਮਨ) ਵਾਲੀ ਮੈਲ ਇੱਕ ਸਕਿੰਟ (ਪਲ) ’ਚ ਹੀ ਕੱਪੜੇ ਨੂੰ ਪਾਕ-ਸਾਫ਼ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦਿੰਦੀ।

ਸੋ, ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਵੱਲੋਂ ਔਰਤ ਨੂੰ ਮਹਾਂਵਾਰੀ ਕਿਰਿਆ ਵਿੱਚ ਅਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੀ ‘ਸੋਚ’ ਨੂੰ ‘ਗੁਰਮਤਿ’ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਉਪਰੋਕਤ ਤਿੰਨੇ ਪ੍ਰਮਾਣ (‘‘ਜਿਉ ਜੋਰੂ ਸਿਰਨਾਵਣੀ, ਆਵੈ ਵਾਰੋ ਵਾਰ ॥’’, ‘‘ਨਵੇ ਛਿਦ੍ਰ ਸ੍ਰਵਹਿ ਅਪਵਿਤ੍ਰਾ ॥’’ (ਤੇ) ‘‘ਮੂਤ ਪਲੀਤੀ; ਕਪੜੁ ਹੋਇ ॥’’) ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਨੇ ਉਸ ‘ਸੋਚ’ ਨੂੰ ਖੰਡਤ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਭਾਵ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰਮਤਿ ਮੰਨ ਕੇ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਪਰ ਬੜੇ ਅਫ਼ਸੋਸ ਨਾਲ ਕਹਿਣਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਵਾਲੇ, ‘ਗੁਰਮਤਿ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ’ ਤੋਂ ਆਪ ਹੀ ਸੱਖਣੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਸੰਗਤਾਂ ਜਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਅਸਲ ਮਤਲਬ ਸਮਝਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸਮਝਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਮਕੀਆਂ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਨੂੰ ਮਨਮਤ ’ਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਦਲੀਲਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਕੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੇ ਬਾਬਾ ਰਾਮਰਾਇ ਵਾਲਾ ਇਤਿਹਾਸ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਿਆ, ਜੋ ‘ਗੁਰਮਤਿ’ ਨੂੰ ‘ਮਨਮਤ’ ’ਚ ਬਦਲਨ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਗੁਰੂ ਵੰਸ਼ਜ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਨਕਾਰੇ ਗਏ ਸਨ?

ਮਿਤੀ 3, 4 ਤੇ 7 ਜੂਨ 2015 ਨੂੰ ਸਰੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕੀ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਤੱਕ ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸਵਾਲ-ਜਵਾਬ, ਪਾਠਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਕਿ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਦੀ ‘ਗੁਰਮਤਿ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ’ ਪ੍ਰਤੀ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕੇ:

(ਅਗਾਂਹ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਵਿੱਚ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਸੋਚ ਦੇ ਹਮਾਇਤੀ ਸਨ: ‘ਭਾਈ ਦਰਸਨ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ’ ਆਦਿ ਜਦਕਿ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਸੋਚ ਨੂੰ ਮਨਮਤ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸੱਜਣ ਸਨ: ‘ਗਿਆਨੀ ਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਕਸ਼ਮੀਰ ਸਿੰਘ, ਡਾ. ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ, ਸ. ਅਭੈ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਜਗਪਾਲ ਸਿੰਘ, ਕੁਝ ਬੀਬੀਆਂ’ ਆਦਿ।)

(1). ਭਾਈ ਜਗਪਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਸਾਹਮਣੇ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਮਹਾਵਾਰੀ ਕਿਰਿਆ’ ਦੌਰਾਨ ਅਪਵਿੱਤਰ ਹੋਈ ਔਰਤ, ਜਿਸ ਪਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਪਵਿੱਤਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਮੈਡੀਕਲ ਸਾਇੰਸ ਕਈ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਔਰਤ ਵਾਙ ਹੀ ਅਪਵਿੱਤਰ ਕਿਰਿਆ ਮੌਜੂਦ, ਦੱਸਦੀ ਹੈ, ਫਿਰ ਅਸ਼ੁੱਧ ਪਾਣੀ ਨਾਲ (ਤੁਹਾਡੇ ਅਨੁਸਾਰ) ‘ਅਪਵਿੱਤਰ ਹੋਈ ਔਰਤ’ ਕਿਵੇਂ ‘ਪਵਿੱਤਰ’ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ?

‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਨੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ‘ਅਪਵਿੱਤਰ’ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ‘‘ਜੈਸੇ ਮੈਲੁ ਨ ਲਾਗੈ ਜਲਾ ॥’’ ਗੁਰੂ ਵਾਕ ਮੌਜੂਦ (ਸਾਮ੍ਹਣੇ) ਹੈ।

ਗੁਰਮਤਿ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ- ‘ਰੰਧਾਵੇ’ ਦਾ ਉਕਤ ਜਵਾਬ, ‘ਗੁਰਮਤਿ’ ਨੂੰ ਸਾਇੰਸ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਅਧੂਰਾ ਬਿਆਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਉਕਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਦਲੀਲ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਵ ਸਾਇੰਸ ਵਾਙ ਹੀ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਅਪਵਿੱਤਰ ਮੰਨਦੀ ਹੈ।

‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਸੋਚ ਵਾਲੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨੇ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਅਤੇ ਭਗਤ ਰਵੀਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਮਨਮਤ (ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ) ਦੇ ਵਹਿਮ-ਭਰਮ ’ਚ ਉਲਝਾਉਣਾ ਚਾਹਿਆ; ਜਿਵੇਂ ਰੰਧਾਵੇ ਨੇ ‘ਸਰੀ’ ਦੀ ਸੰਗਤ ਨੂੰ। ਇਸ ਲਈ ਉਕਤ ਦੋਵੇਂ ਭਗਤਾਂ ਨੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਅਪਵਿੱਤਰ ਦਰਸਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ:

(ੳ). ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ :- ‘‘ਕਹੁ ਪੰਡਿਤ ! ਸੂਚਾ ਕਵਨੁ ਠਾਉ ॥ ਜਹਾਂ ਬੈਸਿ, ਹਉ ਭੋਜਨੁ ਖਾਉ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਕਿਉਂਕਿ) ‘‘ਜਿਹਬਾ ਜੂਠੀ, ਬੋਲਤ ਜੂਠਾ; ਕਰਨ ਨੇਤ੍ਰ ਸਭਿ ਜੂਠੇ ॥ ਇੰਦ੍ਰੀ ਕੀ ਜੂਠਿ ਉਤਰਸਿ ਨਾਹੀ; ਬ੍ਰਹਮ ਅਗਨਿ ਕੇ ਲੂਠੇ (ਭਾਵ ਵਿੱਦਿਆ ਦੀ ਹੰਕਾਰ-ਅੱਗ ’ਚ ਸੜੇ ਹੋਏ ਪੰਡਿਤ ! )॥੨॥ ਅਗਨਿ ਭੀ ਜੂਠੀ, ‘ਪਾਨੀ ਜੂਠਾ’; ਜੂਠੀ ਬੈਸਿ ਪਕਾਇਆ ॥ ਜੂਠੀ ਕਰਛੀ ਪਰੋਸਨ ਲਾਗਾ; ਜੂਠੇ ਹੀ ਬੈਠਿ ਖਾਇਆ ॥੩॥ ਗੋਬਰੁ ਜੂਠਾ ਚਉਕਾ ਜੂਠਾ; ਜੂਠੀ ਦੀਨੀ ਕਾਰਾ (ਲਕੀਰ)॥ ਕਹਿ ਕਬੀਰ! ਤੇਈ (ਉਹੀ) ਨਰ ਸੂਚੇ; ਸਾਚੀ ਪਰੀ ਬਿਚਾਰਾ ॥੪॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ/੧੧੯੫) (ਭਾਵ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਰੱਬੀ ਵੀਚਾਰ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਉੱਚੀ ਕਰ ਲਈ ਉਹੀ ਸੁੱਚੇ ਹਨ।) ਇਸ ਪੂਰੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਬੰਦ ’ਚ ਕਬੀਰ ਜੀ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਜੂਠਾ (ਅਪਵਿੱਤਰ, ‘ਪਾਨੀ ਜੂਠਾ’) ਮੰਨ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਜੋਕੀ ‘ਸਾਇੰਸ’।

(ਅ). ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ :- ‘‘ਦੂਧੁ ਤ ਬਛਰੈ, ਥਨਹੁ ਬਿਟਾਰਿਓ ॥ ਫੂਲੁ ਭਵਰਿ, ‘ਜਲੁ ਮੀਨਿ (ਮੱਛੀ ਨੇ) ਬਿਗਾਰਿਓ’ ॥੧॥ ਮਾਈ ! ਗੋਬਿੰਦ ਪੂਜਾ, ਕਹਾ ਲੈ ਚਰਾਵਉ ॥ ਅਵਰੁ ਨ ਫੂਲੁ, ਅਨੂਪੁ ਨ ਪਾਵਉ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ/੫੨੫) ਭਾਵ ਹੇ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ! ਮੈਂ ਗੋਬਿੰਦ ਦੀ ਪੂਜਾ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀ (ਪਵਿੱਤਰ ਵਸਤੂ) ਲੈ ਕੇ ਚੜ੍ਹਾਵਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਗਾਂ ਦੇ ਬੱਛੇ ਨੇ ਦੁੱਧ (ਗਾਂ ਦੇ) ਥਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜੂਠਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਫੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਭੌਰਾ ਜੂਠਾ ਕਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਪਾਣੀ, ਮੱਛੀ ਨੇ (ਮਲ-ਮੂਤਰ ਅਤੇ ਮਹਾਵਾਰੀ ਆਦਿਕ ਕਿਰਿਆ ਰਾਹੀਂ) ਗੰਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

(ਨੋਟ: ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ‘ਪਾਣੀ’ ਨੂੰ ਕਿਤੇ ਅਪਵਿੱਤਰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ : ‘‘ਜਲੁ ਮੀਨਿ ਬਿਗਾਰਿਓ ॥’’ ਅਤੇ ਕਿਤੇ ਪਵਿੱਤਰ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਜੈਸੇ ਮੈਲੁ ਨ ਲਾਗੈ ਜਲਾ ॥’’ ਅਜਿਹਾ ਕਿਉਂ?, ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਵਰਗੇ ‘ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ’ ’ਚ ‘ਗੁਰਮਤਿ’ ਦੀ ਬਜਾਏ ‘ਮਨਮਤ’ ਹੀ ਨਾ ਪਰੋਸੀ ਜਾਣ।

ਦਰਅਸਲ, ਰੱਬੀ ਬੰਦਗੀ (ਨਾਮ) ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਪਾਣੀ ਸਮੇਤ ਸਭ ਕੁਝ ਮੈਲਾ (ਅਪਵਿੱਤਰ) ਹੈ : ‘‘ਤਿਸੁ ਵਿਣੁ ਸਭੁ ਅਪਵਿਤ੍ਰੁ ਹੈ, ਜੇਤਾ ਪੈਨਣੁ ਖਾਣੁ ॥’’ (ਮ: ੧/੧੬), ‘‘ਸਾਚ ਬਿਨਾ, ਸੂਚਾ ਕੋ ਨਾਹੀ; ਨਾਨਕ ! ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ॥’’ (ਮ: ੧/੯੪੬) ਆਦਿ, ਪਰ ਰੱਬੀ ਬੰਦਗੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਜਗਿਆਸੂ ਵਿੱਚ ਇਤਨੀ ਜਾਗਰੂਕਤਾ (ਉੱਚੀ ਸੁਰਤਿ) ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਪਵਿੱਤਰ ਜਾਂ ਅਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਦੇ ਵਹਿਮ-ਭਰਮ (ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ) ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਸਾਚੀ ਬਾਣੀ (ਰਾਹੀਂ) ਸੂਚਾ ਹੋਇ ॥’’ (ਮ: ੩/੩੬੧) ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ‘ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ’ ਵਿੱਚ ਫ਼ੁਰਮਾ ਰਹੇ ਹਨ: ‘‘ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨੀ ਨਿਰਮਲ ਤੇ ਨਿਰਮਲਾ ॥ ਜੈਸੇ ਮੈਲੁ ਨ ਲਾਗੈ ਜਲਾ ॥ ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨੀ ਕੈ ਮਨਿ ਹੋਇ ਪ੍ਰਗਾਸੁ ॥ ਜੈਸੇ ਧਰ ਊਪਰਿ ਆਕਾਸੁ ॥ (ਮ: ੫/੨੭੪) ਭਾਵ ਰੱਬ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਪਾ ਚੁੱਕਾ (ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨੀ) ਮਨੁੱਖ ਇਤਨਾ ਪਵਿੱਤਰ (ਉੱਚੀ ਸੁਰਤ ਵਾਲਾ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ, (ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮੈਲ ਨਹੀਂ ਲੱਗ ਸਕਦੀ।) ਜਿਵੇਂ (ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਮੈਲਾ ਕੱਪੜਾ ਧੋਤਿਆਂ) ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਮੈਲ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦੀ। ਉਸ ਅੰਦਰ ਇਤਨਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ (ਜਾਗਰੂਕਤਾ, ਉਜਾਲਾ) ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਧਰਤੀ ਦੇ ਉੱਪਰ ਆਕਾਸ਼ (ਚਾਨਣ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਸੋ, ਉਕਤ ਵੀਚਾਰ ਰਾਹੀਂ ਬੋਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿੱਥੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਪਾਣੀ’ ਨੂੰ ‘ਪਵਿੱਤਰ’ ਜਾਂ ‘ਅਪਵਿੱਤਰ’ ਵਾਲਾ ਵਿਸ਼ਾ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉੱਥੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ‘ਅਪਵਿੱਤਰ’ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਅਗਨਿ ਭੀ ਜੂਠੀ, ‘ਪਾਨੀ ਜੂਠਾ’; ਜੂਠੀ ਬੈਸਿ ਪਕਾਇਆ ॥’’ ਅਤੇ ‘‘ਜਲੁ ਮੀਨਿ ਬਿਗਾਰਿਓ ॥’’ ਪਰ ਜਦ ‘ਪਾਣੀ’ ਦੀ ਉਦਾਹਰਨ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸੇ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਗੋਚਰ ਗੰਦੀ ਵਸਤੂ ਨੂੰ ਸ਼ੁੱਧ (ਸਾਫ਼) ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸੰਗ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਉੱਥੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਉਸ ਗੰਦੀ ਵਸਤੂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਪਵਿੱਤਰ (ਨਿਰਮਲ) ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਜੈਸੇ ਮੈਲੁ ਨ ਲਾਗੈ ਜਲਾ ॥’’

ਯਾਦ ਰਹੇ, ਕਿ ਕਿਸੇ ਗੰਦੀ ਵਸਤੂ ਦੀ ਸਫ਼ਾਈ ਲਈ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ ‘ਪਾਣੀ’ (ਸ਼ਬਦ) ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਵਿੱਚ ‘ਪਾਣੀ’ ਨੂੰ ‘ਪਵਿੱਤਰ’ ਜਾਂ ‘ਅਪਵਿੱਤਰ’ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਵਿਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਪਾਠਕ-ਜਨ ਨੋਟ ਕਰਨ ਕਿ ‘‘ਜੈਸੇ ਮੈਲੁ ਨ ਲਾਗੈ ਜਲਾ ॥’’ ਵਾਲੇ ਗੁਰੂ ਵਾਕ ਰਾਹੀਂ ‘ਪਵਿੱਤਰ’ ਜਾਂ ‘ਅਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ’ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਗੁਰੂ ਸੰਗਤਾਂ ’ਚ ਆਪਣੇ (ਮਨਮਤੀ) ਵੀਚਾਰ ਰੱਖਣੇ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਗੁਰਮਤਿ’ ਕਹਿਣ ਵਾਲੇ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਨੂੰ ‘ਗੁਰਬਾਣੀ ਬੋਧ’ ਆਪ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ‘ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਸ਼ਹੀਦ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਜੀ’ ਤੇ ‘ਮਹਾਨ ਯੋਧੇ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ’ ਰਾਹੀਂ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਹੈ, ‘ਗੁਰਮਤਿ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ’ ਦਾ ਘੋਰ ਨਿਰਾਦਰ ਹੈ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਹੀਰੇ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦਾ ਅਪਮਾਨ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ (ਡੇਰੇਦਾਰ ਪ੍ਰਚਾਰਕ) ਆਖਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਹਾਪੁਰਖਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤਾਪ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੰਧਾਂ, ਪਾਥੀਆਂ, ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ, ਕੁੱਤਿਆਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚੋਂ ਰਾਮ-ਰਾਮ, ਵਾਹਿਗੁਰ-ਵਾਹਿਗੁਰੂ, ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਆਦਿ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦੇਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।)

‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਜੀ ਦੇ ਹਮਾਇਤੀ ‘ਭਾਈ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ’ ਜੀ ਦੇ ਵੀਚਾਰ ਵੀ ਸੁਣਨ ਯੋਗ ਹਨ, ਜੋ 4-6-2015 ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਤਮਾਮ ਸੰਗਤਾਂ ਸਮੇਤ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸੁਣਾਏ ਗਏ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਕਿਸੇ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀ, ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਇਸ ਪੰਕਤੀ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੀ: ‘‘ਮੁਕਤਿ ਨਹੀ ਬਿਦਿਆ ਬਿਗਿਆਨਿ ॥’’ (ਮ: ੧/੯੦੩) ਭਾਵ ਵਿਦਿਆ ਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਨਾਲ ਮੁਕਤੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। (ਭਾਈ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ, ਹਮਾਇਤੀ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਸੋਚ)

(ਨੋਟ: ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਕਲ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਤੋਂ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਕਿ ਜਦ ਇਹ ਪੰਕਤੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੋਵੇਗੀ ਤਦ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਕਾਢ ਦਾ ਕੀ ਮਹੱਤਵ ਹੋਵੇਗਾ; ਤਾਂ ਜੋ ਇਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ, ਗੁਰੂ ਦੀ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਰਦੇ? ਅੱਜ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 300 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਵਸਤੂ (ਫਲ ਆਦਿ) ਧਰਤੀ ਵੱਲ ਨੂੰ ਹੀ ਕਿਉਂ ਡਿੱਗਦੀ ਹੈ ਜਦਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ 500 ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਕੇਵਲ ‘ਨਾਨਕ’ ਸ਼ਬਦ ਆਪਣੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਲਗਾ ਲੈਣ ਕਰਕੇ ‘ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਸਮਝ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦਾ, ਕੁਝ ਸੰਗਤਾਂ ਪਾਸੋਂ ਸਿੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਅੱਗੇ ਇਹ ਲੋਕ ਮਨਹਠ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਦਰਅਸਲ, ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਜੋਗੀਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਥਾਏ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਜੋ ਵਿਦਿਆ ਤੋਂ ਸੱਖਣੇ ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਾਣਾਯਾਮ ਆਦਿ ਕਰਮਕਾਂਢਾਂ ’ਚ ਹੀ ਮਸਤ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਮੁੰਦ੍ਰਾ ਫਟਕ ਬਨਾਈ ਕਾਨਿ ॥ ਮੁਕਤਿ ਨਹੀ, ਬਿਦਿਆ ਬਿਗਿਆਨਿ ॥ ਜਿਹਵਾ ਇੰਦ੍ਰੀ ਸਾਦਿ ਲੁੋਭਾਨਾ ॥ ਪਸੂ ਭਏ, ਨਹੀ ਮਿਟੈ ਨੀਸਾਨਾ ॥’’ (ਮ: ੧/੯੦੩) ਭਾਵ ਹੇ ਜੋਗੀ ! ਤੂੰ ਫਟਕ (ਕੱਚ) ਦੀਆਂ ਮੁੰਦ੍ਰਾਂ ਬਣਾਈਆਂ ਹਨ, ਵਿੱਦਿਆ ਵੱਲੋਂ ‘ਬਿਗਿਆਨਿ’ (ਬੇ-ਗਿਆਨੀ, ਸੂਝ ਰਹਿਤ) ਹੈਂ, ਨਾ-ਸਮਝ ਹੈਂ ਇਸ ਲਈ ਇੰਦ੍ਰੀ ਦੇ ਸੁਆਦ ਵਿੱਚ ਮਸਤ ਹੈਂ, (ਤੂੰ ਇਨਸਾਨ ਨਹੀਂ) ਮਾਨੋ ਪਸ਼ੂ ਹੈਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ (ਪਸ਼ੂ-ਪੁਣੇ ਵਾਲੇ) ਨਿਸ਼ਾਨ (ਲੱਛਣ) ਮਿਟਦੇ ਨਹੀਂ ਇਸ ਲਈ ਤੈਨੂੰ (‘ਨਾਨਕ’ ਤੇ ‘ਰੰਧਾਵੇ’ ਸੋਚ ਵਾਙ) ਮੁਕਤੀ ਵੀ ਨਹੀਂ।

ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਲੇਵਾ ਤਮਾਮ ਸੰਗਤਾਂ ਵੀਚਾਰਨ ਕਿ ਉਕਤ ਪੰਕਤੀ ‘‘ਮੁਕਤਿ ਨਹੀ, ਬਿਦਿਆ ਬਿਗਿਆਨਿ ॥’’ ਕੀ ਵਿਗਿਆਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਭਾਈ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਜੀ’ ਬਿਆਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ? ਕੀ ਜੋਗੀ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਾਧਨ ਵਿਦਿਆ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਸਨ / ਹਨ? ਜਿਸ ਕਾਰਣ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ‘‘ਮੁਕਤਿ ਨਹੀ, ਬਿਦਿਆ ਬਿਗਿਆਨਿ ॥’’ ਤੁਕ ਉਚਾਰ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਨੌਤ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ।

‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਜੀ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਹਮਾਇਤੀ ‘ਭਾਈ ਦਰਸਨ ਸਿੰਘ’ ਜੀ ਦੇ ਵੀਚਾਰ ਵੀ ਸੁਣਨ ਯੋਗ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ: ‘‘ਨਿਰਮਲ ਹੋਏ ਕਰਿ ਇਸਨਾਨਾ ॥’’ ਅਤੇ ‘‘ਕਰਿ ਇਸਨਾਨੁ ਸਿਮਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਅਪਨਾ, ਮਨ ਤਨ ਭਏ ਅਰੋਗਾ ॥’’ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਰੀਰਕ ਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ (ਸੁੱਚਮਤਾ) ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। (ਭਾਈ ਦਰਸਨ ਸਿੰਘ)

ਗੁਰਮਤਿ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ- ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ‘ਸੋਚ’ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਹਮਾਇਤੀ, ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਭਲੀ-ਭਾਂਤ (ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ) ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਗੁਰਮਤਿ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਵੀਚਾਰਕ ਮਤਭੇਦ ਨੂੰ ਦਬਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਤਾਂ (ਵੀਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਅਸਹਿਮਤ ਸੱਜਣਾਂ) ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਮੁੜ-ਮੁੜ ਰੱਖ ਕੇ ਆਪਣਾ ਪਿੱਛਾ ਛੁਡਵਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ (ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਵੀਚਾਰਧਾਰਾ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ) ਸੱਜਣ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਟੀਕਾਕਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪ੍ਰਤੀ ਰੱਖੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੀਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਿਆ-ਵੀਚਾਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਰਣਨੀਤੀ ਦੇ ਤਹਿਤ ਹੀ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਆਪਣੇ ਵੀਚਾਰਾਂ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਲਈ ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਤਮਾਮ ਸੱਜਣਾਂ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ (ਮੁੜ-ਮੁੜ ਕੇ) ਵਿਖਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਹਮਾਇਤੀ ‘ਭਾਈ ਦਰਸਨ ਸਿੰਘ’ ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਰੱਖਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ਦੇ ਅਰਥ ਪੜ੍ਹ ਲੈਂਦਾ, ਜੋ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ: ‘‘ਰਾਮ ਦਾਸ ਸਰੋਵਰਿ ਨਾਤੇ ॥ ਸਭਿ ਉਤਰੇ ਪਾਪ ਕਮਾਤੇ ॥ ਨਿਰਮਲ ਹੋਏ, ਕਰਿ ਇਸਨਾਨਾ ॥ ਗੁਰਿ ਪੂਰੈ, ਕੀਨੇ ਦਾਨਾ ॥੧॥ (ਮ: ੫/੬੨੫) ਭਾਵ ਜੋ ਰਾਮ ਦੇ ਦਾਸਾਂ ਦੇ ਸਰੋਵਰ ਵਿਚ (ਸਾਧ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ, ਨਾਮ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਲ) ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ (ਪਿਛਲੇ) ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਸਾਰੇ ਪਾਪ ਲਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ (ਹਰਿ-ਨਾਮ-ਜਲ ਨਾਲ) ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਉਹ ਪਵਿੱਤਰ ਜੀਵਨ ਵਾਲੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ ਪੂਰੇ ਗੁਰੂ ਨੇ ਕੀਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। (ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ)

(ਨੋਟ: ਗੁਰੂ ਪਿਆਰਿਓ ! ਵੀਚਾਰੋ ਕਿ, ਕੀ ‘ਭਾਈ ਦਰਸਨ ਸਿੰਘ’ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਪੂਰੇ ਨੇ ਇਹੀ ਬਖ਼ਸ਼ਸ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਪਵਿੱਤਰ ਹੋ ਜਾਵੋ? ਜਦਕਿ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ’ਤੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕਿਸ ਇਸ਼ਨਾਨ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਦੀ ਵੀਚਾਰ ਇਉਂ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ: ‘‘ਸਾਧਸੰਗਿ ਮਲੁ ਲਾਥੀ ॥ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਭਇਓ ਸਾਥੀ ॥ ਨਾਨਕ ! ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ ॥ ਆਦਿ ਪੁਰਖ ਪ੍ਰਭੁ, ਪਾਇਆ ॥੨॥’’ (ਮ: ੫/੬੨੫) ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ‘ਰਹਾਉ’ ਬੰਦ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇ ਦਾ ਸਾਰ ਇਉਂ ਦਰਜ ਹੈ: ‘‘ਸਭਿ ਕੁਸਲ ਖੇਮ ਪ੍ਰਭਿ ਧਾਰੇ ॥ ਸਹੀ ਸਲਾਮਤਿ ਸਭਿ ਥੋਕ ਉਬਾਰੇ, ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਵੀਚਾਰੇ ॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਮ: ੫/੬੨੫) ਭਾਵ ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵੀਚਾਰ ਕੇ, ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕਮਾ (ਅਪਣਾ) ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਤਮਿਕ ਗੁਣ (ਸਤ, ਸੰਤੋਖ, ਦਇਆ, ਧਰਮ ਤੇ ਧੀਰਜ) ਨੂੰ ਵਿਕਾਰਾਂ (ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ ਤੇ ਅਹੰਕਾਰ) ਦੇ ਢਹੇ ਚੜ੍ਹਨ ਤੋਂ ਬਚਾ ਲਿਆ (ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰ) ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਆਤਮਿਕ ਸੁਖ, ਆਨੰਦ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤੇ।) (ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ)

‘ਭਾਈ ਦਰਸਨ ਸਿੰਘ ਜੀ’ ਦੁਆਰਾ (ਸਰੀਰਕ ਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ) ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਦੂਸਰਾ ਸ਼ਬਦ ਸੀ : ‘‘ਕਰਿ ਇਸਨਾਨੁ ਸਿਮਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਅਪਨਾ, ਮਨ ਤਨ ਭਏ ਅਰੋਗਾ ॥ ਕੋਟਿ ਬਿਘਨ ਲਾਥੇ ਪ੍ਰਭ ਸਰਣਾ, ਪ੍ਰਗਟੇ ਭਲੇ ਸੰਜੋਗਾ ॥੧॥’’ (ਮ: ੫/੬੧੧) ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਅਗਰ ਸਰੀਰਕ ਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ, ਕੀ ਸਰੀਰਕ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ‘‘ਮਨ ਤਨ ਭਏ ਅਰੋਗਾ ॥’’ ਭਾਵ ਮਨ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਬਿਮਾਰੀ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ? ਇਸ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ, ਆਪ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਬੁਖ਼ਾਰ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਦੁਰਘਟਨਾ ਸਮੇਂ ਮੈਡੀਕਲ ਮਦਦ ਨਾ ਲੈਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਦਰਅਸਲ, ਇਸ ਵਾਕ ਦੇ ਅਰਥ ਬਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ‘ਹੇ ਭਾਈ! ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵੇਲੇ) ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਕੇ ਮਨੁੱਖ, ਮਨ ਤੇ ਤਨ ਤੋਂ ਤੰਦਰੁਸਤ (ਆਲਸ ਮੁਕਤ) ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਨਰੋਏ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਘਟਤ (ਵਾਪਰਨ) ਵਾਲੀਆਂ ਕ੍ਰੋੜਾਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਰੱਬੀ ਸ਼ਰਨ ’ਚ ਬੈਠਣ ਨਾਲ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਵਾਲੇ ਚੰਗੇ ਭਾਗ ਜਾਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।’ (ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ)

ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ‘ਰਹਾਉ’ ਬੰਦ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ‘ਵਿਸ਼ੇ ਦਾ ਸਾਰ’ ਬਿਆਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ: ‘‘ਪ੍ਰਭ ਬਾਣੀ ਸਬਦੁ ਸੁਭਾਖਿਆ ॥ ਗਾਵਹੁ, ਸੁਣਹੁ, ਪੜਹੁ, ਨਿਤ ਭਾਈ! ਗੁਰ ਪੂਰੈ ਤੂ ਰਾਖਿਆ ॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਮ: ੫/੬੧੧) ਭਾਵ ਹੇ ਭਾਈ! ਰੱਬੀ ਬਾਣੀ (ਗੁਰੂ) ਸ਼ਬਦ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਸੁਨਹਿਰਾ ਤੋਹਫ਼ਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਨਿਤਾ-ਪ੍ਰਤੀ ਗਾਵੋ, ਸੁਣੋ ਤੇ ਪੜ੍ਹੋ। ਪੂਰਨ (ਅਭੁੱਲ) ਗੁਰੂ ਨੇ ਇਸ ਬਾਣੀ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਤੈਨੂੰ ਤਮਾਮ ਸਮਾਜਿਕ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਪਾਸੋਂ ਰੱਖਣਾ ਹੈ, ਬਚਾਉਣਾ ਹੈ। (ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ)

ਉਕਤ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪਦ ਅਰਥਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੀ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੁਆਰਾ ਸਰੀਰਕ ਪਵਿੱਤ੍ਰਤਾ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ?

ਦਰਅਸਲ, ਡੇਰੇਵਾਦੀ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਸੋਚ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚ (ਪ੍ਰਾਣੀ ਮਾਤ੍ਰ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਹਿਤ ਉਦਾਹਰਨ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ) ਦਰਜ ਅਨਮਤ (ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ) ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰਥ ਰਹੀ ਹੈ ਜਦਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਅਨਮਤ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਪੈਮਾਨੇ ’ਤੇ ਨਕਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਪੰਡਿਤ ਮੁਲਾਂ, ਜੋ ਲਿਖਿ ਦੀਆ ॥ ਛਾਡਿ ਚਲੇ ਹਮ, ਕਛੂ ਨ ਲੀਆ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੧੫੯) ਜਿਸ ਨੂੰ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨਿਰਮਲ (ਅਨੋਖਾ) ਪੰਥ ਕਹਿ ਕੇ ਬਿਆਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ: ‘‘ਮਾਰਿਆ ਸਿਕਾ ਜਗਤ੍ਰਿ ਵਿਚਿ, ਨਾਨਕ! ਨਿਰਮਲ ਪੰਥ ਚਲਾਇਆ।’’ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ (ਵਾਰ ੧ ਪਉੜੀ ੪੫)

ਪਰ ਡੇਰੇਵਾਦੀ ਸੋਚ ਦਾ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਸੋਚ ਤੋਂ ਇਤਨਾ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋਣ ਪਿਛੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹੈ? ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ‘ਟਕਸਾਲੀ’ ਮਰਯਾਦਾ ਹੈ ‘ਗੁਰਬਾਣੀ ਪਾਠ ਦਰਪਣ’, ਜੋ ‘ਸ੍ਰੀਮਾਨ ਪੰਥ ਰਤਨ ਵਿੱਦਿਆ ਮਾਰਤੰਡ, ਸੱਚਖੰਡ ਵਾਸੀ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ’ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਗਈ ਤੇ ‘ਦਾਸਨਿ ਦਾਸ ਠਾਕੁਰ ਸਿੰਘ ਖ਼ਾਲਸਾ, ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ, ਜਥਾ ਭਿੰਡਰਾਂ, ਮਹਿਤਾ’ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਜੋ ਕੁਝ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਕੁ (ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ ਸਮੇਤ) ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ:

(1) ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 11- ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ, ਸ੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦ੍ਰ ਜੀ ਦੀ ਵੰਸ਼ (ਬੇਦੀ) ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ।

(2) ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 12- ਲਛਮਣ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਤੱਖ ਤੋਂ ਤੇਹਣ ਵੰਸ਼ ਚਲੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ।

(3) ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 13- ਸ੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦ੍ਰ ਜੀ ਦੇ ਭਾਈ ਭਰਥ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਭੱਲਣ ਤੋਂ ‘ਭੱਲੇ’ ਵੰਸ਼ ਚਲੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ।

(4) ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 14- ਸ੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦ੍ਰ ਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਲਊ ਤੋਂ ‘ਸੋਢ’ ਵੰਸ਼ ਚਲੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਨ।

(5) ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 21- ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਜੀ, ‘ਲਊ’ ਦਾ ਅਵਤਾਰ ਸਨ, ਭਾਈ ਧਰਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭਗਤ ਧੰਨੇ ਜੀ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਸਨ, ਭਾਈ ਹਿੰਮਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵਿਸ਼ਨੂੰ (ਚਤੁਰਭੁਜੀ) ਨੂੰ ਪਕੜਨ ਵਾਲੇ ਫੰਧਕ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਸਨ, ਭਾਈ ਮੋਹਕਮ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸ੍ਰੀ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਸਨ ਤੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭਗਤ ਸੈਣ ਜੀ ਦੇ ਅਵਤਾਰ ਸਨ।

(ਯਾਦ ਰਹੇ ਕਿ ਉਕਤ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਭਗਤਾਂ ਜਾਂ ਦੇਵਤਿਆਂ ਨਾਲ ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਹ ਵੀ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੀ ਗੁਰੂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਜਾਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਕੀ ਇਹ ਤਮਾਮ ਭਗਤ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ ਵੀ ਉਸੇ ਜਾਤ ਵਿੱਚ ਜਨਮ ਲੈਂਦੇ ਰਹੇ? ਇਕ ਗੁਰਸਿੱਖ ਦੀ ਸੋਚ ਇਸ ਨੂੰ ਕਦਾਚਿਤ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗੀ।)

(6) ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 58- ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਕਛਹਿਰਾ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਰਹਿਤ ਹਨੂੰਮਾਨ ਨੇ ਨਿਭਾਈ ਸੀ।

ਅਗਰ ਕਛਹਿਰਾ ਬਦਲਣ ਸਮੇਂ ਦੋਵੇਂ ਪੌਂਹਚੇ ਲਹਿ ਜਾਣ ਤਾਂ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਪੇਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਪੰਜ ‘ਜਪੁ’ ਪਾਠਾਂ ਦੀ ਸਜਾ ਲਗਾਈ ਜਾਵੇ। ਇਸ (ਭਿਅੰਕਰ) ਗ਼ਲਤੀ ਬਦਲੇ ਇਕੱਲਾ ਸਿੱਖ ਅਰਦਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਬਲਕਿ ਪੰਜ ਸਿੱਖ ਹੀ ਅਰਦਾਸ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ।

(ਨੋਟ: ਪੰਜਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਨੇ ਉਕਤ ਗ਼ਲਤੀ ਬਾਰੇ ਕੀ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਰਨਾ ਹੈ ਇਹ ਨਿਰਣਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ 5 ‘ਜਪੁ’ ਪਾਠ ਕਰਵਾਉਣੇ ਹਨ ਫਿਰ ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦੀ ਹੋਂਦ (ਗਿਣਤੀ) ਕੀ ਮਾਇਨਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ?)

(7) ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 62- ਜੋ ਤੰਮਾਕੂ ਪੀਣ ਵਾਲਾ ਬ੍ਰਹਮਣ ਦਾਨ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਓਹ ਸੂਰ ਬਣ ਕੇ ਵਿਸ਼ਟਾ ਖਾਂਦਾ ਹੈ।

(ਨੋਟ: ਕੀ ਇਹ ਮਰਯਾਦਾ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਲਈ ਲਿਖੀ ਗਈ ਹੈ ਜਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੁਆਰਾ ਲਿਖੀ ਹੈ?)

(8) ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 63- ‘‘ਜਿਉ ਜੋਰੂ ਸਿਰਨਾਵਣੀ, ਆਵੈ ਵਾਰੋ ਵਾਰ ॥’’ ਭਾਵ ਜਿਵੇਂ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ਮਹੀਨੇ ਪਿੱਛੋਂ ਮਹਾਵਾਰੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ ਇੰਨੀ ਗਲੀਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਚੌਂਕੇ (ਰਸੋਈ-ਘਰ) ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਵੜ ਸਕਦੀ।

(9) ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 9- ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਆਦਿ ਮੁਖੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਬੇਨਤੀ ’ਤੇ ਕਲਗੀਧਰ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਨੇ 48 ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਸ਼ੁੱਧ ਉਚਾਰਨ ਤੇ ਸਮੁੱਚਾ ਅਰਥ-ਬੋਧ ਕਰਵਾਇਆ ਤਾਂ ਜੋ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਸ਼ੁੱਧ ਤੇ ਸਪਸ਼ਟ (ਸਰਲ) ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕੇ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 46 ਸਿੰਘ ਤਾਂ ‘ਗੁਰਬਾਣੀ ਬੋਧ’ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਬਿਦੇਹ ਮੁਕਤ ਹੋ ਕੇ ਆਤਮਿਕ ਅਨੰਦ ਮਾਨਣ ਲੱਗ ਗਏ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਦੋਵਾਂ (‘ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਜੀ’ ਅਤੇ ‘ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਜੀ’) ਨੂੰ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਸੰਥਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ‘ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ’ ਚਲਾ ਕੇ ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੀ ਸੇਵਾ ਬਖ਼ਸ਼ੀ।

(ਨੋਟ: ਉਪਰੋਕਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਤਮਾਮ ਵੀਚਾਰ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਗੁਰਮਤਿ ਅਤੇ ਅਨਮਤ (ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ) ਵਿੱਚ ਫ਼ਰਕ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ, ਇਸ ਯੋਗਤਾ ਨੂੰ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ‘ਗੁਰਬਾਣੀ ਬੋਧ’ ਸਿੱਧ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸੀਨਾ-ਬਸੀਨਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਹਾਪੁਰਖਾਂ ਦੁਆਰਾ ਸੰਭਾਲੀ ਗਈ ‘ਗੁਰਮਤਿ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ’ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਪ੍ਰਕਰਮਾ ਸਮੇਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਰੱਖਦੇ ਹਾਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਮਰਦ, ਔਰਤ ਦੇ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਹੀ ਬੈਠੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਔਰਤ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਮੰਗੇ ਗਏ ਪੰਜ ਸੀਸ ਲੈਣ ਸਮੇਂ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਆਈ, ਡੇਰੇਦਾਰਾਂ ਵਾਲੀ ਸੋਚ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਚਾਰ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਆਮ ਕਰਦਾ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਹੈ ਉਹ ਵਿੱਦਿਆ, ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਰਬੰਸ ਦਾਨੀ ਨੇ ਕੇਵਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪੁੱਛਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦ ਤੁਹਾਡੀ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਪੂਰਵਜਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਬੋਧ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ, ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ ਆਦਿ ਦੀ ਮਦਦ ਕਿਉਂ ਲੈਂਦੇ ਹੋ?)

ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਪੰਥ ਦਾ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਨੁਮਾਇੰਦਾ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਤਮਾਮ ਗੁਰੂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਉਚਿਤ ਸਮਝਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਇਹ ਮਨਮਤ ਰੂਪੀ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਸੋਚ’ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਡੇਰੇਦਾਰ, ਬਾਬਾ ਰਾਮਰਾਇ ਵਾਙ ਗੁਰੂ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜਨ ਕਾਰਨ ਜਿੰਨੇ ਦੋਸ਼ੀ ਹਨ, ਉਤਨੇ ਹੀ ਉਹ ਤਮਾਮ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀਆਂ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦੇ ਵੀ ਬਰਾਬਰ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਗੁਰਬਾਣੀ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ’ ਦਾ ਨਿਰਾਦਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਆਪਣੀ ਮਨਮਤੀ ਵੀਚਾਰ ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਰੱਖਣ (ਪਰੋਸਣ) ਲਈ ਸਮਾਂ ਉਪਲਬਧ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਟੇਜਾਂ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਣ ਕਾਰਨ ਹੀ ਸਰੀ (ਕੈਨੇਡਾ) ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਰਗੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ’ਚ ਉੱਨਤੀ (ਵਾਧਾ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਸਿਧਾਂਤ ਤੇ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਪ੍ਰਤੀ ਸਮਾਜ ਦਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਨਾ-ਪੱਖੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਾਗਰੂਕ ਸੰਗਤਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਇਹ ਉੱਦਮ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਤੋਂ ਸਮੂਹ ਸੰਗਤਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ ਸਵਾਲ-ਜਵਾਬ ਪੁੱਛਣ ਵਾਲਾ ਮਾਹੌਲ (ਵਾਤਾਵਰਨ) ਤਿਆਰ ਕਰਨ, ਤਾਂ ਜੋ ਹਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ‘ਗੁਰਬਾਣੀ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ’ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦਾ ਵਧੇਰੇ ਯਤਨ ਕਰੇ ਅਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਵਰਗ ਵਿੱਚ ਸਰਲਤਾ, ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਤੇ ਆਪਸੀ ਵੀਚਾਰਕ ਤਾਲਮੇਲ ਕਾਇਮ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕੇ।

ਸਰੀ (ਕੈਨੇਡਾ) ਦੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਜੀ ਪਾਸੋਂ ਪੁੱਛੇ ਗਏ ਬਾਕੀ 4 ਸਵਾਲਾਂ ਨੂੰ ਅਗਲੇ ਲੇਖ ਰਾਹੀਂ ਵੀਚਾਰਿਆ ਜਾਵੇਗਾ।

ਗੁਰਮਤਿ ਬਨਾਮ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ (ਭਾਗ ਦੂਜਾ)

admin

February 12, 2017

ਗੁਰਮਤਿ ਬਨਾਮ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ (ਭਾਗ ਦੂਜਾ)

ਗਿਆਨੀ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ

ਪਿਛਲੇ ਲੇਖ (ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ) ਵਿੱਚ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁਖ ਨਿਵਾਰਣ ਸਾਹਿਬ, ਸਰੀ (ਕੈਨੇਡਾ) ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਮਿਤੀ 3-6-2015 ਨੂੰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪੁੱਛੇ ਗਏ 5 ਸਵਾਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲਾ ਸਵਾਲ ‘ਸਿਰਨਾਵਣੀ’ ਸ਼ਬਦ ਪ੍ਰਤੀ ਵੀਚਾਰ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਰਹੇ 4 ਸਵਾਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 2 ਨੂੰ ਇਸ ਲੇਖ ਰਾਹੀਂ ਵੀਚਾਰਿਆ ਜਾਵੇਗਾ, ਜੋ ਕਿ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:

ਸਵਾਲ ਦੂਜਾ

ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਸੰਗਤਾਂ ਦਾ ਅਗਲਾ ਸਵਾਲ ਸੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕੁੱਤੇ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾਉਣ ਵਾਲੀ ਸਾਖੀ ਸੁਣਾਈ ਹੈ, ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ, ਕੀ ਇਹ ਗੁਰਮਤਿ ਹੈ? ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਾਖੀ 7-6-15 ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ (ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਵਿੱਚ) ਦੁਬਾਰਾ ਇਉਂ ਸੁਣਾ ਕੇ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਦਿੱਤਾ: ‘ਸੰਨ 1969-70 ਈ. ’ਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਮੈਂ ਮੁੱਖ ਸੇਵਾਦਾਰ ਸੀ ਤੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ 4 ਹੋਰ ਸਿੰਘ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਸਨ। ਅਭਿਲਾਸ਼ੀ (ਅਭਿਲਾਖੀ, ਇੱਛਾਵਾਨ), ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕਰਨ ਲਈ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਆ ਰਹੇ ਸਨ; ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ (ਅਭਿਲਾਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ) ਇੱਕ ਕੁੱਤਾ ਵੀ ਅੰਦਰ (ਹਾਲ ਵਿੱਚ) ਆ ਗਿਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਮੈਂ ਦਿੱਲੋਂ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਸਾਥੀਆਂ ਨੇ ਕੁੱਤੇ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਤਮਾਮ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਪਰ ਕੁੱਤਾ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪੀੜ੍ਹੇ ਹੇਠ ਬੈਠ ਗਿਆ, ਮੈਂ (ਕੁੱਤੇ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਵਾਲੇ) ਇੱਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਪਾਪ ਸਾਨੂੰ ਲੱਗੇਗਾ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਬੈਠਾ ਰਹਿਣ ਦਿਉ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲੱਗ ਗਏ। ਅਰਦਾਸ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾਉਣ ਸਮੇਂ ਕੁੱਤਾ ਅਚਾਨਕ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਆਇਆ ਜਦ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਭੁੱਲ ਹੀ ਗਏ ਸੀ, ਮੈਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਕਿ ਹੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ! ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਕੁੱਤੇ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾਉਣ ਦੀ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਲਈ (ਸਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਕੁੱਤੇ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾ ਛਕਾਉਣ ਕਾਰਨ) ਪਾਪ ਸਾਨੂੰ ਨਹੀਂ ਲੱਗਣਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਅਭਿਲਾਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾਉਂਦੇ ਸਮੇਂ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਡੁਲ੍ਹਿਆ ਅੰਮ੍ਰਿਤ, ਕੁੱਤੇ ਨੇ ਵੀ ਚੱਟ ਲਿਆ (ਛੱਕ ਲਿਆ), ਜਿਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ (ਹਵਾਲਾ) ਮੈਂ (ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ) ਆਪਣੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਕੋਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰ ਗਈ ਹੈ। ਕੀ ਕੁੱਤੇ ਨੇ ਜੋ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਚੱਟਿਆ (ਛੱਕਿਆ) ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਲਾਭ ਕੁੱਤੇ ਨੂੰ ਮਿਲੇਗਾ? ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਮਹਾਂ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਅਜਾਈਂ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ ਅਗਲੇ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਇਹ (ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕਣ ਦੇ ਕਾਰਨ) ਕੁੱਤਾ ਜ਼ਰੂਰ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਆਵੇਗਾ। ਇਸ ਸਾਖੀ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਸੁਣਾਉਣ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ 100-200 ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕ ਲਿਆ, ਕਿ ਕਿਤੇ ਅਗਲੇ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਵੀ ਕੁੱਤੇ ਨਾ ਬਣ ਜਾਈਏ। ਦੱਸੋ, ਇਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਕੀ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋਇਆ? (ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ)

ਵੀਚਾਰ: ‘ਪਹਿਲੇ ਸਵਾਲ’ ਵਿੱਚ ਆਪਾਂ ਵੀਚਾਰ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਜੀ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਸਿਰਨਾਵਣੀ’ ਸਮੇਂ ਔਰਤ (ਅਪਵਿੱਤਰ ਹੋਣ ਕਾਰਨ) ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਤਾਬਿਆ ਨਹੀਂ ਬੈਠ ਸਕਦੀ ਪਰ ਕੁੱਤਾ ਤਾਬਿਆ (ਭਾਵ ਪੀੜ੍ਹੇ ਹੇਠ) ਬੈਠ ਜਾਏ ‘ਰੰਧਾਵਾ ਜੀ’ ਨੂੰ ਕੋਈ ਅਣਹੋਣੀ ਘਟਨਾ ਨਹੀਂ ਜਾਪਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ‘ਕੁੱਤੇ’ ਨੂੰ ਉਠਾ ਕੇ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਵਾਲੇ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵੀ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਜੀ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਰੋਕ ਦੇਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਤੇ ਸਾਨੂੰ ਪਾਪ ਨਾ ਲੱਗ ਜਾਵੇ। ਇਸ ‘ਸੋਚ’ ਤੋਂ ਇਹੀ ਅਨੁਮਾਨ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਹਾਂ ਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨੂੰ ਬਹੁਤੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਬੇਸ਼ੱਕ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਇਹ ਵੀ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਇਸ ਘਟਨਾ ਨਾਲ ਅਸਹਿਮਤ ਸੀ ਪਰ ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸਟੇਜਾਂ ’ਤੇ ਸੁਣਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਇਸ ਸਾਖੀ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ, ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ (ਕੁੱਤਾ ਸਾਖੀ ਵਾਲੀ ਸੋਚ ਸੁਣਨ) ਨਾਲ ਕਈ ਪ੍ਰਾਣੀ ਵੀ ਗੁਰੂ ਵਾਲੇ ਬਣ ਗਏ ਹਨ ਤੇ ਬਣ ਵੀ ਰਹੇ ਹਨ।

‘ਗੁਰਮਤਿ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ’- ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ’ ਦੀ ਭਾਲ ਲਈ ਵੈਸ਼ਨੋ ਦੇਵੀ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਦਿਆਂ, ਕੀਮਤੀ ਮਨੁੱਖਾ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਨਿਹਫਲ (ਵਿਅਰਥ) ਗਵਾ ਚੁੱਕੇ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ’ (ਭਾਵ ਮ੍ਰਿਤੂ ਰਹਿਤ ਜਾਂ ਕਾਲ ਰਹਿਤ) ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ (ਰੱਬੀ ‘ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ’ ਭਾਵ ‘ਨਾਮ’ ਜਾਂ ਰੱਬੀ ‘ਹੋਂਦ’ ਭਾਵ ‘ਜੋਤਿ’) ਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਨਿਰਾਕਾਰ (ਅਦ੍ਰਿਸ਼) ਰੂਪ ਸ਼ਕਤੀ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਕਣ-ਕਣ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਕਿਸੇ ਵੀ ਦੂਸਰੇ ਜਾਂ ਤੀਸਰੇ ਨਾਮ ਨੂੰ ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ’ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਨਾਨਕ ! ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਏਕੁ ਹੈ; ਦੂਜਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਨਾਹਿ ॥ ਨਾਨਕ ! ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਮਨੈ ਮਾਹਿ ………॥’’ (ਮ: ੨/੧੨੩੮)

ਇਹ ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ’ (ਰੱਬੀ ਜੋਤਿ) ਕਣ-ਕਣ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਤੋਂ ਭਾਵ ਆਕਾਰ ਦੀ ਹਰ ਵਸਤੂ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ‘ਕੁੱਤਾ’ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ, ਪਰ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧਰਤੀ ਹੇਠਾਂ ਪਾਣੀ ਦੀ ਮਾਤਰਾ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਕੇ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ‘ਨਲਕਾ, ਟਿਊਬਵੈੱਲ ਜਾਂ ਪੰਪ’ ਆਦਿ ਯੁਕਤੀ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਂਦੀ ਹੈ: ‘‘ਜੈਸੀ ਧਰਤੀ ਊਪਰਿ ਮੇਘੁਲਾ (ਬੱਦਲ) ਬਰਸਤੁ ਹੈ; ਕਿਆ ਧਰਤੀ ਮਧੇ ਪਾਣੀ ਨਾਹੀ ? ॥’’ (ਮ: ੩/੧੬੨) ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ‘ਕਣ-ਕਣ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ (ਰੱਬੀ ਜੋਤਿ) ਅੰਮ੍ਰਿਤ’ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ‘ਗੁਰੂ’ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਭਾਵ (‘ਗੁਰੂ’ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ਸਮਝਣ, ਵੀਚਾਰਨ ਤੇ ਅਪਣਾਉਣ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ) ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤੀ ਅਥਾਹ ਸ਼ਰਧਾ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬੇਸ਼ੱਕ ‘‘ਨਾਨਕ ! ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਮਨੈ ਮਾਹਿ; (ਪਰ) ਪਾਈਐ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ॥’’ (ਮ: ੨/੧੨੩੮)

ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ (ਦੂਜਾ) ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਨ 1699 ਈ. ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਨੂੰ ਬਣਾਈ ਗਈ ਮਰਿਆਦਾ ਕਿ ‘‘ਪੀਵਹੁ ਪਾਹੁਲ ਖੰਡਧਾਰ; ਹੁਇ ਜਨਮ ਸੁਹੇਲਾ।’’ (ਵਾਰ ੪੧ ਪਉੜੀ ੧) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ‘ਖੰਡੇ ਬਾਟੇ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ’ ਤੋਂ ਭਾਵ ‘ਚਰਣਾਮ੍ਰਿਤੁ’ ਸੀ; ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ (ਪਹਿਲੇ) ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਇਉਂ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਦੇ ਹਨ: ‘‘ਚਰਨ ਧੋਇ ਰਹਰਾਸਿ ਕਰਿ; ਚਰਣਾਮ੍ਰਿਤੁ ਸਿਖਾਂ ਪੀਲਾਇਆ। (ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ/ਵਾਰ ੧ ਪਉੜੀ ੨੩)

ਵੀਚਾਰਨ ਵਾਲਾ ਵਿਸ਼ਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ‘ਚਰਣਾਮ੍ਰਿਤੁ’ ਨੂੰ ਤਮਾਮ ਅਭਿਲਾਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਲਗਾ ਕੇ ਪਿਲਾਉਣ ਬਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ 1699 ਈ. ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ‘ਖੰਡੇ ਬਾਟੇ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ’ ਨੂੰ ਤਮਾਮ ਅਭਿਲਾਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਵਾਰੋ-ਵਾਰੀ ਲਗਾ ਕੇ ਪਿਲਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਆਖ਼ਿਰ ਕਿਉਂ?

ਕੁਝ ਗੁਰੂ ਪਿਆਰੇ ਇਸ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੇ ਭਰਮ ਮਿਟਾਉਣ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਵੇਖਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਵਹਿਮ-ਭਰਮ ਤਾਂ 1469 ਈ. ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ (ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਜਨਮ) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ‘ਚਰਣਾਮ੍ਰਿਤੁ’ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦੇ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਲਗਾਉਣ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਦੂਸਰੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਦਰਅਸਲ, ਮੇਰੀ ਸਮਝ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸੇ ਸਕੂਲ, ਕਾਲਜ ਜਾਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਦਾਖ਼ਲਾ ਲੈਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਵਿੱਦਿਆ ਕੇਂਦਰ ਪ੍ਰਤੀ ਅਥਾਹ ਸ਼ਰਧਾ (ਸੋਚ) ਬਣਾਉਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਕੋਈ ਦੁਚਿੱਤਾਪਣ (ਦੁਬਿਧਾਗ੍ਰਸਤ ਭਾਵਨਾ) ਨਾ ਬਣੀ ਰਹੇ। ਇਸ ਲਈ ਹੀ ‘ਖੰਡੇ-ਬਾਟੇ ਦੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ’ ਨੂੰ ਤਮਾਮ ਅਭਿਲਾਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਨਾਲ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲੀ ਰੀਤ ਆਰੰਭ ਹੋਈ ਜਾਪਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਅਤੁੱਟ ਸ਼ਰਧਾ ਵਾਲੀ ਰੀਤ ਦੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਜ਼ਰੂਰਤ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ।

ਉਕਤ ਵੀਚਾਰ ਅਧੀਨ (ਕਿਸੇ ਨਿਵੇਕਲੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਵਾਲੀ) ਇਹ ਆਰੰਭਕ ਅਤੁੱਟ ਸ਼ਰਧਾ; ਕੀ ਕਿਸੇ ‘ਕੁੱਤੇ’ ਆਦਿਕ ਜਾਨਵਰ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕਰਵਾ ਕੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ? ਜੇ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਡੁੱਲ੍ਹੇ ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ’ ਨੂੰ ਚੱਟੇ ਜਾਣ ਉਪਰੰਤ ਵੀ ਉਸ (ਅਸ਼ਰਧਕ) ਕੁੱਤੇ ਨੂੰ ਉੱਕਾ (ਬਿਲਕੁਲ) ਹੀ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ।

ਲਗਭਗ ਸੰਨ 1980 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 1990 ਤੱਕ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਰ ਪਿੰਡ-ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ ‘ਬੱਚੇ, ਬੁੱਢੇ, ਨੌਜਵਾਨ, ਬੀਬੀਆਂ’ ਆਦਿ ਨੇ ਬਹੁਤ ਭਾਰੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਅੱਜ ਅੱਧੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਭੰਗ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਬੇਦਾਵਾ ਦੇ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਡੇਰਾ ਸੋਚ’ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵਾਙ ਕੁਝ ਲਾਭ ਮਿਲੇਗਾ ? ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਜੀ ਦੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਇਹ ਬਿਆਨ ਕਿ ‘ਕੁੱਤਾ’ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕਣ ਕਾਰਨ ਅਗਲੇ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ‘ਮਨੁੱਖ’ ਬਣੇਗਾ, ਉਸ ‘ਸੋਚ’ ਦੀ ਹੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ‘ਸ੍ਰੀਮਾਨ ਪੰਥ ਰਤਨ ਵਿੱਦਿਆ ਮਾਰਤੰਡ ਸਚਖੰਡ ਵਾਸੀ ਸੰਤ ਗਿ. ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਲਿਖਤ (ਪੁਸਤਕ) ਗੁਰਬਾਣੀ ਪਾਠ ਦਰਸਨ’ ਦੇ ਪੰਨਾ 80 ’ਤੇ ਇਉਂ ਦਰਜ ਹੈ ਕਿ ‘ਸਤਿਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ (ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ) ਜੀ ਨੇ ਬਚਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜਿਸ ਦੇ ਮੁਖ ’ਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪੈ ਗਿਆ ਉਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ 10, 000 ਸਾਲ ਤੱਕ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਸਿੱਖ ਦੇ ਘਰ (ਮਨੁੱਖਾ-ਜਨਮ) ਦੇਵਾਂਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਕਦੇ ਤਾਂ ਰਹਿਤ ਰੱਖ ਕੇ ਮੁਕਤ ਹੋਵੇਗਾ।’

ਉਕਤ ‘ਪੁਸਤਕ’ ਦੇ ਹੀ ਪੰਨਾ ਨੰ. 44 ’ਤੇ ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ’ ਛੱਕਣ ਪ੍ਰਤੀ ਇੱਕ ਸਾਖੀ ਇਉਂ ਵੀ ਦਰਜ ਹੈ ਕਿ ‘ਸੰਨ 1699 ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾਉਂਦਿਆਂ ਇੱਕ ਚਿੜਾ ਤੇ ਚਿੜੀ ਆਏ ਤੇ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਇੱਕ ਬਰਤਨ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਦੇ ਪੀਣ ਉਪਰੰਤ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਲੜ ਕੇ ਮਰ ਗਏ ਤਾਂ ਭਾਈ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਜੋ ਲੇਖਕ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਬੈਠਾ ਸਾਰਾ ਕੌਤਕ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਨੇ ਭੱਜ ਕੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਇਸ ਬਾਬਤ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੇ ਤੁਰੰਤ ਆ ਕੇ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਪਤਾਸੇ ਪਾ ਦਿੱਤੇ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੂੰ ਚੰਗੇ ਵਕਤ ਆਈ ਹੈਂ, ਹੁਣ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਠਾਸ ਵੀ ਬਣੀ ਰਹੇਗੀ। ’

ਉਕਤ ਸਾਖੀ ਦੁਆਰਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਸੇਧ ਰਾਹੀਂ ਅਗਰ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ‘ਚਿੜਾ-ਚਿੜੀ’ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਨੇ ‘ਕੁੱਤੇ’ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾ ਕੇ ਕੀ ਅਪਰਾਧ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਉਹ ਮਿਤੀ 7-6-15 ਨੂੰ (ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ) ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਆਪਣੀ ਦਲੀਲ ਰਾਹੀਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਇਹ ਸਾਖੀ ਸੁਣਾ ਕੇ ਕੀ ਮਾੜਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ?

(ਨੋਟ: ਭਲਾ ਹੋਵੇ ਭਾਈ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਜੀ ਤੇ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਜੀ ਦਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸਮਝ ਅਨੁਸਾਰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦੁਆਰਾ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ’ ਵਿੱਚ ਪਤਾਸਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਮਿਠਾਸ ਪਾ ਦਿੱਤੀ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਮੁੱਖ ਸੇਵਾਦਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾ ਤੇ ‘ਰੰਧਾਵੇ’ ਦੁਆਰਾ ਛਕਾਏ ਗਏ ‘ਕੁੱਤੇ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ’ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ, ਉਹ ਵੀ ਹੋਰ ਕੁੱਤਿਆਂ ਨਾਲ ਲੜ ਕੇ (ਚਿੜੇ-ਚਿੜੀ ਵਾਙ) ਮਰ ਜਾਂਦਾ।)

ਯਾਦ ਰਹੇ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ (ਸ਼ਿਵ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਪਾਰਬਤੀ ਨੂੰ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਅਮਰ ਕਥਾ, ਜੋ ਦਰਖ਼ਤ ਉੱਪਰ ਬੈਠੇ ਕਬੂਤਰ ਨੇ ਵੀ ਸੁਣ ਕੇ ਅਮਰ ਪਦਵੀ ਪਾ ਲਈ ਸੀ, ਵਾਲੀ) ਮਨਘੜਤ ਕਹਾਣੀ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੁਣਾ ਕੇ ਸਿੱਖੀ ਧਾਰਨ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਈ ਬਲਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰ ਕੇ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ : ‘‘ਜਉ ਤਉ ; ਪ੍ਰੇਮ ਖੇਲਣ ਕਾ ਚਾਉ ॥ ਸਿਰੁ ਧਰਿ ਤਲੀ; ਗਲੀ ਮੇਰੀ ਆਉ ॥ ਇਤੁ ਮਾਰਗਿ; ਪੈਰੁ ਧਰੀਜੈ ॥ ਸਿਰੁ ਦੀਜੈ; ਕਾਣਿ ਨ ਕੀਜੈ ॥’’ (ਮ: ੧/੧੪੧੨)

ਇਸੇ ਸਿਧਾਂਤ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਸੰਨ 1699 ਈ. ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਨਾਲ ਇਹ ਵਾਅਦਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਕਿ ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ’ ਛਕਣ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ 10, 000 ਸਾਲ ਤੱਕ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਘਰ ਹੀ (ਮਨੁੱਖਾ-ਜਨਮ) ਦੇਵਾਂਗਾ ਤਾਂ ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਕਦੇ ਤਾਂ ਰਹਿਤ ਰੱਖ ਕੇ ਮੁਕਤ ਹੋਵੋਗੇ। ਬਲਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਤਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ (ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸੋਚ ਕਿ ‘‘ਸਿਰੁ ਧਰਿ ਤਲੀ; ਗਲੀ ਮੇਰੀ ਆਉ ॥’’ ਅਨੁਸਾਰ) ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸਿਰਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਪਰ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਅੱਖੋਂ ਪਰੋਖੇ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉਕਤ (ਭਾਵਕ, ਜਜ਼ਬਾਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ) ਸੋਚ ਅਧੀਨ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰ ਰਾਹੀਂ ਕੁਝ ਸੁਆਰਥੀ ਲੋਕ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਹਨ) ਸਿੱਖੀ ਪਹਿਰਾਵੇ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ਤੇ ਅਣਭੋਲ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਧੋਖਾ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗਿਣਤੀ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਧੜਾ ਧੜ (ਛੇਤੀ-ਛੇਤੀ) ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾ ਕੇ, ਜੋ ਨੁਕਸਾਨ ਸਿੱਖੀ ਸਰੂਪ ਦਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ; ਉਸ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ (ਲੇਖਾ-ਜੋਖਾ) ਕਰਨਾ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ (ਕਠਿਨ) ਹੈ।

ਭਾਈ ਕਸ਼ਮੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਜੀ ਤੋਂ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਸ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਅਭਿਲਾਸ਼ੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਨ? ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਭਾਵ ਸਮਝਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵੇ’ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ: 100-150, 200 ਜਾਂ 250, 300 ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੀ ਸਨ, 50 ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਜਵਾਬ ਸੁਣ ਕੇ ਇੱਕ ਆਮ ਸਿੱਖ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸੰਦੇਹ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ ਸੁਭਾਵਕ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ 50 ਤੇ 300 ਦੇ ਅੰਤਰ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਸਕਿਆ, ਉਸ ਦਾ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਡੁਲ੍ਹਿਆ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਚੱਟਣ ਵਾਲਾ ‘ਕੁੱਤਾ’ ਅਤੇ ਪੀੜ੍ਹੇ (ਮੰਜੀ) ਹੇਠਾਂ ਬੈਠਾ ਕੁੱਤਾ ਵੀ ਇੱਕ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ 2 ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਹਾਲ ਦਾ ਕਮਰਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ‘ਦੂਸਰਾ ਕੁੱਤਾ’ ਵੀ ਅੰਦਰ ਆ ਸਕਦਾ ਸੀ ਜਦਕਿ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਖੁਦ ਵੀ ਇਹ ਮੰਨਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਮੰਜੀ ਹੇਠ ਬੈਠੇ ‘ਕੁੱਤੇ’ ਨੂੰ ਭੁੱਲ ਹੀ ਗਏ ਸੀ।

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ 1699 ਈ. ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਨੂੰ 20, 000 ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜੋ ਕਿ ਕੁਝ ਕੁ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਧ ਕੇ 80, 000 ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹੋ ਗਈ, ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਲਿਖੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਇਹ ਸਾਖੀ, ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਖੋਤੇ ਨੂੰ ਸ਼ੇਰ ਦੀ ਖੱਲ ਪਵਾ ਕੇ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰਮਤਿ-ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਸਮਝ-ਵੀਚਾਰ ਕੇ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ (ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਸਹਿਤ) ਅਮਲੀ-ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾ, ਵਿਖਾਵੇ ਮਾਤਰ ਲਈ ਛਕਿਆ ‘ਅੰਮ੍ਰਿਤ’ ਅਤੇ ਵਿਖਾਵੇ ਮਾਤਰ ਲਈ ਪਹਿਨੀ ਗਈ ‘ਪੰਜ ਕਕਾਰੀ’ (ਵਰਦੀ); ਇਉਂ ਹੀ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਖੋਤੇ ’ਤੇ ਕੇਵਲ ਸ਼ੇਰ ਦੀ ਖੱਲ ਪਾਉਣ ਨਾਲ; ਖੋਤਾ, ਸ਼ੇਰ ਵਾਙ (ਦਲੇਰਾਨਾ, ਸਾਹਸ ਭਰਿਆ) ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ, ਸਗੋਂ ਫਿਰ ਵੀ ਗਧਿਆਂ ਵਾਙ ਹਿਣਕ ਕੇ ਆਪਣੀ ਸੋਚ (ਖੋਤਾ-ਸੁਭਾਉ) ਹੀ ਵਿਖਾਵੇਗਾ।

ਉਕਤ ਘਟਨਾ ਰਾਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੰਕੇਤ ਇੱਕ ਖੋਤੇ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਸਿੱਖ) ਵੱਲ ਸੀ, ਨਾ ਕਿ ਕਿਸੇ ਗ਼ੈਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ (ਬ੍ਰਾਹਮਣ) ਵੱਲ। ਜਦ ਗੁਰਮਤਿ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਮਲੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਧਾਰਨ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੇਵਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕਰਕੇ ਮਨੁੱਖ, ਖੋਤਾ ਵੀ ਰਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ‘ਕੁੱਤਾ’ (ਬੇਸ਼ੱਕ ਜਾਣੇ-ਅਣਜਾਣੇ ਹੀ ਸਹੀ) ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕ ਕੇ ਅਗਲੇ ਜਨਮ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਕਿਵੇਂ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਣੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਜੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ?

