ਸੂਰਜ ਦਾ ਉੱਤਰੈਣ ਤੋਂ ਦੱਖਨੈਣ ਨੂੰ ਮੁੜਨ ਤੋਂ ਭਾਵ

ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਬਠਿੰਡਾ 88378-13661

ਦੋ ਵੱਖ ਵੱਖ ਟੀਕੇ ਅਤੇ ਦੋ ਵੱਖ ਵੱਖ ਕੋਸ਼ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ‘ਰਥੁ ਫਿਰੈ ਦੇ ਅਰਥ ਸਮਝਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ ਰਹਿਣ ਵਾਲੇ ਸ: ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਵਿਰਦੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ: ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੈਕਰਾਮੈਂਟੋ ਵੱਲੋਂ ਸਮਰ ਸੋਲਿਸਟਾਈਸ ਅਤੇ ਵਿੰਟਰ ਸੋਲਿਸਟਾਈਸ ਸਮੇਂ ਸੂਰਜ ਕਿੰਨੇ ਡਿਗਰੀ ’ਤੇ ਉਦੈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਦੱਸ ਕੇ ਸਮਝਾਉਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਸੂਰਜ ਦੇ ਉੱਤਰੈਣ ਤੋਂ ਦੱਖਨੈਣ ਨੂੰ ਅਤੇ ਦੱਖਨੈਣ ਤੋਂ ਉੱਤਰੈਣ ਵੱਲ ਮੁੜਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਸਮਝ ਨਾ ਆਈ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਲਈ ਸਮਝਾਉਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਮੁਸ਼ਕਲ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੀ ਉਦਾਹਰਣ ਅਤੇ ਚਿੱਤਰ ਬਣਾ ਕੇ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਆਖਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਇਹ ਸੋਚ ਕੇ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਾ ਹੀ ਆਵੇ ਪਰ ਮੇਰੀ ਇਸ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਵਾਧਾ ਹੋਵੇਗਾ ਹੀ।

ਬਾਹਰ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਥਾਂ (ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਸਮੁੰਦਰ ਦਾ ਕਿਨਾਰਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਹੋਰ ਵੀ ਚੰਗਾ ਹੈ) ਜਿੱਥੇ ਸੂਰਜ ਉਦੈ ਹੋਣ ਸਮੇਂ ਉਸ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕੋਈ ਦਰਖ਼ਤ ਜਾਂ ਬਿਲਡਿੰਗ ਨਾ ਆਉਂਦੀ ਹੋਵੇ, ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਸਿੱਧਾ ਪੋਲ (P) ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਕੇ ਉਸ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਪਾਸੇ ਪੱਛਮ ਵਾਲੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣਾ ਮੂੰਹ ਪੂਰਬ ਵੱਲ ਕਰ ਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋ ਜਾਓ। ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਸੂਰਜ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਕਿਰਨ ਵਿਖਾਈ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਪੋਲ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਦੀ ਸੇਧ ਵਿੱਚ ਕਰਕੇ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਇੱਕ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਾ ਲਵੋ। ਹਰ ਰੋਜ ਇਹੀ ਕਰਮ ਦੁਹਰਾਇਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਵੇਖੋਗੋ ਕਿ ਤਕਰੀਬਨ 21 ਜੂਨ ਸਮਰ ਸੋਲਿਸਟਾਈਸ (Summer Solistice) ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਨੂੰ ਮੋੜਾ ਪਾ ਲਵੇਗਾ।          ਇਸ ਨੂੰ ਰਥ ਫਿਰਨਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਦੱਖਨੈਣ ਅਰੰਭ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਹਰ ਰੋਜ ਥੋਹੜਾ ਥੋਹੜਾ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਤੋਂ ਉਦੈ ਹੁੰਦਾ ਵਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ ਜੋ ਤਕਰੀਬਨ 22 ਦਸੰਬਰ ਵਿੰਟਰ ਸੋਲਿਸਟਾਈਸ (Winter Solistice) ਪਹੁੰਚਣ ਤੱਕ ਆਪਣੀ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕ੍ਰਾਂਤੀ (Declination) ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗਾ ਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਪਿੱਛੋਂ ਵਾਪਸ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਜਾਂਦਾ ਵਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ; ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਤਰੈਣ ਅਰੰਭ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਸੂਰਜ ਪੂਰਬ ਦਿਸ਼ਾ ਤੋਂ ਕਿੰਨੇ ਡਿਗਰੀ ਉੱਤਰ ਜਾਂ ਦੱਖਣ ਨੂੰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਐਮਪਲੀਚੂਡ (Amplitude) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ (Latitude) ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਥਾਨਾਂ ’ਤੇ ਐਮਲੀਚੂਡ ਵੱਖ ਵੱਖ ਹੋਵੇਗਾ। ਬਠਿੰਡਾ ਵਿਖੇ ਇਹ ਤਜਰਬਾ ਕਰ ਕੇ ਵੇਖਿਆ ਗਿਆ ਤਾਂ:-

22 ਦਸੰਬਰ 2018 Winter Solistice ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਸਵੇਰੇ 7.22 ਵਜੇ 117° ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਦਿਸ਼ਾ (ਪੂਰਬ ਤੋਂ 27° ਦੱਖਣ ਵੱਲ) ਉਦੈ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ SE ਬਿੰਦੂ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

21 ਮਾਰਚ 2019 Spring Equinox ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਸਵੇਰੇ 6.33 ਵਜੇ 89° ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਦਿਸ਼ਾ (ਪੂਰਬ ਤੋਂ 1° ਉੱਤਰ ਵੱਲ) ’ਚ ਉਦੈ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਿੰਦੂ E ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

21 ਜੂਨ 2019 Summer Solistice ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਸਵੇਰੇ 5.29 ਵਜੇ 62° ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ (ਪੂਰਬ ਤੋਂ 28° ਉੱਤਰ ਵੱਲ) ਉਦੈ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਿੰਦੂ NE ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ।

23 ਸਤੰਬਰ 2019 Autumnal Equinox ਨੂੰ ਸਵੇਰੇ 6.18 ਵਜੇ 89° ਉੱਤਰ-ਪੂਰਬ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ (ਪੂਰਬ ਤੋਂ 1° ਉੱਤਰ ਵੱਲ) ਉਦੈ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਮੁੜ ਬਿੰਦੂ E ਨਾਲ Coinside ਕਰ ਜਾਵੇਗਾ।

22 ਦਸੰਬਰ 2019 Winter Solistice ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਮੁੜ ਸਵੇਰੇ 7.22 ਵਜੇ 117° ਦੱਖਣ-ਪੂਰਬ ਦਿਸ਼ਾ (ਪੂਰਬ ਤੋਂ 27° ਦੱਖਣ ਵੱਲ)  ’ਚ ਉਦੈ ਹੋਵੇਗਾ ਭਾਵ ਚਿੱਤਰ ਵਿੱਚ NE ਬਿੰਦੂ ਨਾਲ Coinside ਕਰ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫਿਰ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਖਿਸਕਦਾ ਵਿਖਾਈ ਦੇਵੇਗਾ।

ਸੂਰਜ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਲਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਪੋਲ P ਦੀ ਛਾਂ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵੀ ਲਾਏ ਜਾਣ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਸੋਲਰ ਨੂਨ (Solar Noon) ਮੌਕੇ ਪੋਲ ਦੀ ਛਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਹੋਵੇਗੀ ਉਹ Summar Solistice ਦਾ ਦਿਨ ਹੋਵੇਗਾ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਿਨ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਦਾ ਅਰੰਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਰੁੱਤਾਂ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਪੱਥ ਲੱਭਣ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨੀ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮੇਂ ’ਚ ਇਹੀ ਢੰਗ ਨੀਝਸ਼ਾਲਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਵਿਰਦੀ ਜੀ ਦੀ ਸਮਝ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਡੱਕਾ ਗੱਡ ਕੇ ਕਮਜੋਰ ਇਸਤਰੀ ਵੱਲੋਂ ਛਾਂ ਵੇਖਣ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਦਿੰਦਾ ਹੋਇਆ ਲਿਖ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਐਸਾ ਕਰਦੀ ਇਸਤਰੀ ਨੂੰ ਕਦੀ ਕਿਸੇ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ। ਸ਼ਾਇਦ ਹੁਣ ਤਾਂ ਵਿਰਦੀ ਜੀ ਨੂੰ ਸਮਝ ਆ ਗਈ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਖੇਤ, ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਜੀਵ ਇਸਤਰੀ ਜਿਸ ਦਾ ਪਤੀ ਪ੍ਰਭੂ ਹੈ, ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨੂੰ ਤਪਸ਼, ਅੰਤਹਕਰਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਛਾਵਾਂ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਨਾਮ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਵਰਖਾ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਰਮਵਾਰ ਬਾਹਰ ਵਾਲੀ ਧਰਤੀ, ਮਨੁੱਖ, ਸੂਰਜ ਦੀ ਗਰਮੀ, ਪ੍ਰਛਾਵੇ ਅਤੇ ਵਰਖਾ ਰੁੱਤ ਨਾਲ ਤੁਲਨਾ ਦੇ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਸਮਝ ਆ ਗਈ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ solistice ਅਤੇ Equinox ਦਾ ਰੁੱਤਾਂ ਤੇ ਕੈਲੰਡਰ ਨਾਲ ਕੀ ਸਬੰਧ ਹੈ।

ਇਸ ਤਜਰਬੇ ਦੌਰਾਨ ਅਸੀਂ ਵੇਖਾਂਗੇ ਕਿ ਭਾਵੇਂ ਸੂਰਜ ਧਰਤੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਸਥਿਰ ਹੈ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਸੂਰਜ ਉੱਤਰੈਣ ਤੋਂ ਦੱਖਨੈਣ ਅਤੇ ਦੱਖਨੈਣ ਤੋਂ ਉੱਤਰੈਣ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਪੰਧ ਵਿੱਚ ਨਿਸਚਤ ਸੀਮਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈਂਡੂਲਮ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਮੁੜਦਾ ਹੈ, ਬਿਲਕੁਲ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੂਰਜ ਸਥਿਰ ਰਹਿਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਾਨੂੰ ਜਾਪਦਾ ਇਉਂ ਹੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਸੂਰਜ ਸਵੇਰ ਨੂੰ ਪੂਰਬ ਦਿਸ਼ਾ ’ਚ ਉਦੈ ਹੋ ਕੇ ਪੱਛਮ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਸਫਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਪੱਛਮ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਸ਼ਾਮ ਨੂੰ ਅਸਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨਾ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਛਿਪ ਜਾਣਾ ਜਾਂ ਡੁੱਬ ਜਾਣਾ ਵੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਸਾਰੀਆਂ ਐਸਟਰੌਨੀਮੀ (ਖਗੋਲ ਵਿਦਿਆ) ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।  ਪਰ ਜੇ ਫਿਰ ਵੀ ਵਿਰਦੀ ਸਾਹਿਬ ਵਰਗਾ ਕੋਈ ਵਿਦਵਾਨ ਕਹੇ ਕਿ ਸੂਰਜ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਸਥਿਰ ਖੜ੍ਹਾ ਹੈ, ਨਾ ਇਹ ਕਿਤੇ ਚੜ੍ਹਦਾ ਹੈ ਨਾ ਛਿਪਦਾ, ਨਾ ਡੁੱਬਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਦੀ ਪੂਰਬ ਤੋਂ ਪੱਛਮ ਵੱਲ ਚਲਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਮਝਾਈਏ ?

ਨੋਟ: 1.  ਵਿੱਚਕਾਰ ਲੀਪ ਦਾ ਸਾਲ ਅਤੇ ਵੱਖਰੇ ਵੱਖਰੇ ਟਾਈਮ ਜ਼ੋਨ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸੋਲਿਸਟਾਈਸ (Solistices) ਕਰਮਵਾਰ 20 ਤੋਂ 22 ਜੂਨ; 20 ਤੋਂ 22 ਦਸੰਬਰ ਅਤੇ ਇਕੌਨਿਕਸ (Equinoxes) 19 ਤੋਂ 21 ਮਾਰਚ; 21 ਤੋਂ 24 ਸਤੰਬਰ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ 1 ਦਿਨ ਅੱਗੇ ਪਿੱਛੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ।

2. ਬਿੰਦੂ NE ਤੋਂ ਬਿੰਦੂ SE ਤੱਕ ਜਾਣ ਨੂੰ ਦੱਖਨੈਣ ਅਤੇ SE ਤੋਂ NE ਤੱਕ ਜਾਣ ਨੂੰ ਉੱਤਰੈਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਬਠਿੰਡਾ ਵਿਖੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਇਹ Movement (Amplitude) 117°-62°=55° (27+1+27=55) ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿਸੇ ਸਥਾਨ ਦਾ Amplitude ਉਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ (Latitude) ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀ (Declination) ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
3. ਸ: ਵਿਰਦੀ ਸਾਹਿਬ ਆਪਣੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦਾ ਅਕਸ਼ਾਂਸ਼ (Latitude) ਵੇਖ ਕੇ ਖ਼ੁਦ ਇਸ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜੇ ਫਿਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਨਾ ਆਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਸੂਰਜ ਦੀ ਤੁਲਨਾ ਡਾ: ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਦਿਲਗੀਰ ਨਾਲ ਕਰਕੇ ਇਉਂ ਸਮਝ ਲੈਣ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਡਾ: ਦਿਲਗੀਰ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ’ਚ ਤਾਂ ਸਥਿਰ ਹੈ ਪਰ ਬਹਾਨੇ ਲਭਦਾ ਪੈਂਡੂਲਮ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਦੀ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਪੁੰਨਿਆ ਮੱਸਿਆ ਦੇ ਨਾਮ ਦਰਜ ਕਰਨ ਦਾ ਜਬਰਦਸਤ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਦੀ ਉਸੇ ਪੁੰਨਿਆ ਮੱਸਿਆ ਵਾਲੇ ਚੰਦਰ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ ਜਬਰਦਸਤ ਤਰੀਫ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਵੇਖੋ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਹੀ ਫੇਸ ਬੁੱਕ ’ਚੋ ਕੁਝ ਅੰਸ਼ ਜੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ:
4. ਜੋ ਕੈਲੰਡਰ 1998 ਵਿਚ ਛਾਪਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਉਸ ਵਿਚ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ, ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀਆਂ ਤੇ ਮੱਸਿਆ ਨਹੀਂ ਸਨ। ਉਹ ਮੈਂ ਕਢਵਾਈਆਂ ਸਨ। ….

