33.9 C
Jalandhar
Tuesday, June 24, 2025
spot_img
Home Blog Page 71

ਅਜੋਕੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ

0

ਅਜੋਕੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਹੈਡਮਾਸਟਰ (ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ) ਲੁਧਿਆਣਾ- 99155-15436

ਕਿਸੇ ਕੌਮ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਕਿੰਨੇ ਉੱਚੇ-ਉੱਚੇ ਪਹਾੜ, ਖੇਤੀ ਲਈ ਆਧੁਨਿਕ ਸਾਧਨ, ਬਹੁਮੁਲੀਆਂ ਖਾਨਾਂ, ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਕਾਰਖ਼ਾਨੇ ਜਾਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਹਨ, ਸਗੋਂ ਕੌਮ ਦੀ ਉੱਚਤਾ ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਕੋਲ ਕਿੰਨੇ ਉੱਚੇ ਤੇ ਸੁੱਚੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਵਾਲੇ ਅਧਿਆਪਕ ਹਨ। ਅੱਜ ਦੇ ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮਕਸਦ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਧਨ ਕਮਾਉਣਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਰਗੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ, ਜਿੱਥੇ ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਅਨਪੜ੍ਹ ਹਨ, ਉੱਥੇ ਅਧਿਆਪਕ ਵਰਗ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੋਰ ਵੀ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਬੱਚੇ ਦੇ ਮਨੋਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ, ਜਿੱਥੇ ਉਸ ਦਾ ਪਰਿਵਾਰਕ ਜੀਵਨ (ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ, ਭੈਣ ਭਰਾ ਤੇ ਆਲਾ ਦੁਆਲਾ) ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਖੋਂ ਪਰੋਖੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਨਵ-ਜੰਮਿਆ ਬੱਚਾ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਉੱਚੇ ਗੁਣ ਜਾਂ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਬਲਕਿ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਬਹੁਤ ਹੱਦ ਤੱਕ ਉਸ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕ ਹੀ ਬੱਚੇ ਦੇ ਸਰੀਰਕ, ਬੌਧਿਕ ਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਫੁਲਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਯੋਗ ਅਗਵਾਈ ਦੇ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਸੰਸਾਰਕ ਵਿੱਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਖੇਤਰ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਅਧਿਆਤਮਕ ਵਿਕਾਸ ਦਾ ਖੇਤਰ; ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ।  ਕਿਸੇ ਵੀ ਸਿਖਿਆਰਥੀ ਲਈ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਉੱਨਤੀ ਤੇ ਵਿਕਾਸ ਦੀ ਬੁਲੰਦੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਾਸਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੁੱਘੜ, ਸੁਚੱਜੇ ਤੇ ਸੁਯੋਗ ਰਹਿਨੁਮਾ ਦੀ ਲੋੜ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹੋ ਰਹਿਨੁਮਾ ਹੀ ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕ ਹੋ ਨਿੱਬੜਦਾ ਹੈ। ‘ਓਅੰਕਾਰ’ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕ ਦੇ ਗੁਣ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਕੰਮ ਕੇਵਲ ਗਿਆਨ ਦੇਣ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਸਗੋਂ ਉਹ ਆਪ ਵਿੱਦਿਆ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰੇ, ਅੰਤਰ ਆਤਮੇ ਆਪੇ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰੇ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਜਿਹੇ ਗੁਣ ਭਰੇ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅੱਖਰੀਂ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਅੱਖਰਾਂ ਦੇ ਮਾਲਕ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਇਕਮਿਕ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹਨ, ‘‘ਪਾਧਾ ਪੜਿਆ ਆਖੀਐ; ਬਿਦਿਆ ਬਿਚਰੈ, ਸਹਜਿ ਸੁਭਾਇ ॥ ਬਿਦਿਆ ਸੋਧੈ, ਤਤੁ ਲਹੈ; ਰਾਮ ਨਾਮ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥’’ (ਰਾਮਕਲੀ ਓਅੰਕਾਰ/ਮ: ੧/੯੩੮)

ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹੀ ਅਧਿਆਪਕ ਪਰਵਾਨ ਹੈ, ਜੋ ਦੁਨਿਆਵੀ ਵਿੱਦਿਆ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਵੀ ਜੋੜਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਚੇ ਤੇ ਸੁੱਚੇ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ‘‘ਪਾਧਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਆਖੀਐ; ਚਾਟੜਿਆ ਮਤਿ ਦੇਇ ॥  ਨਾਮੁ ਸਮਾਲਹੁ ਨਾਮੁ ਸੰਗਰਹੁ; ਲਾਹਾ ਜਗ ਮਹਿ ਲੇਇ ॥’’ (ਰਾਮਕਲੀ ਓਅੰਕਾਰ/ਮ: ੧/੯੩੮), ਜਿਹੜਾ ਅਧਿਆਪਕ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲੋਂ ਟੁੱਟਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਕੇਵਲ ਵਿੱਦਿਆ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ੀ ਰੋਟੀ ਦੇ ਸਾਧਨ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਪ੍ਰਤੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ, ‘‘ਮਨਮੁਖੁ ਬਿਦਿਆ ਬਿਕ੍ਰਦਾ; ਬਿਖੁ ਖਟੇ ਬਿਖੁ ਖਾਇ ॥  ਮੂਰਖੁ ਸਬਦੁ ਨ ਚੀਨਈ; ਸੂਝ ਬੂਝ ਨਹ ਕਾਇ ॥’’ (ਰਾਮਕਲੀ ਓਅੰਕਾਰ/ਮ: ੧/੯੩੮), ਇਸ ਬਾਬਤ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦਾ ਵੀ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ, ‘‘ਮਾਇਆ ਕਾਰਨ ਬਿਦਿਆ ਬੇਚਹੁ; ਜਨਮੁ ਅਬਿਰਥਾ ਜਾਈ ॥’’ (ਮਾਰੂ/ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੧੦੩)

ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਜਰਬੇ ਦੁਆਰਾ ਅਜੋਕੇ ਸਮਾਜ ਵਿਚਲੀਆਂ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਤੇ ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਦੂਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਅਥਾਹ ਉੱਨਤੀ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਸਾਡੇ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕ; ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੀ ਦਲਦਲ ਵਿੱਚ ਖੁਭੇ ਪਏ ਹਨ। ਪੁਰਾਣੀਆਂ ਰਵਾਇਤਾਂ ਅਤੇ ਰੂੜ੍ਹੀਵਾਦ ਵਿਚਾਰ ਇਸ ਹੱਦ ਤੱਕ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ’ਤੇ ਦਿਮਾਗ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦਮ ਕੱਢਣਾ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ’ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਅਸਰ ਪਾਉਣਾ ਹੈ। ਅਧਿਆਪਕ ਨੇ ਨਰੋਏ ਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਨਵੀਂ ਪਨੀਰੀ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਹ ਨਿਪੁੰਨਤਾ ਦੇ ਨਾਲ ਯੋਗ ਅਗਵਾਈ ਦੇ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸਾਂ ਦੇ ਘੇਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਦਾ ਪਦਾਰਥਵਾਦੀ ਸਮਾਜ, ਜਿਸ ਪਾਸੇ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬੱਚੇ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕੀਤੇ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੇ। ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਇਹ ਫ਼ਰਜ਼ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੁਆਰਾ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਅਜੋਕੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰੇ।

ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਾਰ ਹਰ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਸਲਿੱਪ ’ਤੇ ਇਹ ਲਿਖਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਕਿ ਦੱਸੋ ਵੱਡੇ ਹੋ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਬਣਨਾ ਚਾਹੋਗੇ ? ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਦੀ ਸਲਿੱਪ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਬੜੀ ਹੈਰਾਨੀ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਲਿੱਪ ’ਤੇ ‘ਸਮਗਲਰ’ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਹ ਗੁਆਂਢ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੇ ਸਮਗਲਰ ਦੇ ਆਲੀਸ਼ਾਨ ਰਹਿਣ ਸਹਿਣ ਦੇ ਢੰਗ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਸੀ। ਅਜਿਹੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚੋਂ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਕੱਢਣਾ ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕ ਦਾ ਮੁੱਢਲਾ ਫ਼ਰਜ਼ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਦੇ ਬਲਬੂਤੇ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸਮਾਜਕ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਚੇਤੰਨਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕ, ਇਸ ਪ੍ਰਤੀ ਵੀ ਸੁਚੇਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬੱਚਾ ਬੁਰੀ ਸੰਗਤ ਵਿੱਚ ਨਾ ਪਵੇ। ਚੰਗੀ ਸੰਗਤ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਹੈ। ਅਧਿਆਪਕ ਹੀ ਕੌਮ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦਾ ਨਿਰਮਾਤਾ ਹੈ। ਇਬਰਾਹਿਮ ਲਿੰਕਨ, ਜੋ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਹੋਏ ਹਨ, ਨੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪੱਤਰ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ‘ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਸੌਂਪ ਕੇ ਸੁਰਖਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਹਾਂ।’

ਬਹੁਤੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਅਕੇਵਾਂ, ਲੋੜੋਂ ਵੱਧ ਹੋਮ ਵਰਕ ਤੇ ਕੇਵਲ ਕਿਤਾਬੀ ਗਿਆਨ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗੀ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਤੰਤਰ ਸੋਚ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸੁਤੰਤਰ ਸੋਚ ਮੌਲਿਕਤਾ ਦੀ ਜਣਨੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੌਲਿਕਤਾ ਸਿਰਜਣਾਤਮਕਤਾ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ। ਸੁਤੰਤਰ ਸੋਚ ਨੂੰ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਦੇਸ਼ਾਂ ਨੇ ਵੱਡੇ-ਵੱਡੇ ਇਨਾਮਾਂ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕ ਹੀ ਅਜੋਕੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੁਤੰਤਰ ਸੋਚ ਲਈ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਬੱਚਾ ਕਈ ਵਾਰ ਅਜੀਬ ਕਿਸਮ ਦੇ ਸੁਆਲ ਪੁੱਛਦਾ ਹੈ। ਅਜਿਹੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕ ਨੂੰ ਠਰੰਮੇ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਜਗਿਆਸਾ ਮਰ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਨਿਰਪੱਖ ਸੋਚ ਵੀ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਅਪਾਹਜ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਵਿਸਾਖੀਆਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਤੋਂ ਕੰਮ ਨਾ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਹੋਰਨਾਂ ਦੀ ਸੋਚਣੀ ’ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕ ਸੋਚ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸੋਚਣ ਦੀ ਸਿਖਲਾਈ ਲਈ ਨਿਯਮਤ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਕਹਾਣੀ ਸੁਣਾਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੌਧਿਕਤਾ ਨੂੰ ਟੁੰਬਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਕਾਂ ਤੇ ਲੂੰਬੜੀ ਵਾਲੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪੁੱਛਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਕਾਂ, ਲੂੰਬੜੀ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਆਪਣੀ ਚੁੰਝ ਨਾ ਖੋਲ੍ਹਦਾ ਤਾਂ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ? ਸ਼ੇਰ ਤੇ ਚੂਹੇ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਜੇ ਚੂਹਾ ਜਾਲ ਨਾ ਕੱਟਦਾ ਤਾਂ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ? ਬੱਚਿਆਂ ਤੋਂ ਅਜਿਹੇ ਸੁਆਲ ਪੁੱਛੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਨੂੰ ਛੋਹਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੋਵੇ। ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਪੁੱਛਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਕੂਲ ਵੱਲੋਂ 100 ਰੁਪਏ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਕੀ ਕਰੋਗੇ ?

ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ‘ਜੇ’ ਵਾਲੇ ਸਵਾਲ ਕਰਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਾਰੀਆਂ ਕਾਰਾਂ ਦਾ ਰੰਗ ਨੀਲਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ? ਜੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਹੋਟਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਖਾਣਾ ਖਾਇਆ ਕਰਨ ਤਾਂ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ? ਜੇ ਸਕੂਲ ਇੱਕ ਸਾਲ ਲਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰੋਗੇ ? ਅਜਿਹੇ ਸੁਆਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਤੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਇਹ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜੇ ਅਜੋਕੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਕੇਵਲ ਆਦਰਸ਼ ਅਧਿਆਪਕ ਹੀ ਲਿਆ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਵੀ ਪਾਉਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਵੀ ਇੱਕ ਯੋਗ ਅਧਿਆਪਕ, ਗਾਈਡ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਦੀ ਲੋੜ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