ਸੋ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕਰਨਾ ‘ਗੁਰੂ’ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾਉਣ (ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨ) ਲਈ ਇੱਕ ਪ੍ਰਣ (ਵਾਅਦਾ, ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਸੰਕਲਪ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਕੋਈ ਵੀ ਜੀਵ-ਜੰਤ (ਕਿਸੇ ਨਿਵੇਕਲੀ ਸੋਚ ਪ੍ਰਤੀ) ਅਜਿਹੀ ਭਾਵਨਾ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ‘ਕੁੱਤੇ’ ਜਾਂ ‘ਚਿੜੇ-ਚਿੜੀ’ ਦੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਭਾਵਕ (ਜਜ਼ਬਾਤੀ) ਬਣਾ ਕੇ ਛਕਾਇਆ ਗਿਆ ਅੰਮ੍ਰਿਤ (ਭਾਵ ਨਿਵੇਕਲੀ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਮਨੁੱਖ), ਕੌਮ ਦੇ ਕਿਸੇ ਭਲੇ ਦੀ ਬਜਾਏ ਨੁਕਸਾਨ ਵਧੇਰਾ ਕਰੇਗਾ।

ਸਵਾਲ ਤੀਜਾ

ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਰੰਧਾਵਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਕਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਦਰਖ਼ਤਾਂ (ਬਿ੍ਰਛਾਂ) ਨੂੰ ਹਥਿਆਰ ਲੱਗੇ ਸਨ, ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਦੱਸੋ ਕੀ ਇਹ ਗੁਰਮਤਿ ਹੈ ?, ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਨੇ ਜੋ ਦਲੀਲ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਉਹ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਥੋੜਾ ਭਾਗ ਸੀ ਪਰ ‘ਰੰਧਾਵੇ’ ਦੇ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਸਬੰਧਿਤ ਪੂਰੇ ਵੀਚਾਰ ਮੈਂ ਇੱਕ ਵੀਡਿਓ ਰਾਹੀਂ ਸੁਣੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੂ-ਬਹੂ (ਇੰਨ-ਬਿੰਨ) ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਰੱਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ : (ਸ੍ਰੀਮਾਨ ਪੰਥ ਰਤਨ ਵਿੱਦਿਆ ਮਾਰਤੰਡ ਸਚਖੰਡ ਵਾਸੀ) ਸੰਤ ਗਿ. ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ’ ਇੱਕ ਵਾਰ ਆਪਣੇ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਇੰਨਾ ਆ ਕੇ, ਜੋ ਬਚਨ ਕਹਿ ਗਏ; ਉਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਕਹਿਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਬਚਨਾਂ ਨੂੰ ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਲਿਖ ਰਹੇ ਸਨ।

ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਮੈਂ ਕੀਰਤਪੁਰ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਪਹਾੜੀਆਂ ’ਚ ਦੂਰ ਤੱਕ, ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਚਲਾ ਗਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਕੇ ਨਹੀਂ ਆਵਾਂਗਾ। ਮੇਰਾ ਸਰੀਰ ਕੋਈ ਜੰਗਲੀ ਜਾਨਵਰ ਖਾ ਲਵੇਗਾ ਤੇ ਲੇਖੇ ਲੱਗ ਜਾਏਗਾ, ਮੁੜ ਕੇ ਕਿਸ ਨੇ ਇੱਧਰ (ਵਾਪਸ) ਆਉਣੈ ? ‘‘ਆਗਾਹਾ ਕੂ ਤ੍ਰਾਘਿ, ਪਿਛਾ ਫੇਰਿ ਨ ਮੁਹਡੜਾ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੦੯੬)

ਗੁਰ ਮੰਤ੍ਰ ਦਾ ਅਭਿਆਸ ਕਰਦਿਆਂ ਤੇ ਅੱਗੇ ਹੀ ਅੱਗੇ ਜਾਂਦਿਆਂ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਸੁਰੰਗ ਆ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਤੱਕ ਅਗਾਂਹ ਚਲਦਾ ਗਿਆ ਤੇ ਲੰਮੇ ਪੈਂਡੇ (ਫ਼ਾਸਲੇ) ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਰਨ ਨਜ਼ਰ ਆਈ। ਸੁਰੰਗ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਚਾਰੋਂ ਤਰਫ਼ ਅਲੌਕਿਕ (ਵਿਲੱਖਣ, ਅਜੀਬ) ਬ੍ਰਿਛ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਰਵਾਇਤੀ (ਪੁਰਾਣੇ) ਸ਼ਸਤਰ ਲਟਕ ਰਹੇ ਸਨ। ਇੱਕ-ਇੱਕ ਦਰਖ਼ਤ ਹੇਠਾਂ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਆਸਣ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਰੂਹਾਂ ਉਤਰੀਆਂ ਹੋਣ। ਉਹ ਕੇਵਲ ਕਛਹਿਰੇ ਤੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਪਗੜੀ ਤੋਂ ਸਿਵਾਏ (ਇਲਾਵਾ) ਬਾਕੀ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਨੰਗੇ ਸਨ।

ਮੈਂ ਦੁਬਿਧਾ ਕਾਰਨ ਸਹਿਮਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਕਿੱਥੇ ਆ ਗਿਆ ਤਦ ਤੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ (ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ) ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਆਵਾਜ਼ ਮਾਰੀ ਕਿ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿਓਂ ! ਇੱਧਰ ਆ ਜਾਉ। ਮੈਂ ਜਾ ਕੇ ‘ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਖਾਲਸਾ। ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫ਼ਤਿਹ।’ (ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ) ਬੁਲਾਈ ਜਿਸ ਦਾ ਮੈਨੂੰ ਗਰਜਵੀਂ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਜਵਾਬ ਮਿਲਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਆਦਰ-ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ ਆਸਣ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ! ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇੰਨੀ ਕਥਾ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਹੋ, ਸਾਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੁਣਾਓਗੇ? ਮੈਂ ਅਚੰਭੇ (ਹੈਰਾਨੀ) ਵਿੱਚ ਸੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੈਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਦੀ ਪਗੜੀ ਲੈ ਕੇ ਉਦਾਸ ਹੋ ਗਏ ਹੋ। ਉਦਾਸ ਨਾ ਹੋਵੋ, ਤੁਹਾਡੀ ਬੜੀ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਹੋਣੀ ਹੈ, ਪੰਥ ਦੀਆਂ ਬੜੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਹਨ ਤੁਹਾਡੇ ਉੱਪਰ। ਗਿਆਨੀ ਜੀ ! ਆਹ, ਜੋ ਸਿੰਘ ਖੜ੍ਹੇ ਹਨ ਸਾਮ੍ਹਣੇ, ਇਹ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਤੁਹਾਡੀ ਹੀ ਟਕਸਾਲ ਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ ਹੈ (ਗੱਜ ਕੇ ਆਖੋ, ‘ਸਤਿਨਾਮ ਵਾਹਿਗੁਰੂ’, ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ’ਤੇ ਚੂੰਡੀਆਂ ਵੱਢ ਕੇ ਵੇਖੀਆਂ ਕਿ ਸ਼ਾਇਦ ਮੈ ਸੁਪਨਾ ਵੇਖ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।), ਇਹ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਹੈ, ਇਹ ਭਾਈ ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਹੈ ਆਦਿ ਤੇ ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੇਰਾ ਨਾਮ ‘ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਹੈ’।

ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈ ਕਿਹਾ ਕਿ, ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ? ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਅਮਰ ਹਾਂ, ਕੌਣ ਜੰਮਿਆ ਹੈ ਸਾਨੂੰ ਮਾਰਨ ਵਾਲਾ? ਇਹ ਪਦਵੀ ਤਾਂ ਰੱਬੀ ਭੇਦ ਹੈ: ‘‘ਹੋਨਿ ਨਜੀਕਿ ਖੁਦਾਇ ਦੈ, ਭੇਤੁ ਨ ਕਿਸੈ ਦੇਨਿ ॥’’ (ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ/੧੩੮੪) ਪਰ ਤੂੰ ਵੀ ਤਾਂ ਰੱਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੈਂ, ਸਖੀਆਂ-ਸਖੀਆਂ ਤਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਰੱਬੀ ਭੇਦ ਬਾਰੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਤਾਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ ਮੰਨ ਕੇ ਪਾਇਆ ਹੈ: ‘‘ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ ਵਰੁ ਪਾਇਆ ਅਬਿਨਾਸੀ; ਨਾ ਕਦੇ ਮਰੈ ਨ ਜਾਇਆ ॥’’ (ਮ: ੪/੭੮) ਭਾਵ ਤੁਸੀਂ ਵੀ ਤਾਂ ਆਖ਼ਰ ਸਾਡੀਆਂ ਹੀ ਸਖੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੋ।

ਉਨ੍ਹਾਂ (ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ) ਨੇ ਆਪਣੇ ਵੀਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਗਾਂਹ ਵਧਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਦ ਕੋਈ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਸਿੰਘ ਸਾਰੀ ਉਮਰ, ਰਹਿਤ ਤੇ ਨਿਤਨੇਮ ਨਿਭਾ ਜਾਏ ਤਾਂ ਜਦ ਉਸ ਦੇ ਸਵਾਸ ਪੂਰੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਦੋਂ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਲੱਗੀ ਡਿਊਟੀ ਅਨੁਸਾਰ ਭਾਈ ਦਇਆ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ ਉਸ ਨੂੰ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਉਸ ਨੂੰ ਲੈਣ ਵਾਸਤੇ ਦੇਵਤੇ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਸਵਰਗ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ, ਜਮਦੂਤ ਨਹੀਂ ਆ ਸਕਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਨਰਕ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਜਾਣਾ। ਜਦ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਸੱਚ ਖੰਡ’ ਰੂਪ ਗੁਰੂ ਦੀ ਡਿਓੜੀ (ਮੁਖ ਦਵਾਰ) ’ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਡਿਓੜੀਦਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ ਕਿ, ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਸੇਵਾ-ਸਿਮਰਨ ਕਰਕੇ ਰੱਜ ਗਏ ਹੋ ਜਾਂ ਕੋਈ ਭੁੱਖ ਬਾਕੀ ਹੈ? ਇਸ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ, ਜੋ ਕਹਿ ਦੇਵੇ ਕਿ ਮੈ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹਾਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਂ ‘‘ਸਚ ਖੰਡਿ ਵਸੈ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ॥’’ (ਜਪੁ /ਮ: ੧) ਆਪਣੇ ਵਿੱਚ ਅਭੇਦ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜੋ ਕਹਿ ਦੇਵੇ ਕਿ ਮੈਂ ਅਜੇ ਪੰਥ ਦੀ ਹੋਰ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਹੈ, ਹੋਰ ਸਿਮਰਨ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ! ਆਹ ਜਗ੍ਹਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਅਸੀਂ ਉਹ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਦਰ ’ਤੇ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਪੰਥ ਦੀ ਹੋਰ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾਏ।

ਇਹ ‘ਸੱਚ ਖੰਡ’ ਤਾਂ ਨਹੀਂ, ਪਰ ‘ਸੱਚ ਖੰਡ’ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਨੰਬਰ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਸਾਰੀਆਂ ਸ਼ਹੀਦ ਰੂਹਾਂ ਇੱਥੇ ਇਕੱਠੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਾਂ ਅਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਜਦ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੋਵੇਗਾ ਤਦ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਇੱਥੋਂ ਨਗਾਰਾ ਵਜਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਸੁਰੰਗ ਵਿੱਚ ਦੀ, ਜਿਸ ਵਿਚ ਦੀ ਤੁਸੀਂ ਆਏ ਹੋ, ਬਾਹਰ ਜਾਵਾਂਗੇ। ਕਿਸੇ ਮਾਂ ਦੇ ਪੇਟ ਤੋਂ ਅਸੀਂ ਜਨਮ ਨਹੀਂ ਲਵਾਂਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋ ਜਾਣਾ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਮੱਕੇ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਬਚਨ ਕਿ ‘ਫੇਰ ਕਰੂੰਗਾ ਖਾਲਸਾ, ਵਸੈ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ। ਚਾਰ ਵਰਣ ਕਾ ਏਕ ਰੂਪ, ਦੇਖ ਕਰੂੰ ਮੈ ਆਪ।…………….ਓਦੈ ਅਰੁ ਅਸਤ ਲਉ, ਸਿੰਘ ਕਰੇਗਾ ਰਾਜ।’ ਭਾਵ ਜਿੱਥੋਂ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜਿੱਥੇ ਸੂਰਜ ਛੁਪਦਾ ਹੈ, ਉਥੋਂ ਤੱਕ; ਸਿੰਘ ਰਾਜ ਕਰਨਗੇ। ਗੁਰੂ ਮਹਾਂਰਾਜ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ ਕਿ ‘ਆਪ ਲੜੂ ਨਹੀਂ ਫੌਜ ਲੜਾਉਂ, ਦੀਨਾਂ ਸੇਤੀ ਬਾਂਧ ਬਣਾਉਂ।’ ਇਹ ਰਾਜ ਗੱਲਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ, ਨ ਗੱਲਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਹੋਣੈ ਕਿਉਂਕਿ ਅਧਰਮੀ ਲੋਕ ਰਾਜ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦੇ। (ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ)

ਵੀਚਾਰ: ‘ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ’ ਜੀ ਦੇ ‘ਸੁਪਨ ਸਮਾਧੀ’ ਵਾਲੇ ਅਨੁਭਵ ਰਾਹੀਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਏ ਉਕਤ ਬਚਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਸੰਤ ਗਿਆਨੀ ਮੋਹਨ ਸਿੰਘ’ ਜੀ ਲਿਖ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਚਨਾਂ ਨੂੰ ਬੜੇ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਸਿੱਖ-ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਆਪਣੀ ਸੰਸਥਾਂ ਦੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ‘ਸੰਤ’ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਟਕਸਾਲ ਦੀ ਆਰੰਭਤਾ ‘ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ’ ਤੇ ‘ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ’ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀ ਹੋਈ, ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਦਾ ਅਸਫਲ ਯਤਨ (ਉਪਰਾਲਾ) ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਕਤ ਸੋਚ ਅਧੀਨ ਬਿਆਨੇ ਜਾ ਰਹੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਣਗਿਣਤ ਊਣਤਾਈਆਂ (ਖ਼ਾਮੀਆਂ) ਹਨ; ਜਿਵੇਂ:

(1). ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕੀਰਤਪੁਰ ਦੀਆਂ ਪਹਾੜੀਆਂ ਤੋਂ ਅਗਾਂਹ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਚਨਾਂ ਤੋਂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ: ‘ਇੱਕ ਵਾਰ ਮੈਂ ਕੀਰਤਪੁਰ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਪਹਾੜੀਆਂ ’ਚ ਦੂਰ ਤੱਕ, ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਚਲਾ ਗਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਵਾਪਸ ਮੁੜ ਕੇ ਨਹੀਂ ਆਵਾਂਗਾ’ ਅਤੇ ‘ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ’ ਦੁਆਰਾ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ‘ਉਦਾਸ ਨਾ ਹੋਵੋ, ਪੰਥ ਦੀਆਂ ਬੜੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਹਨ ਤੁਹਾਡੇ ਉੱਪਰ।’

(2). ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਲੰਮੀ ਸੁਰੰਗ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਉਪਰੰਤ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨਾਲ ਹੋਈ ਤਮਾਮ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਦੀ ਆਰੰਭਤਾ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਸਹਿਮੇ (ਡਰੇ) ਹੋਏ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ; ਕੀ ਅਜਿਹਾ ਸਹਿਮਿਆ ਹੋਇਆ ਵਿਅਕਤੀ ਉੱਚੀ (ਗਰਜਵੀਂ) ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ‘ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਖਾਲਸਾ। ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫ਼ਤਿਹ।’ ਬੁਲਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?

(3). ਸਰੀ (ਕੈਨੇਡਾ) ਦੀਆਂ ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਤੀਸਰਾ ਸਵਾਲ, ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਦਰਖ਼ਤਾਂ ’ਤੇ ਸ਼ਸਤਰ ਲਟਕਣ (ਲੱਗੇ ਹੋਣ) ਦੀ ਗੱਲ ਕਹੀ ਸੀ; ਕੀ ਇਹ ਗੁਰਮਤਿ ਹੈ ?

ਇਸ ਸਵਾਲ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ, ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਵੀਡਿਓ ’ਚ ਦਰਜ ਉਸ ਆਵਾਜ਼ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ‘ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਜਦ ਲੰਮੀ ਸੁਰੰਗ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਕੁਦਰਤੀ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਚਾਰੋਂ ਤਰਫ਼ ਅਲੌਕਿਕ (ਅਜੀਬ) ਬ੍ਰਿਛ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਰਵਾਇਤੀ (ਪੁਰਾਣੇ) ਸ਼ਸਤਰ ਲਟਕ ਰਹੇ ਸਨ।’, ਪਰ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਜੀ ਨੇ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵੀਚਾਰ (ਕਿ ਸ਼ਸਤਰ ਦਰਖ਼ਤਾਂ ’ਤੇ ਲਟਕ ਰਹੇ ਸਨ) ਨੂੰ ਬਦਲ ਕੇ ਇਉਂ ਸਪਸ਼ਟੀਕਰਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਰਵਾਇਤੀ ਸ਼ਸਤਰ ਦਰਖ਼ਤਾਂ ’ਤੇ ਟੰਗੇ ਹੋਏ ਸਨ।

(ਨੋਟ: ‘ਰਵਾਇਤੀ ਸ਼ਸਤਰ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਪੁਰਾਣੇ ਹਥਿਆਰ’। ਵੀਚਾਰਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਅਜੋਕੇ ਆਧੁਨਿਕ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ‘ਰਵਾਇਤੀ ਸ਼ਸਤਰ’ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਬਣਵਾ ਸਕਦੇ ਹਨ? ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ (ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਵੱਲੋਂ) ਨਿਰੰਤਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਅਭਿਆਸ (ਤਿਆਰੀ) ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਆਖੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ? )

(4). ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਜਦ ਪੰਜ ਪਿਆਰੇ ਰਹਿਤਵਾਨ ਤੇ ਨਿਤਨੇਮੀ (ਮਰਯਾਦਾ ਪੁਰਸ਼ੋਤਮ) ਸਿੱਖ ਨੂੰ ‘ਸੱਚ ਖੰਡ’ ਰੂਪ ਗੁਰੂ ਦੀ ਡਿਓੜੀ (ਮੁਖ ਦਵਾਰ) ’ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਡਿਓੜੀਦਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਹੁਕਮ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਸੇਵਾ-ਸਿਮਰਨ ਕਰਕੇ ਰੱਜ ਗਏ ਹੋ ਜਾਂ ਕੋਈ ਭੁੱਖ ਬਾਕੀ ਹੈ?’ (ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ)

ਇਸ ਭਾਵਨਾ ਵਿੱਚ ਵੀਚਾਰ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹੁਕਮ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ‘ਡਿਓੜੀ’ ਗੁਰੂ ਦੀ ਹੈ?

ਉਕਤ ਵੀਚਾਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਜੋ ‘ਸਿੱਖ’ ਕਹਿ ਦੇਵੇ ਕਿ ਮੈ ਸੇਵਾ-ਸਿਮਰਨ ਕਰਕੇ ਸੰਤੁਸ਼ਟ (ਰੱਜ ਗਿਆ) ਹਾਂ, ਉਸ ਨੂੰ ਤਾਂ ‘‘ਸਚ ਖੰਡਿ ਵਸੈ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ॥’’ (ਜਪੁ /ਮ: ੧) ਆਪਣੇ ਵਿੱਚ ਅਭੇਦ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜੋ ਕਹਿ ਦੇਵੇ ਕਿ ਮੈਂ ਅਜੇ ਪੰਥ ਦੀ ਹੋਰ ਸੇਵਾ ਕਰਨੀ ਹੈ, ਹੋਰ ਸਿਮਰਨ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ! ਆਹ ਜਗ੍ਹਾ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਜਿੱਥੇ ਅਸੀਂ ਰਹਿ ਰਹੇ ਹਾਂ।’ (ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ)

ਇਸ ਉਕਤ ਭਾਵਨਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਵੀ ਵੀਚਾਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ‘ਡਿਓੜੀਦਾਰ’ ਕਿਸ ਕੈੱਟਾਗਿਰੀ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ? ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਵਾਲੇ ‘‘ਸਚ ਖੰਡਿ ਵਸੈ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ॥’’ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਸ਼ਹੀਦ ਸਥਾਨ ਵਾਲੇ ‘ਸੱਚ ਖੰਡਿ’ ਵਿੱਚ?

(5). ਉਕਤ ਵੀਚਾਰਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਮੱਕੇ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਬਚਨ ਕਿ ‘ਫੇਰ ਕਰੂੰਗਾ ਖਾਲਸਾ, ਵਸੈ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ। ਚਾਰ ਵਰਣ ਕਾ ਏਕ ਰੂਪ, ਦੇਖ ਕਰੂੰ ਮੈ ਆਪ।…………….ਓਦੈ ਅਰੁ ਅਸਤ ਲਉ, ਸਿੰਘ ਕਰੇਗਾ ਰਾਜ।’ (ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ)

ਕੀ ਉਕਤ (ਕੱਚੇ) ਬਚਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ? ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਵਨ ਬਚਨ ਹੈ ‘‘ਸਤਿਗੁਰੂ ਬਿਨਾ, ਹੋਰ ਕਚੀ ਹੈ ਬਾਣੀ ॥ ਬਾਣੀ ਤ ਕਚੀ, ਸਤਿਗੁਰੂ ਬਾਝਹੁ; ਹੋਰ ਕਚੀ ਬਾਣੀ ॥ ਕਹਦੇ ਕਚੇ, ਸੁਣਦੇ ਕਚੇ; ਕਚਂੀ ਆਖਿ ਵਖਾਣੀ ॥’’ (ਮ: ੩/੯੨੦) ਭਾਵ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਤਾਂ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ‘ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼’; ‘ਕੱਚੇ’ ਸਿੱਧ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ।

ਗੁਰੂ ਪਿਆਰਿਓ ! ਵੀਚਾਰੋ, ਕਿ ਕੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ‘ਸਿੰਘ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਹੋਂਦ ਸੀ? ਜਿਸ ਨੂੰ (‘ਰੰਧਾਵੇ’ ਅਨੁਸਾਰ) ਗੁਰੂ ਜੀ ਰਾਜ ਦੇਣ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਗਰ ਇਹ ਸੱਚ ਹੈ ਤਾਂ ‘ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ, ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਿੰਘ, ਗੁਰੂ ਅਮਰ ਸਿੰਘ’ ਆਦਿ ਨਾਵਾਂ ਨਾਲ ‘ਸਿੰਘ’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਅਭਾਵ (ਕਮੀ) ਕਿਉਂ ਹੈ?

(6). ਉਕਤ ਬਿਆਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤਮਾਮ ਵੀਚਾਰਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਵਿੱਚ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਸੰਤ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਭਿੰਡਰਾਂਵਾਲੇ’ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ‘ਕਿ ‘ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ’ ਗੱਲਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਨਹੀਂ ਲੈਣਾ, ਨ ਗੱਲਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਤੋਂ ਲੈ ਹੋਣੈ ਕਿਉਂਕਿ ਅਧਰਮੀ ਲੋਕ ਰਾਜ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦੇ। ’ (ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ)

ਇਹ (ਉਕਤ) ਭਾਵਨਾ ਕਿ ‘ਅਧਰਮੀ ਲੋਕ ਰਾਜ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦੇ।’ ਤੋਂ ਕੀ ਭਾਵ ਹੈ? ਕਿਉਂਕਿ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਤਾਂ ਹਰ ਮੁਲਕ ਵਿੱਚ ‘ਰਾਜ’ ਅਧਰਮੀ ਲੋਕ ਹੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਦਰਅਸਲ ਇੱਥੇ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ‘ਅਧਰਮੀ ਲੋਕ’ ਕਹਿ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਮਨਘੜਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਕਿਸੇ ਆਧੁਨਿਕ ਕੌਮ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀ ਨਿਜੀ ਸੰਸਥਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬਣਾਈ ਮਰਿਆਦਾ (ਅਣਉਚਿਤ ਧਾਰਨਾ) ਠੋਸਣੀ (ਤੁੰਨਣੀ) ਕਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਉਚਿਤ ਹੈ? (ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਨੂੰ ਸਰਬੋਤਮ ਮੰਨਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਬਣਾਏ ਗਏ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਵਧੇਰੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।)

‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ‘ਡੇਰੇਵਾਦੀ’ ਸੋਚ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਸੰਨ 1699 ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾਉਂਦਿਆਂ ਜਦ ਚਿੜਾ ਤੇ ਚਿੜੀ ਨੂੰ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਲੜ ਕੇ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਰ ਗਏ ਸਨ ਤਾਂ ਭਾਈ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਮਾਤਾ ਸਾਹਿਬ ਕੌਰ ਜੀ ਨੇ ਪਤਾਸ਼ੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਠਾਸ ਭਰਨ ਲਈ ਪਾਏ ਸਨ, ਨਫ਼ਰਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਨਹੀਂ। ’

ਉਕਤ ਤਮਾਮ ਵੀਚਾਰ ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ‘ਡੇਰੇਵਾਦੀ ਸੋਚ’; ‘ਗੁਰਮਤਿ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ’ ਤੋਂ ਕੋਈ ਬਹੁਤਾ ਲਾਭ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੀ ਹੈ; ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ‘ਟਕਸਾਲ’ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਬਣਾਏ ਰੱਖਣ ਲਈ ਅਨੇਕਾਂ ਮਨਘੜਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਟੇਕ ਲੈਣੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਅਗਰ ‘ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ’ ਜੀ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਅਨੁਸਾਰ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ‘ਟਕਸਾਲ’ ਦੇ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ (ਸਿਆਣਿਆ, ‘ਬਾਬਾ ਦੀਪ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ’ ਆਦਿ) ਤੋਂ ਖ਼ਾਲਿਸਤਾਨ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ (‘ਸੁਪਨ ਸਮਾਧੀ’ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਸਹੀ) ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਹੀ ਕੁਝ ਅਰਥ ਸਮਝ ਲੈਂਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ‘ਸੁਪਨ ਸਮਾਧੀ’ ਨੂੰ ਹੀ ਸੱਚ ਮੰਨ ਕੇ ਬਾਬਾ ਠਾਕੁਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ 20 ਸਾਲ ਤੱਕ ‘ਬਾਬਾ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਭਿੰਡਰਾਂ ਵਾਲਿਆਂ’ ਨੂੰ ਜੀਵਤ ਰੱਖਿਆ ਸੀ ਪਰ ਜਦ ‘ਸੁਪਨ ਸਮਾਧੀ’ ਨੂੰ ਅਸਲੀਅਤ ਦੀ ਕਸੌਟੀ ’ਤੇ ਪਰਖਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਮੰਨਣਾ ਪਿਆ ਕਿ ਬਾਬਾ ਜੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਥਾਨ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ। ‘ਡੇਰੇਦਾਰ ਪ੍ਰਚਾਰਕ’ ਹੁਣ ਵੀ ਵੀਚਾਰਨ ਕਿ ਇਸ ‘ਸੁਪਨ ਸਮਾਧੀ’ ਨੇ ਕੌਮ ਦਾ ਕੀ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤੇ ਕੀ ਫ਼ਾਇਦਾ? ਇਸ ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਣ (ਮਿਸਾਲ) ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ:

ਗੁਰਮਤਿ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ: ਉਕਤ ‘ਸੁਪਨ ਸਮਾਧੀ’ ਨੂੰ ਸੱਚ ਮੰਨ ਕੇ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਵੀਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਜੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ (ਅਦ੍ਰਿਸ਼) 4 ਪੜਾਅ ਭਾਵ ਅਵਸਥਾ (ਨਰਕ, ਸੁਰਗ, ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ‘ਸੱਚ ਖੰਡ’ ਤੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਰਹਿਣ ਵਾਲ ‘ਸੱਚ ਖੰਡ’।) ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਦਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ:

(1). ‘ਨਰਕ’ :- ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਨਰਕ’ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਦੋ ਅਰਥ ਬਣਦੇ ਹਨ (ੳ). ਆਵਾਗਵਨ (ਅ). ਸਰੀਰਕ ਦੁੱਖ।

(ੳ). ‘ਨਰਕ’ ਭਾਵ ‘ਆਵਾਗਵਨ’; ਜਿਸ ਨੂੰ ਗਰਭ-ਜੂਨੀ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ:

‘‘ਗਰਭ ਕੁੰਡ ਨਰਕ ਤੇ ਰਾਖੈ; ਭਵਜਲੁ ਪਾਰਿ ਉਤਾਰੇ ॥’’ (ਮ: ੫/੨੧੦)

‘‘ਨਰਕ ਘੋਰ ਬਹੁ ਦੁਖ ਘਣੇ; ਅਕਿਰਤਘਣਾ ਕਾ ਥਾਨੁ ॥’’ (ਮ: ੪/੩੧੫)

‘‘ਚਉਰਾਸੀਹ ਨਰਕ; ਸਾਕਤੁ ਭੋਗਾਈਐ ॥’’ (ਮ: ੧/੧੦੨੮)

‘‘ਹੇ ਕਾਮੰ ! ਨਰਕ ਬਿਸ੍ਰਾਮੰ; ਬਹੁ ਜੋਨੀ ਭ੍ਰਮਾਵਣਹ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੩੫੮) ਭਾਵ ਹੇ ਕਾਮ ! ਤੂੰ ਨਰਕਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸਰਾਮ (ਠਹਿਰਾਓ) ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਅਣਗਿਣਤ ਜੂਨਾਂ ’ਚ ਘੁਮਾਉਂਦਾ ਹੈਂ।

‘‘ਜਨਮ ਭਵੰਤੇ ਨਰਕਿ ਪੜੰਤੇ; ਤਿਨ੍ਹ ਕੇ ਕੁਲ ਉਧਾਰੇ ॥’’ (ਮ: ੫/੪੦੬)

‘‘ਮਨਹੁ ਕਠੋਰੁ ਮਰੈ ਬਾਨਾਰਸਿ; ਨਰਕੁ ਨ ਬਾਂਚਿਆ ਜਾਈ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੪੮੪)

‘‘ਆਗੈ ਨਰਕੁ; (ਜੇ) ਈਹਾ ਭੋਗ ਬਿਲਾਸ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੮੭੧)

‘‘ਈਹਾਂ ਦੁਖੁ, ਆਗੈ ਨਰਕੁ ਭੁੰਚੈ; ਬਹੁ ਜੋਨੀ ਭਰਮਾਵੈ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੨੨੪) ਆਦਿ।

(ਅ). ‘ਨਰਕ’ ਭਾਵ ‘ਸਰੀਰਕ ਦੁੱਖ’; ਜਿਵੇਂ:

‘‘ਸਾਧ ਕੈ ਸੰਗਿ; ਨਰਕ ਪਰਹਰੈ ॥’’ (ਮ: ੫/੨੭੨)

‘‘ਕਈ ਕੋਟਿ; ਨਰਕ ਸੁਰਗ ਨਿਵਾਸੀ ॥’’ (ਮ: ੫/੨੭੬)

‘‘ਨਾਨਕ ! ਨਾਮਿ ਬਿਸਾਰਿਐ; ਨਰਕ ਸੁਰਗ ਅਵਤਾਰ ॥’’ (ਮ: ੫/੨੯੮)

‘‘ਨਰਕ ਘੋਰੁ ਦੁਖ ਖੂਹੁ ਹੈ; ਓਥੈ ਪਕੜਿ ਓਹੁ ਢੋਇਆ ॥’’ (ਮ: ੪/੩੦੯)

‘‘ਸੇਜ ਸੋਹਨੀ ਚੰਦਨੁ ਚੋਆ; ਨਰਕ ਘੋਰ ਕਾ ਦੁਆਰਾ ॥’’ (ਮ: ੫/੬੪੨)

‘‘ਕਬੀਰ ! ਸੁਰਗ ਨਰਕ ਤੇ ਮੈ ਰਹਿਓ; ਸਤਿਗੁਰ ਕੇ ਪਰਸਾਦਿ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੭੦) ਆਦਿ।

(ਨੋਟ: ਯਾਦ ਰਹੇ ਕਿ ਉਕਤ ਤਮਾਮ ਪੰਕਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ‘ਨਰਕ’ ਦਾ ਅਰਥ ‘ਸਰੀਰਕ ਦੁੱਖ’ ਹੈ ਅਤੇ ‘ਸੁਰਗ’ ਦਾ ਅਰਥ ਵੀ ਕੋਈ ਕਾਲਪਨਿਕ ‘ਬੈਕੁਠ’ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ‘ਸਰੀਰਕ ਸੁੱਖ’ ਹੈ।)

(2). ਸੁਰਗ:- ਗੁਰਬਾਣੀ, ਸੁਰਗ (ਭਾਵ ਬੈਕੁਠ) ‘ਸਾਧ ਸੰਗਤ’ ਨੂੰ ਮੰਨਦੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ:

‘‘ਕਹੁ ਕਬੀਰ ! ਇਹ ਕਹੀਐ ਕਾਹਿ (ਕਿਸ ਨੂੰ, ਕਿ)॥ ਸਾਧਸੰਗਤਿ (ਹੀ) ਬੈਕੁੰਠੈ ਆਹਿ (ਹੈ)॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੨੫)

‘‘ਮੁਕਤਿ ਬੈਕੁੰਠ ਸਾਧ ਕੀ ਸੰਗਤਿ; ਜਨ ਪਾਇਓ ਹਰਿ ਕਾ ਧਾਮ ॥’’ (ਮ: ੫/੬੮੨)

‘‘ਬੈਕੁੰਠ ਨਗਰੁ; ਜਹਾ ਸੰਤ ਵਾਸਾ ॥’’ (ਮ: ੫/੭੪੨) ਆਦਿ।

(ਨੋਟ: ਇਹ ਵੀ ਯਾਦ ਰਹੇ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਕਿਸੇ ਅਖੌਤੀ ਸਵਰਗ (ਬੈਕੁਠ) ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੀ; ਜਿਵੇਂ:

‘‘ਨਾ ਜਾਨਾ ਬੈਕੁੰਠ ਕਹਾ ਹੀ ॥ ਜਾਨੁ ਜਾਨੁ; ਸਭਿ ਕਹਹਿ ਤਹਾ ਹੀ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੨੫)

‘‘ਖਾਈ ਕੋਟੁ ਨ ਪਰਲ ਪਗਾਰਾ ॥ ਨਾ ਜਾਨਉ ਬੈਕੁੰਠ ਦੁਆਰਾ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੧੬੧) ਭਾਵ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਵਰਗ ਦੇ ਕਿਲੇ ਦੀ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਖਾਈ ਹੈ, ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਉਸ (ਬੈਕੁਠ) ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਦੀਵਾਰ ਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਹੈ, ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ।

‘‘ਜਬ ਲਗੁ (ਜਦ ਤੱਕ) ਮਨਿ; (ਕਾਲਪਨਿਕ, ਖ਼ਿਆਲੀ) ਬੈਕੁੰਠ ਕੀ ਆਸ ॥ ਤਬ ਲਗੁ ਹੋਇ ਨਹੀ; ਚਰਨ ਨਿਵਾਸੁ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੨੫)

(3). ਸ਼ਹੀਦ ਸਥਾਨ:- ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕੋਈ ਇੱਕ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਇਸ ਕਾਲਪਨਿਕ ‘ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਸਥਾਨ ਰੂਪ ਸੱਚ ਖੰਡ’ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।

(4). ਸੱਚ ਖੰਡ:-ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ‘‘ਸਚ ਖੰਡਿ; ਵਸੈ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ॥’’ (ਜਪੁ /ਮ: ੧) ਤੋਂ ਭਾਵ ਮਾਇਆ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਨਿਰਾਕਾਰ ਹੈ, ਜੋ ਕਣ-ਕਣ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਹੈ ‘‘ਸਭੈ ਘਟ ਰਾਮੁ ਬੋਲੈ; ਰਾਮਾ ਬੋਲੈ ॥ ਰਾਮ ਬਿਨਾ; ਕੋ ਬੋਲੈ ਰੇ ? ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/੯੮੮)

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ‘ਸੋ ਦਰੁ’ ਸ਼ਬਦ ਰਾਹੀਂ ‘ਸਚ ਖੰਡਿ’ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ‘‘ਸੋ ਦਰੁ ਕੇਹਾ ! ਸੋ ਘਰੁ ਕੇਹਾ ! ਜਿਤੁ ਬਹਿ ਸਰਬ ਸਮਾਲੇ ॥ ਵਾਜੇ ਨਾਦ, ਅਨੇਕ ਅਸੰਖਾ; ਕੇਤੇ ਵਾਵਣਹਾਰੇ ॥’’ ਭਾਵ ਉਸ ‘ਸਚ ਖੰਡਿ’ (ਅਨੰਦਮਈ) ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਵੱਜਦੇ ਵਾਜੇ, ਰਾਗਾਂ ਨੂੰ ਅਣਗਿਣਤ ਹੀ ਜੀਵ ਵਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਗਾ ਰਹੇ ਹਨ, (ਆਨੰਦ) ਮਾਣ ਰਹੇ ਹਨ। (ਇਹ ਤਾਂ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਜੇਕਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ (‘ਸਚ ਖੰਡਿ’) ਕਣ-ਕਣ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਹੋਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਅਗਰ ਇਸ ‘ਸਚ ਖੰਡਿ’ ਦੇ ਅਰਥ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ‘ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼’ ਵਾਙ ਮੰਨ ਲਈਏ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਸੇਵਾ-ਸਿਮਰਨ ਤੋਂ ਰੱਜ ਚੁੱਕੇ ਸਿੱਖ ਨੂੰ’: ‘‘ਸਚ ਖੰਡਿ ਵਸੈ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ॥’’ (ਜਪੁ /ਮ: ੧) ਭਾਵ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚ ਅਭੇਦ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।’, ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਸੰਦੇਹ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿ ਕੀ ਅਭੇਦ ਹੋਇਆ ਸਿੱਖ, ਉਕਤ ਪੰਕਤੀ ’ਚ ਦਰਜ ‘‘ਕੇਤੇ ਵਾਵਣਹਾਰੇ ॥’’ ਜਾਂ ‘‘ਕੇਤੇ ਰਾਗ, ਪਰੀ ਸਿਉ ਕਹੀਅਨਿ; ਕੇਤੇ ਗਾਵਣਹਾਰੇ ॥’’ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ?

ਦਰਅਸਲ ਸਬੰਧਤ ਸ਼ਬਦ ’ਚ ‘ਸਚ ਖੰਡਿ’ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ (ਮਹਿਸੂਸ) ਕਰਨ ਦੀ ਵੀਚਾਰ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਗਾਵਹਿ ਮੋਹਣੀਆ ਮਨੁ ਮੋਹਨਿ ਸੁਰਗਾ ਮਛ ਪਇਆਲੇ ॥…….ਗਾਵਹਿ ਖਾਣੀ ਚਾਰੇ ॥….. ਹੋਰਿ ਕੇਤੇ ਗਾਵਨਿ…॥’’ ਆਦਿ।

ਪਰ ਅਸੀਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਸੋਚ (ਮਨਮਤ) ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਅਧੀਨ ਆ ਕੇ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ਦੇ ਗ਼ਲਤ ਅਰਥ ਕੱਢ ਕੇ ਉੱਪਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਵੇਖਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ: ‘‘ਗਾਵਹਿ, ਚਿਤੁ ਗੁਪਤੁ ਲਿਖਿ ਜਾਣਹਿ; ਲਿਖਿ ਲਿਖਿ ਧਰਮੁ ਵੀਚਾਰੇ ॥ ਗਾਵਹਿ, ਈਸਰੁ ਬਰਮਾ ਦੇਵੀ; ਸੋਹਨਿ ਸਦਾ ਸਵਾਰੇ ॥ ਗਾਵਹਿ, ਇੰਦ ਇਦਾਸਣਿ ਬੈਠੇ; ਦੇਵਤਿਆ ਦਰਿ ਨਾਲੇ ॥’’ ਆਦਿ।

ਸੋ, ‘ਗੁਰਮਤਿ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ’ (ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ); ਤਮਾਮ (ਧਾਰਮਿਕ ਤੇ ਸਮਾਜਿਕ) ਅਨਮਤਾਂ (ਸਨਾਤਨ ਸੋਚ, ਇਸਲਾਮ ਸੋਚ, ਇਸਾਈ ਸੋਚ, ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਸੋਚ ਆਦਿ) ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਮੂਹ ਮਾਨਵਤਾ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ‘ਸਰਬ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਆਧੁਨਿਕ ਸੋਚ’ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ‘ਆਧਾਰਹੀਣ, ਕਾਲਪਨਿਕ, ਮਨਘੜਤ’ ਆਦਿ ਕਹਾਣੀ (ਸਾਖੀ) ਦੀ ਟੇਕ ਲੈਣਾ, ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਵਾਜਬ (ਮੁਨਾਸਬ) ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਉਹੀ ਲੋਕ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਕੁਝ (ਦਲੀਲ ਭਰਪੂਰ ਸਮੱਗਰੀ) ਨਾ ਹੋਵੇ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਸੋਚ’। ਇਸ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ (ਸ੍ਰੇਸ਼ਠ) ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ‘ਗੁਰਮਤਿ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ’ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਵੀ ਅਗਰ ਉਕਤ ਸਾਖੀਆਂ ਦੀ ਟੇਕ ਲੈ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਇਹ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਹੀ ਅਯੋਗਤਾ ਮੰਨੀ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।

ਗੁਰਮਤਿ ਬਨਾਮ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ (ਭਾਗ ਤੀਜਾ)

admin

February 12, 2017

ਗੁਰਮਤਿ ਬਨਾਮ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ (ਭਾਗ ਤੀਜਾ)

ਗਿਆਨੀ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ

ਮਿਤੀ 3 ਜੂਨ 2015 ਨੂੰ ਸਰੀ (ਕੈਨੇਡਾ) ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੋਏ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਵਿੱਚ ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪੁੱਛੇ ਗਏ 5 ਸਵਾਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨਾਂ ਦੀ ਵੀਚਾਰ ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਲੇਖਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ (ਭਾਗ ਤੀਜੇ) ਰਾਹੀਂ ਬਾਕੀ ਬਚੇ ਦੋਵੇਂ ਵਿਸ਼ਿਆਂ (ਸਵਾਲਾਂ) ਨੂੰ ਵੀਚਾਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ:

ਸਵਾਲ ਚੌਥਾ

ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦੁੱਖ ਨਿਵਾਰਨ (ਸਰੀ) ਦੀ ਸੰਗਤ ਵੱਲੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਚੌਥਾ ਸਵਾਲ ਸੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਕੰਧਾਂ, ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਤੇ ਪਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਰਾਮ-ਰਾਮ, ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ-ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦੇਣ ਬਾਰੇ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਕੀ ਇਸ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਕਰਦੀ ਹੈ? ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਰੰਧਾਵਾ ਜੀ ਨੇ ਦੋ ਸਾਖੀਆਂ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਇਉਂ ਦਿੱਤਾ:

(1). ਅਕਾਲ ਕੁਟੀਆ (ਭਿੰਡਰੀਂ) ਅੱਜ ਵੀ ਉਹ ਜਗ੍ਹਾ ਮੌਜੂਦ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਾਤ 1 ਵਜੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਨਿਰੰਤਰ (ਲਗਾਤਾਰ) 40 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਦਾ ‘ਜਾਪ’ ਅਭਿਆਸ, ਕੁਝ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਜਿਸ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਦਿਨ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਸੁਭ੍ਹਾ ਇੱਕ- ਡੇਢ ਵਜੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਬਚਨ ਕਰੋ, ਅਗਰ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੁਝ ਖੇਡ ਵਰਤੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਜਾ ਕੇ ਬੋਲੋਗੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ, ਭਾਵ ਦੱਸੋਗੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ? ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਬੱਚਿਆਂ ਪਾਸੋਂ ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਉਪਰੰਤ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਚੇਤਨਾ (ਸੁਰਤ) ਨੂੰ ਕੁਟੀਆ ਦੀ ਕੰਧ ’ਤੇ ਟਿਕਾਇਆ ਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕੰਧ ਨਾਲ ਕੰਨ ਲਗਾ ਕੇ ਕੁਝ ਸੁਣਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਜਿੱਥੋਂ (ਭਾਵ ਕੰਧ ਵਿੱਚੋਂ) ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਦੇ ‘ਜਾਪ’ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸਮੇਂ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਦਾ ‘ਜਾਪ’ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ। ਉਸ (‘ਜਾਪ’ ਕਮਾਈ) ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕੰਧ ਦੁਆਰਾ ਸੁਣਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ। ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ! ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਦੇ ‘ਜਾਪ’ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ‘ਧਰਤਿ, ਪਾਤਾਲ, ਆਕਾਸ’ ਨਾਮ (‘ਜਾਪ’) ਨਹੀਂ ਜਪ ਸਕਦੇ ?

ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਦੁਬਾਰਾ ਕਹਿਣ ਮੁਤਾਬਕ ਕੁਟੀਆ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਕੰਨ ਲਗਾ ਕੇ ਸੁਣਨ ਉਪਰੰਤ ਵਾਹਿਗੁਰੂ-ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ‘ਜਾਪ’ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆ ਰਹੀ ਸੀ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਸੁਣੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰਾ ਪ੍ਰਤਾਪ ਇਸ ਦਾਤੇ ਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ’ਚ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ‘ਜਾਪ’ (ਮੇਰੀ ਕਮਾਈ) ਸੁਣਨ ਲੱਗ ਜਾਵੇ।

ਕੀ ਤੁਹਾਡੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਰੂਪ-ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਉੱਤੇ ਸੰਤੁਸ਼ਟਤਾ ਹੈ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਰਗੁਣ ਸਰੂਪ ਵੇਖਣ ਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਇੱਛਾ ਹੈ ? ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਣਨ ਉਪੰਰਤ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ‘ਜਾਪ’ ਕਮਾਈ ਦੁਆਰਾ; ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਰੂਪ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਤੱਖ (ਸਾਖਸ਼ਾਤ) ਰੂਪ ਦੇ ਵਿੱਚ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਤੱਕ ਸਾਰੇ (ਦਸੇ) ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਦੇ ਸਰਗੁਣ ਸਰੂਪ ’ਚ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਵਾਏ, ਖੇਡ ਵਰਤੀ। (ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ)

ਵੀਚਾਰ: ਉਕਤ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਭਾਵਨਾ ਵਿੱਚੋਂ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਭ੍ਹਾ 1 ਵਜੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਨਿਰੰਤਰ 40 ਦਿਨ ਤੱਕ ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਦਾ ‘ਜਾਪ’ ਅਭਿਆਸ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਭਿਲਾਸ਼ੀਆਂ (ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ) ਦੇ ਮਨਾਂ ਅੰਦਰ ਕੁਝ ਸੰਦੇਹ (ਸ਼ੱਕ) ਸੀ (ਸ਼ਾਇਦ ਅਜਿਹੇ ‘ਜਾਪ’ ਅਭਿਆਸ ਪ੍ਰਤੀ ਮਾਹੌਲ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਵਧੀਕ ਸੁਪਨੇ ਵਿਖਾਏ ਗਏ ਹੋਣ), ਜਿਸ ਸ਼ੰਕੇ (ਸ਼ੱਕ) ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਕਈ ਵਾਰ ਰੱਖਿਆ, ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਲਈ ਹੀ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਕਹਿਣਾ ਪਿਆ ਕਿ ਫਿਰ ਤੁਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋ ਕਿ ‘ਧਰਤਿ, ਪਾਤਾਲ, ਆਕਾਸ’ ਨਾਮ ਨਹੀਂ ਜਪ ਸਕਦੇ ?

ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਵਰਤ ਰਹੀ ਇਸ ਖੇਡ ਵਿੱਚ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ‘ਜਾਪ’ ਕਮਾਈ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ (‘ਜਾਪ’) ਕਮਾਈ ਦੇ ਵਧੀਕ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਭਾਵ ਕੰਧਾਂ, ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਰਾਹੀਂ ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ-ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ‘ਜਾਪ’ ਸੁਣਨ ਉਪਰੰਤ ਵੀ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਦਸ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੱਖ ਸਰਗੁਣ ਰੂਪ ’ਚ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੀ ‘ਜਾਪ’- ਖੇਡ ਵਰਤਾਣੀ ਪਈ ਪਰ ਇਸ ਖੇਡ ਵਰਤਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਮਜਬੂਰੀ ਬਣ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਸਾਰੀ ‘ਜਾਪ’-ਖੇਡ ਰਾਹੀਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਤਸੱਲੀ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਮੈ ਇਸ ਗੁਰੂ (ਦਾਤੇ) ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਤੁਹਾਨੂੰ ‘ਜਾਪ’ (ਮੇਰੀ ਕਮਾਈ) ਸੁਣ ਸਕੇ ਜਦਕਿ ਵਿਖਾਈ ਇਹ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਦੂਸਰਾ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ, ਤੁਰੰਤ ਹੀ ਦੂਸਰੀ ‘ਜਾਪ’-ਖੇਡ (ਜੀਵਨ ਕਮਾਈ) ਵਰਤਣੀ ਆਰੰਭ ਹੋ ਗਈ (ਭਾਵ ਦਸ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੱਖ ਸਰਗੁਣ ਸਰੂਪ ’ਚ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਏ) ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਜ਼ਿਕਰ (ਸੰਕੇਤ) ਤੱਕ ਨਹੀਂ । ਅਗਰ ਦੋਵੇਂ ਖੇਡਾਂ ਵਰਤਾਉਣ ਲਈ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸੀ ਤਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਦੀ ਇਹ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣਾ ਕਿ ‘ਕੀ ਤੁਹਾਡੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਰੂਪ-ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਉੱਤੇ ਸੰਤੁਸ਼ਟਤਾ ਹੈ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਰਗੁਣ ਸਰੂਪ ਵੇਖਣ ਦੀ ਵੀ ਕੋਈ ਇੱਛਾ ਹੈ ?’ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ।

ਕੁਟੀਆ ਦੀ ਕੰਧ ਨਾਲ ਕੰਨ ਲਗਾਇਆਂ ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਦੇ ‘ਜਾਪ’ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਦਾ ‘ਜਾਪ’ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ ਪਰ ਤੁਰੰਤ ਹੀ ਕੰਨ ਨੂੰ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਲਗਾਇਆਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ-ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ‘ਜਾਪ’ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਉਣ ਲੱਗ ਗਈ ਸੀ ਜਦਕਿ ਮਹਾਂਪੁਰਖ ਅਜੇ ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਦਾ ‘ਜਾਪ’ ਹੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸੀ ਤਾਂ ਫਿਰ ਵਾਹਿਗੁਰੂ-ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ‘ਜਾਪ’ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਕਿਸ ਦੇ ਜਪਣ ਨਾਲ ਆ ਰਹੀ ਸੀ ?

ਆਪਣੀ ‘ਜਾਪ’ ਕਮਾਈ ਨੂੰ ਵਿਖਾਉਣ (ਪ੍ਰਤੱਖ ਕਰਨ) ਲਈ ਜਿਸ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ; ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਨ ਹਨ: ‘‘ਹੋਨਿ ਨਜੀਕਿ ਖੁਦਾਇ ਦੈ; ਭੇਤੁ ਨ ਕਿਸੈ ਦੇਨਿ ॥’’ (ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ/੧੩੮੪), ‘‘ਰਾਮ ਪਦਾਰਥੁ ਪਾਇ ਕੈ; ਕਬੀਰਾ ਗਾਂਠਿ ਨ ਖੋਲ੍ਹ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੬੫) ਆਦਿ।

ਪਰ ਉਕਤ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਭਾਵਨਾ ਰਾਹੀਂ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਹੀ ਭੇਤ (ਰਾਜ਼, ਰਮਜ਼) ਵਿਸਥਾਰ ’ਚ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਗੰਢ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਪਰੋਸੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਗੰਢ ਖੋਲ੍ਹਣ ਨੂੰ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰੀ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਹਰ ਜਾ ਕੇ ਬਿਆਨ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰੋਗੇ ? ਜਦਕਿ ਸਚਾਈ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ (ਮਨਘੜਤ) ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਪ੍ਰਫੁਲਿਤ (ਵਿਕਸਿਤ) ਕਰਨ ਦੇ ਮਕਸਦ ਨਾਲ ਬੜੇ ਹੀ ਉਤਸ਼ਾਹ (ਜੋਸ਼) ਨਾਲ ਸੰਗਤਾਂ ਵਿੱਚ (ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਵਰਗੇ ਡੇਰੇਦਾਰ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਰਾਹੀਂ) ਸੁਣਾਇਆ ਵੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ 35 ਮਹਾਂ ਪੁਰਖਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਸਾਨੂੰ ਕਿਤੇ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਸੰਕੇਤ ਨਹੀਂ ਦੇਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਉਕਤ ਅਸ਼ਰਧਕ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਸ਼ਰਧਾ ’ਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਲਈ ‘ਜਾਪ’ ਕਮਾਈ ਦੀ ਟੇਕ ਲਈ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਲਈ ਉਕਤ ‘ਜਾਪ’ ਕਮਾਈ ਰੂਪ ਸੋਚ ਦਾ ਪਿਛੋਕੜ ਮਕਸਦ ਇਹੀ ਸੰਕੇਤ ਦੇਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਅਣਉਚਿਤ ਕਦਮ ਤਦ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪੁੱਟਣੇ ਪੈਂਦੇ ਹਨ ਜਦ ਅਸੀਂ ਅਲੌਕਿਕ ਅਗੋਚਰ (ਜਿਸ ਤੱਕ ਸਰੀਰਕ ਇੰਦ੍ਰਿਆਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ, ਪਕੜ ਅਸੰਭਵ ਹੋਵੇ) ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਸ ਵਿੱਚ ਹੋਣ ਦਾ ਝੂਠਾ ਦਾਹਵਾ (ਹੱਕ) ਜਤਾ ਕੇ ਅਣਭੋਲ (ਮਾਸੂਮ) ਅਭਿਲਾਸ਼ੀਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਅੰਦਰ ਅਣਉਚਿਤ ਉਮੀਦਾਂ ਜਗਾਉਣ ਦੇ ਆਦੀ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ।

ਗੁਰੂ ਜੀ ਅੱਗੇ ਰੱਖੀ ਗਈ ਉਪਰੋਕਤ ਅਰਦਾਸ ਵਾਲੀ ਟੇਕ, ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਜਾਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ-ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ਨਿਰੰਤਰ ‘ਜਾਪ’ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਉਕਤ ਸ਼ਕਤੀ (ਨਿਜੀ ਕਮਾਈ, ਧਿਆਨ ਚੇਤਨਾ), ਜਿਸ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਰਾਤ ਨੂੰ 40 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਲੰਮੇ ਅਭਿਆਸ ’ਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਕੁਟੀਆ ਦੀਆਂ ਕੰਧਾਂ ਤੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ ਤੇ ਵਾਹਿਗੁਰੂ-ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਦੇ ‘ਜਾਪ’ ਦੀ ਧੁਨੀ ਸੁਣਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਸੀ, ਵਾਲੀ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਦੀ ‘ਜਾਪ’ ਕਮਾਈ; ਉਸ ਬੀਬੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ‘ਜਾਪ’ ਕਮਾਈ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੁੱਛ-ਮਾਤ੍ਰ ਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਗੋਬਰ ਦੀਆਂ ਪਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੰਚਾਇਤ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਰਾਮ-ਰਾਮ ਦੇ ‘ਜਾਪ’ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ (ਪੰਚਾਇਤ ਵਾਲਿਆਂ) ਨੇ ਕਦੀ ਵੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਉੱਠ ਕੇ ਕੋਈ ਨਿਰੰਤਰ ‘ਜਾਪ’ ਅਭਿਆਸ ਨਾ ਹੀ ਕਦੇ ਕੀਤਾ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਾਮ-ਰਾਮ ਦੇ ‘ਜਾਪ’ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਨ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਰੁਚੀ (ਦਿਲਚਸਪੀ) ਸੀ। ਇਸ ਸਾਖੀ ਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਅਗਾਂਹ ਦਿੱਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

(ਨੋਟ: ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਖੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤੀ ਗਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਪੰਕਤੀ ‘‘ਧਰਤਿ, ਪਾਤਾਲੁ, ਆਕਾਸੁ ਹੈ; ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੁੜੀਏ ! ਸਭ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ, ਧਿਆਵੈ ਰਾਮ ॥’’ (ਮ: ੪/੫੪੦) ਦੇ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰੀ ਭਾਵਾਰਥ ਨੂੰ ਇਸ (ਚੌਥੇ) ਸਵਾਲ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ’ਤੇ ਵੀਚਾਰਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਅਗਲੀ ਸਾਖੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਇੱਕ ਪੰਕਤੀ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਆ ਰਹੀ ਹੈ।)

(2). ਪਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਰਾਮ-ਰਾਮ ਦਾ ‘ਜਾਪ’ ਸੁਣਨ ਵਾਲੀ ਸਾਖੀ : ਇੱਕ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ਆਚਾਰੀਆ (ਮਹਾਤਮਾ) ਜੀ ਨੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਦੀ ਇੱਕ ਬੀਬੀ (ਫੂਲੀ ਬਾਈ, ਹਿੰਦੂ ਮਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ) ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਸਾਖੀ ਸੰਗਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਣਾਈ ਕਿ ਉਹ ਬੀਬੀ ਆਪਣੇ ਪੇਕੇ ਅਤੇ ਸਹੁਰੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਗੋਬਰ ਦੀਆਂ ਪਾਥੀਆਂ ਪੱਥਦੀ ਹੋਈ ਰਾਮ-ਰਾਮ ਦਾ ‘ਜਾਪ’ ਜਪਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ। ਲੋਕ ਉਸ ਨੂੰ ਕਮਲੀ-ਕਮਲੀ ਕਹਿ ਕੇ ਪੁਕਾਰਦੇ ਸਨ ਪਰ ਉਹ ਕਮਲੀ ਹੈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇੱਕ ਦਿਨ (ਸਹੁਰੇ ਘਰ) ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਪੱਥੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਪਾਥੀਆਂ ਪੜੋਸਣ ਨੇ ਚੋਰੀ ਕਰ ਲਈਆਂ, ਜਿਸ ਬਾਬਤ ਉਸ ਦੀ ਗੁਆਂਢਣ ਨਾਲ ਕਹਾ-ਸੁਣੀ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਪੰਚਾਇਤ ਨੂੰ ਬੁਲਾਉਣ ਤੱਕ ਦੀ ਨੌਬਤ (ਸਥਿਤੀ) ਆ ਬਣੀ। (ਸਿਆਣੀ) ਪੰਚਾਇਤ ਨੇ ਆ ਕੇ ਬੀਬੀ ਨੂੰ (ਚੁੱਕੀਆਂ ਗਈਆਂ ਪਾਥੀਆਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ’ਚ) ਗਵਾਹ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਬੀਬੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੇਰਾ ਗਵਾਹ ਮੇਰਾ ਰਾਮ ਹੈ ਭਾਵ ਮੈ ਪਾਥੀਆਂ ਰਾਮ-ਰਾਮ ਦਾ ‘ਜਾਪ’ ਬੋਲ ਕੇ ਪੱਥੀਆਂ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਪਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਰਾਮ-ਰਾਮ ਦੇ ‘ਜਾਪ’ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਆਵੇਗੀ ਉਹ ਪਾਥੀਆਂ ਮੇਰੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਰਾਮ-ਰਾਮ ਦੇ ‘ਜਾਪ’ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗੀ ਉਹ ਪਾਥੀਆਂ ਇਸ (ਗੁਆਂਢਣ) ਨੂੰ ਦੇ ਦੇਣਾ। (ਪੰਚਾਇਤ ਸਮਝਦਾਰ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਾਲਾਤ ਤਣਾਉ ਪੂਰਨ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ) ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਕੀਤਾ ਭਾਵ ਪਾਥੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੰਨ ਨਾਲ ਲਗਾ-ਲਗਾ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਰਾਮ-ਰਾਮ ਦੇ ‘ਜਾਪ’ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਦੇਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਾਥੀਆਂ ਬੀਬੀ (ਫੂਲੀ ਬਾਈ) ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤੇ ਰਾਮ-ਰਾਮ ਦਾ ‘ਜਾਪ’ ਨਾ ਬੋਲਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪਾਥੀਆਂ ਗੁਆਂਢਣ ਨੂੰ ਦੇ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਸਮਝੌਤਾ (ਸੁਲ੍ਹਾ-ਸਫ਼ਾਈ) ਕਰਵਾਉਣ ਉਪਰੰਤ ਪੰਚਾਇਤ ਨੇ ਉਸ (ਬੀਬੀ) ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਫੂਲੀ ਬਾਈ! ਤੂੰ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਹੈਂ; ਸਾਨੂੰ ਮਾਫ਼ ਕਰ ਦੇਓ, ਸਾਥੋਂ ਗ਼ਲਤੀ ਹੋ ਗਈ। (ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ)

ਵੀਚਾਰ: ਬੀਬੀ ਦੀਆਂ ਪਾਥੀਆਂ ਗੁਆਂਢਣ ਨੇ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਗ਼ਲਤੀ ਲਈ ਮਾਫ਼ੀ ਪੰਚਾਇਤ ਮੰਗ ਰਹੀ ਹੈ।

ਉਕਤ ਸਾਖੀ ’ਚ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਬੀਬੀ ਦੀ ‘ਜਾਪ’ ਕਮਾਈ; ਹਿੰਦੂ ਮਤਿ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਈ ਹਿੰਦੂ ਮਤਿ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੈ ਪਰ ਬੀਬੀ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ‘ਜਾਪ’ ਕਮਾਈ ਵਿੱਚ ਇਕ ਬੁਨਿਆਦੀ ਭਿੰਨਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬੀਬੀ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ‘ਰਾਮ’ (ਸ਼ਬਦ) ਨਾਲ ਰੱਬੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦੀ ਹੈ ਜਦਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਭਗਤ ਬਾਣੀ; ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਨਾਂ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਸੀਮਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਕੈਦ ਨਹੀਂ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ (‘ਰਾਮ, ਗੁਰ’ ਤੇ ‘ਅੱਲ੍ਹਾ, ਪੀਰ’ ਨੂੰ ਸਮਾਨੰਤਰ) ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ: ‘‘ਕਬੀਰੁ ਪੂੰਗਰਾ (ਨਾ-ਬਾਲਗ਼) ਰਾਮ ਅਲਹ ਕਾ; ਸਭ ਗੁਰ ਪੀਰ ਹਮਾਰੇ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੪੯)

ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵੀ ਇਸ ‘ਜਾਪ’ ਕਮਾਈ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਬਿਆਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਸਮੂਹ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਾਣ ਉਸ ਕਰਤਾਰ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ ਹਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ‘ਰਾਮ’ ਤੇ ਕੋਈ ‘ਅੱਲ੍ਹਾ’ ਆਖਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਅਲਹ ਰਾਮ ਕੇ, ਪਿੰਡੁ ਪਰਾਨ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੧੩੬)

ਸੋ, ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਬੀਬੀ ਜੀ ਉਸ ‘ਰਾਮ’ ਤੇ ‘ਅੱਲ੍ਹਾ’ ਦਾ ‘ਜਾਪ’ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ ਜੋ ‘ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ’ ਹੈ ਬਲਕਿ ਉਸ ਰਾਜਾ ਦਸ਼ਰਥ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ‘ਰਾਮ’ ਦਾ ‘ਜਾਪ’ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਬਿਆਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਸਮਾਜਿਕ ਸੋਚ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਰੱਬੀ ਅਵਤਾਰ ਕਰਕੇ ਮੰਨ ਲਿਆ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਜੁਗਹ ਜੁਗਹ ਕੇ ਰਾਜੇ ਕੀਏ; ਗਾਵਹਿ ਕਰਿ ਅਵਤਾਰੀ ॥’’ (ਮ: ੩/੪੨੩)

ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ‘ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ਰਾਮ’ ਤੇ ‘ਰਾਜਾ ਦਸ਼ਰਥ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਮ’ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਤੁਲਨਾਤਮਿਕ ਪੱਖ ਤੋਂ ਇਉਂ ਬਿਆਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ: ‘‘ਕਬੀਰ ! ਰਾਮੈ ਰਾਮ ਕਹੁ, (ਪਰ) ਕਹਿਬੇ ਮਾਹਿ ਬਿਬੇਕ (ਅਕਲ ਨਾਲ, ਕਿਉਂਕਿ)॥ ਏਕੁ (ਰਾਮ) ਅਨੇਕਹਿ ਮਿਲਿ ਗਇਆ; ਏਕ (ਰਾਮ) ਸਮਾਨਾ (ਸਿਰਫ਼) ਏਕ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੭੪), ਕਬੀਰ ! ਰਾਮ ਕਹਨ ਮਹਿ ਭੇਦੁ (ਭਿੰਨਤਾ) ਹੈ; ਤਾ ਮਹਿ ਏਕੁ ਬਿਚਾਰੁ ॥ ਸੋਈ ਰਾਮੁ ਸਭੈ ਕਹਹਿ; ਸੋਈ ਕਉਤਕਹਾਰ (ਦਸ਼ਰਥ ਦਾ ਪੁੱਤਰ)॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੭੪) ਆਦਿ।

‘ਗੁਰਬਾਣੀ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ’ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਰਾਹੀਂ ਉਕਤ ਬੀਬੀ ਦੀਆਂ ਪਾਥੀਆਂ ਰਾਮ-ਰਾਮ ਦਾ ‘ਜਾਪ’ ਨਹੀਂ ਬੋਲ ਸਕਦੀਆਂ ਕਿਉਂਕਿ ‘ਦਸ਼ਰਥ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਰਾਮ’; ‘ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ’ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਲਈ ਉਪਰੋਕਤ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਸਾਖੀ ਆਚਾਰੀਆ ਦੁਆਰਾ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਦਸ਼ਰਥ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਮ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਵਰਤੀ ਗਈ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਨਾਲ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਵਰਗੇ ‘ਗੁਰਮਤਿ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ’ ਦੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਅਖਵਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਅਬਿਬੇਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਕਾਰਨ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਦੁੱਖ ਦੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਰੀ (ਕੈਨੇਡਾ) ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ‘ਜਰਨਲ ਸਕੱਤਰ ਸ. ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਾਨ’, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਏ ਮਤਭੇਦ ਨੂੰ (ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰੀ) ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮਿਤੀ 3-6-2015 ਨੂੰ ਮੀਟਿੰਗ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ਬਾਬਤ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਰੰਧਾਵੇ ਦੀ ਸੋਚ ਦੀ ਵਕਾਲਤ ਕਰਦਿਆਂ ਉਕਤ ਸਾਖੀ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਰੂਪ ’ਚ ਇਉਂ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ; ‘ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਅਨੁਭਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਹਰ ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ-ਵਾਹਿਗੁਰੂ, ਰਾਮ-ਰਾਮ ਦੀ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਉਸ ਅਨੁਭਵੀ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ਪਾਥੀਆਂ ਪੱਥਦਿਆਂ ਰਾਮ-ਰਾਮ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ, ਨਾ ਕਿ ਪਾਥੀਆਂ ਬੋਲਦੀਆਂ ਸਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ: ‘‘ਜਬ ਲਗੁ ਤਾਗਾ ਬਾਹਉ ਬੇਹੀ ॥ ਤਬ ਲਗੁ ਬਿਸਰੈ ਰਾਮੁ ਸਨੇਹੀ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੫੨੪) ਭਾਵ ਅਨੁਭਵੀ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਹਰ ਪਾਸੇ ਰਾਮ-ਰਾਮ ਦੀ ਧੁਨੀ ਸੁਣਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਜੋ ਬੋਲਤ ਹੈ, ਮ੍ਰਿਗ ਮੀਨ ਪੰਖੇਰੂ; ਸੁ, ਬਿਨੁ ਹਰਿ ਜਾਪਤ ਹੈ ਨਹੀ ਹੋਰ ॥’’ (ਮ: ੪/੧੨੬੫) (ਸ. ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਮਾਨ, ਜਰਨਲ ਸਕੱਤਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ)

ਵੀਚਾਰ: ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਦੁਆਰਾ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਉਕਤ ਸਾਖੀ ਨੂੰ ਬਦਲ ਕੇ ਨਵਾਂ ਰੂਪ ਦੇਣ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ‘ਜਰਨਲ ਸਕੱਤਰ’ ਦੀ ਕੀ ਮਜਬੂਰੀ ਸੀ ? ਜਦਕਿ ਸੰਗਤਾਂ ਸਵਾਲ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਤਾਂ ਦੋਵੇਂ ਧਿਰਾਂ ਦੇ ਵੀਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ‘ਗੁਰਮਤਿ’ ਦੀ ਕਸੌਟੀ ’ਤੇ ਵੀਚਾਰ ਕੇ ਵੇਖਣਾ ਸੀ ਕਿ ਕੌਣ ‘ਗੁਰਮਤਿ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ’ ਦੇ ਵਧੇਰੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੈ। ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ‘ਰੰਧਾਵਾ’ ਵੱਲੋਂ ਕਹੀ ਗਈ ਮੂਲ ਸਾਖੀ ਦੀ ਰੂਪ-ਰੇਖਾ ਹੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਸਵਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸੰਗਤ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੀ ਅਣਉਚਿਤ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਪ੍ਰਬੰਧਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਮਿਲ ਰਹੇ ਅਜਿਹੇ ਸਹਿਯੋਗ ਕਾਰਨ ‘ਰੰਧਾਵੇ’ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਖਿੜ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਦਰਅਸਲ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀਆਂ ਜਦ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਸਟੇਜ ਮੁਹੱਈਆ ਕਰਵਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ, ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਬੇਸ਼ੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਮਨਮਤ ਦੇ ਦਾਇਰੇ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਹੋਵੇ। ਇਸ ਲਈ ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਨਿਰਾਦਰ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਆਪਣਾ ਨਿਰਾਦਰ ਹੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਬੇਸ਼ੱਕ ਉਹ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰੀ ਹੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਜਿਸ ਦੀ ਇੱਕ ਉਦਾਹਰਨ ਹੀ ਹੈ ‘ਜਰਨਲ ਸਕੱਤਰ ਦੇ ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਖੀ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਵਾਲੇ ਬਚਨ।’

ਉਪਰੋਕਤ ਦੋਵੇਂ ਸਾਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ‘ਸੋਚ’ ਨੂੰ ‘ਗੁਰਮਤਿ’ ਅਨੁਸਾਰੀ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਟੇਕ ਲਈ ਗਈ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ:

(1). ‘‘ਧਰਤਿ, ਪਾਤਾਲੁ, ਆਕਾਸੁ ਹੈ; ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੁੜੀਏ ! ਸਭ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ, ਧਿਆਵੈ ਰਾਮ ॥’’ (ਮ: ੪/੫੪੦) (ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ)

(2). ‘‘ਜੋ ਬੋਲਤ ਹੈ, ਮ੍ਰਿਗ ਮੀਨ ਪੰਖੇਰੂ; ਸੁ, ਬਿਨੁ ਹਰਿ; ਜਾਪਤ ਹੈ ਨਹੀ ਹੋਰ ॥’’ (ਮ: ੪/੧੨੬੫) (ਸ. ਕਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਮਾਨ, ਜਰਨਲ ਸਕੱਤਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ)

ਵੀਚਾਰ: ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵੇਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ਦੀ ਟੇਕ ਲੈਣ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਦਰਸਾਉਣਾ ਸੀ ਕਿ ਕੰਧਾਂ, ਦਰਵਾਜ਼ੇ, ਪਾਥੀਆਂ ਆਦਿ ਬੋਲ (ਆਵਾਜ਼ ਕਰ) ਸਕਦੇ ਹਨ।

ਅਗਰ ਇਹ (ਉਕਤ) ਦਲੀਲ ਉਚਿਤ ਹੈ ਤਾਂ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ (ਅਨੁਮਾਨ) ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦ ਗੁਰੂ ਵਿਹੂਣੀ (ਗੁਰੂ ਰਹਿਤ) ਨਿਰਜਿੰਦ (ਧਰਤੀ, ਪਾਤਾਲ, ਆਕਾਸ਼ ਆਦਿ) ਵਸਤੂ ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਪ੍ਰਤੀ ਇਤਨੀ ਸਮਝ ਰੱਖ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਗਾ ਸਕੇ, ਉਸ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪ ਸਕੇ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ (ਜਿੰਦ ਸਮੇਤ) ਨੂੰ ਕਿਸ ਪਾਗਲ ਕੁੱਤੇ ਨੇ ਕੱਟਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਗੁਰੂ ਧਾਰਨ ਕਰੇ? ਭਾਵ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਤਾਂ ਇਹ ਸਮਝ ਬਿਨਾ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਸਹਿਜੇ (ਆਸਾਨੀ ਨਾਲ) ਹੀ ਹੋ ਜਾਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ ਜਦਕਿ ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ‘‘ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਘੋਰੁ ਅੰਧਾਰੁ; ਗੁਰੂ ਬਿਨੁ, ਸਮਝ ਨ ਆਵੈ ॥’’ (ਭਟ ਨਲੵ /੧੩੯੯)

ਇਸ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਉਕਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਭਾਵਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਤਰਤੀਬਵਾਰ ਸ਼ਬਦਾਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵੀਚਾਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇ; ਜਿਵੇਂ:

(1). ‘‘ਧਰਤਿ ਪਾਤਾਲੁ ਆਕਾਸੁ..।’’ (ਚਾਰ ਪਦਿਆਂ ) ਵਾਲੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ; ਰੱਬੀ ਭਗਤ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਇੰਦ੍ਰਿਆਂ (ਜੀਭ, ਕੰਨ, ਸਿਰ, ਅੱਖਾਂ, ਹੱਥ, ਪੈਰ ਆਦਿ) ਨੂੰ ਸਾਰਥਕ (ਸਫਲਤਾ ਭਰਪੂਰ) ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਰਹੇ ਹਨ।

ਇਸ (ਸ਼ਬਦ) ਦੀ ਆਰੰਭਤਾ, ਜਿਸ-ਜਿਸ ਨੂੰ ‘‘ਗੁਰਿ ਸਤਿਗੁਰਿ (ਨੇ) ਨਾਮੁ ਦ੍ਰਿੜਾਇਆ..॥’’ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸੇ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਹੀ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਜੋ ਗੁਰਮੁਖਿ ਭਗਤਿ ਮਨੁ ਲਾਵੈ ਰਾਮ ॥੪॥’’ ਭਾਵ ਅਜਿਹੀ ਅਵਸਥਾ ਉਸ ਦੀ ਹੀ ਬਣਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਗੁਰੂ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਰੱਬੀ ਭਗਤੀ ਵਿੱਚ ਮਨ ਨੂੰ ਜੋੜਦਾ ਹੈ।

ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਇੰਦ੍ਰਿਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ: ‘‘ਸਾ ਰਸਨਾ (ਜੀਭ) ਧਨੁ ਧੰਨੁ ਹੈ; ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੁੜੀਏ ! (ਜੋ) ਗੁਣ ਗਾਵੈ, ਹਰਿ ਪ੍ਰਭ ਕੇਰੇ (ਦੇ) ਰਾਮ ॥ ਤੇ ਸ੍ਰਵਨ (ਉਹ ਕੰਨ) ਭਲੇ ਸੋਭਨੀਕ ਹਹਿ; ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੁੜੀਏ! ਹਰਿ ਕੀਰਤਨੁ ਸੁਣਹਿ ਹਰਿ ਤੇਰੇ ਰਾਮ ॥ ਸੋ ਸੀਸੁ ਭਲਾ ਪਵਿਤ੍ਰ ਪਾਵਨੁ ਹੈ; ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੁੜੀਏ! ਜੋ ਜਾਇ ਲਗੈ ਗੁਰ ਪੈਰੇ (ਗੁਰ ਚਰਨੀਂ) ਰਾਮ ॥ ਗੁਰ ਵਿਟਹੁ (ਤੋਂ) ਨਾਨਕੁ ਵਾਰਿਆ, ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੁੜੀਏ ! ਜਿਨਿ (ਜਿਸ ਨੇ), ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਚਿਤੇਰੇ (ਯਾਦ ਕਰਵਾਇਆ) ਰਾਮ ॥੨॥ ਤੇ ਨੇਤ੍ਰ ਭਲੇ ਪਰਵਾਣੁ ਹਹਿ; ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੁੜੀਏ ! ਜੋ ਸਾਧੂ ਸਤਿਗੁਰੁ ਦੇਖਹਿ ਰਾਮ ॥ ਤੇ ਹਸਤ (ਹੱਥ) ਪੁਨੀਤ ਪਵਿਤ੍ਰ ਹਹਿ; ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੁੜੀਏ ! ਜੋ, ਹਰਿ ਜਸੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਲੇਖਹਿ (ਲਿਖਦੇ ਹਨ) ਰਾਮ ॥ ਤਿਸੁ ਜਨ ਕੇ ਪਗ (ਪੈਰ) ਨਿਤ ਪੂਜੀਅਹਿ; ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੁੜੀਏ ! ਜੋ, ਮਾਰਗਿ ਧਰਮ ਚਲੇਸਹਿ (ਧਰਮ ਦੇ ਮਾਰਗ ’ਤੇ ਚੱਲਦੇ ਹਨ) ਰਾਮ ॥ ਨਾਨਕੁ ਤਿਨ ਵਿਟਹੁ ਵਾਰਿਆ; ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੁੜੀਏ ! (ਜੋ) ਹਰਿ ਸੁਣਿ (ਕੇ), ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਮਨੇਸਹਿ (ਮੰਨਦੇ ਵੀ ਹਨ) ਰਾਮ ॥੩॥’’

ਉਪਰੋਕਤ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਕੁਲ ਚਾਰ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਪਦਿਆਂ ਤੱਕ ਸੰਕੇਤ ਮਾਤ੍ਰ ਵੀ ਵਿਸ਼ਾ ਧਰਤੀ, ਆਕਾਸ ਤੇ ਪਾਤਾਲ ਦੇ ਨਾਮ ਜਪਣ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸ਼ਾਮਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ ਪਰ ਚੌਥੇ ਪਦੇ ਵਿੱਚ ‘ਧਰਤੀ, ਪਾਤਾਲ’ ਆਦਿ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਰਨ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਭਾਵਨਾ ਉਕਤ ਭਗਤ ਦੇ ਅਨੁਭਵ (ਇੰਦ੍ਰੇ) ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੈ ਭਾਵ ਜਿਸ ਦੇ ਸਰੀਰਕ ਇੰਦ੍ਰੇ ਉਕਤ ਬਿਆਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਗੁਰੂ ਉਪਦੇਸ਼ ਵਾਙ ਕਾਰਜ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਣ ਉਸ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ਹੀ ਰੱਬੀ ਰਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਚੱਲਦਾ, ਰੱਬੀ ਕਹਿਣਾ ਮੰਨਦਾ ਮਹਿਸੂਸ (ਅਨੁਭਵ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਧਰਤਿ ਪਾਤਾਲੁ ਆਕਾਸੁ ਹੈ; ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੁੜੀਏ ! ਸਭ, ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵੈ (ਹੁਕਮ ਮੰਨਦਾ ਹੈ) ਰਾਮ ॥ ਪਉਣੁ, ਪਾਣੀ, ਬੈਸੰਤਰੋ (ਅੱਗ); ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੁੜੀਏ ! ਨਿਤ ਹਰਿ ਹਰਿ, ਹਰਿ ਜਸੁ ਗਾਵੈ ਰਾਮ ॥ ਵਣੁ (ਜੰਗਲ), ਤ੍ਰਿਣੁ (ਘਾਹ, ਭਾਵ), ਸਭੁ ਆਕਾਰੁ (ਹੀ ਰੱਬੀ ਰਜ਼ਾ ’ਚ) ਹੈ; ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੁੜੀਏ ! ਮੁਖਿ, ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵੈ ਰਾਮ ॥’’

(ਨੋਟ: ਇਸ ਚੌਥੇ ਪਦੇ ਦੀ ਅਖ਼ੀਰਲੀ ਪੰਕਤੀ ‘‘ਮੁਖਿ, ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵੈ ਰਾਮ ॥’’ ਵਿੱਚ (ਉਕਤ ਬਿਆਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਇੰਦ੍ਰਿਆਂ ਵਾਙ ਹੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਇੰਦ੍ਰਾ ਭਾਵ) ‘ਮੂੰਹ’ ਨਾਲ ਨਾਮ ਜਪਣ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੀ ‘ਧਰਤੀ, ਪਾਤਾਲ, ਆਕਾਸ਼, ਹਵਾ, ਪਾਣੀ, ਅੱਗ, ਜੰਗਲ, ਘਾਹ-ਫੂਸ’ ਆਦਿ ਦੇ (ਜੀਭ, ਕੰਨ, ਹੱਥ, ਪੈਰ ਸਮੇਤ) ‘ਮੂੰਹ’ (ਇੰਦ੍ਰਾ ਵੀ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹ ਰੱਬੀ ਨਾਮ ਨੂੰ ਉਚਾਰ ਸਕਣ ?)