 (ਟਿੱਪਣੀ :  ਉਕਤ ਨੰ: 4 ਰਾਹੀਂ ਚੰਨ ਆਧਾਰਿਤ ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦਾ ਹੁਣ ਅਗਾਂਹ ਨੰ: 11 ਵਿੱਚ ਹਮਾਇਤ ਕਰਦਾ ਵੇਖੋ)

11. ਫਿਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਹੇਠ ਗੁਰਪੁਰਬਾਂ ਦੇ ‘ਪੱਕੇ ਦਿਨ ਨੀਅਤ ਹੋ ਜਾਣਗੇ। ਮੇਰਾ ਇਤਰਾਜ਼ ਸੀ (ਤੇ ਹੈ) ਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ? ਬਾਕੀ ਧਰਮਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਧਾਰਮਿਕ ਦਿਹਾੜੇ ਚੰਨ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ’ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਹਨ; ਅਤੇ ਜਿਵੇਂ ‘ਈਦ’, ‘ਗੁੱਡ ਫ਼ਰਾਈ ਡੇਅ’ਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਦਿਨ ਹਰ ਸਾਲ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਚੰਨ ਦੇ ਅਧਾਰ ਵਾਲੇ ਬਿਕਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਹੇਠ ਮਨਾਉਣ ਨਾਲ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ?

21(1). ਸੁਦੀ ਤੇ ਵਦੀ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਦਿਨ ਗਿਣਨ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਚੰਨ ਦੀ ਚਾਲ ਹੀ ਸਦੀਵੀ ਚਾਲ ਹੈ।

(2). ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੀ ਇਹ ਗੱਲ ਕੋਰਾ ਝੂਠ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸਬੰਧ ਹੈ। ਸੁਦੀ ਵਦੀ ਕੌਮਾਂਤਰੀ ਤਰੀਕਾ ਹੈ। ਮੁਸਲਮਾਨ ਤੇ ਯਹੂਦੀ ਵੀ ਇਸੇ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।

ਟਿੱਪਣੀ: ਕੀ ਡਾ: ਡਿਲਗੀਰ ਦੀਆਂ ਇਹ ਕਲਾਬਾਜੀਆਂ ਕਿਸੇ ਪੈਂਡੂਲਮ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹਨ।

ਹੋਰ ਅਧਾਰਹੀਣ ਦੋਸ਼ ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਆਪਣੀ ਪੀ.ਐੱਚ.ਡੀ (Ph.D.) ਡਿਗਰੀ ਦਾ ਹੀ ਜਲੂਸ ਕੱਢ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਹ ਲਿਖ ਰਹੇ ਹਨ:-

13. ਇਕ ਹੋਰ ਬਹਾਨਾ ਇਹ ਲਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਪੰਜ ਸਤ ਸੌ ਸਾਲ ਮਗਰੋਂ ਵਿਸਾਖੀ ਕਦੇ ਜੂਨ ਤੇ ਕਦੇ ਜੁਲਾਈ, ਤੇ ਫਿਰ ਕਦੇ ਦਸੰਬਰ ਵਿਚ ਵੀ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ ਕਿ ਦਿਨ 24 ਘੰਟੇ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ 23 ਘੰਟੇ 56 ਮਿੰਟ ਅਤੇ 4.1 ਸਕਿੰਟ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਪੁਰੇਵਾਲ ਜੀ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਜਾਣਦੇ ਹੀ ਹੋਣਗੇ (ਪਰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਿਮਾਇਤੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਸ਼ਾਇਦ ਇਕ ਜਾਂ ਦੋ ਜਣਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ) ਕਿ ਕਦੇ ਦਿਨ 24 ਘੰਟੇ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ 21 ਘੰਟੇ ਦਾ, ਅਤੇ ਸਾਲ 365 ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ 410 ਦਿਨ ਦਾ, ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਗਲੋਬ (ਧਰਤੀ) ਦੀ ਚਾਲ ਘਟਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੁਝ ਸੌ/ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਮਗਰੋਂ ਦਿਨ 26 ਘੰਟੇ ਦਾ ਤੇ ਫਿਰ 30 ਘੰਟੇ ਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਸਾਲ 350 ਦਿਨ ਦਾ ਤੇ ਫਿਰ ਕਦੇ 300 ਦਿਨ ਦਾ ਰਹਿ ਜਾਵੇਗਾ। ਫ਼ਿਰ, ਉਦੋਂ ਸਾਰੇ ਕੈਲੰਡਰ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਜਾਣਗੇ; ਪੁਰੇਵਾਲ ਦਾ ਕੈਲੰਡਰ ਵੀ ਫੇਲ੍ਹ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਧਰਤੀ ਦੀ ਹਾਲਤ, ਗਤੀ, ਚਾਲ, ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਸ਼ਖ਼ਸ ਪੇਸ਼ੀਨਗੋਈ (ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ) ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। {ਹਾਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਧੂ, ਜੋਤਸ਼ੀ, ਬ੍ਰਹਮਗਿਆਨੀ, ਬਾਬੇ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ (ਹਾ ਹਾ ਹਾ)}।

ਟਿੱਪਣੀ: 1  ਆਪ ਹੀ ਮੂਰਖਤਾ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਆਪ ਹੀ ਹੱਸ ਪੈਣ ਵਾਲੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਮਹਾਂਮੂਰਖ ਹੀ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਡਾ: ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਕੀ ਕਹੀਏ ?

2  ਵਾਹ ਜੀ ਵਾਹ ਡਾਕਟਰ ਦਿਲਗੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ! ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਅਖੌਤੀ ਬ੍ਰਹਮਗਿਆਨੀਆਂ ਦੇ ਵੀ ਗੁਰੂ ਨਿਕਲੇ। ਤੁਹਾਡੀ ਫੇਸਬੁੱਕ ਦੀਆਂ ਕਾਤਰਨਾਂ (Cuttings) ਵਿਰਦੀ ਸਾਹਿਬ, ਕਰਨਲ ਨਿਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਸੰਤ ਸਮਾਜ ਵਾਲੇ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਹੱਕ ਅਤੇ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਭਲਾਂ ਕਿਉਂ ਨਾ ਵਰਤਣ। ਜਰਾ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਅਧਾਰ ’ਤੇ ਗਣਿਤ ਕਰਕੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਹਵਾਲਾ ਦੇ ਕੇ ਦੱਸੋ ਤਾਂ ਸਹੀ ਕਿ (i) 21 ਘੰਟੇ ਦਾ ਦਿਨ ਅਤੇ 410 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਸਾਲ ਅੱਜ ਤੋਂ ਕਿੰਨੇ ਹਜਾਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੁੰਦਾ ਸੀ  ? (ii) ਦਿਨ 26 ਘੰਟੇ ਦਾ ਤੇ ਫਿਰ 30 ਘੰਟੇ ਦਾ ਅਤੇ ਸਾਲ 350 ਦਿਨ ਦਾ ਤੇ ਫਿਰ ਕਦੇ 300 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਅੱਜ ਤੋਂ ਕਿੰਨੇ ਸੌ/ਹਜਾਰ ਸਾਲ ਪਿੱਛੋਂ ਰਹਿ ਜਾਵੇਗਾ  ?

*ਮੇਰੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਤਾਂ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚ ਜਵਾਰਭਾਟਾ ਚੰਦ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਦੀ ਚਾਲ ਤੋਂ ਉਲਟੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਕਾਰਣ 10 ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ ਦਿਨ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਕੇਵਲ 0.17 ਮਿਲੀ ਸੈਕੰਡ ਵਧਦੀ ਹੈ। ਸਬੂਤ ਵਜੋਂ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਪੰਨਾ ਇੱਥੇ ਹਾਜਰ ਹੈ। ਕਈ ਹੋਰਨਾਂ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਦਿਨ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੇਵਲ 0.14 ਮਿਲੀ ਸੈਕੰਡ  ਹੈ। ਇਸ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਤਾਂ ਇੱਕ ਲੱਖ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਿਨ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ’ਚ ਫਰਕ ਕੇਵਲ 1.4 ਸੈਕੰਡ ਤੋਂ 1.7 ਸੈਕੰਡ ਤੱਕ ਹੀ ਪਵੇਗਾ ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਧੰਨ ਹੋ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕੁਝ ਸੌ ਜਾਂ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਦਿਨ 26 ਘੰਟੇ ਦਾ ਤੇ ਫਿਰ 30 ਘੰਟੇ ਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਸਾਲ 350 ਦਿਨ ਦਾ ਤੇ ਫਿਰ ਕਦੇ 300 ਦਿਨ ਦਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।*

ਮੇਰੀ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਜਬਲੀਆਂ ਮਾਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖਗੋਲ ਵਿਦਿਆ ਦੀਆਂ ਪੰਜ ਸਤ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹ ਲਵੋ।

ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਹਿਮਾਇਤੀਆਂ ਨੂੰ ਬੂਝੜ/ਭੇਡਾਂ ਦੱਸਣ ਵਾਲੇ ਡਾ: ਦਿਲਗੀਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਮੁਜਾਹਰਾ ਇਹ ਦੋਸ਼ ਲਾ ਕੇ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ (ਪੁਰੇਵਾਲ ਅਨੁਸਾਰ) ਪੰਜ ਸਤ ਸੌ ਸਾਲ ਮਗਰੋਂ ਵਿਸਾਖੀ ਕਦੇ ਜੂਨ ਤੇ ਕਦੇ ਜੁਲਾਈ ਤੇ ਫਿਰ ਕਦੇ ਦਸੰਬਰ ਵਿਚ ਵੀ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਦਲੀਲ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ ਕਿ ਦਿਨ 24 ਘੰਟੇ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ 23 ਘੰਟੇ 56 ਮਿੰਟ ਅਤੇ 4.1 ਸਕਿੰਟ ਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਟਿੱਪਣੀ:- ਡਾ: ਦਿਲਗੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ! ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਪੜ੍ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਤੇ ਆਪਣੀ ਪੀਐੱਚਡੀ ਡਿਗਰੀ ਦਾ ਜਰਾ ਜਿਨਾਂ ਵੀ ਖਿਆਲ ਰੱਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਐਸੇ ਬੇਹੂਦੇ ਦੋਸ਼ ਕਦੇ ਭੁੱਲ ਕੇ ਵੀ ਨਾ ਲਾਉਂਦੇ। ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਮੈਨੂੰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੈ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਭੂਮਿਕਾ ਵਿੱਚ ਇਹ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ 1100 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਵੈਸਾਖੀ ਅਪ੍ਰੈਲ ਦੀ ਬਜਾਏ ਮਈ ਮਹੀਨੇ ਅਤੇ 13000 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਇਹ ਵੈਸਾਖੀ ਅਕਤੂਬਰ ਦੇ ਅੱਧ ਵਿੱਚ ਆਵੇਗੀ, ਇਸ ਫਰਕ ਦਾ ਕਾਰਣ ਦਿਨ 24 ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਘੱਟ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਸਾਲ ਦਾ ਰੁੱਤੀ ਸਾਲ ਨਾਲੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 20 ਮਿੰਟ ਵੱਧ ਹੋਣਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਾਂਝੇ ਸਾਲ ਦਾ ਰੁੱਤੀ ਸਾਲ ਨਾਲੋਂ ਫ਼ਰਕ ਸਿਰਫ 26 ਸੈਕੰਡ ਹੈ। ਉਪ੍ਰੋਤ ਕਾਰਣਾਂ ਕਰਕੇ ਜਿੱਥੇ 3300 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਂਝੇ ਸਾਲ ਦਾ ਰੁੱਤੀ ਸਾਲ ਨਾਲੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਪਵੇਗਾ ਉੱਥੇ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਅਨੁਸਾਰ 70/71 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇੱਕ ਦਿਨ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਪੈ ਜਾਵੇਗਾ। ਜਿਹੜਾ ਵਿਦਵਾਨ ਪੁਰੇਵਾਲ ਨੂੰ ਚੈਲੰਜ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਵੀ ਖੇਚਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਉਸ ਤੋਂ ਸਿੱਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦਿਲਗੀਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਗਲਤ ਹਵਾਲੇ ਦੇਣ ਦੀ ਆਦਤ ਹੈ। 