ਚਾਬੀਆਂ ਦਾ ਮੋਰਚਾ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਫ਼ਰਜ਼

0

ਚਾਬੀਆਂ ਦਾ ਮੋਰਚਾ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਫ਼ਰਜ਼

ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਬਠਿੰਡਾ 98554-80797

ਚਾਬੀਆਂ ਦਾ ਮੋਰਚਾ ਕੀ ਸੀ ? ਇਹ ਮੋਰਚਾ ਲਾਉਣ ਦੀ ਲੋੜ ਕਿਉਂ ਪਈ। ਗੱਲ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਰਾਜ ਸਮੇਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨ ਲਈ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਜੱਦੋ-ਜਹਿਦ ਕਰਨੀ ਪਈ। ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ 1849 ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਨਾਮਜ਼ਦ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਸਰਬਰਾਹ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੀ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਆਗੂ ਇਸ ਮੰਗ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਕਿਸੇ ਕਿਸਮ ਦਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਐਕਟ ਬਣਾ ਕੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹਵਾਲੇ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਤੌਰ ’ਤੇ 15-16 ਨਵੰਬਰ 1920 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ’ਤੇ ਮੀਟਿੰਗ ਕਰਕੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰ ਲਈ (ਭਾਵੇਂ ਇਸ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਮਾਣਤਾ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਐਕਟ-1925 ਪਾਸ ਹੋਣ ਉਪਰੰਤ 1925 ਵਿੱਚ ਮਿਲੀ ਸੀ)। ਉਸ ਸਮੇਂ ਮੁੱਖ ਅਹੁਦੇਦਾਰ ਸਰਕਾਰ ਪੱਖੀ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੋਈ ਇਤਰਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਬਣਾਏ ਹੋਏ ਸਰਬਰਾਹ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਨੂੰ ਹੀ ਆਪਣਾ ਅਹੁਦੇਦਾਰ ਬਣਾਇਆ। ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਰੋਹ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ 20 ਅਪਰੈਲ 1921 ਨੂੰ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਸਪੁਰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਪਰ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੇ ਤੋਸ਼ੇਖਾਨੇ ਦੀਆਂ ਚਾਬੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਰਬਰਾਹ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਕੋਲ ਹੀ ਸਨ।  ਸ. ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਰਬਰਾਹ ਸਨ ਅਤੇ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਥਾਪੇ ਗਏ ਮੈਨੇਜਰ ਵੀ ਸਨ। ਇਹ ਗੱਲ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਚਾਬੀਆਂ ਦਾ ਰਾਖਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹੈ ਜਾਂ ਸਰਕਾਰ।  ਜਦ 28 ਅਗਸਤ 1921 ਦੇ ਦਿਨ ਨਵੀਂ ਚੋਣ ਵਿੱਚ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣੇ ਤਾਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਵਿੱਚ ਦਖ਼ਲ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸਰਕਾਰ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਅੰਦੋਲਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਮਿਸ਼ਨ ਸੀ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦਾ ਸਾਰਾ ਕੰਟਰੋਲ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਕੋਲ ਹੋਵੇ, ਨਾ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ। ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਦੇ ਤਹਿਤ ਪਹਿਲਾ ਮਿਸ਼ਨ ਸੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਸ੍ਰੀ ਹਰਮੰਦਿਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਖ਼ਜਾਨੇ ਦੀਆਂ ਚਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ’ਚ ਲੈਣਾ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਕਾਰਜਕਰਤਾ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਨਾ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ, ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਵੱਲੋਂ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਬਣਾਉਣਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ 29 ਅਕਤੂਬਰ 1921 ਈ: ਨੂੰ ਇੱਕ ਇਕੱਤਰਤਾ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਤੋਂ ਚਾਬੀਆਂ ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਇਕੱਤਰਤਾ ਵਿੱਚ ਸ. ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸੀ, ਪਰੰਤੂ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਫ਼ੈਸਲੇ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਰ ਸਕਣ, ਇਸ ਫ਼ੈਸਲੇ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੂੰ ਲੱਗ ਗਈ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਨਿਧ ਸੰਸਥਾ ਮੰਨਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਚਾਬੀਆਂ ਦੇਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

7 ਨਵੰਬਰ 1921 ਦੇ ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਦੁਪਹਿਰ ਤਿੰਨ ਵਜੇ ਲਾਲਾ ਅਮਰਨਾਥ ਸਹਾਇਕ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਅਤੇ ਕੋਤਵਾਲ ਪੁਲਿਸ, ਸਰਬਰਾਹ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਦੇ ਘਰ ਗਏ ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਤੋਸ਼ੇਖ਼ਾਨੇ (ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ) ਦੀਆਂ ਤੇ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਚਾਬੀਆਂ ਲੈ ਲਈਆਂ ਅਤੇ ਜਾਣ ਲੱਗੇ ਮੰਗਣ ’ਤੇ ਰਸੀਦ ਦੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਦੋ ਥੈਲੀਆਂ ਵਿੱਚ 53 ਚਾਬੀਆਂ ਵਸੂਲ ਪਾਈਆਂ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਹ ਚਾਬੀਆਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਡੀ. ਸੀ. ਮਿਸਟਰ ਕਰੈਕ ਪਾਸ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਸਨ।

ਸੋਹਣ ਸਿੰਘ ਜੋਸ਼ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ‘ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਦੀ ਇਹ ਮੂਰਖਤਾ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਬੜੀ ਕਾਰਗਰ ਤੇ ਲਾਭਦਾਇਕ ਸਾਬਤ ਹੋਈ। ਸਿੱਖ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸਮਝੀ ਬੈਠੇ ਸਨ ਕਿ ਸਰਕਾਰ ਸਿੱਧੇ ਹੱਥੀਂ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਪੰਥ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਹੀਂ ਕਰੇਗੀ; ਇਹ ਲੜ ਕੇ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੇ ਕੇ ਹੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੇ ਜਾਣਗੇ।’ ਇਸ ਹਰਕਤ ਨਾਲ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਗੁੱਸੇ ਦੀ ਲਹਿਰ ਫੈਲ ਗਈ।  11 ਨਵੰਬਰ 1921 ਈ: ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ’ਤੇ ਇੱਕ ਮੀਟਿੰਗ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ ਨਾ-ਮਿਲਵਰਤਣ ਦਾ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪ੍ਰਿੰਸ ਆਫ ਵੇਲਜ਼ ਦਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਆਉਣ ’ਤੇ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਹੜਤਾਲ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਪ੍ਰਵਾਣ ਨਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।

ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਰਬਰਾਹ ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਨੂੰ ਹਟਾ ਕੇ ਕੈਪਟਨ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਨਵਾਂ ਸਰਬਰਾਹ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। 12 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਮੀਟਿੰਗ ਵਿੱਚ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਵਿੱਚ ਦਖ਼ਲ ਨਾ ਦੇਣ ਦਿੱਤਾ ਜਾਏ।  15 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਗੁਰਪੁਰਬ ’ਤੇ ਸਰਬਰਾਹ ਬਹਾਦਰ ਸਿੰਘ ਆਇਆ ਪਰ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਨੇ ਨੇੜੇ ਨਹੀਂ ਢੁੱਕਣ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਦੀਵਾਨਾਂ ’ਚ ਤਕਰੀਰਾਂ ਜ਼ਰੀਏ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਦਖ਼ਲ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਪਹੁੰਚਾਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ਤੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਸਰਕਾਰ ਘਬਰਾ ਗਈ, ਨਤੀਜੇ ਵਜੋਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਲਾਹੌਰ ਅਤੇ ਸ਼ੇਖ਼ੂਪੁਰਾ ਦੇ ਜ਼ਿਲ੍ਹਿਆਂ ਵਿਚੱ ਦਫ਼ਾ 144 ਲਗਾ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਜਲਸਿਆਂ ’ਤੇ ਰੋਕ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ।  26 ਨਵੰਬਰ 1921 ਈ: ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪੱਖ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਅਜਨਾਲੇ ਵਿੱਚ ਜਲਸਾ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। 26 ਨਵੰਬਰ 1921 ਈ. ਨੂੰ ਹੀ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਵੀ ਆਪਣਾ ਪੱਖ ਪੇਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਅਜਨਾਲੇ ’ਚ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਨ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਪਰ 24 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਜਲਸੇ-ਜਲੂਸ ਕਰਨ ਉੱਪਰ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ।

ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਜਲਸੇ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦਾ ਪੱਖ ਰੱਖਣ ਲਈ ਅਕਾਲੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਸਮੁੰਦਰੀ, ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਝਬਾਲ, ਦਾਨ ਸਿੰਘ ਵਛੋਆ, ਪੰਡਿਤ ਦੀਨਾ ਨਾਥ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸੱਜਣ ਗਏ ਪਰ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਤਕਰੀਰ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਸਮਾਂ ਦੇਣ ਤੋਂ ਨਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।  ਕੁੱਝ ਮੁਖੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਡੀ. ਸੀ ਨਾਲੋਂ ਹਟਵਾ ਰਾਲਿਆਂ ਦੇ ਖੂਹ ਕੋਲ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਕਰਕੇ ਦੀਵਾਨ ਆਰੰਭ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਜਦੋਂ ਦੀਵਾਨ ਹਾਲੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੀ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਪੁਲੀਸ ਨੇ ਦਾਨ ਸਿੰਘ ਵਛੋਆ, ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਝਬਾਲ, ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਪੰਡਿਤ ਦੀਨਾ ਨਾਥ ਸਮੇਤ ਕਈ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉੱਥੇ ਜਲਸਾ ਕਰਨ ਦੇ ਆਰੋਪ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ। ਇਸ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਤੁਰੰਤ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਤਾਂ ਉਸੇ ਸਮੇਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ. ਖੜਕ ਸਿੰਘ, ਸਕੱਤਰ ਸ. ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਤੇ ਕੁੱਝ ਹੋਰ ਮੁੱਖੀ ਸਿੱਖ ਤੁਰੰਤ ਅਜਨਾਲੇ ਜਲਸੇ ਵਾਲੀ ਜਗ੍ਹਾ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉੱਥੇ ਤਕਰੀਰਾਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਜਿਸ ਦੀ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਰਾਜਸੀ ਜਲਸਾ ਦੱਸ ਕੇ ਜਲਸਾ ਰੋਕੂ ਕਾਨੂੰਨ ਅਧੀਨ ਪ੍ਰਧਾਨ ਖੜਕ ਸਿੰਘ, ਸਕੱਤਰ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ, ਭਾਗ ਸਿੰਘ ਵਕੀਲ, ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਜਲੰਧਰੀ, ਗੁਰਚਰਨ ਸਿੰਘ, ਸੁੰਦਰ ਸਿੰਘ ਲਾਇਲਪੁਰੀ, ਮਾ: ਤਾਰਾ ਸਿੰਘ ਅਤੇ 19 ਹੋਰ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ।

ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਮਗਰੋਂ ਹਰਚੰਦ ਸਿੰਘ ਲਾਇਲਪੁਰੀ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਘਟਨਾ ਦੇ ਰੋਸ ਵਜੋਂ 27 ਨਵੰਬਰ ਨੂੰ ਥਾਂ-ਥਾਂ ’ਤੇ ਰੋਸ ਦਿਵਸ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਰੋਸ ਦੀਵਾਨ ਕੀਤੇ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਕੇ ਬਾਗ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ’ਤੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਦੀਵਾਨ ਲੱਗਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਕੇ ਜੇਲ੍ਹ ਭੇਜਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ।

6 ਦਸੰਬਰ, 1921 ਈ: ਨੂੰ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਨੇ ਵੀ ਦੋ ਮਤੇ ਪਾਸ ਕੀਤੇ :-

  1. ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਸਿੱਖ ਜਥੇਬੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਚਾਬੀਆਂ ਇਸੇ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਜਾਣ।
  2. ਚਾਬੀਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਦੀਵਾਨ, ਰਾਜਨੀਤਕ ਜਲਸੇ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਧਾਰਮਿਕ ਦੀਵਾਨ ਹਨ।

ਇਸ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਘਾਟਾ ਪਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਬਿਆਨ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਛਪ ਗਿਆ ਸੀ।