ਸੋ, ‘‘ਮੁਖਿ, ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵੈ ਰਾਮ ॥’’ ਪੰਕਤੀ ਦਾ ਸੰਬੰਧ (ਸੰਕੇਤ) ਉਕਤ ਬਿਆਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਉਸ ਭਗਤ ਵੱਲ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ‘‘ਗੁਰਿ ਸਤਿਗੁਰਿ (ਨੇ) ਨਾਮੁ ਦ੍ਰਿੜਾਇਆ..॥’’ ਹੈ। ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ’ਚ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ ਰੱਬੀ ਦਰ ਤੋਂ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ ਦਾ ਸਿਰਪਾਓ ਵੀ ਪਹਿਨਵਾ ਰਹੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਨਾਨਕ ! ਤੇ ਹਰਿ ਦਰਿ ਪੈਨ੍ਹਾਇਆ; ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੁੜੀਏ ! ਜੋ ਗੁਰਮੁਖਿ ਭਗਤਿ ਮਨੁ ਲਾਵੈ ਰਾਮ ॥੪॥’’ ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਵੀ ਉਸ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਹਉ ਬਲਿਹਾਰੀ ਤਿਨ੍ਹ ਕਉ; ਮੇਰੀ ਜਿੰਦੁੜੀਏ ! ਜਿਨ੍ਹ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਅਧਾਰੋ ਰਾਮ ॥’’ (ਮ: ੪/੫੩੯)

(2). ‘‘ਜੋ ਬੋਲਤ ਹੈ, ਮ੍ਰਿਗ ਮੀਨ ਪੰਖੇਰੂ..॥’’ (ਚਾਰ ਪਦਿਆਂ) ਵਾਲੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ‘ਰਹਾਉ’ (ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸਾਰ) ਵਾਲੀ ਪੰਕਤੀ ’ਚ ਹਰੀ ਅੱਗੇ ਬੇਨਤੀ ਰੂਪ ’ਚ ਆਪਣੀ ਭਾਵਨਾ ਵਿਅਕਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਹੇ ਹਰੀ ! ਤੇਰੇ ਭਗਤ-ਜਨ; ਗੁਰੂ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਮਿਲ ਕੇ ਤੇਰਾ ਨਾਮ (ਪਿਆਰ ਨਾਲ) ਬੋਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਜਪਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਹਰਿ ਜਨ ਬੋਲਤ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਨਾਮਾ; ਮਿਲਿ ਸਾਧਸੰਗਤਿ, ਹਰਿ ਤੋਰ (ਤੇਰੇ ਭਗਤ) ! ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’

ਚਾਰ ਪਦਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪਹਿਲੇ ਤੇ ਚੌਥੇ ਪਦੇ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਕਤ ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ਵਾਙ ਅਨ੍ਯ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਹੇ ਭਾਈ! ਤੁਸੀਂ ਵੀ: ‘‘ਹਰਿ ਧਨੁ ਬਨਜਹੁ (ਖਰੀਦੋ), ਹਰਿ ਧਨੁ ਸੰਚਹੁ (ਇਕੱਠਾ ਕਰੋ); ਜਿਸੁ, ਲਾਗਤ ਹੈ ਨਹੀ ਚੋਰ ॥੧॥’’ ਤੇ ਚੌਥਾ ਪਦਾ ‘‘ਨਾਨਕ ! ਜਨ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਭਗਤਾਂ ਨੇ) ਹਰਿ ਕੀਰਤਿ ਗਾਈ; ਛੂਟਿ ਗਇਓ ਜਮ ਕਾ ਸਭ ਸੋਰ (ਸ਼ੋਰ, ਡਰ) ॥੪॥’’ (ਮ: ੪/੧੨੬੫)

ਜਦਕਿ ਦੂਜੇ ਤੇ ਤੀਜੇ ਪਦੇ ਵਿੱਚ ‘ਰਹਾਉ’ ਬੰਦ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ (ਭਾਵ ਰੱਬ ਅੱਗੇ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦਿਆਂ) ਭਗਤਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਰੂਪ ’ਚ ਪਿਆਰ ਭਰੀ ਬੋਲੀ ਨੂੰ ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀਆਂ ਦੀ ਵਰਖਾ ਰੁਤ ਦੌਰਾਨ ਪਿਆਰ ਭਰੀ ਬੋਲੀ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਚਾਤ੍ਰਿਕ (ਪਪੀਹਾ), ਮੋਰ, ਬੋਲਤ (ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ) ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ; ਸੁਨਿ (ਕੇ) ਘਨਿਹਰ ਕੀ ਘੋਰ (ਬੱਦਲਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼) ॥੨॥ (ਵਰਖਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ) ਜੋ ਬੋਲਤ (ਜਿਵੇਂ ਖੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ) ਹੈ ਮ੍ਰਿਗ ਮੀਨ ਪੰਖੇਰੂ (ਹਿਰਨ, ਮੱਛੀ, ਪੰਛੀ ਆਦਿ); ਸੁ ਬਿਨੁ ਹਰਿ, ਜਾਪਤ ਹੈ ਨਹੀ ਹੋਰ ॥੩॥ (ਭਾਵ ਹੇ ਹਰੀ! ਤੇਰੀ ਵਰਖਾ ਰੁਤ ਵਾਲੀ ਮਿਹਰ ਭਰੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਉਹ ਸਾਰੇ ਹੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦੇ ਭਾਵ ਤੇਰੀ ਹੀ ਰਜ਼ਾ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣ ਰਹੇ ਹਨ।

(ਨੋਟ: ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਹਿਸਾਸ (ਅਨੁਭਵ) ਰੱਬੀ ਭਗਤ ਨੂੰ ਹੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਕੁਦਰਤ ਰੱਬੀ ਰਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਪਸ਼ੂ-ਪੰਛੀਆਂ ਨੂੰ।)

ਸੋ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੁਨਿਆਵੀ ਅੱਖਾਂ ਨਾਲ ਨਿਰਾਕਾਰ (ਅਦ੍ਰਿਸ਼, ਵਿਆਪਕ) ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ (ਅਨੁਭਵ) ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ; ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਅੱਖਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਭੂ ਅਨੁਭਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਗੁਰੂ ਹੈ। ਜਦ ਇਸ (ਗੁਰੂ, ਨੇਤ੍ਰ) ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖ; ਸਰਬ ਵਿਆਪਕ ਰਾਮ (ਅੱਲ੍ਹਾ, ਪਤੀ, ਖ਼ਸਮ, ਪਰਮੇਸ਼ਰ, ਰੱਬ) ਨੂੰ ਵੇਖਦਾ ਭਾਵ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਕਮਾਈ (ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵੇ ਵਾਙ) ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ: ‘‘ਕਹੁ ਕਬੀਰ ! ਗੂੰਗੈ ਗੁੜੁ ਖਾਇਆ; ਪੂਛੇ ਤੇ ਕਿਆ ਕਹੀਐ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੩੪) ਕਿਉਂਕਿ ‘‘ਨਾਨਕ ! ਸੇ ਅਖੜੀਆਂ ਬਿਅੰਨਿ (ਹੋਰ ਕਿਸਮ ਦੀਆਂ); ਜਿਨੀ ਡਿਸੰਦੋ, ਮਾ ਪਿਰੀ ॥’’ (ਮ: ੫/੫੭੭) ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਅੱਖਾਂ; ‘ਮਿਰਗ, ਪੰਛੀ, ਮੱਛੀ, ਧਰਤੀ, ਪਾਤਾਲ, ਆਕਾਸ਼’ ਆਦਿ ਕੋਲ ਹਨ? ਜੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਕਤ ਪੰਕਤੀਆਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਉਹ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਧਾਰਨਾ ਅਧੀਨ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸੱਜਣ ਨੇ ਇਹ ਗੁਰੂ ਵਾਕ ਵਰਤੇ ਹਨ।

‘ਗੁਰਮਤਿ: ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਆਕਾਰ ਰੂਪ ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਵਿਖਾਈ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਹਰ ਵਸਤੂ (ਹੋਂਦ) ਰੱਬੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਗਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ‘‘ਹੋਰਿ ਕੇਤੇ ਗਾਵਨਿ॥’’ (ਜਪੁ) ਵਾਕ ਰਾਹੀਂ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਗਾਉਣ ਦਾ ਮਤਲਬ ‘‘ਸਿਫਤਿ ਸਾਲਾਹਣੁ; ਤੇਰਾ ਹੁਕਮੁ, ਰਜਾਈ ! ॥’’ (ਮ: ੫/੧੦੦) ਅਨੁਸਾਰ, ਉਸ ਦੇ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਚੱਲਣਾ ਹੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਹੁਕਮੈ ਅੰਦਰਿ ਸਭੁ ਕੋ; ਬਾਹਰਿ ਹੁਕਮ, ਨ ਕੋਇ ॥’’ (ਜਪੁ) ਇਸ ਲਈ ਹੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਤਮਾਮ ਟੀਕਾਕਾਰ: ‘‘ਗਾਵਹਿ ਖਾਣੀ ਚਾਰੇ ॥.. ਗਾਵਹਿ; ਖੰਡ, ਮੰਡਲ, ਵਰਭੰਡਾ…॥’’ ਆਦਿ ਤੁੱਕਾਂ ਦੇ ਅੱਖਰੀਂ ਅਰਥ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ ਇਹ ਲਿਖਣਾ ਨਹੀਂ ਭੁੱਲਦੇ ਕਿ ਰੱਬੀ ਰਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਚੱਲਣਾ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਗਾਉਣਾ ਹੈ।

ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਇਸ (‘‘ਹੁਕਮੈ ਅੰਦਰਿ ਸਭੁ ਕੋ; ਬਾਹਰਿ ਹੁਕਮ, ਨ ਕੋਇ ॥’’) ਪੰਕਤੀ ਵਿੱਚ (ਹੁਕਮੀ ਦਾ) ਕੇਵਲ ‘ਹੁਕਮ’ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਦਰਜ ਹੈ ਅਤੇ ‘ਹੁਕਮੀ’ (ਭਾਵ ਹੁਕਮ ਦਾ ਮਾਲਕ) ਜਾਂ ‘ਰਜ਼ਾਈ’ ਭਾਵ ਰਜ਼ਾ ਦਾ ਮਾਲਕ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਭਾਵ (ਕਮੀ) ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ‘‘ਹੋਰਿ ਕੇਤੇ ਗਾਵਨਿ॥’’ ਵਾਲਿਆਂ ਲਈ ‘ਹੁਕਮੀ’ (ਰਜ਼ਾਈ) ਦੇ ਬੋਧ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਪਰ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ‘ਹੁਕਮੁ’ ਵਿੱਚ ਚੱਲਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ‘ਹੁਕਮੀ’ (ਰਜ਼ਾਈ) ਦਾ ਬੋਧ ਵੀ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ‘‘ਕਿਵ ਸਚਿਆਰਾ ਹੋਈਐ?’’ ਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ‘ਹੁਕਮੀ’ (ਰਜ਼ਾਈ) ਸ਼ਬਦ ਦਰਜ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਹੁਕਮਿ ਰਜਾਈ ਚਲਣਾ॥’’ ਭਾਵ (‘ਕੂੜ ਦੀ ਕੰਧ’ ਭੰਨ ਕੇ ‘ਸਚਿਆਰਾ’ ਹੋਣ ਲਈ) ਰਜ਼ਾ ਦੇ ਮਾਲਕ ਦੇ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਚੱਲਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵੀਚਾਰ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ‘‘ਸੇਈ ਤੁਧੁ ਨੋ ਗਾਵਹਿ; ਜੋ ਤੁਧੁ ਭਾਵਨਿ (ਭਾਵ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤੇਰੀ ਰਜ਼ਾ ਵਿੱਚ ਚਲਣਾ (ਗਾਉਣਾ) ਤੈਨੂੰ ਪਸੰਦ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹੀ ਸਫਲ ਹਨ)॥’’ (ਜਪੁ) ਰਾਹੀਂ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਸੋ, ਉਕਤ ਵੀਚਾਰ ਦਾ ‘ਸਾਰ’ (ਨਿਚੋੜ) ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਰੱਬੀ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਚੱਲਣਾ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਜੀਵਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਤਮਾਮ ਜੀਵ-ਜੰਤ ਭੋਗ ਰਹੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ‘ਹੁਕਮੀ’ ਰੂਪ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ ਨਿਰੰਤਰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋ ਕੇ (ਜਾਂ ਉਸ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਅਨੁਭਵ, ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੇ) ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਚੱਲਣਾ ਇੱਕ ਅਲੱਗ ਜੀਵਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਮਨੁੱਖ (ਗੁਰੂ-ਨੇਤ੍ਰ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਵਾਲਾ, ਹੁਕਮੀ ਦਾ ਨਾਮ ਜਪਣ ਵਾਲਾ) ਹੀ ਭੋਗ ਸਕਦਾ ਹੈ: ‘‘ਕਹੁ ਕਬੀਰ ! ਅਨਭਉ (ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ) ਇਕੁ (ਨੂੰ) ਦੇਖਿਆ; (ਜਦ) ਰਾਮ ਨਾਮਿ ਲਿਵ ਲਾਗੀ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੩੩), ‘‘ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਜਾਣੀਐ; ਤਉ ਅਨਭਉ ਪਾਵੈ ॥’’ (ਮ: ੧/੭੨੫) ਭਾਵ ਰੱਬੀ ਸ਼ਕਤੀ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ਨਾ ਮਿਲਣ ਕਾਰਨ ਹੀ ‘‘ਜੇ ਸਉ ਚੰਦਾ ਉਗਵਹਿ; ਸੂਰਜ ਚੜਹਿ ਹਜਾਰ ॥ ਏਤੇ ਚਾਨਣ ਹੋਦਿਆਂ; ਗੁਰ ਬਿਨੁ, ਘੋਰ ਅੰਧਾਰ ॥’’ (ਮ: ੨/੪੬੩) ਹੈ; ਇਸ ਲਈ ‘ਹੁਕਮੀ’ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋ ਕੇ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਬਸਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖ (ਭਗਤ) ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਕੇਵਲ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ (ਗੁਰੂ ਰਹਿਤ) ਪ੍ਰਾਣੀ (ਭਾਵ ਅਣਗਿਣਤ ਜੂਨਾਂ) ਨਾਲ ਕਰਨਾ ‘ਮਨਮਤਿ’ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ‘ਗੁਰਮਤਿ ਫ਼ਲਸਫ਼ਾ’।

(ਨੋਟ: ਕਿਸੇ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚੋਂ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਤੁਕ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਉਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸਾਰ (ਭਾਵਾਰਥ, ਮੂਲ ਵਿਸ਼ਾ) ਨਹੀਂ ਲੱਭਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ; ਜਿਵੇਂ ਪੂਰਨ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਵੀਚਾਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕੇਵਲ ‘‘ਜਿਉ ਜੋਰੂ ਸਿਰਨਾਵਣੀ; ਆਵੈ ਵਾਰੋ ਵਾਰ ॥’’ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਤੁੱਕ ਵਿੱਚ ਹੀ ਟਕਸਾਲੀਆਂ ਦੀ ਸੁਰਤ ਫਸੀ (ਅਟਕੀ, ਰੁਕੀ) ਹੋਈ ਹੈ ਜਦਕਿ ਅੰਨ੍ਹਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਪੰਕਤੀ ’ਚ ਜਿਉ (ਭਾਵ ਜਿਵੇਂ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ, ਜੈਸਾ ਕਿ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ) ਸ਼ਬਦ ਦਰਜ ਹੋਵੇ ਉਹ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਬਲਕਿ ਉਦਾਹਰਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ: ‘‘ਬਹੁ ਜੋਨੀ ਭਉਦਾ ਫਿਰੈ; ਜਿਉ ਸੁੰਞੈਂ ਘਰਿ ਕਾਉ ॥ (ਮ: ੩/੩੦), ਸੁੰਞੇ ਘਰ ਕਾ ਪਾਹੁਣਾ; ਜਿਉ ਆਇਆ ਤਿਉ ਜਾਇ ॥ (ਮ: ੩/੩੪), ਜਿਉ ਅੰਧੇਰੈ ਦੀਪਕੁ ਬਾਲੀਐ; ਤਿਉ ਗੁਰ ਗਿਆਨਿ, ਅਗਿਆਨੁ ਤਜਾਇ ॥ (ਮ: ੩/੩੯), ਜਿਉ ਕੂਕਰੁ ਹਰਕਾਇਆ; ਧਾਵੈ ਦਹ ਦਿਸ ਜਾਇ ॥ (ਮ: ੫/੫੦), ਜਿਉ ਮਛੀ ਤਿਉ ਮਾਣਸਾ; ਪਵੈ ਅਚਿੰਤਾ ਜਾਲੁ ॥ (ਮ: ੧/੫੫), ਜਿਉ ਜਲਿ ਥੋੜੈ ਮਛੁਲੀ; ਕਰਣ-ਪਲਾਵ (ਤਰਲੇ) ਕਰੇਇ ॥ (ਮ: ੧/੫੬), ਜਿਉ ਸੁਪਨੈ (ਵਿੱਚ) ਨਿਸਿ (ਰਾਤ ਨੂੰ) ਭੁਲੀਐ; ਜਬ ਲਗਿ ਨਿਦ੍ਰਾ ਹੋਇ ॥ (ਮ: ੧/੬੩), ਜਿਉ ਬਾਰਿਕੁ; ਪੀ ਖੀਰੁ (ਮਾਂ ਦਾ ਦੁੱਧ) ਅਘਾਵੈ ॥ (ਮ: ੫/੧੦੦), ਜਿਉ ਅੰਧਿਆਰੈ; ਦੀਪਕੁ ਪਰਗਾਸਾ ॥ (ਮ: ੫/੧੦੦), ਤੂੰ ਕਾਇਆ ! ਮੈ ਰੁਲਦੀ ਦੇਖੀ; ਜਿਉ ਧਰ (ਧਰਤੀ) ਉਪਰਿ ਛਾਰੋ (ਮਿੱਟੀ)॥ (ਮ: ੧/੧੫੪), ਜਿਉ ਪਾਣੀ (ਵਿੱਚ) ਕਾਗਦੁ; ਬਿਨਸਿ ਜਾਤ ਹੈ…॥ (ਮ: ੪/੧੭੧), ਜਿਉ ਨਰਪਤਿ (ਰਾਜਾ); ਸੁਪਨੈ ਭੇਖਾਰੀ ॥ (ਮ: ੫/੧੭੬), ਜਿਉ ਰਾਖਾ; ਖੇਤ ਊਪਰਿ ਪਰਾਏ ॥ (ਮ: ੫/੧੭੯), ਜਿਉ ਕਾਪੁਰਖੁ (ਹੀਜੜਾ); ਪੁਚਾਰੈ ਨਾਰੀ ॥ (ਮ: ੫/੧੯੮), ਗਿ੍ਰਹ, ਮੰਦਰ, ਸੰਪੈ ਜੋ ਦੀਸੈ; ਜਿਉ ਤਰਵਰ (ਦਰਖ਼ਤ) ਕੀ ਛਾਏ ॥ (ਮ: ੫/੨੧੨), ਜੋ ਦੀਸੈ, ਸੋ ਸਗਲ ਬਿਨਾਸੈ; ਜਿਉ ਬਾਦਰ (ਬੱਦਲ) ਕੀ ਛਾਈ ॥ (ਮ: ੯/੨੧੯), ਜਿਉ ਤਨੁ ਬਿਧਵਾ; ਪਰ ਕਉ ਦੇਈ ॥ (ਮ: ੧/੨੨੬), ਜਿਉ ਕੂਕਰੁ (ਕੁੱਤਾ); ਜੂਠਨ ਮਹਿ ਪਾਇ ॥ (ਮ: ੫/੨੪੦), ਮੇਘ (ਬੱਦਲ) ਬਿਨਾ; ਜਿਉ ਖੇਤੀ ਜਾਇ ॥ (ਮ: ੫/੨੬੯), ਜਿਉ ਬਸੁਧਾ (ਧਰਤੀ), ਕੋਊ ਖੋਦੈ; ਕੋਊ ਚੰਦਨ ਲੇਪ ॥ (ਮ: ੫/੨੭੨), ਜਿਉ ਪਾਖਾਣੁ (ਪੱਥਰ); ਨਾਵ ਚੜਿ ਤਰੈ ॥ (ਮ: ੫/੨੮੨), ਜਿਉ ਅੰਧੁਲੈ ਹਥਿ ਟੋਹਣੀ; ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਹਮਾਰੈ ॥ (ਮ: ੧/੪੨੨) ਆਦਿ।

ਸੋ, ਉਕਤ ‘ਜਿਉ’ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਪੰਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਅਗਰ ਕੋਈ ਉਦਾਹਰਨਾਂ (ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤ) ਦੀ ਬਜਾਏ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਮੂਲ ਵਿਸ਼ਾ (ਸਾਰ) ਸਮਝੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ‘‘ਮੂਰਖਾ ਸਿਰਿ ਮੂਰਖੁ ਹੈ, ਜਿ (ਜਿਹੜਾ) ਮੰਨੇ ਨਾਹੀ ਨਾਉ (ਸਚਾਈ) ॥’’ (ਮ: ੧/੧੦੧੫) ਮੰਨਣਾ ਹੀ ਦਰੁਸਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਯਾਦ ਰਹੇ ਕਿ ‘ਮੂਰਖ’ (ਭਾਵ ਮੂੰਹ ਰੱਖ, ਮੇਰਾ ਮੂੰਹ ਰਹਿ ਜਾਵੇ) ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਬਿਬੇਕ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅਬਿਬੇਕ ਤੋਂ ਹੀ ਕੰਮ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।

ਸਵਾਲ ਪੰਜਵਾਂ

ਸੰਗਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਪੰਜਵਾਂ ਸਵਾਲ ਸੀ ਕਿ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਜੀ ਆਰ. ਐਸ. ਐਸ. ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸਾਧਵੀ (ਰੀਤੰਬਰਾ) ਨਾਲ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਰੰਧਾਵੇ ਨੇ ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਨੂੰ ਝੂਠਾ ਕਹਿ ਕੇ ਨਕਾਰ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਨਾਲ ਇਹ ਹੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ (ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦਾ ਸਕੱਤਰ), ਜੋ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸਮਰਪਤ ਸਿੱਖ ਸੀ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹਰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਛਕਾਉਣ ਲਈ ਲੈ ਕੇ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਿਆਰ ਸੀ। ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਭੋਜਨ ਛਕਾਉਣ ਲਈ ਲੈ ਗਿਆ। ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਇੰਗਲੈਂਡ ਨਿਵਾਸੀ ਬਲਵੀਰ ਸਿੰਘ (ਟਕਸਾਲੀ ਪ੍ਰਚਾਰਕ) ਵੀ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਮੌਜੂਦ ਭਗਵੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਾਲੇ ਇੱਕ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਵਿਦਵਾਨ ਬੈਠੇ ਸਨ; ਪੁੱਛਣ ’ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਪਰਮਾਨੰਦ ਸੰਨਿਆਸੀ ਸੰਤ ਦੱਸਿਆ, ਜੋ ਕਿ ਨਾਨਕਸਰ, ਹਜੂਰ ਸਾਹਿਬ ਸਮੇਤ ਸਾਰੇ ਹੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਥਾ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਦਵਾਨੀ ਭਾਵ ਬਚਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਕੌੜਾਪਣ ਮੈ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉੱਚ ਕੋਟੀ ਦੇ ਉਹ ਮਹਾਤਮਾ ਲੱਗੇ।

ਦੱਸੋ, ਅਗਰ ਕੋਈ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਭੋਜਨ ਛਕਾਉਣ ਲਈ ਲੈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਮੈ ਉਸ ਨੂੰ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਭਗਵੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਇੱਥੋਂ ਕੱਢੋ ਤਾਂ ਮੈ ਭੋਜਨ ਛਕਾਂਗਾ। ਕੀ ਇਹ ਇਨਸਾਨੀਅਤ ਹੋਵੇਗੀ ? (ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ)

ਵੀਚਾਰ: ਉਕਤ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ (ਨਿਰਮਲਾ, ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਕੱਤਰ) ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਆਇਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਭੋਜਨ ਛਕਣ ਲਈ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਜੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬਾਬਾ ਠਾਕੁਰ ਸਿੰਘ ਜੀ (ਮੁਖੀ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ, ਸੰਨ 1997 ਤੋਂ 2004 ਤੱਕ) ਵੀ (ਇੰਗਲੈਂਡ) ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ 2004 ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹਫ਼ਤੇ ਤੱਕ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਠਹਿਰੇ ਸਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਸੱਜਣ ਦੇ ਕਹੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ 1990 ਤੋਂ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਤਦ ਤੋਂ ਹੀ ਆਪਣੇ ਘਰ ਟਕਸਾਲੀ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਭੋਜਨ ਛਕਾਉਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਮਾਇਆ ਇਕੱਤਰ ਕਰਕੇ ਵੀ (ਮਹਿਤੇ, ਪੰਜਾਬ) ਭੇਜਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਹਿੰਦੂ ਮਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ (ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ, ਰਾਮ ਆਦਿ) ਦੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਤਮਾ (ਆਚਾਰੀਆ) ਰਾਹੀਂ ਹਰ ਸਾਲ ਹਵਨ-ਜੱਗ ਵੀ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਟਕਸਾਲੀ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇ ਸਨ।

ਇੰਟਰਨੈੱਟ ’ਤੇ ਪਾਈ ਹੋਈ ਵੀਡਿਓ ’ਚ ਇਸ ਬਾਬਾ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਧਰਮ ਪਤਨੀ ਕੁਝ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਵਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਬਾਬਾ ਦਲਜੀਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਕਹੇ ਅਨੁਸਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਭੋਜਨ ਛਕਣ ਲਈ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਟਕਸਾਲੀ ਪ੍ਰਚਾਰਕ (ਬਲਵੀਰ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਕਿ ਉਕਤ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਦਲੀਲ ਅਨੁਸਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਨਾਲ ਵੀ ਇਸ ਦੇ ਘਰ ਭੋਜਨ ਛਕਣ ਗਿਆ ਸੀ) ਨੇ ਉਸ (ਬੀਬੀ) ਨਾਲ ਅਸਲੀਲ ਹਰਕਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਹੀ ਡਰੀ ਹੋਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਸੋਚ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਨਮਕ-ਹਰਾਮੀ ਪ੍ਰਚਾਰਕ; ਕੀ ਸਿੱਖ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ?

ਉਕਤ ਵਾਰਤਾਲਾਪ ਵਿੱਚ ‘ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ’ ਜਿਸ ਮਹਾਤਮਾ ਪਰਮਾਨੰਦ ਦਾ ਨਾਮ ਪੁੱਛ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਸ ਬਾਰੇ ਇਹ ਵੀ ਵਿਸਥਾਰ ’ਚ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਕਿੱਥੇ-ਕਿੱਥੇ ਕਥਾ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬਚਨਾਂ ’ਚ ਮੈ ਕਦੇ ਕੌੜਾਪਣ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ। ਮੈਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਉੱਚ ਕੋਟੀ ਦੇ ਉਹ ਮਹਾਤਮਾ ਲੱਗੇ।

(ਨੋਟ: ਇਸ ਮਹਾਤਮਾ ਪ੍ਰਤੀ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਵਿਅਕਤ ਕਰਨਾ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੁਰਾਣੀ (ਗੂੜ੍ਹੀ) ਦੋਸਤੀ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।)

ਇੰਟਰਨੈੱਟ ’ਤੇ ਹੀ ਪਾਈ ਗਈ ਇੱਕ ਵੀਡੀਓ ਵਿੱਚ ਸਾਧਵੀ ਰੀਤੰਬਰਾ (ਜੋ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਕੂੜ ਪ੍ਰਚਾਰ ਭਾਵ ਨਫ਼ਰਤ ਕਰਦੀ ਹੈ।) ਇਸੇ ਮਹਾਤਮਾ ਪਰਮਾਨੰਦ ਸੰਨਿਆਸੀ ਨੂੰ ਹੀ ਆਪਣਾ ਪਰਮ ਪੂਜਯ ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਜੀ ਦੱਸ ਰਹੀ ਹੈ।

ਕਿਸੇ ਬੰਦੇ ਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਪਰਖਣਾ (ਵੀਚਾਰਨਾ) ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਬੋਲੀ ਤੋਂ ਵਧੇਰੇ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਕੁਝ ਵੀ ਗਵਾਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ। ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ; ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਹਿੰਦੂ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਜੀਵਨਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੀ ਵਿਚਰਦਾ ਹੈ; ਭਿੰਨਤਾ ਕੇਵਲ ਪਹਿਰਾਵੇ ਦੀ ਹੀ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚੇ ਹੋਏ ਮਹਾਤਮਾ ਆਦਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦੇ ਆਮ ਵੇਖੇ ਤੇ ਸੁਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜਾਗਰੂਕ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਇਹੀ ਦੁਬਿਧਾ ਬਣੀ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨਾ ਉਚਿਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਲੋਕ ਪ੍ਰੋ. ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ, ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ, ਭਾਈ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਤਲਵਾੜਾ ਆਦਿ ਨੂੰ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਕਹਿਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਅਨੁਸਾਰ ‘‘ਤੁਝਹਿ, ਸੁਝੰਤਾ ਕਛੂ ਨਾਹਿ ॥ ਪਹਿਰਾਵਾ ਦੇਖੇ; ਊਭਿ (ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਹੋ) ਜਾਹਿ ॥’’ (੧੧੯੬) ਨੂੰ ਹੀ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਆਖ ਕੇ ਆਨੰਦਤ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਇਸ ਕਾਰਨ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਉਕਤ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।

ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਅਕਾਲੀ ਸਰਕਾਰ; ਭਾਜਪਾ (ਆਰ. ਐਸ. ਐਸ.) ਨਾਲ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਵਾਲਾ ਸੰਬੰਧ ਦੱਸਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਕੋਈ ਇਹ ਦੱਸਣ ਵਿੱਚ ਅਸਮਰਥ ਹੈ ਕਿ ਪਤੀ ਕੌਣ ਹੈ ਤੇ ਪਤਨੀ ਕੌਣ? ਪਰ ਇੱਕ ਅਟੱਲ ਸਚਾਈ ਹੈ ਕਿ ਲੜਕੀ (ਪਤਨੀ) ਤੇ ਲੜਕੇ (ਪਤੀ) ਦੀ ਸ਼ਾਦੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਅਜਿਹੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ (ਬਾਰਾਤੀ) ਵੀ ਮੌਜੂਦ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਤਰਫ਼ ਬੜੇ ਗੂੜ੍ਹੇ ਸੰਬੰਧ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲੇਖ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਫੋਟੋਆਂ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗੂੜ੍ਹੇ ਸੰਬੰਧ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਬਰਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪ ਜੀ ਵੀ ਪਹਿਚਾਣ ਸਕਦੇ ਹੋ।

ਸੋ, ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਉਕਤ ਪੰਜੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸੰਖੇਪ ਜਿਹਾ ਇਤਨਾ ਹੀ ਕਹਿਣਾ ਚਾਹਾਂਗਾ ਕਿ:

(1). ਜਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਇਹ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ‘ਸਿਰਨਾਵਣੀ’ ਦੌਰਾਨ ਔਰਤ ਇੰਨੀ ਗਲੀਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਚੌਂਕੇ (ਰਸੋਈ-ਘਰ) ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਵੜ ਸਕਦੀ।’ ਤਾਂ ਰੰਧਾਵੇ ਵਰਗੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ, ਜੋ ਆਪਣੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਹਨ, ਨੂੰ ਸਰੀ (ਕੈਨੇਡਾ) ਵਰਗੀ ਜਾਗਰੂਕ ਸੰਗਤ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ’ਚ (ਡਰ ਕਾਰਨ) ਆਪਣੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਬਚਨਾਂ ਨੂੰ ਬਦਲ ਕੇ ਭਾਵ ‘ਔਰਤ ਗਲੀਚ’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ ‘ਕੇਵਲ ਕ੍ਰਿਆ ਨੂੰ ਗਲੀਚ’ ਕਹਿਣਾ; ਕੀ ਕੇਵਲ ਵਕਤੀ (ਆਰਜ਼ੀ, ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਦੀ) ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਹੈ ਜਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਵਾਲੀ ਸੋਚ ਤੋਂ ਇਹ ਵੱਖਰੀ ਸੋਚ ਰੱਖਣ ਲੱਗ ਪਏ ਹਨ ? ਜਾਗਰੂਕ ਸਿੱਖ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਪੁੱਛਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ।

(2). ‘ਰੰਧਾਵੇ’ ਦੁਆਰਾ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ‘ਸੁਪਨ ਸਮਾਧੀ’ ਵਾਲੇ ਅਨੁਭਵ ਬਾਰੇ ਕਈ ਵਾਰ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਅਜਿਹੇ ਬਚਨ ਬੋਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਬੋਲਣੇ ਚਾਹੀਦੇ। ਕੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਾਵਨਾ; ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਵਿਅਕਤ ਕਰਨੀ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦਾ ਨਿਰਾਦਰ (ਅਪਮਾਨ) ਨਹੀਂ?

(3). ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਵੱਲੋਂ ਸੁਣਾਈਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਤਮਾਮ ਮਨਘੜਤ ਸਾਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੰਧਾਵਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਨਾ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ (ਸੰਬੰਧਿਤ) ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ; ਜਦਕਿ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਸਾਖੀਆਂ ਨੂੰ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਵੀ ਹਨ; ਫਿਰ ਇਸ (ਰੰਧਾਵਾ) ਤੱਕ ਸਾਰੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ ਹੂ-ਬਹੂ ਕਿਵੇਂ ਪਹੁੰਚੀਆਂ ? ਕਦੇ ਉਕਤ ਤਮਾਮ ਸਾਖੀਆਂ ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ ਤੇ ਆਚਾਰੀਆ ਮਹਾਤਮਾ (ਬੰਦ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ) ਕੇਵਲ ਰੰਧਾਵੇ ਨੂੰ (ਆਮ-ਬੋਲ-ਚਾਲ ਦੀ ਰਾਹੀਂ) ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੁਣਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ? ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਮਸਾਲਾ ਲਗਾ ਕੇ ਸਟੇਜ ਦੀ ਰੌਣਕ ਵਧਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਭਾਵ ‘‘ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਆਈ ॥’’ (ਮ: ੫/੬੨੮) ਨੂੰ ਕੇਵਲ ‘‘ਨਚਣੁ, ਕੁਦਣੁ; ਮਨ ਕਾ ਚਾਉ ॥’’ (ਮ: ੧/੪੬੫) ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।

(4). ਮਹਾਂਪੁਰਸ਼ਾਂ ਦੁਆਰਾ ‘ਸੁਪਨ ਸਮਾਧੀ’ ’ਚ ਆਤਮ ਹਤਿਆ ਕਰਨ ਬਾਬਤ ਅਗਾਂਹ ਵਧਣ ਲਈ ‘‘ਆਗਾਹਾ ਕੂ ਤ੍ਰਾਘਿ; ਪਿਛਾ ਫੇਰਿ ਨ ਮੁਹਡੜਾ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੦੯੬) ਵਾਲੀ ਪੰਕਤੀ ਦੀ ਟੇਕ ਲੈਣੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਨਿਰਾਦਰ ਨਹੀਂ? ਆਦਿ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਪਾਵਨ ਵਾਕ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਮੈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਕਰਦਾ ਹਾਂ: ‘‘ਮਨਹੁ ਜਿ ਅੰਧੇ ਘੂਪ; ਕਹਿਆ ਬਿਰਦੁ (ਇਨਸਾਨੀਅਤ) ਨ ਜਾਣਨੀ ॥….. ਇਕਨਾ ਸਿਧਿ ਨ ਬੁਧਿ ਨ ਅਕਲਿ ਸਰ (ਸਮਝ); ਅਖਰ ਕਾ ਭੇਉ (ਰਮਜ਼) ਨ ਲਹੰਤਿ (ਲੈ ਸਕਦੇ) ॥ ਨਾਨਕ ! ਤੇ ਨਰ ਅਸਲਿ ਖਰ (ਖੋਤੇ); ਜਿ ਬਿਨੁ ਗੁਣ, ਗਰਬੁ ਕਰੰਤ ॥’’ (ਮ: ੧/੧੪੧੧)

(ਨੋਟ: ਉਕਤ ਪੰਕਤੀ ’ਚ ਦਰਜ ‘ਅਖਰ’ (ਭਾਵ ਗਿਆਨ) ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚੋਂ ਅਗਰ ‘ਅ’ ਹਟਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ‘ਖਰ’ (ਖੋਤਾ) ਸ਼ਬਦ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ (‘ਖਰ’ ਸ਼ਬਦ) ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ‘‘ਤੇ ਨਰ ਅਸਲਿ ਖਰ॥’’ ਉਪਵਾਕ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕਰਕੇ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਕੀਤੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਖੋਤੇ ਉੱਪਰ ਹੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ੇਰ ਦੀ ਖੱਲ ਪਾਈ ਸੀ।

ਸਮੂਹ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਵੀਚਾਰ ਕੀਤਿਆਂ ਹੀ ਕਿਸੇ ਵਿਸ਼ੇ ’ਤੇ ਸਹਿਮਤੀ ਬਣਾਈ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਪਰ ਮਚਲਾ (ਮਨਘੜ੍ਹਤ ਰਵਾਇਤੀ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਕੇ ਅਣਜਾਣ ਬਣਨਾ) ਸੋਚ ਅਧੀਨ ਬਣਿਆ ਕਠੋਰ ਮਨ ਭਿੱਜ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ। ਸਰੀ (ਕੈਨੇਡਾ) ਦੀ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਾਣੀ (ਸਮੁੰਦਰ) ਰਿੜਕ ਕੇ ਵੇਖ ਲਿਆ ਹੈ। ਸਿੱਟਾ (ਰਤਨ) ਨਾ ਨਿਕਲਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ (ਮੈਂਬਰਾਂ) ਦੀ ਨਾਕਾਮੀ (ਭਾਵ ‘ਗੁਰਮਤਿ ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ’ ਪ੍ਰਤੀ ਨਾ-ਸਮਝੀ) ਹੀ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਆ ਰਹੀ ਹਨ। ਦੋ ਦਿਨ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ ਤੋਂ ਮਨਘੜਤ ਸਾਖੀਆਂ ਸੁਣਨ ’ਤੇ ਹੀ ਬਰਬਾਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ (ਸਾਖੀਆ) ਨੂੰ ਤੁਰੀਆ ਅਵਸਥਾ (ਵਿੱਚੋਂ ਫੁੱਟੇ ਵੀਚਾਰਾਂ) ਦੀ ਸੰਗਿਆ ਦੇ ਦਿੱਤੀ। ਅਜਿਹਾ ਹੋਵੇ ਵੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਜਦ ਭਾਈ ਜਸਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਮਲ੍ਹੀ (ਰਿਕਾਰਡਿੰਗ ਸੈਕਟ੍ਰੀ) ਵਰਗੇ ਸਲਾਹਕਾਰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਹੋਣ।

ਇਸ ਲਈ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ’ਤੇ ਪਾਈਆਂ ਜਾਣ ਤਾਂ ਜੋ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ ਪਿਆਰ (ਸਤਿਕਾਰ) ਬਾਰੇ ਸਮੂੰਹ ਮਾਨਵਤਾ ਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਮਿਲ ਸਕੇ ਅਤੇ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਬੇਝਿੱਜਕ (ਬਿਨਾ ਸੰਕੋਚ) ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰਨ ਲਈ ਅੱਗੇ ਆਉਣ; ਜਿਵੇਂ ਸਰੀ (ਕੈਨੇਡਾ) ਦੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਨੇ ਹਿੰਮਤ ਵਿਖਾਈ ਹੈ; ਅਜਿਹੀਆਂ ਬੀਬੀਆਂ ਨੂੰ ‘ਸਲਾਮ, ਪ੍ਰਣਾਮ’।)

‘ਦਯ, ਦਯੁ ਤੇ ਦਯਿ’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰ

admin

February 12, 2017

‘ਦਯ, ‘ਦਯੁ’ ਤੇ ‘ਦਯਿ’’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰ

ਗਿਆਨੀ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ

ਉਕਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਪਾਠੀ ਸੱਜਣ ਦਯ (ਦਈ) ‘ਦਯੁ’ (ਦਈਉ) ਅਤੇ ‘ਦਯਿ’ (ਦਈਇ) ਉਚਾਰਨ ਕਰਦੇ ਆਮ ਵੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਅਸ਼ੁੱਧ ਉਚਾਰਨ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਦਿਆਂ ਹੀ ਸ਼ੁੱਧ ਉਚਾਰਨ ਦਾ ਬੋਧ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।
(ੳ) ਦਯ (ਉਚਾਰਨ: ਦਈ) : ਦਇਆ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਭੂ, ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਇਕ ਵਾਰ ਸੰਬੋਧਨ ਰੂਪ ਵਿਚ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹੀ ‘ਯ’ ਅੰਤ ਮੁਕਤਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ

‘ਦਯ’ ਗੁਸਾਈਂ ਮੀਤੁਲਾ ! ਤੂੰ ਸੰਗਿ ਹਮਾਰੈ ਬਾਸੁ ਜੀਉ॥ (ਮ:੫/੨੦੩)

ਅਰਥ : ਹੇ ਦਇਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਮਾਲਕ, ਸਦੀਵੀ ਸਤਿਸੰਗੀ ! ਆਪ ਜੀ ਸਾਡੇ ਅੰਗ-ਸੰਗ ਵੱਸਦੇ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਸਾਨੂੰ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਰਹੋ ਜੀ।

(ਅ) ‘ਦਯੁ’ (ਉਚਾਰਨ: ਦਈ) : ‘ਯੁ’ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਲੱਗਾ ਔਂਕੜ ਇਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ। ਅਰਥ ਉਹੀ ਹਨ ਭਾਵ ਦਇਆ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਭੂ ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ 7 ਵਾਰ ਦਰਜ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ :

1. ਗੁਰੁ ਨਾਰਾਇਣੁ, ‘ਦਯੁ’ ਗੁਰੁ; ਗੁਰੁ ਸਚਾ ਸਿਰਜਣਹਾਰੁ॥ (ਮ:੫/੨੧੮)
2.’ਦਯੁ’ (ਨੂੰ) ਵਿਸਾਰਿ (ਕੇ) ਵਿਗੁਚਣਾ; ਪ੍ਰਭ ਬਿਨੁ, ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਇ॥ (ਮ:੫/੧੩੩)
3. ਨਿਤ ਨਿਤ, ‘ਦਯੁ’ (ਨੂੰ) ਸਮਾਲੀਐ॥ (ਮ:੫/੧੩੨)
4. ਆਗੈ ‘ਦਯੁ’; ਪਾਛੈ ਨਾਰਾਇਣ॥ (ਮ:੫/੧੧੩੭)
5. ਸਭ ਹੋਈ ਛਿੰਝ ਇਕਠੀਆ; ‘ਦਯੁ’ ਬੈਠਾ ਵੈਖੈ, ਆਪਿ ਜੀਉ॥ (ਮ:੫/੭੪)
6. ਨਾਨਕ ! ਲੜਿ ਲਾਇ (ਕੇ) ਉਧਾਰਿਅਨੁ; ‘ਦਯੁ’ (ਨੂੰ) ਸੇਵਿ (ਕੇ) ਅਮਿਤਾ॥ (ਮ:੫/੩੨੩)
7. ਆਪਣੇ ਚਰਣ ਜਪਾਇਅਨੁ; ਵਿਚਿ ‘ਦਯੁ’ ਖੜੋਆ॥ (ਮ:੫/੧੧੯੩)

(ਨੋਟ: ਉਕਤ ਤੁਕਾਂ ਵਿਚ ‘ਦਯੁ’ ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਅੰਤ ਔਂਕੜ; ਨੂੰ ਅਰਥ ਵੀ ਕੱਢ ਰਿਹਾ ਹੈ।)

(ੲ) ‘ਦਯਿ’ (ਉਚਾਰਨ: ਦਈ) : ਅਰਥ : ਦਇਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ (ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ, ਇਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ) ‘ਯ’ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਲੱਗੀ ਸਿਹਾਰੀ (ਦਈ) ਨੇ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ 12 ਵਾਰ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ :

1. ‘ਦਯਿ’ (ਨੇ) ਵਿਗੋਏ ਫਿਰਹਿ ਵਿਗੁਤੇ; ਫਿਟਾ ਵਤੈ ਗਲਾ॥ ਮ:੧/੧੫੦॥
2. ਓਇ ਜੇਹਾ ਚਿਤਵਹਿ, ਨਿਤ ਤੇਹਾ ਪਾਇਨਿ; ਉਇ ਤੇਹੋ ਜੇਹੇ ‘ਦਯਿ’ (ਨੇ) ਵਜਾਏ॥ ਮ:੪/੩੦੩॥
3. ਓਸੁ ਅੰਦਰਿ ਕੂੜੁ, ਕੂੜੋ ਕਰਿ ਬੂਝੈ; ਅਣਹੋਂਦੇ ਝਗੜੇ, ‘ਦਯਿ’ (ਨੇ) ਉਸ ਦੈ ਗਲਿ ਪਾਇਆ॥ ਮ:੪/੩੦੩॥
4. ਜਿਨਾ ਸਤਿਗੁਰ ਕਾ ਆਖਿਆ ਸੁਖਾਵੈ ਨਾਹੀ; ਤਿਨਾ ਮੁਹ ਭਲੇਰੇ ਫਿਰਹਿ ‘ਦਯਿ’ (ਨੇ) ਗਾਲੇ॥ ਮ:੪/੩੦੫॥
5. ਜਿਨਾ ਅੰਦਰਿ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ ਹਰਿ; ਤਿਨ ਕੇ ਕਾਜ ‘ਦਯਿ’ (ਨੇ) ਆਂਦੇ ਰਾਸਿ॥ ਮ:੪/੩੦੫॥
6. ਮਨਿ (ਕਰਕੇ) ਖੋਟੇ; ‘ਦਯਿ’ (ਨੇ) ਵਿਛੋੜੇ॥ ਮ:੪/੩੦੬॥
7. ਸਤਪੁਰਖ ਕੀ ਤਪਾ ਨਿੰਦਾ ਕਰੈ, ਸੰਸਾਰੈ ਕੀ ਉਸਤਤਿ ਵਿਚ ਹੋਵੈ; ਏਤੁ ਦੋਖੈ, ਤਪਾ ‘ਦਯਿ’ (ਨੇ) ਮਾਰਿਆ॥ ਮ:੪/੩੧੫॥
8. ਸੇ ਬੂਝੈ; ਜੁ ‘ਦਯਿ’ (ਨੇ) ਸਵਾਰਿਆ॥ ਮ:੪/੩੧੬॥
9. ਸੇ ਕੂਕਰ, ਸੂਕਰ, ਗਰਧਭ, ਪਵਹਿ ਗਰਭ ਜੋਨੀ, ‘ਦਯਿ’ (ਨੇ) ਮਾਰੇ ਮਹਾ ਹਤਿਆਰੇ॥ ਮ:੪/੪੯੩॥
10. ਦੂਜੈ ਭਾਇ ਪੜਹਿ ਨਿਤ ਬਿਖਿਆ; ਨਾਵਹੁ ‘ਦਯਿ’ (ਨੇ) ਖੁਆਇਆ॥ ਮ:੪/੫੧੩॥
11. ਸੋ ਘਰੁ; ‘ਦਯਿ’ ਵਸਾਇਆ॥ ਮ:੫/੬੨੫॥
12. ਗੁਰੁ ‘ਦਯਿ’ ਮਿਲਾਯਉ ਭਿਖਿਆ; ਜਿਵ ਤੂ ਰਖਹਿ ਤਿਵ ਰਹਉ॥ ਭਿਖਾ॥ ੧੩੯੬॥

(ਸ) ‘ਦਯਿ’ ਧਿਆਇਐ (ਉਚਾਰਨ: ਦਈ) : ਕੇਵਲ ਇਸ ਤੁਕ ਵਿਚ ‘ਦਯੁ’ ਸ਼ਬਦ ‘ਧਿਆਇਐ’ ਕਿਰਦੰਤ ਨਾਲ ਹੈ, ਜੋ ਮਿਲ ਕੇ ਅਰਥ ਦੇਂਦਾ ਹੈ: ਦਇਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਨ ਨਾਲ । ‘ਯ’ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਲੱਗੀ ਸਿਹਾਰੀ ੳੁਚਾਰਨ ਦਾ ਭਾਗ ਨਹੀਂ ਕੇਵਲ ਅਰਥਾਂ ਦਾ ਸੂਚਕ (ਕਰਣ ਕਾਰਕ) ਹੈ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ‘ਚ ੲਿਕ ੲਿਹ ਨਿਯਮ ਵੀ ਦਰਜ ਹੈ ਕਿ ਅਗਰ ਕੋੲੀ ਨਾਂਵ ਤੇ ਕ੍ਰਿਦੰਤ ਮਿਲ ਕਰ (ਸਾਂਝੇ) ਅਰਥ ਦੇਣ ਤਾਂ ਕ੍ਰਿਦੰਤ ਦਾ ਕਾਰਕ ਹੀ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨਾਂਵ ਦਾ ਕਾਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ : ‘ਮਨਿ ਜੀਤੈ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਮਨ ਦੇ ਜਿਤਣ ਨਾਲ’ (ਭਾਵ ਕਰਣ ਕਾਰਕ) ਜਾਂ ‘ਜੇ ਮਨ ਜਿਤ ਲਿਅਾ ਜਾਵੇ’। ੲਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ‘ਦਯਿ’ ਧਿਆਇਐ’ (ਕਰਣ ਕਾਰਕ) ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ: ‘ਦਇਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਯਾਦ ਕਰਨ ਨਾਲ’ ਜਾਂ ‘ਜੇ ਦੲੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰ ਲਿਅਾ ਜਾਵੇ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ 1 ਵਾਰ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ :

ਹੋਵੈ ਸੁਖੁ ਘਣਾ; ‘ਦਯਿ’ ਧਿਆਇਐ (ਨਾਲ)॥ (ਮ:੫/੫੨੦)

ਸੋ, ਉਕਤ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਸਾਰ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ ਨਾਂਵ ਵਾਲ਼ੇ ਤਮਾਮ ਨਿਯਮ ਹੀ ‘ਦਯ, ਦਯੁ, ਦਯਿ’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਲਈ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ ਜਾਂ ਅੰਤ ਔਂਕੜ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕਰਨਾ ਦਰੁਸਤ ਨਹੀਂ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਹੀ ਉਚਾਰਨ ਹੈ: ‘ਦਈ’, ਨਾ ਕਿ ਦਈਇ ਜਾਂ ਦਈਉ।

ਦੋ ਲਗਾਂ ਵਾਲੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਮਹੱਤਵ

admin

February 12, 2017

ਦੋ ਲਗਾਂ ਵਾਲੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਮਹੱਤਵ

ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਲਿਖਤ ਪੰਜਾਬੀ ਨਹੀਂ, ਗੁਰਮੁਖੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਜੋਕੀ ਪੰਜਾਬੀ ਨਾਲੋਂ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਬੁਨਿਆਦੀ ਅੰਤਰ ਹੈ। ਅੱਜ ਜਦ ਕਿ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਤੋਂ ਵੀ ਬਹੁਤ ਦੂਰ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਇਸ ਲਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨਾ, ਸਮਝਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਹੁੰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਾਠਾਂ ਦੀਆਂ ਲੜੀਆਂ ਚਲਾਉਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਨਾ ਸਮਝੀ ਕਾਰਨ ਜੀਵਨ ਪੱਖੋਂ ਕਮਜੋਰ ਹੁੰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਕੁਝ ਸੱਜਣ ਅਜੇਹੇ ਵੀ ਹਨ ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰੇਮ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਨ, ਵੀਚਾਰਨ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਲਈ ਇਸ ਲਿਖਤ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਦੋ ਲਗਾਂ (ਮਾਤਰਾਂ) ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਲਗਭਗ 147 ਹੈ। ਇਕ ਸ਼ਬਦ 13 ਵਾਰ ਵੀ ਆਇਆ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਓੁਮਾਹਾ’। ਕੁਝ ਸ਼ਬਦ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਰ ਵੀ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹਨ।

ਇਹਨਾਂ 147 ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਕੇ ਵਿਚਾਰਨਾ ਲਾਭਕਾਰੀ ਰਹੇਗਾ।

(1). ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਦੋ ਲਗਾਂ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਅਨਦਿਨੁੋ’।

(2). ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਦੋ ਲਗਾਂ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਗੁੋਪਾਲ’।

(3). ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਅੱਖਰ ਹੈ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਦੋ ਲਗਾਂ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਸੁੋ’ ਜਾਂ ‘ਜਗਦੀਸੁੋਰਾ’, ਆਦਿ।

ਉਕਤ ਨੰਬਰ 1 ਵਿਚ ਤਮਾਮ ਸ਼ਬਦ ‘ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ ਨਾਉਂ /ਪੜਨਾਉਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ‘ਔਂਕੜ’ ਅਤੇ ‘ਹੋੜੇ’ ਵਿੱਚੋਂ ‘ਔਂਕੜ’ ਇੱਕ ਵਚਨ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਤੇ ਹੋੜਾ ਉਚਾਰਨਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 29 ਹੈ; ਜਿਵੇਂ :

ਭਾਗ-1

ਸ਼ਬਦ———–ਉਚਾਰਨ——–ਅਰਥ

1. ‘ਅਨਦਿਨੁੋ’ ਮੋਹਿ ਆਹੀ ਪਿਆਸਾ॥ ਮ:1/13॥—————————ਅਨਦਿਨੁ——–ਅਨਦਿਨੋ——–ਰੁਜ਼ਾਨਾ

2. ਆਪੇ ਨੇੜੇ, ਦੂਰਿ ਆਪੇ ਹੀ, ਆਪੇ ਮੰਝਿ ‘ਮਿਆਨੁੋ’॥ ਮ:1/25॥————-ਮਿਆਨੁ ——–ਮਿਆਨ——-ਵਿਚਕਾਰ
3. ਜੋ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ਨਾਨਕਾ ! ਹੁਕਮੁ ਸੋਈ ‘ਪਰਵਾਨੁੋ’॥ ਮ:1/25॥—————ਪਰਵਾਨੁ——–ਪਰਵਾਨ——–ਕਬੂਲ
4. ਆਪੇ ਵੇਖੈ ਸੁਣੇ ਆਪੇ ਹੀ, ਕੁਦਰਤਿ ਕਰੇ ‘ਜਹਾਨੁੋ’॥ ਮ:1/25॥————- ਜਹਾਨੁ——–ਜਹਾਨੋ——–ਸੰਸਾਰ
5. ਰਾਜੁ ਮਾਲੁ ਜੰਜਾਲੁ, ਕਾਜਿ ਨ ਕਿਤੈ ‘ਗਨੁੋ’॥ ਮ:5/398॥——————–ਗਨੁ———-ਗਨੋ——ਗਿਣ (ਸਮਝ)
6. ਹਰਿ ਕੀਰਤਨੁ ਆਧਾਰੁ, ਨਿਹਚਲ ਇਹੁ ‘ਧਨੁੋ’॥ ਮ:5/398॥—————-ਧਨੁ——–ਧਨੋ ——–ਪੈਸਾ (ਪੁੰਜੀ)
7. ਹਰਿ ‘ਨਾਮੁੋ’ ਵਣੰਜੜਿਆ ਰਸਿ ਮੋਲਿ ਆਪਾਰਾ ਰਾਮ॥ ਮ:5/398॥————ਨਾਮੁ ——–ਨਾਮੋ ——–ਪ੍ਰਭੂ-ਨਾਮ
8. ਹਰਿ ਘਟਿ ਘਟੇ ਡੀਠਾ, ‘ਅਮ੍ਰਿਤੋੁ’ ਵੂਠਾ॥ ਮ:5/398॥——————–ਅਮ੍ਰਿਤੁ——-ਅਮ੍ਰਿਤੋ ——ਅਮਰ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਮ
9. ਹਰਿ ਮਿਲੇ ਨਰਾਇਣ ਨਾਨਕਾ ! ‘ਮਾਨੋਰਥੁੋ’ ਪੂਰਾ॥ ਮ:5/398॥————–ਮਾਨੋਰਥੁ——–ਮਾਨੋਰਥੋ—-ਲਕਸ਼, ਮੰਜ਼ਲ
10. ਭਗਤਾ ਕੀ ਜਤਿ ਪਤਿ, ‘ਏਕੁੋ’ ਨਾਮੁ ਹੈ॥ ਮ:3/429॥———————-ਏਕੁ ——–ਏਕੋ —–ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਹੀ
11. ਜਿਨਿ ਜਗੁ ਥਾਪਿ ਵਰਤਾਇਆ ‘ਜਾਲੁੋ’, ਸੋ ਸਾਹਿਬੁ ਪਰਵਾਣੋ॥ ਮ:1/581॥——ਜਾਲੁ ——-ਜਾਲੋ ——ਮੋਹ-ਜੰਜਾਲ
12. ਸੰਤਾਂ ਕਉ ਮਤਿ ਕੋਈ ਨਿੰਦਹੁ, ਸੰਤ ਰਾਮ ਹੈ ‘ਏਕੁੋ’॥ ਕਬੀਰ/793॥————-ਏਕੁ ——– ਏਕੋ ——-ਇਕ ਸਮਾਨ
13. ਕਹੁ ਕਬੀਰ ਮੈ ਸੋ ਗੁਰੁ ਪਾਇਆ, ਜਾ ਕਾ ਨਾਉ ‘ਬਿਬੇਕੁੋ’॥793॥————– ਬਿਬੇਕੁ——–ਬਿਬੇਕੋ——ਗਿਆਨ
14. ‘ਨਾਮੁੋ’ ਹੀ ਇਸੁ ਮਨ ਕਾ ਅਧਾਰੁ॥ ਮ:5/1122॥ —————————ਨਾਮੁ——-ਨਾਮੋ——– ਪ੍ਰਭੂ-ਗੁਣ
15. ਭਗਤਿ ਵਛਲੁ ਸੁਨਿ, ‘ਅਚਲੁੋ’ ਗਹਿਆ॥ ਮ:5/1122॥ ——————–ਅਚਲੁ—— ਅਚਲੋ —–ਪ੍ਰਭੂ-ਆਸਰਾ
16. ਸੁਖ ‘ਸਾਗਰੋੁ’ ਪਾਇਆ, ਸਹਜ ਸੁਭਾਇਆ, ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੁਖ ਹਾਰੇ॥ ਮ:5/1122॥ —–ਸਾਗਰੁ—–ਸਾਗਰੋ—-ਸੁਖਾਂ ਦਾ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ
17. ਨਾਨਕ ! ਹਰਿ ‘ਏਕੁੋ’ ਕਰੇ, ਸੁ ਹੋਇ॥ ਮ:4/1177॥ —————————ਏਕੁ—–ਏਕੋ—–ਕੇਵਲ ਪ੍ਰਭੂ
18. ਹਰਿ ਪ੍ਰੀਤਮ ਗੁਨ ‘ਗਾਓੁ’॥ ਮ:4/1201॥ ——————————-ਗਾਉ—–ਗਾਓ—–ਗਾਇਆ ਕਰ
19. ਮੈ ਹਰਿ ਦੇਖਨ ਕੋ ‘ਚਾਓੁ’॥ ਮ:4/1201॥ ———————————ਚਾਉ—–ਚਾਓ—–ਉਤਸ਼ਾਹ
20. ਤਿਸੁ ਜਨ ਕੇ, ਹਉ ਮਲਿ ਮਲਿ ਧੋਵਾ ‘ਪਾਓੁ’॥ ਮ:4/1201॥ —————–ਪਾਉ—–ਪਾਓ—–ਪੈਰ
21. ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਤਨਿ ਆਨੰਦ ਭਏ, ਮੈ ਦੇਖਿਆ ਹਰਿ ‘ਰਾਓੁ’॥ ਮ:4/1201॥ ——–ਰਾਉ —–ਰਾਓ—–ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ
22. ਹਰਿ ਜਪਿਆ ਹਰਿ ‘ਨਾਓੁ’॥ ਮ:4/1201॥—————————— ਨਾਉ—–ਨਾਓ—–ਹਰਿ ਗੁਣ
23. ਮੇਰੇ ਮਨ ! ‘ਅਨਦਿਨੋੁ’ ਧਿਆਇ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ਨਿਰਹਾਰੀ॥ ਮ:4/1201॥ ——ਅਨਦਿਨੁ —–ਅਨਦਿਨੋ—–ਰੁਜ਼ਾਨਾ
24. ‘ਹੀਓੁ’ ਦੇਉ ਸਭੁ ਮਨੁ ਤਨੁ ਅਰਪਉ.॥ ਮ:5/1204॥ ———————ਹੀਉ—–ਹੀਓ—–ਹਿਰਦਾ
25. ‘ਏਕੁੋ’ ਨਾਮੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਹੈ ਮੀਠਾ, ਜਗਿ ਨਿਰਮਲ ਸਚੁ ਸੋਈ॥ ਮ:3/1259॥ ——ਏਕੁ—–ਏਕੋ—–ਕੇਵਲ
26. ਪ੍ਰਾਨ ਮਨੁ ਧਨੁ ‘ਸਰਬਸੁੋ’ ਹਰਿ ਗੁਨ ਨਿਧੇ ਸੁਖ ਮੋਰ॥ ਮ:4/1307॥ ———-ਸਰਬਸੁ —–ਸਰਬਸੋ—–ਸਭ ਕੁਝ
27. ਸਤਸੰਗਤਿ ਸਤਿਗੁਰ ਧੰਨੁ ‘ਧੰਨੁੋ’, ਧੰਨ ਧੰਨ ਧਨੋ,ਜਿਤੁ ਮਿਲਿ ਹਰਿ ਬੁਲਗ ਬੁਲੋਗੀਆ॥ ਮ:4/1313॥— ਧੰਨੁ —–ਧੰਨੋ—–ਭਾਗਾਂਵਾਲੀ

28. ‘ਮੁਕਤੁੋ’ ਸਾਧੂ ਧੂਰੀ ਨਾਵੈ॥ ਮ:5/1340॥————————————–ਮੁਕਤੁ —–ਮੁਕਤੋ—— ਨਿਰਲੇਪ/ਆਜ਼ਾਦ

29. ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮੁ ‘ਨਿਰਮਲੁੋ’, ਨਿਰਮਲ ਨਾਮ ਧਿਆਇ॥ ਮ:4/1424॥ ————–ਨਿਰਮਲੁ—- ਨਿਰਮਲੋ——-ਪਵਿੱਤਰ

ਭਾਗ-2

ਉਕਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਵਿਚਾਰ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰਲੇ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਦੋ ਲਗਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ‘ਅਨਦਿਨੁੋ, ਪਰਵਾਨੁੋ’ ਆਦਿ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਅੰਤ ਦੋ ਲਗਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਔਂਕੜ ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ ਨਾਉਂ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਹੈ ਤੇ ਹੋੜਾ ਉਚਾਰਨਾ ਸੀ, ਪਰ ਅਗਾਂਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਾਲੇ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਦੋ ਲਗਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਲੁੋਭਾਨੁ, ਸੁੋਹੇਲਾ’, ਆਦਿ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਔਂਕੜ (ਅੰਤ ਦੋ ਲਗਾਂ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਨਿਯਮ ਤੋਂ ਵਿਪ੍ਰੀਤ) ਹੋਵੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਹੋੜਾ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਮੂਲ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਲਗਭਗ 101 ਹਨ :