ਫੇਸ-ਬੁੱਕ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਬਿਨਾਂ ਤੱਥਾਂ ’ਤੋਂ, ਆਪਾ ਵਿਰੋਧੀ ਗੱਲਾਂ ਲਿਖੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਇਸ ਇੱਕੇ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਕਰਨ ਨਾਲ ਲੇਖ ਲੰਬਾ ਹੋ ਜਾਣ ਦੇ ਡਰੋਂ ਇੱਥੇ ਹੀ ਸੰਕੋਚ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਡਾ: ਦਿਲਗੀਰ ਵੱਲੋਂ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਮਾਰੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਜਬਲੀਆਂ ਦਾ ਪਰਦਾਫਾਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਡਾ: ਦਿਲਗੀਰ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣ ਲਈ ਮੈਂ ਦੋ ਕਾਰਣਾਂ ਕਰਕੇ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਹਿਲਾ ਤਾਂ ਇਹ ਸੀ ਇੱਕ ਪੀਐੱਚਡੀ ਵਿਦਵਾਨ ਵਿਰੁੱਧ ਦਸਵੀਂ ਪਾਸ ਬੰਦਾ ਲਿਖਦਾ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਲਿਖਦਾ। ਦੂਸਰਾ ਕਾਰਨ ਸੀ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਦੋਸਤ ਸਮਝਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਲਿਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਦੋਸਤੀ ਦਾ ਸਬੂਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਵਾਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਨਵੀਂ ਕਿਸਮ ਦਾ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਛਪਵਾਇਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਹੋਰਨਾਂ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਪ੍ਰੋ: ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਫੋਟੋ ਵੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨੀ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜਾਚਕ ਅਤੇ ਮੇਰਾ ਨਾਮ (ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ) ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ। ਧਿਆਨ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਪ੍ਰੋ: ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤਾਂ ਪ੍ਰੈੱਸ ਬਿਆਨ ਰਾਹੀਂ ਇਸ ਕੈਲੰਡਰ ਨਾਲੋਂ ਨਾਤਾ ਤੋੜਨ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਡਾ: ਦਿਲਗੀਰ ਤੋਂ ਮੰਗ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫੋਟੋ ਇਸ ਕੈਲੰਡਰ ਤੋਂ ਉਤਾਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ। ਗਿਆਨੀ ਜਾਚਕ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਫ਼ੋਨ ਕਰਕੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਆਪਣੇ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਵੀ ਇਸ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦੀ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਸਹਿਮਤ ਹੋ ? ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਨਾਂਹ ਕਹਿਣ ’ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਡਾ: ਡਿਲਗੀਰ ਨੂੰ ਈ-ਮੇਲ ਕਰੋ ਕਿ ਸਾਡੀ ਸਹਿਮਤੀ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸਾਡੇ ਨਾਮ ਕਿਉਂ ਛਾਪੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਚਿੱਠੀ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ (ਜਾਚਕ ਜੀ ਦਾ) ਨਾਮ ਵੀ ਲਿਖ ਦੇਣਾ। ਜਦ ਮੈਂ ਈ-ਮੇਲ ਰਾਹੀਂ ਦੋਵਾਂ ਦਾ ਇਤਰਾਜ ਭੇਜਿਆ ਤਾਂ ਡਾ: ਦਿਲਗੀਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਜਵਾਬ ਆ ਗਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਸਮਝਦਾ ਸੀ ਪਰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਮ ਕੱਟ ਦਿੰਦਾ ਹਾਂ। ਐਸਾ ਹੈ ਦਿਲਗੀਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਜੋ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਵਰਤ ਕੇ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਮਸਲਿਆਂ ’ਤੇ ਤੱਥਹੀਣ ਅਧਾਰਤ ਝੂਠੇ ਦੋਸ਼ ਲਾ ਕੇ ਕੌਮ ਨੂੰ ਗੁਮਰਾਹ ਕਰਦਾ ਨਹੀਂ ਥਕਦਾ। ਹੁਣ ਪਾਠਕ ਖ਼ੁਦ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬੂਝੜ ਕੌਣ ਹੈ ਅਤੇ ਕੌਣ ਕਿਸ ਦੀ ਭੇਡ ਹੈ ?

ਅਖੀਰ ’ਤੇ ਇਹੀ ਕਹਿਣਾ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਧੰਨ ਹਨ ਡਾ: ਡਿਲਗੀਰ, ਧੰਨ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ, ਧੰਨ ਹੈ ਸੰਤ ਸਮਾਜ, ਵਿਰਦੀ ਅਤੇ ਕਰਨਲ ਨਿਸ਼ਾਨ ਵਰਗੇ ਵਿਦਵਾਨ ਜਿਹੜੇ ਡਾ: ਡਿਲਗੀਰ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਨੂੰ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਪੀਐੱਚਡੀ ਵਿਦਵਾਨ ਦਾ ਹੀ ਇਹ ਹਾਲ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਦੇਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਗਿਆਨ ਬਾਰੇ ਲਿਖਣ ਦੀ ਤਾਂ ਕੁਝ ਲੋੜ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ।

ਚੰਦਰ/ਸੂਰਜੀ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਸਿੱਖਾਂ ਲਈ ਅਢੁਕਵਾਂ ਕਿਉਂ ?

ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ 88378-13661

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ, ਮੱਸਿਆ ਤੇ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਦਾ ਵਹਿਮ ਘਰ ਕਰ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ ਉਹ ਇਸ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀਆਂ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ ਮਿਥੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਝੂਠੀਆਂ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਅਸਲ ਸੰਗਰਾਂਦ ਉਸ ਦਿਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਿਨ ਸੂਰਜ ਇੱਕ ਰਾਸ਼ੀ ਤੋਂ ਬਦਲ ਕੇ ਦੂਜੀ ਰਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਝੂਠੀਆਂ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ ਮਿੱਥ ਕੇ ਪੁਰੇਵਾਲ ਨੇ ਦੋ ਦੋ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ ਬਣਾ ਦਿੱਤੀਆਂ । ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਇਤਰਾਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਪੁਰਬ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਚੰਦਰਮਾਂ ਦੀ ਤਿੱਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਦਰਜ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਸੂਰਜੀ ਕੈਲੰਡਰ ਅਪਣਾ ਲਿਆ ਤਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵਿਗਾੜ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਤੇ ਇਹ ਮਿਥਿਹਾਸ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਵੇਗਾ।

ਐਸਾ ਇਤਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵੀਰਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਲਗਭਗ 30 ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਲਾਗੂ ਹਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੈਲੰਡਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਖਾਂਦੀਆਂ। ਆਓ ਇਨ੍ਹਾਂ 30 ਕੈਲੰਡਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੇਵਲ ਪੰਜਾਬ, ਪੂਰਬੀ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਪੂਨੇ ’ਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਪੰਚਾਂਗਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਬਣੀਆਂ ਜੰਤਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਕੇ ਵੇਖੀਏ :

• ਵਾਰਾਨਸੀ ਤੋਂ ਛਪੀਆਂ ਪੰਚਾਂਗਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਛਪੀਆਂ ਪੰਚਾਂਗਾਂ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਸ ਸਾਲ 2019 ’ਚ ਚੇਤ, ਸਾਵਣ, ਕੱਤਕ ਅਤੇ ਮੱਘਰ ਮਹੀਨੇ ਭਾਵ ਚਾਰ ਸੰਗਰਰਾਂਦਾਂ 1-1 ਦਿਨ ਦਾ ਫਰਕ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫਰਕ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ 1964 ਵਿੱਚ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਦੇ ਜੋਤਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਮਾਮੂਲੀ ਸੋਧ ਕਰਕੇ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਸਾਲ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਸਾਢੇ ਤਿੰਨ ਮਿੰਟ ਘਟਾ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਨਵੇਂ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਦ੍ਰਿਕ ਗਣਿਤ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਨਾਲ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਸੂਰਜੀ ਸਿਧਾਂਤ ਮੁਤਾਬਕ ਬਣੀਆਂ ਪੰਚਾਂਗਾਂ ਨਾਲੋਂ ਹਰ ਸਾਲ ਤਿੰਨ ਚਾਰ ਸੰਗ੍ਰਾਂਦਾਂ ਦਾ 1 ਦਿਨ ਦਾ ਫਰਕ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਫਰਕ ਵਾਲੀਆਂ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਅਤੇ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਫਰਕ ਵਧਦਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਪੰਜਾਬ ਸਮੇਤ ਉੱਤਰੀ ਭਾਰਤ ਨੇ ਤਾਂ ਇਸ ਸੋਧ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰ ਲਿਆ ਪਰ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ, ਵਾਰਾਨਸੀ ਸਮੇਤ ਬਾਕੀ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਸੋਧ ਨੂੰ ਅਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰਕੇ ਪੁਰਾਣਾ ਸੂਰਜੀ ਸਿਧਾਂਤ ਹੀ ਲਾਗੂ ਹੈ ਜੋ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੇ ਸਮੇਂ ਲਾਗੂ ਸੀ।
• ਵਾਰਾਨਸੀ ਦੀ ਤਾਂ ਗੱਲ ਹੀ ਛੱਡੋ ਕੁਰਾਲੀ (ਪੰਜਾਬ) ਵਿੱਚ ਛਪ ਰਹੀ ‘ਸ਼੍ਰੀ ਮਾਰਤੰਡ ਪੰਚਾਂਗ’ਦੀ ਸਾਲ 2016 ਈ: ’ਚ ਕੱਤਕ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਸੰਗਰਾਂਦ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ/ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ ਛਪ ਰਹੀਆਂ ਪੰਚਾਂਗਾਂ ਨਾਲੋਂ 1 ਦਿਨ ਦਾ ਫਰਕ ਸੀ। ਇੱਕ ਵਿੱਚ 16 ਅਕਤੂਬਰ ਅਤੇ ਦੂਜੀ ਵਿੱਚ 17 ਅਕਤੂਬਰ ਸੀ। ਜਿਸ ਪੰਚਾਂਗ ਵਿੱਚ 16 ਅਕਤੂਬਰ ਸੀ ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਅੱਸੂ ਦਾ ਮਹੀਨਾ 30 ਦਿਨਾਂ ਸੀ ਅਤੇ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ 17 ਅਕਤੂਬਰ ਸੀ ਉਸ ਵਿੱਚ ਅੱਸੂ ਦਾ ਮਹੀਨਾ 31 ਦਿਨਾਂ ਸੀ।
• ਪੂਨੇ ਤੋਂ ਛਪ ਰਹੀ ‘ਤਿਲਕ ਪੰਚਾਂਗ’ਦੀਆਂ ਤਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਛਪ ਰਹੀਆਂ ਪੰਚਾਂਗਾਂ ਨਾਲੋਂ 4-5 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਫਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਫਰਕ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੈ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਪੰਚਾਂਗਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦਾ ਆਯਨੰਸ਼ (ਆਇਨ+ਅੰਸ਼) 24 ਡਿਗਰੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੂਨੇ ਤੋਂ ਛਪ ਰਹੀ ਤਿਲਕ ਪੰਚਾਂਗ ਵਿੱਚ ਆਯਨੰਸ਼ (ਆਇਨ+ਅੰਸ਼) 19 ਡਿਗਰੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।
• ਜੇ ਸਿਰਫ ਤਿੰਨ ਪੰਚਾਂਗਾਂ ਦੀ ਹੀ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਸਾਲ ’ਚ ਕੁਲ 12+4+12= 28 ਸੰਗਰਾਂਦਾ ਬਣ ਗਈਆਂ । ਝੂਠੀਆਂ ਸੱਚੀਆਂ ਅਤੇ ਦੋ ਦੋ ਸੰਗ੍ਰਾਂਦਾਂ ਦਾ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵੀਰ ਦੱਸਣ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੀਆਂ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ ਸੱਚੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਹੜੀਆਂ ਝੂਠੀਆਂ ?
• ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਤਾਂ ਇੱਕ ਹੀ ਪੰਚਾਂਗ ’ਚ ਹਰ ਸਾਲ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਸੰਨ 2018 ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਵੈਸਾਖ ਦਾ ਮਹੀਨਾ 30 ਦਿਨਾਂ ਦਾ, ਜੇਠ 32 ਅਤੇ ਫੱਗਣ 29 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਪਰ ਇਸ ਸਾਲ ਸੰਨ 2019 ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਵੈਸਾਖ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਅਤੇ ਜੇਠ ਦੋਵੇਂ 31-31 ਦਿਨਾਂ ਦੇ ਅਤੇ ਫੱਗਣ 30 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਗਲੇ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਤਰੀਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸਧਾਰਨ ਵਿਅਕਤੀ ਕਿਵੇਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ ?
• ਹਰ ਸਾਲ ਕੁਝ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਪੈ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਿਹਾੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਛੋਟਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ 16 ਮਈ ਅਤੇ ਇਸ ਸਾਲ 17 ਮਈ ਦਰਜ ਕੀਤਾ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤੀਜਾ ਘੱਲੂਘਾਰਾ/ਸ਼ਹੀਦੀ ਸੰਤ ਜਰਨੈਲ ਸਿੰਘ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ 24 ਜੇਠ ਅਤੇ ਇਸ ਸਾਲ 23 ਜੇਠ। ਵੈਸਾਖੀ 2016, 2017 ਵਿੱਚ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ, ਸਾਲ 2018, 2019 ਵਿੱਚ 14 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਆਈ ਸੀ ਅਤੇ 2020 ਵਿੱਚ ਫਿਰ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਆਵੇਗੀ।

ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਵੀਰਾਂ ਦਾ ਦੂਸਰਾ ਤਰਕ ਹੈ ਕਿ ਚੰਦਰ ਕੈਲੰਡਰ ਸਭ ਤੋਂ ਸ਼ੁੱਧ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੱਸਿਆ ਅਤੇ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਕੁਦਰਤੀ ਵਰਤਾਰਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਅੱਗੇ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਇਸ ਲਈ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਦੀਆਂ ਤਿੱਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਨਿਯਤ ਕੀਤੇ ਗੁਰਪੁਰਬ ਕਦੋਂ ਹੋਣਗੇ ਇਹ ਆਮ ਵਿਅਕਤੀ ਲਈ ਅੰਦਾਜਾ ਲਗਾਉਣਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਅਸਾਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਹਾੜਾ ਕੱਤਕ ਦੀ ਪੁਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਭ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਦਿਨ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਪੂਰਾ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਚਮਕਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦਿਨ ਗੁਰਪੁਰਬ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਹਾੜਾ ਪੋਹ ਸੁਦੀ ੭ ਨੂੰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹਰ ਸਾਲ ਪੋਹ ਦੀ ਮੱਸਿਆ ਤੋਂ 7 ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ । ਆਓ, ਹੁਣ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵੀਰਾਂ ਦੇ ਇਸ ਤਰਕ ਨੂੰ ਵੀ ਪਰਖ ਕੇ ਵੇਖੀਏ ।

ਵਾਰਾਨਸੀ ਵਿੱਚ ਛਪ ਰਹੀਆਂ ਪੰਚਾਂਗਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਸ ਸਾਲ 2019 ’ਚ ਚੇਤ, ਜੇਠ, ਕੱਤਕ, ਪੋਹ ਚਾਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਦੋ ਦਿਨ ਮੱਸਿਆ ਹੈ । ਚੇਤ, ਹਾੜ, ਸਾਵਣ ਭਾਦੋਂ, ਮੱਘਰ ਅਤੇ ਫੱਗਣ 6 ਮਹੀਨਿਆਂ ਚ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਦੋ ਦਿਨ ਪੁੰਨਿਆ ਹੈ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੁੰਨਿਆ ਮੱਸਿਆ ਹੀ ਦੋ ਦੋ ਆ ਗਈਆਂ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜੰਤਰੀ ਨੂੰ ਖੋਲ੍ਹ ਕੇ ਵੇਖ ਲਵੋ ਹਰ ਮਹੀਨੇ ਕੋਈ ਇੱਕੋ ਤਿੱਥ ਜਾਂ ਤਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਦਿਨ ਹੋਵੇਗੀ ਜਾਂ ਦੋ ਤਿੱਥਾਂ ਇੱਕ ਹੀ ਦਿਨ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ । ਤਿੱਥਾਂ ਦੀ ਇਸ ਵਿਗੜੀ ਤਰਤੀਬ ਕਾਰਨ ਚੰਦਰ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਸਮਰਥਕ ਵੀਰਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦਾਅਵੇ ਝੂਠੇ ਸਿੱਧ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹਨ।

1. ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਰਾਨਸੀ ਵਾਲੀ ਜੰਤਰੀ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਮਹੀਨਿਆਂ ’ਚ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਦੋ ਮੱਸਿਆ ਅਤੇ ਛੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ’ਚ ਦੋ ਦੋ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀਆਂ ਆਈਆਂ ਹਨ ਜੇ ਕਿਸੇ ਸਾਲ ਕੱਤਕ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਵੀ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਦਿਨ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਹਾੜਾ ਕਿਹੜੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਵੇ ? ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜੇ ਪੋਹ ਸੁਦੀ ੭ ਲਗਾਤਾਰ ਦੋ ਦਿਨ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਕਿਹੜੀ ਪੋਹ ਸੁਦੀ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਵੇਗਾ ?

ਨੋਟ: ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਹਾੜਾ ਕੱਤਕ ਦੀ ਪੁੰਨਿਆ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਜ਼ਿਦ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਇਸ ਤਿੱਥ ਨੂੰ ਸਹੀ ਤੇ ਸ਼ੁੱਧ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਦਵਾਨ ਵੱਲੋਂ ਕੱਤਕ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਜੋ ਨਛੱਤਰ ਤੇ ਟੇਵੇ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਜਦੋਂ ਸ: ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਗਣਿਤ ਅਨੁਸਾਰ ਚੈੱਕ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਰੇ ਹੀ ਗਲਤ ਪਾਏ ਗਏ। ਸ: ਪੁਰੇਵਾਲ ਵੱਲੋਂ ਸਹੀ ਤਿੱਥ ਤਰੀਕ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ : ੧ ਵੈਸਾਖ ੧੫੨੬ ਬਿ: (ਵੈਸਾਖੀ, ਵਸੋਆ) ਚੇਤ ਸੁਦੀ ੧੫, ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ੨੭ ਮਾਰਚ, ੧੪੬੯ (ਸਾਂਝਾ ਸਾਲ) ਸੋਮਵਾਰ ਹੈ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਦੀ ਵਾਰ ਵਿੱਚ “ਸਤਿਗੁਰ ਨਾਨਕ ਪ੍ਰਗਟਿਆ ; ਮਿਟੀ ਧੁੰਧੁ, ਜਗਿ ਚਾਨਣੁ ਹੋਆ । ……. ਘਰਿ ਘਰਿ ਅੰਦਰਿ ਧਰਮਸਾਲ ; ਹੋਵੈ ਕੀਰਤਨੁ ਸਦਾ ਵਿਸੋਆ। (ਵਾਰ ੧ ਪਉੜੀ ੨੭ ) ਵਿੱਚ “ਵਸੋਆਂ” ਸ਼ਬਦ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਵੈਸਾਖੀ ਅਤੇ ਵੈਸਾਖ ੧ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।  ਲੇਖਿਕ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਬਾਉਲੀ ਸਾਹਿਬ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਉਣ ਉਪ੍ਰੰਤ ਵਸੋਆ ਪੁਰਬ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਦੇਣ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਵਿਸਾਖੀ ਦੇ ਦਿਹਾੜੇ ਨੂੰ ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਲਈ ਚੁਨਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਸ ਦਿਹਾੜੇ ਦਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਵਸ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਾਰੀਖ਼ ਨਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਸਾਰੇ ਤੱਤ ਮੇਲ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ :- ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਆਯੂ ੭੦ ਸਾਲ ੫ ਮਹੀਨੇ ੭ ਦਿਨ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਦੀ ਮਿਤੀ – ਅੱਸੂ ਵਦੀ ੧੦, ੧੫੯੬ ਬਿਕ੍ਰਮੀ।

ਜੋ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲਿਖਾਰੀ ਅਤੇ ਵਿੱਦਵਾਨ ਵੈਸਾਖ ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਮ ਹਨ:  1. ਸ: ਕਰਮ ਸਿੰਘ ਹਿਸਟੋਰੀਅਨ   2. ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ   3. ਡਾ: ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ   4. ਪ੍ਰਿ: ਸਤਬੀਰ ਸਿੰਘ  5. ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ   6. ਡਾ: ਹਰੀ ਰਾਮ ਗੁਪਤਾ  7. ਐਮ. ਏ. ਮੈਕਾਲਿਫ਼ ।

ਜਨਮ ਸਾਖੀਆਂ ਜੋ ਵੈਸਾਖ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਦਿੰਦਿਆਂ ਹਨ :  1. ਮੇਹਰਬਾਨ ਵਾਲੀ ਜਨਮ ਸਾਖੀ   2. ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗਿਆਨ ਰਤਨਾਵਲੀ   3. ਬੀ-40 ਜਨਮ ਸਾਖੀ   4. ਪੁਰਾਤਨ ਜਨਮ ਸਾਖੀ   5. ਪੱਥਰ ਦੇ ਛਾਪੇ ਵਾਲੀ ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਜੋ ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਆਰਕਾਈਵਜ਼ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਸਾਂਭੀ ਪਈ ਹੈ।

ਮੈਕਾਲਿਫ਼ ਅਨੁਸਾਰ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰਪੁਰਬ ਨਨਕਾਣਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਵੈਸਾਖ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਪਰ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਰਾਜ-ਕਾਲ ਸਮੇਂ 1816 ਸੰਨ ਤੋਂ ਕੱਤਕ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣਾ ਅਰੰਭ ਹੋ ਗਿਆ। ਐਮ. ਏ. ਮੈਕਾਲਿਫ਼ ਲਿਖਦੇ ਹਨ: “ਹੰਦਾਲੀ ਅਤੇ ਸਾਰੀਆਂ ਅਜੋਕੀਆਂ ਜਨਮ ਸਾਖੀਆਂ ਜਿਸ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਇਆ, ਕਾਰਤਿਕ ਦਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਭਾ: ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਾਰੀਆਂ ਪੁਰਾਤਨ ਜਨਮ ਸਾਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ (ਸਾਹਿਬ) ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਵੈਸਾਖ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ (ਸਾਹਿਬ) ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਕੱਤਕ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਦੀ ਪ੍ਰਕ੍ਰਿਆ ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੋਈ: ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਮੇਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਗਿਆਨੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਮਹਾਰਾਜਾ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਬੜਾ ਸਤਿਕਾਰ ਸੀ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਤੋਂ ਕੋਈ ਪੰਜ ਕੁ ਮੀਲ ਦੂਰ ਇੱਕ ਪੁਰਾਣਾ ਸਰੋਵਰ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਨਾਮ ਰਾਮ ਤੀਰਥ ਭਾਵ ਹਿੰਦੂ ਦੇਵਤੇ ਰਾਮ ਦਾ ਤੀਰਥ। ਉਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਕਾਰਤਿਕ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਮੇਲਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ, ਜੋ ਹੁਣ ਵੀ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਮੁੱਖ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਥਾਨ ਹਿੰਦੂ ਹੈ। ਭਾਈ (ਸਾਹਿਬ) ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਹੋਰ ਵੀ ਰੜਕਦਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਸਥਾਨ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਘਾਣ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਅਤੇ ਛਲ-ਕਪਟੀ ਲੱਖਪਤ ਰਾਇ ਨੇ ਕਰਵਾਈ ਸੀ ਜੋ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖ਼ਾਨ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਤ੍ਰੀ ਸੀ। ਭਾਈ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਇੱਛਾ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਮੇਲੇ ਦੇ ਉਲਟ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਉਸੇ ਦਿਨ ਮੇਲਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਰਾਮ ਤੀਰਥ ਦੀ ਹਿੰਦੂ ਯਾਤਰਾ ਤੋਂ ਰੋਕਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਉਸ ਨੇ ਗ਼ਲਤੀ ਨਾਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ (ਸਾਹਿਬ) ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਹੰਦਾਲੀ ਤਾਰੀਖ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਲਿਆ ਅਤੇ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ ਕਾਰਤਿਕ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਮੇਲਾ (ਸਿੱਖ) ਧਰਮ ਦੇ ਬਾਨੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ (ਸਾਹਿਬ) ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਿਹਾੜੇ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਰੱਤਾ ਵੀ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ (ਸਾਹਿਬ) ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵੈਸਾਖ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਸਭ ਪੁਰਾਤਨ ਜਨਮ ਸਾਖੀਆਂ ਇਸੇ ਨੂੰ ਹੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ (ਸਾਹਿਬ) ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮਹੀਨਾ ਮੰਨਦੀਆਂ ਹਨ। ਸੰਮਤ 1874 (ਸੰਨ 1817) ਤੱਕ ਵੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ (ਸਾਹਿਬ) ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਰ੍ਹੇਗੰਢ ਉਤਸਵ ਸਦਾ ਨਨਕਾਣਾ (ਸਾਹਿਬ) ਵਿਖੇ ਵੈਸਾਖ ਮਹੀਨੇ ਹੀ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮੁੱਕਦੀ ਗੱਲ — ਨਾਨਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ (ਸਾਹਿਬ) ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਮਾਂ ਕਾਰਤਿਕ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਸੰਮਤ 1526, ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਅੱਸੂ ਵਦੀ 10 ਸੰਮਤ 1596 ਅਤੇ ਹੈਰਾਨੀਜਨਕ ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਤਾਰੀਖਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਨਾਂਹ ਖਾਣ ਵਾਲੀ ਆਯੂ 70 ਸਾਲ 5 ਮਹੀਨੇ ਅਤੇ 7 ਦਿਨ ਦਿੱਤੇ ਹਨ, ਜਦ ਕਿ ਇਹ (ਆਯੂ) ਬਹੁਤ ਨੇੜਤਾ ਨਾਲ ਪੁਰਾਤਨ ਜਨਮ ਸਾਖੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ (ਸਾਹਿਬ) ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਨਾਲ ਮੇਲ ਖਾ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।”

ਇਸ ਬਾਰੇ ਹੋਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸ: ਪੁਰੇਵਾਲ ਦੀ ਵੈੱਬ ਸਾਈਟ ਦੇ ਲਿੰਕ http://www.purewal.biz/ParkashDateGuruNanakSahib.pdf ’ਤੇ ਜਾ ਕੇ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।

2. ਇਸ ਸਾਲ ਪੋਹ ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਮੱਸਿਆ 5 ਜਨਵਰੀ 2019 ਨੂੰ ਸੀ, 6 ਅਤੇ 7 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਦੋਵੇਂ ਦਿਨ ਹੀ ਪੋਹ ਸੁਦੀ ੧ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪੋਹ ਸੁਦੀ ੭ ਮੱਸਿਆ ਤੋਂ 7ਵੇਂ ਦਿਨ 12 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ 8ਵੇਂ ਦਿਨ 13 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਆਈ। ਮੱਸਿਆ ਤੋਂ 7ਵੇਂ ਦਿਨ ਗੁਰਪੁਰਬ ਹੋਣ ਦਾ ਤਰਕ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਵੀਰਾਂ ਕੋਲ ਇਸ ਦਾ ਕੀ ਜਵਾਬ ਹੈ ?

3. ਸੰਨ 2000 ’ਚ ਪੋਹ ਸੁਦੀ ੭ ਪੰਜਾਬ ’ਚ 14 ਜਨਵਰੀ ਅਤੇ ਪਟਨਾ ਵਿਖੇ 13 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਆਈ। ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪਟਨਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਗੁਰਪੁਰਬ 13 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਸੀ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ’ਚ 14 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਦੇ ਕੀ ਕਾਰਨ ਸਨ ?

4. ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਚੇਤ ਵਦੀ ੧ ਜੋ ਕਿ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਫੱਗਣ ਦੀ ਪੁੰਨਿਆ ਤੋਂ ਦੂਸਰੇ ਦਿਨ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਸਾਲ ਫੱਗਣ (ਸੰਮਤ 551) ਦੀ ਪੁੰਨਿਆ ਅਤੇ ਚੇਤ ਵਦੀ ੧, ਦੋਵੇਂ ਇੱਕ ਹੀ ਦਿਨ 21 ਮਾਰਚ 2019 ਨੂੰ ਆ ਗਏ । ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਿੱਥਾਂ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੈ ਉਹ ਕੇਵਲ ਇਹ ਹੀ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਪੁੰਨਿਆ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜਿੱਦ ’ਤੇ ਅੜ ਗਏ ਕਿ ਰਵਾਇਤ ਅਨੁਸਾਰ ਉਹ ਹਰ ਸਾਲ ਪੁੰਨਿਆ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਨਿਹੰਗ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜਤਨ ਅਸਫਲ ਰਹੇ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ 22 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ 21 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ।

5. ਕੋਈ ਤਿਉਹਾਰ ਕਿਸ ਦਿਨ ਮਨਾਉਣਾ ਹੈ ਇਸ ਦੀ ਉਲਝਣ ਕੇਵਲ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨਲ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਿਸ਼ਾਨ ਜੋ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਮਾਹਰ ਵਿਦਵਾਨ ਸਮਝਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੇ ਗੁਰਪੁਰਬ ਦਰਪਣ ਨਾਮ ਦੀ ਇੱਕ ਪੁਸਤਕ ਛਾਪੀ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ 86 ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਗੁਰਪੁਰਬਾਂ ਦੀਆਂ ਤਰੀਖਾਂ ਦਾ ਚਾਰਟ ਛਾਪ ਕੇ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਉਸ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਤਰੀਖ ਗਲਤ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦੇਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਇਨਾਮ ਦੇਵੇਗਾ, ਪਰ ਜਦੋਂ ਇਸ ਵਿਦਵਾਨ ਵੱਲੋਂ ਬੰਦੀਛੋੜ ਦਿਵਸ ਦੀਆਂ ਕੱਢੀਆਂ ਤਰੀਖਾਂ ਨੂੰ ਸ: ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ਨੇ ਚੈੱਕ ਕੀਤਾ ਤਾਂ 86 ਵਿੱਚੋਂ 42 ਗਲਤ ਸਾਬਤ ਹੋਈਆਂ ਭਾਵ ਤਕਰੀਬਨ 50% ਗਲਤ ਹਨ । ਇਸ ਗਲਤੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਨਿਹੰਗ ਸਿੰਘਾਂ ਵਾਙ ਕਰਨਲ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਦੀਵਾਲੀ (ਜਿਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਬੰਦੀਛੋੜ ਦਿਵਸ ਨੱਥੀ ਕਰ ਕੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਪਿਛਲੱਗ ਹੋਣ ਦਾ ਸਬੂਤ ਦਿੱਤਾ ਹੈ) ਹਰ ਸਾਲ ਕੱਤਕ ਦੀ ਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ਨਹੀਂ, ਕਦੀ ਕਦੀ ਹਿੰਦੂ ਮਤ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰ ਨਿਯਤ ਕਰਨ ਦੀਆਂ ਗੁੰਝਲਾਂ ਕਾਰਨ ਇਹ ਕੱਤਕ ਦੀ ਵਦੀ ਚਉਦਸ ਨੂੰ ਵੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਿ ਇਸੇ ਸਾਲ ਕਰਨਲ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨੇ ਕੱਤਕ ਦੀ ਮੱਸਿਆ ਵਾਲੇ ਦਿਨ 28 ਅਕਤੂਬਰ 2019 ਨੂੰ ਨਿਯਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੰਡਿਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਕੱਤਕ ਵਦੀ ਚਉਦਸ/27 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਹੈ । ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਕਲ ਹੀ ਮਾਰਨੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ 27 ਅਕਤੂਬਰ/11 ਕੱਤਕ ਨੂੰ ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਦਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ।  ਕਰਨਲ ਨਿਸ਼ਾਨ ਅਤੇ ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਸਮੇਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨ ਜਿਹੜੇ ਇਹ ਤਰਕ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੇ ਸੂਰਜੀ ਕੈਲੰਡਰ ਅਪਣਾ ਲਿਆ ਤਾਂ ਪੋਹ ਸੁਦੀ ੭ ਦਾ ਕੀ ਬਣੇਗਾ ? ਉਹ ਦੱਸਣ ਬੰਦੀ ਛੋੜ ਦਿਵਸ ਦੀ ਸੂ੍ਰਤ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਕੱਤਕ ਦੀ ਵਦੀ ਮੱਸਿਆ ਦਾ ਕੀ ਬਣੇਗਾ ?

ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਦੀਵਾਲੀ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਲੱਛਮੀ ਪੂਜਾ ਦਾ ਸਮਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਕਿ ਕਦੀ ਕਦੀ ਮੱਸਿਆ ਦੀ ਬਜਾਏ ਚਉਦਸ ਨੂੰ ਵੀ ਆ ਜਾਂਦੀ ਹੈ । (ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਪੰਡਿਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਘੜੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਉਸ ਰਾਤ ਦੀ ਜਿੰਨੀ ਕੁਲ ਲੰਬਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਉਸ ਦੇ ਪੰਜਵੇਂ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਛਿਪਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਮੱਸਿਆ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ) ਦੀਵਾਲੀ ਨਾਲ ਬੰਦੀਛੋੜ ਦਿਵਸ ਨੱਥੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਲਈ ਸਵਾਲ ਹੈ ਕਿ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਤਾਂ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਕਰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਵੱਲੋਂ ਘੜੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਆਪਣੇ ਤਿਉਹਾਰ ਮਨਾਉਣੇ ਹਨ ਪਰ ਉਹ ਕੌਮ ਨੂੰ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰੇ ਕਿ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੀ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚੋਂ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਵਾ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਕੱਤਕ ਵਦੀ ਚਉਦਸ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚੇ ਸਨ ਜਾਂ ਕੱਤਕ ਵਦੀ ਮੱਸਿਆ ਨੂੰ ? ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਾਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਕੀਤੀ ?  ਜੇ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਬੰਦੀਛੋੜ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਦੁਰਗਾ ਪੂਜਾ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਨਾਲ ਨੱਥੀ ਕਰਨ ਪਿੱਛੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਕੀ ਤਰਕ ਹੈ ?

6. ਚੰਦਰ ਸਾਲ ਸੂਰਜੀ ਸਾਲ ਨਾਲੋਂ ਲਗਭਗ 11 ਦਿਨ ਛੋਟਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਗੁਰਪੁਰਬ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਨਾਲੋਂ 11 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ, ਅਗਲੇ ਸਾਲ 22 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਤੀਸਰੇ ਸਾਲ 33 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਆਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਸਨ ਪਰ ਦੂਜੇ ਜਾਂ ਤੀਜੇ ਸਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫਾਲਤੂ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਮਹੀਨਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਉਸ ਸਾਲ ਵਿੱਚ 12 ਦੀ ਬਜਾਏ 13 ਮਹੀਨੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਭਾਵ ਸਾਲ ਵਿੱਚ 354/355 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ 384/385 ਦਿਨ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਵਾਧੂ ਮਹੀਨੇ ਨੂੰ ਮਲਮਾਸ ਜਾਂ ਲੌਂਦ ਦਾ ਸਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਮਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਮਾੜਾ ਜਾਂ ਅਸ਼ੁੱਧ ਮਹੀਨਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮਲਮਾਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵੀ ਸ਼ੁਭ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ । ਇਸ ਮਲਮਾਸ ਮਹੀਨੇ ਪਿੱਛੋਂ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਤਿਉਹਾਰ, ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਨਾਲੋਂ 18-19 ਦਿਨ ਪਛੜ ਕੇ ਆਉਣਗੇ । ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਸੰਨ 2018 ’ਚ- ਜੇਠ ਦੇ ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਆ ਗਏ ਸਨ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਗੁਰਗੱਦੀ ਪੁਰਬ ਪਹਿਲਾਂ ਜੇਠ ਵਦੀ ੮ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ 25 ਵੈਸਾਖ ਮੰਨ ਲਿਆ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਪੁਰਬ ਦੂਜੇ ਜੇਠ ਸੁਦੀ ੪ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ 3 ਹਾੜ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਕੈਲੰਡਰ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਤਾਂ ਠੀਕ ਸੀ ਪਰ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਭੁਲੇਖਾ ਪਾਉ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਆਮ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵੇਂ ਪੁਰਬਾਂ ਦਾ ਫਰਕ 10-11 ਦਿਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਸ 2018 ’ਚ ਦੋਵੇਂ ਪੁਰਬਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਮਲਮਾਸ (ਜੇਠ ਦਾ) ਮਹੀਨਾ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਅੰਤਰ ਵਧ ਕੇ 40 ਦਿਨ ਹੋ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛ ਗਿੱਛ ਹੋਣ ਲੱਗੀ ਕਿ ਇਹ ਫਰਕ 10-11 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ 40 ਦਿਨ ਕਿਵੇਂ ਹੋਇਆ ਤਾਂ ਫਿਰ ਤੁਰੰਤ ਗੁਰੂ ਹਰਿਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਗੁਰਗੱਦੀ ਪੁਰਬ, ਜੋ ਮਲਮਾਸ (ਭਾਵ ਅਸ਼ੁੱਧ) ਜੇਠ ਵਦੀ ੮ ਮੁਤਾਬਕ 25 ਵਿਸਾਖ ਕੈਲੰਡਰ ’ਚ ਵਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਨੂੰ 30 ਦਿਨ ਹੋਰ ਵਧਾ ਕੇ 25 ਜੇਠ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਜੋ ਅੰਤਰ 10 ਦਿਨ ਰਹਿ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਦੋਵਾਂ ਗੁਰਪੁਰਬਾਂ ਦਾ ਫਰਕ (10 ਦਿਨ) ਤਾਂ ਠੀਕ ਕਰ ਲਿਆ ਪਰ ਹਰ ਸਾਲ ਵਾਙ 2018 ਵਿਚ ਰਲੀਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸੀ। ਸੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਕਰੀਬਨ ਹਰ ਸਾਲ ਹੀ ਇੱਕ ਦੋ ਗੁਰਪੁਰਬਾਂ ਦੀ ਤਰੀਖ ਐਨ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ਦੀ ਮਜਬੂਰੀ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

7. ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਦਿਨ ਸੂਰਜੀ ਤਰੀਖਾਂ ਭਾਵ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਦਰਜ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੁਝ ਚੰਦਰਮਾਂ ਦੀਆਂ ਤਿਥਾਂ ਅਨੁਸਾਰ । ਕਿਹੜੇ ਦਿਹਾੜੇ ਸੂਰਜੀ ਤਰੀਖਾਂ ਅਤੇ ਕਿਹੜੇ ਚੰਦਰਮਾਂ ਦੀਆਂ ਤਿਥਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਨਿਯਤ ਕਰਨੇ ਹਨ ਇਸ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਬੱਝਵਾਂ ਨਿਯਮ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ:

(ੳ)  ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਪੁਰਬ ਚੰਦਰਮਾਂ ਦੀਆਂ ਤਿਥਾਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਅਤੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜੇ ਸੂਰਜੀ ਤਰੀਖਾਂ ਨਾਲ ਨਿਯਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਸਦਕਾ ਕਦੀ ਗੁਰਪੁਰਬ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਿਆਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੀ ਪਿੱਛੋਂ ਅਤੇ ਕਦੀ ਇੱਕੋ ਦਿਨ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

(ਅ)  ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਵੀ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ’ਤੇ ਹੀ ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਿਰਪਾਨਾਂ ਆਪ (ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ) ਨੇ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀਆਂ, ਇਨਾਂ ਦੋਵੇਂ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਿਹਾੜਿਆਂ ਦਾ ਅੰਤਰ 19 ਦਿਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਸੂਰਜੀ ਤਾਰੀਖ ਮੁਤਾਬਕ ਅਤੇ ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ ਦਿਵਸ ਚੰਦਰਮਾ ਤਿਥ ਮੁਤਾਬਕ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਾਂ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਸੰਨ 2018 (ਸੰਮਤ 550) ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਮੁਤਾਬਕ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸਿਰਜਣਾ ਦਿਵਸ 2 ਜੁਲਾਈ ਸੀ ਅਤੇ ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ ਦਿਵਸ 22 ਜੁਲਾਈ ਭਾਵ ਦੋਵੇਂ ਦਿਹਾੜਿਆਂ ਦਾ ਅੰਤਰ 19 ਦੀ ਬਜਾਇ 20 ਦਿਨ ਹੋ ਗਿਆ, ਪਰ ਸੰਨ 2019 (ਸੰਮਤ 551) ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਮੁਤਾਬਕ ਹੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਸਿਰਜਣਾ ਦਿਵਸ 18 ਹਾੜ (2 ਜੁਲਾਈ) ਸੀ ਅਤੇ ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ ਦਿਵਸ 27 ਹਾੜ (11 ਜੁਲਾਈ) ਭਾਵ ਦੋਵੇਂ ਦਿਹਾੜਿਆਂ ਦਾ ਅੰਤਰ 19 ਤੋਂ ਘਟ ਕੇ ਮਾਤਰ 9 ਦਿਨ ਰਹਿ ਗਿਆ। ਅਜਿਹੇ ਹੀ ਕੁਝ ਕਾਰਨ ਹਨ, ਜੋ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ ਲੋੜ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ।