ਸਰਕਾਰੀ ਜਬਰ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ’ਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ 6 ਦਸੰਬਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਕਿ ਚਾਬੀਆਂ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਲਈ, ਉਸ ਵੇਲੇ ਤੱਕ ਕੋਈ ਵੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਾ ਮੰਨਿਆ ਜਾਏ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਚਾਬੀਆਂ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤੇ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖ ਰਿਹਾਅ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ। ਉਸ ਵਕਤ ਚਾਬੀਆਂ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਵਿੱਚ ਕਾਫ਼ੀ ਤੇਜ਼ੀ ਆ ਗਈ ਸੀ। ਇਸ ਕੰਮ ਲਈ ਹਰ ਥਾਂ ਅੰਦੋਲਨ ਹੋਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਕਈ ਦੇਸ਼ ਭਗਤਾਂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ’ਤੇ ਪੇਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰੀਆਂ ਲਈ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।  1 ਜਨਵਰੀ 1922 ਈ: ਨੂੰ ਕਈ ਸਿੱਖ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਨਫਰੰਸ ਹੋਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਵਿਰੁੱਧ ਮਤਾ ਪਾਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਸਰਕਾਰ ਆਪਣੇ ਹੀ ਫ਼ੈਸਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਲਝ ਚੁੱਕੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਤੋਸ਼ਾਖ਼ਾਨੇ ਦੀਆਂ ਚਾਬੀਆਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰਨ ਦੀ ਸੋਚੀ।  ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਇਹ ਚਾਬੀਆਂ ਲੈਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸਰਕਾਰ ਅੱਗੇ ਇੱਕ ਸ਼ਰਤ ਰੱਖੀ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਰੇ ਕੈਦੀ ਰਿਹਾਅ ਕੀਤੇ ਜਾਣ।  ਅੰਤ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਸਰਕਾਰ ਨੂੰ ਝੁੱਕਣਾ ਪਿਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਵਧਦੇ ਗੁੱਸੇ ਨੂੰ ਭਾਂਪਦੇ ਹੋਏ ਆਖ਼ਰਕਾਰ ਸਿੱਖ ਆਗੂਆਂ ਨੂੰ ਡਿਪਟੀ ਕਮਿਸ਼ਨਰ ਨੇ ਸਾਰੇ ਅਕਾਲੀ ਛੱਡ ਦੇਣ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਦਿੱਤਾ।  5 ਜਨਵਰੀ 1922 ਈ: ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਗੁਰ ਪੁਰਬ ਮੌਕੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਚਾਬੀਆਂ ਦੇਣੀਆਂ ਚਾਹੀਆਂ, ਪਰ ਅਕਾਲੀਆਂ ਨੇ ਚਾਬੀਆਂ ਲੈਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਪਹਿਲਾਂ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦੀ ਸ਼ਰਤ ਰੱਖੀ।  11 ਜਨਵਰੀ 1922 ਈ: ਨੂੰ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਰ ਜਾਨ ਐਨਾਰਡ ਰਾਹੀਂ, ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਾਰੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਜਮਾਤ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ।  17 ਜਨਵਰੀ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਲੀਡਰ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਲਗਭਗ ਕੋਈ 193 ਸਿੱਖ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕੀਤੇ ਜਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 150 ਦੇ ਕਰੀਬ ਸਿੱਖ ਰਿਹਾਅ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ। ਅੰਤ 19 ਜਨਵਰੀ 1922 ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਭਾਰੀ ਇੱਕਠ ਕੀਤਾ ਗਿਆ।  ਜਦੋਂ ਬਾਬਾ ਖੜਕ ਸਿੰਘ, ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਸਮੁੰਦਰੀ ਤੇ ਹੋਰ ਆਗੂ ਰਿਹਾਅ ਹੋ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਸੰਗਤ ਵੱਲੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਿੱਘਾ ਸਵਾਗਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸੇ ਦਿਨ ਹੀ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਜੱਜ ਨੇ ਸਜੇ ਦੀਵਾਨ ਵਿੱਚ ਚਾਬੀਆਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸ. ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਕ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਸ: ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸੰਗਤ ਤੋਂ ਇਜਾਜ਼ਤ ਲੈ ਕੇ ਸਰਕਾਰ ਪਾਸੋਂ ਚਾਬੀਆਂ ਲੈ ਲਈਆਂ। ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਨੇ ਵੀ ਸ: ਖੜਕ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਵਧਾਈ ਦਾ ਤਾਰ ਭੇਜਿਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ‘ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਜਿੱਤ ਲਈ ਗਈ। ਵਧਾਈਆਂ ਹੋਣ।’ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਭਾਰੀ ਜਦੋ-ਜਹਿਦ ਕਰਕੇ ਸਰਕਾਰ ਪਾਸੋਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਤੋਸ਼ੇਖਾਨੇ ਦੀਆਂ ਚਾਬੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਲੜਾਈ ਜਿੱਤੀ ਸੀ।

ਜਦ ਵੀਹਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਦੂਸਰੇ, ਤੀਸਰੇ ਦਹਾਕਿਆਂ ’ਚ ਲੱਗੇ ਮੋਰਚਿਆਂ ’ਚ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਰੋਲ ਵੇਖੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਿਰ ਮਾਣ ਨਾਲ ਉੱਚਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਪੁਰਖਿਆਂ ਨੇ ਕੇਵਲ ਇਹ ਨਾਹਰੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਲਾਏ ਕਿ ‘ਸਿਰ ਜਾਏ ਤਾਂ ਜਾਏ ਮੇਰਾ ਸਿੱਖੀ ਸਿਦਕ ਨਾ ਜਾਏ’ ਬਲਕਿ ਅਨੇਕਾਂ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਦੇ ਕੇ ਆਪ ਮਿਸਾਲ ਵੀ ਬਣੇ ਸਨ, ਪਰ ਪੁਰਾਤਨ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਸਦਕਾ ਅੱਜ ਕੌਮ ਦੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਬਣ ਬੈਠੇ ਅਜੋਕੇ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਦਾ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਕਿਰਦਾਰ ਵੇਖੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਿਰ ਸ਼ਰਮ ਨਾਲ ਝੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਚਾਬੀਆਂ ਦੇ ਮੋਰਚੇ ਦਾ ਭਾਵ ਹੀ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰੀ ਦਖ਼ਲ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹਿਣਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ, ਪਰ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਜੋ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਇਸ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਦੇ ਬੁਧੀਜੀਵੀਆਂ ਦਾ ਅਖਾਣ ਚੇਤੇ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਕੌਮ ਉੱਤੇ ਵਪਾਰੀ ਸੋਚ ਕਾਬਜ਼ ਹੋ ਜਾਵੇ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਕੌਮ ਬਹੁਤੀ ਦੇਰ ਤੱਕ ਜੀਵਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਵਪਾਰੀ ਆਪਣੇ ਵਪਾਰ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਸਾਰੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਲੈਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ।  ਸੱਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਸਰਪਰਸਤ ਬਣਨਾ, ਵਪਾਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਸਮਾਜਕ ਸੇਵਾ।  ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਅੱਜ ਇਸੇ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਸੁਨਹਿਰਾ ਅਤੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਭਰਿਆ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਮੌਜੂਦ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ ਇਤਿਹਾਸ ਸਿਰਜਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ, ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਪੁਰਾਤਨ ਇਤਿਹਾਸ ਨੂੰ ਵੀ ਧੁੰਦਲ਼ਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕਾਹਲ਼ੇ ਪਏ ਹਨ।  ਅੱਜ ਤੋਸ਼ੇਖ਼ਾਨਾ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਚਾਬੀਆਂ ਵੀ ਸਿਆਸੀ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਪਾਸ ਹੀ ਹਨ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਜਾਂ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਲਏ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਸਾਰੇ ਅਹਿਮ ਫ਼ੈਸਲੇ ਵੀ ਸਿਆਸੀ ਬੰਦਿਆਂ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠਾਂ ਹੀ ਲਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਹ ਸਿਰਮੌਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਕੌਮ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਨ ’ਚ ਬੌਣੀਆਂ ਸਾਬਤ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਵੇਖਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਰਾਹੀਂ ਹਿੰਦੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਪੁਸਤਕ ਛਪਵਾਈ ਗਈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਮੈਂਬਰਾਂ ਦਾ ਚਰਿਤਰ ਹਨਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।  ਇੱਕ ਦਹਾਕੇ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਪਿੱਛੋਂ 2003 ਵਿੱਚ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਲਾਗੂ ਹੋਣ ਸਮੇਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੌਮ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਨੇ ਇਹ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤੇ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾੜਾ ਪਾਉਣ ਵਾਲੇ ਇਸ ਕੈਲੰਡਰ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦੇਣਗੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਾਤਰ 7 ਸਾਲ ਪਿੱਛੋਂ ਹੀ 2010 ਵਿੱਚ (ਕੈਲੰਡਰ ਵਿਗਿਆਨ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਆਧਾਰਿਤ) ਉਸ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲੈ ਕੇ ਮੁੜ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ।  ਕਿਸੇ ਪੰਥਕ ਆਗੂ ਜਾਂ ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਇਹ ਨਾ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 30 ਕਿਸਮ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਲਾਗੂ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਤਾਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਖੰਡਤਾ ਨੂੰ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਾ ਪਿਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਹਿੰਦੂ ਸਿੱਖ ਏਕਤਾ ਖ਼ਤਰੇ ’ਚ ਪਈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਇਸ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਅਪਣਾਉਣ ਨਾਲ ਹਿੰਦੂ ਸਿੱਖ ਏਕਤਾ ਖ਼ਤਰੇ ਵਿੱਚ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੈ ਸਕਦੀ ਹੈ ?