ਅਸਲ ਸ਼ਬਦ——–ਉਚਾਰਨ

ਏਹੁ ਮਨੋ ਮੂਰਖੁ ਲੋਭੀਆ, ਲੋਭੇ ਲਗਾ ‘ਲੁੋਭਾਨੁ’॥ (ਮ:1/21)—————————ਲੋਭਾਨੁ———ਲੁਭਾਨ
2. ਮੁੰਧ ਇਆਣੀ ਦੁੰਮਣੀ, ਸੂਹੈ ਵੇਸਿ ‘ਲੁੋਭਾਇ’॥ (ਮ:3/786)————————-ਲੋਭਾਇ———ਲੁਭਾਇ
3. ਦਸ ਨਾਰੀ ਇਕੁ ਪੁਰਖੁ ਕਰਿ, ਦਸੇ ਸਾਦਿ ‘ਲੁੋਭਾਈਆ’॥ (ਮ:5/1096)————–ਲੋਭਾਈਆ——-ਲੁਭਾਈਆ
4. ਈਤ ਊਤ ਕਹਾ ‘ਲੁੋਭਾਵਹਿ’, ਏਕ ਸਿਉ ਮਨੁ ਲਾਇ॥ (ਮ:5/1300)——————ਲੋਭਾਵਹਿ——–ਲੁਭਾਵਹਿ
5. ਗੁਰਮੁਖਿ ਤੋਲਿ ‘ਤੁੋਲਾਇਸੀ’, ਸਚੁ ਤਰਾਜੀ ਤੋਲੁ॥ (ਮ:1/59)———————–ਤੋਲਾਇਸੀ ——-ਤੁਲਾਇਸੀ
6. ਸਭਿ ਤੀਰਥ ਵਰਤ ਜਗ ਪੁੰਨ ‘ਤੁੋਲਾਹਾ’॥ (ਮ:4/699)—————————ਤੋਲਾਹਾ ———ਤੁਲਾਹਾ
7. ਗੁਰਮੁਖਿ ਤੋਲਿ ‘ਤੁੋਲਾਵੈ’ ਤੋਲੈ॥ (ਮ:1/932)————————————ਤੋਲਾਵੈ ———ਤੁਲਾਵੈ
8. ਨਾਮਾ ਛੀਬਾ ਕਬੀਰੁ ‘ਜੁੋਲਾਹਾ’, ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਤੇ ਗਤਿ ਪਾਈ॥ (ਮ:3/67)—————ਜੋਲਾਹਾ——— ਜੁਲਾਹਾ
9. ਝੂਠਾ ਰੁਦਨੁ ਹੋਆ ‘ਦੁੋਆਲੈ’, ਖਿਨ ਮਹਿ ਭਇਆ ਪਰਾਇਆ॥ (ਮ:1/75)————-ਦੋਆਲੈ——— ਦੁਆਲੈ
10. ਹਰਿ ਸਤਿ, ਸਤਿ ਮੇਰੇ ਬਾਬੋਲਾ ! ਹਰਿ ਜਨ ਮਿਲਿ ਜੰਞ ‘ਸੁੋਹੰਦੀ’॥ (ਮ:4/78)——ਸੋਹੰਦੀ——— ਸੁਹੰਦੀ
11. ਪੋਖੁ ‘ਸੁੋਹੰਦਾ’ ਸਰਬ ਸੁਖ, ਜਿਸੁ ਬਖਸੇ ਵੇਪਰਵਾਹੁ॥ (ਮ:5/135)——————-ਸੋਹੰਦਾ——— ਸੁਹੰਦਾ
12. ਓਹੁ ਘਰਿ ਘਰਿ ਹੰਢੈ, ਜਿਉ ਰੰਨ ‘ਦੁੋਹਾਗਣਿ’॥ (ਮ:4/303)———————-ਦੋਹਾਗਣਿ——– ਦੁਹਾਗਣਿ
13. ਰਾਜ ਮਿਲਕ ਜੋਬਨ ਗ੍ਰਿਹ ਸੋਭਾ, ਰੂਪਵੰਤੁ ‘ਜੁੋਆਨੀ’॥ (ਮ:5/379)—————ਜੋਆਨੀ——– ਜੁਆਨੀ
14. ਸਰਣਿ ਪਇਆ ਨਾਨਕ ! ‘ਸੁੋਹੇਲਾ’॥ (ਮ:5/383)——————————–ਸੋਹੇਲਾ——— ਸੁਹੇਲਾ
15. ਦਾਮੋਦਰ ਦਇਆਲ ਆਰਾਧਹੁ ਗੋਬਿੰਦ ਕਰਤ ‘ਸੁੋਹਾਵੈ’॥ (ਮ:5/1218)—————-ਸੋਹਾਵੈ ———ਸੁਹਾਵੈ
16. ਸਰਬੇ ਏਕੁ ਅਨੇਕੈ ਸੁਆਮੀ, ਸਭ ਘਟ ‘ਭੁੋਗਵੈ’ ਸੋਈ॥ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/658)———-ਭੋਗਵੈ——– ਭੁਗਵੈ
17. ਧਨੁ ਜੋਬਨੁ ਸੰਪੈ ਸੁਖ ‘ਭੁੋਗਵੈ’, ਸੰਗਿ ਨ ਨਿਬਹਤ ਮਾਤ॥ (ਮ:5/1120)——————ਭੋਗਵੈ ——–ਭੁਗਵੈ
18. ਸੁਤ ਸੰਪਤਿ ਬਿਖਿਆ ਰਸ ‘ਭੁੋਗਵਤ’, ਨਹ ਨਿਬਹਤ ਜਮ ਕੈ ਪਾਥ॥ (ਮ:5/1120)———-ਭੋਗਵਤ——-ਭੁਗਵਤ
19. ਹਰਿ ਹਰਿ ਜਪਨੁ, ਜਪਿ ਲੋਚ ‘ਲੁੋਚਾਨੀ’, ਹਰਿ ਕਿਰਪਾ ਕਰਿ ਬਨਵਾਲੀ॥ (ਮ:4/667)——ਲੋਚਾਨੀ——- ਲੁਚਾਨੀ
20. ਸਰਬ ‘ਸੁੋਇਨ’ ਕੀ ਲੰਕਾ ਹੋਤੀ, ਰਾਵਨ ਸੇ ਅਧਿਕਾਈ॥ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/693)————-ਸੋਇਨ ——–ਸੁਇਨ
21. ‘ਸੁੋਇਨ’ ਕਟੋਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਭਰੀ॥ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/1163)—————————–ਸੋਇਨ——- ਸੁਇਨ
22. ਸਰਬ ਸੂਖ, ਫਿਰਿ ਨਹੀ ‘ਡੁੋਲਾਇਆ’॥ (ਮ:5/744)———————————–ਡੋਲਾਇਆ—– ਡੁਲਾਇਆ
23. ਤਹ ਜਨਮ ਨ ਮਰਣਾ ਆਵਣ ਜਾਣਾ, ਬਹੁੜਿ ਨ ਪਾਈਐ ‘ਜੁੋਨੀਐ’॥ (ਮ:5/783)————ਜੋਨੀਐ—— ਜੁਨੀਐ
24. ਕਾਹੂ ਬਿਹਾਵੈ, ਪਰ ਦਰਬ ‘ਚੁੋਰਾਏ’॥ (ਮ:5/914)————————————-ਚੋਰਾਏ ——-ਚੁਰਾਏ
25. ਕਿਆ ਕਰੇ ਏਹ ਬਪੁੜੀ, ਜਾਂ ‘ਭੁੋਲਾਏ’ ਸੋਇ॥ (ਮ:3/956)——————————-ਭੋਲਾਏ——- ਭੁਲਾਏ
26. ਗੋਪੀ ਕਾਨੁ ਨ ਗਊ ‘ਗੁੋਆਲਾ’॥ (ਮ:1/1035)—————————————–ਗੋਆਲਾ—— ਗੁਆਲਾ
27. ਮੈ ਲਖ ਵਿੜਤੇ ਸਾਹਿਬਾ ! ਜੇ ਬਿੰਦ ‘ਬੁੋਲਾਈਆ’॥ (ਮ:5/1098)————————ਬੋਲਾਈਆ—– ਬੁਲਾਈਆ
28. ਕਿਆ ਹਮ ਕਥਹ, ਕਿਛੁ ਕਥਿ ਨਹੀ ਜਾਣਹ, ਪ੍ਰਭ ਭਾਵੈ ਤਿਵੈ ‘ਬੁੋਲਾਨ’॥ (ਮ:5/1203)——ਬੋਲਾਨ——- ਬੁਲਾਨ
29. ਪੜਿ੍ ਪੜਿ੍ ਪੰਡਿਤ ‘ਮੁੋਨੀ’ ਥਕੇ, ਦੇਸੰਤਰ ਭਵਿ ਥਕੇ ਭੇਖਧਾਰੀ॥ (ਮ:3/1246)—————ਮੋਨੀ——- ਮੁਨੀ
30. ਕੋਟਿ ਮੁਨੀਸਰ, ‘ਮੁੋਨਿ’ ਮਹਿ ਰਹਤੇ॥ (ਮ:5/1157)————————————–ਮੋਨਿ——- ਮੁਨਿ
31. ਪੂੰਜੀ ਮਾਰ ਪਵੈ ਨਿਤ ਮੁਦਗਰ, ਪਾਪੁ ਕਰੇ ‘ਕੁੋਟਵਾਰੀ’॥ (ਮ:1/1191)———————–ਕੋਟਵਾਰੀ—– ਕੁਟਵਾਰੀ
32. ਸਚੁ ਸਾਹਿਬੁ ਸਤਿਗੁਰੂ ਕੈ ਵਲਿ ਹੈ, ਤਾਂ ਝਖਿ ਝਖਿ ਮਰੈ ਸਭ ‘ਲੁੋਕਾਈ’॥ (ਮ:4/307)———-ਲੋਕਾਈ—— ਲੁਕਾਈ
33. ਅਕੁਲ ਨਿਰੰਜਨ ਸਿਉ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ, ਬਿਸਰੀ ਲਾਜ ‘ਲੁੋਕਾਨੀ’॥ (ਮ:1/1197)—————-ਲੋਕਾਨੀ—— ਲੁਕਾਨੀ
34. ਕਹੁ ਨਾਨਕ ! ਹਰਿ ਸੰਗਿ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ, ਸਭ ਚੂਕੀ ਕਾਣਿ ‘ਲੁੋਕਾਨੀ’ ॥ (ਮ:5/1210)———-ਲੋਕਾਨੀ—— ਲੁਕਾਨੀ
35. ਹਮ ਨੀਚ ‘ਹੁੋਤੇ’ ਹੀਣ ਮਤਿ ਝੂਠੇ, ਤੂ ਸਬਦਿ ਸਵਾਰਣਹਾਰਾ॥ (ਮ:1/1255)——————-ਹੋਤੇ——— ਹੁਤੇ
36. ਉਰਝਿ ਪਰਿਓ ਮਨ ਮੀਠ ‘ਮੁੋਹਾਰਾ’॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ:5/1347)—————————–ਮੋਹਾਰਾ—— ਮੁਹਾਰਾ
37. ਤੁਮਰੇ ਕਰਤਬ ਤੁਮ ਹੀ ਜਾਣਹੁ, ਤੁਮਰੀ ਓਟ ‘ਗੁੋਪਾਲਾ’ ਜੀਉ॥ (ਮ:5/104)——————-ਗੋਪਾਲਾ—— ਗੁਪਾਲਾ
38. ਸਾਧਸੰਗਿ ਮਿਲਿ, ਭਜਹਿ ‘ਗੁੋਪਾਲਾ’॥ (ਮ:5/190)——————————————’’———–’’—–
39. ਸਾਧਸੰਗਿ ਨਾਨਕੁ ਗੁਣ ਗਾਵੈ, ਸਿਮਰੈ ਸਦਾ ‘ਗੁੋਪਾਲਾ’॥ (ਮ:5/611)—————————-’’———-’’——–
40. ਜਪ ਤਪ ਸੰਜਮ ਗਿਆਨ ਤਤ ਬੇਤਾ, ਜਿਸੁ ਮਨਿ ਵਸੈ ‘ਗੁੋਪਾਲਾ’॥ (ਮ:5/615)——————–’’———-’’——–
41. ਓਤਿ ਪੋਤਿ ਨਾਨਕ ! ਸੰਗਿ ਰਵਿਆ, ਜਿਉ ਮਾਤਾ ਬਾਲ ‘ਗੁੋਪਾਲਾ’॥ (ਮ:5/672)——————’’———-’’——–
42. ਦਾਸ ਦਾਸਨ ਕੋ ਕਰਿ ਲੇਹੁ ‘ਗੁੋਪਾਲਾ’॥ (ਮ:5/1080)—————————————’’———-’’——–
43. ਊਤਮ ਬਾਣੀ ਗਾਉ ‘ਗੁੋਪਾਲਾ’॥ (ਮ:5/1085)———————————————’’———-’’——–
44. ਟੂਟੀ ਗਾਢਨਹਾਰ ‘ਗੁੋਪਾਲ’॥ (ਮ:5/28)———————————————–ਗੋਪਾਲ——- ਗੁਪਾਲ
45. ਗੁਰਮੁਖਿ ਮਨੂਆ ਇਕਤੁ ਘਰਿ ਆਵੈ, ਮਿਲਉ ‘ਗੁੋਪਾਲ’ ਨੀਸਾਨੁ ਬਜਈਆ॥ (ਮ:4/833)——-’’———-’’—
46. ਜਗਦੀਸ ਈਸ ‘ਗੁੋਪਾਲ’ ਮਾਧੋ, ਗੁਣ ਗੋਵਿੰਦ ਵੀਚਾਰੀਐ॥ (ਮ:5/925)———————–’’———-’’——–
47. ਨਾਨਕ ! ਟੇਕ ‘ਗੁੋਪਾਲ’ ਕੀ, ਗੋਵਿੰਦ ਸੰਕਟ ਮੋਚ॥ (ਮ:5/926)—————————–’’———-’’——–
48. ਦੀਨ ਦਇਆਲ ‘ਗੁੋਪਾਲ’ ਗੋਵਿੰਦ॥ (ਮ:5/891)—————————————–’’———-’’——–
49. ਮਨ ਤੇ ਕਬਹੁ ਨ ਬਿਸਰੁ ‘ਗੁੋਪਾਲ’॥ (ਮ:5/893)—————————————-’’———-’’——–
50. ਗੁਨ ‘ਗੁੋਪਾਲ’ ਉਚਾਰੁ ਦਿਨੁ ਰੈਨਿ, ਭਏ ਕਲਮਲ ਹਾਨ॥ (ਮ:5/1121)———————-’’———-’’——–
51. ਤਜਿ ‘ਗੁੋਪਾਲ’ ਜਿ ਆਨ ਲਾਗੇ, ਸੇ ਬਹੁ ਪ੍ਰਕਾਰੀ ਰੋਤ॥ (ਮ:5/1121)———————-’’———-’’——–
52. ਗੁਣ ‘ਗੁੋਪਾਲ’ ਦਿਨੁ ਰੈਨਿ ਧਿਆਇਆ॥ (ਮ:5/1150)———————————–’’———-’’——–
53. ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਮਹਿ ਲਖੇ ‘ਗੁੋਪਾਲ’॥ (ਮ:5/1156)—————————————-’’———-’’——–
54. ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਪ੍ਰਗਟੇ ‘ਗੁੋਪਾਲ’॥ (ਮ:5/1184)—————————————’’———-’’——–
55. ਮੇਰੀ ਪਟੀਆ ਲਿਖਿ ਦੇਹੁ, ਸ੍ਰੀ ‘ਗੁੋਪਾਲ’॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1194)———————–’’————-’’——–
56. ਸਾਜਨ ਮੀਤ ਸਖਾ ਹਰਿ ਮੇਰੈ, ਗੁਨ ‘ਗੁੋਪਾਲ’ ਹਰਿ ਰਾਇਆ॥ (ਮ:5/1223)—————-’’———-’’——–
57. ਤਿਆਗਿ ‘ਗੁੋਪਾਲ’ ਅਵਰ ਜੋ ਕਰਣਾ, ਤੇ ਬਿਖਿਆ ਕੇ ਖੂਹ॥ (ਮ:5/1227)—————–’’———-’’——–
58. ਕਰ ਜੋਰਿ ਨਾਨਕੁ ਸਰਨਿ ਆਇਓ, ‘ਗੁੋਪਾਲ’ ਪੁਰਖ ਅਪਾਰ॥ (ਮ:5/1229)—————’’———-’’——–
59. ਗੁਨ ‘ਗੁੋਪਾਲ’ ਗਾਉ ਨੀਤ॥ (ਮ:5/1272)——————————————-’’———-’’——–
60. ਕਰੁਣ ਕ੍ਰਿਪਾਲ ‘ਗੁੋਪਾਲ’ ਦੀਨ ਬੰਧੁ, ਨਾਨਕ ! ਉਧਰੁ ਸਰਨਿ ਪਰੀਆ॥ (ਮ:5/1303)——-’’———-’’—–
61. ਬਿਚਰਤੇ ਨਿਰਭਯੰ ਸਤ੍ਰੁ ਸੈਨਾ, ਧਾਯੰਤੇ ‘ਗੁੋਪਾਲ’ ਕੀਰਤਨਹ॥ (ਮ:5/1356)—————’’———-’’——–
62. ਭਜੁ ਸਾਧਸੰਗਿ ‘ਗੁੋਪਾਲ’ ਨਾਨਕ ! ਹਰਿ ਚਰਣ ਸਰਣ ਉਧਰਣ ਕ੍ਰਿਪਾ॥ (ਮ:5/1359)——-’’———-’’——–
63. ਇਨ ਬਿਧਿ ਰਮਹੁ, ਗੋਪਾਲ ‘ਗੁੋਬਿੰਦੁ’॥ (ਮ:5/866)———————————-ਗੋਬਿੰਦੁ—— ਗੁਬਿੰਦ
64. ਮੋਹਿ ਮਿਲਿਓ ਪ੍ਰਭੁ ਆਪਨਾ, ਸੰਗੀ ਭਜਹਿ ‘ਗੁੋਬਿੰਦੁ’॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1364)————-’’———-’’——–
65. ਜਿਹ ਕ੍ਰਿਪਾਲੁ ਹੋਯਉ ‘ਗੁੋਬਿੰਦੁ’, ਸਰਬ ਸੁਖ ਤਿਨਹੂ ਪਾਏ॥ (ਮ:5/1386)—————-’’———-’’——–
66. ਪ੍ਰਗਟ ਭਏ ਆਪਹਿ ‘ਗੁੋਬਿੰਦ’, ਨਾਨਕ ! ਸੰਤ ਮਤਾਂਤ॥ (ਮ:5/254)———————’’———-’’——–
67. ਪ੍ਰਭ ਕਿਰਪਾਲ ਦਇਆਲ ‘ਗੁੋਬਿੰਦ’॥ (ਮ:5/866)———————————–’’———-’’——–
68. ਭਜਹੁ ‘ਗੁੋਬਿੰਦ’ ਭੂਲਿ ਮਤ ਜਾਹੁ॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1159)——————————-’’———-’’——–
69. ਪ੍ਰੀਤਿ ਲਾਇ ਹਰਿ ਧਿਆਇ, ਗੁਨ ‘ਗੁੋਬਿੰਦ’ ਸਦਾ ਗਾਇ॥ (ਮ:5/1230)—————–’’———-’’——–
70. ਜਿਸ ਨੋ ਭਏ ‘ਗੁੋਬਿੰਦ’ ਦਇਆਲਾ॥ (ਮ:5/1348)————————————’’———-’’——–
71. ਜਪਿ ਮਨ ! ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ‘ਗੁੋਬਿੰਦੇ’॥ (ਮ:4/800)———————————’’———-’’——–
72. ਸੰਸਾਰੁ ਸਮੁੰਦੇ ਤਾਰਿ ‘ਗੁੋਬਿੰਦੇ’॥ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/1196)—————————–’’———-’’——–
73. ਗੁਰ ਗੋਵਿੰਦੁ, ‘ਗੁੋਵਿੰਦੁ’ ਗੁਰੂ ਹੈ, ਨਾਨਕ ! ਭੇਦੁ ਨ ਭਾਈ॥ (ਮ:4/442)——————-’’———-’’——–
74. ਰਿਖੀਕੇਸ ਗੋਪਾਲ ‘ਗੁੋਵਿੰਦ’॥ (ਮ:5/897)—————————————–’’———-’’——–
75. ਪ੍ਰਗਟੇ ਆਨੂਪ ‘ਗੁੋਵਿੰਦ’॥ (ਮ:5/898)——————————————’’———-’’——–
76. ਸੋ ਮੰਗਾ ਦਾਨੁ ‘ਗੁੋਸਾਈਆ’, ਜਿਤੁ ਭੁਖ ਲਹਿ ਜਾਵੈ॥ (ਮ:5/1097)—————-ਗੋਸਾਈਆ—- ਗੁਸਾਈਆ
77. ਤੁਧੁ ਜੇਵਡੁ ਹੋਰੁ ਨ ਸੁਝਈ, ਮੇਰੇ ਮਿਤ੍ਰ ‘ਗੁੋਸਾਈਆ’॥ (ਮ:5/1098)——————’’———-’’——–
78. ਦਇਆ ਧਾਰੀ ਗੋਵਿਦ ‘ਗੁੋਸਾਈ’॥ (ਮ:5/891)——————————–ਗੋਸਾਈ—– ਗੁਸਾਈ
79. ਬੇਧੀਅਲੇ ਗੋਪਾਲ ‘ਗੁੋਸਾਈ’॥ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/1350)—————————-’’———-’’——–
80. ਸਾਈ ‘ਸੁੋਹਾਗਣਿ’ ਨਾਨਕਾ ! ਜੋ ਭਾਣੀ ਕਰਤਾਰਿ ਰੀ॥ (ਮ:5/400)——– ——–ਸੋਹਾਗਣਿ—– ਸੁਹਾਗਣਿ
81. ਆਗਿਆਕਾਰੀ ਸਦਾ ‘ਸੁੋਹਾਗਣਿ’, ਆਪਿ ਮੇਲੀ ਕਰਤਾਰਿ॥ (ਮ:3/785)—————’’———-’’——–
82. ਨਾਨਕ ! ਪਿਰੁ ਪਾਇਆ ਹਰਿ ਸਾਚਾ, ਸਦਾ ‘ਸੁੋਹਾਗਣਿ’ ਨਾਰਿ॥ (ਮ:3/785)———–’’———-’’——–
83. ਸਾਈ ‘ਸੁੋਹਾਗਣਿ’ ਠਾਕੁਰਿ ਧਾਰੀ॥ (ਮ:1/933)———————————–’’———-’’——–
84. ਸਾਈ ‘ਸੁੋਹਾਗਣਿ’ ਸਾਈ ਭਾਗਣਿ, ਜੈ ਪਿਰਿ ਕਿਰਪਾ ਧਾਰੀ॥ (ਮ:5/959)————–’’———-’’——–
85. ਨਾਨਕ ! ਸੁਖਿ ਵਸਨਿ ‘ਸੁੋਹਾਗਣੀ’, ਜਿਨ੍ ਪਿਆਰਾ ਪੁਰਖੁ ਹਰਿ ਰਾਉ॥ (ਮ:3/510)——ਸੋਹਾਗਣੀ—– ਸੁਹਾਗਣੀ
86. ਬਈਅਰਿ ਨਾਮਿ ‘ਸੁੋਹਾਗਣੀ’, ਸਚੁ ਸਵਾਰਣਹਾਰੋ॥ (ਮ:1/581) —————————’’———-’’——–
87. ਨਾਨਕ ! ਧੰਨੁ ‘ਸੁੋਹਾਗਣੀ’, ਜੋ ਭਾਵਹਿ ਵੇਪਰਵਾਹ॥ (ਮ:1/1088)————————-’’———-’’——–
88. ਛੂਟਰਿ ਤੇ ਗੁਰਿ ਕੀਈ ‘ਸੁੋਹਾਗਨਿ’, ਹਰਿ ਪਾਇਓ ਸੁਘੜ ਸੁਜਾਨੀ॥ (ਮ:5/1210)———–’’———-’’——–
89. ਹਰਿ ਹਰਿ, ਹਰਿ ਹਰਿ ਭਗਤਿ ਦ੍ਰਿੜਾਵਹੁ, ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ‘ਓੁਮਾਹਾ’ ਰਾਮ॥ (ਮ:4/698)———ਓਮਾਹਾ—– ਉਮਾਹਾ
90. ਹਰਿ ਹਰਿ, ਹਰਿ ਜਸੁ ਘੂਮਰਿ ਪਾਵਹੁ, ਮਿਲਿ ਸਤਸੰਗਿ ‘ਓੁਮਾਹਾ’ ਰਾਮ॥ (ਮ:4/698)—————-’’———-’’——–
91. ਹਰਿ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਪਾ ਧਾਰਿ ਗੁਰ ਮੇਲਹੁ, ਗੁਰਿ ਮਿਲਿਐ ਹਰਿ ‘ਓੁਮਾਹਾ’ ਰਾਮ॥ (ਮ:4/699)————-’’———-’’——
92. ਮੋ ਕਉ ਧਾਰਿ ਕ੍ਰਿਪਾ, ਮਿਲੀਐ ਗੁਰ ਦਾਤੇ, ਹਰਿ ਨਾਨਕ ਭਗਤਿ ‘ਓੁਮਾਹਾ’ ਰਾਮ॥ (ਮ:4/699)——–’’———-’’–
93. ਖਿਨੁ ਖਿਨੁ ਭਗਤਿ ਕਰਹ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ, ਗੁਰਮਤਿ ਭਗਤਿ ‘ਓੁਮਾਹਾ’ ਰਾਮ॥ (ਮ:4/699)—————’’———-’’——–
94. ਦੀਨ ਦਇਆਲ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰਿ ਮਾਧੋ ! ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ‘ਓੁਮਾਹਾ’ ਰਾਮ॥ (ਮ:4/699)—————–’’———-’’——–
95. ਆਪੇ ਹੀ ਆਪਿ ਆਪਿ ਵਰਤੈ, ਆਪੇ ਨਾਮਿ ‘ਓੁਮਾਹਾ’ ਰਾਮ॥ (ਮ:4/699)—————————’’———-’’——–
96. ਆਪੇ ਮਥਿ ਮਥਿ ਤਤੁ ਕਢਾਏ, ਜਪਿ ਨਾਮੁ ਰਤਨੁ ‘ਓੁਮਾਹਾ’ ਰਾਮ॥ (ਮ:4/699)———————’’———-’’——–
97. ਹਰਿ ਹਰਿ ਭਗਤਿ ਦ੍ਰਿੜੀ ਮਨਿ ਭਾਈ, ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ‘ਓੁਮਾਹਾ’ ਰਾਮ॥ (ਮ:4/6990)————-’’———-’’——–
98. ਹਰਿ ਹਰਿ ਦਾਤਿ ਕਰਹੁ ਪ੍ਰਭ ਭਾਵੈ, ਗੁਣ ਨਾਨਕ ! ਨਾਮੁ ‘ਓੁਮਾਹਾ’ ਰਾਮ॥ (ਮ:4/699)————–’’———-’’——–
99. ਹਰਿ ਹਰਿ ਕ੍ਰਿਪਾ ਧਾਰਿ ਮਧੁਸੂਦਨ, ਮਿਲਿ ਸਤਸੰਗਿ ‘ਓੁਮਾਹਾ’ ਰਾਮ॥ (ਮ:4/699)—————-’’———-’’——–
100. ਗੁਣ ਗਾਵਹ ਗੁਣ ਬੋਲਹ ਬਾਣੀ, ਹਰਿ ਗੁਣ ਜਪਿ ‘ਓੁਮਾਹਾ’ ਰਾਮ॥ (ਮ:4/699)——————–’’———-’’——–
101. ਹਰਿ ਹਰਿ ਅਤੁਲੁ ਤੋਲੁ ਅਤਿ ਭਾਰੀ, ਗੁਰਮਤਿ ਜਪਿ ‘ਓੁਮਾਹਾ’ ਰਾਮ॥ (ਮ:4/699)—————-’’———-’’———

ਭਾਗ-3 (ੳ)

ਹੇਠਾਂ ਉਹ ਤੁਕਾਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਂ ਤਾਂ ਇੱਕ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਦੋ ਲਗਾਂ ਹਨ ਜਾਂ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰਲੇ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਦੋ ਲਗਾਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਤਮਾਮ ਸ਼ਬਦ ਨਾਉਂ, ਪੜਨਾਉਂ ਤੇ ਕਿਰਿਆਵਾਚੀ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ

ਅਸਲ ਸ਼ਬਦ ——ਉਚਾਰਨ——- ਅਰਥ

ਜਿਨ੍ਹਾ ਪਿਰ ਕਾ ਸੁਆਦੁ ਨ ਆਇਓ, ਜੋ ਧੁਰਿ ਲਿਖਿਆ ਸੁੋ ਕਮਾਹਿ ॥ (ਮ:3/428)——ਸੋ——– ਸੁ——- ਉਹ (ਇੱਕ ਵਚਨ)
ਜਿਸੁ ਮਿਲਿਐ ਹਰਿ ਵਿਸਰੈ ਪਿਆਰੇ ! ਸੁੋ ਮੁਹਿ ਕਾਲੈ ਉਠਿ ਜਾਇ ॥ (ਮ:5/641)———’’———-’’——–’’—–
ਜੈਸਾ ਬੀਜੈ ਸੋ ਲੁਣੇ, ਜੋ ਖਟੇ ਸੁੋ ਖਾਇ ॥ (ਮ:1/730)——————————–’’———-’’——–’’——-
ਗੁਰਮੁਖਿ ਮੇਲਿ ਮਿਲਾਏ, ਸੁੋ ਜਾਣੈ ॥ (ਮ:1/946)———————————-’’———-’’——–’’——-
ਜੋ ਧੁਰਿ ਲਿਖਿਆ, ਸੁੋ ਆਇ ਪਹੁਤਾ, ਜਨ ਸਿਉ ਵਾਦੁ ਰਚਾਇਆ ॥ (ਮ:3/1154)——-’’———-’’——–’’—–
ਬਸਤੋ ਹੋਇ, ਹੋਇ ਸੁੋ ਊਜਰੁ, ਊਜਰੁ ਹੋਇ ਸੁ ਬਸੈ ॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1252)———-’’———-’’——–’’——
ਸੁੋ ਐਸਾ ਰਾਜਾ, ਸ੍ਰੀ ਗੋਪਾਲੁ ॥ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/1292)————————’’———-’’——–’’——-
ਸੁੋ ਐਸਾ ਰਾਜਾ, ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਪਤੀ ॥ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/1292)———————’’———-’’——–’’——-
ਸੁੋ ਐਸਾ ਰਾਜਾ, ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਧਣੀ ॥ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/1292)———————’’———-’’——–’’——-
ਗੁਰ ਉਪਦੇਸਿ ਜਵਾਹਰ ਮਾਣਕ, ਸੇਵੇ ਸਿਖੁ, ਸੁੋ ਖੋਜਿ ਲਹੈ ॥ (ਮ:1/1328)———-’’———-’’——–’’—–
ਸੋ ਭਗਉਤੀ, ਜੁੋ ਭਗਵੰਤੈ ਜਾਣੈ ॥ (ਮ:3/88)——————————-ਜੋ——– ਜੁ—- ਜਿਹੜਾ (ਇੱਕ ਵਚਨ)
ਤਿਨ ਘਰੁ ਰਾਖਿਅੜਾ, ਜੁੋ ਅਨਦਿਨੁ ਜਾਗੈ ਰਾਮ ॥ (ਮ:1/1110)—————’’———-’’——–’’——-
ਕਹਿ ਰਵਿਦਾਸ ! ਜੁੋ ਜਪੈ ਨਾਮੁ ॥ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/1196)—————–’’———-’’——–’’——-
ਰੁਦ੍ਰ ਧਿਆਨ ਗਿਆਨ ਸਤਿਗੁਰ ਕੇ, ਕਬਿ ਜਨ ਭਲ੍ਹ ਉਨਹ ਜੁੋ ਗਾਵੈ ॥ (ਭਟ ਭਲ੍ਹ/1396)——-’’——’’——–’’—–
ਓੁਂ ਨਮੋ ਭਗਵੰਤ ਗੁਸਾਈ ॥ (ਮ:5/897)———————————ਓ—— ਉਂ—– (ਵਿਆਪਕ ਪ੍ਰਭੂ)

ਭਾਗ-3 (ਅ)

ਮੁੋਲਿ ਅਮੁੋਲੁ ਨ ਪਾਈਐ, ਵਣਜਿ ਨ ਲੀਜੈ ਹਾਟਿ ॥ (ਮ:1/1087)——————-ਅਮੁਲ—— ਅਮੋਲ——- (ਕੀਮਤ ਰਹਿਤ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ)
ਨਿਤ ਨਿਤ ਜਾਗਰਣੁ ਕਰਹੁ ਸਦਾ ਸਦਾ, ਆਨੰਦੁ ਜਪਿ ਜਗਦੀਸੁੋਰਾ॥ (ਮ:4/1201)—-ਜਗਦੀਸੁਰਾ—– ਜਗਦੀਸੋਰਾ—- (ਪ੍ਰਭੂ)

ਭਾਗ-3 (ੲ)

(ਨਾਉਂ) ਅਸਲ ਸ਼ਬਦ—– ਉਚਾਰਨ—– ਅਰਥ

ਮੁੋਲਿ ਅਮੁੋਲੁ ਨ ਪਾਈਐ, ਵਣਜਿ ਨ ਲੀਜੈ ਹਾਟਿ ॥ (ਮ:1/1087)—————–ਮੁਲ——– ਮੋਲ——- ਮੁਲ (ਤੋਲਣ) ਨਾਲ
ਸੋਈ ਭਗਤੁ ਸੁਘੜੁ ਸੁੋਜਾਣਾ ॥ (ਮ:3/1335)——————————–ਸੁਜਾਣਾ—— ਸੋਜਾਣਾ—– ਸਮਝਦਾਰ

ਭਾਗ-3 (ਸ)

(ਪੜਨਾਉਂ) ਅਸਲ ਸ਼ਬਦ——-ਉਚਾਰਨ——ਅਰਥ

ਸਹਸ ਤਵ ਨੈਨ,ਨਨ ਨੈਨ ਹਹਿ ਤੋਹਿ ਕਉ, ਸਹਸ ਮੂਰਤਿ ਨਨਾ ਏਕ ਤੁੋਹੀ॥ (ਮ:1/13)———ਤੁਹੀ——— ਤੋਹੀ—– (ਤੇਰੀ)
ਰੇ ਜੀਅ ! ਨਿਲਜ ਲਾਜ ਤੁੋਹਿ ਨਾਹੀ ॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/330)——————————ਤੁਹਿ———-ਤੋਹਿ—– (ਤੈਨੂੰ)
ਓੁਹੀ ਪੀਓ ਓੁਹੀ ਖੀਓ, ਗੁਰਹਿ ਦੀਓ ਦਾਨੁ ਕੀਓ ॥ (ਮ:5/214)—————————ਓਹੀ—- ਉਹੀ—- ਉਹ (ਨਾਮ-ਨਸ਼ਾ)
ਓੁਹੀ ਭਾਠੀ ਓੁਹੀ ਪੋਚਾ, ਉਹੀ ਪਿਆਰੋ ਉਹੀ ਰੂਚਾ ॥ (ਮ:5/214)—————————’’———-’’——–’’——-

ਓੁਇ ਸੁਖ ਕਾ ਸਿਉ ਬਰਨਿ ਸੁਨਾਵਤ ॥ (ਮ:5/1205)———————————ਓਇ——- ਉਇ———- ਉਹ (ਪ੍ਰਭੂ ਮਿਲਾਪ ਦੇ) ਸੁਖ
ਓੁਨਿ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿ ਪਰਮ ਪਦੁ ਪਾਇਆ, ਉਧਰਿਆ ਸਗਲ ਬਿਸ੍ਵਾਨ ॥ (ਮ:5/1203)——ਉਨਿ—— ਓਨ—– (ਉਸ ਨੇ)
ਜੈਸੇ ਕੁੰਭ ਉਦਕ ਪੂਰਿ ਆਨਿਓ, ਤਬ ਓੁਹੁ ਭਿੰਨ ਦ੍ਰਿਸਟੋ ॥ (ਮ:5/1203)——————ਉਹੁ—— ਓਹ—- ਉਹ (ਪਾਣੀ)

ਭਾਗ-3 (ਹ)

(ਕਿਰਿਆ) ਅਸਲ ਸ਼ਬਦ———— ਉਚਾਰਨ———- ਅਰਥ

ਮਮਤਾ ਲਾਇ ਭਰਮਿ ਭੁੋਲਾਇਆ ॥ (ਮ:3/1128)————————–ਭੁਲਾਇਆ ———ਭੋਲਾਇਆ—– (ਕੁਰਾਹੇ ਪਾਇਆ)
ਜਿਹ ਠਾਕੁਰੁ ਸੁਪ੍ਰਸੰਨੁ ਭਯੁੋ, ਸਤਸੰਗਤਿ ਤਿਹ ਪਿਆਰੁ ॥ (ਮ:5/1386)———-ਭਯੋ———- ਭਯੁ (ਭਇਉ)———— ਹੋਇਆ

(ਨੋਟ ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਉਕਤ (ਭਾਗ-1, 2 ਵਿਚ) ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਨਿਯਮ ਉਚਾਰਨ ਤੋਂ ਇਸ ਭਾਗ-3 ਦੇ ਸਾਰੇ ਹੀ ਭਾਗਾਂ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਕੁਝ ਅਲੱਗ ਹੈ ਭਾਵ ਕਿਤੇ ਔਂਕਡ਼ ਉਚਾਰੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਕਿਤੇ ਹੋੜਾ।)

JAAP (Part 1)

admin

February 12, 2017

ਕੀ ‘ਜਾਪ’ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਲਿਖਣਸ਼ੈਲੀ (ਵਿਆਕਰਨ) ਰਾਹੀਂ ਅਖੌਤੀ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ? (ਭਾਗ-1)

(ਵੱਡਾ ਲੇਖ ਕਰਨਾ ਮਜ਼ਬੂਰੀ ਸੀ ਜਿਸ ਲਈ ਮਾਫੀ ਚਾਹਾਂਗਾ, ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਲਈ ਵੀਚਾਰਨ ਯੋਗ ਨੁਕਤਾ ਲਾਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ਲੇਖ ਛੋਟਾ ਰਹੇ ਇਸ ਲਈ ਕੇਵਲ ‘ਜਾਪ’ ਰਚਨਾ ਵਾਲੇ ਨੁਕਤੇ ਹੀ ਵਿਚਾਰੇ ਗਏ ਹਨ। )
ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਸ. ਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ ਵਿਰਦੀ ਜੀ ਦੀ ਵੀਚਾਰ ਚਰਚਾ ਦੌਰਾਨ ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵਾਰ ਵਾਰ ‘ਜਾਪ’ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਕਰਣ ਦੀ ਕਸੌਟੀ ’ਤੇ ਲਗਾ ਕੇ ਅਖੌਤੀ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੀ ਇਹ ਤਰੀਕਾ ਸਹੀ ਹੈ ? ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਦੀ ਵੀਚਾਰ ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਵਰਤੀ ਗਈ ਵਿਆਕਰਣ ਨਿਯਮਾਵਲੀ ਨੂੰ ਹੀ ਅਧਾਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।
ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਪਣੇ ਲੇਖ ਦੀ ਆਰੰਭਤਾ ਇਉਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ:-
ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਕਰਣ ਦੇ ਕੁਝ ਨਿਯਮ, ਜੋ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੱਚੀ ਬਾਣੀ ਵਿਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਅੱਗੇ ਲਿਖੇ ਹਨ । ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਿਯਮਾਂ ਨੂੰ ਅਖੌਤੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਨ ਵਰਤੇ ਜਾਣਾ ਸਾਬਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਰਚਨਾਵਾਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀਆਂ ਨਹੀ।
ਆਓ, ਹੁਣ ਵੇਖੀਏ ਕਿ ਅਖੌਤੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚ ਇਹ ਨਿਯਮ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀ । ਜੇ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਕਹ ਸਕਾਂਗੇ ; ਨਹੀ, ਤਾਂ ਇਹ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਕਿਵੇਂ ? ਦਸ ਗੁਰੂ ਇਕੋ ਜੋਤਿ ਹਨ ; ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਕ-ਸਾਰ ਨਿਯਮ ਹੋਣੇ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹਨ। (ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ)
ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਨੰ. ਸੰਖਿਆ ਦੇ ਕੇ ਆਪਣੇ ਵੀਚਾਰ ਇਉਂ ਰੱਖੇ:-
1. ਪ੍ਰਸ਼ਨ:-
(ਗਲਤੀ ਨੰ: ੮): ਆਦਿ ਰੂਪ ਅਨਾਦਿ ਮੂਰਤਿ ਅਜੋਨਿ ਪੁਰਖ ਅਪਾਰ ॥..॥੭੯॥ ਪੁਰਖ ਅੱਖਰ ਇਕ ਵਚਨ ‘ਪੁਰਖੁ’ ਲਿਖਿਆ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਅਤੇਰੂਪ ਦੇ ‘ਪ’ ਨੂੰ ਔਕੁੜ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ। (ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ)
ਉੱਤਰ:- ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਉਹ ਸ਼ਬਦ ਮੌਜ਼ੂਦ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀਰ ਜੀ ‘ਜਾਪ’ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਅਖੌਤੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ:-
ਮੇਰਾ ਤਨੁ ਅਰੁ ਧਨੁ ਮੇਰਾ, ਰਾਜ ਰੂਪ
ਮੈ ਦੇਸੁ ॥ ਸਿਰੀ ਰਾਗੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੪੭)
ਤੂੰਹੀ ਰਸ ਤੂੰਹੀ ਜਸ, ਤੂੰਹੀ ਰੂਪ ਤੂਹੀ ਰੰਗ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੧੩)
ਕਰਹੁ ਕਿ੍ਰਪਾ ਸਰਬ ਕੇ ਦਾਤੇ, ਏਕ ਰੂਪ ਲਿਵ ਲਾਵਹੁ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੧੬)
ਮੁਕਤ ਭਏ ਪ੍ਰਭ ਰੂਪ ਨ ਰੇਖੰ ॥੧॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੨੨੩)
ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ, ਜਨ ਕਾ ਰੂਪਰੰਗੁ ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੬੪)
ਕਲਿਆਣ ਰੂਪ ਮੰਗਲ ਗੁਣ ਗਾਮ ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੭੪)
ਭਲਾ ਭਲਾ ਭਲਾ ਤੇਰਾ ਰੂਪ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੭੯)
ਅਨਦ ਰੂਪ ਮੰਗਲ ਸਦ ਜਾ ਕੈ ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੮੪)
ਓਤਿ ਪੋਤਿ ਰਵਿਆ ਰੂਪ ਰੰਗ ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੮੭)
ਨਾਨਕ ਆਪਨ ਰੂਪ ਆਪ ਹੀ ਉਪਰਜਾ ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੯੧)
ਸਫਲ ਦਰਸਨੁ ਸੁੰਦਰ ਹਰਿ ਰੂਪ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੯੩)
ਏਕ ਰੂਪਜਾ ਕੇ ਰੰਗ ਅਨੇਕ ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੯੫)
ਅਚਰਜ ਰੂਪ ਸੰਤਨ ਰਚੇ ਨਾਨਕ ਨਾਮਹਿ ਰੰਗ ॥ ਗਉੜੀ ਕੀ ਵਾਰ:੨ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੩੧੯)
ਜਹ ਗੁਨ ਗਾਇ ਆਨੰਦ ਮੰਗਲ ਰੂਪ ਤਹਾਂ ਸਦਾ ਸੁਖ ਸੰਪਦ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੨੦੪)
ਦੇਖਿਓ ਦਿ੍ਰਸਟਿ ਸਰਬ ਮੰਗਲ ਰੂਪਉਲਟੀ ਸੰਤ ਕਰਾਏ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੨੦੫)
ਮੰਗਲ ਰੂਪਪ੍ਰਾਨ ਜੀਵਨ ਧਨ ਸਿਮਰਤ ਅਨਦ ਘਨਾ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੨੧੫)
ਨਾਵ ਰੂਪਸਾਧਸੰਗ ਨਾਨਕ ਪਾਰਗਰਾਮੀ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੨੩੦)
ਦਾਸ ਅਨਿੰਨ ਮੇਰੋ ਨਿਜ ਰੂਪ॥ ਸਾਰੰਗ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/ਅੰਗ ੧੨੫੨)
ਘਨੁ ਗਰਜਤ ਗੋਬਿੰਦ ਰੂਪ॥ ਮਲਾਰ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੨੭੨)
ਜਿਸੁ ਰੂਪਨ ਰੇਖ ਵਡਾਮ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੧੨੯੭)
ਕਿ੍ਰਪਾ ਨਿਧਾਨ ਰੰਗ ਰੂਪ ਰਸ ਨਾਮੁ ਨਾਨਕ ਲੈ ਲਾਹਿਓ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੩੦੩)
ਹਰਖਵੰਤ ਆਨੰਤ ਰੂਪ ਨਿਰਮਲ ਬਿਗਾਸੀ ॥ ਸਵਈਏ ਸ੍ਰੀ ਮੁਖਬਾਕੜ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੩੮੬)
ਅਲਖ ਰੂਪ ਜੀਅ ਲਖੜਾ ਨ ਜਾਈ ॥ ਸਵਈਏ ਮਹਲੇ ਚਉਥੇ ਕੇ (ਭਟ ਗਯੰਦ/ਅੰਗ ੧੪੦੧)
ਜੋ ਪ੍ਰਾਨੀ ਨਿਸਿ ਦਿਨੁ ਭਜਵ ਰੂਪ ਰਾਮ ਤਿਹ ਜਾਨੁ ॥ ਸਲੋਕ ਵਾਰਾਂ ਤੇ ਵਧੀਕ (ਮ:੯/ਅੰਗ ੧੪੨੭)

(ਅਤੇ)

ਅੰਤਰਜਾਮੀ ਪੁਰਖ ਬਿਧਾਤੇ ਸਰਧਾ ਮਨ ਕੀ ਪੂਰੇ ॥ ਸੋਹਿਲਾ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੩)
ਤੁਮ ਦਾਤੇ ਤੁਮ ਪੁਰਖ ਬਿਧਾਤੇ ਤੁਧੁ ਜੇਵਡੁ ਅਵਰੁ ਨ ਸੂਰਾ ਜੀਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੯੯)

ਨੈਨ ਨਿਹਾਲੀ ਤਿਸੁ ਪੁਰਖਦਇਆਲੈ ॥ ਮਾਝ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੦੨)
ਵਣੁ ਤਿਣੁ ਪ੍ਰਭ ਸੰਗਿ ਮਉਲਿਆ ਸੰਮ੍ਰਥ ਪੁਰਖ ਅਪਾਰੁ ॥ ਮਾਝ ਬਾਰਹਮਾਹਾ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੩੪)
ਹਰਿ ਜੀ ਅੰਤਰਿ ਬਾਹਰਿ ਤੁਮ ਸਰਣਾਗਤਿ ਤੁਮ ਵਡ ਪੁਰਖ ਵਡੋਲੀ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੧੬੯)
ਜਗਜੀਵਨ ਅਪਰੰਪਰ ਸੁਆਮੀ ਜਗਦੀਸੁਵ ਪੁਰਖ ਬਿਧਾਤੇ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੧੬੯)
ਆਦਿ ਪੁਰਖ ਅਪਰੰਪਰ ਦੇਵ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੮੭)
ਅੰਤਰਜਾਮੀ ਪੁਰਖ ਬਿਧਾਤੇ ਸਰਧਾ ਮਨ ਕੀ ਪੂਰੇ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੦੫)
ਨਿਬਾਹਿ ਲੇਹੁ ਮੋ ਕਉ ਪੁਰਖ ਬਿਧਾਤੇ ਓੜਿ ਪਹੁਚਾਵਹੁ ਦਾਤੇ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੦੯)
ਤੁਮਰਾ ਮਰਮੁ ਤੁਮਾ ਹੀ ਜਾਨਿਆ ਤੁਮ ਪੂਰਨ ਪੁਰਖਬਿਧਾਤੇ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੦੯)
ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਅਗਾਧਿ ਬੋਧ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੧੨)
ਦਇਆਲਪੁਰਖਪੂਰਨ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲੈ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੪੦)
ਦਇਆਲ ਪੁਰਖ ਕਿਰਪਾ ਕਰਹੁ ਨਾਨਕ ਦਾਸ ਦਸਾਨੀ ॥ ਜੁਮਲਾ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੪੨)
ਮੇਰੇ ਮੀਤ ਸਖਾ ਹਰਿ ਜੀਉ ਗੁਰ ਪੁਰਖ ਬਿਧਾਤੇ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੪੭)
ਬਿਨਵੰਤਿ ਨਾਨਕ ਰਾਜੁ ਨਿਹਚਲੁ ਪੂਰਨ ਪੁਰਖਭਗਵਾਨਾ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੪੮)
ਬੇਅੰਤ ਗੁਣ ਤੇਰੇ ਕਥੇ ਨ ਜਾਹੀ ਸਤਿਗੁਰ ਪੁਰਖਮੁਰਾਰੇ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੪੮)
ਭਗਤਿ ਵਛਲ ਪੁਰਖਪੂਰਨ ਮਨਹਿ ਚਿੰਦਿਆ ਪਾਈਐ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੪੯)
ਖੋਜਿ ਲਹਉ ਹਰਿ ਸੰਤ ਜਨਾ ਸੰਗੁ ਸੰਮਿ੍ਰਥ ਪੁਰਖ ਮਿਲਾਏ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੪੯)
ਪ੍ਰਗਟ ਪੁਰਖਸਭ ਠਾਊ ਜਾਨੇ ॥ ਗਉੜੀ ਬ.ਅ. (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੫੨)
ਪੂਰਨ ਘਟ ਘਟ ਪੁਰਖਬਿਸੇਖਾ ॥ ਗਉੜੀ ਬ.ਅ. (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੫੯)
ਅਲਖ ਅਭੇਵ ਪੁਰਖਪਰਤਾਪ ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੮੦)
ਸਤਿ ਪੁਰਖਸਭ ਮਾਹਿ ਸਮਾਣੀ ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੮੪)
ਸਤਿ ਪੁਰਖ ਪੂਰਨ ਬਿਬੇਕ ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੮੭)
ਆਦਿ ਪੁਰਖ ਕਾਰਣ ਕਰਤਾਰ ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੯੦)
ਨਾਨਕ ਤੁਮਰੀ ਸਰਨਿ ਪੁਰਖਭਗਵਾਨ ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੯੦)
ਸਰਨਿ ਨਾਨਕ ਪ੍ਰਭ ਪੁਰਖਦਇਆਲ ॥ ਗਉੜੀ ਥਿਤੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੯੯)
ਸਰਣਿ ਨਾਨਕ ਪ੍ਰਭ ਪੁਰਖਦਇਅਲੀਆ ॥ ਆਸਾ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੩੮੫)
ਆਦਿ ਪੁਰਖ ਗੁਰ ਦਰਸ ਨ ਦੇਖਹਿ ॥ ਆਸਾ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੪੧੬)
ਆਦਿ ਪੁਰਖ ਤੇਰਾ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਇਆ ਕਰਿ ਕਰਿ ਦੇਖਹਿ ਵੇਸ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੪੧੭)
ਕਹਿ ਕਬੀਰ ਮੋਹਿ ਬਿਆਹਿ ਚਲੇ ਹੈ ਪੁਰਖਏਕ ਭਗਵਾਨਾ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ਅੰਗ ੪੮੨)
ਬਿਖੁ ਫਲ ਸੰਚਿ ਭਰੇ ਮਨ ਐਸੇ ਪਰਮ
ਪੁਰਖਪ੍ਰਭ ਮਨ ਬਿਸਰੇ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਧੰਨਾ/ਅੰਗ ੪੮੭)
ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਪ੍ਰਭ ਪੁਰਖ ਦਇਆਲਾ ਕੀਮਤਿ ਕਹਣੁ ਨ ਜਾਈ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੪੯੮)
ਦਇਆਲ ਪੁਰਖ ਸਰਬ ਕੇ ਠਾਕੁਰ ਬਿਨਉ ਕਰਉ ਕਰ ਜੋਰਿ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੫੦੦)
ਛੇਦਿ ਅਹੰਬੁਧਿ ਕਰੁਣਾ ਮੈ ਚਿੰਤ ਮੇਟਿ ਪੁਰਖ ਅਨੰਤ ॥ ਗੂਜਰੀ ਅਸਟ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੫੦੮)
ਤੁਮ ਪਵਿਤ੍ਰ ਪਾਵਨ ਪੁਰਖ ਪ੍ਰਭ ਸੁਆਮੀ ਹਮ ਕਿਉ ਕਰਿ ਮਿਲਹ ਜੂਠਾਰੀ ॥ ਦੇਵਗੰਧਾਰੀ(ਮ:੪/ਅੰਗ੫੨੮)
ਬਡ ਪੁਰਖ ਪੂਰਨ ਗੁਣ ਸੰਪੂਰਨ ਭ੍ਰਮ ਭੀਤਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਮਿਲਿ ਭਗਹ ॥ ਬਿਹਾਗੜਾ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੫੪੪)
ਰਾਂਡ ਨ ਬੈਸਈ ਪ੍ਰਭ ਪੁਰਖ ਚਿਰਾਣੇ ॥ ਬਿਹਾਗੜਾ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੫੪੪)
ਬਿਨਵੰਤਿ ਨਾਨਕ ਮਨ ਇਛ ਪਾਈ ਹਰਿ ਮਿਲੇ ਪੁਰਖ ਚਿਰਾਣੇ ॥ ਬਿਹਾਗੜਾ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੫੪੪)
ਦਇਆਲ ਪੁਰਖ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਭ ਦਾਤੇ ॥ ਵਡਹੰਸ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੫੬੩)
ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਹਰਿ ਆਪਿ ਮਿਲਾਏ ਮਿਲਿ ਸਤਿਗੁਰ ਪੁਰਖ ਸੁਖੁ ਹੋਈ ॥ ਵਡਹੰਸ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੫੭੨)
ਸੰਮਾਇ ਪੂਰਨ ਪੁਰਖ ਕਰਤੇ ਆਪਿ ਆਪਹਿ ਜਾਣੀਐ ॥ ਵਡਹੰਸ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੫੭੮)
ਆਤਮ ਬ੍ਰਹਮੁ ਚੀਨਿ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ਸਤਸੰਗਤਿ ਪੁਰਖ ਤੁਮਾਰੀ ॥ ਸੋਰਠਿ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੬੦੭)
ਪੂਰਨ ਭਗਤੁ ਪੁਰਖ ਸੁਆਮੀ ਕਾ ਸਰਬ ਥੋਕ ਤੇ ਨਿਆਰਾ ॥ ਸੋਰਠਿ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੬੧੧)
ਤੁਮ ਸੁਖਦਾਈ ਪੁਰਖ ਬਿਧਾਤੇ ਤੁਮ ਰਾਖਹੁ ਅਪੁਨੇ ਬਾਲਾ ॥ ਸੋਰਠਿ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੬੧੩)
ਅਨਦੁ ਭਇਆ ਪੇਖਤ ਹੀ ਨਾਨਕ ਪ੍ਰਤਾਪ ਪੁਰਖ ਨਿਰਬਾਣੀ ॥ ਸੋਰਠਿ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੬੧੪)
ਸਮਰਥ ਪੁਰਖ ਪੂਰਨ ਬਿਧਾਤੇ ਆਪੇ ਕਰਣੈਹਾਰਾ ॥ ਸੋਰਠਿ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੬੧੮)
2. ਪ੍ਰਸ਼ਨ:-ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਅਗਲੇ ਨੰ. ’ਤੇ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ:-
(ਗਲਤੀ ਨੰ: ੧੦): ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ‘‘ਕਿ ਸਾਹਾਨ ਸਾਹ ਹੈਂ ॥੧੦੯॥ ਵਿਚ ਸਾਹ = ਸਾਹੁ (ਇਕਵਚਨ) ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ। (ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ)
ਉੱਤਰ:- ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਸਾਹ’ ਸ਼ਬਦ ਇਉਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ:-
ਆਪੇਸਾਹ ਵਡੇ ਪ੍ਰਭ ਸੁਆਮੀ ਹਮ ਵਣਜਾਰੇ ਹਹਿ ਤਾ ਚੇ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੧੬੯)
ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਤਨੁ ਜੀਉ ਰਾਸਿ ਸਭ ਤੇਰੀ ਜਨ ਨਾਨਕ ਕੇਸਾਹ ਪ੍ਰਭ ਸਾਚੇ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੧੬੯)
ਰਾਮ ਨਾਮ ਧਨੁ ਸੰਚਵੈ ਸਾਚ ਸਾਹ ਭਗਵੰਤ ॥ ਗਉੜੀ ਥਿਤੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੯੭)
ਤੂ ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਆਪਿ ਹੈ ਸਚੁ ਸਾਹ ਹਮਾਰੇ ॥ ਗਉੜੀ ਕੀ ਵਾਰ:੧ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੩੦੮)
ਧੰਨੁਸਾਹ ਪੂਰੇ ਬਖਸਿੰਦ ॥ ਆਸਾ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੩੭੨)
ਖਖੈ ਖੁੰਦਕਾਰੁ ਸਾਹ ਆਲਮੁ ਕਰਿ ਖਰੀਦਿ ਜਿਨਿ ਖਰਚੁ ਦੀਆ ॥ ਆਸਾ ਪਟੀ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੪੩੨)
ਸਭਨਾ ਕੀ ਤੂ ਆਸ ਹੈ ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ, ਸਭਿ ਤੁਝਹਿ ਧਿਆਵਹਿ ਮੇਰੇਸਾਹ॥ ਧਨਾਸਰੀ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੬੭੦)
ਮੁਹਬਤੇ ਮਨਿ ਤਨਿ ਬਸੈ ਸਚੁ ਸਾਹਬੰਦੀ ਮੋਚ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਤਿਲੰਗ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੭੨੪)
ਕੀਮਤਿ ਕਹਣੁ ਨ ਜਾਈਐ ਸਚੁ ਸਾਹ ਅਡੋਲੈ ॥ ਮਾਰੂ ਵਾਰ:੨ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੧੦੨)
ਬੇਸੁਮਾਰ ਵਡਸਾਹ ਦਾਤਾਰਾ ਊਚੇ ਹੀ ਤੇ ਊਚਾ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੨੩੫)
ਤੁਮ੍ ਹਰਿਸਾਹ ਵਡੇ ਪ੍ਰਭ ਸੁਆਮੀ ਹਮ ਵਣਜਾਰੇ ਰਾਸਿ ਦੇਨ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੧੨੯੫)
3. ਪ੍ਰਸ਼ਨ:-
(ਗਲਤੀ ਨੰ: ੫):ਅਰੂਪ ਹੈਂ ॥ ਅਨੂਪ ਹੈਂ ॥ ਅਜੂਪ ਹੈਂ ॥ ਅਭੂਪ ਹੈਂ॥੨੯॥ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਪਦ ਪੁਲਿੰਗ ਇਕ ਵਚਨ ਵਾਚਕ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਪਦ ਦੇ ਆਖਰੀ ਸ਼ਬਦ ‘‘ਪ” ਦੇ ਥੱਲੇ ਔਂਕੜ ਲਗਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਹੋਣਾ ਸੀ ਅਰੂਪੁ, ਅਨੂਪੁ । (ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ)
ਉੱਤਰ:-(ਨੋਟ ਸ਼ਬਦ ਅਜੂਪ ਅਤੇ ਅਭੂਤ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਨਹੀਂ ਪਰ ਰੂਪ ਅਤੇ ਅਨੂਪ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।)
ਸਦਾ ਬਿਗਾਸੈ ਪਰਮਲਰੂਪ॥ ਆਸਾ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੩੫੨)
ਵਿਸਮਾਦੁ ਰੂਪ ਵਿਸਮਾਦੁ ਰੰਗ ॥ ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੪੬੩)
ਨਾ ਤਿਸੁ ਰੂਪ ਵਰਨੁ ਨਹੀ ਰੇਖਿਆ ਸਾਚੈ ਸਬਦਿ ਨੀਸਾਣੁ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸੋਰਠਿ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੫੯੭)
ਗੋਬਿੰਦ ਜੀਵਨ ਪ੍ਰਾਨ ਧਨ ਰੂਪ॥ ਜੈਤਸਰੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੭੦੧)
ਸੋ ਸੁਆਮੀ ਤੁਮ ਨਿਕਟਿ ਪਛਾਨੋ ਰੂਪ ਰੇਖ ਤੇ ਨਿਆਰਾ ॥ ਜੈਤਸਰੀ (ਮ:੯/ਅੰਗ ੭੦੩)
ਨਿਰਮਲ ਰੂਪਅਨੂਪ ਸੁਆਮੀ ਕਰਮ ਭੂਮਿ ਬੀਜਨ ਸੋ ਖਾਵਨ ॥ ਟੋਡੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੭੧੭)
ਕਵਨ ਰੂਪ ਦਿ੍ਰਸਟਿਓ ਬਿਨਸਾਇਓ ॥ ਸੂਹੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੭੩੬)
ਜੀਵਨ ਰੂਪ ਅਨੂਪ ਦਇਆਲਾ ॥ ਸੂਹੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੭੬੦)
ਏਕ ਰੂਪ ਸਗਲੋ ਪਾਸਾਰਾ ॥ ਬਿਲਾਵਲੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੦੩)
ਰੂਪਨ ਧੂਪ ਨ ਗੰਧ ਨ ਦੀਪਾ ਓਤਿ ਪੋਤਿ ਅੰਗ ਅੰਗ ਸੰਗਿ ਮਉਲੀ ॥ ਬਿਲਾਵਲੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੨੨)
ਅਗਮ ਰੂਪ ਅਬਿਨਾਸੀ ਕਰਤਾ ਪਤਿਤ ਪਵਿਤ ਇਕ ਨਿਮਖ ਜਪਾਈਐ ॥ ਬਿਲਾਵਲੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੨੨)
ਆਨਦ ਰੂਪ ਧਿਆਵਹੁ ॥ ਬਿਲਾਵਲੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੩੦)
ਨਹ ਰੂਪ ਧੂਪ ਨ ਨੈਣ ਬੰਕੇ ਜਹ ਭਾਵੈ ਤਹ ਰਖੁ ਤੁਹੀ ॥ ਬਿਲਾਵਲੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੪੭)
ਪਰਮ ਜੋਤਿ ਪੁਰਖੋਤਮੋ ਜਾ ਕੈ ਰੇਖ ਨਰੂਪ॥ ਬਿਲਾਵਲੁ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ਅੰਗ ੮੫੭)
ਧੰਨੁ ਗੁਰਦੇਵ ਅਤਿ ਰੂਪ ਬਿਚਖਨ ॥ ਗੋਂਡ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ਅੰਗ ੮੭੨)
ਆਨੰਦ ਹਰਿ ਰੂਪ ਦਿਖਾਇਆ ॥ ਰਾਮਕਲੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੯੬)
ਅਨਦ ਰੂਪ ਪ੍ਰਗਟਿਓ ਸਭ ਥਾਨਿ ॥ ਰਾਮਕਲੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੯੯)
ਦੇਖਿਓ ਅਚਰਜੁ ਮਹਾ ਮੰਗਲ ਰੂਪ ਕਿਛੁ ਆਨ ਨਹੀ ਦਿਸਟਾਵੈ ॥ ਨਟ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੯੭੮)
ਗੁਰ ਰੂਪ ਮੁਰਾਰੇ ਤਿ੍ਰਭਵਣ ਧਾਰੇ ਤਾ ਕਾ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਇਆ ॥ ਤੁਖਾਰੀ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੧੧੧੨)
ਰੂਪ ਰੰਗ ਦੇ ਨਾਮਿ ਸਵਾਰੀ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੧੪੩)
ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਕੀ ਸਰਣੀ ਆਏ ਕਲਿਆਣ ਰੂਪ ਜਪਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਮੰਤੁ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੧੮੪)
ਕੂਜਾ ਬਾਂਗ ਨਿਵਾਜ ਮੁਸਲਾ ਨੀਲ ਰੂਪ ਬਨਵਾਰੀ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੧੧੯੧)
ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਗੋਵਿੰਦਰੂਪ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੧੯੨)
(ਅਤੇ)
ਰਵਿ ਸਸਿ ਦੀਪ ਅਨੂਪ ਜੋਤਿ ਤਿ੍ਰਭਵਣਿ ਜੋਤਿ ਅਪਾਰ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੫੭)
ਤੇਰੇ ਬਚਨ ਅਨੂਪ ਅਪਾਰ ਸੰਤਨ ਆਧਾਰ ਬਾਣੀ ਬੀਚਾਰੀਐ ਜੀਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੦)
ਏਕ ਜੁ ਬਾਤ ਅਨੂਪ ਬਨੀ ਹੈ ਪਵਨ ਪਿਆਲਾ ਸਾਜਿਆ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ਅੰਗ ੯੨)
ਅਨੂਪ ਪਦਾਰਥੁ ਨਾਮੁ ਸੁਨਹੁ ਸਗਲ ਧਿਆਇਲੇ ਮੀਤਾ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੦੮)
ਮੋਹਨ ਲਾਲ ਅਨੂਪ ਸਰਬ ਸਾਧਾਰੀਆ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੪੧)
ਮੋਹਨ ਤੇਰੇ ਬਚਨ ਅਨੂਪ ਚਾਲ ਨਿਰਾਲੀ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੪੮)
ਉਰਝਿ ਰਹਿਓ ਸਭ ਸੰਗਿ ਅਨੂਪ ਰੂਪਾਵਤੀ ॥ ਗਉੜੀ ਬ.ਅ. (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੬੧)
ਅਤਿ ਸੁੰਦਰ ਅਪਾਰ ਅਨੂਪ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੭੯)
ਚਰਨ ਕਮਲ ਜਾ ਕੇ ਅਨੂਪ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੯੩)
ਨਉ ਘਰ ਦੇਖਿ ਜੁ ਕਾਮਨਿ ਭੂਲੀ ਬਸਤੁ ਅਨੂਪ ਨ ਪਾਈ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ਅੰਗ ੩੩੯)
ਜੋਤਿ ਸਰੂਪੀ ਤਤ ਅਨੂਪ॥ ਗਉੜੀ ਥਿਤੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ਅੰਗ ੩੪੪)
ਏਕੋ ਸਰਵਰੁ ਕਮਲ ਅਨੂਪ॥ ਆਸਾ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੩੫੨)
ਨਿਰਮਲ ਰੂਪ ਅਨੂਪ ਸੁਆਮੀ ਕਰਮ ਭੂਮਿ ਬੀਜਨ ਸੋ ਖਾਵਨ ॥੧॥ ਟੋਡੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੭੧੭)
ਗੁਣ ਨਿਧਾਨ ਗੋਵਿੰਦ ਅਨੂਪ॥ ਤਿਲੰਗ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੭੨੪)
ਜੀਵਨ ਰੂਪ ਅਨੂਪ ਦਇਆਲਾ ॥ ਸੂਹੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੭੬੦)
ਸਰੀਰ ਸਰੋਵਰ ਭੀਤਰੇ ਆਛੈ ਕਮਲ ਅਨੂਪ॥ ਬਿਲਾਵਲੁ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ਅੰਗ ੮੫੭)
ਅਚਰਜ ਕਥਾ ਮਹਾ ਅਨੂਪ॥ ਗੋਂਡ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੬੮)
ਆਨਦ ਰੂਪ ਅਨੂਪ ਅਗੋਚਰ ਗੁਰ ਮਿਲਿਐ ਭਰਮੁ ਜਾਇਆ ॥ ਮਾਰੂ ਸੋਲਹੇ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੧੦੪੨)
ਮਨੁ ਤਨੁ ਮਉਲਿਓ ਅਤਿ ਅਨੂਪ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੧੮੦)
ਰਵਿਦਾਸ ਧਿਆਏ ਪ੍ਰਭ ਅਨੂਪ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੧੯੨)
ਪ੍ਰਭ ਸੁੰਦਰ ਚਤੁਰ ਅਨੂਪ ਬਿਧਾਤੇ ਤਿਸ ਸਿਉ ਰੁਚ ਨਹੀ ਰਾਈ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੨੧੩)
ਉਰਝਿ ਰਹਿਓ ਸਭ ਸੰਗਿ ਅਨੂਪ ਰੂਪਾਵਤੀ ॥ ਫੁਨਹੇ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੩੬੧)
ਵਸਦੀ ਸਘਨ ਅਪਾਰ ਅਨੂਪ ਰਾਮਦਾਸ ਪੁਰ ॥ ਫੁਨਹੇ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੩੬੨)
4. ਪ੍ਰਸ਼ਨ:-
(ਗਲਤੀ ਨੰ: ੧੦):
ਅਰੂਪ ਹੈਂ ॥ ਅਨੂਪ ਹੈਂ ॥ ‘‘ਹੈ”
ਅੱਖਰ ਤੇ ਬਿੰਦੀ ਨਹੀ ਲਿਖੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ। (ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ)
ਉੱਤਰ:- ਗੁਰਬਾਣੀ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ:- ਏਕਲ ਮਾਟੀ ਕੁੰਜਰ ਚੀਟੀ ਭਾਜਨ ਹੈਂ ਬਹੁ ਨਾਨਾ ਰੇ ॥ ਮਾਲੀ ਗਉੜਾ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/ਅੰਗ ੯੮੮)
ਤੂ ਜੁ ਦਇਆਲੁ ਕਿ੍ਰਪਾਲੁ ਕਹੀਅਤੁਹੈਂਅਤਿਭੁਜ ਭਇਓ ਅਪਾਰਲਾ ॥ ਮਲਾਰ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/ਅੰਗ ੧੨੯੨)
ਸ. ਦਲਬਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਆਪਣਾ ਲੇਖ ਸਮਾਪਤ ਇਉਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ:-
ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਹੀ ਇਸ ਝੂਠ ਦੇ ਰਾਹ ਤੇ ਤੋਰਨ ਵਾਲੇ ਗ੍ਰੰਥ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਮੰਨ ਰਹੇ ਹਨ । ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਾਪੁ, ਸਵੈਯੇ (ਸ੍ਰਾਵਗ ਸੁਧ..), ਚੌਪਈ (ਹਮਰੀ ਕਰੋ..), ਅਰਦਾਸ ਦਾ ਮੁਖੜਾ (ਪਿ੍ਰਥਮ ਭਗਉਤੀ..) ਇਸ ਗਲਤੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰੇ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚੋਂ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਮਾਮੂਲੀ ਕਵੀਆਂ ਰਾਮ-ਸਯਾਮ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ, ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਹਰਗਿਜ਼ ਨਹੀ । ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ! ਪਿਆਰੇ ਸਿਖਾਂ ਨੂੰ ਸੁਮਤਿ ਬਖ਼ਸ਼ੋ ਜੀ ।
ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਗੁਮਰਾਹ ਕਿਉਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ ? ਉਹਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਜਾਪ’ ਵਾਲੇ ਨਿਯਮ ਅਗਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾ ਜਾਣ ਤਾਂ ‘ਜਾਪ’ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗੋਵਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਨਿਯਮ ਉੱਪਰ ਬਿਆਨ ਕੀਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗੋਵਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਮੰਨਣ ਜਾਂ ਉੱਕਤ ਦਰਸਾਏ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਅਖੌਤੀ ਕਹਿ ਕੇ ਗੁਰੂ ਨਿੰਦਕ ਦਾ ਦਾਗ਼ ਸੰਗਤ ਤੋਂ ਲਗਵਾਉਣ।

ਗਿਆਨੀ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ, ਸੰਪਾਦਕ ‘ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਸੇਧਾਂ’ 23-05-2014

JAAP (Part 2)

admin

February 12, 2017

ਕੀ ‘ਜਾਪ’ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਲਿਖਣਸ਼ੈਲੀ (ਵਿਆਕਰਨ) ਰਾਹੀਂ ਅਖੌਤੀ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ? (ਭਾਗ-2)

ਪਿਛਲੇ ਲੇਖ (ਭਾਗ-1) ’ਚ ਆਪਾਂ ਕੁਝ ‘ਜਾਪ’ ਰਚਨਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ‘ਗੁਰਬਾਣੀ’ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਕਸੌਟੀ (ਲਿਖਣਸ਼ੈਲੀ) ’ਤੇ ਪਰਖਿਆ ਸੀ ਜੋ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਕੁਝ ਜਾਪ ਰਚਨਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਲਿਖਣਸ਼ੈਲੀ ਸਮਾਨੰਤਰ ਪਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਜਦਕਿ ਕੁਝ ਵੀਰਾਂ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਜਾਪ ਰਚਨਾ ਦੇ ਉਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਜਾਪ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਲਿਖਣਸ਼ੈਲੀ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਅਖੌਤੀ ਕਿਹਾ ਸੀ। ਚਾਹੀਦਾ ਤਾਂ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਵੀਰ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਗ਼ਲਤ ਜਾਣਕਾਰੀ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ’ਤੋਂ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗਦੇ ਜਾਂ ਫਿਰ ਇਹਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਲਈ ਗਈ ਟੇਕ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਵਰਤੇ ਗਏ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਅੰਤਰ ਬਾਰੇ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਦੇ। ਪਰ ਅਜੇਹਾ ਨਾ ਕਰਕੇ ਇਹਨਾਂ ਵੀਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਕਰਵਾਉਣ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਲਈ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਜਾਂ ਨਾ ਮੰਨਣ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਮਜ਼ਬੂਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਜਦਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਕਰਣ ’ਚ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਜਦ ‘ਜਾਪ’ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਲਿਖਣਸ਼ੈਲੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਸੀ ਤਾਂ ਫਿਰ ਵਿਸ਼ੇ ਦਾ ਆਧਾਰ ਵੀ ਵਿਆਕਰਣ ਹੀ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਨਾ ਕਿ ਪਦ ਅਰਥ।
ਖ਼ੈਰ, ਅੱਜ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ’ਚ ਭਾਗ-1 ਦੌਰਾਨ ਲਏ ਗਏ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਵੀਚਾਰਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਤਾਂ ਜੋ ਪੁੱਛੇ ਗਏ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਜਾਪ ਰਚਨਾ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਲਿਖਣਸ਼ੈਲੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਖੋਲਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਅਗਾਂਹ ਵੀਚਾਰ ਕਰਨ ’ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਪਿਛਲੇ ਲੇਖ (ਭਾਗ-1) ’ਚ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤੇ ਗਏ‘‘ਪੁਰਖ, ਅਨੂਪ, ਰੂਪ (ਅਰੂਪ), ਸਾਹ ਅਤੇ ਹੈਂ’’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਇਸ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ’ਚ ਰੱਖਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ:- (1). ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਸ਼ਬਦ ਪੁਰਖੁ-329 ਵਾਰ ਅਤੇਪੁਰਖ-180 ਵਾਰ ਹੈ ਪਰ ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਭਾਗ-1 ’ਚ ਪੁਰਖ ਸ਼ਬਦ ਕੇਵਲ 46 ਵਾਰ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਆਖਿਰ ਕਿਉਂ ?
(2). ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਸ਼ਬਦ ਅਨੂਪੁ-18 ਵਾਰ ਅਤੇ ਅਨੂਪ-33 ਵਾਰ ਜਦਕਿ ਮੈਂ ਅਨੂਪ ਸ਼ਬਦ ਕੇਵਲ-23 ਵਾਰ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਸੀ।

(3). ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਸ਼ਬਦ ਰੂਪੁ-114 ਵਾਰ ਅਤੇ ਰੂਪ-133 ਵਾਰ ਪਰ ਮੈਂ ਰੂਪ ਸ਼ਬਦ ਕੇਵਲ-47 ਵਾਰ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਸੀ।

(4). ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਸ਼ਬਦ ਸਾਹੁ-58 ਵਾਰ ਅਤੇ ਸਾਹ-63 ਵਾਰ ਪਰ ਮੈਂ ਸਾਹ ਸ਼ਬਦ ਕੇਵਲ-11 ਵਾਰ ਹੀ ਵਰਤਿਆ ਸੀ। ਆਖਿਰ ਕਿਉਂ? ਆਦਿ।