(ੲ)  ਅਨੰਦਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਖ਼ਾਲਸੇ ਸਥਾਪਨਾ ਦਿਵਸ ਅਤੇ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਮਨਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ; ਦੋਵੇਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹਨ, ਪਰ ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਖ਼ਾਲਸਾ ਸਾਜਨਾ ਦਿਵਸ ਸੂਰਜੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ 1 ਵੈਸਾਖ ਨੂੰ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਾਂ ਜਦਕਿ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਚੰਦਰ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ ਚੇਤ ਵਦੀ ੧ ਨੂੰ ।

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਛਾਪੇ ਜਾਂਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਹਰ ਸਾਲ 1 ਚੇਤ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ 29/30 ਫੱਗਣ ਨੂੰ ਸਮਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਹੋਲਾ ਮਹੱਲਾ ਸਾਲ ਦੇ ਇਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਦੋ ਵਾਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਸਾਲ ਆਉਂਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਸੰਮਤ 550 ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪਰ ਇਸ ਸਾਲ (ਸੰਮਤ 551) ’ਚ ਦੋ ਵਾਰ ਆਵੇਗਾ ।

ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀਆਂ ਤਰੀਖਾਂ ਹਰ ਸਾਲ ਬਦਲਣੀਆਂ ਪੈਣ ਉਸ ਕੈਲੰਡਰ ਨੂੰ ਅਪਨਾਇਆ ਹੀ ਕਿਉਂ ਜਾਵੇ ? ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪਹਿਲੇ ਪੰਜ ਮਹੀਨੇ 31-31 ਦਿਨਾਂ ਦੇ, ਪਿਛਲੇ 7 ਮਹੀਨੇ 30-30 ਦਿਨਾਂ ਦੇ / (ਲੀਪ ਦੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਅਖੀਰਲਾ ਫੱਗਣ ਮਹੀਨਾ 31 ਦਿਨਾਂ ਦਾ) ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਿੱਥੇ ਸਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਿਹਾੜੇ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਲਈ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਤਰੀਖਾਂ ਨੂੰ (ਸੰਨ 2003 ਤੋਂ 2010 ਤੱਕ) ਆਉਣ ਲੱਗੇ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਇਸ ਦੇ ਮਹੀਨੇ ਮੌਸਮਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਹੀ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਸਮੇਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ ।

ਜੇ ਉੱਲੂ, ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦਾ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ ਦਾ ਕੀ ਕਸੂਰ ਹੈ?

ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਬਠਿੰਡਾ 88378-13661

ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਵਿਅਕਤੀ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੁੰਦੇ ਪਰ ਕਿਸੇ ਨਵੀਂ ਖੋਜ ਸਬੰਧੀ ਜੇ ਉਹ ਜਾਨਣ ਦੀ ਇੱਛਾ ਰਖਦੇ ਹੋਣ ਤਾਂ ਸਮਝਾਇਆਂ ਉਹ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸਮਝ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਦੂਸਰੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਲੋਕ ਉਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਕਿਸੇ ਖੋਜ ਨੂੰ ਖ਼ੁਦ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਗਜ਼ ਖਪਾਈ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਪਰ ਜੇ ਬਹੁਤੇ ਵਿਦਵਾਨ ਕਿਸੇ ਖੋਜ ਨੂੰ ਲਾਹੇਵੰਦ ਦੱਸਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦੇਣ ਤਾਂ ਉਹ ਵੀ ਮੰਨਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਤੀਸਰੀ ਕਿਸਮ ਦੇ ਉਹ ਲੋਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਆਪਣੇ ਸੀਮਤ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਤਮ ਅਤੇ ਫਾਈਨਲ ਸਮਝਣ ਲੱਗ ਪੈਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਜੇ ਰੱਬ ਦਾ ਫਰੇਸ਼ਤਾ ਵੀ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਵੀ ਅਸਫਲ ਹੋ ਕੇ ਵਾਪਸ ਹੀ ਜਾਣਾ ਪਏਗਾ ਪਰ ਉਹ ਸੀਮਤ ਬੁੱਧੀ ਲੋਕ ਟੱਸ ਤੋਂ ਮੱਸ ਨਹੀਂ ਹੋਣਗੇ। ਵਿਰਦੀ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਹੜੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਮੈਂ ਤਾਂ ਕੋਈ ਫਤਵਾ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਪਰ ਜੇ ਇਹ ਉਹ ਖ਼ੁਦ ਦੇ ਆਪਣੇ ਆਪੇ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰ ਕੇ ਬੁੱਝ ਲੈਣ ਤਾਂ ਜਿੱਥੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਖ਼ੁਦ ਦਾ ਲਾਭ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਉੱਥੇ ਕੌਮ ਨੂੰ ਵੀ ਬੇਲੋੜੇ ਵਿਵਾਦ ਤੋਂ ਕੁਝ ਰਾਹਤ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਤਕਰੀਬਨ ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਤੋਂ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ ਉਹ “ਰਥੁ ਫਿਰੈ” ਦੇ ਅਰਥ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਵਿੱਚ ਜਿੰਨਾ ਸਮਾਂ ਖਰਚ ਰਹੇ ਹਨ ਜੇ ਕਰ ਉਨਾਂ ਸਮਾਂ ਵੱਖ ਵੱਖ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਕੋਸ਼ ਅਤੇ ਟੀਕੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਖਰਚ ਲੈਂਦੇ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਉਲਝਣ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲਣ ’ਚ ਜਰੂਰ ਸਫਲ ਹੋ ਜਾਂਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਸਲਾਹ ਹੈ ਕਿ ‘ਰਥੁ ਫਿਰੈ’ ਦੇ ਅਰਥ ਸਮਝਣ ਲਈ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਕੋਸ਼ ਅਤੇ ਟੀਕੇ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਵਿੱਚ ਜਰੂਰ ਵਾਧਾ ਕਰ ਲੈਣ।

(1) ਡਾ: ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਲਿਖੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਕੋਸ਼ ਅਨੁਸਾਰ “ਰਥੁ ਫਿਰੈ” ਦੇ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਰਥ ਹਨ:-

੧. ਫਿਰਦੀਆਂ ਹਨ/ ਫਿਰਦਾ ਹੈ- 

(i) “ ਤਿਨਾ ਪਿਛੈ ਰਿਧਿ ਸਿਧਿ ਫਿਰੈ ਓਨਾ ਤਿਲੁ ਨ ਤਮਾਇ ॥੪॥”  (ਮ:੩/੨੬)  

(ii) “ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਮੁਕਤਿ ਨ ਪਾਈਐ ਮਨਮੁਖਿ ਫਿਰੈ ਦਿਵਾਨੁ ॥”  (ਮ:੩/੩੯)  

੨. ਵਾਪਸ ਮੋੜਨਾ/ਟਲਦਾ – (i) “ਧੁਰਿ ਲਿਖਿਆ ਪਰਵਾਣਾ ਫਿਰੈ ਨਾਹੀ ਗੁਰੁ ਜਾਇ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭ ਪਾਸਿ ਜੀਉ ॥” (ਬਾਬਾ ਸੁੰਦਰ ਜੀ/੯੨੩)

(ii) “ਚੀਰੀ ਜਾ ਕੀ ਨਾ ਫਿਰੈ ਸਾਹਿਬੁ ਸੋ ਪਰਵਾਣੁ ॥” (ਮ:੨/੧੨੩੯)

੩.  ਮੁੜਦਾ, ਤੁਰਦਾ, ਘੁੰਮਦਾ, ਦਿਸ਼ਾ ਬਦਲਦਾ

(i) “ਰਥੁ ਫਿਰੈ ਛਾਇਆ ਧਨ ਤਾਕੈ ਟੀਡੁ ਲਵੈ ਮੰਝਿ ਬਾਰੇ ॥”  (ਮ:੧/੧੧੦੮)  

(ii) “ ਭਗਤ ਜਨਾਂ ਕਉ ਦੇਹੁਰਾ ਫਿਰੈ ॥੩॥੬॥”(ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ/੧੧੬੪)  

(2) ਮਹਾਨ ਕੋਸ਼ ਭਾਈ ਕਾਹਨ ਸਿੰਘ ਨਾਭਾ ਪੰਨਾ 1022 – “ਰਥ ਫਿਰਨਾ” :- ਸੂਰਜ ਦਾ ਦੱਖਨਾਇਣ ਉੱਤਰਾਇਨ ਹੋਣਾ।

(3)  ਫ਼ਰੀਦਕੋਟੀ ਟੀਕਾ – “ਰਥੁ ਫਿਰੈ, ਛਾਇਆ ਧਨ ਤਾਕੈ;   ਟੀਡੁ ਲਵੈ, ਮੰਝਿ ਬਾਰੇ ॥” ਦੇ ਅੱਖਰੀ ਅਰਥ:-

ਬਹੁੜੋ ਜਬ ਅਸਾੜ ਮਹੀਨੇ ਮੇਂ ਸੂਰਜ ਕਾ ਰਥ ਫਿਰਤਾ ਹੈ ਅਰਥਾਤ ਉਤ੍ਰਾਇਣ ਦਖਯਾਇਣ ਕੋ ਹੋਤਾ ਹੈ ਤਬ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਬ੍ਰਿਛਾਦਿਕੋਂ ਕੀ ਛਾਯਾ ਕੋ ਤਕਤੀ ਹੈਂ ਔਰ (ਬਾਰੇ) ਉਜਾੜੋਂ ਕੇ ਬੀਚ (ਟੀਡੁ) ਬਿੰਡੇ (ਲਵੈ) ਬੋਲਤੇ ਹੈਂ।  ਪੁਨਾ: ਅੰਤ੍ਰੀਵ ਅਰਥ: ਜਬ ਅਗ੍ਯਾਨ ਕਾ ਰਥੁ ਫਿਰਾ ਤਬ ਜਗ੍ਯਾਸੂ ਰੂਪ ਇਸਤ੍ਰੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਵਾ ਸਾਂਤੀ ਰੂਪ ਛਾਯਾ ਕੋ ਤਕ ਰਹੀ ਹੈਂ ਔਰ ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧਾਦਿ ਬਿਕਾਰ ਰੂਪ ਬਿੰਡੇ ਅੰਤਹਿਕਰਣ ਵਾ ਸਰੀਰ ਰੂਪੀ (ਬਾਰੇ) ਉਜਾੜ ਮੇਂ ਬੋਲਤੇ ਹੈਂ, ਭਾਵ ਅਪਨੇ ਅਪਨੇ ਵਿਸ਼ਿਓਂ ਕੀ ਖੈਂਚ ਕਰਤੇ ਹੈਂ॥

(4) ਸੰਪ੍ਰਦਾਈ ਟੀਕਾ ਸੰਤ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ (ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦਾਅਵਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਉਹ ਅਰਥ ਹਨ ਜੋ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਸੁਣਾਏ ਸਨ)। –  “ਰਥੁ ਫਿਰੈ ਛਾਇਆ ਧਨ ਤਾਕੈ ਟੀਡੁ ਲਵੈ ਮੰਝਿ ਬਾਰੇ ॥”  ਦੇ ਅਰਥ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ – ਜਿਸ ਵੇਲੇ ਸੂਰਜ ਦਾ ਰਥ 13 ਹਾੜ ਨੂੰ ਫਿਰਦਾ ਹੈ।

ਹੁਣ ਵੀਚਾਰਨ ਯੋਗ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ:

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਮੇਂ 1469 ’ਚ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦਿਨ SOLISTICE DAY  =15/16 ਹਾੜ

ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ 1666-1708 ’ਚ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦਿਨ SOLISTICE DAY =13 ਹਾੜ

ਅੱਜ ਕੱਲ ਵੱਡੇ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਦਿਨ SOLISTICE DAY                                = 7 ਹਾੜ