ਹਿੰਦੂ-ਸਿੱਖ ਏਕਤਾ ਦੀ ਦੁਹਾਈ ਪਾਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਸਾਡੇ ਸਿਆਸੀ ਆਗੂ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ’ਚ ਹੀ ਏਕਤਾ ਕਾਇਮ ਨਾ ਰੱਖ ਸਕੇ।  ਸਿਰਸਾ ਡੇਰਾ ਮੁਖੀ ਦੇ ਉਪਾਸ਼ਕਾਂ ਦੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਖਾਤਰ ਉਸ ਬਲਾਤਕਾਰੀ, ਕਾਤਲ, ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਸੁਆਂਗ ਰਚਣ ਵਾਲ਼ੇ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗਿਆਂ ਹੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਮੁਆਫ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਕਾਨੂੰਨ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਲਈ ਜੇਲ੍ਹ ’ਚ ਬੰਦ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।  ਕੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿਆਸੀ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਲੋਕ ਅਦਾਲਤ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਬੌਣੀ ਸਾਬਤ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ ?

ਹੋਰ ਹੈਰਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਦ ਸਿਰਸਾ ਡੇਰਾ ਮੁਖੀ ਨੂੰ ਮੁਆਫੀ ਦਿਲਵਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਸੇਵਾਦਾਰ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੂੰ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਕੋਠੀ ਵਿੱਚ ਸੱਦ ਕੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਲੈਣ ਬਾਰੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਬਾਰੇ ਸਮਝਾਇਆ ਗਿਆ।  ਹੁਣ ਸਿੱਖ ਵੋਟਰਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵੱਡੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਹੋਏ ਜਾਂ ਸਿਆਸੀ ਲੋਕ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਪ੍ਰਤੀ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਦੁਰਪ੍ਰਯੋਗ ਕੀਤਾ, ਕਤਲ ਕੀਤਾ। ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਸਿਆਸੀ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਡੇਰਾ ਮੁਖੀ ਦੇ ਹੱਕ ’ਚ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਸੁਣਾਇਆ, ਸੰਗਤਾਂ ਦੇ ਰੋਹ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਲਈ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਕਿੱਥੇ ਰਹਿ ਗਇਆ ਸਾਡਾ ਗ਼ੌਰਵਮਈ ਪੁਰਾਤਨ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਭਾਵ ?  ਅਜਿਹੇ ਸਿਆਸੀ ਦਖ਼ਲ ਕਾਰਨ ਹੀ ਅੱਜ ਅੱਧੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਫ਼ੈਸਲਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਗੀ ਹੋਈ ਪਈ ਹੈ।

ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਮਾਣਿਤ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਹਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ’ਚ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਉਣਾ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਫ਼ਰਜ਼ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਲਾਗੂ ਕਿਵੇਂ ਕਰਵਾਵੇ ਜਦ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਆਪਣੀ ਅਲੱਗ ਮਰਿਆਦਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਡੇਰੇਦਾਰ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿਆਸੀ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਸਾਂਝ ਬਣਾਈ ਬੈਠੇ ਹੋਣ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪਿੱਛੋਂ ਸ਼ਹਿ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੰਥ ਦੋਖੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਮਿਲਦੀ ਆ ਰਹੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸਾਡੀ ਸਿੱਖ ਸਿਆਸਤ ਨਾਲ਼ ਪਤੀ-ਪਤਨੀ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਹੈ।

ਸੋ ਨਿਰੇ ਸਮਾਗਮ ਕਰਨੇ ਜਾਂ ਸ਼ਤਾਬਦੀਆਂ ਮਨਾਉਣ ਨਾਲ਼ ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਾਲਾਤ (ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਅਨੁਕੂਲ) ਨਹੀਂ ਬਣ ਜਾਣੇ ਸਗੋਂ ਆਪਣੇ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਭਰੇ ਇਤਿਹਾਸ ਤੋਂ ਸੇਧ ਲੈਂਦਿਆਂ ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਵਾਙ ਆਪਣੀ ਕਥਨੀ ਅਤੇ ਕਰਨੀ ’ਚ ਇਕਸਾਰਤਾ ਲਿਆਉਣੀ ਪੈਣੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਕੌਮ ਹਿਤੈਸ਼ੀ ਅਤੇ ਕੌਮੀ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਪੰਥਕ ਫ਼ਰਜ਼ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ। ਕਿਤੇ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਸਾਡੀ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਨਸਲ ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਕਿਤੇ ਖੜ੍ਹਾ ਹੀ ਨਾ ਵੇਖੇ।

NRC ਕਾਨੂੰਨ; ਭਾਰਤੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗੇਗਾ ਭਾਰਤੀ ਹੋਣ ਦੇ ਸਬੂਤ

0

NRC ਕਾਨੂੰਨ; ਭਾਰਤੀਆਂ ਤੋਂ ਮੰਗੇਗਾ ਭਾਰਤੀ ਹੋਣ ਦੇ ਸਬੂਤ

ਗਿਆਨੀ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ

ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਹਾਹਾਕਾਰ ਮੱਚੀ ਹੋਈ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕਰਨਾ ਮੁਸ਼ਕਲ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਭਾਰਤੀ ਹਾਂ।  ਕੇਂਦਰ (ਭਾਜਪਾ) ਸਰਕਾਰ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਰਜਿਸਟਰ (NRC) 2019 ਤਿਆਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਹਰ ਭਾਰਤੀ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਆਦਿ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਬੂਤਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਹੋਵੇ, ਇਹ ਕਿੰਨੇ ਪੁਰਾਣੇ ਹੋਣ ਅਜੇ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਬਿੱਲ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਨ 2010-2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਸਮੇਂ ਵੀ ਵਿਚਾਰਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਆਮ ਸਹਿਮਤੀ ਨਾ ਬਣਨ ਕਾਰਨ ਭਾਰਤੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਦਾ ਸਬੂਤ ‘ਆਧਾਰ ਕਾਰਡ’ ਨੂੰ ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਪਰ ਹੁਣ ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਇਸ ਤੋਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਨਹੀਂ।