ਥੋੜੀ ਜਿਹੀ ਵੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਲਿਖਣਸ਼ੈਲੀ ਦੀ ਸਮਝ ਰੱਖਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਜਾਪ ਰਚਨਾ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਅਰਥ ਰੱਖਦੇ ਸਨ।
ਪੁਰਖ, ਅਨੂਪ, ਰੂਪ (ਅਰੂਪ) ਅਤੇ ਸਾਹ ਸ਼ਬਦ ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਔਕੁੜ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਪਰ ਨਾ ਆਉਣ ਦੇ ਕੁਝ ਕਾਰਨ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਖੋਂ ਪਰੋਖੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਬਹੁਵਚਨ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਜਾਂ ਇਸਤ੍ਰੀ ਲਿੰਗ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਰੂਪ ’ਚ ਵੀ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਦਰਜ ਹਨ ਪਰ ਇੱਕ ਵਚਨ ਨਾਉਂ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਔਕੁੜ ਨਾ ਆਉਣ ਦੇ ਦੋ ਹੀ ਮੁਖ ਕਾਰਨ ਹਨ:-
(ੳ). ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦ ਨਾਲ ਸਬੰਧਕੀ ਸ਼ਬਦ ਆਇਆ ਹੋਵੇਗਾ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਸਤਿ ਪੁਰਖ ਤੇ ਭਿੰਨ ਨ ਕੋਊ ॥ ਗਉੜੀ ਬ.ਅ. (ਮ:੫/੨੫੦) (ਸਬੰਧਕੀ ਸ਼ਬਦ ‘ਤੇ’)
ਨਾਨਕ! ਤਿਸੁ ਪੁਰਖ ਕਾ ਕਿਨੈ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਇਆ ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/੨੮੪) (ਸਬੰਧਕੀ ਸ਼ਬਦ ‘ਕਾ’)
ਮਾਲ ਕੈ ਮਾਣੈ ਰੂਪ ਕੀ ਸੋਭਾ, ਇਤੁ ਬਿਧੀ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ:੧/੨੪) (ਸਬੰਧਕੀ ਸ਼ਬਦ ‘ਕੀ’)
ਅਗਮ ਰੂਪ ਕਾ ਮਨ ਮਹਿ ਥਾਨਾ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/੧੮੬) (ਸਬੰਧਕੀ ਸ਼ਬਦ ‘ਕਾ’)
ਸਾਚੇ ਸਾਹ ਕੀ ਮਨ ਮਹਿ ਟੇਕ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/੧੯੭) (ਸਬੰਧਕੀ ਸ਼ਬਦ ‘ਕੀ’)
ਸੇਵਕ ਸਚੇ ਸਾਹ ਕੇ ਸੇਈ ਪਰਵਾਣੁ ॥ ਗਉੜੀ ਕੀ ਵਾਰ:੧ (ਮ:੪/੩੧੫) (ਸਬੰਧਕੀ ਸ਼ਬਦ ‘ਕੇ’) ਆਦਿ।
(ਜਾਂ)
(ਅ)ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸੰਬੋਧਨ ਰੂਪ ’ਚ ਇਸਤੇਮਾਲ ਕੀਤੇ ਹੋਣਗੇ। ਇਹੀ ਨਿਯਮ ਜਾਪ ਰਚਨਾ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ:-
ਅੰਤਰਜਾਮੀ ਪੁਰਖ ਬਿਧਾਤੇ! ਸਰਧਾ ਮਨ ਕੀ ਪੂਰੇ ॥ ਸੋਹਿਲਾ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੩)
ਤੁਮ ਦਾਤੇ ਤੁਮ ਪੁਰਖ ਬਿਧਾਤੇ! ਤੁਧੁ ਜੇਵਡੁ ਅਵਰੁ ਨ ਸੂਰਾ ਜੀਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੯੯)
ਅੰਤਰਜਾਮੀ ਪੁਰਖ ਬਿਧਾਤੇ! ਸਰਧਾ ਮਨ ਕੀ ਪੂਰੇ ॥ ਸੋਹਿਲਾ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੩)
ਤੁਮ ਦਾਤੇ ਤੁਮ ਪੁਰਖ ਬਿਧਾਤੇ! ਤੁਧੁ ਜੇਵਡੁ ਅਵਰੁ ਨ ਸੂਰਾ ਜੀਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੯੯)
ਤੂੰਹੀ ਰਸ ਤੂੰਹੀ ਜਸ, ਤੂੰਹੀ ਰੂਪ, ਤੂਹੀ ਰੰਗ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੧੩)
ਭਲਾ ਭਲਾ ਭਲਾ ਤੇਰਾ ਰੂਪ ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੭੯)
ਦਾਸ ਅਨਿੰਨ, ਮੇਰੋ ਨਿਜ ਰੂਪ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਭ. ਨਾਮਦੇਵ/ਅੰਗ ੧੨੫੨) (ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵੱਲੋਂ ਆਪ ਬੋਲਣਾ)
ਆਪੇ ਸਾਹ ਵਡੇ ਪ੍ਰਭ ਸੁਆਮੀ! ਹਮ ਵਣਜਾਰੇ ਹਹਿ ਤਾ ਚੇ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੧੬੯)
ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਤਨੁ ਜੀਉ ਰਾਸਿ ਸਭ ਤੇਰੀ, ਜਨ ਨਾਨਕ ਕੇ ਸਾਹ ਪ੍ਰਭ ਸਾਚੇ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੧੬੯)
ਰਾਮ ਨਾਮ ਧਨੁ ਸੰਚਵੈ, ਸਾਚ ਸਾਹ ਭਗਵੰਤ ॥ ਗਉੜੀ ਥਿਤੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੯੭)
ਤੂ ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਆਪਿ ਹੈ, ਸਚੁ ਸਾਹ ਹਮਾਰੇ ॥ ਗਉੜੀ ਕੀ ਵਾਰ:੧ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੩੦੮)
ਤੇਰੇ ਬਚਨ ਅਨੂਪ ਅਪਾਰ ਸੰਤਨ ਆਧਾਰ ਬਾਣੀ ਬੀਚਾਰੀਐ ਜੀਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੦)
ਮੋਹਨ ਲਾਲ ਅਨੂਪ ਸਰਬ ਸਾਧਾਰੀਆ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੪੧)
ਮੋਹਨ ਤੇਰੇ ਬਚਨ ਅਨੂਪ ਚਾਲ ਨਿਰਾਲੀ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੪੮) ਆਦਿ।
(ਨੋਟ:- ਮੈ ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਪਿਛਲੇ ਲੇਖ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਇਹ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਰਥ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਗੇਤਰ ‘ਤੂੰ’ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਜਾਪ ਰਚਨਾ ਦੇ ਔਕੁੜ ਰਹਿਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਗੇਤਰ ‘ਤੂੰ’ ਲਗਾਈਏ ਤਾਂ ਅਰਥ ਇਉਂ ਹੋਣਗੇ:- ਅਰੂਪ ਹੈਂ ॥ ਅਨੂਪ ਹੈਂ ॥ ਭਾਵ ਤੂੰ ਰੂਪ ਰਹਿਤ ਹੈਂ ਅਤੇ ਉਪਮਾ ਰਹਿਤ ਹੈਂ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਵੀ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ:- ‘‘ਉਪਮਾ ਜਾਤ ਨ ਕਹੀ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਭ ਕੀ, ਉਪਮਾ ਜਾਤ ਨ ਕਹੀ ॥’’ ਬਿਲਾਵਲੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੩੭) ਆਦਿ।
ਅਜੇਹੇ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਜਾਪ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚੋਂ ਹੇਠ ਦਿੱਤੀ ਬਿਧੀ ਅਨੁਸਾਰ ਵੀਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।
(1). ਕਿ ਸਾਹਾਨ ਸਾਹ ਹੈਂ ॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਸਾਹਨ ਮਹਿ ਤੂੰ ਸਾਚਾ ਸਾਹਾ ਵਾਪਾਰਨ ਮਹਿ ਵਾਪਾਰੀ ॥ ਗੂਜਰੀ ਅਸਟ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੫੦੭)
ਸੁਤਹ ਸਿਧ ਰੂਪੁ ਧਰਿਓ ਸਾਹਨ ਕੈ ਸਾਹਿ ਜੀਉ ॥ ਸਵਈਏ ਮਹਲੇ ਚਉਥੇ ਕੇ (ਭਟ ਗਯੰਦ/ਅੰਗ ੧੪੦੩) ਆਦਿ।
(2). ਮਿਤਿ ਗਤਿ ਅਖੰਡ ॥੬॥੯੨॥ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਅਪਾਰ ॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਨਾਨਕ! ਦਾਸ ਤਾ ਕੀ ਸਰਨਾਈ, ਜਾ ਕੋ ਸਬਦੁ ਅਖੰਡ ਅਪਾਰ ॥ ਬਿਲਾਵਲੁ (ਮ:੫/ ਅੰਗ ੮੦੭)
ਅਖੰਡ ਪੂਰਨ ਜਾ ਕੋ ਪ੍ਰਤਾਪੁ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੧੮੩)
ਤਾ ਕੀ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਕਹੀ ਨ ਜਾਇ ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੯੪)
ਤੁਮ੍ਹਰੀ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਕਹਿ ਨ ਸਕਹ ਪ੍ਰਭ! ਹਮ ਕਿਉ ਕਰਿ ਮਿਲਹ ਅਭਾਗੀ ॥ ਧਨਾਸਰੀ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੬੬੭)
ਹਮ ਬਾਰਿਕ ਕਛੂਅ ਨ ਜਾਨਹ ਗਤਿ ਮਿਤਿ, ਤੇਰੇ ਮੂਰਖ ਮੁਗਧ ਇਆਨਾ ॥ ਜੈਤਸਰੀ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੬੯੭)
ਤੁਮਰੀ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਤੁਮ ਹੀ ਜਾਨਹੁ, ਜੀਉ ਪਿੰਡੁ ਸਭੁ ਤੁਮਰੋ ਮਾਲ ॥ ਬਿਲਾਵਲੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੨੮)
ਤਾ ਕੀ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਅਵਰੁ ਨ ਜਾਣੈ, ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਸਮਝ ਨ ਹੋਈ ॥ ਰਾਮਕਲੀ (ਮ:੧/ ਅੰਗ ੮੭੯)
ਕਰਤੇ ਕੀ ਮਿਤਿ ਕਰਤਾ ਜਾਣੈ, ਕੈ ਜਾਣੈ ਗੁਰੁ ਸੂਰਾ ॥ ਰਾਮਕਲੀ ਓਅੰਕਾਰ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੯੩੦)
ਤੇਰੀ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਤੂਹੈ ਜਾਣਹਿ, ਕਿਆ ਕੋ ਆਖਿ ਵਖਾਣੈ ॥ ਰਾਮਕਲੀ ਗੋਸਟਿ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੯੪੬)
ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਕੋਇ ਨ ਪਾਵੈ ॥ ਮਾਰੂ ਸੋਲਹੇ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੧੦੨੫) ਆਦਿ।
(3). ਨ ਰਾਗੇ ॥ ਨ ਰੰਗੇ ॥ ਨ ਰੂਪੇ ॥ ਨ ਰੇਖੇ ॥੭॥੧੯੫॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਰੂਪੁ ਨ ਰੇਖਿਆ ਮਿਤਿ ਨਹੀ ਕੀਮਤਿ, ਸਬਦਿ ਭੇਦਿ ਪਤੀਆਇਦਾ ॥ ਮਾਰੂ ਸੋਲਹੇ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੧੦੩੪)
ਸਭ ਕੈ ਮਧਿ ਸਭ ਹੂ ਤੇ ਬਾਹਰਿ, ਰਾਗ ਦੋਖ ਤੇ ਨਿਆਰੋ ॥ ਸੂਹੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੭੮੫)
ਰੂਪੁ ਨ ਰੇਖਿਆ ਜਾਤਿ ਨ ਹੋਤੀ, ਤਉ ਅਕੁਲੀਣਿ ਰਹਤਉ ਸਬਦੁ ਸੁ ਸਾਰੁ ॥ ਰਾਮਕਲੀ ਗੋਸਟਿ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੯੪੫)
ਤੁਧੁ ਰੂਪੁ ਨ ਰੇਖਿਆ ਜਾਤਿ, ਤੂ ਵਰਨਾ ਬਾਹਰਾ ॥ ਮਾਰੂ ਵਾਰ:੨ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੦੯੬) ਆਦਿ।
(4). ਅਭੇਦ ਹੈਂ ਅਭੰਗ ਹੈਂ ॥ ਅਲੇਖ ਹੈਂ ॥੧॥੧੩੩॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਅਛਲ ਅਛੇਦ ਅਭੇਦ ਪ੍ਰਭ ਐਸੇ ਭਗਵਾਨ ॥ ਬਿਲਾਵਲੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੧੬)
ਅਛਲ ਅਛੇਦ ਅਭੇਦ ਦਇਆਲ ॥ ਗੋਂਡ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੬੮)
ਉਲਟਿ ਭੇਦ ਮਨੁ ਬੇਧਿਓ ਪਾਇਓ ਅਭੰਗ ਅਛੇਦ ॥ ਗਉੜੀ ਬਾਵਨ ਅਖਰੀ (ਭ. ਕਬੀਰ/ਅੰਗ ੩੪੦)
ਤੂ ਪੁਰਖੁ ਅਲੇਖ ਅਗੰਮ ਨਿਰਾਲਾ ॥ ਮਾਰੂ ਸੋਲਹੇ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੧੦੩੮) ਆਦਿ।
(5). ਅਨਾਦਿ ਹੈਂ ॥ ਜੁਗਾਦਿ ਹੈਂ ॥੨॥੧੩੪॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਤੂ ਆਦਿ ਜੁਗਾਦਿ ਕਰਹਿ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲਾ ॥ ਮਾਰੂ ਸੋਲਹੇ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੧੦੩੧)
ਆਦਿ ਜੁਗਾਦਿ ਅਨਾਦਿ ਕਲਾ ਧਾਰੀ ਤਿ੍ਰਹੁ ਲੋਅਹ ॥ ਸਵਈਏ ਮਹਲੇ ਚਉਥੇ ਕੇ (ਭਟ ਸਲ੍ਹ/ਅੰਗ ੧੪੦੬) ਆਦਿ।
(6). ਅਜਪਾ ਜਪ ਹੈਂ ॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਅਜਪਾ ਜਾਪੁ ਨ ਵੀਸਰੈ ਆਦਿ ਜੁਗਾਦਿ ਸਮਾਇ ॥ ਮਲਾਰ ਕੀ ਵਾਰ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੧੨੯੧) ਆਦਿ।
(7). ਸਰਬੰ ਹਰਤਾ ॥ ਸਰਬੰ ਕਰਤਾ ॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਗੁਰਦੇਵ ਕਰਤਾ ਸਭਿ ਪਾਪ ਹਰਤਾ ਗੁਰਦੇਵ ਪਤਿਤ ਪਵਿਤ ਕਰਾ ॥ ਗਉੜੀ ਬ.ਅ. (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੫੦)
ਤੂ ਆਪੇ ਆਪਿ ਆਪਿ ਸਭੁ ਕਰਤਾ, ਕੋਈ ਦੂਜਾ ਹੋਇ ਸੁ ਅਵਰੋ ਕਹੀਐ ॥ ਵਡਹੰਸ ਕੀ ਵਾਰ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੫੯੪)
ਨਾਨਕ! ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਆਪੇ ਕਰਤਾ, ਆਪਿ ਕਰਾਵੈ ਸੋਈ ॥ ਸੂਹੀ (ਮ:੩/ਅੰਗ ੭੬੯) ਆਦਿ।
(8). ਸਰਬੰ ਪ੍ਰਾਣੰ ॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਾਤਿ ਪਤਿ ਸਭੁ ਆਪੇ ॥ ਮਾਝ (ਮ:੩/ਅੰਗ ੧੧੭ ਵਿਸਰੁ ਨਾਹੀ ਪ੍ਰਭ ਪ੍ਰਾਣ ਅਧਾਰੇ ਜੀਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੧੭)
ਤੂੰ ਦਾਤਾ ਭੁਗਤਾ ਤੂੰਹੈ ਤੂੰ ਪ੍ਰਾਣ ਅਧਾਰਾ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੨੨੮)
ਖੋਜਤ ਸੰਤ ਫਿਰਹਿ ਪ੍ਰਭ ਪ੍ਰਾਣ ਅਧਾਰੇ ਰਾਮ ॥ ਬਿਹਾਗੜਾ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੫੪੫)
ਗੋਬਿੰਦਾ ਮੇਰੇ ਗੋਬਿੰਦਾ ਪ੍ਰਾਣ ਅਧਾਰਾ ਮੇਰੇ ਗੋਬਿੰਦਾ ॥ ਰਾਮਕਲੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੯੨੪)
ਅਟਲ ਅਖੰਡ ਪ੍ਰਾਣ ਸੁਖਦਾਈ, ਇਕ ਨਿਮਖ ਨਹੀ ਤੁਝੁ ਗਾਇਓ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ:੫/ ਅੰਗ ੧੦੧੭)
ਜੀਉ ਪ੍ਰਾਣ ਜਿਨਿ ਰਚਿਓ ਸਰੀਰ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੧੩੭)
ਜੀਅ ਪ੍ਰਾਣ ਤੁਮ੍ਹ ਪਿੰਡ ਦੀਨ੍ਹ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੧੮੧)
ਜੀਅ ਪ੍ਰਾਣ ਮਹਿ ਰਵਿ ਰਹੇ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੧੮੧)
ਹੇ ਪ੍ਰਾਣ ਨਾਥ ਗੋਬਿੰਦਹ! ਕਿ੍ਰਪਾ ਨਿਧਾਨ ਜਗਦ ਗੁਰੋ ॥ ਸਲੋਕ ਸਹਸਕਿ੍ਰਤੀ (ਮ:੫/ ਅੰਗ ੧੩੫੮) ਆਦਿ।
(9). ਸਰਬੰ ਤ੍ਰਾਣੰ ॥੨॥੧੪੩॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਤੇਰਾ ਮਾਣੁ ਤਾਣੁ ਪ੍ਰਭ ਤੇਰਾ ॥ ਮਾਝ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੦੬)
ਤੇਰਾ ਤਾਣੁ ਤੂਹੈ ਦੀਬਾਣੁ ॥ ਆਸਾ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੩੫੫) ਆਦਿ।
(10). ਨ ਪੋਤ੍ਰੈਨ ਪੁਤ੍ਰੈ ॥ ਨ ਸਤ੍ਰੈ ਨ ਮਿਤ੍ਰੈ ॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਮਿਤ੍ਰ ਸਤ੍ਰ ਪੇਖਿ ਸਮਤੁ ਬੀਚਾਰਿਓ, ਸਗਲ ਸੰਭਾਖਨ ਜਾਪੁ ॥੧॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ:੫/ ਅੰਗ ੧੨੧੭) ਆਦਿ।
(11). ਨ ਜਾਤੈ ਨ ਪਾਤੈ ॥੪॥੧੪੮॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਾਤਿ ਪਤਿ ਸਭੁ ਆਪੇ ॥ ਮਾਝ (ਮ:੩/ਅੰਗ ੧੧੭)
ਹਰਿ ਭਗਤਾ ਕੀ ਜਾਤਿ ਪਤਿ ਹੈ, ਭਗਤ ਹਰਿ ਕੈ ਨਾਮਿ ਸਮਾਣੇ ਰਾਮ ॥ ਸੂਹੀ (ਮ:੩/ਅੰਗ ੭੬੮) ਆਦਿ।
(12). ਕਿ ਜਾਹਿਰ ਜਹੂਰ ਹੈਂ ॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਸੰਤ ਸਹਾਈ ਨਾਨਕਾ ਵਰਤੈ ਸਭ ਜਾਹਰੁ ॥ ਗਉੜੀ ਕੀ ਵਾਰ:੧ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੩੧੫)
ਆਪੇ ਗੁਪਤੁ ਵਰਤਦਾ ਆਪੇ ਹੀ ਜਾਹਰਿ ॥ ਬਿਹਾਗੜੇ ਕੀ ਵਾਰ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੫੫੫)
ਸਤਿਗੁਰਿ ਸੰਗਿ ਦਿਖਾਇਆ ਜਾਹਰਿ ॥ ਰਾਮਕਲੀ ਕੀ ਵਾਰ:੨ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੯੬੫)
ਵਿਸਮਾਦੁ ਦੇਖੈ ਹਾਜਰਾ ਹਜੂਰਿ ॥ ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੪੬੪)
ਸਭਨਾ ਕਾ ਸਹੁ ਏਕੁ ਹੈ, ਸਦ ਹੀ ਰਹੈ ਹਜੂਰਿ ॥ ਗੂਜਰੀ ਕੀ ਵਾਰ:੧ (ਮ:੩/ਅੰਗ ੫੧੦)
ਹਾਜਰਾ ਹਜੂਰਿ ਦਰਿ ਪੇਸਿ ਤੂੰ ਮਨਂੀ ॥ ਤਿਲੰਗ (ਭ. ਨਾਮਦੇਵ/ਅੰਗ ੭੨੭)
ਕਰਨ ਕਰਾਵਨ ਹਾਜਰਾ ਹਜੂਰਿ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਲੀ ਗਉੜਾ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੯੮੭)
ਸਦ ਹਜੂਰਿ ਹਾਜਰੁ ਹੈ ਨਾਜਰੁ, ਕਤਹਿ ਨ ਭਇਓ ਦੂਰਾਈ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੦੦੦)
ਜਨ ਨਾਨਕ! ਹਰਿ ਜਪਿ ਹਾਜਰਾ ਹਜੂਰਿ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੧੧੩੪)
ਹਾਜਰੁ ਹਜੂਰਿ ਹਰਿ ਵੇਪਰਵਾਹਾ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ:੩/ਅੰਗ ੧੨੬੧) ਆਦਿ।
(13). ਹਮੇਸੁਲ ਸਲਾਮ ਹੈਂ ॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਤੂ ਸਦਾ ਸਲਾਮਤਿ ਨਿਰੰਕਾਰ ॥੧੬॥ ਜਪੁ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੩)
ਹਮਰਾ ਰਾਜਨੁ ਸਦਾ ਸਲਾਮਤਿ ਤਾ ਕੋ ਸਗਲ ਘਟਾ ਜਸੁ ਗਾਇਓ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ:੫/ ਅੰਗ ੧੨੩੫)
ਨਿਰੰਕਾਰੁ ਪ੍ਰਭੁ ਸਦਾ ਸਲਾਮਤਿ ਕਹਿ ਨ ਸਕੈ ਕੋਊ ਤੂ ਕਦ ਕਾ ॥ ਸਵਈਏ ਮਹਲੇ ਚਉਥੇ ਕੇ (ਭਟ ਗਯੰਦ/ਅੰਗ ੧੪੦੩) ਆਦਿ।
(14). ਕਿ ਅਜਬ ਸਰੂਪ ਹੈਂ ॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਅਜਬ ਕੰਮ ਕਰਤੇ ਹਰਿ ਕੇਰੇ ॥ ਮਾਝ (ਮ:੩/ਅੰਗ ੧੧੮) ਆਦਿ।
(15). ਓਅੰਕਾਰ ਆਦਿ ॥੭॥੧੬੭॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਓਅੰਕਾਰ ਆਦਿ ਮੈ ਜਾਨਾ ॥ ਗਉੜੀ ਬਾਵਨ ਅਖਰੀ (ਭ. ਕਬੀਰ/ਅੰਗ ੩੪੦) ਆਦਿ।
(16). ਅਨਟੁਟ ਭੰਡਾਰ ॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਅਮੁਲ ਵਾਪਾਰੀਏ ਅਮੁਲ ਭੰਡਾਰ ॥ ਜਪੁ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੫)
ਤੇਰੀ ਭਗਤਿ ਤੇਰੀ ਭਗਤਿ ਭੰਡਾਰ ਜੀ ਭਰੇ ਬਿਅੰਤ ਬੇਅੰਤਾ ॥ ਸੋਪੁਰਖੁ ਆਸਾ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੧੧)
ਤੋਟਿ ਨ ਆਵਈ ਤੇਰੇ ਜੁਗਹ ਜੁਗਹ ਭੰਡਾਰ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੫੩)
ਭਰੇ ਭੰਡਾਰ ਅਖੂਟ ਅਤੋਲ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੮੬)
ਖਾਤ ਖਰਚਤ ਬਿਲਛਤ ਰਹੇ ਟੂਟਿ ਨ ਜਾਹਿ ਭੰਡਾਰ ॥ ਗਉੜੀ ਬ.ਅ. (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੫੩)
ਤੋਟਿ ਨ ਆਵੈ ਕਦੇ ਮੂਲਿਪੂਰਨ ਭੰਡਾ ਬਿਲਾਵਲੁ ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੧੭)
ਤੋਟਿ ਨ ਆਵੈ ਅਖੁਟ ਭੰਡਾਰ ॥ ਰਾਮਕਲੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੯੩)
ਦੇਦੇ ਤੋਟਿ ਨਹੀ ਭੰਡਾਰ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੧੪੪)
ਅਖੁਟ ਭੰਡਾਰ ਭਰੇ ਕਦੇ ਤੋਟਿ ਨ ਆਵੈ ਸਦਾ ਹਰਿ ਸੇਵਹੁ ਭਾਈ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ:੩/ ਅੰਗ ੧੩੩੩)
ਨਾਮੁ ਪਦਾਰਥੁ ਪਾਇਆ ਅਤੁਟ ਭਰੇ ਭੰਡਾਰ ॥ ਸਲੋਕ ਵਾਰਾਂ ਤੇ ਵਧੀਕ (ਮ:੩/ ਅੰਗ ੧੪੧੪) ਆਦਿ।
(17). ਪਰਮੇਸ੍ਵਰ ਹੈਂ ॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਪੂਰਨ ਪਰਮੇਸਰ! ਨਾਨਕ! ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੪੯)
ਪਰਮੇਸਰ ਕਾ ਆਸਰਾ ਸੰਤਨ ਮਨ ਮਾਹਿ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਿਲਾਵਲੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੧੨)
ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਪਰਮੇਸਰ ਕੋਈ ਨਾਹੀ ॥ ਮਾਰੂ ਸੋਲਹੇ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੧੦੨੮)
ਪੋਥੀ ਪਰਮੇਸਰ ਕਾ ਥਾਨੁ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੨੨੬)
ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਪੂਰਨ ਪਰਮੇਸਰ! ਨਿਹਚਲੁ ਸਚੁ ਸਬਦੁ ਨੀਸਾਣੁ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੩੨੩) ਆਦਿ।
(18). ਪਰ ਤੇ ਪਰ ਹੈਂ ॥ ਉਪਮਾ ਅਪਾਰ ॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਧਰਤੀ ਹੋਰੁ ਪਰੈ ਹੋਰੁ ਹੋਰੁ ॥ ਜਪੁ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੩)
ਤਿਸ ਤੇ ਪਰੈ ਨਾਹੀ ਕਿਛੁ ਕੋਇ ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੮੩)
ਤੂ ਪਰੈ ਪਰੈ ਅਪਰੰਪਰੁ ਸੁਆਮੀ ਮਿਤਿ ਜਾਨਹੁ ਆਪਨ ਗਾਤੀ ॥ ਧਨਾਸਰੀ (ਮ:੪/ ਅੰਗ ੬੬੮)
ਤੂ ਪਰੈ ਪਰੈ ਅਪਰੰਪਰੁ ਸੁਆਮੀ ਤੂ ਆਪਨ ਜਾਨਹਿ ਆਪਿ ਜਗੰਨਾਥ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੧੨੯੬)
ਸਭ ਤੇ ਪਰੈ ਪਰੈ ਤੇ ਊਚਾ ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰ ਅਥਾਹਿਓ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੨੯੯)
ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਅਪਰੰਪਰ ਦੇਵਾ ॥ ਮਾਝ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੯੮)
ਆਦਿ ਪੁਰਖ ਅਪਰੰਪਰ ਦੇਵ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੮੭)
ਹੇ ਅਪਰੰਪਰ ਹਰਿ ਹਰੇ ਹਹਿ ਭੀ ਹੋਵਨਹਾਰ ॥ ਗਉੜੀ ਬ.ਅ. (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੬੧)
ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਅਪਰੰਪਰ ਸੁਆਮੀ ਸਿਮਰਤ ਪਾਰਿ ਪਰਾਨਾ ॥ ਧਨਾਸਰੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੬੭੨)
ਤੂ ਅਪਰੰਪਰ ਠਾਕੁਰ ਮੇਰੇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਿਲਾਵਲੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੦੫)
ਆਦਿ ਪੁਰਖ ਅਪਰੰਪਰ ਦੇਵ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੧੮੧) ਆਦਿ।
(19). ਭਵ ਭੰਜਨ ਹੈਂ ॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਭਵ ਖੰਡਨਾ ਤੇਰੀ ਆਰਤੀ ॥ ਸੋਹਿਲਾ ਧਨਾਸਰੀ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੧੩)
ਜਨਮ ਮਰਣ ਭਵ ਭੰਜਨੁ ਗਾਈਐ ਪੁਨਰਪਿ ਜਨਮੁ ਨ ਹੋਈ ਜੀਉ ॥ ਸੋਰਠਿ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੫੯੯)
ਅਨਹਦ ਚੋਜ ਭਗਤ ਭਵ ਭੰਜਨ ਅਨਹਦ ਵਾਜੇ ਧੁਨੀਐ ਰਾਮ ॥ ਸੂਹੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੭੮੩) ਆਦਿ।
(20). ਪਰਮਾਤਮ ਹੈਂ ॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਜਿਨੀ ਆਤਮੁ ਚੀਨਿਆ ਪਰਮਾਤਮੁ ਸੋਈ ॥ ਆਸਾ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੪੨੧) ਆਦਿ।
(21). ਸਰਬਾਤਮ ਹੈਂ ॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਉਧੌ ਅਕ੍ਰੂਰੁ ਬਿਦਰੁ ਗੁਣ ਗਾਵੈ ਸਰਬਾਤਮੁ ਜਿਨਿ ਜਾਣਿਓ ॥ ਸਵਈਏ ਮਹਲੇ ਪਹਿਲੇ ਕੇ (ਭਟ ਕਲ੍ਹ/ਅੰਗ ੧੩੮੯) ਆਦਿ।
(22). ਨਮੋ ਸੂਰਜ ਸੂਰਜੇ ਨਮੋ ਚੰਦ੍ਰ ਚੰਦ੍ਰੇ ॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਤੁਧੁ ਆਪੇ ਧਰਤੀ ਚੰਦੁ ਸੂਰਜੁ ਦੁਇ ਦੀਵੇ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ ਕੀ ਵਾਰ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੮੩)
ਭੈ ਵਿਚਿ ਸੂਰਜੁ ਭੈ ਵਿਚਿ ਚੰਦੁ ॥ ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੪੬੪)
ਸੂਰਜੁ ਚੰਦੁ ਸਿਰਜਿਅਨੁ ਅਹਿਨਿਸਿ ਚਲਤੁ ਵੀਚਾਰੋ ॥੧॥ ਵਡਹੰਸ ਅਲਾਹਣੀਆ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੫੮੦)
ਗਗਨ ਮੈ ਥਾਲੁ ਰਵਿ ਚੰਦੁ ਦੀਪਕ ਬਨੇ ਤਾਰਿਕਾ ਮੰਡਲ ਜਨਕ ਮੋਤੀ ॥ ਧਨਾਸਰੀ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੬੬੩)
ਚੰਦੁ ਸੂਰਜੁ ਦੁਇ ਚਾਨਣੇ ਪੂਰੀ ਬਣਤ ਬਣਾਈ ॥ ਰਾਮਕਲੀ ਕੀ ਵਾਰ:੧ (ਮ:੩/ਅੰਗ ੯੪੭)
ਚੰਦੁ ਸੂਰਜੁ ਦੁਇ ਜੋਤਿ ਸਰੂਪੁ ॥ ਰਾਮਕਲੀ (ਭ. ਕਬੀਰ/ਅੰਗ ੯੭੨) ਆਦਿ।
(23). ਦੁਕਾਲੰ ਪ੍ਰਣਾਸੀ ਦਿਆਲੰ ਸਰੂਪੇ ॥ ਸਦਾ ਅੰਗ ਸੰਗੇ ਅਭੰਗੰ ਬਿਭੂਤੇ ॥ (ਜਾਪ ਰਚਨਾ)
ਅੰਗ ਸੰਗ ਭਗਵਾਨ ਪਰਸਨ ਪ੍ਰਭ! ਨਾਨਕ! ਪਤਿਤ ਉਧਾਰ ॥ ਗੂਜਰੀ ਅਸਟ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੫੦੮)
ਰੂਪ ਨ ਧੂਪ ਨ ਗੰਧ ਨ ਦੀਪਾ, ਓਤਿ ਪੋਤਿ ਅੰਗ ਅੰਗ ਸੰਗਿ ਮਉਲੀ ॥ ਬਿਲਾਵਲੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੨੨)
ਸਦਾ ਸਦਾ ਸਦਾ ਦਇਆਲ ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੭੫)
ਗੋਪਾਲ ਦਾਮੋਦਰ ਦੀਨ ਦਇਆਲ ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੯੫)
ਸਰਨਿ ਨਾਨਕ! ਪ੍ਰਭ ਪੁਰਖ ਦਇਆਲ ॥੧੩॥ ਗਉੜੀ ਥਿਤੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੯੯)
ਦੀਨ ਦਇਆਲ ਭਰੋਸੇ ਤੇਰੇ ॥ ਗਉੜੀ (ਭ. ਕਬੀਰ/ਅੰਗ ੩੩੭)
ਭਗਤ ਤੇਰੇ ਦਇਆਲ ਓਨ੍ਹਾ ਮਿਹਰ ਪਾਇ ॥ ਗੂਜਰੀ ਕੀ ਵਾਰ:੨ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੫੨੨)
ਦਇਆਲ ਪੁਰਖ ਮਿਹਰਵਾਨਾ ॥ ਸੋਰਠਿ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੬੨੮)
ਦਇਆਲ ਤੇਰੈ ਨਾਮਿ ਤਰਾ ॥ ਧਨਾਸਰੀ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੬੬੦)
ਪ੍ਰਭ ਦਇਆਲ ਕਿਰਪਾਲ ਹਜੂਰਿ ॥ ਧਨਾਸਰੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੬੭੬)
ਸਾ ਮਤਿ ਦੇਹੁ ਦਇਆਲ ਪ੍ਰਭ! ਜਿਤੁ ਤੁਮਹਿ ਅਰਾਧਾ ॥ ਧਨਾਸਰੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੬੭੭)
ਅਛਲ ਅਛੇਦ ਅਭੇਦ ਦਇਆਲ ॥ ਗੋਂਡ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੬੮)
ਹੇ ਗੋਬਿੰਦ ਹੇ ਗੋਪਾਲ ਹੇ ਦਇਆਲ ਲਾਲ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੨੭੩) ਆਦਿ।
ਯਾਦ ਰਹੇ ਉਪਰੋਕਤ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸ਼ਬਦ ਅਤੇ ਜਾਪ ਰਚਨਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਲਿਖਣਸ਼ੈਲੀ ਔਕੁੜ ਰਹਿਤ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਹੈ। ਅਗਰ ‘ਗੁਰਬਾਣੀ’ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਸੰਬੋਧਨ ਰੂਪ ’ਚ ਹਨ ਤਾਂ ‘ਜਾਪ’ ਰਚਨਾ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਸੰਬੋਧਨ ਰੂਪ ’ਚ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ? ਇਸ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਵੀਚਾਰ ਰਾਹੀਂ ਵਧੇਰੇ ਸਮਝਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:-
(ੳ). ਕਿਰਿਆ (Verb) ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਵਾਕ ਦੇ ਭੂਤ ਕਾਲ, ਵਰਤਮਾਨ ਕਾਲ ਅਤੇ ਭਵਿਖ ਕਾਲ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
(ਅ). ਕਿਰਿਆ (Verb) ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਵਾਕ ਦੇ ਉਤਮ ਪੁਰਖ (ਇੱਕ ਵਚਨ ਜਾਂ ਬਹੁ ਵਚਨ), ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ (ਇੱਕ ਵਚਨ ਜਾਂ ਬਹੁ ਵਚਨ) ਅਤੇ ਅਨ੍ਯ ਪੁਰਖ (ਇੱਕ ਵਚਨ ਜਾਂ ਬਹੁ ਵਚਨ) ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
(ਨੋਟ:- ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ+ਇੱਕ ਵਚਨ+ਵਰਤਮਾਨ ਕਿਰਿਆ (Verb) ਰੂਪ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੈਂ ਜਾਂ ਹਹਿ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਬਿੰਦੀ ਸਹਿਤ ਪੜ੍ਹਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਬੇਸ਼ੱਕ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਬਹੁਤ ਥਾਂ ਬਿੰਦੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗੀ) ਜਿਵੇਂ:-
ਤੇਰਾ ਸਬਦੁ ਤੂੰਹੈ ਹਹਿ ਆਪੇ, ਭਰਮੁ ਕਹਾ ਹੀ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੩/ਅੰਗ ੧੬੨)
ਹੇ ਅਪਰੰਪਰ ਹਰਿ ਹਰੇ! ਹਹਿ ਭੀ ਹੋਵਨਹਾਰ ॥ ਗਉੜੀ ਬ.ਅ. (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੬੧)
ਅਬ ਹਮ ਤੁਮ ਏਕ ਭਏ ਹਹਿ, ਏਕੈ ਦੇਖਤ ਮਨੁ ਪਤੀਆਹੀ ॥ ਗਉੜੀ (ਭ. ਕਬੀਰ/ਅੰਗ ੩੩੯)
ਤੂ ਭੰਨਣ ਘੜਣ ਸਮਰਥੁ ਦਾਤਾਰੁ ਹਹਿ ਤੁਧੁ ਅਗੈ ਮੰਗਣ ਨੋ ਹਥ ਜੋੜਿ ਖਲੀ ਸਭ ਹੋਈ ॥ ਬਿਹਾਗੜੇ ਕੀ ਵਾਰ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੫੪੯)
ਤੂ ਕਰਣ ਕਾਰਣ ਸਮਰਥੁ ਹਹਿ ਕਰਤੇ! ਮੈ ਤੁਝ ਬਿਨੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਈ ॥ ਸੋਰਠਿ ਕੀ ਵਾਰ (ਮ:੪/ ਅੰਗ ੬੫੩)
ਤੂ ਗੁਣਦਾਤਾ ਨਿਧਾਨੁ ਹਹਿ, ਅਸੀ ਅਵਗਣਿਆਰ ॥ ਮਲਾਰ ਕੀ ਵਾਰ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੧੨੮੪)
ਤੂੰ ਥਾਨ ਥਨੰਤਰਿ ਭਰਪੂਰੁ ਹਹਿ ਕਰਤੇ! ਸਭ ਤੇਰੀ ਬਣਤ ਬਣਾਵਣੀ ॥ ਕਾਨੜੇ ਕੀ ਵਾਰ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੧੩੧੪)
ਤੂ ਸਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਆਪਿ ਹੈ, ਸਚੁ ਸਾਹ ਹਮਾਰੇ ॥ ਗਉੜੀ ਕੀ ਵਾਰ:੧ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੩੦੮) ਆਦਿ।
ਉਪਰੋਕਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ’ਚ ਕਿਰਿਆ (Verb) ਸ਼ਬਦ ਹਹਿ ਅਤੇ ਹੈ ਨੂੰ ਹੈਂ (ਬਿੰਦੀ ਸਹਿਤ) ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸਾਨੂੰ ਇਸ ਪੰਕਤੀ ’ਤੋਂ ਵੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ:-
ਤੂ ਜੁ ਦਇਆਲੁ ਕਿ੍ਰਪਾਲੁ ਕਹੀਅਤੁ ਹੈਂ, ਅਤਿਭੁਜ ਭਇਓ ਅਪਾਰਲਾ ॥ ਮਲਾਰ (ਭ. ਨਾਮਦੇਵ/ਅੰਗ ੧੨੯੨)
ਯਾਦ ਰਹੇ ਇਹਨਾਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ਦੇ ਅਰਥ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਅਗੇਤਰ ‘ਤੂੰ’ ਸ਼ਬਦ ਲਗਾਉਣਾ ਹੀ ਪਵੇਗਾ। ਜੋ ਕਿ ਸੰਬੋਧਨ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ। ਜਾਪ ਰਚਨਾ ’ਚ ਇਹ ਕਿਰਿਆ (Verb) ਸ਼ਬਦ ਹੈਂ (ਬਿੰਦੀ ਸਹਿਤ) ਬਹੁਤਾਤ ’ਚ ਮਿਲਣਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਜਾਪ ਰਚਨਾ ਦਾ ਲਿਖਾਰੀ ਇੱਕ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੱਕ ਸਬੂਤ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਨਾ ਸਮਝ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕੁਝ ਸੱਜਣ ਜਾਪ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਅਖੌਤੀ ਕਹਿ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪ੍ਰਤੀ ਸਤਿਕਾਰ ਵਿਖਾਉਣਾ ਇੱਕ ਮਜ਼ਾਕ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਿਰਿਆ (Verb) ਸ਼ਬਦ ਹਹਿ ਅਨ੍ਯ ਪੁਰਖ+ ਬਹੁ ਵਚਨ+ ਵਰਤਮਾਨ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਸ਼ਬਦ ਵੀਚਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਧਿਆਨ ਰੱਖਣ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ਜਿਵੇਂ :- ਸਹਸ ਤਵ ਨੈਨ, ਨਨ ਨੈਨ ਹਹਿ ਤੋਹਿ ਕਉ, ਸਹਸ ਮੂਰਤਿ, ਨਨਾ ਏਕ ਤੋੁਹੀ ॥ ਸੋਹਿਲਾ ਧਨਾਸਰੀ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੧੩) ਸਭਿ ਰਸ ਭੋਗਣ ਬਾਦਿ ਹਹਿ, ਸਭਿ ਸੀਗਾਰ ਵਿਕਾਰ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੧੯)
ਨਾਨਕ! ਆਏ ਸੇ ਪਰਵਾਣੁ ਹਹਿ, ਜਿਨ ਗੁਰਮਤੀ ਹਰਿ ਧਿਆਇ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ:੩/ਅੰਗ ੨੮) ਆਦਿ।
(ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਬਿੰਦੀ ਲੱਗਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਇਸ ਵਾਕ ’ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ:- ਏਕਲ ਮਾਟੀ ਕੁੰਜਰ ਚੀਟੀ, ਭਾਜਨ ਹੈਂ ਬਹੁ ਨਾਨਾ ਰੇ ॥ ਮਾਲੀਗਉੜਾ (ਭ. ਨਾਮਦੇਵ/ਅੰਗ ੯੮੮) ਯਾਦ ਰਹੇ ਅਰਥ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆਂ ਇਹਨਾਂ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅਗੇਤਰ ਤੂੰ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਲੱਗੇਗਾ।)
ਗੁਰੂ ਰੂਪ ਸੰਗਤ ਜੀ! ਉਪਰੋਕਤ ਸ਼ਬਦ ਮੈਂ ਲੇਖ ਦੇ ਵਿਸਥਾਰ ਕਾਰਨ ਸੀਮਤ ਹੀ ਵਰਤੇ ਹਨ ਹੋਰ ਵੀ ਅਨੇਕਾਂ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਜਾਪ ਰਚਨਾ ਦੀ ਲਿਖਣਸ਼ੈਲੀ (ਵਿਆਕਰਣ), ਪਦ ਅਰਥ ਅਤੇ ਭਾਵ ਅਰਥ ਪੱਖੋਂ ਸਮਾਨੰਤਰ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੌਜ਼ੂਦ ਹਨ। ਕੋਈ ਇਸ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਮੰਨੇ ਜਾਂ ਨਾ ਮੰਨੇ ਪਰ ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਸਮਝਦਿਆਂ ਅਗਰ ਅਸੀਂ ਇਸ ਰਚਨਾ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਘਟੀਆ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਨੂੰ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਤਾਂ ਹੰਕਾਰੀ ਬਿ੍ਰਤੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸਾਨੂੰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਅਖਵਾਉਣ ਦਾ ਕੀ ਹੱਕ ਹੈ? ਆਪਣੇ ਆਪ ਲਈ ਬੇਸ਼ੱਕ ਕੋਈ ਇਸ ਰਚਨਾ ਬਾਰੇ ਮੂਲੀ ਹੈ, ਗ਼ਾਜਰ ਹੈ। ਭਿੰਡੀ ਹੈ, ਤੋਰੀ ਹੈ। ਆਦਿ ਆਖੀ ਜਾਵੇ।
ਮੇਰੀ ਆਪ ਜੀ ਅੱਗੇ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਅਗਰ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਕੁਝ ਵੀ ਇਸ ਵੀਚਾਰ ’ਚ ਸਚਾਈ ਲੱਗੇ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀਚਾਰ ਵੱਧ ’ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਗੁਰੂ ਦੋਖੀ ਬਿ੍ਰਤੀਆਂ ’ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੁਚੇਤ ਰਹੇ। ਅਗਾਂਹ ਲਈ ਪੁੱਛੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲਾਂ ’ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਹੋਈ ਵੀਚਾਰ ਬਾਰੇ ਆਪਣਾ ਨਜ਼ਰੀਆ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੋਵੇਗਾ।

ਗਿਆਨੀ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ, ਸੰਪਾਦਕ ‘ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਸੇਧਾਂ’ ਜਲੰਧਰ-98140-35202
ਮਿਤੀ 31-05-2014

JAAP (Part 3)

admin

February 12, 2017

ਕੀ ‘ਜਾਪ’ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਲਿਖਣਸ਼ੈਲੀ (ਵਿਆਕਰਨ) ਰਾਹੀਂ ਅਖੌਤੀ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ? (ਭਾਗ-3)

ਹਥਲੇ ਸਿਰਲੇਖ ਵਾਲੇ ਲੇਖ ਅਧੀਨ ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਭਾਗਾਂ ’ਚ ‘ਜਾਪ’ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਲਿਖਣਸ਼ੈਲੀ (ਵਿਆਕਰਨ), ਪਦ ਅਰਥ ਅਤੇ ਭਾਵ ਅਰਥਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਵੀਚਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ (ਦਿੱਲੀ) ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ (ਕਿਤਾਬਾਂ) ਰਾਹੀਂ ‘ਜਾਪ’ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਲਿਖਣਸ਼ੈਲੀ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਅਖੌਤੀ ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ ਸੀ।
ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖੇ ਗਏ ਪਹਿਲੇ ਭਾਗ ’ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਇਹਨਾਂ ਵੀਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਮੈਨੂੰ ਜਾਪ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ ਮਿਲਾਉਣ ਦਾ ਸੁਝਾਵ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿਸ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਮੈਂ ਭਾਗ-2 ਲਿਖ ਕੇ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਇਹਨਾਂ ਵੀਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸਵਾਲ ਇਹ ਖੜ੍ਹਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਉਠਾਏ ਗਏ ਸਾਰੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਮੈਂ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਕਰਨੀ ਚਾਹਾਂਗਾ ਕਿ ‘ਜਾਪ’ ਰਚਨਾ, ਜੋ ਕਿ ਨਿਤਨੇਮ ਅਤੇ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਸੰਚਾਰ ਦੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਰਚਨਾ ਹੈ, ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੱਖਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀਚਾਰਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਗ਼ਲਤ ਅਤੇ ਠੀਕ ਭਾਵਨਾ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ’ਤੋਂ ਸਮੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸੁਚੇਤ ਹੋ ਸਕੀਏ। ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ’ਤੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਵੀਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਮੈਂ ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ (ਦਿੱਲੀ) ਦਾ ਸ਼ੁਕਰ ਗੁਜਾਰ ਹਾਂ।
ਵੀਰ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ !
ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਲੇਖ ‘ਅਖੌਤੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਵਿਚ ਗਲਤੀਆਂ, ਸਿਧਾਂਤਕ ਅਤੇ ਵਿਆਕਰਣਕ’ ਰਾਹੀਂ 1 ’ਤੋਂ 17 ਤੱਕ ਗ਼ਲਤੀਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ 12 ’ਤੋਂ 17 ਗ਼ਲਤੀਆਂ ‘ਅਕਾਲ ਉਸਤਤਿ’ ਰਚਨਾ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹੈ ਪਰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪਹਿਲੇ ਲੇਖ ’ਤੋਂ ਹੀ ਕੇਵਲ ਜਾਪ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਵੀਚਾਰਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਕਿਰਪਾ ਕਰਕੇ ‘ਅਕਾਲ ਉਸਤਤਿ’ ਰਚਨਾ ਵਾਲਾ ਵਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਨਾ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਪਰ ‘ਜਾਪ’ ਰਚਨਾ ਬਾਰੇ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਲੇਖ ’ਚ ਇਉਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ:-
(ਗਲਤੀ ਨੰ: ੭): ਨਮੋ ਲੋਕ ਮਾਤਾ ॥ ਅਰਥ ਸਮਝੋ, ਲੋਕ ਮਾਤਾ = ਜਗ ਮਾਤਾ = ਜਗਮਾਇ = ਜਗਦੰਬਾ = ਦੁਰਗਾ ਦੇਵੀ : ਕਿ੍ਰਪਾ ਕਰੀ ਹਮ ਪਰ ਜਗ ਮਾਤਾ ॥ (ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਪੰਨਾ ੧੩੮੮) ; ਸੰਤ ਸਹਾਇ ਸਦਾ ‘‘ਜਗਮਾਇ” ਕਿ੍ਰਪਾ ਕਰਿ ਸਯਾਮ ਇਹੈ ਬਰ ਦੀਜੈ ॥
(ਅਖੌਤੀ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ, ਪੰਨਾ ੪੯੫) । (ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ)
ਉੱਤਰ:- ਵੀਰ ਜੀ ! ਸ਼ਾਇਦ ਤੁਸੀਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਵਾਕ ’ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਹੋ ਕੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਇਸਤ੍ਰੀ ਲਿੰਗ ’ਚ ਸਵੀਕਾਰ ਕਰਨ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ :- ਇਸੁ ਜਗ ਮਹਿ ਪੁਰਖੁ ਏਕੁ ਹੈ, ਹੋਰ ਸਗਲੀ ਨਾਰਿ ਸਬਾਈ ॥ ਵਡਹੰਸ ਕੀ ਵਾਰ (ਮ:੩/ਅੰਗ ੫੯੨) ਪਰ ਇੱਕ ਅੱਖ ਬੰਦ ਕਰ ਕੇ ਵੇਖਣਾ ਵੀ ਗੁਰਸਿੱਖ ਦਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਰੱਬ ਨੂੰ ਮਾਤਾ ਵੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ:-
1. ਤੂੰ ਮੇਰਾ ਪਿਤਾ, ਤੂੰਹੈ ਮੇਰਾ ਮਾਤਾ ॥ ਮਾਝ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੦੩)
2. ਮੇਰਾ ਪਿਤਾ ਮਾਤਾ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਹੈ, ਹਰਿ ਬੰਧਪੁ ਬੀਰਾ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੩/ਅੰਗ ੧੬੩)
3. ਤੂੰ ਗੁਰੁ ਪਿਤਾ, ਤੂੰਹੈ ਗੁਰੁ ਮਾਤਾ, ਤੂੰ ਗੁਰੁ ਬੰਧਪੁ, ਮੇਰਾ ਸਖਾ ਸਖਾਇ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੧੬੭)
4. ਭਾਈ ਪੂਤੁ ਪਿਤਾ ਪ੍ਰਭੁ ਮਾਤਾ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੪੦)
5. ਗੁਰਦੇਵ ਮਾਤਾ ਗੁਰਦੇਵ ਪਿਤਾ, ਗੁਰਦੇਵ ਸੁਆਮੀ ਪਰਮੇਸੁਰਾ ॥ ਗਉੜੀ ਬ.ਅ. (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੫੦)
6. ਆਪੇ ਪਿਤਾ ਮਾਤਾ ਹੈ ਆਪੇ, ਆਪੇ ਬਾਲਕ ਕਰੇ ਸਿਆਣੇ ॥ ਬਿਹਾਗੜੇ ਕੀ ਵਾਰ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੫੫੨)
7. ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਪਿਤਾ, ਹਰਿ ਨਾਮੋ ਮਾਤਾ, ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਸਖਾਈ ਮਿਤ੍ਰੁ ਹਮਾਰਾ ॥ ਵਡਹੰਸ ਕੀ ਵਾਰ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੫੯੨)
8. ਸੋਈ ਮੁਕੰਦੁ ਹਮਰਾ ਪਿਤ ਮਾਤਾ ॥ ਗੋਂਡ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/੮੭੫)
9. ਮੈ ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਈ ਬੇਲੀ, ਮੇਰਾ ਪਿਤਾ ਮਾਤਾ ਹਰਿ ਸਖਾਇਆ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਰਾਮਕਲੀ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੮੮੨)
10. ਨਾਨਕ! ਪਿਤਾ ਮਾਤਾ ਹੈ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ, ਹਮ ਬਾਰਿਕ ਹਰਿ ਪ੍ਰਤਿਪਾਰੇ ॥ ਰਾਮਕਲੀ (ਮ:੪/ਅੰਗ ੮੮੨)
11. ਹਰਿ ਆਪੇ ਮਾਤਾ, ਆਪੇ ਪਿਤਾ, ਜਿਨਿ ਜੀਉ ਉਪਾਇ, ਜਗਤੁ ਦਿਖਾਇਆ ॥ ਰਾਮਕਲੀ ਅਨੰਦ (ਮ:੩/ਅੰਗ ੯੨੧)
12. ਹਰਿ ਜੀ ਮਾਤਾ, ਹਰਿ ਜੀ ਪਿਤਾ, ਹਰਿ ਜੀਉ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲਕ ॥ ਮਾਰੂ ਵਾਰ:੨ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੧੦੧)
13. ਤੂ ਮੇਰਾ ਪਿਤਾ, ਤੂਹੈ ਮੇਰਾ ਮਾਤਾ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੧੪੪)
14. ਤੁਮਹਿ ਪਿਤਾ, ਤੁਮ ਹੀ ਫੁਨਿ ਮਾਤਾ, ਤੁਮਹਿ ਮੀਤ ਹਿਤ ਭ੍ਰਾਤਾ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੨੧੫)
ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ! ਕੀ ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ (ਨੰ. 1 ’ਤੋਂ 14 ਤੱਕ) ਗੁਰਬਾਣੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਇਹ ਭਾਵਨਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਾਂ? ਜੋ ਤੁਸੀਂ ਇਉਂ ਲਿਖੀ ਹੈ- ਲੋਕ ਮਾਤਾ = ਜਗ ਮਾਤਾ = ਜਗਮਾਇ = ਜਗਦੰਬਾ = ਦੁਰਗਾ ਦੇਵੀ : ਕਿ੍ਰਪਾ ਕਰੀ ਹਮ ਪਰ ਜਗ ਮਾਤਾ ॥
(ਨੋਟ:-ਯਾਦ ਰਹੇ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਕਿੱਥੇ ਕੇਵਲ ਪੁਲਿੰਗ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿੱਥੇ ਇਸਤ੍ਰੀ ਲਿੰਗ ਨਾਉਂ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਉੱਤਰ:- ਸਿਖਿਆ ਵਾਚਕ ਸ਼ਬਦਾਂ ਭਾਵ ਅਨਯ ਪੁਰਖ+ਇਕ ਵਚਨ ਨਾਉਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਪੁਲਿੰਗ ਨਾਉਂ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਹੀ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਇਸੁ ਜਗ ਮਹਿ ਪੁਰਖੁ ਏਕੁ ਹੈ, ਹੋਰ ਸਗਲੀ ਨਾਰਿ ਸਬਾਈ ॥’’ ਵਡਹੰਸ ਕੀ ਵਾਰ (ਮ:੩/ਅੰਗ ੫੯੨) ਜਦਕਿ ਬੇਨਤੀ ਰੂਪ ਭਾਵ ਮਧਮ ਪੁਰਖ+ਇੱਕ ਵਚਨ ਨਾਉਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਾਤਾ, ਪਿਤਾ, ਭੈਣ, ਭਰਾ, ਰਿਸਤੇਦਾਰ ਆਦਿ ਭਾਵਨਾ ’ਚ ਇਸਤ੍ਰੀ ਲਿੰਗ ਨਾਉਂ ਸ਼ਬਦ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਯਾਦ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਕਤ ਦਿੱਤੇ ਨੰ. 1 ’ਤੋਂ 14 ਤੱਕ ਸ਼ਬਦ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ‘ਜਾਪ’ ਰਚਨਾ ’ਚ ਦੂਸਰਾ ਪੱਖ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਲਿਖਣਸ਼ੈਲੀ ਨਾਲ ਸਮਾਨੰਤਰ ਭਾਵਨਾ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੱਖ ਸਬੂਤ ਹੈ ਪਰ ਅਜੋਕੇ ਬਹੁਤੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਸਮਝ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਹੀ ਕੌਮੀ ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।)
ਵੀਰ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ! ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਲੇਖ ’ਚ ਅੱਗੇ ਇਉਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ:-
(ਗਲਤੀ ਨੰ: ੯)..ਅਵਿਧੂਤ ਰੂਪ ਰਿਸਾਲ ॥੭੯॥ ਵਿਚ ਅਵਿਧੂਤ ਦੀ ਥਾਂ ਅਵਧੂਤ ॥੧੦੪॥ ‘‘ਕਿ ਅਵਧੂਤ ਬਰਨੈ ॥” ਲਿਖਾਰੀ ਨੂੰ ਬਣਤਰ (spellings) ਅਤੇ ਵਿਆਕਰਨ (Grammar) ਪੱਖੋਂ ਨਾ-ਸਮਝ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ ਗੁਰੂ-ਲਿਖਤ ਨਹੀਂ । (ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ)
ਉੱਤਰ:- ਵੀਰ ਜੀ! ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਗ਼ਲਤੀ ਦਰੁਸਤ ਕਰ ਦੇਵਾਂ ਜੋ ਕਿ ਦੋਨੋ ਪੰਕਤੀਆਂ ਇਉਂ ਹਨ:-
ਜਤ੍ਰ ਤਤ੍ਰ ਬਿਰਾਜਹੀ, ਅਵਧੂਤ ਰੂਪ ਰਿਸਾਲ ॥੭੯॥ (ਅਤੇ) ਕਿ ਅਵਧੂਤ ਬਰਨੈ ॥ ਕਿ ਬਿਭੂਤ ਕਰਨੈ॥ ੧੦੪॥
ਖ਼ੈਰ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਅਵਧੂਤ ਸ਼ਬਦ ਗ਼ਲਤ ਅਤੇ ਅਵਿਧੂਤ ਸ਼ਬਦ ਠੀਕ ਲਗਦਾ ਹੈ ਜਦ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਇਉਂ ਦਰਜ ਹੈ:-ਇਕ ਸਬਦੀ ਬਹੁ ਰੂਪਿਅਵਧੂਤਾ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੭੧)
ਨਾ ਇਹੁ ਜੋਗੀ, ਨਾ ਅਵਧੂਤਾ ॥ ਗੋਂਡ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ਅੰਗ ੮੭੧)
ਤੁਹਾਡੇ ਵਾਲਾ ਠੀਕ ਸ਼ਬਦ ਅਵਿਧੂਤ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਮੌਜ਼ੂਦ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਜਦ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ’ਚ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ’ਚੋਂ ਬਾਹਰ ਵਾਲੀ ਤਮਾਮ ਰਚਨਾ ਅਖੌਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਅਖੌਤੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਟੇਕ ਲੈ ਕੇ ‘ਜਾਪ’ ਰਚਨਾ ਬਾਰੇ ਨਿਰਣਾ ਕਰਦੇ ਕਿਵੇਂ ਇਹ ਲਿਖ ਸਕਦੇ ਹੋ? ਲਿਖਾਰੀ ਨੂੰ ਬਣਤਰ (spellings) ਅਤੇ ਵਿਆਕਰਣ (Grammar) ਪੱਖੋਂ ਨਾ-ਸਮਝ ਲਗਦਾ ਹੈ, ਅਰਥਾਤ ਗੁਰੂ-ਲਿਖਤ ਨਹੀਂ । (ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ)
ਤੁਹਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖਿਆ ਕਿ ਮੈ ਹੇਠਾਂ ਲਿਖੀ ਨੰ. 11 ਗ਼ਲਤੀ ਦਾ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ, ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਪਿਛਲੇ ਦੋਵੇਂ ਲੇਖਾਂ ’ਚ ਇਸ ਬਾਰੇ ਵਿਸਥਾਰ ’ਚ ਜਵਾਬ ਦੇ ਚੁੱਕਿਆ ਹਾਂ। ਦੁਬਾਰਾ ਚੈਕ ਕਰ ਲੈਣਾ।
(ਪੰਨਾ ੭ ::(ਗਲਤੀ ਨੰ:੧੧): ਚਾਚਰੀ ਛੰਦ ॥ ਅਭੰਗ ਹੈਂ ॥ ਅਨੰਗ ਹੈਂ ॥ ਅਭੇਖ ਹੈਂ ॥ ਅਲੇਖ ਹੈਂ ॥੩ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਗੁਣ-ਵਾਚਕ ਨਾਂ ਇਕ-ਵਚਨ ਲਿਖਤ ( ੁ) ਨਾਲ ਲਿਖੇ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਸਨ । (ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ)
ਵੀਰ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ! ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਲੇਖ ’ਚ ਇਉਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ:-
(ਗਲਤੀ ਨੰ: ੩): .. ਕਰਮ ਨਾਮ ਬਰਣਤ ‘‘ਸੁਮਤ” ॥ ਪੰਕਤੀ ਵਿਚ ‘‘ਸੁਮਤ” ਦੀ ਥਾਂ ‘‘ਸੁਮਤਿ” ਲਿਖਿਆ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ; (ਮਤਿ = ਅਕਲ, ਇਸਤ੍ਰੀ ਲਿੰਗ ਵਾਚਕ), ਜਿਵੇਂ ‘‘ਮਨ ਕੀ ਮਤਿ ਤਿਆਗਹੁ ਹਰਿ ਜਨ, ਏਹਾ ਬਾਤ ਕਠੈਨੀ ॥੩ ਮਤਿ ਸੁਮਤਿ ਤੇਰੈ ਵਸਿ ਸੁਆਮੀ! ਹਮ ਜੰਤ ਤੂ ਪੁਰਖੁ ਜੰਤੈਨੀ ॥ (ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ, ਅੰ: ੮੦੦)” (ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ)
ਉੱਤਰ:- ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ’ਤੇ ਵੀਚਾਰ ਕਰਨ ’ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਥੇ ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ ਗਈ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ:- ‘ਜਾਪ’ ਰਚਨਾ ਵਾਂਗ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ’ਚ ਦਰਜ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਬਾਰੇ ਬਿਆਨ ਕੀਤੇ ਗਏ ਅਨੇਕਾਂ ਨਾਵਾਂ ’ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਅੰਤ ’ਚ ਲਾਲ ਰੰਗ ਨਾਲ ਦਰਸਾਈ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ’ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਪਰ ਕੀਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਦਾ ਉੱਤਰ ਸਮਝਣਾ ਆਸਾਨ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਜੋ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ:- ਮਾਰੂ ਮਹਲਾ ੫ ॥ ਅਚੁਤ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ! ਪਰਮੇਸੁਰ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ॥ ਮਧੁਸੂਦਨ ਦਾਮੋਦਰ ਸੁਆਮੀ॥ ਰਿਖੀਕੇਸ ਗੋਵਰਧਨ ਧਾਰੀ! ਮੁਰਲੀ ਮਨੋਹਰ ਹਰਿ ਰੰਗਾ ॥੧॥ ਮੋਹਨ ਮਾਧਵ ਕਿ੍ਰਸਨ ਮੁਰਾਰੇ ॥ ਜਗਦੀਸੁਰ ਹਰਿ ਜੀਉ ਅਸੁਰ ਸੰਘਾਰੇ ॥ ਜਗਜੀਵਨ ਅਬਿਨਾਸੀ ਠਾਕੁਰ! ਘਟ ਘਟ ਵਾਸੀ ਹੈ ਸੰਗਾ ॥੨॥ ਧਰਣੀਧਰ ਈਸ ਨਰਸਿੰਘ ਨਾਰਾਇਣ ॥ ਦਾੜਾ ਅਗ੍ਰੇ ਪਿ੍ਰਥਮਿ ਧਰਾਇਣ ॥ ਬਾਵਨ ਰੂਪੁ ਕੀਆ ਤੁਧੁ ਕਰਤੇ! ਸਭ ਹੀ ਸੇਤੀ ਹੈ ਚੰਗਾ ॥੩॥ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮਚੰਦ! ਜਿਸੁ ਰੂਪੁ ਨ ਰੇਖਿਆ ॥ ਬਨਵਾਲੀ ਚਕ੍ਰਪਾਣਿ ਦਰਸਿ ਅਨੂਪਿਆ ॥ ਸਹਸ ਨੇਤ੍ਰ ਮੂਰਤਿ ਹੈ ਸਹਸਾ, ਇਕੁ ਦਾਤਾ ਸਭ ਹੈ ਮੰਗਾ ॥੪॥ ਭਗਤਿ ਵਛਲੁ ਅਨਾਥਹ ਨਾਥੇ ॥ ਗੋਪੀ ਨਾਥੁ ਸਗਲ ਹੈ ਸਾਥੇ ॥ ਬਾਸੁਦੇਵ ਨਿਰੰਜਨ ਦਾਤੇ! ਬਰਨਿ ਨ ਸਾਕਉ ਗੁਣ ਅੰਗਾ ॥੫॥ ਮੁਕੰਦ ਮਨੋਹਰ ਲਖਮੀ ਨਾਰਾਇਣ ॥ ਦ੍ਰੋਪਤੀ ਲਜਾ ਨਿਵਾਰਿ ਉਧਾਰਣ ॥ ਕਮਲਾਕੰਤ ਕਰਹਿ ਕੰਤੂਹਲ, ਅਨਦ ਬਿਨੋਦੀ ਨਿਹਸੰਗਾ ॥੬॥ ਅਮੋਘ ਦਰਸਨ ਆਜੂਨੀ ਸੰਭਉ ॥ ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ! ਜਿਸੁ ਕਦੇ ਨਾਹੀ ਖਉ ॥ ਅਬਿਨਾਸੀ ਅਬਿਗਤ ਅਗੋਚਰ! ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਤੁਝ ਹੀ ਹੈ ਲਗਾ ॥੭॥ ਸ੍ਰੀ ਰੰਗ ਬੈਕੁੰਠ ਕੇ ਵਾਸੀ ॥ ਮਛੁ ਕਛੁ ਕੂਰਮੁ ਆਗਿਆ ਅਉਤਰਾਸੀ ॥ ਕੇਸਵ ਚਲਤ ਕਰਹਿ ਨਿਰਾਲੇ, ਕੀਤਾ ਲੋੜਹਿ ਸੋ ਹੋਇਗਾ ॥੮॥ ਨਿਰਾਹਾਰੀ ਨਿਰਵੈਰੁ ਸਮਾਇਆ ॥ ਧਾਰਿ ਖੇਲੁ ਚਤੁਰਭੁਜੁ ਕਹਾਇਆ ॥ ਸਾਵਲ ਸੁੰਦਰ ਰੂਪ ਬਣਾਵਹਿ, ਬੇਣੁ ਸੁਨਤ ਸਭ ਮੋਹੈਗਾ ॥੯॥ ਬਨਮਾਲਾ ਬਿਭੂਖਨ ਕਮਲ ਨੈਨ ॥ ਸੁੰਦਰ ਕੁੰਡਲ ਮੁਕਟ ਬੈਨ ॥ ਸੰਖ ਚਕ੍ਰ ਗਦਾ ਹੈ ਧਾਰੀ, ਮਹਾ ਸਾਰਥੀ ਸਤਸੰਗਾ ॥੧੦॥ ਪੀਤ ਪੀਤੰਬਰ, ਤਿ੍ਰਭਵਣ ਧਣੀ ॥ ਜਗੰਨਾਥੁ ਗੋਪਾਲੁ ਮੁਖਿ ਭਣੀ ॥ ਸਾਰਿੰਗਧਰ ਭਗਵਾਨ ਬੀਠੁਲਾ! ਮੈ ਗਣਤ ਨ ਆਵੈ ਸਰਬੰਗਾ ॥੧੧॥ ਨਿਹਕੰਟਕੁ ਨਿਹਕੇਵਲੁ ਕਹੀਐ ॥ ਧਨੰਜੈ ਜਲਿ ਥਲਿ ਹੈ ਮਹੀਐ ॥ ਮਿਰਤ ਲੋਕ ਪਇਆਲ ਸਮੀਪਤ ! ਅਸਥਿਰ ਥਾਨੁ ਜਿਸੁ ਹੈ ਅਭਗਾ ॥੧੨॥ ਪਤਿਤ ਪਾਵਨ ਦੁਖ ਭੈ ਭੰਜਨੁ ॥ ਅਹੰਕਾਰ ਨਿਵਾਰਣੁ ਹੈ, ਭਵ ਖੰਡਨੁ ॥ ਭਗਤੀ ਤੋਖਿਤ ਦੀਨ ਕਿ੍ਰਪਾਲਾ! ਗੁਣੇ ਨ ਕਿਤ ਹੀ ਹੈ ਭਿਗਾ ॥੧੩॥ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ਅਛਲ ਅਡੋਲੋ ॥ ਜੋਤਿ ਸਰੂਪੀ ਸਭੁ ਜਗੁ ਮਉਲੋ ॥ ਸੋ ਮਿਲੈ ਜਿਸੁ ਆਪਿ ਮਿਲਾਏ, ਆਪਹੁ ਕੋਇ ਨ ਪਾਵੈਗਾ ॥੧੪॥ ਆਪੇ ਗੋਪੀ ਆਪੇ ਕਾਨਾ ॥ ਆਪੇ ਗਊ ਚਰਾਵੈ ਬਾਨਾ ॥ ਆਪਿ ਉਪਾਵਹਿ ਆਪਿ ਖਪਾਵਹਿ, ਤੁਧੁ ਲੇਪੁ ਨਹੀ ਇਕੁ ਤਿਲੁ ਰੰਗਾ ॥੧੫॥ ਏਕ ਜੀਹ, ਗੁਣ ਕਵਨ ਬਖਾਨੈ ॥ ਸਹਸ ਫਨੀ ਸੇਖ, ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਨੈ ॥ ਨਵਤਨ ਨਾਮ ਜਪੈ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ, ਇਕੁ ਗੁਣੁ ਨਾਹੀ ਪ੍ਰਭ ਕਹਿ ਸੰਗਾ ॥੧੬॥ ਓਟ ਗਹੀ ਜਗਤ ਪਿਤ ਸਰਣਾਇਆ ॥ ਭੈ ਭਇਆਨਕ ਜਮਦੂਤ, ਦੁਤਰ ਹੈ ਮਾਇਆ ॥ ਹੋਹੁ ਕਿ੍ਰਪਾਲ ਇਛਾ ਕਰਿ ਰਾਖਹੁ, ਸਾਧ ਸੰਤਨ ਕੈ ਸੰਗਿ ਸੰਗਾ ॥੧੭॥ ਦਿ੍ਰਸਟਿਮਾਨ ਹੈ, ਸਗਲ ਮਿਥੇਨਾ ॥ ਇਕੁ ਮਾਗਉ ਦਾਨੁ ਗੋਬਿਦ ਸੰਤ ਰੇਨਾ ॥ ਮਸਤਕਿ ਲਾਇ ਪਰਮ ਪਦੁ ਪਾਵਉ, ਜਿਸੁ ਪ੍ਰਾਪਤਿ ਸੋ ਪਾਵੈਗਾ ॥੧੮॥ ਜਿਨ ਕਉ ਕਿ੍ਰਪਾ ਕਰੀ ਸੁਖਦਾਤੇ ॥ ਤਿਨ ਸਾਧੂ ਚਰਣ ਲੈ ਰਿਦੈ ਪਰਾਤੇ ॥ ਸਗਲ ਨਾਮ ਨਿਧਾਨੁ ਤਿਨ ਪਾਇਆ, ਅਨਹਦ ਸਬਦ ਮਨਿ ਵਾਜੰਗਾ ॥੧੯॥ ਕਿਰਤਮ ਨਾਮ, ਕਥੇ ਤੇਰੇ, ਜਿਹਬਾ ॥ ਸਤਿ ਨਾਮੁ ਤੇਰਾ, ਪਰਾ ਪੂਰਬਲਾ ॥ (ਭਾਵ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ ਜੀ! ਸਾਡੀ ਜੀਭ ਤੇਰੇ ਉਹੀ ਨਾਮ ਬਿਆਨ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ ਜੋ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕਿਰਤ ਕਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਸਾਡੇ ਕੰਮ ਵੇਖ ਕੇ ਯਾਦ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਕੇਵਲ ਤੇਰਾ ਸਤਿ ਨਾਮ ਹੀ ਆਕਾਰ ਰਚਨਾ ’ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਾ ਹੈ।) ਕਹੁ ਨਾਨਕ! ਭਗਤ ਪਏ ਸਰਣਾਈ, ਦੇਹੁ ਦਰਸੁ ਮਨਿ ਰੰਗੁ ਲਗਾ ॥੨੦॥ ਤੇਰੀ ਗਤਿ ਮਿਤਿ, ਤੂਹੈ ਜਾਣਹਿ ॥ ਤੂ ਆਪੇ ਕਥਹਿ, ਤੈ ਆਪਿ ਵਖਾਣਹਿ ॥ ਨਾਨਕ ਦਾਸੁ ਦਾਸਨ ਕੋ ਕਰੀਅਹੁ, ਹਰਿ ਭਾਵੈ ਦਾਸਾ ਰਾਖੁ ਸੰਗਾ ॥ ਮਾਰੂ ਸੋਲਹੇ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੦੮੩)
ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਸਮਝਣ ’ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ ‘ਜਾਪ’ ਰਚਨਾ ਦੀ ਆਰੰਭਕ ਭਾਵਨਾ ਵੀਚਾਰਨ ਯੋਗ ਹੈ ਜੋ ਇਉਂ ਦਰਜ ਹੈ:- ਚਕ੍ਰ ਚਿਹਨ ਅਰੁ ਬਰਨ ਜਾਤਿ ਅਰੁ ਪਾਤਿ ਨਹਿਨ ਜਿਹ॥ ਰੂਪ ਰੰਗ ਅਰੁ ਰੇਖ ਭੇਖ, ਕੋਊ ਕਹਿ ਨ ਸਕਤਿ ਕਿਹ ॥ ਅਚਲ ਮੂਰਤਿ ਅਨਭਵ ਪ੍ਰਕਾਸ, ਅਮਿਤੋਜ ਕਹਿਜੈ ॥ ਕੋਟਿ ਇੰਦ੍ਰ ਇੰਦ੍ਰਾਣਿ, ਸਾਹੁ ਸਾਹਾਣਿ ਗਣਿਜੈ ॥ ਤਿ੍ਰਭਵਣ ਮਹੀਪ, ਸੁਰ ਨਰ ਅਸੁਰ, ਨੇਤਿ ਨੇਤਿ ਬਨ ਤਿ੍ਰਣ ਕਹਤ ॥ ਤ੍ਵ ਸਰਬ ਨਾਮ ਕਥੈ ਕਵਨ, ਕਰਮ ਨਾਮ ਬਰਣਤ ਸੁਮਤਿ ॥੧॥ ਜਾਪੁ (ਭਾਵ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ ਜੀ! ਬੁਧੀਵਾਨ ਵਿਅਕਤੀ ਤੇਰੇ ਕੇਵਲ ਉਹੀ ਨਾਮ ਬਿਆਨ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜੋ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕਿਰਤ ਕਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਸਾਡੇ ਕੰਮ ਵੇਖ ਕੇ ਯਾਦ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਵੀ ਤੇਰੇ ਸਾਰੇ ਨਾਮ ਕੌਣ ਬਿਆਨ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ?) ਹੁਣ ਇੱਥੇ ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਉਕਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਪਰਸਪਰ ਸੁਮੇਲ ਵੇਖਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅਪੱਤੀ ਕੇਵਲ ਸੁਮਤ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਸੁਮਤਿ ਸ਼ਬਦ ਹੋਣ ’ਤੇ ਹੈ ਜਦਕਿ ਉਪਰ ਡਾ. ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਜੱਗੀ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਸੁਮਤਿ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।
ਖ਼ੈਰ, ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸੁਮਤਿ ਰੂਪ ’ਚ ਨਾ ਹੋਣਾ ਦੋ ਸੰਕੇਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ:-
1. ਛਾਪੇ ਖ਼ਾਨੇ ਦੀ ਤਰੁਟੀ, ਜੋ ਕਈ ਸਰੂਪਾਂ ’ਚ ਸੁਮਤਿ ਸ਼ਬਦ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਅੱਜ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।
2. ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸ਼ਬਦ ਮਤਿ ਜਾਂ ਸੁਮਤਿ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇ ਤੱਕ ਮਤਿ ਜਾਂ ਮਤ ਦੋਵੇਂ ਲਿਖੇ ਜਾਣੇ ਆਰੰਭ ਹੋ ਗਏ ਹੋਣ ਜੋ ਅੱਜ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ’ਤੋਂ ਇਸ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ :- ਬੇਦ ਪੁਰਾਨ ਸਿਮਿ੍ਰਤਿ ਕੇ ਮਤਸੁਨਿ, ਨਿਮਖ ਨ ਹੀਏ ਬਸਾਵੈ ॥ ਸੋਰਠਿ (ਮ:੯/ਅੰਗ ੬੩੨)
ਵੀਚਾਰਨ ਯੋਗ ਵਿਸ਼ਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਇਤਨੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ‘ਜਾਪ’ ਰਚਨਾ ਨੂੰ ਆਪ ਸ. ਦਲਬੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਵਾਂਗ ਅਖੌਤੀ ਵੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹੋ ?