ਭਾਵ ਕੇਵਲ ਪੰਜ ਸਾਢੇ ਪੰਜ ਸੌ ਸਾਲ ਵਿੱਚ SOLISTICE DAY ਵਿੱਚ 8/9 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਅੰਤਰ ਪੈ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਹਾਲੀ ਤੱਕ ਵੀ ਆਪਣੇ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਹਾਂ ਜਦੋਂ ਕਿ ਗੋਰਿਆਂ ਨੇ 325 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਰੁੱਤਾਂ ਮੁਤਾਬਿਕ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਿਹਾੜੇ ਨਿਸਚਿਤ ਕੀਤੇ ਪਰ 1250 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲਗਾ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿਹਾੜੇ ਜਿਹੜੀਆਂ ਰੁੱਤਾਂ ਨੂੰ ਨਿਸਚਤ ਕੀਤੇ ਸਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 10 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਜਿਹੜੇ ਦਿਨ ਰਾਤ 20/21 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਉਹ ਉਸ ਸਮੇਂ 10/11 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਕੈਥੋਲਿਕ ਚਰਚ ਨੂੰ ਮਾਣਤਾ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ 4 ਅਕਤੂਬਰ 1582 ਦਿਨ ਵੀਰਵਾਰ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਸ਼ੁੱਕਰਵਾਰ ਨੂੰ 5 ਅਕਤੂਬਰ ਦੀ ਵਜਾਏ 15 ਅਕਤੂਬਰ ਲਿਖ ਲਿਆ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਕਤੂਬਰ 1582 ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਕੇਵਲ 21 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਰਹਿ ਗਿਆ ਭਾਵ 10 ਤਰੀਖਾਂ ਖਤਮ ਕਰ ਕਰਕੇ ਅਤੇ ਅੱਗੇ ਤੋਂ 400 ਸਾਲ ਦੇ ਸੈੱਟ ਵਿੱਚ 100 ਲੀਪ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਬਜਾਏ 97 ਕਰ ਲਏ। ਇਸ ਸੋਧ ਨਾਲ ਸਾਲ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 365 ਦਿਨ 6 ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਘਟ ਕੇ 365 ਦਿਨ 5 ਘੰਟੇ 49 ਮਿੰਟ 12 ਸੈਕੰਡ ਕਰ ਲਈ ਜਿਸ ਸਦਕਾ ਇਸ ਸੋਧ ਨਾਲ ਹੁਣ ਲਗ ਭਗ 3300 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੌਸਮ ਨਾਲੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਦਾ ਫਰਕ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਸਾਡੇ ਵੱਲੋਂ ਅਪਣਾਏ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਤਕਰੀਬਨ 72 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇੱਕ ਦਿਨ ਦਾ ਫਰਕ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰੋਟੈਸਟੈਂਟ ਚਰਚ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਸੰਤ ਸਮਾਜ ਵਾਙ ਇਸ ਸੋਧ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਪਰ ਅਖੀਰ 170 ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਸੰਨ 2 ਸਤੰਬਰ 1752 ਦਿਨ ਬੁੱਧਵਾਰ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਵੀਰਵਾਰ ਨੂੰ 14 ਸਤੰਬਰ ਕਰ ਲਿਆ ਭਾਵ 170 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ 1 ਦਿਨ ਦਾ ਹੋਰ ਫਰਕ ਪੈਣ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 11 ਦਿਨ ਦੀ ਸੋਧ ਲਾਉਣੀ ਪਈ। ਭਾਰਤ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹ ਸੋਧ 2 ਸਤੰਬਰ 1752 ਤੋਂ ਲਾਗੂ ਹੋਈ ਇਹੋ ਕਾਰਣ ਹੈ ਕਿ 1752 ’ਚ ਵੈਸਾਖੀ 29 ਮਾਰਚ ਨੂੰ ਆਈ ਸੀ ਪਰ ਸੋਧ ਲਾਉਣ ਪਿੱਛੋਂ ਅਗਲੀ ਵੈਸਾਖੀ 1753 ’ਚ 29+11 =40-31 =9 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਆਈ ਸੀ ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ 13/14 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਆ ਰਹੀ ਹੈ। 

ਰੂਸ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 31 ਜਨਵਰੀ 1918 ਨੂੰ ਇਸ ਸੋਧ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 13 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਸੋਧ ਲਾਉਣੀ ਪਈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨਲ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨਿਸ਼ਾਨ, ਬੀਬੀ ਅਮਰਜੀਤ ਕੌਰ ਜਰਮਨੀ, ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ, ਜਸਵੀਰ ਸਿੰਘ ਵਿਰਦੀ, ਡਾ: ਅਨੁਰਾਗ ਸਿੰਘ, ਹਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਜੰਮੂ ਅਤੇ ਸੰਤ ਸਮਾਜ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਸੀਮਤ ਬੁੱਧੀ ਕਾਰਨ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦਾ ਮਸਲਾ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਹੋਰ ਲੇਟ ਹੋਵੇਗਾ ਉਤਨੇ ਹੀ ਜਿਆਦਾ ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਫਰਕ ਪੈਂਦਾ ਜਾਵੇਗਾ ਪਰ ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੇ ਤਜਰਬੇ ਦੇ ਅਧਾਰ ’ਤੇ ਮੈਂ ਕਹਿ ਸਕਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਕਰਨਲ ਨਿਸ਼ਾਨ ਆਦਿਕ ਵਿਦਵਾਨ 10 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਸੋਧ ’ਤੇ ਹੀ ਅਟਕੇ ਰਹਿਣਗੇ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ 23 ਪੋਹ/ 22 ਦਸੰਬਰ 1666 ਨੂੰ ਹੋਇਆ ਸੀ ਇਸ ਲਈ ਜੇ ਵਿਗਿਆਨਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਤਰੀਕ ਕੱਢੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਇਹ 1 ਜਨਵਰੀ ਬਣਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਪੁਰੇਵਾਲ ਵੱਲੋਂ 5 ਜਨਵਰੀ ਨਿਸਚਤ ਕਰ ਦੇਣ ਨਾਲ ਇਸ ਵਿੱਚ 4 ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਗਲਤੀ ਹੈ।

ਵਿਰਦੀ ਸਾਹਿਬ ਸਮੇਤ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਗਿਆਨ ਦੀ ਪਰਖ ਤਾਂ ਉਕਤ ਲਿਖੇ ਪੰਥ ਪ੍ਰਵਾਨਤ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀ ਲਿਖਤਾਂ ਦੀ ਕਸਵੱਟੀ ’ਤੇ ਪਰਖਿਆ ਹੀ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਖੁਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ (Astronomy) ਦਾ ਗਿਆਨ ਵੀ ਛੇਵੀ ਕਲਾਸ ਦੇ ਸਿਲੇਬਸ ਦੇ ਤੁਲ ਹੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਤੇ ਸੰਤ ਸਮਾਜ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਖੁਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨ (Astronomy) ਦੀਆਂ ਹਾਲੀ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ ਤਾਂ ਕਦੀ ਜਾ ਕੇ ਅੰਤਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਅਤੇ ਕਈ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀਆਂ ਤੋਂ ਅਵਾਰਡ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖੁਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨੀ (Astronomer) ਸ: ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਮਿਹਨਤ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੇ ਸਮਰਥ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਬੜੇ ਦਾਅਵੇ ਨਾਲ ਬੇਬੁਨਿਆਦ ਦੋਸ਼ ਲਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ “ਪੁਰੇਵਾਲ ਆਪਣੇ ਅਧੂਰੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਆਸਰੇ ਐਸਟ੍ਰੋਨੌਮੀ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਗ਼ਲਤ-ਬਿਆਨੀਆਂ ਕਰ ਹੀ ਰਹੇ ਹਨ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣਾ ਅਧੂਰਾ ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਗਿਆਨ ਫਿੱਟ ਕਰਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।” ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਕਹਾਵਤ ਯਾਦ ਆ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਉੱਲੂ ਸੂਰਜ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕਦਾ ਤਾਂ ਇਸ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ ਦਾ ਕੀ ਕਸੂਰ ਹੈ?

ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਿਉਂ ?

– ਜਸਬੀਰ ਸਿੰਘ ਵਿਰਦੀ 07-07-2019

ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਪਿੱਛੇ ਪਹਿਲਾ ਕਾਰਣ ਹੈ, ਕਿ ਕੈਲੰਡਰ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਆਧਾਰਿਤ ਦੱਸਕੇ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੁਕਾਂ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਮਨ ਮਰਜੀ ਦੇ ਅਰਥ ਘੜਕੇ ਕੈਲੰਡਰ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਤੌਰ ਤੇ- ‘ਰਥੁ ਫਿਰੈ ਛਾਇਆ ਧਨ ਤਾਕੈ ਟੀਡੁ ਲਵੈ ਮੰਝਿ ਬਾਰੈ॥”(ਪੰਨਾ 1108) ਇਹਨਾ ਤੁਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸੁਨੇਹਾ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ, ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਵਸਾਈ ਰੱਖਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਜੀਵਨ-ਸਫਰ ਵਿੱਚ ਹਾੜ ਦੀ ਤਪਸ਼ ਵਰਗਾ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਸੇਕ ਪੋਹ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ।ਹਾੜ ਦੀ ਗਰਮੀ ਵਾਲਾ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟਾਂਤ ਹੀ ਹੈ, ਅਸਲੀ ਸੁਨੇਹਾ ਤਾਂ ਨਾਮ ਜਪਣ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਦੱਸਣੀ ਹੈ।ਨਾਮ ਜਪਣ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਦੱਸਣ ਪਿਛੇ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਖਾਸ ਦਿਨ ਦੀ ਕੋਈ ਮਹਤਤਾ ਨਹੀਂ।

ਪਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀਆਂ ਇਹਨਾ ਤੁਕਾਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈ ਕੇ, ਕੈਲੰਡਰ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਆਧਾਰਿਤ ਦਰਸਾਉਣ ਦੇ ਮਕਸਦ ਨਾਲ ਅਰਥ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ-

ਸੂਰਜ/ਧਰਤੀ ਦੀ ਚਾਲ ਕਾਰਨ ਰੁੱਤਾਂ ਬਦਲਦੀਆਂ ਹਨ। ਫਿਰੈ “means- turns or changes course.”ਰਥੁ ਫਿਰੈ”-The chariot of sun *turns back*… *Changes it`s course* from northerly to southerly direction

(ਦਖਣਾਇਨ) It continues on it’s southward journey until the day of winter solstice on December 22 or 23.”

ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ਮੁਤਾਬਕ ਸੂਰਜ/ਧਰਤੀ ਆਪਣਾ ਚੱਕਰ ਲਗਾਂਦੀ ਹੋਈ 20-21 ਜੂਨ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਰੁਖ ਉਤਰਾਇਣ ਤੋਂ ਬਦਲਕੇ ਦਖਣਾਇਨ ਵੱਲ ਨੂੰ ਮੁੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।

ਸਰਵਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੈਕਰਾਮੈਂਟੋ ਵੀ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ- ਇੱਕ ਖਾਸ ਸਮੇਂ *ਸੂਰਜ ਵਾਪਸ ਦੱਖਣ ਨੂੰ ਮੁੜਦਾ ਹੈ*, ਇਸ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਦਾ ਰੱਥ ਫਿਰਨਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ।ਅੱਜ ਇਹ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ *ਘਟਨਾ* 21 ਜੂਨ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੇਲੇ *ਵਾਪਰਦੀ* ਹੈ।

ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ਅਤੇ ਸਰਵਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੈਕਰਾਮੈਂਟੋ ਦੇ ਇਹਨਾ ਕਥਨਾਂ ਤੋਂ ਅੰਦਾਜਾ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਦੋਨੋ ਸੱਜਣ ਐਸਟ੍ਰੋਨੌਮੀ ਦੇ ਸੰਬੰਧਤ ਤੱਥਾਂ ਬਾਰੇ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।ਆਪਣੇ ਅਧੂਰੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਆਸਰੇ ਐਸਟ੍ਰੋਨੌਮੀ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਗ਼ਲਤ-ਬਿਆਨੀਆਂ ਕਰ ਹੀ ਰਹੇ ਹਨ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣਾ ਅਧੂਰਾ ਅਤੇ ਗ਼ਲਤ ਗਿਆਨ ਫਿੱਟ ਕਰਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੰਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਦੂਸ਼ਿਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।

ਉਤਰਾਇਣ ਅਤੇ ਦਖਣਾਇਨ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਿ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ‘ਰੱਥ ਫਿਰੈ’ ਦਸਦੇ ਹਨ, ਦਰ ਅਸਲ ਹੈ ਕੀ। ਕੀ ਸੱਚ ਮੁੱਚ ਹੀ ਧਰਤੀ ‘*turns back*, *changes it’s course* ਅਤੇ ਸੂਰਜ *ਵਾਪਸ ਦੱਖਣ ਵੱਲ ਮੁੜ ਪੈਂਦਾ ਹੈ*?-

ਵਿਚਾਰ- ਧਰਤੀ ਇੱਕ ਬੱਝਵੀ ਨਿਰੰਤਰ ਚਾਲ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ ਦੁਆਲੇ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਨਾ ਤਾਂ ਇਹ ਉਤਰਾਇਣ ਤੋਂ ਦਖਣਾਇਨ ਜਾਂ ਦਖਣਾਇਨ ਤੋਂ ਉਤਰਾਇਣ ਵੱਲ *ਮੁੜਦੀ* ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਇਕ ਪਾਸੇ ਜਾਂਦੀ-ਜਾਂਦੀ ਆਪਣਾ *ਰੁਖ ਬਦਲਦੀ ਹੈ*। ਜਿਵੇਂ ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤ ਹੋਣ ਨੂੰ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰਨੀ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਤਰਾਇਣ ਜਾਂ ਦਖਣਾਇਨ ਨੂੰ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰਨੀ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ।ਤਾਂ ਫੇਰ ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਹ ਸਮਝਣ ਲਈ-

ਟੇਬਲ(ਮੇਜ) ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਇੱਕ ਗੇਂਦ ਰੱਖਕੇ ਇਸ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਮੰਨ ਲਵੋ। ਹੁਣ ਇਕ ਹੋਰ ਗੇਂਦ ਲੈ ਕੇ ਇਸ ਦੇ ਵਿਚਾਲੇ ਕੋਈ ਤਾਰ ਜਾਂ ਡੱਕਾ ਗੱਡ ਲਵੋ।ਕਿਉਂਕਿ ਧਰਤੀ ਦਾ ਧੁਰਾ ਸੂਰਜ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਣ ਵਾਲੀ ਔਰਬਿਟ ਦੇ ਧੁਰੇ ਨਾਲੋਂ 23.44 ਡਿਗਰੀ ਤੇ ਝੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਵੀ ਤਾਰ ਜਾਂ ਡੱਕੇ ਦੇ ਇੱਕ ਸਿਰੇ ਤੋਂ ਸਿੱਧਾ ਹੇਠਾਂ ਨੂੰ ਵਰਟੀਕਲ ਫੜਨ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਸੱਜੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਅੰਦਾਜੇ ਨਾਲ (23.44 ਡਿਗਰੀ ਤੇ) ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਝੁਕਾ ਕੇ ਮਿਡਲ ਵਾਲੀ ਗੇਂਦ(ਸੂਰਜ) ਤੋਂ ਕੁਝ ਦੂਰੀ ਤੇ ਫੜ ਲਵੋ।ਗੇਂਦ ਨੂੰ ਤਾਰ ਜਾਂ ਡੱਕੇ ਤੋਂ ਫੜੇ ਹੋਏ ਹਿੱਸੇ ਨੂੰ ਉਤਰੀ ਧਰੂਵ (North pole) ਮੰਨ ਲਵੋ।ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਜੇ ਹਥ ਵਿੱਚ ਫੜੀ ਹੋਈ ਗੇਂਦ ਦਾ ਮਿਥਿਆ ਹੋਇਆ ਉੱਤਰੀ ਧਰੂਵ ਮਿੱਥੇ ਹੋਏ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਨੂੰ ਝੁਕਿਆ ਹੋਵੇਗਾ(ਅਤੇ ਹੇਠਲਾ ਦੱਖਣੀ ਧਰੂਵ ਸੂਰਜ ਵੱਲ ਨੂੰ ਝੁਕਿਆ ਹੋਵੇਗਾ)। ਇਹ (ਦਿਸੰਬਰ ਦੀ 22-23 ਤਰੀਕ), ਧਰਤੀ ਦੇ ਦਖਣਾਇਨ (Winter Solstice) ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ।