ਅਸਾਮ ’ਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀ; ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ੀ ਹਨ, ਜੋ ਸੰਨ 1971 ਤੋਂ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ੀ ਜੰਗ ਦੌਰਾਨ ਪਾਕਿ ਫ਼ੌਜ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਅਤਿਆਚਾਰ ਕਾਰਨ ਆਪਣਾ ਘਰ-ਬਾਰ ਛੱਡ ਕੇ ਅਸਾਮ (ਭਾਰਤ) ’ਚ ਆ ਵਸੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤੇ ਬੰਗਾਲੀ ਭਾਸ਼ਾ ਬੋਲਣ ਵਾਲ਼ੇ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹਨ।  3 ਦਸੰਬਰ 1971 ਨੂੰ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬੰਗਲਾ ਦੇਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਲਈ ਯੁੱਧ ਲੜਿਆ ਤੇ 14 ਦਿਨ ਦੀ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ 16 ਦਸੰਬਰ 1971 ਨੂੰ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੋਂ ਅਜ਼ਾਦ ਕਰਾ ਕੇ ਨਵਾਂ ਮੁਲਕ (ਬੰਗਲਾ ਦੇਸ਼) ਹੋਂਦ ’ਚ ਲਿਆਂਦਾ। ਪਿਛਲੇ 50 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਰਵਾਸੀ ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼ੀਆਂ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣਾ ਬਣਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਇਆ ਹੈ, ਪਰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਅਜਿਹੇ ਲੋਕ ਵੀ ਹਨ, ਜੋ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ’ਚ ਅਜਿਹੇ ਸਿਆਸੀ ਮੁੱਦੇ ਹਿੰਦੂ ਵੋਟ ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਨ ਲਈ ਵੀ ਵੱਧ ਉਛਾਲੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਿਛਲੇ 5-6 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਭਾਰਤ ’ਚ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਵਧੇ ਦੰਗਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਸਾਫ਼ ਝਲਕ ਪੈਂਦੀ ਹੈ।

15 ਅਗਸਤ 1985 ਨੂੰ ਅਸਾਮ ਦੇ ਮੂਲ ਵਾਸੀਆਂ ਦਾ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨਾਲ਼ ਇੱਕ ਸਮਝੌਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ ਕਿ 25 ਮਾਰਚ 1971 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸਾਮ ’ਚ ਆਏ ਹਰ ਨਾਗਰਿਕ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਜਾਵੇਗਾ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਰਮ ਦੇ ਹੋਣ।  ਸੰਨ 2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਮੁਤਾਬਕ ਅਸਾਮ ਦੀ ਕੁੱਲ ਜਨ ਸੰਖਿਆ 3.29 ਕਰੋੜ ਹੈ।  NRC ਲਈ 24 ਮਾਰਚ 1971 ਤੋਂ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਦੇ ਸਬੂਤ ਮੰਗੇ ਗਏ।  ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਜ਼ਮੀਨ-ਜਾਇਦਾਦ ਤੋਂ ਸੱਖਣੇ ਮਜ਼ਦੂਰ; ਆਪਣਾ ਸਬੂਤ ਦੇਣ ’ਚ ਅਸਫਲ ਰਹੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚ 13 ਲੱਖ ਹਿੰਦੂ ਅਤੇ 6 ਲੱਖ ਮੁਸਲਮਾਨ ਦੱਸੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ।  ਵਿਵਾਦ ਵਧਦਾ ਵੇਖ ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਸੋਧ ਬਿਲ (CAB) ਲੈ ਆਈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਹੁਣ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਸੋਧ ਕਾਨੂੰਨ (CAA) ਵਜੋਂ ਪਾਸ ਕਰਾ ਲਿਆ, ਇਸ ਮੁਤਾਬਕ ‘ਹਿੰਦੂ, ਸਿੱਖ, ਜੈਨੀ, ਬੋਧੀ, ਪਾਰਸੀ ਅਤੇ ਇਸਾਈ’, ਜੋ ਕਿ 31 ਦਸੰਬਰ 2014 ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ (ਬੰਗਲਾਦੇਸ਼, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਤੇ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ ਤੋਂ) ਭਾਰਤ ’ਚ ਆ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਭਾਵ ਕਾਨੂੰਨ ਨੂੰ ਮੁਕੰਮਲ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦੀ ਸੀਮਾ 2021 ਤੱਕ 6 ਸਾਲ ਭਾਰਤ ’ਚ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਹੋ ਜਾਣਗੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੀ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇਗੀ, ਪਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ। ਅਸਾਮ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ਼ ਬਹੁਤੇ ਭਾਰਤੀ ਵੀ ਇਸ ਤੋਂ ਖ਼ੁਸ਼ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵਧਦੀ ਜਨ ਸੰਖਿਆ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ਅਤੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸੁਵਿਧਾਵਾਂ ਦੇਣ ’ਚ ਹੀ ਇਹ ਸਰਕਾਰ ਅਸਫਲ ਰਹੀ ਹੈ।  ਹੋਰ ਵਿਦੇਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਵਸਾਉਣ ਨਾਲ਼ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਹੋਰ ਵਧਣ ਦਾ ਡਰ ਹੈ।