ਗਿਆਨੀ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ, ਸੰਪਾਦਕ ‘ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਸੇਧਾਂ’ ਜਲੰਧਰ 98140-35202 (9-6-14)

Rahao & Second Rahao (Page No. 1000-1430)

admin

February 12, 2017

ਗੁਰਮਤਿ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ‘ਰਹਾਉ’ ਤੇ ‘ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ’ ਤੁਕਾਂ (ਪੰਨਾ 1000-1430)

ਮੂੜੇ ਤੈ ਮਨ ਤੇ ਰਾਮੁ ਬਿਸਾਰਿਓ ॥ ਲੂਣੁ ਖਾਇ ਕਰਹਿ ਹਰਾਮਖੋਰੀ ਪੇਖਤ ਨੈਨ ਬਿਦਾਰਿਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1001)

ਸੰਤਨ ਕੀ ਓਟ ਆਪੇ ਆਪਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1001)

ਰੇ ਨਰ ਐਸੀ ਕਰਹਿ ਇਆਨਥ ॥ ਤਜਿ ਸਾਰੰਗਧਰ ਭ੍ਰਮਿ ਤੂ ਭੂਲਾ ਮੋਹਿ ਲਪਟਿਓ ਦਾਸੀ ਸੰਗਿ ਸਾਨਥ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/ 1001)

ਰੇ ਨਰ ਕਾਇ ਪਰ ਗਿ੍ਰਹਿ ਜਾਇ ॥ ਕੁਚਲ ਕਠੋਰ ਕਾਮਿ ਗਰਧਭ ਤੁਮ ਨਹੀ ਸੁਨਿਓ ਧਰਮ ਰਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1001)

ਰੇ ਨਰ ਇਨ ਬਿਧਿ ਪਾਰਿ ਪਰਾਇ ॥ ਧਿਆਇ ਹਰਿ ਜੀਉ ਹੋਇ ਮਿਰਤਕੁ ਤਿਆਗਿ ਦੂਜਾ ਭਾਉ ॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥2॥11॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/ 1002)

ਮਾਨਕੁ ਪਾਇਓ ਰੇ ਪਾਇਓ ਹਰਿ ਪੂਰਾ ਪਾਇਆ ਥਾ ॥ ਮੋਲਿ ਅਮੋਲੁ ਨ ਪਾਇਆ ਜਾਈ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਗੁਰੂ ਦਿਵਾਇਆ ਥਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1002)

ਰੇ ਮਨ ਵਤ੍ਰ ਬੀਜਣ ਨਾਉ ॥ ਬੋਇ ਖੇਤੀ ਲਾਇ ਮਨੂਆ ਭਲੋ ਸਮਉ ਸੁਆਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1002)

ਆਵਣ ਜਾਣੁ ਰਹਿਓ ॥ ਤਪਤ ਕੜਾਹਾ ਬੁਝਿ ਗਇਆ ਗੁਰਿ ਸੀਤਲ ਨਾਮੁ ਦੀਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1002)

ਜੀਅ ਕੀ ਕੈ ਪਹਿ ਬਾਤ ਕਹਾ ॥ ਆਪਿ ਮੁਕਤੁ ਮੋ ਕਉ ਪ੍ਰਭੁ ਮੇਲੇ ਐਸੋ ਕਹਾ ਲਹਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1003)

ਮੇਰਾ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ਹਰਿ ਰਾਇਆ ॥ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਜਾਣੈ ਮੇਰੇ ਜੀਅ ਕਾ ਪ੍ਰੀਤਮੁ ਬਿਸਰਿ ਗਏ ਬਕਬਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥6॥15॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1003)

ਮੇਰੇ ਸਤਿਗੁਰ ਹੀ ਪਤਿ ਰਾਖੁ ॥ ਚੀਤਿ ਆਵਹਿ ਤਬ ਹੀ ਪਤਿ ਪੂਰੀ ਬਿਸਰਤ ਰਲੀਐ ਖਾਕੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1003)

ਕਰਣੈਹਾਰਾ ਬੂਝਹੁ ਰੇ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲੈ ਤ ਸੂਝੈ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1003)

ਨਿਰਭਉ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ਦਇਅਲੀਆ ॥ ਜੀਅ ਜੰਤ ਸਗਲੇ ਪ੍ਰਤਿਪਲੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1004)

ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਮਨਿ ਤਨਿ ਆਧਾਰਾ ॥ ਜੋ ਸਿਮਰੈ ਤਿਸ ਕਾ ਨਿਸਤਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1004)

ਐਸੀ ਜਾਨਿ ਪਾਈ ॥ ਸਰਣਿ ਸੂਰੋ ਗੁਰ ਦਾਤਾ ਰਾਖੈ ਆਪਿ ਵਡਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1005)

ਮੋਹਨੁ ਲਾਲੁ ਮੇਰਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਮਨ ਪ੍ਰਾਨਾ ॥ ਮੋ ਕਉ ਦੇਹੁ ਦਾਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1005)

ਮੋ ਕਉ ਕੋਇ ਨ ਜਾਨਤ ਕਹੀਅਤ ਦਾਸੁ ਤੁਮਾਰਾ ॥ ਏਹਾ ਓਟ ਆਧਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1005)

ਲਾਲੁ ਅਮੋਲਾ ਲਾਲੋ ॥ ਅਗਹ ਅਤੋਲਾ ਨਾਮੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1006)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਕਰਨ ਸੁਣਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ॥ ਮਿਟਹਿ ਅਘ ਤੇਰੇ ਜਨਮ ਜਨਮ ਕੇ ਕਵਨੁ ਬਪੁਰੋ ਜਾਮੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1006)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਨਾਮੁ ਨਿਤ ਨਿਤ ਲੇਹ ॥ ਜਲਤ ਨਾਹੀ ਅਗਨਿ ਸਾਗਰ ਸੂਖੁ ਮਨਿ ਤਨਿ ਦੇਹ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1006)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਨਾਮ ਸਿਉ ਕਰਿ ਪ੍ਰੀਤਿ ॥ ਚੇਤਿ ਮਨ ਮਹਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਿਧਾਨਾ ਏਹ ਨਿਰਮਲ ਰੀਤਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1006)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਨਾਮੁ ਹਿਰਦੈ ਧਾਰਿ ॥ ਕਰਿ ਪ੍ਰੀਤਿ ਮਨੁ ਤਨੁ ਲਾਇ ਹਰਿ ਸਿਉ ਅਵਰ ਸਗਲ ਵਿਸਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1007)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਨਾਮੁ ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਪੀਉ ॥ ਆਨ ਸਾਦ ਬਿਸਾਰਿ ਹੋਛੇ ਅਮਰੁ ਜੁਗੁ ਜੁਗੁ ਜੀਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/ 1007)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਨਾਮ ਕੀ ਕਰਿ ਟੇਕ ॥ ਤਿਸਹਿ ਬੂਝੁ ਜਿਨਿ ਤੂ ਕੀਆ ਪ੍ਰਭੁ ਕਰਣ ਕਾਰਣ ਏਕ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/ 1007)

ਡੂਬੇ ਨਾਮ ਬਿਨੁ ਘਨ ਸਾਥ ॥ ਕਰਣ ਕਾਰਣੁ ਚਿਤਿ ਨ ਆਵੈ ਦੇ ਕਰਿ ਰਾਖੈ ਹਾਥ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1007)

ਹਰਿ ਕੋ ਨਾਮੁ ਸਦਾ ਸੁਖਦਾਈ ॥ ਜਾ ਕਉ ਸਿਮਰਿ ਅਜਾਮਲੁ ਉਧਰਿਓ ਗਨਿਕਾ ਹੂ ਗਤਿ ਪਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੯/ 1008)

ਅਬ ਮੈ ਕਹਾ ਕਰਉ ਰੀ ਮਾਈ ॥ ਸਗਲ ਜਨਮੁ ਬਿਖਿਅਨ ਸਿਉ ਖੋਇਆ ਸਿਮਰਿਓ ਨਾਹਿ ਕਨ੍ਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੯/1008)

ਮਾਈ ਮੈ ਮਨ ਕੋ ਮਾਨੁ ਨ ਤਿਆਗਿਓ ॥ ਮਾਇਆ ਕੇ ਮਦਿ ਜਨਮੁ ਸਿਰਾਇਓ ਰਾਮ ਭਜਨਿ ਨਹੀ ਲਾਗਿਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੯/1008)

ਤੂ ਅਜਰਾਵਰੁ ਅਮਰੁ ਤੂ ਸਭ ਚਾਲਣਹਾਰੀ ॥ ਨਾਮੁ ਰਸਾਇਣੁ ਭਾਇ ਲੈ ਪਰਹਰਿ ਦੁਖੁ ਭਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੧/1008)

ਬਾਬਾ ਜਗੁ ਫਾਥਾ ਮਹਾ ਜਾਲਿ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਉਬਰੇ ਸਚਾ ਨਾਮੁ ਸਮਾਲਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੧/1009)

ਬਾਬਾ ਮੈ ਕੁਚੀਲੁ ਕਾਚਉ ਮਤਿਹੀਨ ॥ ਨਾਮ ਬਿਨਾ ਕੋ ਕਛੁ ਨਹੀ ਗੁਰਿ ਪੂਰੈ ਪੂਰੀ ਮਤਿ ਕੀਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੧/1010)

ਐਸਾ ਲਾਲਾ ਮੇਰੇ ਲਾਲ ਕੋ ਸੁਣਿ ਖਸਮ ਹਮਾਰੇ ॥ ਜਿਉ ਫੁਰਮਾਵਹਿ ਤਿਉ ਚਲਾ ਸਚੁ ਲਾਲ ਪਿਆਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੧/1010)

ਲਾਲਾ ਗੋਲਾ ਖਸਮ ਕਾ ਖਸਮੈ ਵਡਿਆਈ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਉਬਰੇ ਹਰਿ ਕੀ ਸਰਣਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੧/1011)

ਕਿਉ ਰਹੀਐ ਉਠਿ ਚਲਣਾ ਬੁਝੁ ਸਬਦ ਬੀਚਾਰਾ ॥ ਜਿਸੁ ਤੂ ਮੇਲਹਿ ਸੋ ਮਿਲੈ ਧੁਰਿ ਹੁਕਮੁ ਅਪਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੧/1012)

ਬਾਬਾ ਐਸੀ ਰਵਤ ਰਵੈ ਸੰਨਿਆਸੀ ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਏਕ ਲਿਵ ਲਾਗੀ ਤੇਰੈ ਨਾਮਿ ਰਤੇ ਤਿ੍ਰਪਤਾਸੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੧/1012)

ਸੰਸਾਰੁ ਭਵਜਲੁ ਕਿਉ ਤਰੈ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਨਿਰੰਜਨੁ ਪਾਈਐ ਅਫਰਿਓ ਭਾਰੁ ਅਫਾਰੁ ਟਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੧/1013)

ਮੈਡਾ ਮਨੁ ਰਤਾ ਆਪਨੜੇ ਪਿਰ ਨਾਲਿ ॥ ਹਉ ਘੋਲਿ ਘੁਮਾਈ ਖੰਨੀਐ ਕੀਤੀ ਹਿਕ ਭੋਰੀ ਨਦਰਿ ਨਿਹਾਲਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੧/1014)

ਬਲਿਹਾਰੀ ਗੁਰ ਆਪਣੇ ਸਦ ਬਲਿਹਾਰੈ ਜਾਉ ॥ ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਏਤਾ ਭਵਿ ਥਕੀ ਗੁਰਿ ਪਿਰੁ ਮੇਲਿਮੁ ਦਿਤਮੁ ਮਿਲਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੧/1015)

ਬਾਬਾ ਮੂਰਖੁ ਹਾ ਨਾਵੈ ਬਲਿ ਜਾਉ ॥ ਤੂ ਕਰਤਾ ਤੂ ਦਾਨਾ ਬੀਨਾ ਤੇਰੈ ਨਾਮਿ ਤਰਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੧/1015)

ਆਪੇ ਮੇਲੇ ਆਪਿ ਮਿਲਾਏ ॥ ਆਪਣਾ ਪਿਆਰੁ ਆਪੇ ਲਾਏ ॥ ਪ੍ਰੇਮ ਕੀ ਸਾਰ ਸੋਈ ਜਾਣੈ ਜਿਸ ਨੋ ਨਦਰਿ ਤੁਮਾਰੀ ਜੀਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੩/1016)

ਰੇ ਮੂੜੇ ਤੂ ਹੋਛੈ ਰਸਿ ਲਪਟਾਇਓ ॥ ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਸੰਗਿ ਬਸਤੁ ਹੈ ਤੇਰੈ ਬਿਖਿਆ ਸਿਉ ਉਰਝਾਇਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1017)

ਮੇਰੇ ਮਾਨ ਕੋ ਅਸਥਾਨੁ ॥ ਮੀਤ ਸਾਜਨ ਸਖਾ ਬੰਧਪੁ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ਜਾਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/ 1017)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਰਉ ਨਿਤ ਨੀਤਿ ॥ ਦਇਆਲ ਦੇਵ ਕਿ੍ਰਪਾਲ ਗੋਬਿੰਦ ਸੁਨਿ ਸੰਤਨਾ ਕੀ ਰੀਤਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/ 1017)

ਆਉ ਜੀ ਤੂ ਆਉ ਹਮਾਰੈ ਹਰਿ ਜਸੁ ਸ੍ਰਵਨ ਸੁਨਾਵਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1018)

ਜੀਵਨਾ ਸਫਲ ਜੀਵਨ ਸੁਨਿ ਹਰਿ ਜਪਿ ਜਪਿ ਸਦ ਜੀਵਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਮਾਰੂ (ਮ: ੫/1019)

ਪਡੀਆ ਕਵਨ ਕੁਮਤਿ ਤੁਮ ਲਾਗੇ ॥ ਬੂਡਹੁਗੇ ਪਰਵਾਰ ਸਕਲ ਸਿਉ ਰਾਮੁ ਨ ਜਪਹੁ ਅਭਾਗੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1102)

ਸਾਰ ਸੁਖੁ ਪਾਈਐ ਰਾਮਾ ॥ ਰੰਗਿ ਰਵਹੁ ਆਤਮੈ ਰਾਮ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1103)

ਰਾਮੁ ਜਿਹ ਪਾਇਆ ਰਾਮ ॥ ਤੇ ਭਵਹਿ ਨ ਬਾਰੈ ਬਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1103)

ਬਹੁਰਿ ਹਮ ਕਾਹੇ ਆਵਹਿਗੇ ॥ ਆਵਨ ਜਾਨਾ ਹੁਕਮੁ ਤਿਸੈ ਕਾ ਹੁਕਮੈ ਬੁਝਿ ਸਮਾਵਹਿਗੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1103)

ਰਾਮ ਮੋ ਕਉ ਤਾਰਿ ਕਹਾਂ ਲੈ ਜਈ ਹੈ ॥ ਸੋਧਉ ਮੁਕਤਿ ਕਹਾ ਦੇਉ ਕੈਸੀ ਕਰਿ ਪ੍ਰਸਾਦੁ ਮੋਹਿ ਪਾਈ ਹੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1104)

ਜਿਨਿ ਗੜ ਕੋਟ ਕੀਏ ਕੰਚਨ ਕੇ ਛੋਡਿ ਗਇਆ ਸੋ ਰਾਵਨੁ ॥1॥ ਕਾਹੇ ਕੀਜਤੁ ਹੈ ਮਨਿ ਭਾਵਨੁ ॥ ਜਬ ਜਮੁ ਆਇ ਕੇਸ ਤੇ ਪਕਰੈ ਤਹ ਹਰਿ ਕੋ ਨਾਮੁ ਛਡਾਵਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1104)

ਬਾਬਾ ਅਬ ਨ ਬਸਉ ਇਹ ਗਾਉ ॥ ਘਰੀ ਘਰੀ ਕਾ ਲੇਖਾ ਮਾਗੈ ਕਾਇਥੁ ਚੇਤੂ ਨਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਮਾਰੂ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1104)

ਰਾਜਨ ਕਉਨੁ ਤੁਮਾਰੈ ਆਵੈ ॥ ਐਸੋ ਭਾਉ ਬਿਦਰ ਕੋ ਦੇਖਿਓ ਓਹੁ ਗਰੀਬੁ ਮੋਹਿ ਭਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਮਾਰੂ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1105)

ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਜਪਤ ਕੋ ਕੋ ਨ ਤਰਿਓ ॥ ਗੁਰ ਉਪਦੇਸਿ ਸਾਧ ਕੀ ਸੰਗਤਿ ਭਗਤੁ ਭਗਤੁ ਤਾ ਕੋ ਨਾਮੁ ਪਰਿਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/1105)

ਦੀਨੁ ਬਿਸਾਰਿਓ ਰੇ ਦਿਵਾਨੇ ਦੀਨੁ ਬਿਸਾਰਿਓ ਰੇ ॥ ਪੇਟੁ ਭਰਿਓ ਪਸੂਆ ਜਿਉ ਸੋਇਓ ਮਨੁਖੁ ਜਨਮੁ ਹੈ ਹਾਰਿਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਮਾਰੂ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1105)

ਮਨ ਆਦਿ ਗੁਣ ਆਦਿ ਵਖਾਣਿਆ ॥ ਤੇਰੀ ਦੁਬਿਧਾ ਦਿ੍ਰਸਟਿ ਸੰਮਾਨਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਭਗਤ ਜੈਦੇਵ/1106)

ਰਾਮੁ ਸਿਮਰੁ ਪਛੁਤਾਹਿਗਾ ਮਨ ॥ ਪਾਪੀ ਜੀਅਰਾ ਲੋਭੁ ਕਰਤੁ ਹੈ ਆਜੁ ਕਾਲਿ ਉਠਿ ਜਾਹਿਗਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਮਾਰੂ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1106)

ਐਸੀ ਲਾਲ ਤੁਝ ਬਿਨੁ ਕਉਨੁ ਕਰੈ ॥ ਗਰੀਬ ਨਿਵਾਜੁ ਗੁਸਈਆ ਮੇਰਾ ਮਾਥੈ ਛਤ੍ਰੁ ਧਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/ 1106

ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨ ਜਪਸਿ ਰਸਨਾ ॥ ਅਵਰ ਸਭ ਛਾਡਿ ਬਚਨ ਰਚਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਰੂ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/1106)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਰਾਮ ਨਾਮ ਨਿਤ ਗਾਵੀਐ ਰੇ ॥ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੁ ਨ ਜਾਈ ਹਰਿ ਲਖਿਆ ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਮਿਲੈ ਲਖਾਵੀਐ ਰੇ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਮ: ੪/1118)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਹਰਿ ਹਰਿ ਗੁਨ ਕਹੁ ਰੇ ॥ ਸਤਿਗੁਰੂ ਕੇ ਚਰਨ ਧੋਇ ਧੋਇ ਪੂਜਹੁ ਇਨ ਬਿਧਿ ਮੇਰਾ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਲਹੁ ਰੇ ॥ ਰਹਾਉ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਮ: ੪/ 1118)

ਮਾਈ ਸੰਤਸੰਗਿ ਜਾਗੀ ॥ ਪਿ੍ਰਅ ਰੰਗ ਦੇਖੈ ਜਪਤੀ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੀ ॥ ਰਹਾਉ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਮ: ੫/1119)

ਦੀਨ ਬਿਨਉ ਸੁਨੁ ਦਇਆਲ ॥ ਪੰਚ ਦਾਸ ਤੀਨਿ ਦੋਖੀ ਏਕ ਮਨੁ ਅਨਾਥ ਨਾਥ ॥ ਰਾਖੁ ਹੋ ਕਿਰਪਾਲ ॥ ਰਹਾਉ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਮ: ੫/ 1119)

ਸਰਨੀ ਆਇਓ ਨਾਥ ਨਿਧਾਨ ॥ ਨਾਮ ਪ੍ਰੀਤਿ ਲਾਗੀ ਮਨ ਭੀਤਰਿ ਮਾਗਨ ਕਉ ਹਰਿ ਦਾਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਮ: ੫/ 1119)

ਹਰਿ ਕੇ ਦਰਸਨ ਕੋ ਮਨਿ ਚਾਉ ॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਸਤਸੰਗਿ ਮਿਲਾਵਹੁ ਤੁਮ ਦੇਵਹੁ ਅਪਨੋ ਨਾਉ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਮ: ੫/ 1119)

ਪਿ੍ਰਅ ਕੀ ਪ੍ਰੀਤਿ ਪਿਆਰੀ ॥ ਮਗਨ ਮਨੈ ਮਹਿ ਚਿਤਵਉ ਆਸਾ ਨੈਨਹੁ ਤਾਰ ਤੁਹਾਰੀ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਮ: ੫/ 1120)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਗੁਨ ਗਾਵਹੁ ॥ ਕਰਹੁ ਕਿ੍ਰਪਾ ਗੋਪਾਲ ਗੋਬਿਦੇ ਅਪਨਾ ਨਾਮੁ ਜਪਾਵਹੁ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਮ: ੫/ 1120)

ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਜਨਮੁ ਅਕਾਰਥ ਜਾਤ ॥ ਤਜਿ ਗੋਪਾਲ ਆਨ ਰੰਗਿ ਰਾਚਤ ਮਿਥਿਆ ਪਹਿਰਤ ਖਾਤ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਮ: ੫/1120)

ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਕੋਇ ਨ ਚਾਲਸਿ ਸਾਥ ॥ ਦੀਨਾ ਨਾਥ ਕਰੁਣਾਪਤਿ ਸੁਆਮੀ ਅਨਾਥਾ ਕੇ ਨਾਥ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਮ: ੫/ 1120)

ਬਿਸਰਤ ਨਾਹਿ ਮਨ ਤੇ ਹਰੀ ॥ ਅਬ ਇਹ ਪ੍ਰੀਤਿ ਮਹਾ ਪ੍ਰਬਲ ਭਈ ਆਨ ਬਿਖੈ ਜਰੀ ॥ ਰਹਾਉ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਮ: ੫/ 1120)

ਪ੍ਰੀਤਮ ਬਸਤ ਰਿਦ ਮਹਿ ਖੋਰ ॥ ਭਰਮ ਭੀਤਿ ਨਿਵਾਰਿ ਠਾਕੁਰ ਗਹਿ ਲੇਹੁ ਅਪਨੀ ਓਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਮ: ੫/1121)

ਰਸਨਾ ਰਾਮ ਰਾਮ ਬਖਾਨੁ ॥ ਗੁਨ ਗੁੋਪਾਲ ਉਚਾਰੁ ਦਿਨੁ ਰੈਨਿ ਭਏ ਕਲਮਲ ਹਾਨ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਮ: ੫/ 1121)

ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮ ਕੋ ਆਧਾਰੁ ॥ ਕਲਿ ਕਲੇਸ ਨ ਕਛੁ ਬਿਆਪੈ ਸੰਤਸੰਗਿ ਬਿਉਹਾਰੁ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਮ: ੫/1121)

ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮ ਬਿਨੁ ਧਿ੍ਰਗੁ ਸ੍ਰੋਤ ॥ ਜੀਵਨ ਰੂਪ ਬਿਸਾਰਿ ਜੀਵਹਿ ਤਿਹ ਕਤ ਜੀਵਨ ਹੋਤ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਮ: ੫/1121)

ਸੰਤਹ ਧੂਰਿ ਲੇ ਮੁਖਿ ਮਲੀ ॥ ਗੁਣਾ ਅਚੁਤ ਸਦਾ ਪੂਰਨ ਨਹ ਦੋਖ ਬਿਆਪਹਿ ਕਲੀ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਮ: ੫/ 1121)

ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮ ਕੀ ਮਨ ਰੁਚੈ ॥ ਕੋਟਿ ਸਾਂਤਿ ਅਨੰਦ ਪੂਰਨ ਜਲਤ ਛਾਤੀ ਬੁਝੈ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਮ: ੫/ 1122)

ਮਿਲੁ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਪਿਆਰਿਆ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਮ: ੫/1122)

ਤੇਰਾ ਜਨੁ ਏਕੁ ਆਧੁ ਕੋਈ ॥ ਕਾਮੁ ਕ੍ਰੋਧੁ ਲੋਭੁ ਮੋਹੁ ਬਿਬਰਜਿਤ ਹਰਿ ਪਦੁ ਚੀਨ੍ੈ ਸੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1123)

ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮ ਕੇ ਬਿਆਪਾਰੀ ॥ ਹੀਰਾ ਹਾਥਿ ਚੜਿਆ ਨਿਰਮੋਲਕੁ ਛੂਟਿ ਗਈ ਸੰਸਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1123)

ਬੋਲਹੁ ਭਈਆ ਰਾਮ ਕੀ ਦੁਹਾਈ ॥ ਪੀਵਹੁ ਸੰਤ ਸਦਾ ਮਤਿ ਦੁਰਲਭ ਸਹਜੇ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1123)

ਚਲਤ ਕਤ ਟੇਢੇ ਟੇਢੇ ਟੇਢੇ ॥ ਅਸਤਿ ਚਰਮ ਬਿਸਟਾ ਕੇ ਮੂੰਦੇ ਦੁਰਗੰਧ ਹੀ ਕੇ ਬੇਢੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1124)

ਰਾਮੁ ਬਿਸਾਰਿਓ ਹੈ ਅਭਿਮਾਨਿ ॥ ਕਨਿਕ ਕਾਮਨੀ ਮਹਾ ਸੁੰਦਰੀ ਪੇਖਿ ਪੇਖਿ ਸਚੁ ਮਾਨਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1124)

ਚਾਰਿ ਦਿਨ ਅਪਨੀ ਨਉਬਤਿ ਚਲੇ ਬਜਾਇ॥ ਇਤਨਕੁ ਖਟੀਆ ਗਠੀਆ ਮਟੀਆ ਸੰਗਿ ਨ ਕਛੁ ਲੈ ਜਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1124)

ਰੇ ਚਿਤ ਚੇਤਿ ਚੇਤ ਅਚੇਤ॥ ਕਾਹੇ ਨ ਬਾਲਮੀਕਹਿ ਦੇਖ॥ ਕਿਸੁ ਜਾਤਿ ਤੇ ਕਿਹ ਪਦਹਿ ਅਮਰਿਓ ਰਾਮ ਭਗਤਿ ਬਿਸੇਖ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਕੇਦਾਰਾ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/1124)

ਕਿਆ ਕਹੀਐ ਕਿਛੁ ਕਹੀ ਨ ਜਾਇ ॥ ਜੋ ਕਿਛੁ ਅਹੈ ਸਭ ਤੇਰੀ ਰਜਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੧/1125)

ਭਵਜਲੁ ਬਿਨੁ ਸਬਦੈ ਕਿਉ ਤਰੀਐ ॥ ਨਾਮ ਬਿਨਾ ਜਗੁ ਰੋਗਿ ਬਿਆਪਿਆ ਦੁਬਿਧਾ ਡੁਬਿ ਡੁਬਿ ਮਰੀਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੧/1125)

ਪ੍ਰਾਣੀ ਹਰਿ ਜਪਿ ਜਨਮੁ ਗਇਓ ॥ ਸਾਚ ਸਬਦ ਬਿਨੁ ਕਬਹੁ ਨ ਛੂਟਸਿ ਬਿਰਥਾ ਜਨਮੁ ਭਇਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੧/ 1126)

ਅੰਧੁਲੇ ਕਿਆ ਪਾਇਆ ਜਗਿ ਆਇ ॥ ਰਾਮੁ ਰਿਦੈ ਨਹੀ ਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਚਾਲੇ ਮੂਲੁ ਗਵਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੧/ 1126)

ਮਨ ਰੇ ਕਿਉ ਛੂਟਸਿ ਦੁਖੁ ਭਾਰੀ ॥ ਕਿਆ ਲੇ ਆਵਸਿ ਕਿਆ ਲੇ ਜਾਵਸਿ ਰਾਮ ਜਪਹੁ ਗੁਣਕਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੧/1126)

ਸੋ ਜਨੁ ਐਸਾ ਮੈ ਮਨਿ ਭਾਵੈ ॥ ਆਪੁ ਮਾਰਿ ਅਪਰੰਪਰਿ ਰਾਤਾ ਗੁਰ ਕੀ ਕਾਰ ਕਮਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੧/ 1126)

ਮਨ ਰੇ ਰਾਮ ਭਗਤਿ ਚਿਤੁ ਲਾਈਐ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਜਪਿ ਹਿਰਦੈ ਸਹਜ ਸੇਤੀ ਘਰਿ ਜਾਈਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੧/1127)

ਰਾਮ ਨਾਮ ਬਿਨੁ ਬਿਰਥੇ ਜਗਿ ਜਨਮਾ ॥ ਬਿਖੁ ਖਾਵੈ ਬਿਖੁ ਬੋਲੀ ਬੋਲੈ ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ ਨਿਹਫਲੁ ਮਰਿ ਭ੍ਰਮਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੧/1127)

ਜਾਤਿ ਕਾ ਗਰਬੁ ਨ ਕਰਿ ਮੂਰਖ ਗਵਾਰਾ ॥ ਇਸੁ ਗਰਬ ਤੇ ਚਲਹਿ ਬਹੁਤੁ ਵਿਕਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/1128)

ਮਾਇਆ ਮਦਿ ਮਾਤਾ ਰਹਿਆ ਸੋਇ ॥ ਜਾਗਤੁ ਰਹੈ ਨ ਮੂਸੈ ਕੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/ 1128)

ਰੇ ਜਨ ਕੈ ਸਿਉ ਕਰਹੁ ਪੁਕਾਰਾ ॥ ਹੁਕਮੇ ਹੋਆ ਹੁਕਮੇ ਵਰਤਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/ 1128)

ਜਾਂ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ਤਾਂ ਕਰੇ ਭੋਗੁ ॥ ਤਨੁ ਮਨੁ ਸਾਚੇ ਸਾਹਿਬ ਜੋਗੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/ 1128)

ਇਸੁ ਮਨ ਕਉ ਕੋਈ ਖੋਜਹੁ ਭਾਈ ॥ ਮਨੁ ਖੋਜਤ ਨਾਮੁ ਨਉ ਨਿਧਿ ਪਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/1128)

ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਸਮ੍ਾਲਿ ॥ ਸਦ ਹੀ ਨਿਬਹੈ ਤੇਰੈ ਨਾਲਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/ 1129)

ਹਰਿ ਜੀਉ ਅਪਣੀ ਕਿ੍ਰਪਾ ਕਰੇਇ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਵਡਿਆਈ ਦੇਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/ 1129)

ਹਰਿ ਜੀਉ ਅਪਣੀ ਕਿਰਪਾ ਧਾਰੁ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੇ ਲਗੈ ਪਿਆਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/ 1129)

ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਦੁਲਭੁ ਹੈ ਭਾਈ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/1129)

ਕਲਜੁਗ ਮਹਿ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਹੈ ਸਾਰੁ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਚਾ ਲਗੈ ਪਿਆਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/1129)

ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਦੇਹੁ ਬੁਝਾਈ ॥ ਹਉਮੈ ਰੋਗੀ ਜਗਤੁ ਉਪਾਇਆ ਬਿਨੁ ਸਬਦੈ ਰੋਗੁ ਨ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/ 1130)

ਹਰਿ ਜੀਉ ਸਤਸੰਗਤਿ ਮੇਲਾਇ ॥ ਨਾਨਕ ਤਿਸ ਨੋ ਦੇਇ ਵਡਿਆਈ ਜੋ ਰਾਮ ਨਾਮਿ ਚਿਤੁ ਲਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/ 1130)

ਧਿ੍ਰਗੁ ਧਿ੍ਰਗੁ ਮਨਮੁਖਿ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇਆ ॥ ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵ ਨ ਕੀਨੀ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਨ ਭਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/ 1130)

ਭਗਤੁ ਭਗਤੁ ਕਹੈ ਸਭੁ ਕੋਈ ॥ ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵੇ ਭਗਤਿ ਨ ਪਾਈਐ ਪੂਰੈ ਭਾਗਿ ਮਿਲੈ ਪ੍ਰਭੁ ਸੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/1131)

ਸਦਾ ਅਨੰਦੁ ਰਾਮ ਰਸਿ ਰਾਤੇ ॥ ਹਿਰਦੈ ਨਾਮੁ ਦੁਬਿਧਾ ਮਨਿ ਭਾਗੀ ਹਰਿ ਹਰਿ ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਪੀ ਤਿ੍ਰਪਤਾਤੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/1131)

ਕਲਿ ਮਹਿ ਰਾਮ ਨਾਮਿ ਵਡਿਆਈ ॥ ਜੁਗਿ ਜੁਗਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਏਕੋ ਜਾਤਾ ਵਿਣੁ ਨਾਵੈ ਮੁਕਤਿ ਨ ਪਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/1131)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਆਧਾਰੁ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਪਰਮ ਪਦੁ ਪਾਇਆ ਸਭ ਇਛ ਪੁਜਾਵਣਹਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/1132)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਸਦਾ ਰਹਹੁ ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਸਰਣਾ ॥ ਹਿਰਦੈ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਮੀਠਾ ਸਦ ਲਾਗਾ ਗੁਰ ਸਬਦੇ ਭਵਜਲੁ ਤਰਣਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/1132)

ਮਨਮੁਖਿ ਧਿ੍ਰਗੁ ਜੀਵਣੁ ਸੈਸਾਰਿ ॥ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਸੁਪਨੈ ਨਹੀ ਚੇਤਿਆ ਹਰਿ ਸਿਉ ਕਦੇ ਨ ਲਾਗੈ ਪਿਆਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/1132)

ਗੁਰ ਉਪਦੇਸਿ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦੁ ਹਰਿ ਉਚਰੈ ॥ ਸਾਸਨਾ ਤੇ ਬਾਲਕੁ ਗਮੁ ਨ ਕਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/1133)

ਜੁਗਿ ਜੁਗਿ ਭਗਤਾ ਕੀ ਰਖਦਾ ਆਇਆ॥ ਦੈਤ ਪੁਤ੍ਰੁ ਪ੍ਰਹਲਾਦੁ ਗਾਇਤ੍ਰੀ ਤਰਪਣੁ ਕਿਛੂ ਨ ਜਾਣੈ ਸਬਦੇ ਮੇਲਿ ਮਿਲਾਇਆ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/1133)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਹਰਿ ਭਜੁ ਨਾਮੁ ਨਰਾਇਣੁ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਿ੍ਰਪਾ ਕਰੇ ਸੁਖਦਾਤਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਭਵਜਲੁ ਹਰਿ ਨਾਮਿ ਤਰਾਇਣੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੪/1134)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਹਰਿ ਭਜੁ ਨਾਮੁ ਨਰਹਰੀ ॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਮੇਲਹੁ ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਸਤਸੰਗਤਿ ਸੰਗਿ ਸਿੰਧੁ ਭਉ ਤਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੪/ 1134)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪਹੁ ਬਨਵਾਲੀ ॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਮੇਲਹੁ ਸਤਸੰਗਤਿ ਤੂਟਿ ਗਈ ਮਾਇਆ ਜਮ ਜਾਲੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੪/ 1134)

ਹਰਿ ਸੁਖਦਾਤਾ ਮੇਰੇ ਮਨ ਜਾਪੁ ॥ ਹਉ ਤੁਧੁ ਸਾਲਾਹੀ ਤੂ ਮੇਰਾ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਬਾਪੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੪/ 1134)

ਮਧੁਸੂਦਨੁ ਜਪੀਐ ਉਰ ਧਾਰਿ ॥ ਦੇਹੀ ਨਗਰਿ ਤਸਕਰ ਪੰਚ ਧਾਤੂ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਹਰਿ ਕਾਢੇ ਮਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੪/1135)

ਹਰਿ ਹਿਰਦੈ ਜਪਿ ਨਾਮੁ ਮੁਰਾਰੀ ॥ ਕਿ੍ਰਪਾ ਕਿ੍ਰਪਾ ਕਰਿ ਜਗਤ ਪਿਤ ਸੁਆਮੀ ਹਮ ਦਾਸਨਿ ਦਾਸ ਕੀਜੈ ਪਨਿਹਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੪/1135)

ਜਗਜੀਵਨੁ ਹਰਿ ਧਿਆਇ ਤਰਣੇ ॥ ਅਨੇਕ ਅਸੰਖ ਨਾਮ ਹਰਿ ਤੇਰੇ ਨ ਜਾਹੀ ਜਿਹਵਾ ਇਤੁ ਗਨਣੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੪/ 1135)

ਭਰਮਿ ਭੂਲੇ ਨਰ ਕਰਤ ਕਚਰਾਇਣ ॥ ਜਨਮ ਮਰਣ ਤੇ ਰਹਤ ਨਾਰਾਇਣ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1136)

ਰਾਖਾ ਏਕੁ ਹਮਾਰਾ ਸੁਆਮੀ ॥ ਸਗਲ ਘਟਾ ਕਾ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1136)

ਏਕੁ ਗੁਸਾਈ ਅਲਹੁ ਮੇਰਾ ॥ ਹਿੰਦੂ ਤੁਰਕ ਦੁਹਾਂ ਨੇਬੇਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1136)

ਸੰਤਸੰਗਿ ਲੇ ਚੜਿਓ ਸਿਕਾਰ ॥ ਮਿ੍ਰਗ ਪਕਰੇ ਬਿਨੁ ਘੋਰ ਹਥੀਆਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1136)

ਸੰਤ ਜਨਾ ਕੀ ਲੇਹੁ ਮਤੇ ॥ ਸਾਧਸੰਗਿ ਪਾਵਹੁ ਪਰਮ ਗਤੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1136)

ਗੁਰੁ ਗੋਬਿੰਦੁ ਜੀਅ ਕੈ ਕਾਮ ॥ ਹਲਤਿ ਪਲਤਿ ਜਾ ਕੀ ਸਦ ਛਾਮ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1137)

ਪ੍ਰਭੂ ਹਮਾਰੈ ਸਾਸਤ੍ਰ ਸਉਣ ॥ ਸੂਖ ਸਹਜ ਆਨੰਦ ਗਿ੍ਰਹ ਭਉਣ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1137)

ਗੰਗਾ ਜਲੁ ਗੁਰ ਗੋਬਿੰਦ ਨਾਮ ॥ ਜੋ ਸਿਮਰੈ ਤਿਸ ਕੀ ਗਤਿ ਹੋਵੈ ਪੀਵਤ ਬਹੁੜਿ ਨ ਜੋਨਿ ਭ੍ਰਮਾਮ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1137)

ਹਰਿ ਜਨ ਰਾਖੇ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮਿ ਆਪਿ ॥ ਪਾਪੀ ਮੂਆ ਗੁਰ ਪਰਤਾਪਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1137)

ਖੂਬੁ ਖੂਬੁ ਖੂਬੁ ਖੂਬੁ ਖੂਬੁ ਤੇਰੋ ਨਾਮੁ ॥ ਝੂਠੁ ਝੂਠੁ ਝੂਠੁ ਝੂਠੁ ਦੁਨੀ ਗੁਮਾਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1137)

ਜੀਵਤ ਜੀਵਤ ਜੀਵਤ ਰਹਹੁ ॥ ਰਾਮ ਰਸਾਇਣੁ ਨਿਤ ਉਠਿ ਪੀਵਹੁ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਰਸਨਾ ਕਹਹੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1138)

ਪਤਿਤ ਪਾਵਨ ਪ੍ਰਭ ਤੇਰੋ ਨਾਉ ॥ ਪੂਰਬਿ ਕਰਮ ਲਿਖੇ ਗੁਣ ਗਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1138)

ਪਾਪੀ ਤੇ ਰਾਖੇ ਨਾਰਾਇਣ ॥ ਪਾਪੀ ਕੀ ਗਤਿ ਕਤਹੂ ਨਾਹੀ ਪਾਪੀ ਪਚਿਆ ਆਪ ਕਮਾਇਣ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1138)

ਰੇ ਮਨ ਮੇਰੇ ਤੂ ਗੋਵਿਦ ਭਾਜੁ ॥ ਅਵਰ ਉਪਾਵ ਸਗਲ ਮੈ ਦੇਖੇ ਜੋ ਚਿਤਵੀਐ ਤਿਤੁ ਬਿਗਰਸਿ ਕਾਜੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1138)

ਸੰਤਸੰਗਿ ਪੇਖਿਓ ਮਨ ਮਾਏਂ ॥ ਊਭ ਪਇਆਲ ਸਰਬ ਮਹਿ ਪੂਰਨ ਰਸਿ ਮੰਗਲ ਗੁਣ ਗਾਏ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1139)

ਨੇੜੈ ਨੇੜੈ ਸਭੁ ਕੋ ਕਹੈ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਭੇਦੁ ਵਿਰਲਾ ਕੋ ਲਹੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1139)

ਰਾਖਹੁ ਰਾਖਹੁ ਕਿਰਪਾ ਧਾਰਿ ॥ ਤੇਰੀ ਸਰਣਿ ਤੇਰੈ ਦਰਵਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1139)

ਮਾਇਆ ਮੋਹਿ ਕੜੇ ਕੜਿ ਪਚਿਆ ॥ ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ ਭ੍ਰਮਿ ਭ੍ਰਮਿ ਭ੍ਰਮਿ ਖਪਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1140)

ਨਾਮ ਬਿਨਾ ਕਹਹੁ ਕੋ ਤਰਿਆ ॥ ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਕੈਸੇ ਪਾਰਿ ਪਰਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1140)

ਜੋ ਜੋ ਦੀਸੈ ਸੋ ਸੋ ਰੋਗੀ ॥ ਰੋਗ ਰਹਿਤ ਮੇਰਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਜੋਗੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1140)

ਅੰਤਰਿ ਰਾਮ ਰਾਇ ਪ੍ਰਗਟੇ ਆਇ ॥ ਗੁਰਿ ਪੂਰੈ ਦੀਓ ਰੰਗੁ ਲਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1141)

ਹਮ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ਤਾਂ ਸਭਹਿ ਸੁਹੇਲੇ ॥ ਗੁਰਿ ਪੂਰੈ ਪਿਤਾ ਸੰਗਿ ਮੇਲੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1141)

ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਨਾਇ ॥ ਸਭ ਫਲ ਪਾਏ ਗੁਰੂ ਧਿਆਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1141)

ਗੁਰ ਜੈਸਾ ਨਾਹੀ ਕੋ ਦੇਵ ॥ ਜਿਸੁ ਮਸਤਕਿ ਭਾਗੁ ਸੁ ਲਾਗਾ ਸੇਵ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1142)

ਤੀਰਥੁ ਹਮਰਾ ਹਰਿ ਕੋ ਨਾਮੁ ॥ ਗੁਰਿ ਉਪਦੇਸਿਆ ਤਤੁ ਗਿਆਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1142)

ਐਸੋ ਹੀਰਾ ਨਿਰਮਲ ਨਾਮ ॥ ਜਾਸੁ ਜਪਤ ਪੂਰਨ ਸਭਿ ਕਾਮ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1142)

ਸਖੀ ਸਹੇਰੀ ਮੇਰੈ ਗ੍ਰਸਤਿ ਅਨੰਦ ॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਭੇਟੇ ਮੋਹਿ ਕੰਤ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1143)

ਮਾਇਆ ਲਗਿ ਭੂਲੋ ਸੰਸਾਰੁ ॥ ਆਪਿ ਭੁਲਾਇਆ ਭੁਲਾਵਣਹਾਰੈ ਰਾਚਿ ਰਹਿਆ ਬਿਰਥਾ ਬਿਉਹਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1143)

ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਜੀਅ ਕੋ ਆਧਾਰੁ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਜਪਹੁ ਨਿਤ ਭਾਈ ਤਾਰਿ ਲਏ ਸਾਗਰ ਸੰਸਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1143)

ਨਾਮੁ ਰਤਨੁ ਮੇਰੈ ਭੰਡਾਰ ॥ ਅਗਮ ਅਮੋਲਾ ਅਪਰ ਅਪਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1144)

ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਕਰਹੁ ਪ੍ਰਭ ਦਾਤਿ ॥ ਤੁਮ੍ਰੀ ਉਸਤਤਿ ਕਰਉ ਦਿਨ ਰਾਤਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1144)

ਤਿਸੁ ਸਰਣਾਈ ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਹੋਇ ॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਜਾ ਕਉ ਮੇਲੈ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1144)

ਬਿਖਿਆ ਕਾ ਸਭੁ ਧੰਧੁ ਪਸਾਰੁ ॥ ਵਿਰਲੈ ਕੀਨੋ ਨਾਮ ਅਧਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1145)

ਸੰਤਸੰਗਿ ਕਰਹਿ ਜੋ ਬਾਦੁ ॥ ਤਿਨ ਨਿੰਦਕ ਨਾਹੀ ਕਿਛੁ ਸਾਦੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1145)

ਗੁਰਿ ਪੂਰੈ ਦਿ੍ਰੜਿਓ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ॥ ਸਭ ਤੇ ਊਤਮੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਾਮੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1145)

ਸਫਲ ਸੇਵਾ ਗੋਪਾਲ ਰਾਇ ॥ ਕਰਨ ਕਰਾਵਨਹਾਰ ਸੁਆਮੀ ਤਾ ਤੇ ਬਿਰਥਾ ਕੋਇ ਨ ਜਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1146)

ਸੰਤ ਮੰਡਲੁ ਤਹਾ ਕਾ ਨਾਉ ॥ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਕੇਵਲ ਗੁਣ ਗਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1146)

ਸਦਾ ਸਖਾਈ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ॥ ਜਿਸੁ ਚੀਤਿ ਆਵੈ ਤਿਸੁ ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਹੋਵੈ ਨਿਕਟਿ ਨ ਆਵੈ ਤਾ ਕੈ ਜਾਮੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1146)

ਦੀਨ ਦੁਨੀਆ ਤੇਰੀ ਟੇਕ ॥ ਸਭ ਮਹਿ ਰਵਿਆ ਸਾਹਿਬੁ ਏਕ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1147)

ਐਸੋ ਤਿਆਗੀ ਵਿਰਲਾ ਕੋਇ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪੈ ਜਨੁ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1147)

ਸੂਖ ਸਹਜ ਆਨੰਦ ਲਹਹੁ ॥ ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਪਾਈਐ ਵਡਭਾਗੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਕਹਹੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1147)

ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਅਪਨੀ ਸੇਵਾ ਲਾਏ ॥ ਸਾਧੂ ਸੰਗਿ ਸਰਬ ਸੁਖ ਪਾਏ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1148)

ਸਿਮਰਿ ਮਨਾ ਤੂ ਸਾਚਾ ਸੋਇ ॥ ਹਲਤਿ ਪਲਤਿ ਤੁਮਰੀ ਗਤਿ ਹੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1148)

ਸਰਬ ਸੁਖਾ ਪ੍ਰਭ ਤੇਰੋ ਨਾਉ ॥ ਆਠ ਪਹਰ ਮੇਰੇ ਮਨ ਗਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1148)

ਗੁਰੁ ਗੋਵਿੰਦੁ ਮੇਰੇ ਮਨ ਧਿਆਇ ॥ ਜਨਮ ਜਨਮ ਕੀ ਮੈਲੁ ਉਤਾਰੈ ਬੰਧਨ ਕਾਟਿ ਹਰਿ ਸੰਗਿ ਮਿਲਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1149)

ਸੂਖ ਸਹਜ ਆਨੰਦ ਘਨੇ ॥ ਸਾਧਸੰਗਿ ਮਿਟੇ ਭੈ ਭਰਮਾ ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਰਸਨ ਭਨੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1149)

ਜਤ ਕਤ ਪੇਖਉ ਤੇਰੀ ਸਰਣਾ ॥ ਬਲਿ ਬਲਿ ਜਾਈ ਸਤਿਗੁਰ ਚਰਣਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1149)

ਸੋ ਵਡਭਾਗੀ ਜਿਸੁ ਨਾਮਿ ਪਿਆਰੁ ॥ ਤਿਸ ਕੈ ਸੰਗਿ ਤਰੈ ਸੰਸਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1150)

ਨਿਰਬਿਘਨ ਭਗਤਿ ਭਜੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਉ ॥ ਰਸਕਿ ਰਸਕਿ ਹਰਿ ਕੇ ਗੁਣ ਗਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1150)

ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਓਟ ਗਹਹੁ ਮਨ ਮੇਰੇ ॥ ਚਰਨ ਕਮਲ ਗੁਰਮੁਖਿ ਆਰਾਧਹੁ ਦੁਸਮਨ ਦੂਖੁ ਨ ਆਵੈ ਨੇਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1150)

ਰਾਮ ਰਾਮ ਸੰਤ ਸਦਾ ਸਹਾਇ ॥ ਘਰਿ ਬਾਹਰਿ ਨਾਲੇ ਪਰਮੇਸਰੁ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਪੂਰਨ ਸਭ ਠਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1151)

ਭੈ ਕਉ ਭਉ ਪੜਿਆ ਸਿਮਰਤ ਹਰਿ ਨਾਮ ॥ ਸਗਲ ਬਿਆਧਿ ਮਿਟੀ ਤਿ੍ਰਹੁ ਗੁਣ ਕੀ ਦਾਸ ਕੇ ਹੋਏ ਪੂਰਨ ਕਾਮ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1151)

ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮ ਬਿਨਾ ਸਭ ਝੂਠੁ ॥ ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਮੁਕਤਿ ਨ ਪਾਈਐ ਸਾਚੀ ਦਰਗਹਿ ਸਾਕਤ ਮੂਠੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1151)

ਨਿੰਦਕੁ ਮੁਆ ਨਿੰਦਕ ਕੈ ਨਾਲਿ ॥ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਪਰਮੇਸਰਿ ਜਨ ਰਾਖੇ ਨਿੰਦਕ ਕੈ ਸਿਰਿ ਕੜਕਿਓ ਕਾਲੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1151)

ਸਾਧੂ ਧੂਰਿ ਪੁਨੀਤ ਕਰੀ ॥ ਮਨ ਕੇ ਬਿਕਾਰ ਮਿਟਹਿ ਪ੍ਰਭ ਸਿਮਰਤ ਜਨਮ ਜਨਮ ਕੀ ਮੈਲੁ ਹਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1152)

ਸਭ ਤੇ ਵਡ ਸਮਰਥ ਗੁਰਦੇਵ ॥ ਸਭਿ ਸੁਖ ਪਾਈ ਤਿਸ ਕੀ ਸੇਵ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1152)

ਪਰਤਿਪਾਲ ਪ੍ਰਭ ਕਿ੍ਰਪਾਲ ਕਵਨ ਗੁਨ ਗਨੀ ॥ ਅਨਿਕ ਰੰਗ ਬਹੁ ਤਰੰਗ ਸਰਬ ਕੋ ਧਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1153)

ਨਾਨਕ ਹਉਮੈ ਰੋਗ ਬੁਰੇ ॥ ਜਹ ਦੇਖਾਂ ਤਹ ਏਕਾ ਬੇਦਨ ਆਪੇ ਬਖਸੈ ਸਬਦਿ ਧੁਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੧/ 1153)

ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਮੇਰੈ ਅੰਤਰਿ ਧਿਆਨੁ ॥ ਹਉ ਕਬਹੁ ਨ ਛੋਡਉ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/ 1154)

ਹਰਿ ਜੀਉ ਕਿ੍ਰਪਾ ਕਰਹੁ ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਗੁਣ ਦੀਨ ਜਨੁ ਮਾਂਗੈ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਉਧਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੩/1155)

ਤਿਸੁ ਸਾਲਾਹੀ ਜਿਸੁ ਹਰਿ ਧਨੁ ਰਾਸਿ ॥ ਸੋ ਵਡਭਾਗੀ ਜਿਸੁ ਗੁਰ ਮਸਤਕਿ ਹਾਥੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1155)

ਐਸੋ ਧਣੀ ਗੁਵਿੰਦੁ ਹਮਾਰਾ ॥ ਬਰਨਿ ਨ ਸਾਕਉ ਗੁਣ ਬਿਸਥਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/ 1156)

ਕਹੁ ਨਾਨਕ ਕੀਰਤਿ ਹਰਿ ਸਾਚੀ ॥ ਬਹੁਰਿ ਬਹੁਰਿ ਤਿਸੁ ਸੰਗਿ ਮਨੁ ਰਾਚੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1157)

ਇਹੁ ਧਨੁ ਮੇਰੇ ਹਰਿ ਕੋ ਨਾਉ ॥ ਗਾਂਠਿ ਨ ਬਾਧਉ ਬੇਚਿ ਨ ਖਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1157)

ਰਾਮੁ ਰਾਜਾ ਨਉ ਨਿਧਿ ਮੇਰੈ ॥ ਸੰਪੈ ਹੇਤੁ ਕਲਤੁ ਧਨੁ ਤੇਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1158)

ਮੈਲਾ ਮਲਤਾ ਇਹੁ ਸੰਸਾਰੁ ॥ ਇਕੁ ਹਰਿ ਨਿਰਮਲੁ ਜਾ ਕਾ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1158)

ਕਹੁ ਰੇ ਮੁਲਾਂ ਬਾਂਗ ਨਿਵਾਜ ॥ ਏਕ ਮਸੀਤਿ ਦਸੈ ਦਰਵਾਜ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1158)

ਬਿਗਰਿਓ ਕਬੀਰਾ ਰਾਮ ਦੁਹਾਈ ॥ ਸਾਚੁ ਭਇਓ ਅਨ ਕਤਹਿ ਨ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1158)

ਜਉ ਹਉ ਬਉਰਾ ਤਉ ਰਾਮ ਤੋਰਾ ॥ ਲੋਗੁ ਮਰਮੁ ਕਹ ਜਾਨੈ ਮੋਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1158)

ਹਮਰਾ ਝਗਰਾ ਰਹਾ ਨ ਕੋਊ ॥ ਪੰਡਿਤ ਮੁਲਾਂ ਛਾਡੇ ਦੋਊ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1159)

ਨਿਰਧਨ ਆਦਰੁ ਕੋਈ ਨ ਦੇਇ ॥ ਲਾਖ ਜਤਨ ਕਰੈ ਓਹੁ ਚਿਤਿ ਨ ਧਰੇਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1159)

ਭਜਹੁ ਗੁੋਬਿੰਦ ਭੂਲਿ ਮਤ ਜਾਹੁ ॥ ਮਾਨਸ ਜਨਮ ਕਾ ਏਹੀ ਲਾਹੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1159)

ਨਿਜ ਪਦ ਊਪਰਿ ਲਾਗੋ ਧਿਆਨੁ ॥ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਮੋਰਾ ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1159)

ਹੈ ਹਜੂਰਿ ਕਤ ਦੂਰਿ ਬਤਾਵਹੁ ॥ ਦੁੰਦਰ ਬਾਧਹੁ ਸੁੰਦਰ ਪਾਵਹੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1160)

ਠਾਕੁਰੁ ਹਮਰਾ ਸਦ ਬੋਲੰਤਾ ॥ ਸਰਬ ਜੀਆ ਕਉ ਪ੍ਰਭੁ ਦਾਨੁ ਦੇਤਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਮ: ੫/1160)

ਮਾਇਆ ਐਸੀ ਮੋਹਨੀ ਭਾਈ ॥ ਜੇਤੇ ਜੀਅ ਤੇਤੇ ਡਹਕਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1160)

ਐਸਾ ਗਿਆਨੁ ਬਿਚਾਰੁ ਮਨਾ ॥ ਹਰਿ ਕੀ ਨ ਸਿਮਰਹੁ ਦੁਖ ਭੰਜਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1161)

ਮੋ ਗਰੀਬ ਕੀ ਕੋ ਗੁਜਰਾਵੈ ॥ ਮਜਲਸਿ ਦੂਰਿ ਮਹਲੁ ਕੋ ਪਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1161)

ਸਭੁ ਕੋਈ ਚਲਨ ਕਹਤ ਹੈ ਊਹਾਂ ॥ ਨਾ ਜਾਨਉ ਬੈਕੁੰਠੁ ਹੈ ਕਹਾਂ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1161)

ਕਿਉ ਲੀਜੈ ਗਢੁ ਬੰਕਾ ਭਾਈ ॥ ਦੋਵਰ ਕੋਟ ਅਰੁ ਤੇਵਰ ਖਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1161)

ਮਨੁ ਨ ਡਿਗੈ ਤਨੁ ਕਾਹੇ ਕਉ ਡਰਾਇ ॥ ਚਰਨ ਕਮਲ ਚਿਤੁ ਰਹਿਓ ਸਮਾਇ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1162)

ਇਹੁ ਜੀਉ ਰਾਮ ਨਾਮ ਲਿਵ ਲਾਗੈ ॥ ਜਰਾ ਮਰਨੁ ਛੂਟੈ ਭ੍ਰਮੁ ਭਾਗੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1162)

ਜਉ ਜਾਚਉ ਤਉ ਕੇਵਲ ਰਾਮ ॥ ਆਨ ਦੇਵ ਸਿਉ ਨਾਹੀ ਕਾਮ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1162)

ਰੰਗੀ ਲੇ ਜਿਹਬਾ ਹਰਿ ਕੈ ਨਾਇ ॥ ਸੁਰੰਗ ਰੰਗੀਲੇ ਹਰਿ ਹਰਿ ਧਿਆਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/1163)

ਜੋ ਨ ਭਜੰਤੇ ਨਾਰਾਇਣਾ ॥ ਤਿਨ ਕਾ ਮੈ ਨ ਕਰਉ ਦਰਸਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/ 1163)

ਦੂਧੁ ਪੀਉ ਗੋਬਿੰਦੇ ਰਾਇ ॥ ਦੂਧੁ ਪੀਉ ਮੇਰੋ ਮਨੁ ਪਤੀਆਇ ॥ ਨਾਹੀ ਤ ਘਰ ਕੋ ਬਾਪੁ ਰਿਸਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/1163)

ਭਲੇ ਨਿੰਦਉ ਭਲੇ ਨਿੰਦਉ ਭਲੇ ਨਿੰਦਉ ਲੋਗੁ ॥ ਤਨੁ ਮਨੁ ਰਾਮ ਪਿਆਰੇ ਜੋਗੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/ 1164)

ਜਿਉ ਰਾਮੁ ਰਾਖੈ ਤਿਉ ਰਹੀਐ ਰੇ ਭਾਈ ॥ ਹਰਿ ਕੀ ਮਹਿਮਾ ਕਿਛੁ ਕਥਨੁ ਨ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/ 1164)

ਹੀਨੜੀ ਜਾਤਿ ਮੇਰੀ ਜਾਦਿਮ ਰਾਇਆ ॥ ਛੀਪੇ ਕੇ ਜਨਮਿ ਕਾਹੇ ਕਉ ਆਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/ 1164)

ਨਾਮੇ ਪ੍ਰੀਤਿ ਨਾਰਾਇਣ ਲਾਗੀ ॥ ਸਹਜ ਸੁਭਾਇ ਭਇਓ ਬੈਰਾਗੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/ 1164)

ਪਾਪੀ ਕਾ ਘਰੁ ਅਗਨੇ ਮਾਹਿ ॥ ਜਲਤ ਰਹੈ ਮਿਟਵੈ ਕਬ ਨਾਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/ 1165)

ਰਾਮ ਨਾਮਾ ਜਪਿਬੋ ਕਰੈ ॥ ਹਿਰਦੈ ਹਰਿ ਜੀ ਕੋ ਸਿਮਰਨੁ ਧਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/ 1165)

ਨਾਮਾ ਸੁਲਤਾਨੇ ਬਾਧਿਲਾ ॥ ਦੇਖਉ ਤੇਰਾ ਹਰਿ ਬੀਠੁਲਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/ 1165)

ਸਤਿ ਸਤਿ ਸਤਿ ਸਤਿ ਸਤਿ ਗੁਰਦੇਵ ॥ ਝੂਠੁ ਝੂਠੁ ਝੂਠੁ ਝੂਠੁ ਆਨ ਸਭ ਸੇਵ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/1166)

ਪਰਚੈ ਰਾਮੁ ਰਵੈ ਜਉ ਕੋਈ ॥ ਪਾਰਸੁ ਪਰਸੈ ਦੁਬਿਧਾ ਨ ਹੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/ 1167)

ਆਉ ਕਲੰਦਰ ਕੇਸਵਾ ॥ ਕਰਿ ਅਬਦਾਲੀ ਭੇਸਵਾ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/1167)

ਭੋਲਿਆ ਹਉਮੈ ਸੁਰਤਿ ਵਿਸਾਰਿ ॥ ਹਉਮੈ ਮਾਰਿ ਬੀਚਾਰਿ ਮਨ ਗੁਣ ਵਿਚਿ ਗੁਣੁ ਲੈ ਸਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੧/1168)

ਤੇਰਾ ਦਾਸਨਿ ਦਾਸਾ ਕਹਉ ਰਾਇ ॥ ਜਗਜੀਵਨ ਜੁਗਤਿ ਨ ਮਿਲੈ ਕਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੧/ 1168)

ਰੇ ਮਨ ਲੇਖੈ ਕਬਹੂ ਨ ਪਾਇ ॥ ਜਾਮਿ ਨ ਭੀਜੈ ਸਾਚ ਨਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੧/ 1169)

ਏਕੁ ਧਿਆਵਹੁ ਮੂੜ੍ ਮਨਾ ॥ ਪਾਰਿ ਉਤਰਿ ਜਾਹਿ ਇਕ ਖਿਨਾਂ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/1169)

ਮੇਰੇ ਸੁੰਦਰ ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰ ਲਾਲ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਾਮ ਨਾਮ ਗੁਨ ਗਾਏ ਤੂ ਅਪਰੰਪਰੁ ਸਰਬ ਪਾਲ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੧/1169)

ਮਿਲੁ ਸਖੀ ਸਹੇਲੀ ਹਰਿ ਗੁਨ ਬਨੇ ॥ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭ ਸੰਗਿ ਖੇਲਹਿ ਵਰ ਕਾਮਨਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਖੋਜਤ ਮਨ ਮਨੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੧/1170)

ਮਤ ਬਿਸਰਸਿ ਰੇ ਮਨ ਰਾਮ ਬੋਲਿ ॥ ਅਪਰੰਪਰੁ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੁ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹਰਿ ਆਪਿ ਤੁਲਾਏ ਅਤੁਲੁ ਤੋਲਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੧/1170)

ਤੇਰੀ ਭਗਤਿ ਨ ਛੋਡਉ ਕਿਆ ਕੋ ਹਸੈ ॥ ਸਾਚੁ ਨਾਮੁ ਮੇਰੈ ਹਿਰਦੈ ਵਸੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/1170)

ਕਾਹੇ ਕਲਰਾ ਸਿੰਚਹੁ ਜਨਮੁ ਗਵਾਵਹੁ ॥ ਕਾਚੀ ਢਹਗਿ ਦਿਵਾਲ ਕਾਹੇ ਗਚੁ ਲਾਵਹੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੧/1171)

ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ਹਉ ਆਪੇ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਣੀ ॥ ਅਖਰ ਲਿਖੇ ਸੇਈ ਗਾਵਾ ਅਵਰ ਨ ਜਾਣਾ ਬਾਣੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੧/1171)

ਸੁਆਮੀ ਪੰਡਿਤਾ ਤੁਮ੍ ਦੇਹੁ ਮਤੀ ॥ ਕਿਨ ਬਿਧਿ ਪਾਵਉ ਪ੍ਰਾਨਪਤੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੧/ 1171)

ਮਤ ਭੂਲਹਿ ਰੇ ਮਨ ਚੇਤਿ ਹਰੀ ॥ ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਮੁਕਤਿ ਨਾਹੀ ਤ੍ਰੈ ਲੋਈ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਾਈਐ ਨਾਮੁ ਹਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੧/1171)

ਤੈ ਸਾਹਿਬ ਕੀ ਕਰਹਿ ਸੇਵ ॥ ਪਰਮ ਸੁਖ ਪਾਵਹਿ ਆਤਮ ਦੇਵ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/ 1172)

ਗੁਰ ਗੋਪਾਲ ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਭਾਏ ॥ ਰਹਿ ਨ ਸਕਉ ਦਰਸਨ ਦੇਖੇ ਬਿਨੁ ਸਹਜਿ ਮਿਲਉ ਗੁਰੁ ਮੇਲਿ ਮਿਲਾਏ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/1172)

ਸੇ ਜਨ ਜੀਵੇ ਜਿਨ ਹਰਿ ਮਨ ਮਾਹਿ ॥ ਸਾਚੁ ਸਮ੍ਾਲਹਿ ਸਾਚਿ ਸਮਾਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/ 1172)

ਮੇਰਾ ਪ੍ਰਭੁ ਮਉਲਿਆ ਸਦ ਬਸੰਤੁ ॥ ਇਹੁ ਮਨੁ ਮਉਲਿਆ ਗਾਇ ਗੁਣ ਗੋਬਿੰਦ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/1173)

ਭਗਤ ਸੋਹਹਿ ਸਦਾ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭ ਦੁਆਰਿ ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਹੇਤਿ ਸਾਚੈ ਪ੍ਰੇਮ ਪਿਆਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/ 1173)

ਏ ਮਨ ਹਰਿਆ ਸਹਜ ਸੁਭਾਇ ॥ ਸਚ ਫਲੁ ਲਾਗੈ ਸਤਿਗੁਰ ਭਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/ 1173)

ਗੁਰਮੁਖਿ ਕਾਰ ਕਰਹੁ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਸੇਵਹੁ ਵਿਚਹੁ ਆਪੁ ਗਵਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/1174)

ਦਾਸਾ ਕਾ ਦਾਸੁ ਵਿਰਲਾ ਕੋਈ ਹੋਇ ॥ ਊਤਮ ਪਦਵੀ ਪਾਵੈ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/ 1174)

ਜੀਵਤ ਮਰੈ ਮਰਿ ਮਰਣੁ ਸਵਾਰੈ ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਸਾਚੁ ਉਰ ਧਾਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/ 1174)

ਹੁਕਮੁ ਮੰਨੇ ਸੋ ਜਨੁ ਪਰਵਾਣੁ ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਨਾਮਿ ਨੀਸਾਣੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/ 1175)

ਨਾਮਹੁ ਭੂਲੇ ਮਰਹਿ ਬਿਖੁ ਖਾਇ ॥ ਬਿ੍ਰਥਾ ਜਨਮੁ ਫਿਰਿ ਆਵਹਿ ਜਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/ 1175)

ਹਰਿ ਕੀ ਦਾਤਿ ਹਰਿ ਜੀਉ ਜਾਣੈ ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਇਹੁ ਮਨੁ ਮਉਲਿਆ ਹਰਿ ਗੁਣਦਾਤਾ ਨਾਮੁ ਵਖਾਣੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/1175)

ਗੁਣ ਆਖਿ ਵੀਚਾਰੀ ਮੇਰੀ ਮਾਇ ॥ ਹਰਿ ਜਪਿ ਹਰਿ ਕੈ ਲਗਉ ਪਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/ 1176)

ਤੁਮ੍ ਸਾਚੁ ਧਿਆਵਹੁ ਮੁਗਧ ਮਨਾ ॥ ਤਾਂ ਸੁਖੁ ਪਾਵਹੁ ਮੇਰੇ ਮਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/ 1176)

ਹਰਿ ਜੀਉ ਆਪੇ ਲੈਹੁ ਮਿਲਾਇ ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਸਚ ਨਾਮਿ ਸਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/ 1176)

ਇਸੁ ਮਨ ਕਉ ਬਸੰਤ ਕੀ ਲਗੈ ਨ ਸੋਇ ॥ ਇਹੁ ਮਨੁ ਜਲਿਆ ਦੂਜੈ ਦੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/ 1176)

ਇਨ ਬਿਧਿ ਇਹੁ ਮਨੁ ਹਰਿਆ ਹੋਇ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪੈ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹਉਮੈ ਕਢੈ ਧੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/ 1177)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਰਾਮ ਨਾਮਿ ਚਿਤੁ ਲਾਇ ॥ ਮਨੁ ਤਨੁ ਤੇਰਾ ਹਰਿਆ ਹੋਵੈ ਇਕੁ ਹਰਿ ਨਾਮਾ ਫਲੁ ਪਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੩/ 1177)

ਏਕੋ ਹਰਿ ਰਵਿਆ ਸ੍ਰਬ ਥਾਇ ॥ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਮਿਲੀਐ ਮੇਰੀ ਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੪/ 1177)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਚੇਤਿ ਸਦਾ ਮਨ ਮੇਰੇ ॥ ਸਭੁ ਆਲਸੁ ਦੂਖ ਭੰਜਿ ਪ੍ਰਭੁ ਪਾਇਆ ਗੁਰਮਤਿ ਗਾਵਹੁ ਗੁਣ ਪ੍ਰਭ ਕੇਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੪/1177)

ਮਾਧੋ ਸਾਧੂ ਜਨ ਦੇਹੁ ਮਿਲਾਇ ॥ ਦੇਖਤ ਦਰਸੁ ਪਾਪ ਸਭਿ ਨਾਸਹਿ ਪਵਿਤ੍ਰ ਪਰਮ ਪਦੁ ਪਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੪/ 1178)

ਗੋਬਿੰਦ ਜੀਉ ਸਤਸੰਗਤਿ ਮੇਲਿ ਕਰਿ ਕਿ੍ਰਪਛੇ ॥ ਜਨਮ ਜਨਮ ਕੇ ਕਿਲਵਿਖ ਮਲੁ ਭਰਿਆ ਮਿਲਿ ਸੰਗਤਿ ਕਰਿ ਪ੍ਰਭ ਹਨਛੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੪/1178)

ਗੋਬਿੰਦ ਜੀਉ ਮੇਰੇ ਮਨ ਤਨ ਨਾਮ ਹਰਿ ਬੀਧੇ ॥ ਵਡੈ ਭਾਗਿ ਗੁਰੁ ਸਤਿਗੁਰੁ ਪਾਇਆ ਵਿਚਿ ਕਾਇਆ ਨਗਰ ਹਰਿ ਸੀਧੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੪/1178)

ਗੋਬਿੰਦ ਜੀਉ ਸਤਸੰਗਤਿ ਮੇਲਿ ਹਰਿ ਧਿਆਈਐ ॥ ਹਉਮੈ ਰੋਗੁ ਗਇਆ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ਹਰਿ ਸਹਜਿ ਸਮਾਧਿ ਲਗਾਈਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੪/1179)