ਧਰਤੀ ਦਾ ਉੱਤਰੀ ਧੁਰਾ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਉਲਟ ਪਾਸੇ ਝੁਕਿਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ, ਧਰਤੀ ਦੇ ਇਸ ਉਤਰੀ-ਅਰਧ-ਗੋਲੇ ਤੇ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਣਾਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀਆਂ।ਇਸ ਲਈ ਧਰਤੀ ਦੇ ਇਸ ਹਿੱਸੇ ਤੇ ਠੰਢ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਵੀ ਘੱਟ ਸਮੇਂ ਲਈ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ।ਰਾਤਾਂ ਲੰਬੀਆਂ ਅਤੇ ਦਿਨ ਛੋਟੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

2- ਹੁਣ ਗੇਂਦ (ਧਰਤੀ) ਨੂੰ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਝੁਕੀ ਹੋਈ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਇਸ ਨੂੰ ਮਿਡਲ ਵਾਲੀ ਗੇਂਦ (ਸੂਰਜ) ਦੇ ਦੁਆਲੇ counter clockwise ਘੁਮਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਬਿਲਕੁਲ ਸਾਮ੍ਹਣੇ (ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਦੂਰ) ਲੈ ਜਾਓ।ਇਹ equinox ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ।ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

3- ਹੁਣ ਇਸ ਗੇਂਦ(ਧਰਤੀ) ਨੂੰ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਝੁਕੀ ਹੋਈ ਰੱਖਦੇ ਅਤੇ counter clockwise ਘੁਮਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਆਪਣੇ ਖੱਬੇ ਪਾਸੇ ਵੱਲ ਲੈ ਜਾਓ (ਯਾਦ ਰਹੇ ਕਿ ਗੇਂਦ{ਧਰਤੀ} ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਹੀ ਝੁਕੀ ਹੋਈ ਰਹੇ)। ਹੁਣ ਇਸ ਗੇਂਦ(ਧਰਤੀ) ਦਾ ਉੱਤਰੀ-ਅਰਧ-ਗੋਲਾ, ਮਿਡਲ ਵਾਲੀ ਗੇਂਦ(ਸੂਰਜ) ਵੱਲ ਝੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇਗਾ।ਇਹ ਤਕਰੀਬਨ 21 ਜੂਨ ਉਤਰਾਇਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ।ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਤੇ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਣਾਂ ਸਿੱਧੀਆਂ ਉੱਤਰੀ-ਅਰਧ-ਗੋਲੇ ਤੇ ਪੈਣ ਕਰਕੇ (ਦੁਪਿਹਰ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਸਿਰ ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ) ਅਤੇ ਇਸ ਦੀਆਂ ਕਿਰਣਾਂ ਜਿਆਦਾ ਸਮੇਂ ਲਈ ਧਰਤੀ ਤੇ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ‘ਹਾੜ’ ਗਰਮੀ ਦਾ ਮਹੀਨਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਦਿਨ ਲੰਬੇ ਅਤੇ ਰਾਤਾਂ ਛੋਟੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।

4- ਗੇਂਦ(ਧਰਤੀ) ਨੂੰ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੱਜੇ ਪਾਸੇ ਝੁਕੀ ਹੋਈ ਰੱਖਦੇ ਅਤੇ counter clockwise ਘੁਮਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਹੋਰ ਅੱਗੇ(ਆਪਣੇ ਬਿਲਕੁਲ ਨੇੜੇ ਵੱਲ) ਲੈ ਜਾਓ।ਇਹ ਵੀ equinox ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਹੈ।ਇਸ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਦਿਨ ਅਤੇ ਰਾਤ ਬਰਾਬਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਹੁਣ ਪਾਠਕ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਨ ਕਿ ਧਰਤੀ ਦਾ ਰੱਥ (ਰਥੁ ਫਿਰੈ) ਇਕ ਸਾਰ ਲਗਾਤਾਰ ਆਪਣੀ ਨਿਰੰਤਰ ਬੱਝਵੀ ਚਾਲ ਵਿੱਚ ਚੱਲਦਾ ਹੈ।ਕਿਤੇ ਪਿਛੇ ਮੁੜਨ ਜਾਂ ਚਾਲ ਬਦਲਣ ਵਾਲੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰਨ ਵਰਗੀ ਕੋਈ ਗੱਲ ਹੈ।ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰੰਤਰ ਚਾਲ ਚੱਲਦੇ ਹੋਏ ਰੁੱਤਾਂ ਬਦਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।ਪਰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ਅਤੇ ਸਰਵਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੈਕਰਾਮੈਂਟੋ ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਤੋਂ ਅਨਜਾਣ ਜਾਪਦੇ ਹਨ।

ਉਤਰਾਇਣ ਅਤੇ ਦਖਣਾਇਨ ਬਾਰੇ ਇੰਟਰਨੈਟ ਤੋਂ ਲਈ ਹੋਈ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਬਾਰੇ ਵਿਚਾਰ-

“Summer solstice in Northern Hemisphere,

(ਹੇਠਾਂ ਦਿੱਤੇ ਸਾਰੇ ਸਮੇਂ ਇੰਡੀਆ (ਉੱਜੈਨ) ਮੁਤਾਬਕ ਹਨ)-

Solstice was on –

21 ਜੂਨ 2007 ਸ਼ਾਮ 11:36

21 ਜੂਨ 2008* ਸਵੇਰੇ 5:29

21 ਜੂਨ 2009 ਸਵੇਰੇ 11:16 {2008 ਨਾਲੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 6 ਘੰਟੇ ਲੇਟ}

21 ਜੂਨ 2010 ਸ਼ਾਮ 4:58 {2009 ਨਾਲੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 6 ਘੰਟੇ ਲੇਟ}

21 ਜੂਨ 2011 ਸ਼ਾਮ 10:46 {2010 ਨਾਲੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 6 ਘੰਟੇ ਲੇਟ}

21 ਜੂਨ 2012* ਸਵੇਰੇ 4:39 {2011 ਨਾਲੋਂ ਤਕਰੀਬਨ 18 ਘੰਟੇ ਜਲਦੀ}

ਵਿਚਾਰ- ਹੁਣ ਇਸ ਸਾਰੀ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ-

2009- 21 ਜੂਨ ਸਵੇਰੇ 11:16 ਵਜੇ ਉੱਤਰੀ ਧਰੂਵ ਪੂਰਾ ਸੂਰਜ ਵੱਲ ਝੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।

ਕਿਉਂਕਿ ਸੂਰਜ ਦੁਆਲੇ ਧਰਤੀ 365 ਦਿਨ ਅਤੇ (ਤਕਰੀਬਨ) 6 ਘੰਟੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣਾ ਇੱਕ ਚੱਕਰ ਪੂਰਾ ਕਰਦੀ ਹੈ।ਇਸ ਲਈ ਅਗਲੇ ਸਾਲ 2010- 21 ਜੂਨ ਨੂੰ ਉੱਤਰੀ ਧਰੂਵ ਦੀ ਉੱਤਰ ਵੱਲ ਝੁਕੇ ਹੋਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਤਕਰੀਬਨ 6 ਘੰਟੇ ਲੇਟ ਸ਼ਾਮ 4:48 ਵਜੇ ਸੀ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਸਾਲ 2011- 21 ਜੂਨ ਨੂੰ ਉੱਤਰੀ ਧਰੂਵ ਦੀ ਸੂਰਜ ਵੱਲ ਝੁਕੇ ਹੋਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਫੇਰ ਤਕਰੀਬਨ 6 ਘੰਟੇ ਲੇਟ ਸ਼ਾਮ (/ਰਾਤ ਨੂੰ) 10:46 ਵਜੇ ਸੀ।

ਹੁਣ ਅੱਗੇ ਨੋਟ ਕਰੋ- ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ 2011 ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਗਲੇ ਸਾਲ 2012 ਨੂੰ ਉੱਤਰੀ ਧਰੂਵ ਦੇ ਸੂਰਜ ਵੱਲ ਝੁਕੇ ਹੋਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ 6 ਘੰਟੇ ਹੋਰ ਲੇਟ ਹੋ ਕੇ 22 ਜੂਨ ਸਵੇਰੇ ਤਕਰੀਬਨ 4:39/4:45 ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਸੀ।ਪਰ ਐਸਾ ਨਾ ਹੋ ਕੇ, (6 ਘੰਟੇ ਲੇਟ ਹੋਣ ਦੀ ਬਜਾਏ) 18 ਘੰਟੇ ਜਲਦੀ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਦਾ ਕਾਰਣ ਹੈ 2012* ਦਾ ਸਾਲ ਲੀਪ ਦਾ ਸਾਲ ਸੀ ਅਤੇ ਫਰਵਰੀ ਮਹੀਨੇ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਇੱਕ ਦਿਨ ਹੋਰ ਜੁੜ ਜਾਣ ਕਰਕੇ ਉੱਤਰੀ ਧਰੂਵ ਦੇ ਸੂਰਜ ਵੱਲ ਝੁਕੇ ਹੋਣ ਦੀ ਸਥਿਤੀ 22 ਜੂਨ 4:39 ਨਾ ਹੋ ਕੇ 21 ਜੂਨ 4:39 ਨੂੰ ਸੀ।

ਜਾਣੀ ਕਿ ਸਭ ਕੁਝ ਧਰਤੀ ਦੇ ਬੱਝਵੇ ਅਤੇ ਲਗਾਤਾਰ, ਨਿਰੰਤਰ ਚੱਲਦੇ ਚੱਕਰ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ।ਕਿਤੇ ਧਰਤੀ ਦਾ ਰੁਖ ਪਿੱਛੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੁੜਦਾ, ਬਲਕਿ ਅੱਗੇ ਨੂੰ ਹੀ ਨਿਰੰਤਰ ਚਾਲ ਨਾਲ ਚੱਲੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਸੋ ਤੁਕ ਵਿੱਚ ਆਏ ‘ਰਥੁ ਫਿਰੈ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਧਰਤੀ/ਸੂਰਜ ਦਾ ਰਥ ਚੱਕਰ ਲਗਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ ‘ਛਾਇਆ ਧਨ ਤਾਕੈ’ ਦਾ ਮਤਲਬ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ, ਇਸਤ੍ਰੀ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਡੱਕਾ ਗੱਡਕੇ ਇਸ ਦੀ ਛਾਂ ਦੇਖਦੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਕਿ ਇਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੂਰਜ ਦੀ ਤਪਸ਼ ਘਟਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਏਗੀ, ਵਰਗੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀਆਂ ਤੁਕਾਂ ਨੂੰ ਕੈਲੰਡਰ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ।ਪਰ ਇਹਨਾ ਤੁਕਾਂ ਦਾ ਕੈਲੰਡਰ ਨਾਲ ਤਾਂ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਬਲਕਿ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਪੁਰੇਵਾਲੀ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸ *ਰਥੁ ਫਿਰੈ* ਦਾ ਕੋਈ ਰੱਤੀ ਭਰ ਵੀ ਰੋਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਸਾਲ ਦੀਆਂ ਹੋਰ ਤਰੀਕਾਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ 21 ਜੂਨ ਵੀ ਇਕ ਤਰੀਕ ਹੀ ਹੈ।

ਛਾਇਆ ਧਨ ਤਾਕੈ’ ਨੂੰ ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ, ਦਸੱਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸਤ੍ਰੀ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਡੱਕਾ ਗੱਡ ਕੇ ਉਸ ਦੀਂ ਛਾਂ ਦੇਖਦੀ ਹੈ ਪਰ ਨੋਟ ਕਰੋ- 2011 ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮ/ਰਾਤ ਦੇ 10:46 ਅਤੇ 2012 ਵਿੱਚ ਤੜਕੇ 4:39 ਤੇ ਧਰਤੀ ਦਾ ਉੱਤਰੀ ਧਰੂਵ ਸੂਰਜ ਵੱਲ ਝੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਡੱਕਾ ਗੱਡ ਕੇ ਦੇਖਣ ਵਾਲੀ ਮਿਸਾਲ ਦਾ ਕੋਈ ਮਤਲਬ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ।ਵੈਸੇ ਵੀ, ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਕੇ ਦੇਖੋ,ਇਸਤ੍ਰੀ ਵੱਲੋਂ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਡੱਕਾ ਗੱਡਕੇ ਛਾਂ ਦੇਖਣ ਵਾਲੀ ਕਿਰਿਆ ਹੁੰਦੀ ਅੱਜ ਤੱਕ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਦੇਖੀ ਹੈ?