ਗੋਬਿੰਦ ਜੀਉ ਬਿਖੁ ਹਉਮੈ ਮਮਤਾ ਮੁੰਞੁ ॥ ਸਤਸੰਗਤਿ ਗੁਰ ਕੀ ਹਰਿ ਪਿਆਰੀ ਮਿਲਿ ਸੰਗਤਿ ਹਰਿ ਰਸੁ ਭੁੰਞੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੪/ 1179)

ਆਜੁ ਹਮਾਰੈ ਗਿ੍ਰਹਿ ਬਸੰਤ ॥ ਗੁਨ ਗਾਏ ਪ੍ਰਭ ਤੁਮ੍ ਬੇਅੰਤ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/ 1180)

ਅਪਨੈ ਰੰਗਿ ਸਭੁ ਕੋ ਰਚੈ ॥ ਜਿਤੁ ਪ੍ਰਭਿ ਲਾਇਆ ਤਿਤੁ ਤਿਤੁ ਲਗੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/1180)

ਗਿ੍ਰਹਿ ਤਾ ਕੇ ਬਸੰਤੁ ਗਨੀ ॥ ਜਾ ਕੈ ਕੀਰਤਨੁ ਹਰਿ ਧੁਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/ 1180)

ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਕਾਰਣ ਕਰਣ ਜੋਗ ॥ ਹਉ ਪਾਵਉ ਤੁਮ ਤੇ ਸਗਲ ਥੋਕ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/1181)

ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਪ੍ਰਾਨ ਅਧਾਰ ਮਨ ॥ ਜੀਉ ਪ੍ਰਾਨ ਸਭੁ ਤੇਰੋ ਧਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/ 1181)

ਤੁਮ ਦਾਤੇ ਪ੍ਰਭ ਦੇਨਹਾਰ ॥ ਨਿਮਖ ਨਿਮਖ ਤਿਸੁ ਨਮਸਕਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/ 1181)

ਹਉ ਕਛੂ ਨ ਜਾਨਉ ਤੇਰੀ ਸਾਰ ॥ ਤੂ ਕਰਿ ਗਤਿ ਮੇਰੀ ਪ੍ਰਭ ਦਇਆਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/1182)

ਏਵਡ ਭਾਗ ਹੋਹਿ ਜਿਸੁ ਪ੍ਰਾਣੀ ॥ ਸੋ ਪਾਏ ਇਹੁ ਪਦੁ ਨਿਰਬਾਣੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/ 1182)

ਰਾਮ ਰਾਮ ਬੋਲਿ ਰਾਮ ਰਾਮ ॥ ਤਿਆਗਹੁ ਮਨ ਕੇ ਸਗਲ ਕਾਮ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/ 1182)

ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਬਸੰਤੁ ਬਨਾ ॥ ਚਰਨ ਕਮਲ ਹਿਰਦੈ ਉਰਿ ਧਾਰੇ ਸਦਾ ਸਦਾ ਹਰਿ ਜਸੁ ਸੁਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/1182)

ਬਸੰਤੁ ਹਮਾਰੈ ਰਾਮ ਰੰਗੁ ॥ ਸੰਤ ਜਨਾ ਸਿਉ ਸਦਾ ਸੰਗੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/ 1183)

ਖਸਮੁ ਧਿਆਈ ਇਕ ਮਨਿ ਇਕ ਭਾਇ ॥ ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਕੀ ਸਦਾ ਸਰਣਾਈ ਸਾਚੈ ਸਾਹਿਬਿ ਰਖਿਆ ਕੰਠਿ ਲਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/ 1183)

ਸਾ ਰੁਤਿ ਸੁਹਾਵੀ ਜਿਤੁ ਹਰਿ ਚਿਤਿ ਆਵੈ ॥ ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਦੀਸੈ ਬਿਲਲਾਂਤੀ ਸਾਕਤੁ ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਆਵੈ ਜਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/1183)

ਤੁਮ ਰਵਹੁ ਗੋਬਿੰਦੈ ਰਵਣ ਜੋਗੁ ॥ ਜਿਤੁ ਰਵਿਐ ਸੁਖ ਸਹਜ ਭੋਗੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/1184)

ਮਨੁ ਮਉਲਿਓ ਹਰਿ ਚਰਨ ਸੰਗਿ ॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਸਾਧੂ ਜਨ ਭੇਟੇ ਨਿਤ ਰਾਤੌ ਹਰਿ ਨਾਮ ਰੰਗਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/1184)

ਸਾਂਤਿ ਸਹਜ ਗਿ੍ਰਹਿ ਸਦ ਬਸੰਤੁ ॥ ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਕੀ ਸਰਣੀ ਆਏ ਕਲਿਆਣ ਰੂਪ ਜਪਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਮੰਤੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/1184)

ਗੁਰਿ ਪੂਰੈ ਸਭੁ ਪੂਰਾ ਕੀਆ ॥ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਨਾਮੁ ਰਿਦ ਮਹਿ ਦੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/ 1184)

ਦੇਖੁ ਫੂਲ ਫੂਲ ਫੂਲੇ ॥ ਅਹੰ ਤਿਆਗਿ ਤਿਆਗੇ ॥ ਚਰਨ ਕਮਲ ਪਾਗੇ ॥ ਤੁਮ ਮਿਲਹੁ ਪ੍ਰਭ ਸਭਾਗੇ ॥ ਹਰਿ ਚੇਤਿ ਮਨ ਮੇਰੇ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/ 1185)

ਇਨ੍ ਬਿਧਿ ਪਾਸਾ ਢਾਲਹੁ ਬੀਰ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਜਪਹੁ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ ਅੰਤ ਕਾਲਿ ਨਹ ਲਾਗੈ ਪੀਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/ 1185)

ਤੇਰਿਆ ਭਗਤਾ ਕਉ ਬਲਿਹਾਰਾ ॥ ਥਾਨੁ ਸੁਹਾਵਾ ਸਦਾ ਪ੍ਰਭ ਤੇਰਾ ਰੰਗ ਤੇਰੇ ਆਪਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/ 1185)

ਪਿਤਾ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਪ੍ਰਭ ਧਨੀ ॥ ਮੋਹਿ ਨਿਸਤਾਰਹੁ ਨਿਰਗੁਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/ 1186)

ਸਾਧੋ ਇਹੁ ਤਨੁ ਮਿਥਿਆ ਜਾਨਉ ॥ ਯਾ ਭੀਤਰਿ ਜੋ ਰਾਮੁ ਬਸਤੁ ਹੈ ਸਾਚੋ ਤਾਹਿ ਪਛਾਨੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੯/ 1186)

ਪਾਪੀ ਹੀਐ ਮੈ ਕਾਮੁ ਬਸਾਇ ॥ ਮਨੁ ਚੰਚਲੁ ਯਾ ਤੇ ਗਹਿਓ ਨ ਜਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੯/ 1186)

ਮਾਈ ਮੈ ਧਨੁ ਪਾਇਓ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ॥ ਮਨੁ ਮੇਰੋ ਧਾਵਨ ਤੇ ਛੂਟਿਓ ਕਰਿ ਬੈਠੋ ਬਿਸਰਾਮੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੯/1186)

ਮਨ ਕਹਾ ਬਿਸਾਰਿਓ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ॥ ਤਨੁ ਬਿਨਸੈ ਜਮ ਸਿਉ ਪਰੈ ਕਾਮੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੯/ 1186)

ਕਹਾ ਭੂਲਿਓ ਰੇ ਝੂਠੇ ਲੋਭ ਲਾਗ ॥ ਕਛੁ ਬਿਗਰਿਓ ਨਾਹਿਨ ਅਜਹੁ ਜਾਗ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੯/1187)

ਕਾਮੁ ਕ੍ਰੋਧੁ ਬਿਖੁ ਬਜਰੁ ਭਾਰੁ ॥ ਨਾਮ ਬਿਨਾ ਕੈਸੇ ਗੁਨ ਚਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੧/ 1187)

ਮਨੁ ਭੂਲਉ ਸਮਝਸਿ ਸਾਚ ਨਾਇ ॥ ਗੁਰ ਸਬਦੁ ਬੀਚਾਰੇ ਸਹਜ ਭਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੧/1187)

ਤੇਰੇ ਦਰਸਨ ਕਉ ਕੇਤੀ ਬਿਲਲਾਇ ॥ ਵਿਰਲਾ ਕੋ ਚੀਨਸਿ ਗੁਰ ਸਬਦਿ ਮਿਲਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੧/1188)

ਸਭ ਊਤਮ ਕਿਸੁ ਆਖਉ ਹੀਨਾ ॥ ਹਰਿ ਭਗਤੀ ਸਚਿ ਨਾਮਿ ਪਤੀਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੧/ 1189)

ਮੂੜ੍ੇ ਕਾਹੇ ਬਿਸਾਰਿਓ ਤੈ ਰਾਮ ਨਾਮ ॥ ਅੰਤ ਕਾਲਿ ਤੇਰੈ ਆਵੈ ਕਾਮ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੧/1189)

ਮਨੁ ਅੰਧੁਲਾ ਅੰਧੁਲੀ ਮਤਿ ਲਾਗੈ ॥ ਗੁਰ ਕਰਣੀ ਬਿਨੁ ਭਰਮੁ ਨ ਭਾਗੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੧/1190)

ਐਸੀ ਭਵਰਾ ਬਾਸੁ ਲੇ ॥ ਤਰਵਰ ਫੂਲੇ ਬਨ ਹਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੧/ 1190)

ਮਿਹਰਵਾਨ ਮਧੁਸੂਦਨ ਮਾਧੌ ਐਸੀ ਸਕਤਿ ਤੁਮ੍ਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੧/ 1190)

ਮੇਰੇ ਠਾਕੁਰ ਬਾਲਕੁ ਇਕਤੁ ਘਰਿ ਆਣੁ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲੈ ਤ ਪੂਰਾ ਪਾਈਐ ਭਜੁ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਨੀਸਾਣੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੪/1191)

ਤੇਰਿਆ ਸੰਤਾ ਜਾਚਉ ਚਰਨ ਰੇਨ ॥ ਲੇ ਮਸਤਕਿ ਲਾਵਉ ਕਰਿ ਕਿ੍ਰਪਾ ਦੇਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/ 1192)

ਗੋਬਿੰਦ ਭਜਹੁ ਮੇਰੇ ਸਦਾ ਮੀਤ ॥ ਸਾਚ ਸਬਦ ਕਰਿ ਸਦਾ ਪ੍ਰੀਤਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਮ: ੫/ 1192)

ਰਾਜਾ ਰਾਮੁ ਮਉਲਿਆ ਅਨਤ ਭਾਇ ॥ ਜਹ ਦੇਖਉ ਤਹ ਰਹਿਆ ਸਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1193)

ਸਭ ਮਦ ਮਾਤੇ ਕੋਊ ਨ ਜਾਗ ॥ ਸੰਗ ਹੀ ਚੋਰ ਘਰੁ ਮੁਸਨ ਲਾਗ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1193)

ਦੇਖਹੁ ਲੋਗਾ ਕਲਿ ਕੋ ਭਾਉ ॥ ਸੁਤਿ ਮੁਕਲਾਈ ਅਪਨੀ ਮਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1194)

ਨਹੀ ਛੋਡਉ ਰੇ ਬਾਬਾ ਰਾਮ ਨਾਮ ॥ ਮੇਰੋ ਅਉਰ ਪੜ੍ਨ ਸਿਉ ਨਹੀ ਕਾਮੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1194)

ਮਾਧਉ ਦਾਰੁਨ ਦੁਖੁ ਸਹਿਓ ਨ ਜਾਇ ॥ ਮੇਰੋ ਚਪਲ ਬੁਧਿ ਸਿਉ ਕਹਾ ਬਸਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1194)

ਮੋਹਿ ਐਸੇ ਬਨਜ ਸਿਉ ਨਹੀਨ ਕਾਜੁ ॥ ਜਿਹ ਘਟੈ ਮੂਲੁ ਨਿਤ ਬਢੈ ਬਿਆਜੁ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1195)

ਕਹੁ ਪੰਡਿਤ ਸੂਚਾ ਕਵਨੁ ਠਾਉ ॥ ਜਹਾਂ ਬੈਸਿ ਹਉ ਭੋਜਨੁ ਖਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1195)

ਕਤ ਜਾਈਐ ਰੇ ਘਰ ਲਾਗੋ ਰੰਗੁ ॥ ਮੇਰਾ ਚਿਤੁ ਨ ਚਲੈ ਮਨੁ ਭਇਓ ਪੰਗੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਭਗਤ ਰਾਮਾਨੰਦ/1195)

ਤੇਰੀ ਭਗਤਿ ਨ ਛੋਡਉ ਭਾਵੈ ਲੋਗੁ ਹਸੈ ॥ ਚਰਨ ਕਮਲ ਮੇਰੇ ਹੀਅਰੇ ਬਸੈਂ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/ 1195)

ਸੰਸਾਰੁ ਸਮੁੰਦੇ ਤਾਰਿ ਗੁੋਬਿੰਦੇ ॥ ਤਾਰਿ ਲੈ ਬਾਪ ਬੀਠੁਲਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/ 1196)

ਜੈਸੇ ਪਨਕਤ ਥ੍ਰੂਟਿਟਿ ਹਾਂਕਤੀ ॥ ਸਰਿ ਧੋਵਨ ਚਾਲੀ ਲਾਡੁਲੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/ 1196)

ਤੂ ਕਾਂਇ ਗਰਬਹਿ ਬਾਵਲੀ ॥ ਜੈਸੇ ਭਾਦਉ ਖੂੰਬਰਾਜੁ ਤੂ ਤਿਸ ਤੇ ਖਰੀ ਉਤਾਵਲੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/1196)

ਇਸ ਘਰ ਮਹਿ ਹੈ ਸੁ ਤੂ ਢੂੰਢਿ ਖਾਹਿ ॥ ਅਉਰ ਕਿਸ ਹੀ ਕੇ ਤੂ ਮਤਿ ਹੀ ਜਾਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਬਸੰਤੁ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1196)

ਅਪੁਨੇ ਠਾਕੁਰ ਕੀ ਹਉ ਚੇਰੀ ॥ ਚਰਨ ਗਹੇ ਜਗਜੀਵਨ ਪ੍ਰਭ ਕੇ ਹਉਮੈ ਮਾਰਿ ਨਿਬੇਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੧/1197)

ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਕਿਉ ਰਹੀਐ ਦੁਖੁ ਬਿਆਪੈ ॥ ਜਿਹਵਾ ਸਾਦੁ ਨ ਫੀਕੀ ਰਸ ਬਿਨੁ ਬਿਨੁ ਪ੍ਰਭ ਕਾਲੁ ਸੰਤਾਪੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੧/1197)

ਦੂਰਿ ਨਾਹੀ ਮੇਰੋ ਪ੍ਰਭੁ ਪਿਆਰਾ ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਬਚਨਿ ਮੇਰੋ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ ਹਰਿ ਪਾਏ ਪ੍ਰਾਨ ਅਧਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੧/ 1197)

ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਤ ਜਨਾ ਕੀ ਹਮ ਧੂਰਿ ॥ ਮਿਲਿ ਸਤਸੰਗਤਿ ਪਰਮ ਪਦੁ ਪਾਇਆ ਆਤਮ ਰਾਮੁ ਰਹਿਆ ਭਰਪੂਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੪/1198)

ਗੋਬਿੰਦ ਚਰਨਨ ਕਉ ਬਲਿਹਾਰੀ ॥ ਭਵਜਲੁ ਜਗਤੁ ਨ ਜਾਈ ਤਰਣਾ ਜਪਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਪਾਰਿ ਉਤਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੪/ 1198)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਨਾਮੁ ਦੇਹੁ ਪਿਆਰੇ ॥ ਜਿਨ ਊਪਰਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ ਤਿਨ ਕੇ ਕਾਜ ਸਵਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੪/ 1199)

ਗੋਬਿਦ ਕੀ ਐਸੀ ਕਾਰ ਕਮਾਇ ॥ ਜੋ ਕਿਛੁ ਕਰੇ ਸੁ ਸਤਿ ਕਰਿ ਮਾਨਹੁ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮਿ ਰਹਹੁ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੪/ 1199)

ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਰਾਮ ਨਾਮਿ ਮਨੁ ਮਾਨੀ ॥ ਮੇਰੈ ਹੀਅਰੈ ਸਤਿਗੁਰਿ ਪ੍ਰੀਤਿ ਲਗਾਈ ਮਨਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਖਾਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੪/ 1199)

ਜਪਿ ਮਨ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਪੜ੍ਹੁ ਸਾਰੁ ॥ ਰਾਮ ਨਾਮ ਬਿਨੁ ਥਿਰੁ ਨਹੀ ਕੋਈ ਹੋਰੁ ਨਿਹਫਲ ਸਭੁ ਬਿਸਥਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੪/ 1200)

ਕਾਹੇ ਪੂਤ ਝਗਰਤ ਹਉ ਸੰਗਿ ਬਾਪ ॥ ਜਿਨ ਕੇ ਜਣੇ ਬਡੀਰੇ ਤੁਮ ਹਉ ਤਿਨ ਸਿਉ ਝਗਰਤ ਪਾਪ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੪/1200)

ਜਪਿ ਮਨ ਜਗੰਨਾਥ ਜਗਦੀਸਰੋ ਜਗਜੀਵਨੋ ਮਨਮੋਹਨ ਸਿਉ ਪ੍ਰੀਤਿ ਲਾਗੀ ਮੈ ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਟੇਕ ਸਭ ਦਿਨਸੁ ਸਭ ਰਾਤਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੪/1201)

ਜਪਿ ਮਨ ਨਰਹਰੇ ਨਰਹਰ ਸੁਆਮੀ ਹਰਿ ਸਗਲ ਦੇਵ ਦੇਵਾ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਰਾਮ ਨਾਮਾ ਹਰਿ ਪ੍ਰੀਤਮੁ ਮੋਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥1॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੪/1201)

ਜਪਿ ਮਨ ਮਾਧੋ ਮਧੁਸੂਦਨੋ ਹਰਿ ਸ੍ਰੀਰੰਗੋ ਪਰਮੇਸਰੋ ਸਤਿ ਪਰਮੇਸਰੋ ਪ੍ਰਭੁ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ॥ ਸਭ ਦੂਖਨ ਕੋ ਹੰਤਾ ਸਭ ਸੂਖਨ ਕੋ ਦਾਤਾ ਹਰਿ ਪ੍ਰੀਤਮ ਗੁਨ ਗਾਓੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੪/1201)

ਜਪਿ ਮਨ ਨਿਰਭਉ ॥ ਸਤਿ ਸਤਿ ਸਦਾ ਸਤਿ ॥ ਨਿਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ ॥ ਆਜੂਨੀ ਸੰਭਉ ॥ ਮੇਰੇ ਮਨ ਅਨਦਿਨੁੋ ਧਿਆਇ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ਨਿਰਾਹਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੪/ 1201)

ਜਪਿ ਮਨ ਗੋਵਿੰਦੁ ਹਰਿ ਗੋਵਿੰਦੁ ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ ਸਭ ਸਿ੍ਰਸਟਿ ਕਾ ਪ੍ਰਭੋ ਮੇਰੇ ਮਨ ਹਰਿ ਬੋਲਿ ਹਰਿ ਪੁਰਖੁ ਅਬਿਨਾਸੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੪/ 1202)

ਜਪਿ ਮਨ ਸਿਰੀ ਰਾਮੁ ॥ ਰਾਮ ਰਮਤ ਰਾਮੁ ॥ ਸਤਿ ਸਤਿ ਰਾਮੁ ॥ ਬੋਲਹੁ ਭਈਆ ਸਦ ਰਾਮ ਰਾਮੁ ਰਾਮੁ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਸਰਬਗੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ:੪/1202)

ਸਤਿਗੁਰ ਮੂਰਤਿ ਕਉ ਬਲਿ ਜਾਉ ॥ ਅੰਤਰਿ ਪਿਆਸ ਚਾਤਿ੍ਰਕ ਜਿਉ ਜਲ ਕੀ ਸਫਲ ਦਰਸਨੁ ਕਦਿ ਪਾਂਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1202)

ਹਰਿ ਜੀਉ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ਜਾਨ ॥ ਕਰਤ ਬੁਰਾਈ ਮਾਨੁਖ ਤੇ ਛਪਾਈ ਸਾਖੀ ਭੂਤ ਪਵਾਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1202)

ਅਬ ਮੋਰੋ ਨਾਚਨੋ ਰਹੋ ॥ ਲਾਲੁ ਰਗੀਲਾ ਸਹਜੇ ਪਾਇਓ ਸਤਿਗੁਰ ਬਚਨਿ ਲਹੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1203)

ਅਬ ਪੂਛੇ ਕਿਆ ਕਹਾ ॥ ਲੈਨੋ ਨਾਮੁ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਰਸੁ ਨੀਕੋ ਬਾਵਰ ਬਿਖੁ ਸਿਉ ਗਹਿ ਰਹਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1203

ਮਾਈ ਧੀਰਿ ਰਹੀ ਪਿ੍ਰਅ ਬਹੁਤੁ ਬਿਰਾਗਿਓ ॥ ਅਨਿਕ ਭਾਂਤਿ ਆਨੂਪ ਰੰਗ ਰੇ ਤਿਨ੍ ਸਿਉ ਰੁਚੈ ਨ ਲਾਗਿਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1203)

ਮਾਈ ਸਤਿ ਸਤਿ ਸਤਿ ਹਰਿ ਸਤਿ ਸਤਿ ਸਤਿ ਸਾਧਾ ॥ ਬਚਨੁ ਗੁਰੂ ਜੋ ਪੂਰੈ ਕਹਿਓ ਮੈ ਛੀਕਿ ਗਾਂਠਰੀ ਬਾਧਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1204)

ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਬਾਸਿਬੋ ਗੁਰ ਗੋਬਿੰਦ ॥ ਜਹਾਂ ਸਿਮਰਨੁ ਭਇਓ ਹੈ ਠਾਕੁਰ ਤਹਾਂ ਨਗਰ ਸੁਖ ਆਨੰਦ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1204)

ਅਬ ਮੋਹਿ ਰਾਮ ਭਰੋਸਉ ਪਾਏ ॥ ਜੋ ਜੋ ਸਰਣਿ ਪਰਿਓ ਕਰੁਣਾਨਿਧਿ ਤੇ ਤੇ ਭਵਹਿ ਤਰਾਏ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1204)

ਓੁਇ ਸੁਖ ਕਾ ਸਿਉ ਬਰਨਿ ਸੁਨਾਵਤ ॥ ਅਨਦ ਬਿਨੋਦ ਪੇਖਿ ਪ੍ਰਭ ਦਰਸਨ ਮਨਿ ਮੰਗਲ ਗੁਨ ਗਾਵਤ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1205)

ਬਿਖਈ ਦਿਨੁ ਰੈਨਿ ਇਵ ਹੀ ਗੁਦਾਰੈ ॥ ਗੋਬਿੰਦੁ ਨ ਭਜੈ ਅਹੰਬੁਧਿ ਮਾਤਾ ਜਨਮੁ ਜੂਐ ਜਿਉ ਹਾਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1205)

ਅਵਰਿ ਸਭਿ ਭੂਲੇ ਭ੍ਰਮਤ ਨ ਜਾਨਿਆ ॥ ਏਕੁ ਸੁਧਾਖਰੁ ਜਾ ਕੈ ਹਿਰਦੈ ਵਸਿਆ ਤਿਨਿ ਬੇਦਹਿ ਤਤੁ ਪਛਾਨਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1205)

ਅਨਦਿਨੁ ਰਾਮ ਕੇ ਗੁਣ ਕਹੀਐ ॥ ਸਗਲ ਪਦਾਰਥ ਸਰਬ ਸੂਖ ਸਿਧਿ ਮਨ ਬਾਂਛਤ ਫਲ ਲਹੀਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1206)

ਬਲਿਹਾਰੀ ਗੁਰਦੇਵ ਚਰਨ ॥ ਜਾ ਕੈ ਸੰਗਿ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਧਿਆਈਐ ਉਪਦੇਸੁ ਹਮਾਰੀ ਗਤਿ ਕਰਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1206)

ਗਾਇਓ ਰੀ ਮੈ ਗੁਣ ਨਿਧਿ ਮੰਗਲ ਗਾਇਓ ॥ ਭਲੇ ਸੰਜੋਗ ਭਲੇ ਦਿਨ ਅਉਸਰ ਜਉ ਗੋਪਾਲੁ ਰੀਝਾਇਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1206)

ਕੈਸੇ ਕਹਉ ਮੋਹਿ ਜੀਅ ਬੇਦਨਾਈ ॥ ਦਰਸਨ ਪਿਆਸ ਪਿ੍ਰਅ ਪ੍ਰੀਤਿ ਮਨੋਹਰ ਮਨੁ ਨ ਰਹੈ ਬਹੁ ਬਿਧਿ ਉਮਕਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1206)

ਰੇ ਮੂੜ੍ੇ ਤੂ ਕਿਉ ਸਿਮਰਤ ਅਬ ਨਾਹੀ ॥ ਨਰਕ ਘੋਰ ਮਹਿ ਉਰਧ ਤਪੁ ਕਰਤਾ ਨਿਮਖ ਨਿਮਖ ਗੁਣ ਗਾਂਹੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1207)

ਕਿਉ ਜੀਵਨੁ ਪ੍ਰੀਤਮ ਬਿਨੁ ਮਾਈ ॥ ਜਾ ਕੇ ਬਿਛੁਰਤ ਹੋਤ ਮਿਰਤਕਾ ਗਿ੍ਰਹ ਮਹਿ ਰਹਨੁ ਨ ਪਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1207)

ਉਆ ਅਉਸਰ ਕੈ ਹਉ ਬਲਿ ਜਾਈ ॥ ਆਠ ਪਹਰ ਅਪਨਾ ਪ੍ਰਭੁ ਸਿਮਰਨੁ ਵਡਭਾਗੀ ਹਰਿ ਪਾਂਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1207)

ਮਨੋਰਥ ਪੂਰੇ ਸਤਿਗੁਰ ਆਪਿ ॥ ਸਗਲ ਪਦਾਰਥ ਸਿਮਰਨਿ ਜਾ ਕੈ ਆਠ ਪਹਰ ਮੇਰੇ ਮਨ ਜਾਪਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1208)

ਮਨ ਕਹਾ ਲੁਭਾਈਐ ਆਨ ਕਉ ॥ ਈਤ ਊਤ ਪ੍ਰਭੁ ਸਦਾ ਸਹਾਈ ਜੀਅ ਸੰਗਿ ਤੇਰੇ ਕਾਮ ਕਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1208)

ਮਨ ਸਦਾ ਮੰਗਲ ਗੋਬਿੰਦ ਗਾਇ ॥ ਰੋਗ ਸੋਗ ਤੇਰੇ ਮਿਟਹਿ ਸਗਲ ਅਘ ਨਿਮਖ ਹੀਐ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1208)

ਹਰਿ ਜਨ ਸਗਲ ਉਧਾਰੇ ਸੰਗ ਕੇ ॥ ਭਏ ਪੁਨੀਤ ਪਵਿਤ੍ਰ ਮਨ ਜਨਮ ਜਨਮ ਕੇ ਦੁਖ ਹਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1208)

ਹਰਿ ਜਨ ਰਾਮ ਰਾਮ ਰਾਮ ਧਿਆਂਏ ॥ ਏਕ ਪਲਕ ਸੁਖ ਸਾਧ ਸਮਾਗਮ ਕੋਟਿ ਬੈਕੁੰਠਹ ਪਾਂਏ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1208)

ਮੋਹਨ ਘਰਿ ਆਵਹੁ ਕਰਉ ਜੋਦਰੀਆ ॥ ਮਾਨੁ ਕਰਉ ਅਭਿਮਾਨੈ ਬੋਲਉ ਭੂਲ ਚੂਕ ਤੇਰੀ ਪਿ੍ਰਅ ਚਿਰੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1209)

ਅਬ ਕਿਆ ਸੋਚਉ ਸੋਚ ਬਿਸਾਰੀ ॥ ਕਰਣਾ ਸਾ ਸੋਈ ਕਰਿ ਰਹਿਆ ਦੇਹਿ ਨਾਉ ਬਲਿਹਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1209)

ਅਬ ਮੋਹਿ ਸਰਬ ਉਪਾਵ ਬਿਰਕਾਤੇ ॥ ਕਰਣ ਕਾਰਣ ਸਮਰਥ ਸੁਆਮੀ ਹਰਿ ਏਕਸੁ ਤੇ ਮੇਰੀ ਗਾਤੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1209)

ਅਬ ਮੋਹਿ ਲਬਧਿਓ ਹੈ ਹਰਿ ਟੇਕਾ ॥ ਗੁਰ ਦਇਆਲ ਭਏ ਸੁਖਦਾਈ ਅੰਧੁਲੈ ਮਾਣਿਕੁ ਦੇਖਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1209)

ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਏਕੈ ਹੀ ਪਿ੍ਰਅ ਮਾਂਗੈ ॥ ਪੇਖਿ ਆਇਓ ਸਰਬ ਥਾਨ ਦੇਸ ਪਿ੍ਰਅ ਰੋਮ ਨ ਸਮਸਰਿ ਲਾਗੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1209)

ਅਬ ਮੋਰੋ ਠਾਕੁਰ ਸਿਉ ਮਨੁ ਮਾਨਾਂ ॥ ਸਾਧ ਕਿ੍ਰਪਾਲ ਦਇਆਲ ਭਏ ਹੈ ਇਹੁ ਛੇਦਿਓ ਦੁਸਟੁ ਬਿਗਾਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1210)

ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਚੀਤਿ ਆਏ ਪਿ੍ਰਅ ਰੰਗਾ ॥ ਬਿਸਰਿਓ ਧੰਧੁ ਬੰਧੁ ਮਾਇਆ ਕੋ ਰਜਨਿ ਸਬਾਈ ਜੰਗਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1210)

ਹਰਿ ਜੀਉ ਕੇ ਦਰਸਨ ਕਉ ਕੁਰਬਾਨੀ ॥ ਬਚਨ ਨਾਦ ਮੇਰੇ ਸ੍ਰਵਨਹੁ ਪੂਰੇ ਦੇਹਾ ਪਿ੍ਰਅ ਅੰਕਿ ਸਮਾਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1210)

ਅਬ ਮੇਰੋ ਪੰਚਾ ਤੇ ਸੰਗੁ ਤੂਟਾ ॥ ਦਰਸਨੁ ਦੇਖਿ ਭਏ ਮਨਿ ਆਨਦ ਗੁਰ ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਛੂਟਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1210)

ਅਬ ਮੇਰੋ ਠਾਕੁਰ ਸਿਉ ਮਨੁ ਲੀਨਾ ॥ ਪ੍ਰਾਨ ਦਾਨੁ ਗੁਰਿ ਪੂਰੈ ਦੀਆ ਉਰਝਾਇਓ ਜਿਉ ਜਲ ਮੀਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1210)

ਮੋਹਨ ਸਭਿ ਜੀਅ ਤੇਰੇ ਤੂ ਤਾਰਹਿ ॥ ਛੁਟਹਿ ਸੰਘਾਰ ਨਿਮਖ ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਕੋਟਿ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ਉਧਾਰਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1211)

ਅਬ ਮੋਹਿ ਧਨੁ ਪਾਇਓ ਹਰਿ ਨਾਮਾ ॥ ਭਏ ਅਚਿੰਤ ਤਿ੍ਰਸਨ ਸਭ ਬੁਝੀ ਹੈ ਇਹੁ ਲਿਖਿਓ ਲੇਖੁ ਮਥਾਮਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1211)

ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਮਿਸਟ ਲਗੇ ਪਿ੍ਰਅ ਬੋਲਾ ॥ ਗੁਰਿ ਬਾਹ ਪਕਰਿ ਪ੍ਰਭ ਸੇਵਾ ਲਾਏ ਸਦ ਦਇਆਲੁ ਹਰਿ ਢੋਲਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1211)

ਰਸਨਾ ਰਾਮ ਕਹਤ ਗੁਣ ਸੋਹੰ ॥ ਏਕ ਨਿਮਖ ਓਪਾਇ ਸਮਾਵੈ ਦੇਖਿ ਚਰਿਤ ਮਨ ਮੋਹੰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1211)

ਨੈਨਹੁ ਦੇਖਿਓ ਚਲਤੁ ਤਮਾਸਾ ॥ ਸਭ ਹੂ ਦੂਰਿ ਸਭ ਹੂ ਤੇ ਨੇਰੈ ਅਗਮ ਅਗਮ ਘਟ ਵਾਸਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1211)

ਚਰਨਹ ਗੋਬਿੰਦ ਮਾਰਗੁ ਸੁਹਾਵਾ ॥ ਆਨ ਮਾਰਗ ਜੇਤਾ ਕਿਛੁ ਧਾਈਐ ਤੇਤੋ ਹੀ ਦੁਖੁ ਹਾਵਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1212)

ਧਿਆਇਓ ਅੰਤਿ ਬਾਰ ਨਾਮੁ ਸਖਾ ॥ ਜਹ ਮਾਤ ਪਿਤਾ ਸੁਤ ਭਾਈ ਨ ਪਹੁਚੈ ਤਹਾ ਤਹਾ ਤੂ ਰਖਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1212)

ਗੁਰ ਮਿਲਿ ਐਸੇ ਪ੍ਰਭੂ ਧਿਆਇਆ ॥ ਭਇਓ ਕਿ੍ਰਪਾਲੁ ਦਇਆਲੁ ਦੁਖ ਭੰਜਨੁ ਲਗੈ ਨ ਤਾਤੀ ਬਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1212)

ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਸਬਦੁ ਲਗੋ ਗੁਰ ਮੀਠਾ ॥ ਖੁਲਿ੍ਓ ਕਰਮੁ ਭਇਓ ਪਰਗਾਸਾ ਘਟਿ ਘਟਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਡੀਠਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1212)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਦੀਓ ਗੁਰਿ ਸਾਥੇ ॥ ਨਿਮਖ ਬਚਨੁ ਪ੍ਰਭ ਹੀਅਰੈ ਬਸਿਓ ਸਗਲ ਭੂਖ ਮੇਰੀ ਲਾਥੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1212)

ਰੇ ਮੂੜ੍ੇ ਆਨ ਕਾਹੇ ਕਤ ਜਾਈ ॥ ਸੰਗਿ ਮਨੋਹਰੁ ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਹੈ ਰੇ ਭੂਲਿ ਭੂਲਿ ਬਿਖੁ ਖਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1213)

ਓਅੰ ਪਿ੍ਰਅ ਪ੍ਰੀਤਿ ਚੀਤਿ ਪਹਿਲਰੀਆ ॥ ਜੋ ਤਉ ਬਚਨੁ ਦੀਓ ਮੇਰੇ ਸਤਿਗੁਰ ਤਉ ਮੈ ਸਾਜ ਸੀਗਰੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1213)

ਮਨ ਓਇ ਦਿਨਸ ਧੰਨਿ ਪਰਵਾਨਾਂ ॥ ਸਫਲ ਤੇ ਘਰੀ ਸੰਜੋਗ ਸੁਹਾਵੇ ਸਤਿਗੁਰ ਸੰਗਿ ਗਿਆਨਾਂ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1213)

ਅਬ ਮੋਰੋ ਸਹਸਾ ਦੂਖੁ ਗਇਆ ॥ ਅਉਰ ਉਪਾਵ ਸਗਲ ਤਿਆਗਿ ਛੋਡੇ ਸਤਿਗੁਰ ਸਰਣਿ ਪਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1213)

ਪ੍ਰਭੁ ਮੇਰੋ ਇਤ ਉਤ ਸਦਾ ਸਹਾਈ ॥ ਮਨਮੋਹਨੁ ਮੇਰੇ ਜੀਅ ਕੋ ਪਿਆਰੋ ਕਵਨ ਕਹਾ ਗੁਨ ਗਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1213)

ਅਪਨਾ ਮੀਤੁ ਸੁਆਮੀ ਗਾਈਐ ॥ ਆਸ ਨ ਅਵਰ ਕਾਹੂ ਕੀ ਕੀਜੈ ਸੁਖਦਾਤਾ ਪ੍ਰਭੁ ਧਿਆਈਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1214)

ਓਟ ਸਤਾਣੀ ਪ੍ਰਭ ਜੀਉ ਮੇਰੈ ॥ ਦਿ੍ਰਸਟਿ ਨ ਲਿਆਵਉ ਅਵਰ ਕਾਹੂ ਕਉ ਮਾਣਿ ਮਹਤਿ ਪ੍ਰਭ ਤੇਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1214)

ਪ੍ਰਭ ਸਿਮਰਤ ਦੂਖ ਬਿਨਾਸੀ ॥ ਭਇਓ ਕਿ੍ਰਪਾਲੁ ਜੀਅ ਸੁਖਦਾਤਾ ਹੋਈ ਸਗਲ ਖਲਾਸੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1214)

ਮੇਰੋ ਮਨੁ ਜਤ ਕਤ ਤੁਝਹਿ ਸਮ੍ਾਰੈ ॥ ਹਮ ਬਾਰਿਕ ਦੀਨ ਪਿਤਾ ਪ੍ਰਭ ਮੇਰੇ ਜਿਉ ਜਾਨਹਿ ਤਿਉ ਪਾਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1214)

ਮਨ ਤੇ ਭੈ ਭਉ ਦੂਰਿ ਪਰਾਇਓ ॥ ਲਾਲ ਦਇਆਲ ਗੁਲਾਲ ਲਾਡਿਲੇ ਸਹਜਿ ਸਹਜਿ ਗੁਨ ਗਾਇਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1214)

ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਨਾਮੁ ਮਨਹਿ ਆਧਾਰੋ ॥ ਜਿਨ ਦੀਆ ਤਿਸ ਕੈ ਕੁਰਬਾਨੈ ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਨਮਸਕਾਰੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1215)

ਬਿਨੁ ਪ੍ਰਭ ਰਹਨੁ ਨ ਜਾਇ ਘਰੀ ॥ ਸਰਬ ਸੂਖ ਤਾਹੂ ਕੈ ਪੂਰਨ ਜਾ ਕੈ ਸੁਖੁ ਹੈ ਹਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1215)

ਰਸਨਾ ਜਪਤੀ ਤੂਹੀ ਤੂਹੀ ॥ ਮਾਤ ਗਰਭ ਤੁਮ ਹੀ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲਕ ਮਿ੍ਰਤ ਮੰਡਲ ਇਕ ਤੁਹੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1215)

ਜਾਹੂ ਕਾਹੂ ਅਪੁਨੋ ਹੀ ਚਿਤਿ ਆਵੈ ॥ ਜੋ ਕਾਹੂ ਕੋ ਚੇਰੋ ਹੋਵਤ ਠਾਕੁਰ ਹੀ ਪਹਿ ਜਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1215)

ਝੂਠੋ ਮਾਇਆ ਕੋ ਮਦ ਮਾਨੁ ॥ ਧ੍ਰੋਹ ਮੋਹ ਦੂਰਿ ਕਰਿ ਬਪੁਰੇ ਸੰਗਿ ਗੋਪਾਲਹਿ ਜਾਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1215)

ਅਪੁਨੀ ਇਤਨੀ ਕਛੂ ਨ ਸਾਰੀ ॥ ਅਨਿਕ ਕਾਜ ਅਨਿਕ ਧਾਵਰਤਾ ਉਰਝਿਓ ਆਨ ਜੰਜਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1215)

ਮੋਹਨੀ ਮੋਹਤ ਰਹੈ ਨ ਹੋਰੀ ॥ ਸਾਧਿਕ ਸਿਧ ਸਗਲ ਕੀ ਪਿਆਰੀ ਤੁਟੈ ਨ ਕਾਹੂ ਤੋਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1216)

ਕਹਾ ਕਰਹਿ ਰੇ ਖਾਟਿ ਖਾਟੁਲੀ ॥ ਪਵਨਿ ਅਫਾਰ ਤੋਰ ਚਾਮਰੋ ਅਤਿ ਜਜਰੀ ਤੇਰੀ ਰੇ ਮਾਟੁਲੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1216)

ਗੁਰ ਜੀਉ ਸੰਗਿ ਤੁਹਾਰੈ ਜਾਨਿਓ ॥ ਕੋਟਿ ਜੋਧ ਉਆ ਕੀ ਬਾਤ ਨ ਪੁਛੀਐ ਤਾਂ ਦਰਗਹ ਭੀ ਮਾਨਿਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1216)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਦੀਓ ਸੇਵਕ ਕਉ ਨਾਮ ॥ ਮਾਨਸੁ ਕਾ ਕੋ ਬਪੁਰੋ ਭਾਈ ਜਾ ਕੋ ਰਾਖਾ ਰਾਮ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1216)

ਤੂ ਮੇਰੇ ਮੀਤ ਸਖਾ ਹਰਿ ਪ੍ਰਾਨ ॥ ਮਨੁ ਧਨੁ ਜੀਉ ਪਿੰਡੁ ਸਭੁ ਤੁਮਰਾ ਇਹੁ ਤਨੁ ਸੀਤੋ ਤੁਮਰੈ ਧਾਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1216)

ਕਰਹੁ ਗਤਿ ਦਇਆਲ ਸੰਤਹੁ ਮੋਰੀ ॥ ਤੁਮ ਸਮਰਥ ਕਾਰਨ ਕਰਨਾ ਤੂਟੀ ਤੁਮ ਹੀ ਜੋਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1217)

ਠਾਕੁਰ ਬਿਨਤੀ ਕਰਨ ਜਨੁ ਆਇਓ ॥ ਸਰਬ ਸੂਖ ਆਨੰਦ ਸਹਜ ਰਸ ਸੁਨਤ ਤੁਹਾਰੋ ਨਾਇਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1217)

ਜਾ ਕੀ ਰਾਮ ਨਾਮ ਲਿਵ ਲਾਗੀ ॥ ਸਜਨੁ ਸੁਰਿਦਾ ਸੁਹੇਲਾ ਸਹਜੇ ਸੋ ਕਹੀਐ ਬਡਭਾਗੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1217)

ਅਬ ਜਨ ਊਪਰਿ ਕੋ ਨ ਪੁਕਾਰੈ ॥ ਪੂਕਾਰਨ ਕਉ ਜੋ ਉਦਮੁ ਕਰਤਾ ਗੁਰੁ ਪਰਮੇਸਰੁ ਤਾ ਕਉ ਮਾਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1217)

ਹਰਿ ਜਨ ਛੋਡਿਆ ਸਗਲਾ ਆਪੁ ॥ ਜਿਉ ਜਾਨਹੁ ਤਿਉ ਰਖਹੁ ਗੁਸਾਈ ਪੇਖਿ ਜੀਵਾਂ ਪਰਤਾਪੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1217)

ਮੇਰੈ ਗੁਰਿ ਮੋਰੋ ਸਹਸਾ ਉਤਾਰਿਆ ॥ ਤਿਸੁ ਗੁਰ ਕੈ ਜਾਈਐ ਬਲਿਹਾਰੀ ਸਦਾ ਸਦਾ ਹਉ ਵਾਰਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1218)

ਸਿਮਰਤ ਨਾਮੁ ਪ੍ਰਾਨ ਗਤਿ ਪਾਵੈ ॥ ਮਿਟਹਿ ਕਲੇਸ ਤ੍ਰਾਸ ਸਭ ਨਾਸੈ ਸਾਧਸੰਗਿ ਹਿਤੁ ਲਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1218)

ਅਪੁਨੇ ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਬਲਿਹਾਰੈ ॥ ਪ੍ਰਗਟ ਪ੍ਰਤਾਪੁ ਕੀਓ ਨਾਮ ਕੋ ਰਾਖੇ ਰਾਖਨਹਾਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1218)

ਬਿਨੁ ਹਰਿ ਹੈ ਕੋ ਕਹਾ ਬਤਾਵਹੁ ॥ ਸੁਖ ਸਮੂਹ ਕਰੁਣਾ ਮੈ ਕਰਤਾ ਤਿਸੁ ਪ੍ਰਭ ਸਦਾ ਧਿਆਵਹੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1218)

ਠਾਕੁਰ ਤੁਮ੍ ਸਰਣਾਈ ਆਇਆ ॥ ਉਤਰਿ ਗਇਓ ਮੇਰੇ ਮਨ ਕਾ ਸੰਸਾ ਜਬ ਤੇ ਦਰਸਨੁ ਪਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1218)

ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮ ਕੀ ਗਤਿ ਠਾਂਢੀ ॥ ਬੇਦ ਪੁਰਾਨ ਸਿਮਿ੍ਰਤਿ ਸਾਧੂ ਜਨ ਖੋਜਤ ਖੋਜਤ ਕਾਢੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1219)

ਜਿਹਵੇ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਗੁਣ ਹਰਿ ਗਾਉ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਬੋਲਿ ਕਥਾ ਸੁਨਿ ਹਰਿ ਕੀ ਉਚਰਹੁ ਪ੍ਰਭ ਕੋ ਨਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1219)

ਹੋਤੀ ਨਹੀ ਕਵਨ ਕਛੁ ਕਰਣੀ ॥ ਇਹੈ ਓਟ ਪਾਈ ਮਿਲਿ ਸੰਤਹ ਗੋਪਾਲ ਏਕ ਕੀ ਸਰਣੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1219)

ਫੀਕੇ ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮ ਬਿਨੁ ਸਾਦ ॥ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਰਸੁ ਕੀਰਤਨੁ ਹਰਿ ਗਾਈਐ ਅਹਿਨਿਸਿ ਪੂਰਨ ਨਾਦ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1219)

ਆਇਓ ਸੁਨਨ ਪੜਨ ਕਉ ਬਾਣੀ ॥ ਨਾਮੁ ਵਿਸਾਰਿ ਲਗਹਿ ਅਨ ਲਾਲਚਿ ਬਿਰਥਾ ਜਨਮੁ ਪਰਾਣੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1219)

ਧਨਵੰਤ ਨਾਮ ਕੇ ਵਣਜਾਰੇ ॥ ਸਾਂਝੀ ਕਰਹੁ ਨਾਮ ਧਨੁ ਖਾਟਹੁ ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਵੀਚਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1219)

ਪ੍ਰਭ ਜੀ ਮੋਹਿ ਕਵਨੁ ਅਨਾਥੁ ਬਿਚਾਰਾ ॥ ਕਵਨ ਮੂਲ ਤੇ ਮਾਨੁਖੁ ਕਰਿਆ ਇਹੁ ਪਰਤਾਪੁ ਤੁਹਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1220)

ਆਵੈ ਰਾਮ ਸਰਣਿ ਵਡਭਾਗੀ ॥ ਏਕਸ ਬਿਨੁ ਕਿਛੁ ਹੋਰੁ ਨ ਜਾਣੈ ਅਵਰਿ ਉਪਾਵ ਤਿਆਗੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1220)

ਜਾ ਤੇ ਸਾਧੂ ਸਰਣਿ ਗਹੀ ॥ ਸਾਂਤਿ ਸਹਜੁ ਮਨਿ ਭਇਓ ਪ੍ਰਗਾਸਾ ਬਿਰਥਾ ਕਛੁ ਨ ਰਹੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1220)

ਰਸਨਾ ਰਾਮ ਕੋ ਜਸੁ ਗਾਉ ॥ ਆਨ ਸੁਆਦ ਬਿਸਾਰਿ ਸਗਲੇ ਭਲੋ ਨਾਮ ਸੁਆਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1220)

ਬੈਕੁੰਠ ਗੋਬਿੰਦ ਚਰਨ ਨਿਤ ਧਿਆਉ ॥ ਮੁਕਤਿ ਪਦਾਰਥੁ ਸਾਧੂ ਸੰਗਤਿ ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1220)

ਸਾਚੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਾਤਾਰਾ ॥ ਦਰਸਨੁ ਦੇਖਿ ਸਗਲ ਦੁਖ ਨਾਸਹਿ ਚਰਨ ਕਮਲ ਬਲਿਹਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1221)

ਗੁਰ ਕੇ ਚਰਨ ਬਸੇ ਮਨ ਮੇਰੈ ॥ ਪੂਰਿ ਰਹਿਓ ਠਾਕੁਰੁ ਸਭ ਥਾਈ ਨਿਕਟਿ ਬਸੈ ਸਭ ਨੇਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1221)

ਜੀਵਨੁ ਤਉ ਗਨੀਐ ਹਰਿ ਪੇਖਾ ॥ ਕਰਹੁ ਕਿ੍ਰਪਾ ਪ੍ਰੀਤਮ ਮਨਮੋਹਨ ਫੋਰਿ ਭਰਮ ਕੀ ਰੇਖਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1221)

ਸਿਮਰਨ ਰਾਮ ਕੋ ਇਕੁ ਨਾਮ ॥ ਕਲਮਲ ਦਗਧ ਹੋਹਿ ਖਿਨ ਅੰਤਰਿ ਕੋਟਿ ਦਾਨ ਇਸਨਾਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1221)

ਧੂਰਤੁ ਸੋਈ ਜਿ ਧੁਰ ਕਉ ਲਾਗੈ ॥ ਸੋਈ ਧੁਰੰਧਰੁ ਸੋਈ ਬਸੁੰਧਰੁ ਹਰਿ ਏਕ ਪ੍ਰੇਮ ਰਸ ਪਾਗੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1221)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਸੰਤ ਜਨਾ ਕੀ ਜੀਵਨਿ ॥ ਬਿਖੈ ਰਸ ਭੋਗ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਸੁਖ ਸਾਗਰ ਰਾਮ ਨਾਮ ਰਸੁ ਪੀਵਨਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1222)

ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮਹੀਨ ਬੇਤਾਲ ॥ ਜੇਤਾ ਕਰਨ ਕਰਾਵਨ ਤੇਤਾ ਸਭਿ ਬੰਧਨ ਜੰਜਾਲ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1222)

ਮਨਿ ਤਨਿ ਰਾਮ ਕੋ ਬਿਉਹਾਰੁ ॥ ਪ੍ਰੇਮ ਭਗਤਿ ਗੁਨ ਗਾਵਨ ਗੀਧੇ ਪੋਹਤ ਨਹ ਸੰਸਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1222)

ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮਹੀਨ ਮਤਿ ਥੋਰੀ ॥ ਸਿਮਰਤ ਨਾਹਿ ਸਿਰੀਧਰ ਠਾਕੁਰ ਮਿਲਤ ਅੰਧ ਦੁਖ ਘੋਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1222)

ਚਿਤਵਉ ਵਾ ਅਉਸਰ ਮਨ ਮਾਹਿ ॥ ਹੋਇ ਇਕਤ੍ਰ ਮਿਲਹੁ ਸੰਤ ਸਾਜਨ ਗੁਣ ਗੋਬਿੰਦ ਨਿਤ ਗਾਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1222)

ਮੇਰਾ ਪ੍ਰਭੁ ਸੰਗੇ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ॥ ਆਗੈ ਕੁਸਲ ਪਾਛੈ ਖੇਮ ਸੂਖਾ ਸਿਮਰਤ ਨਾਮੁ ਸੁਆਮੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1222)

ਜਾ ਕੈ ਰਾਮ ਕੋ ਬਲੁ ਹੋਇ ॥ ਸਗਲ ਮਨੋਰਥ ਪੂਰਨ ਤਾਹੂ ਕੇ ਦੂਖੁ ਨ ਬਿਆਪੈ ਕੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1223)

ਜੀਵਤੁ ਰਾਮ ਕੇ ਗੁਣ ਗਾਇ ॥ ਕਰਹੁ ਕਿ੍ਰਪਾ ਗੋਪਾਲ ਬੀਠੁਲੇ ਬਿਸਰਿ ਨ ਕਬ ਹੀ ਜਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1223)

ਮਨ ਰੇ ਨਾਮ ਕੋ ਸੁਖ ਸਾਰ ॥ ਆਨ ਕਾਮ ਬਿਕਾਰ ਮਾਇਆ ਸਗਲ ਦੀਸਹਿ ਛਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1223)

ਬਿਰਾਜਿਤ ਰਾਮ ਕੋ ਪਰਤਾਪ ॥ ਆਧਿ ਬਿਆਧਿ ਉਪਾਧਿ ਸਭ ਨਾਸੀ ਬਿਨਸੇ ਤੀਨੈ ਤਾਪ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1223)

ਆਤੁਰੁ ਨਾਮ ਬਿਨੁ ਸੰਸਾਰ ॥ ਤਿ੍ਰਪਤਿ ਨ ਹੋਵਤ ਕੂਕਰੀ ਆਸਾ ਇਤੁ ਲਾਗੋ ਬਿਖਿਆ ਛਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1223)

ਮੈਲਾ ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮ ਬਿਨੁ ਜੀਉ ॥ ਤਿਨਿ ਪ੍ਰਭਿ ਸਾਚੈ ਆਪਿ ਭੁਲਾਇਆ ਬਿਖੈ ਠਗਉਰੀ ਪੀਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1224)

ਰਮਣ ਕਉ ਰਾਮ ਕੇ ਗੁਣ ਬਾਦ ॥ ਸਾਧਸੰਗਿ ਧਿਆਈਐ ਪਰਮੇਸਰੁ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਜਾ ਕੇ ਸੁਆਦ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1224)

ਕੀਨ੍ੇ ਪਾਪ ਕੇ ਬਹੁ ਕੋਟ ॥ ਦਿਨਸੁ ਰੈਨੀ ਥਕਤ ਨਾਹੀ ਕਤਹਿ ਨਾਹੀ ਛੋਟ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1224)

ਅੰਧੇ ਖਾਵਹਿ ਬਿਸੂ ਕੇ ਗਟਾਕ ॥ ਨੈਨ ਸ੍ਰਵਨ ਸਰੀਰੁ ਸਭੁ ਹੁਟਿਓ ਸਾਸੁ ਗਇਓ ਤਤ ਘਾਟ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1224)

ਟੂਟੀ ਨਿੰਦਕ ਕੀ ਅਧ ਬੀਚ ॥ ਜਨ ਕਾ ਰਾਖਾ ਆਪਿ ਸੁਆਮੀ ਬੇਮੁਖ ਕਉ ਆਇ ਪਹੂਚੀ ਮੀਚ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1224)

ਤਿ੍ਰਸਨਾ ਚਲਤ ਬਹੁ ਪਰਕਾਰਿ ॥ ਪੂਰਨ ਹੋਤ ਨ ਕਤਹੁ ਬਾਤਹਿ ਅੰਤਿ ਪਰਤੀ ਹਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1225)

ਰੇ ਪਾਪੀ ਤੈ ਕਵਨ ਕੀ ਮਤਿ ਲੀਨ ॥ ਨਿਮਖ ਘਰੀ ਨ ਸਿਮਰਿ ਸੁਆਮੀ ਜੀਉ ਪਿੰਡੁ ਜਿਨਿ ਦੀਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1225)

ਮਾਈ ਰੀ ਚਰਨਹ ਓਟ ਗਹੀ ॥ ਦਰਸਨੁ ਪੇਖਿ ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਮੋਹਿਓ ਦੁਰਮਤਿ ਜਾਤ ਬਹੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1225)

ਮਾਈ ਰੀ ਮਨੁ ਮੇਰੋ ਮਤਵਾਰੋ ॥ ਪੇਖਿ ਦਇਆਲ ਅਨਦ ਸੁਖ ਪੂਰਨ ਹਰਿ ਰਸਿ ਰਪਿਓ ਖੁਮਾਰੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1225)

ਮਾਈ ਰੀ ਆਨ ਸਿਮਰਿ ਮਰਿ ਜਾਂਹਿ ॥ ਤਿਆਗਿ ਗੋਬਿਦੁ ਜੀਅਨ ਕੋ ਦਾਤਾ ਮਾਇਆ ਸੰਗਿ ਲਪਟਾਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1225)

ਹਰਿ ਕਾਟੀ ਕੁਟਿਲਤਾ ਕੁਠਾਰਿ ॥ ਭ੍ਰਮ ਬਨ ਦਹਨ ਭਏ ਖਿਨ ਭੀਤਰਿ ਰਾਮ ਨਾਮ ਪਰਹਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1225)

ਪੋਥੀ ਪਰਮੇਸਰ ਕਾ ਥਾਨੁ ॥ ਸਾਧਸੰਗਿ ਗਾਵਹਿ ਗੁਣ ਗੋਬਿੰਦ ਪੂਰਨ ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1226)

ਵੂਠਾ ਸਰਬ ਥਾਈ ਮੇਹੁ ॥ ਅਨਦ ਮੰਗਲ ਗਾਉ ਹਰਿ ਜਸੁ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਗਟਿਓ ਨੇਹੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1226)

ਗੋਬਿਦ ਜੀਉ ਤੂ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਾਨ ਅਧਾਰ ॥ ਸਾਜਨ ਮੀਤ ਸਹਾਈ ਤੁਮ ਹੀ ਤੂ ਮੇਰੋ ਪਰਵਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1226)

ਨਿਬਹੀ ਨਾਮ ਕੀ ਸਚੁ ਖੇਪ ॥ ਲਾਭੁ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਇ ਨਿਧਿ ਧਨੁ ਬਿਖੈ ਮਾਹਿ ਅਲੇਪ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1226)

ਮਾਈ ਰੀ ਪੇਖਿ ਰਹੀ ਬਿਸਮਾਦ ॥ ਅਨਹਦ ਧੁਨੀ ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਮੋਹਿਓ ਅਚਰਜ ਤਾ ਕੇ ਸ੍ਵਾਦ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1226)

ਮਾਈ ਰੀ ਮਾਤੀ ਚਰਣ ਸਮੂਹ ॥ ਏਕਸੁ ਬਿਨੁ ਹਉ ਆਨ ਨ ਜਾਨਉ ਦੁਤੀਆ ਭਾਉ ਸਭ ਲੂਹ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1227)

ਬਿਨਸੇ ਕਾਚ ਕੇ ਬਿਉਹਾਰ ॥ ਰਾਮ ਭਜੁ ਮਿਲਿ ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਇਹੈ ਜਗ ਮਹਿ ਸਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1227)

ਤਾ ਤੇ ਕਰਣ ਪਲਾਹ ਕਰੇ ॥ ਮਹਾ ਬਿਕਾਰ ਮੋਹ ਮਦ ਮਾਤੌ ਸਿਮਰਤ ਨਾਹਿ ਹਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1227)

ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮ ਕੇ ਜਨ ਕਾਂਖੀ ॥ ਮਨਿ ਤਨਿ ਬਚਨਿ ਏਹੀ ਸੁਖੁ ਚਾਹਤ ਪ੍ਰਭ ਦਰਸੁ ਦੇਖਹਿ ਕਬ ਆਖੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1227)

ਮਾਖੀ ਰਾਮ ਕੀ ਤੂ ਮਾਖੀ ॥ ਜਹ ਦੁਰਗੰਧ ਤਹਾ ਤੂ ਬੈਸਹਿ ਮਹਾ ਬਿਖਿਆ ਮਦ ਚਾਖੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1227)

ਮਾਈ ਰੀ ਕਾਟੀ ਜਮ ਕੀ ਫਾਸ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਜਪਤ ਸਰਬ ਸੁਖ ਪਾਏ ਬੀਚੇ ਗ੍ਰਸਤ ਉਦਾਸ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1227)

ਮਾਈ ਰੀ ਅਰਿਓ ਪ੍ਰੇਮ ਕੀ ਖੋਰਿ ॥ ਦਰਸਨ ਰੁਚਿਤ ਪਿਆਸ ਮਨਿ ਸੁੰਦਰ ਸਕਤ ਨ ਕੋਈ ਤੋਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1228)

ਨੀਕੀ ਰਾਮ ਕੀ ਧੁਨਿ ਸੋਇ ॥ ਚਰਨ ਕਮਲ ਅਨੂਪ ਸੁਆਮੀ ਜਪਤ ਸਾਧੂ ਹੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1228)

ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮ ਕੀ ਮਤਿ ਸਾਰ ॥ ਹਰਿ ਬਿਸਾਰਿ ਜੁ ਆਨ ਰਾਚਹਿ ਮਿਥਨ ਸਭ ਬਿਸਥਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1228)

ਮਾਨੀ ਤੂੰ ਰਾਮ ਕੈ ਦਰਿ ਮਾਨੀ ॥ ਸਾਧਸੰਗਿ ਮਿਲਿ ਹਰਿ ਗੁਨ ਗਾਏ ਬਿਨਸੀ ਸਭ ਅਭਿਮਾਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1228)

ਤੁਅ ਚਰਨ ਆਸਰੋ ਈਸ ॥ ਤੁਮਹਿ ਪਛਾਨੂ ਸਾਕੁ ਤੁਮਹਿ ਸੰਗਿ ਰਾਖਨਹਾਰ ਤੁਮੈ ਜਗਦੀਸ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1228)

ਹਰਿ ਭਜਿ ਆਨ ਕਰਮ ਬਿਕਾਰ ॥ ਮਾਨ ਮੋਹੁ ਨ ਬੁਝਤ ਤਿ੍ਰਸਨਾ ਕਾਲ ਗ੍ਰਸ ਸੰਸਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1229)

ਸੁਭ ਬਚਨ ਬੋਲਿ ਗੁਨ ਅਮੋਲ॥ ਕਿੰਕਰੀ ਬਿਕਾਰ॥ ਦੇਖੁ ਰੀ ਬੀਚਾਰ॥ ਗੁਰ ਸਬਦੁ ਧਿਆਇ ਮਹਲੁ ਪਾਇ॥ ਹਰਿ ਸੰਗਿ ਰੰਗ ਕਰਤੀ ਮਹਾ ਕੇਲ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1229)

ਕੰਚਨਾ ਬਹੁ ਦਤ ਕਰਾ ॥ ਭੂਮਿ ਦਾਨੁ ਅਰਪਿ ਧਰਾ॥ ਮਨ ਅਨਿਕ ਸੋਚ ਪਵਿਤ੍ਰ ਕਰਤ॥ ਨਾਹੀ ਰੇ ਨਾਮ ਤੁਲਿ ਮਨ ਚਰਨ ਕਮਲ ਲਾਗੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1229)

ਰਾਮ ਰਾਮ ਰਾਮ ਜਾਪਿ ਰਮਤ ਰਾਮ ਸਹਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1230)

ਹਰਿ ਹਰੇ ਹਰਿ ਮੁਖਹੁ ਬੋਲਿ ਹਰਿ ਹਰੇ ਮਨਿ ਧਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1230)

ਨਾਮ ਭਗਤਿ ਮਾਗੁ ਸੰਤ ਤਿਆਗਿ ਸਗਲ ਕਾਮੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1230)

ਗੁਨ ਲਾਲ ਗਾਵਉ ਗੁਰ ਦੇਖੇ ॥ ਪੰਚਾ ਤੇ ਏਕੁ ਛੂਟਾ ਜਉ ਸਾਧਸੰਗਿ ਪਗ ਰਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1230)

ਮਨਿ ਬਿਰਾਗੈਗੀ ॥ ਖੋਜਤੀ ਦਰਸਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1230)

ਐਸੀ ਹੋਇ ਪਰੀ ॥ ਜਾਨਤੇ ਦਇਆਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1230)

ਲਾਲ ਲਾਲ ਮੋਹਨ ਗੋਪਾਲ ਤੂ॥ ਕੀਟ ਹਸਤਿ ਪਾਖਾਣ ਜੰਤ ਸਰਬ ਮੈ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲ ਤੂ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1231)

ਕਰਤ ਕੇਲ ਬਿਖੈ ਮੇਲ ਚੰਦ੍ਰ ਸੂਰ ਮੋਹੇ॥ ਉਪਜਤਾ ਬਿਕਾਰ ਦੁੰਦਰ ਨਉਪਰੀ ਝੁਨੰਤਕਾਰ ਸੁੰਦਰ ਅਨਿਗ ਭਾਉ ਕਰਤ ਫਿਰਤ ਬਿਨੁ ਗੋਪਾਲ ਧੋਹੇ॥ ਰਹਾਉ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1231)

ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਤੇਰੋ ਕੋ ਨ ਸਹਾਈ ॥ ਕਾਂ ਕੀ ਮਾਤ ਪਿਤਾ ਸੁਤ ਬਨਿਤਾ ਕੋ ਕਾਹੂ ਕੋ ਭਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੯/1231)

ਕਹਾ ਮਨ ਬਿਖਿਆ ਸਿਉ ਲਪਟਾਹੀ ॥ ਯਾ ਜਗ ਮਹਿ ਕੋਊ ਰਹਨੁ ਨ ਪਾਵੈ ਇਕਿ ਆਵਹਿ ਇਕਿ ਜਾਹੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੯/1231)

ਕਹਾ ਨਰ ਅਪਨੋ ਜਨਮੁ ਗਵਾਵੈ ॥ ਮਾਇਆ ਮਦਿ ਬਿਖਿਆ ਰਸਿ ਰਚਿਓ ਰਾਮ ਸਰਨਿ ਨਹੀ ਆਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੯/1231)

ਮਨ ਕਰਿ ਕਬਹੂ ਨ ਹਰਿ ਗੁਨ ਗਾਇਓ ॥ ਬਿਖਿਆਸਕਤ ਰਹਿਓ ਨਿਸਿ ਬਾਸੁਰ ਕੀਨੋ ਅਪਨੋ ਭਾਇਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੯/1232)

ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਕਿਉ ਜੀਵਾ ਮੇਰੀ ਮਾਈ ॥ ਜੈ ਜਗਦੀਸ ਤੇਰਾ ਜਸੁ ਜਾਚਉ ਮੈ ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਰਹਨੁ ਨ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੧/1232)

ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਕਿਉ ਧੀਰੈ ਮਨੁ ਮੇਰਾ ॥ ਕੋਟਿ ਕਲਪ ਕੇ ਦੂਖ ਬਿਨਾਸਨ ਸਾਚੁ ਦਿ੍ਰੜਾਇ ਨਿਬੇਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੧/1232)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਹਰਿ ਕੈ ਨਾਮਿ ਵਡਾਈ ॥ ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਅਵਰੁ ਨ ਜਾਣਾ ਕੋਈ ਹਰਿ ਕੈ ਨਾਮਿ ਮੁਕਤਿ ਗਤਿ ਪਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੩/1233)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਅਤਿ ਮੀਠਾ ॥ ਜਨਮ ਜਨਮ ਕੇ ਕਿਲਵਿਖ ਭਉ ਭੰਜਨ ਗੁਰਮੁਖਿ ਏਕੋ ਡੀਠਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੩/1234)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਹਰਿ ਕੀ ਅਕਥ ਕਹਾਣੀ ॥ ਹਰਿ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ਸੋਈ ਜਨੁ ਪਾਏ ਗੁਰਮੁਖਿ ਵਿਰਲੈ ਜਾਣੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੩/ 1234)

ਗੁਸਾੲਂੀ ਪਰਤਾਪੁ ਤੁਹਾਰੋ ਡੀਠਾ ॥ ਕਰਨ ਕਰਾਵਨ ਉਪਾਇ ਸਮਾਵਨ ਸਗਲ ਛਤ੍ਰਪਤਿ ਬੀਠਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1235)

ਅਗਮ ਅਗਾਧਿ ਸੁਨਹੁ ਜਨ ਕਥਾ ॥ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਕੀ ਅਚਰਜ ਸਭਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/1235)

ਕਹਾ ਨਰ ਗਰਬਸਿ ਥੋਰੀ ਬਾਤ ॥ ਮਨ ਦਸ ਨਾਜੁ ਟਕਾ ਚਾਰਿ ਗਾਂਠੀ ਐਂਡੌ ਟੇਢੌ ਜਾਤੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1251)

ਰਾਜਾਸ੍ਰਮ ਮਿਤਿ ਨਹੀ ਜਾਨੀ ਤੇਰੀ ॥ ਤੇਰੇ ਸੰਤਨ ਕੀ ਹਉ ਚੇਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1252)

ਕਾਏਂ ਰੇ ਮਨ ਬਿਖਿਆ ਬਨ ਜਾਇ ॥ ਭੂਲੌ ਰੇ ਠਗਮੂਰੀ ਖਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/ 1252)

ਬਦਹੁ ਕੀ ਨ ਹੋਡ ਮਾਧਉ ਮੋ ਸਿਉ ॥ ਠਾਕੁਰ ਤੇ ਜਨੁ ਜਨ ਤੇ ਠਾਕੁਰੁ ਖੇਲੁ ਪਰਿਓ ਹੈ ਤੋ ਸਿਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/1252)

ਦਾਸ ਅਨਿੰਨ ਮੇਰੋ ਨਿਜ ਰੂਪ ॥ ਦਰਸਨ ਨਿਮਖ ਤਾਪ ਤ੍ਰਈ ਮੋਚਨ ਪਰਸਤ ਮੁਕਤਿ ਕਰਤ ਗਿ੍ਰਹ ਕੂਪ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/1252)

ਤੈ ਨਰ ਕਿਆ ਪੁਰਾਨੁ ਸੁਨਿ ਕੀਨਾ ॥ ਅਨਪਾਵਨੀ ਭਗਤਿ ਨਹੀ ਉਪਜੀ ਭੂਖੈ ਦਾਨੁ ਨ ਦੀਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਭਗਤ ਪਰਮਾਨੰਦ/ 1253)

ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਗ ਬਸੇ ਹਰਿ ਲੋਕ ॥ ਤਨੁ ਮਨੁ ਅਰਪਿ ਸਰਬਸੁ ਸਭੁ ਅਰਪਿਓ ਅਨਦ ਸਹਜ ਧੁਨਿ ਝੋਕ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਮ: ੫/ 1253)

ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਕਉਨੁ ਸਹਾਈ ਮਨ ਕਾ ॥ ਮਾਤ ਪਿਤਾ ਭਾਈ ਸੁਤ ਬਨਿਤਾ ਹਿਤੁ ਲਾਗੋ ਸਭ ਫਨ ਕਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਰੰਗ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1253)

ਪ੍ਰਾਣੀ ਏਕੋ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਹੁ ॥ ਅਪਨੀ ਪਤਿ ਸੇਤੀ ਘਰਿ ਜਾਵਹੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੧/1254)

ਬਰਸੁ ਘਨਾ ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਭੀਨਾ ॥ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਬੂੰਦ ਸੁਹਾਨੀ ਹੀਅਰੈ ਗੁਰਿ ਮੋਹੀ ਮਨੁ ਹਰਿ ਰਸਿ ਲੀਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੧/ 1254)

ਮਨਿ ਭਾਵੈ ਸਬਦੁ ਸੁਹਾਇਆ ॥ ਭ੍ਰਮਿ ਭ੍ਰਮਿ ਜੋਨਿ ਭੇਖ ਬਹੁ ਕੀਨ੍ੇ ਗੁਰਿ ਰਾਖੇ ਸਚੁ ਪਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੧/ 1255)

ਬਰਸੁ ਘਨਾ ਮੇਰਾ ਪਿਰੁ ਘਰਿ ਆਇਆ ॥ ਬਲਿ ਜਾਵਾਂ ਗੁਰ ਅਪਨੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਜਿਨਿ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਆਣਿ ਮਿਲਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੧/1255)

ਮਹਲ ਮਹਿ ਬੈਠੇ ਅਗਮ ਅਪਾਰ ॥ ਭੀਤਰਿ ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਸੋਈ ਜਨੁ ਪਾਵੈ ਜਿਸੁ ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਰਤਨੁ ਆਚਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੧/1255)

ਗੁਣ ਗੋਬਿੰਦ ਨ ਜਾਣੀਅਹਿ ਮਾਇ ॥ ਅਣਡੀਠਾ ਕਿਛੁ ਕਹਣੁ ਨ ਜਾਇ ॥ ਕਿਆ ਕਰਿ ਆਖਿ ਵਖਾਣੀਐ ਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੧/1256)

ਵੈਦ ਨ ਭੋਲੇ ਦਾਰੂ ਲਾਇ ॥ ਦਰਦੁ ਹੋਵੈ ਦੁਖੁ ਰਹੈ ਸਰੀਰ ॥ ਐਸਾ ਦਾਰੂ ਲਗੈ ਨ ਬੀਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੧/ 1256)

ਐਸਾ ਦਾਰੂ ਖਾਹਿ ਗਵਾਰ ॥ ਜਿਤੁ ਖਾਧੈ ਤੇਰੇ ਜਾਹਿ ਵਿਕਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੧/1257)

ਆਪਣਾ ਭਾਣਾ ਆਪੇ ਜਾਣੈ ਗੁਰ ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਲਹੀਐ ॥ ਏਹਾ ਸਕਤਿ ਸਿਵੈ ਘਰਿ ਆਵੈ ਜੀਵਦਿਆ ਮਰਿ ਰਹੀਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੩/1257)

ਮਨ ਰੇ ਹੁਕਮੁ ਮੰਨਿ ਸੁਖੁ ਹੋਇ ॥ ਪ੍ਰਭ ਭਾਣਾ ਅਪਣਾ ਭਾਵਦਾ ਜਿਸੁ ਬਖਸੇ ਤਿਸੁ ਬਿਘਨੁ ਨ ਕੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੩/ 1258)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਹਰਿ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਪੁਰਖੁ ਮਿਲੈ ਨਾਉ ਪਾਈਐ ਹਰਿ ਨਾਮੇ ਸਦਾ ਸਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੩/ 1258)

ਮਨ ਰੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਿਦੈ ਵੀਚਾਰਿ ॥ ਤਜਿ ਕੂੜੁ ਕੁਟੰਬੁ ਹਉਮੈ ਬਿਖੁ ਤਿ੍ਰਸਨਾ ਚਲਣੁ ਰਿਦੈ ਸਮ੍ਾਲਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੩/ 1258)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਖਿਨੁ ਖਿਨੁ ਨਾਮੁ ਸਮ੍ਾਲਿ ॥ ਗੁਰ ਕੀ ਦਾਤਿ ਸਬਦ ਸੁਖੁ ਅੰਤਰਿ ਸਦਾ ਨਿਬਹੈ ਤੇਰੈ ਨਾਲਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੩/ 1259)

ਜਿਨ ਕਉ ਲਿਲਾਟਿ ਲਿਖਿਆ ਧੁਰਿ ਨਾਮੁ ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਨਾਮੁ ਸਦਾ ਸਦਾ ਧਿਆਵਹਿ ਸਾਚੀ ਦਰਗਹ ਪਾਵਹਿ ਮਾਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੩/1259)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਨਾਮਿ ਰਹਉ ਲਿਵ ਲਾਈ ॥ ਅਦਿਸਟੁ ਅਗੋਚਰੁ ਅਪਰੰਪਰੁ ਕਰਤਾ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਹਰਿ ਧਿਆਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੩/ 1260)

ਮਨ ਰੇ ਮਨ ਸਿਉ ਰਹਉ ਸਮਾਈ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਾਮ ਨਾਮਿ ਮਨੁ ਭੀਜੈ ਹਰਿ ਸੇਤੀ ਲਿਵ ਲਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੩/1260)

ਮਨ ਰੇ ਹਉਮੈ ਮੋਹੁ ਦੁਖੁ ਭਾਰੀ ॥ ਇਹੁ ਭਵਜਲੁ ਜਗਤੁ ਨ ਜਾਈ ਤਰਣਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਤਰੁ ਹਰਿ ਤਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੩/1260)

ਪੰਡਿਤ ਇਸੁ ਮਨ ਕਾ ਕਰਹੁ ਬੀਚਾਰੁ ॥ ਅਵਰੁ ਕਿ ਬਹੁਤਾ ਪੜਹਿ ਉਠਾਵਹਿ ਭਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੩/ 1261)

ਪ੍ਰਾਣੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥ ਜਨਮੁ ਪਦਾਰਥੁ ਦੁਬਿਧਾ ਖੋਇਆ ਕਉਡੀ ਬਦਲੈ ਜਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੩/ 1261)

ਹਉ ਜੀਵਾਂ ਸਦਾ ਹਰਿ ਕੇ ਗੁਣ ਗਾਈ ॥ ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਮਹਾ ਰਸੁ ਮੀਠਾ ਹਰਿ ਕੈ ਨਾਮਿ ਮੁਕਤਿ ਗਤਿ ਪਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੩/1262)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਕਾਹੇ ਰੋਸੁ ਕਰੀਜੈ ॥ ਲਾਹਾ ਕਲਜੁਗਿ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਹੈ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨਦਿਨੁ ਹਿਰਦੈ ਰਵੀਜੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੩/1262)

ਨੈਨੀ ਹਰਿ ਹਰਿ ਲਾਗੀ ਤਾਰੀ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਦੇਖਿ ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਬਿਗਸਿਓ ਜਨੁ ਹਰਿ ਭੇਟਿਓ ਬਨਵਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੪/1262)

ਤੀਰਥਿ ਅਠਸਠਿ ਮਜਨੁ ਨਾਈ ॥ ਸਤਸੰਗਤਿ ਕੀ ਧੂਰਿ ਪਰੀ ਉਡਿ ਨੇਤ੍ਰੀ ਸਭ ਦੁਰਮਤਿ ਮੈਲੁ ਗਵਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੪/1263)

ਜਪਿ ਮਨ ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਿਸਤਰੈ ॥ ਗੁਰ ਕੇ ਬਚਨ ਕਰਨ ਸੁਨਿ ਧਿਆਵੈ ਭਵ ਸਾਗਰੁ ਪਾਰਿ ਪਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੪/1263)

ਸਤਿਗੁਰੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਦਿ੍ਰੜਾਵੈ ॥ ਹਰਿ ਬੋਲਹੁ ਗੁਰ ਕੇ ਸਿਖ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ਹਰਿ ਭਉਜਲੁ ਜਗਤੁ ਤਰਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੪/1264)

ਗਿਆਨੀ ਹਰਿ ਬੋਲਹੁ ਦਿਨੁ ਰਾਤਿ ॥ ਤਿਨ੍ ਕੀ ਤਿ੍ਰਸਨਾ ਭੂਖ ਸਭ ਉਤਰੀ ਜੋ ਗੁਰਮਤਿ ਰਾਮ ਰਸੁ ਖਾਂਤਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੪/ 1264)

ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਅਨਦਿਨੁ ਅਨਦੁ ਭਇਆ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਨਾਮੁ ਹਰਿ ਜਪਿਆ ਮੇਰੇ ਮਨ ਕਾ ਭ੍ਰਮੁ ਭਉ ਗਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੪/ 1264)

ਪ੍ਰਾਣੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਿ੍ਰਪਾ ਕਰੇ ਗੁਰੁ ਮੇਲੇ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮਿ ਸਮਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੪/ 1265)

ਹਰਿ ਜਨ ਬੋਲਤ ਸ੍ਰੀਰਾਮ ਨਾਮਾ ਮਿਲਿ ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਹਰਿ ਤੋਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੪/1265)

ਰਾਮ ਰਾਮ ਬੋਲਿ ਬੋਲਿ ਖੋਜਤੇ ਬਡਭਾਗੀ ॥ ਹਰਿ ਕਾ ਪੰਥੁ ਕੋਊ ਬਤਾਵੈ ਹਉ ਤਾ ਕੈ ਪਾਇ ਲਾਗੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੪/ 1265)

ਬਰਸੈ ਮੇਘੁ ਸਖੀ ਘਰਿ ਪਾਹੁਨ ਆਏ ॥ ਮੋਹਿ ਦੀਨ ਕਿ੍ਰਪਾ ਨਿਧਿ ਠਾਕੁਰ ਨਵ ਨਿਧਿ ਨਾਮਿ ਸਮਾਏ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/ 1266)

ਹਮ ਬਾਰਿਕ ਪਿਤਾ ਪ੍ਰਭੁ ਦਾਤਾ ॥ ਭੂਲਹਿ ਬਾਰਿਕ ਅਨਿਕ ਲਖ ਬਰੀਆ ਅਨ ਠਉਰ ਨਾਹੀ ਜਹ ਜਾਤਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/1266)

ਸੁਨੀਐ ਬਾਜੈ ਬਾਜ ਸੁਹਾਵੀ ॥ ਭੋਰੁ ਭਇਆ ਮੈ ਪਿ੍ਰਅ ਮੁਖ ਪੇਖੇ ਗਿ੍ਰਹਿ ਮੰਗਲ ਸੁਹਲਾਵੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/1266)

ਹਰਿ ਬਿਸਰਤ ਤੇ ਦੁਖਿ ਦੁਖਿ ਮਰਤੇ ॥ ਅਨਿਕ ਬਾਰ ਭ੍ਰਮਹਿ ਬਹੁ ਜੋਨੀ ਟੇਕ ਨ ਕਾਹੂ ਧਰਤੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/ 1267)

ਪ੍ਰਭ ਮੇਰੇ ਓਇ ਬੈਰਾਗੀ ਤਿਆਗੀ ॥ ਹਉ ਇਕੁ ਖਿਨੁ ਤਿਸੁ ਬਿਨੁ ਰਹਿ ਨ ਸਕਉ ਪ੍ਰੀਤਿ ਹਮਾਰੀ ਲਾਗੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/1267)

ਮਾਈ ਮੋਹਿ ਪ੍ਰੀਤਮੁ ਦੇਹੁ ਮਿਲਾਈ ॥ ਸਗਲ ਸਹੇਲੀ ਸੁਖ ਭਰਿ ਸੂਤੀ ਜਿਹ ਘਰਿ ਲਾਲੁ ਬਸਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/ 1267)

ਬਰਸੁ ਮੇਘ ਜੀ ਤਿਲੁ ਬਿਲਮੁ ਨ ਲਾਉ ॥ ਬਰਸੁ ਪਿਆਰੇ ਮਨਹਿ ਸਧਾਰੇ ਹੋਇ ਅਨਦੁ ਸਦਾ ਮਨਿ ਚਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/ 1267)

ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਾਚਾ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥ ਦੂਖ ਦਰਦ ਬਿਨਸੈ ਭਵ ਸਾਗਰੁ ਗੁਰ ਕੀ ਮੂਰਤਿ ਰਿਦੈ ਬਸਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/ 1268)

ਪ੍ਰਭ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਪ੍ਰਾਨ ਪਿਆਰੇ ॥ ਪ੍ਰੇਮ ਭਗਤਿ ਅਪਨੋ ਨਾਮੁ ਦੀਜੈ ਦਇਆਲ ਅਨੁਗ੍ਰਹੁ ਧਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/ 1268)

ਅਬ ਅਪਨੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿਉ ਬਨਿ ਆਈ ॥ ਰਾਜਾ ਰਾਮੁ ਰਮਤ ਸੁਖੁ ਪਾਇਓ ਬਰਸੁ ਮੇਘ ਸੁਖਦਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/ 1268)

ਘਨਿਹਰ ਬਰਸਿ ਸਗਲ ਜਗੁ ਛਾਇਆ ॥ ਭਏ ਕਿ੍ਰਪਾਲ ਪ੍ਰੀਤਮ ਪ੍ਰਭ ਮੇਰੇ ਅਨਦ ਮੰਗਲ ਸੁਖ ਪਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/1268)

ਬਿਛੁਰਤ ਕਿਉ ਜੀਵੇ ਓਇ ਜੀਵਨ ॥ ਚਿਤਹਿ ਉਲਾਸ ਆਸ ਮਿਲਬੇ ਕੀ ਚਰਨ ਕਮਲ ਰਸ ਪੀਵਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/ 1268)

ਹਰਿ ਕੈ ਭਜਨਿ ਕਉਨ ਕਉਨ ਨ ਤਾਰੇ ॥ ਖਗ ਤਨ ਮੀਨ ਤਨ ਮਿ੍ਰਗ ਤਨ ਬਰਾਹ ਤਨ ਸਾਧੂ ਸੰਗਿ ਉਧਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/1269)

ਆਜੁ ਮੈ ਬੈਸਿਓ ਹਰਿ ਹਾਟ ॥ ਨਾਮੁ ਰਾਸਿ ਸਾਝੀ ਕਰਿ ਜਨ ਸਿਉ ਜਾਂਉ ਨ ਜਮ ਕੈ ਘਾਟ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/1269)

ਬਹੁ ਬਿਧਿ ਮਾਇਆ ਮੋਹ ਹਿਰਾਨੋ ॥ ਕੋਟਿ ਮਧੇ ਕੋਊ ਬਿਰਲਾ ਸੇਵਕੁ ਪੂਰਨ ਭਗਤੁ ਚਿਰਾਨੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/1269)

ਦੁਸਟ ਮੁਏ ਬਿਖੁ ਖਾਈ ਰੀ ਮਾਈ ॥ ਜਿਸ ਕੇ ਜੀਅ ਤਿਨ ਹੀ ਰਖਿ ਲੀਨੇ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਭ ਕਉ ਕਿਰਪਾ ਆਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/1269)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਹਰਿ ਕੇ ਚਰਨ ਰਵੀਜੈ ॥ ਦਰਸ ਪਿਆਸ ਮੇਰੋ ਮਨੁ ਮੋਹਿਓ ਹਰਿ ਪੰਖ ਲਗਾਇ ਮਿਲੀਜੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/1269)

ਪ੍ਰਭ ਕੋ ਭਗਤਿ ਬਛਲੁ ਬਿਰਦਾਇਓ ॥ ਨਿੰਦਕ ਮਾਰਿ ਚਰਨ ਤਲ ਦੀਨੇ ਅਪੁਨੋ ਜਸੁ ਵਰਤਾਇਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/ 1270)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਗੁਰੁ ਗੁਰੁ ਕਰਤ ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਪਾਈਐ ॥ ਗੁਰ ਉਪਦੇਸਿ ਹਰਿ ਹਿਰਦੈ ਵਸਿਓ ਸਾਸਿ ਗਿਰਾਸਿ ਅਪਣਾ ਖਸਮੁ ਧਿਆਈਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/1270)

ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਪੂਰਨ ਸੁਖਦਾਤੇ ॥ ਤੁਮ੍ਰੀ ਕਿ੍ਰਪਾ ਤੇ ਤੂੰ ਚਿਤਿ ਆਵਹਿ ਆਠ ਪਹਰ ਤੇਰੈ ਰੰਗਿ ਰਾਤੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/ 1270)

ਸਦਾ ਸਦਾ ਮਨ ਨਾਮੁ ਸਮ੍ਾਲਿ ॥ ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਕੀ ਸੇਵਾ ਪਾਇਆ ਐਥੈ ਓਥੈ ਨਿਬਹੈ ਨਾਲਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/ 1271)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਸਾਲਾਹਿ ॥ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ ਜਪਹੁ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ ਮਨ ਚਿੰਦੇ ਫਲ ਪਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/ 1271)

ਗੁਰ ਮਨਾਰਿ ਪਿ੍ਰਅ ਦਇਆਰ ਸਿਉ ਰੰਗੁ ਕੀਆ॥ ਕੀਨੋ ਰੀ ਸਗਲ ਸਂੀਗਾਰ॥ ਤਜਿਓ ਰੀ ਸਗਲ ਬਿਕਾਰ॥ ਧਾਵਤੋ ਅਸਥਿਰੁ ਥੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/1271)

ਮਨੁ ਘਨੈ ਭ੍ਰਮੈ ਬਨੈ ॥ ਉਮਕਿ ਤਰਸਿ ਚਾਲੈ ॥ ਪ੍ਰਭ ਮਿਲਬੇ ਕੀ ਚਾਹ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/ 1272)

ਪਿ੍ਰਅ ਕੀ ਸੋਭ ਸੁਹਾਵਨੀ ਨੀਕੀ ॥ ਹਾਹਾ ਹੂਹੂ ਗੰਧ੍ਰਬ ਅਪਸਰਾ ਅਨੰਦ ਮੰਗਲ ਰਸ ਗਾਵਨੀ ਨੀਕੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/1272)

ਗੁਰ ਪ੍ਰੀਤਿ ਪਿਆਰੇ ਚਰਨ ਕਮਲ ਰਿਦ ਅੰਤਰਿ ਧਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/ 1272)

ਬਰਸੁ ਸਰਸੁ ਆਗਿਆ ॥ ਹੋਹਿ ਆਨੰਦ ਸਗਲ ਭਾਗ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/ 1272)

ਗੁਨ ਗੁੋਪਾਲ ਗਾਉ ਨੀਤ ॥ ਰਾਮ ਨਾਮ ਧਾਰਿ ਚੀਤ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/1272)

ਘਨੁ ਗਰਜਤ ਗੋਬਿੰਦ ਰੂਪ ॥ ਗੁਨ ਗਾਵਤ ਸੁਖ ਚੈਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/ 1272)

ਹੇ ਗੋਬਿੰਦ ਹੇ ਗੋਪਾਲ ਹੇ ਦਇਆਲ ਲਾਲ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੫/ 1273)

ਪਿਰ ਭਾਵੈ ਪ੍ਰੇਮੁ ਸਖਾਈ ॥ ਤਿਸੁ ਬਿਨੁ ਘੜੀ ਨਹੀ ਜਗਿ ਜੀਵਾ ਐਸੀ ਪਿਆਸ ਤਿਸਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੧/1273)

ਇਸੁ ਤਨ ਧਨ ਕਾ ਕਹਹੁ ਗਰਬੁ ਕੈਸਾ ॥ ਬਿਨਸਤ ਬਾਰ ਨ ਲਾਗੈ ਬਵਰੇ ਹਉਮੈ ਗਰਬਿ ਖਪੈ ਜਗੁ ਐਸਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੧/1273)

ਰੈਨਿ ਬਬੀਹਾ ਬੋਲਿਓ ਮੇਰੀ ਮਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੧/1274)

ਮੈ ਅੰਧੁਲੇ ਨਾਵੈ ਕੀ ਜੋਤਿ ॥ ਨਾਮ ਅਧਾਰਿ ਚਲਾ ਗੁਰ ਕੈ ਭੈ ਭੇਤਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੧/1274)

ਤੂ ਕੈਸੇ ਆੜਿ ਫਾਥੀ ਜਾਲਿ ॥ ਅਲਖੁ ਨ ਜਾਚਹਿ ਰਿਦੈ ਸਮ੍ਾਲਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੧/ 1275)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮਿ ਚਿਤੁ ਲਾਇ ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਤੇ ਹਰਿ ਪਾਈਐ ਸਾਚਾ ਹਰਿ ਸਿਉ ਰਹੈ ਸਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੩/ 1276)

ਮਨ ਰੇ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿ ਸਮਾਇ ॥ ਵਡੈ ਭਾਗਿ ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਪਾਇਆ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੩/ 1276)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਹਰਿ ਹਰਿ ਸੇਵਿ ਨਿਧਾਨੁ ॥ ਗੁਰ ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਹਰਿ ਧਨੁ ਪਾਈਐ ਅਨਦਿਨੁ ਲਾਗੈ ਸਹਜਿ ਧਿਆਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਮ: ੩/1277)

ਸੇਵੀਲੇ ਗੋਪਾਲ ਰਾਇ ਅਕੁਲ ਨਿਰੰਜਨ ॥ ਭਗਤਿ ਦਾਨੁ ਦੀਜੈ ਜਾਚਹਿ ਸੰਤ ਜਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/1292)

ਮੋ ਕਉ ਤੂੰ ਨ ਬਿਸਾਰਿ ਤੂ ਨ ਬਿਸਾਰਿ ॥ ਤੂ ਨ ਬਿਸਾਰੇ ਰਾਮਈਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/1292)

ਨਾਗਰ ਜਨਾਂ ਮੇਰੀ ਜਾਤਿ ਬਿਖਿਆਤ ਚੰਮਾਰੰ ॥ ਰਿਦੈ ਰਾਮ ਗੋਬਿੰਦ ਗੁਨ ਸਾਰੰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/ 1293)

ਹਰਿ ਜਪਤ ਤੇਊ ਜਨਾ ਪਦਮ ਕਵਲਾਸ ਪਤਿ ਤਾਸ ਸਮ ਤੁਲਿ ਨਹੀ ਆਨ ਕੋਊ ॥ ਏਕ ਹੀ ਏਕ ਅਨੇਕ ਹੋਇ ਬਿਸਥਰਿਓ ਆਨ ਰੇ ਆਨ ਭਰਪੂਰਿ ਸੋਊ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/ 1293)

ਮਿਲਤ ਪਿਆਰੋ ਪ੍ਰਾਨ ਨਾਥੁ ਕਵਨ ਭਗਤਿ ਤੇ ॥ ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਪਾਈ ਪਰਮ ਗਤੇ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਲਾਰ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/ 1293)

ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਸਾਧ ਜਨਾਂ ਮਿਲਿ ਹਰਿਆ ॥ ਹਉ ਬਲਿ ਬਲਿ ਬਲਿ ਬਲਿ ਸਾਧ ਜਨਾਂ ਕਉ ਮਿਲਿ ਸੰਗਤਿ ਪਾਰਿ ਉਤਰਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੪/1294)

ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਸੰਤ ਜਨਾ ਪਗ ਰੇਨ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਨੀ ਮਿਲਿ ਸੰਗਤਿ ਮਨੁ ਕੋਰਾ ਹਰਿ ਰੰਗਿ ਭੇਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੪/ 1294)

ਜਪਿ ਮਨ ਰਾਮ ਨਾਮ ਪਰਗਾਸ ॥ ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਤ ਮਿਲਿ ਪ੍ਰੀਤਿ ਲਗਾਨੀ ਵਿਚੇ ਗਿਰਹ ਉਦਾਸ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੪/ 1295)

ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਜਪਿਓ ਗੁਰ ਵਾਕ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਿ੍ਰਪਾ ਕਰੀ ਜਗਦੀਸਰਿ ਦੁਰਮਤਿ ਦੂਜਾ ਭਾਉ ਗਇਓ ਸਭ ਝਾਕ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੪/1295)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਹਰਿ ਹਰਿ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਜਪਿ ਚੀਤਿ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਵਸਤੁ ਮਾਇਆ ਗੜਿ੍ ਵੇੜ੍ੀ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਲੀਓ ਗੜੁ ਜੀਤਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੪/1295)

ਜਪਿ ਮਨ ਰਾਮ ਨਾਮ ਜਗੰਨਾਥ ॥ ਘੂਮਨ ਘੇਰ ਪਰੇ ਬਿਖੁ ਬਿਖਿਆ ਸਤਿਗੁਰ ਕਾਢਿ ਲੀਏ ਦੇ ਹਾਥ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੪/1296)

ਮਨ ਜਾਪਹੁ ਰਾਮ ਗੁਪਾਲ ॥ ਹਰਿ ਰਤਨ ਜਵੇਹਰ ਲਾਲ ॥ ਹਰਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਘੜਿ ਟਕਸਾਲ ॥ ਹਰਿ ਹੋ ਹੋ ਕਿਰਪਾਲ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੪/1296)

ਹਰਿ ਗੁਨ ਗਾਵਹੁ ਜਗਦੀਸ ॥ ਏਕਾ ਜੀਹ ਕੀਚੈ ਲਖ ਬੀਸ ॥ ਜਪਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਸਬਦਿ ਜਪੀਸ ॥ ਹਰਿ ਹੋ ਹੋ ਕਿਰਪੀਸ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੪/1296)

ਭਜੁ ਰਾਮੋ ਮਨਿ ਰਾਮ ॥ ਜਿਸੁ ਰੂਪ ਨ ਰੇਖ ਵਡਾਮ ॥ ਸਤਸੰਗਤਿ ਮਿਲੁ ਭਜੁ ਰਾਮ ॥ ਬਡ ਹੋ ਹੋ ਭਾਗ ਮਥਾਮ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੪/ 1297)

ਸਤਿਗੁਰ ਚਾਟਉ ਪਗ ਚਾਟ ॥ ਜਿਤੁ ਮਿਲਿ ਹਰਿ ਪਾਧਰ ਬਾਟ ॥ ਭਜੁ ਹਰਿ ਰਸੁ ਰਸ ਹਰਿ ਗਾਟ ॥ ਹਰਿ ਹੋ ਹੋ ਲਿਖੇ ਲਿਲਾਟ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੪/1297)

ਜਪਿ ਮਨ ਗੋਬਿਦ ਮਾਧੋ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਅਗਮ ਅਗਾਧੋ ॥ ਮਤਿ ਗੁਰਮਤਿ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਲਾਧੋ ॥ ਧੁਰਿ ਹੋ ਹੋ ਲਿਖੇ ਲਿਲਾਧੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੪/1297)

ਹਰਿ ਜਸੁ ਗਾਵਹੁ ਭਗਵਾਨ ॥ ਜਸੁ ਗਾਵਤ ਪਾਪ ਲਹਾਨ ॥ ਮਤਿ ਗੁਰਮਤਿ ਸੁਨਿ ਜਸੁ ਕਾਨ ॥ ਹਰਿ ਹੋ ਹੋ ਕਿਰਪਾਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੪/ 1297)

ਗਾਈਐ ਗੁਣ ਗੋਪਾਲ ਕਿ੍ਰਪਾ ਨਿਧਿ ॥ ਦੁਖ ਬਿਦਾਰਨ ਸੁਖਦਾਤੇ ਸਤਿਗੁਰ ਜਾ ਕਉ ਭੇਟਤ ਹੋਇ ਸਗਲ ਸਿਧਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1298)

ਆਰਾਧਉ ਤੁਝਹਿ ਸੁਆਮੀ ਅਪਨੇ ॥ ਊਠਤ ਬੈਠਤ ਸੋਵਤ ਜਾਗਤ ਸਾਸਿ ਸਾਸਿ ਸਾਸਿ ਹਰਿ ਜਪਨੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1298)

ਕੀਰਤਿ ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਗਾਉ ਮੇਰੀ ਰਸਨਾਂ ॥ ਅਨਿਕ ਬਾਰ ਕਰਿ ਬੰਦਨ ਸੰਤਨ ਊਹਾਂ ਚਰਨ ਗੋਬਿੰਦ ਜੀ ਕੇ ਬਸਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1298)

ਐਸੀ ਮਾਂਗੁ ਗੋਬਿਦ ਤੇ ॥ ਟਹਲ ਸੰਤਨ ਕੀ ਸੰਗੁ ਸਾਧੂ ਕਾ ਹਰਿ ਨਾਮਾਂ ਜਪਿ ਪਰਮ ਗਤੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1298)

ਭਗਤਿ ਭਗਤਨ ਹੂੰ ਬਨਿ ਆਈ ॥ ਤਨ ਮਨ ਗਲਤ ਭਏ ਠਾਕੁਰ ਸਿਉ ਆਪਨ ਲੀਏ ਮਿਲਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1299)

ਤੇਰੋ ਜਨੁ ਹਰਿ ਜਸੁ ਸੁਨਤ ਉਮਾਹਿਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1299)

ਸੰਤਨ ਪਹਿ ਆਪਿ ਉਧਾਰਨ ਆਇਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1299)

ਬਿਸਰਿ ਗਈ ਸਭ ਤਾਤਿ ਪਰਾਈ ॥ ਜਬ ਤੇ ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਮੋਹਿ ਪਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1299)

ਠਾਕੁਰ ਜੀਉ ਤੁਹਾਰੋ ਪਰਨਾ ॥ ਮਾਨੁ ਮਹਤੁ ਤੁਮ੍ਾਰੈ ਊਪਰਿ ਤੁਮ੍ਰੀ ਓਟ ਤੁਮ੍ਾਰੀ ਸਰਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1299)

ਸਾਧ ਸਰਨਿ ਚਰਨ ਚਿਤੁ ਲਾਇਆ ॥ ਸੁਪਨ ਕੀ ਬਾਤ ਸੁਨੀ ਪੇਖੀ ਸੁਪਨਾ ਨਾਮ ਮੰਤ੍ਰੁ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਿ੍ਰੜਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1300)

ਹਰਿ ਕੇ ਚਰਨ ਹਿਰਦੈ ਗਾਇ ॥ ਸੀਤਲਾ ਸੁਖ ਸਾਂਤਿ ਮੂਰਤਿ ਸਿਮਰਿ ਸਿਮਰਿ ਨਿਤ ਧਿਆਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1300)

ਕਥੀਐ ਸੰਤਸੰਗਿ ਪ੍ਰਭ ਗਿਆਨੁ ॥ ਪੂਰਨ ਪਰਮ ਜੋਤਿ ਪਰਮੇਸੁਰ ਸਿਮਰਤ ਪਾਈਐ ਮਾਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1300)

ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਨਿਧਿ ਹਰਿ ਕੋ ਨਾਮ ॥ ਸੰਗਿ ਸਹਾਈ ਜੀਅ ਕੈ ਕਾਮ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1300)

ਸਾਧੂ ਹਰਿ ਹਰੇ ਗੁਨ ਗਾਇ ॥ ਮਾਨ ਤਨੁ ਧਨੁ ਪ੍ਰਾਨ ਪ੍ਰਭ ਕੇ ਸਿਮਰਤ ਦੁਖੁ ਜਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1300)

ਪੇਖਿ ਪੇਖਿ ਬਿਗਸਾਉ ਸਾਜਨ ਪ੍ਰਭੁ ਆਪਨਾ ਇਕਾਂਤ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1300)

ਸਾਜਨਾ ਸੰਤ ਆਉ ਮੇਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1301)

ਚਰਨ ਸਰਨ ਗੋਪਾਲ ਤੇਰੀ ॥ ਮੋਹ ਮਾਨ ਧੋਹ ਭਰਮ ਰਾਖਿ ਲੀਜੈ ਕਾਟਿ ਬੇਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1301)

ਧਨਿ ਉਹ ਪ੍ਰੀਤਿ ਚਰਨ ਸੰਗਿ ਲਾਗੀ ॥ ਕੋਟਿ ਜਾਪ ਤਾਪ ਸੁਖ ਪਾਏ ਆਇ ਮਿਲੇ ਪੂਰਨ ਬਡਭਾਗੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1301)

ਕੁਚਿਲ ਕਠੋਰ ਕਪਟ ਕਾਮੀ ॥ ਜਿਉ ਜਾਨਹਿ ਤਿਉ ਤਾਰਿ ਸੁਆਮੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1301)

ਨਾਰਾਇਨ ਨਰਪਤਿ ਨਮਸਕਾਰੈ ॥ ਐਸੇ ਗੁਰ ਕਉ ਬਲਿ ਬਲਿ ਜਾਈਐ ਆਪਿ ਮੁਕਤੁ ਮੋਹਿ ਤਾਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1301)

ਨ ਜਾਨੀ ਸੰਤਨ ਪ੍ਰਭ ਬਿਨੁ ਆਨ ॥ ਊਚ ਨੀਚ ਸਭ ਪੇਖਿ ਸਮਾਨੋ ਮੁਖਿ ਬਕਨੋ ਮਨਿ ਮਾਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1302)

ਕਹਨ ਕਹਾਵਨ ਕਉ ਕਈ ਕੇਤੈ ॥ ਐਸੋ ਜਨੁ ਬਿਰਲੋ ਹੈ ਸੇਵਕੁ ਜੋ ਤਤ ਜੋਗ ਕਉ ਬੇਤੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1302)

ਹੀਏ ਕੋ ਪ੍ਰੀਤਮੁ ਬਿਸਰਿ ਨ ਜਾਇ ॥ ਤਨ ਮਨ ਗਲਤ ਭਏ ਤਿਹ ਸੰਗੇ ਮੋਹਨੀ ਮੋਹਿ ਰਹੀ ਮੋਰੀ ਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1302)

ਆਨਦ ਰੰਗ ਬਿਨੋਦ ਹਮਾਰੈ ॥ ਨਾਮੋ ਗਾਵਨੁ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਨੁ ਨਾਮੁ ਹਮਾਰੇ ਪ੍ਰਾਨ ਅਧਾਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1302)

ਸਾਜਨ ਮੀਤ ਸੁਆਮੀ ਨੇਰੋ ॥ ਪੇਖਤ ਸੁਨਤ ਸਭਨ ਕੈ ਸੰਗੇ ਥੋਰੈ ਕਾਜ ਬੁਰੋ ਕਹ ਫੇਰੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1302)

ਬਿਖੈ ਦਲੁ ਸੰਤਨਿ ਤੁਮ੍ਰੈ ਗਾਹਿਓ ॥ ਤੁਮਰੀ ਟੇਕ ਭਰੋਸਾ ਠਾਕੁਰ ਸਰਨਿ ਤੁਮ੍ਾਰੀ ਆਹਿਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1303)

ਬੂਡਤ ਪ੍ਰਾਨੀ ਹਰਿ ਜਪਿ ਧੀਰੈ ॥ ਬਿਨਸੈ ਮੋਹੁ ਭਰਮੁ ਦੁਖੁ ਪੀਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1303)

ਸਿਮਰਤ ਨਾਮੁ ਮਨਹਿ ਸੁਖੁ ਪਾਈਐ ॥ ਸਾਧ ਜਨਾ ਮਿਲਿ ਹਰਿ ਜਸੁ ਗਾਈਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1303)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਪ੍ਰੀਤਿ ਚਰਨ ਪ੍ਰਭ ਪਰਸਨ ॥ ਰਸਨਾ ਹਰਿ ਹਰਿ ਭੋਜਨਿ ਤਿ੍ਰਪਤਾਨੀ ਅਖੀਅਨ ਕਉ ਸੰਤੋਖੁ ਪ੍ਰਭ ਦਰਸਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1303)

ਕੁਹਕਤ ਕਪਟ ਖਪਟ ਖਲ ਗਰਜਤ ਮਰਜਤ ਮੀਚੁ ਅਨਿਕ ਬਰੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1303)

ਜੀਅ ਪ੍ਰਾਨ ਮਾਨ ਦਾਤਾ ॥ ਹਰਿ ਬਿਸਰਤੇ ਹੀ ਹਾਨਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1303)

ਅਵਿਲੋਕਉ ਰਾਮ ਕੋ ਮੁਖਾਰਬਿੰਦ ॥ ਖੋਜਤ ਖੋਜਤ ਰਤਨੁ ਪਾਇਓ ਬਿਸਰੀ ਸਭ ਚਿੰਦ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1304)

ਪ੍ਰਭ ਪੂਜਹੋ ਨਾਮੁ ਅਰਾਧਿ ॥ ਗੁਰ ਸਤਿਗੁਰ ਚਰਨੀ ਲਾਗਿ ॥ ਹਰਿ ਪਾਵਹੁ ਮਨੁ ਅਗਾਧਿ ॥ ਜਗੁ ਜੀਤੋ ਹੋ ਹੋ ਗੁਰ ਕਿਰਪਾਧਿ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1304)

ਜਗਤ ਉਧਾਰਨ ਨਾਮ ਪਿ੍ਰਅ ਤੇਰੈ ॥ ਨਵ ਨਿਧਿ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ ਹਰਿ ਕੇਰੈ ॥ ਹਰਿ ਰੰਗ ਰੰਗ ਰੰਗ ਅਨੂਪੇਰੈ ॥ ਕਾਹੇ ਰੇ ਮਨ ਮੋਹਿ ਮਗਨੇਰੈ ॥ ਨੈਨਹੁ ਦੇਖੁ ਸਾਧ ਦਰਸੇਰੈ ॥ ਸੋ ਪਾਵੈ ਜਿਸੁ ਲਿਖਤੁ ਲਿਲੇਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1304)

ਐਸੀ ਕਉਨ ਬਿਧੇ ਦਰਸਨ ਪਰਸਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1305)

ਰੰਗਾ ਰੰਗ ਰੰਗਨ ਕੇ ਰੰਗਾ ॥ ਕੀਟ ਹਸਤ ਪੂਰਨ ਸਭ ਸੰਗਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1305)

ਤਿਖ ਬੂਝਿ ਗਈ ਗਈ ਮਿਲਿ ਸਾਧ ਜਨਾ ॥ ਪੰਚ ਭਾਗੇ ਚੋਰ ਸਹਜੇ ਸੁਖੈਨੋ ਹਰੇ ਗੁਨ ਗਾਵਤੀ ਗਾਵਤੀ ਗਾਵਤੀ ਦਰਸ ਪਿਆਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1305)

ਤਿਆਗੀਐ ਗੁਮਾਨੁ ਮਾਨੁ ਪੇਖਤਾ ਦਇਆਲ ਲਾਲ ਹਾਂ ਹਾਂ ਮਨ ਚਰਨ ਰੇਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1305)

ਪ੍ਰਭ ਕਹਨ ਮਲਨ ਦਹਨ ਲਹਨ ਗੁਰ ਮਿਲੇ ਆਨ ਨਹੀ ਉਪਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1306)

ਪਤਿਤ ਪਾਵਨੁ ਭਗਤਿ ਬਛਲੁ ਭੈ ਹਰਨ ਤਾਰਨ ਤਰਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1306)

ਚਰਨ ਸਰਨ ਦਇਆਲ ਠਾਕੁਰ ਆਨ ਨਾਹੀ ਜਾਇ ॥ ਪਤਿਤ ਪਾਵਨ ਬਿਰਦੁ ਸੁਆਮੀ ਉਧਰਤੇ ਹਰਿ ਧਿਆਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1306)

ਵਾਰਿ ਵਾਰਉ ਅਨਿਕ ਡਾਰਉ ॥ ਸੁਖੁ ਪਿ੍ਰਅ ਸੁਹਾਗ ਪਲਕ ਰਾਤ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1306)

ਅਹੰ ਤੋਰੋ ਮੁਖੁ ਜੋਰੋ ॥ ਗੁਰੁ ਗੁਰੁ ਕਰਤ ਮਨੁ ਲੋਰੋ ॥ ਪਿ੍ਰਅ ਪ੍ਰੀਤਿ ਪਿਆਰੋ ਮੋਰੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1306)

ਤਾਂ ਤੇ ਜਾਪਿ ਮਨਾ ਹਰਿ ਜਾਪਿ ॥ ਜੋ ਸੰਤ ਬੇਦ ਕਹਤ ਪੰਥੁ ਗਾਖਰੋ ਮੋਹ ਮਗਨ ਅਹੰ ਤਾਪ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1306)

ਐਸੋ ਦਾਨੁ ਦੇਹੁ ਜੀ ਸੰਤਹੁ ਜਾਤ ਜੀਉ ਬਲਿਹਾਰਿ॥ਮਾਨ ਮੋਹੀ ਪੰਚ ਦੋਹੀ ਉਰਝਿ ਨਿਕਟਿ ਬਸਿਓ ਤਾਕੀ ਸਰਨਿ ਸਾਧੂਆ ਦੂਤ ਸੰਗੁ ਨਿਵਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/ 1307)

ਸਹਜ ਸੁਭਾਏ ਆਪਨ ਆਏ ॥ ਕਛੂ ਨ ਜਾਨੌ ਕਛੂ ਦਿਖਾਏ ॥ ਪ੍ਰਭੁ ਮਿਲਿਓ ਸੁਖ ਬਾਲੇ ਭੋਲੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1307)

ਗੋਬਿੰਦ ਠਾਕੁਰ ਮਿਲਨ ਦੁਰਾੲਂੀ ॥ ਪਰਮਿਤਿ ਰੂਪੁ ਅਗੰਮ ਅਗੋਚਰ ਰਹਿਓ ਸਰਬ ਸਮਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1307)

ਮਾਈ ਸਿਮਰਤ ਰਾਮ ਰਾਮ ਰਾਮ ॥ ਪ੍ਰਭ ਬਿਨਾ ਨਾਹੀ ਹੋਰੁ ॥ ਚਿਤਵਉ ਚਰਨਾਰਬਿੰਦ ਸਾਸਨ ਨਿਸਿ ਭੋਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1307)

ਜਨ ਕੋ ਪ੍ਰਭੁ ਸੰਗੇ ਅਸਨੇਹੁ ॥ ਸਾਜਨੋ ਤੂ ਮੀਤੁ ਮੇਰਾ ਗਿ੍ਰਹਿ ਤੇਰੈ ਸਭੁ ਕੇਹੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1307)

ਕਰਤ ਕਰਤ ਚਰਚ ਚਰਚ ਚਰਚਰੀ ॥ ਜੋਗ ਧਿਆਨ ਭੇਖ ਗਿਆਨ ਫਿਰਤ ਫਿਰਤ ਧਰਤ ਧਰਤ ਧਰਚਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੫/1308)

ਜਪਿ ਮਨ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਸੁਖੁ ਪਾਵੈਗੋ ॥ ਜਿਉ ਜਿਉ ਜਪੈ ਤਿਵੈ ਸੁਖੁ ਪਾਵੈ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿ ਸਮਾਵੈਗੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੪/1308)

ਜਪਿ ਮਨ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਤਰਾਵੈਗੋ ॥ ਜੋ ਜੋ ਜਪੈ ਸੋਈ ਗਤਿ ਪਾਵੈ ਜਿਉ ਧ੍ਰੂ ਪ੍ਰਹਿਲਾਦੁ ਸਮਾਵੈਗੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੪/1308)

ਮਨੁ ਗੁਰਮਤਿ ਰਸਿ ਗੁਨ ਗਾਵੈਗੋ ॥ ਜਿਹਵਾ ਏਕ ਹੋਇ ਲਖ ਕੋਟੀ ਲਖ ਕੋਟੀ ਕੋਟਿ ਧਿਆਵੈਗੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੪/ 1309)

ਮਨੁ ਹਰਿ ਰੰਗਿ ਰਾਤਾ ਗਾਵੈਗੋ ॥ ਭੈ ਭੈ ਤ੍ਰਾਸ ਭਏ ਹੈ ਨਿਰਮਲ ਗੁਰਮਤਿ ਲਾਗਿ ਲਗਾਵੈਗੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੪/ 1310)

ਮਨ ਗੁਰਮਤਿ ਚਾਲ ਚਲਾਵੈਗੋ ॥ ਜਿਉ ਮੈਗਲੁ ਮਸਤੁ ਦੀਜੈ ਤਲਿ ਕੁੰਡੇ ਗੁਰ ਅੰਕਸੁ ਸਬਦੁ ਦਿ੍ਰੜਾਵੈਗੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੪/1310)

ਮਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਸਰਨਿ ਧਿਆਵੈਗੋ ॥ ਲੋਹਾ ਹਿਰਨੁ ਹੋਵੈ ਸੰਗਿ ਪਾਰਸ ਗੁਨੁ ਪਾਰਸ ਕੋ ਹੋਇ ਆਵੈਗੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਮ: ੪/ 1311)

ਐਸੋ ਰਾਮ ਰਾਇ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ॥ ਜੈਸੇ ਦਰਪਨ ਮਾਹਿ ਬਦਨ ਪਰਵਾਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਨੜਾ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/1318)

ਰਾਮਾ ਰਮ ਰਾਮੈ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਇਆ ॥ ਹਮ ਬਾਰਿਕ ਪ੍ਰਤਿਪਾਰੇ ਤੁਮਰੇ ਤੂ ਬਡ ਪੁਰਖੁ ਪਿਤਾ ਮੇਰਾ ਮਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੪/1319)

ਹਰਿ ਜਨੁ ਗੁਨ ਗਾਵਤ ਹਸਿਆ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਭਗਤਿ ਬਨੀ ਮਤਿ ਗੁਰਮਤਿ ਧੁਰਿ ਮਸਤਕਿ ਪ੍ਰਭਿ ਲਿਖਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੪/1319)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਜਪੁ ਜਪਿ ਜਗੰਨਾਥੇ ॥ ਗੁਰ ਉਪਦੇਸਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਓ ਸਭਿ ਕਿਲਬਿਖ ਦੁਖ ਲਾਥੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੪/ 1320)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਜਪਿ ਹਰਿ ਗੁਨ ਅਕਥ ਸੁਨਥਈ ॥ ਧਰਮੁ ਅਰਥੁ ਸਭੁ ਕਾਮੁ ਮੋਖੁ ਹੈ ਜਨ ਪੀਛੈ ਲਗਿ ਫਿਰਥਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੪/ 1320)

ਹਮਰੀ ਚਿਤਵਨੀ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਜਾਨੈ ॥ ਅਉਰੁ ਕੋਈ ਨਿੰਦ ਕਰੈ ਹਰਿ ਜਨ ਕੀ ਪ੍ਰਭੁ ਤਾ ਕਾ ਕਹਿਆ ਇਕੁ ਤਿਲੁ ਨਹੀ ਮਾਨੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੪/1320)

ਪ੍ਰਭ ਕੀਜੈ ਕਿ੍ਰਪਾ ਨਿਧਾਨ ਹਮ ਹਰਿ ਗੁਨ ਗਾਵਹਗੇ ॥ ਹਉ ਤੁਮਰੀ ਕਰਉ ਨਿਤ ਆਸ ਪ੍ਰਭ ਮੋਹਿ ਕਬ ਗਲਿ ਲਾਵਹਿਗੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੪/1321)

ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਪਰਮੇਸੁਰੁ ਸੁਆਮੀ ਦੂਖ ਨਿਵਾਰਣੁ ਨਾਰਾਇਣੇ॥ਸਗਲ ਭਗਤ ਜਾਚਹਿ ਸੁਖ ਸਾਗਰ ਭਵ ਨਿਧਿ ਤਰਣ ਹਰਿ ਚਿੰਤਾਮਣੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੪/1321)

ਹਮਾਰੈ ਏਹ ਕਿਰਪਾ ਕੀਜੈ ॥ ਅਲਿ ਮਕਰੰਦ ਚਰਨ ਕਮਲ ਸਿਉ ਮਨੁ ਫੇਰਿ ਫੇਰਿ ਰੀਝੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੫/ 1321)

ਜਾਚਿਕੁ ਨਾਮੁ ਜਾਚੈ ਜਾਚੈ ॥ ਸਰਬ ਧਾਰ ਸਰਬ ਕੇ ਨਾਇਕ ਸੁਖ ਸਮੂਹ ਕੇ ਦਾਤੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੫/ 1321)

ਮੇਰੇ ਲਾਲਨ ਕੀ ਸੋਭਾ ॥ ਸਦ ਨਵਤਨ ਮਨ ਰੰਗੀ ਸੋਭਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੫/1322)

ਤੇਰੈ ਮਾਨਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਮਾਨਿ ॥ ਨੈਨ ਬੈਨ ਸ੍ਰਵਨ ਸੁਨੀਐ ਅੰਗ ਅੰਗੇ ਸੁਖ ਪ੍ਰਾਨਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੫/1322)

ਗੁਨ ਨਾਦ ਧੁਨਿ ਅਨੰਦ ਬੇਦ ॥ ਕਥਤ ਸੁਨਤ ਮੁਨਿ ਜਨਾ ਮਿਲਿ ਸੰਤ ਮੰਡਲੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੫/ 1322)

ਕਉਨੁ ਬਿਧਿ ਤਾ ਕੀ ਕਹਾ ਕਰਉ ॥ ਧਰਤ ਧਿਆਨੁ ਗਿਆਨੁ ਸਸਤ੍ਰਗਿਆ ਅਜਰ ਪਦੁ ਕੈਸੇ ਜਰਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੫/1322)

ਪ੍ਰਾਨਪਤਿ ਦਇਆਲ ਪੁਰਖ ਪ੍ਰਭ ਸਖੇ ॥ ਗਰਭ ਜੋਨਿ ਕਲਿ ਕਾਲ ਜਾਲ ਦੁਖ ਬਿਨਾਸਨੁ ਹਰਿ ਰਖੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੫/ 1322)

ਮਨਿ ਤਨਿ ਜਾਪੀਐ ਭਗਵਾਨ ॥ ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਸੁਪ੍ਰਸੰਨ ਭਏ ਸਦਾ ਸੂਖ ਕਲਿਆਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੫/ 1322)

ਪ੍ਰਭੁ ਮੇਰਾ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ਜਾਣੁ ॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਪੂਰਨ ਪਰਮੇਸਰ ਨਿਹਚਲੁ ਸਚੁ ਸਬਦੁ ਨੀਸਾਣੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੫/1323)

ਹਰਿ ਚਰਨ ਸਰਨ ਕਲਿਆਨ ਕਰਨ ॥ ਪ੍ਰਭ ਨਾਮੁ ਪਤਿਤ ਪਾਵਨੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੫/ 1323)

ਰਾਮਾ ਰਮ ਰਾਮੋ ਸੁਨਿ ਮਨੁ ਭੀਜੈ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਰਸੁ ਮੀਠਾ ਗੁਰਮਤਿ ਸਹਜੇ ਪੀਜੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੪/1323)

ਰਾਮ ਗੁਰੁ ਪਾਰਸੁ ਪਰਸੁ ਕਰੀਜੈ ॥ ਹਮ ਨਿਰਗੁਣੀ ਮਨੂਰ ਅਤਿ ਫੀਕੇ ਮਿਲਿ ਸਤਿਗੁਰ ਪਾਰਸੁ ਕੀਜੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੪/1324)

ਰਾਮਾ ਰਮ ਰਾਮੋ ਰਾਮੁ ਰਵੀਜੈ ॥ ਸਾਧੂ ਸਾਧ ਸਾਧ ਜਨ ਨੀਕੇ ਮਿਲਿ ਸਾਧੂ ਹਰਿ ਰੰਗੁ ਕੀਜੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੪/ 1324)

ਰਾਮਾ ਰਮ ਰਾਮੋ ਪੂਜ ਕਰੀਜੈ ॥ ਮਨੁ ਤਨੁ ਅਰਪਿ ਧਰਉ ਸਭੁ ਆਗੈ ਰਸੁ ਗੁਰਮਤਿ ਗਿਆਨੁ ਦਿ੍ਰੜੀਜੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੪/1325)

ਰਾਮਾ ਮੈ ਸਾਧੂ ਚਰਨ ਧੁਵੀਜੈ ॥ ਕਿਲਬਿਖ ਦਹਨ ਹੋਹਿ ਖਿਨ ਅੰਤਰਿ ਮੇਰੇ ਠਾਕੁਰ ਕਿਰਪਾ ਕੀਜੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੪/1325)

ਰਾਮਾ ਹਮ ਦਾਸਨ ਦਾਸ ਕਰੀਜੈ ॥ ਜਬ ਲਗਿ ਸਾਸੁ ਹੋਇ ਮਨ ਅੰਤਰਿ ਸਾਧੂ ਧੂਰਿ ਪਿਵੀਜੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਲਿਆਨ (ਮ: ੪/1326)

ਅਵਰ ਸਿਆਣਪ ਸਗਲੀ ਪਾਜੁ ॥ ਜੈ ਬਖਸੇ ਤੈ ਪੂਰਾ ਕਾਜੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/1327)

ਇਹੁ ਸੰਸਾਰੁ ਸਗਲ ਬਿਕਾਰੁ ॥ ਤੇਰਾ ਨਾਮੁ ਦਾਰੂ ਅਵਰੁ ਨਾਸਤਿ ਕਰਣਹਾਰੁ ਅਪਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/1327)

ਬਾਬਾ ਮਨਿ ਸਾਚਾ ਮੁਖਿ ਸਾਚਾ ਕਹੀਐ ਤਰੀਐ ਸਾਚਾ ਹੋਈ ॥ ਦੁਸਮਨੁ ਦੂਖੁ ਨ ਆਵੈ ਨੇੜੈ ਹਰਿ ਮਤਿ ਪਾਵੈ ਕੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/1328)

ਅਉਧੂ ਸਹਜੇ ਤਤੁ ਬੀਚਾਰਿ ॥ ਜਾ ਤੇ ਫਿਰਿ ਨ ਆਵਹੁ ਸੈਸਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/ 1328)

ਕਿਆ ਕਹੀਐ ਸਰਬੇ ਰਹਿਆ ਸਮਾਇ ॥ ਜੋ ਕਿਛੁ ਵਰਤੈ ਸਭ ਤੇਰੀ ਰਜਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/1328)

ਗੁਰ ਸਮਾਨਿ ਤੀਰਥੁ ਨਹੀ ਕੋਇ ॥ ਸਰੁ ਸੰਤੋਖੁ ਤਾਸੁ ਗੁਰੁ ਹੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/ 1328)

ਕਰਤਾ ਤੂ ਮੇਰਾ ਜਜਮਾਨੁ ॥ ਇਕ ਦਖਿਣਾ ਹਉ ਤੈ ਪਹਿ ਮਾਗਉ ਦੇਹਿ ਆਪਣਾ ਨਾਮੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/1329)

ਤੂਹੈ ਹੈ ਵਾਹੁ ਤੇਰੀ ਰਜਾਇ ॥ ਜੋ ਕਿਛੁ ਕਰਹਿ ਸੋਈ ਪਰੁ ਹੋਇਬਾ ਅਵਰੁ ਨ ਕਰਣਾ ਜਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/ 1329)

ਬੋਲਹੁ ਸਚੁ ਨਾਮੁ ਕਰਤਾਰ ॥ ਫੁਨਿ ਬਹੁੜਿ ਨ ਆਵਣ ਵਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/ 1329)

ਐਸਾ ਨਾਮੁ ਰਤਨੁ ਨਿਧਿ ਮੇਰੈ ॥ ਗੁਰਮਤਿ ਦੇਹਿ ਲਗਉ ਪਗਿ ਤੇਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/1330)

ਜਾਗਸਿ ਜੀਵਣ ਜਾਗਣਹਾਰਾ ॥ ਸੁਖ ਸਾਗਰ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਭੰਡਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/1330)

ਐਸੇ ਝੂਠਿ ਮੁਠੇ ਸੰਸਾਰਾ ॥ ਨਿੰਦਕੁ ਨਿੰਦੈ ਮੁਝੈ ਪਿਆਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/1330)

ਬਾਬਾ ਐਸਾ ਬਿਖਮ ਜਾਲਿ ਮਨੁ ਵਾਸਿਆ ॥ ਬਿਬਲੁ ਝਾਗਿ ਸਹਜਿ ਪਰਗਾਸਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/1331)

ਕਿਆ ਜਾਨਾਂ ਕਿਆ ਕਰੈ ਕਰਾਵੈ ॥ ਨਾਮ ਬਿਨਾ ਤਨਿ ਕਿਛੁ ਨ ਸੁਖਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/ 1331)

ਮੇਰਾ ਪ੍ਰਭੁ ਰਾਂਗਿ ਘਣੌ ਅਤਿ ਰੂੜੌ ॥ ਦੀਨ ਦਇਆਲੁ ਪ੍ਰੀਤਮ ਮਨਮੋਹਨੁ ਅਤਿ ਰਸ ਲਾਲ ਸਗੂੜੌ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/1331)

ਸਬਦਿ ਰਤੇ ਪੂਰੇ ਬੈਰਾਗੀ ॥ ਅਉਹਠਿ ਹਸਤ ਮਹਿ ਭੀਖਿਆ ਜਾਚੀ ਏਕ ਭਾਇ ਲਿਵ ਲਾਗੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/ 1332)

ਜਲਿ ਜਾਉ ਜੀਵਨੁ ਨਾਮ ਬਿਨਾ ॥ ਹਰਿ ਜਪਿ ਜਾਪੁ ਜਪਉ ਜਪਮਾਲੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਆਵੈ ਸਾਦੁ ਮਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/1332)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪਹੁ ਜਨ ਭਾਈ ॥ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਮਨੁ ਅਸਥਿਰੁ ਹੋਵੈ ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਰਸਿ ਰਹਿਆ ਅਘਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੩/1333)

ਹਰਿ ਜੀਉ ਤੁਧੁ ਵਿਟਹੁ ਬਲਿ ਜਾਈ ॥ ਤਨੁ ਮਨੁ ਅਰਪੀ ਤੁਧੁ ਆਗੈ ਰਾਖਉ ਸਦਾ ਰਹਾਂ ਸਰਣਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੩/1333)

ਹਰਿ ਜੀਉ ਤੂ ਮੇਰਾ ਇਕੁ ਸੋਈ ॥ ਤੁਧੁ ਜਪੀ ਤੁਧੈ ਸਾਲਾਹੀ ਗਤਿ ਮਤਿ ਤੁਝ ਤੇ ਹੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੩/1333)

ਹਰਿ ਜੀਉ ਸਦਾ ਤੇਰੀ ਸਰਣਾਈ ॥ ਜਿਉ ਭਾਵੈ ਤਿਉ ਰਾਖਹੁ ਮੇਰੇ ਸੁਆਮੀ ਏਹ ਤੇਰੀ ਵਡਿਆਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੩/1333)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਗੁਰ ਕੀ ਸਿਖ ਸੁਣੀਜੈ ॥ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਸਦਾ ਸੁਖਦਾਤਾ ਸਹਜੇ ਹਰਿ ਰਸੁ ਪੀਜੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੩/1334)

ਕਲੀ ਕਾਲ ਮਹਿ ਰਵਿਆ ਰਾਮੁ ॥ ਘਟਿ ਘਟਿ ਪੂਰਿ ਰਹਿਆ ਪ੍ਰਭੁ ਏਕੋ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਰਗਟੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੩/1334)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਗੁਰੁ ਅਪਣਾ ਸਾਲਾਹਿ ॥ ਪੂਰਾ ਭਾਗੁ ਹੋਵੈ ਮੁਖਿ ਮਸਤਕਿ ਸਦਾ ਹਰਿ ਕੇ ਗੁਣ ਗਾਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੩/ 1335)

ਹਮਰੇ ਜਗਜੀਵਨ ਹਰਿ ਪ੍ਰਾਨ ॥ ਹਰਿ ਊਤਮੁ ਰਿਦ ਅੰਤਰਿ ਭਾਇਓ ਗੁਰਿ ਮੰਤੁ ਦੀਓ ਹਰਿ ਕਾਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੪/1335)

ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਸਾਧੂ ਧੂਰਿ ਰਵਾਲ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਦਿ੍ਰੜਾਇਓ ਗੁਰਿ ਮੀਠਾ ਗੁਰ ਪਗ ਝਾਰਹ ਹਮ ਬਾਲ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੪/1335)

ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਰਸੁ ਟੀਕ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਸੀਤਲ ਜਲੁ ਪਾਇਆ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਪੀਆ ਰਸੁ ਝੀਕ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੪/1336)

ਜਪਿ ਮਨ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਰਵਿ ਰਹੇ ॥ ਦੀਨ ਦਇਆਲੁ ਦੁਖ ਭੰਜਨੁ ਗਾਇਓ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮੁ ਪਦਾਰਥੁ ਲਹੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੪/1336)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਭਜੁ ਰਾਮ ਨਾਮ ਹਰਿ ਨਿਮਖਫਾ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਦਾਨੁ ਦੀਓ ਗੁਰਿ ਪੂਰੈ ਹਰਿ ਨਾਮਾ ਮਨਿ ਤਨਿ ਬਸਫਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੪/1336)

ਜਪਿ ਮਨ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਅਰਧਾਂਭਾ ॥ ਉਪਜੰਪਿ ਉਪਾਇ ਨ ਪਾਈਐ ਕਤਹੂ ਗੁਰਿ ਪੂਰੈ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਲਾਭਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੪/ 1337)

ਜਪਿ ਮਨ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨ ॥ ਹਰਿ ਦਰਗਹ ਪਾਵਹਿ ਮਾਨ ॥ ਜਿਨਿ ਜਪਿਆ ਤੇ ਪਾਰਿ ਪਰਾਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੪/ 1337)

ਮਨ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿ ਹੋਇ ਪਰਮ ਗਤੇ ॥ ਹਰਖ ਸੋਗ ਤੇ ਰਹਹਿ ਨਿਰਾਰਾ ਤਾਂ ਤੂ ਪਾਵਹਿ ਪ੍ਰਾਨਪਤੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੫/ 1337)

ਤੁਮਰੀ ਭਗਤਿ ਪ੍ਰਭ ਤੁਮਹਿ ਜਨਾਈ ॥ ਕਾਟਿ ਜੇਵਰੀ ਜਨ ਲੀਏ ਛਡਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੫/ 1337)

ਸੁਮਤਿ ਦੇਵਹੁ ਸੰਤ ਪਿਆਰੇ ॥ ਸਿਮਰਉ ਨਾਮੁ ਮੋਹਿ ਨਿਸਤਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੫/ 1338)

ਹਮ ਬਾਰਿਕ ਸਰਨਿ ਪ੍ਰਭ ਦਇਆਲ ॥ ਅਵਗਣ ਕਾਟਿ ਕੀਏ ਪ੍ਰਭਿ ਅਪੁਨੇ ਰਾਖਿ ਲੀਏ ਮੇਰੈ ਗੁਰ ਗੋਪਾਲਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੫/1338)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪਹੁ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥ ਸਗਲੇ ਰੋਗ ਦੋਖ ਸਭਿ ਬਿਨਸਹਿ ਅਗਿਆਨੁ ਅੰਧੇਰਾ ਮਨ ਤੇ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੫/1339)

ਉਬਰੇ ਸਤਿਗੁਰ ਚਰਨੀ ਲਾਗਿ ॥ ਜੋ ਗੁਰੁ ਕਹੈ ਸੋਈ ਭਲ ਮੀਠਾ ਮਨ ਕੀ ਮਤਿ ਤਿਆਗਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੫/ 1339)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪਹੁ ਮਨ ਮੀਤ ॥ ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਪਾਈਐ ਵਡਭਾਗੀ ਨਿਰਮਲ ਪੂਰਨ ਰੀਤਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੫/ 1339)

ਹਰਿ ਰੰਗਿ ਰਾਤਾ ਮਨੁ ਰਾਮ ਗੁਨ ਗਾਵੈ ॥ ਮੁਕਤੁੋ ਸਾਧੂ ਧੂਰੀ ਨਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੫/ 1340)

ਸਤਿਗੁਰਿ ਪੂਰੈ ਨਾਮੁ ਦੀਆ ॥ ਅਨਦ ਮੰਗਲ ਕਲਿਆਣ ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਕਾਰਜੁ ਸਗਲਾ ਰਾਸਿ ਥੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੫/1340)

ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਪ੍ਰਭੁ ਸੁਘੜ ਸੁਜਾਣੁ ॥ ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਪਾਈਐ ਵਡਭਾਗੀ ਦਰਸਨ ਕਉ ਜਾਈਐ ਕੁਰਬਾਣੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੫/ 1340)

ਕੁਰਬਾਣੁ ਜਾਈ ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਅਪਨੇ ॥ ਜਿਸੁ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਜਪੁ ਜਪਨੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੫/ 1340)

ਗੁਰੁ ਗੁਰੁ ਕਰਤ ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ॥ ਦੀਨ ਦਇਆਲ ਭਏ ਕਿਰਪਾਲਾ ਅਪਣਾ ਨਾਮੁ ਆਪਿ ਜਪਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੫/1341)

ਹਰਿ ਕੋ ਨਾਮੁ ਜਪੀਐ ਨੀਤ ॥ ਕਾਮ ਕ੍ਰੋਧ ਅਹੰਕਾਰੁ ਬਿਨਸੈ ਲਗੈ ਏਕੈ ਪ੍ਰੀਤਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੫/ 1341)

ਰਮ ਰਾਮ ਰਾਮ ਰਾਮ ਜਾਪ ॥ ਕਲਿ ਕਲੇਸ ਲੋਭ ਮੋਹ ਬਿਨਸਿ ਜਾਇ ਅਹੰ ਤਾਪ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੫/1341)

ਚਰਨ ਕਮਲ ਸਰਨਿ ਟੇਕ ॥ ਊਚ ਮੂਚ ਬੇਅੰਤੁ ਠਾਕੁਰੁ ਸਰਬ ਊਪਰਿ ਤੁਹੀ ਏਕ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੫/ 1341)

ਨਾ ਮਨੁ ਮਰੈ ਨ ਮਾਇਆ ਮਰੈ ॥ ਜਿਨਿ ਕਿਛੁ ਕੀਆ ਸੋਈ ਜਾਣੈ ਸਬਦੁ ਵੀਚਾਰਿ ਭਉ ਸਾਗਰੁ ਤਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/1342)

ਐਸਾ ਜਾਪੁ ਜਪਉ ਜਪਮਾਲੀ ॥ ਦੁਖ ਸੁਖ ਪਰਹਰਿ ਭਗਤਿ ਨਿਰਾਲੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/ 1342)

ਖਟੁ ਕਰਮ ਨਾਮੁ ਨਿਰੰਜਨੁ ਸੋਈ ॥ ਤੂ ਗੁਣ ਸਾਗਰੁ ਅਵਗੁਣ ਮੋਹੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/ 1343)

ਕੋਈ ਜਾਣਿ ਨ ਭੂਲੈ ਭਾਈ ॥ ਸੋ ਭੂਲੈ ਜਿਸੁ ਆਪਿ ਭੁਲਾਏ ਬੂਝੈ ਜਿਸੈ ਬੁਝਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/1344)

ਸੁਣਿ ਮਨ ਅੰਧੇ ਮੂਰਖ ਗਵਾਰ ॥ ਆਵਤ ਜਾਤ ਲਾਜ ਨਹੀ ਲਾਗੈ ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਬੂਡੈ ਬਾਰੋ ਬਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/1344)

ਏਕੋ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਸਭ ਠਾਈ ॥ ਅਵਰੁ ਨ ਦੀਸੈ ਕਿਸੁ ਪੂਜ ਚੜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/ 1345)

ਝੂਠੀ ਦੁਰਮਤਿ ਕੀ ਚਤੁਰਾਈ ॥ ਬਿਨਸਤ ਬਾਰ ਨ ਲਾਗੈ ਕਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੧/ 1345)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਸਬਦਿ ਰਪੈ ਰੰਗੁ ਹੋਇ ॥ ਸਚੀ ਭਗਤਿ ਸਚਾ ਹਰਿ ਮੰਦਰੁ ਪ੍ਰਗਟੀ ਸਾਚੀ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੩/1346)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥ ਜਿਤੁ ਮਾਰਗਿ ਹਰਿ ਪਾਈਐ ਮਨ ਸੇਈ ਕਰਮ ਕਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੩/1346)

ਏਕੁ ਹਮਾਰਾ ਅੰਤਰਜਾਮੀ ॥ ਧਰ ਏਕਾ ਮੈ ਟਿਕ ਏਕਸੁ ਕੀ ਸਿਰਿ ਸਾਹਾ ਵਡ ਪੁਰਖੁ ਸੁਆਮੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੫/ 1347)

ਇਤੁ ਸੰਜਮਿ ਪ੍ਰਭੁ ਕਿਨ ਹੀ ਨ ਪਾਇਆ ॥ ਭਗਉਤੀ ਮੁਦ੍ਰਾ ਮਨੁ ਮੋਹਿਆ ਮਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੫/ 1348)

ਜੇ ਹੋਵੈ ਭਾਗੁ ਤਾ ਦਰਸਨੁ ਪਾਈਐ ॥ ਆਪਿ ਤਰੈ ਸਭੁ ਕੁਟੰਬੁ ਤਰਾਈਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥2॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੫/ 1348)

ਰਾਮ ਰਮਤ ਹਰਿ ਹਰਿ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ॥ ਤੇਰੇ ਦਾਸ ਚਰਨ ਸਰਨਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਮ: ੫/ 1348)

ਪ੍ਰਗਟੀ ਜੋਤਿ ਮਿਟਿਆ ਅੰਧਿਆਰਾ ॥ ਰਾਮ ਰਤਨੁ ਪਾਇਆ ਕਰਤ ਬੀਚਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1349)

ਅਲਹ ਰਾਮ ਜੀਵਉ ਤੇਰੇ ਨਾਈ ॥ ਤੂ ਕਰਿ ਮਿਹਰਾਮਤਿ ਸਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/ 1349)

ਲੋਗਾ ਭਰਮਿ ਨ ਭੂਲਹੁ ਭਾਈ ॥ ਖਾਲਿਕੁ ਖਲਕ ਖਲਕ ਮਹਿ ਖਾਲਿਕੁ ਪੂਰਿ ਰਹਿਓ ਸ੍ਰਬ ਠਾਂਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1350)

ਮੁਲਾਂ ਕਹਹੁ ਨਿਆਉ ਖੁਦਾਈ ॥ ਤੇਰੇ ਮਨ ਕਾ ਭਰਮੁ ਨ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1350)

ਲੇਹੁ ਆਰਤੀ ਹੋ ਪੁਰਖ ਨਿਰੰਜਨ ਸਤਿਗੁਰ ਪੂਜਹੁ ਭਾਈ ॥ ਠਾਢਾ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨਿਗਮ ਬੀਚਾਰੈ ਅਲਖੁ ਨ ਲਖਿਆ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/1350)

ਬੇਧੀਅਲੇ ਗੋਪਾਲ ਗੁੋਸਾਈ ॥ ਮੇਰਾ ਪ੍ਰਭੁ ਰਵਿਆ ਸਰਬੇ ਠਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/ 1350)

ਗੋਬਿਦੁ ਗਾਜੈ ਸਬਦੁ ਬਾਜੈ ॥ ਆਨਦ ਰੂਪੀ ਮੇਰੋ ਰਾਮਈਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/ 1351)

ਜੀਅ ਕੀ ਜੋਤਿ ਨ ਜਾਨੈ ਕੋਈ ॥ ਤੈ ਮੈ ਕੀਆ ਸੁ ਮਾਲੂਮੁ ਹੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/ 1351)

ਕਲਿ ਭਗਵਤ ਬੰਦ ਚਿਰਾਂਮੰ ॥ ਕ੍ਰੂਰ ਦਿਸਟਿ ਰਤਾ ਨਿਸਿ ਬਾਦੰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪ੍ਰਭਾਤੀ (ਭਗਤ ਬੇਣੀ/ 1351)

ਰਾਮੁ ਸਿਮਰਿ ਰਾਮੁ ਸਿਮਰਿ ਇਹੈ ਤੇਰੈ ਕਾਜਿ ਹੈ ॥ ਮਾਇਆ ਕੋ ਸੰਗੁ ਤਿਆਗੁ ਪ੍ਰਭ ਜੂ ਕੀ ਸਰਨਿ ਲਾਗੁ ॥ ਜਗਤ ਸੁਖ ਮਾਨੁ ਮਿਥਿਆ ਝੂਠੋ ਸਭ ਸਾਜੁ ਹੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਜੈਜਾਵੰਤੀ (ਮ: ੯/ 1352)

ਰਾਮੁ ਭਜੁ ਰਾਮੁ ਭਜੁ ਜਨਮੁ ਸਿਰਾਤੁ ਹੈ ॥ ਕਹਉ ਕਹਾ ਬਾਰ ਬਾਰ ਸਮਝਤ ਨਹ ਕਿਉ ਗਵਾਰ ॥ ਬਿਨਸਤ ਨਹ ਲਗੈ ਬਾਰ ਓਰੇ ਸਮ ਗਾਤੁ ਹੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਜੈਜਾਵੰਤੀ (ਮ: ੯/ 1352)

ਰੇ ਮਨ ਕਉਨ ਗਤਿ ਹੋਇ ਹੈ ਤੇਰੀ ॥ ਇਹ ਜਗ ਮਹਿ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਸੋ ਤਉ ਨਹੀ ਸੁਨਿਓ ਕਾਨਿ ॥ ਬਿਖਿਅਨ ਸਿਉ ਅਤਿ ਲੁਭਾਨਿ ਮਤਿ ਨਾਹਿਨ ਫੇਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਜੈਜਾਵੰਤੀ (ਮ: ੯/1352)

ਬੀਤ ਜੈਹੈ ਬੀਤ ਜੈਹੈ ਜਨਮੁ ਅਕਾਜੁ ਰੇ ॥ ਨਿਸਿ ਦਿਨੁ ਸੁਨਿ ਕੈ ਪੁਰਾਨ ਸਮਝਤ ਨਹ ਰੇ ਅਜਾਨ ॥ ਕਾਲੁ ਤਉ ਪਹੂਚਿਓ ਆਨਿ ਕਹਾ ਜੈਹੈ ਭਾਜਿ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਜੈਜਾਵੰਤੀ (ਮ: ੯/ 1352)

(ਨੋਟ- ‘ਰਹਾਉ’ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ੇ ’ਚ ਬੰਦ ਕੁਲ ਪੰਕਤੀਆਂ 2682, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 25 ‘ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ’ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਬਾਕੀ ‘ਰਹਾਉ’ ਵਿਸ਼ੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਪੰਕਤੀਆਂ 2682-25=2657 ਹਨ।)

1...203204205...240 Page 204 of 240

SCAN AND DONATE

July 2025
M	T	W	T	F	S	S
	1	2	3	4	5	6
7	8	9	10	11	12	13
14	15	16	17	18	19	20
21	22	23	24	25	26	27
28	29	30	31

« Jun

ਗੁਰਮਤ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ‘ੴ’ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਾਜ਼ਸ਼

ਗੁਰਮਤਿ ਬਨਾਮ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ (ਭਾਗ ਪਹਿਲਾ)

ਗੁਰਮਤਿ ਬਨਾਮ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ (ਭਾਗ ਦੂਜਾ)

ਗੁਰਮਤਿ ਬਨਾਮ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਰੰਧਾਵਾ (ਭਾਗ ਤੀਜਾ)

‘ਦਯ, ਦਯੁ ਤੇ ਦਯਿ’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰ

ਦੋ ਲਗਾਂ ਵਾਲੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਮਹੱਤਵ

JAAP (Part 1)

JAAP (Part 2)

JAAP (Part 3)

Rahao & Second Rahao (Page No. 1000-1430)

Most Viewed Posts

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿਧਾਂਤ

ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਵੇਰਵਾ

ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਜੀਵਨ ਵੇਰਵਾ

ਹਿੰਦੂ ਚਾਣਕੀਆ ਨੀਤੀ ਦੇ ਪਿੰਜਰੇ ‘ਚ ਇੱਕ ਸਾਧ ਤੋਤਾ ਵੀ ਫਸਿਆ

ਵਿੱਦਿਆ ਵੀਚਾਰੀ ਤਾਂ; ਪਰਉਪਕਾਰੀ॥

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