ਹੁਣ NRC ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕੁਝ ਕੁ ਪੂਰਬ ਦੇ ਸੂਬਿਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀ ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ’ਚ ਲਾਗੂ ਕਰਨਾ ਹੈ।  ਭਾਰਤ ’ਚ NRC ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਦੋ ਹੋਰ ਵੀ ਕਾਰਨ ਹਨ (1). ਇਹ ਕਾਨੂੰਨ ਧਰਮ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਭੇਦਭਾਵ ਕਰਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨ ਨਾਲ਼। (2). ਬਹੁਤੇ ਭਾਰਤੀਆਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਆਪਣਾ ਕੰਮਧੰਦਾ (ਕਿੱਤਾ) ਛੱਡ ਕੇ ਪੁਰਾਣੇ ਕਾਗਜ਼ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਲਈ ਜਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਭੱਜ-ਦੌੜ ਕਰਨੀ ਪੈਣੀ ਹੈ ਜਾਂ ਰਿਸ਼ਵਤ ਦੇਣੀ ਪਵੇਗੀ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅਸਾਮ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਹੈ ਜਦਕਿ ਭਾਰਤ ’ਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮਹਿੰਗਾਈ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਨੇ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਬੇਹਾਲ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।  ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵਿਕਾਸ ਦਰ (GDP) 9% ਤੋਂ ਡਿੱਗਦੀ-ਡਿੱਗਦੀ 5% ਤੋਂ ਵੀ ਹੇਠਾਂ ਆ ਚੁੱਕੀ ਹੈ।  ਅਸਾਮ ’ਚ NRC ਲਾਗੂ ਕਰਦਿਆਂ ਸਰਕਾਰ ਦਾ 1600 ਕਰੋੜ ਖ਼ਰਚ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ।  ਪੂਰੇ ਭਾਰਤ ’ਚ 54000 ਕਰੋੜ ਹੋਰ ਖ਼ਰਚ ਹੋਣਾ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਮਨਰੇਗਾ ਦੇ ਕੁੱਲ ਬਜਟ 60,000 ਕਰੋੜ ਦੇ ਆਸ-ਪਾਸ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ਼ ਕਰੋੜਾਂ ਪਰਿਵਾਰ ਪਲ਼ਦੇ ਹਨ।  ਅਸਲ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਧਰਮ ਆਧਾਰਿਤ ਵਿਵਾਦਤ ਮੁੱਦੇ ਉਛਾਲ ਕੇ ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ; ਭਾਰਤ ’ਚ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ, ਸੁਰੱਖਿਆ, ਮਹਿੰਗਾਈ ਆਦਿ ਮੁੱਦਿਆਂ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਤੋਂ ਬਚਨਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਹੈ।

ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਪਿਛਲੇ 5-6 ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਤੋਂ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ (ੳ). ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਜਨਤਾ ਦੀ ਜੇਬ ਵੱਲ ਖ਼ਾਸ ਧਿਆਨ ਰੱਖਦਿਆਂ ਸਖ਼ਤ ਨਿਯਮ ਬਣਾਏ ਜਾਂ ਬਹੁ ਗਿਣਤੀ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਦਾ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖਿਆ, ਪਰ ਭ੍ਰਿਸ਼ਟਾਚਾਰ, ਇਨਸਾਫ਼ ਲਈ ਹੁੰਦੀ ਖੱਜਲ-ਖ਼ੁਆਰੀ, ਮਹਿੰਗਾਈ, ਨੌਕਰੀ-ਮਜ਼ਦੂਰੀ, ਮਹਿਲਾ ਸੁਰੱਖਿਆ, ਹੁੰਦੀਆਂ ਆਤਮ-ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬੇਖ਼ਬਰ ਹੀ ਰਹੀ। (ਅ). ਜਿਵੇਂ ਕਾਂਗਰਸ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਵੋਟ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮੋਹਰਾ (ਅਤਿਵਾਦੀ) ਬਣਾਇਆ ਸੀ, ਉਵੇਂ ਹੀ ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਿਆਸੀ ਮੋਹਰਾ ਬਣਾ ਰਹੀ ਹੈ। ਸੰਨ 2002 ਦੇ ਗੁਜਰਾਤ ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਤਲੇਆਮ ਦਾ ਹੁਣ ਤੱਕ ਇਸ ਨੂੰ ਲਾਭ ਵੀ ਮਿਲਿਆ ਹੈ।  ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇਸੇ ਨੀਤੀ ਅਧੀਨ 1984 ’ਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮੋਹਰਾ ਬਣਾ ਕੇ ਸਿਆਸੀ ਲਾਭ ਲਿਆ।

ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨਾਲ਼ ਆਪਣੀ ਸਰਕਾਰ ਚੁਣਦੇ ਹਾਂ, ਪਰ ਜਨਤਾ ਦੀ ਵੋਟ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ‘ਸ਼ਾਮ, ਦਾਮ, ਦੰਡ, ਭੇਦ’ ਨੀਤੀ ਨਾਲ਼ ਕਿਵੇਂ ਹੜੱਪ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ।  ਸਰਕਾਰਾਂ ਭਾਵੇਂ ਬਾਹਰੋਂ ਸਿਆਸੀ ਚਾਲਾਂ ਚੱਲਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਅੰਦਰੋਂ ਧਾਰਮਿਕ ਰੰਜਸ਼ ਨਾਲ਼ ਬਹੁ ਗਿਣਤੀ, ਹਮੇਸਾਂ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀਆਂ ਦੇ ਕੌਮੀ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚ ਜਜਬ ਕਰਨਾ ਲੋਚਦੀ ਹੈ।  ਸਰਕਾਰ ਭਾਵੇਂ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਹੋਵੇ ਜਾਂ ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ; ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਲੜਦੀ ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੁੰਦੀ ਹੀ ਰਹਿਣੀ ਹੈ, ਜਦ ਤੱਕ ਅਸਲ ਬਿਮਾਰੀ ਸਾਡੇ ਦਿਮਾਗ਼ ’ਚ ਰਹੇਗੀ ਜਾਂ ਜਨਤਾ ਇਸ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ ਕੇ ਯੋਗ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਨਹੀਂ ਲਿਆਵੇਗੀ।

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਇੱਕ ਸਮਾਜਿਕ ਧਰਮ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਹਰ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ ਤੇ ਸਿਆਸੀ ਕੰਮ ਕਰਨ ਦੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਦਿੰਦੈ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।  ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਕਾਲ ’ਚ ਹੋਏ ਜੰਗ-ਯੁੱਧਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਕੋਈ ਇੱਕ ਧਰਮ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਨਾਲ਼ ਹਰ ਧਰਮ ਦਾ ਨਾਗਰਿਕ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਿਲ ਕੇ ਅਫ਼ਗਾਨਿਸਤਾਨ, ਤਿੱਬਤ ਤੱਕ ਰਾਜ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਜਦਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਇਲਾਕਿਆਂ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਅੱਜ ਇਹ ਫ਼ਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤ (ਸੰਪਰਦਾਇਕ) ਲੋਕ ਸੋਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ।

ਇਸ ਸਾਲ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ 550ਵਾਂ ਪੁਰਵ ਮਨਾਇਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਬਰ ਨੂੰ ਜਾਬਰ (ਧੱਕੇਬਾਜ਼) ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਮਲਕ ਭਾਗੋ ਦੇ ਸ਼ਾਹੀ ਭੋਜਨ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਖ਼ੂਨ ਦੀ ਕਮਾਈ ਕਹਿਣ ਵਿੱਚ ਰੱਤਾ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਾ ਕੀਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਚਨ ਹਨ ‘‘ਸਚ ਕੀ ਬਾਣੀ ਨਾਨਕੁ ਆਖੈ; ਸਚੁ ਸੁਣਾਇਸੀ, ਸਚ ਕੀ ਬੇਲਾ ॥’’ (ਮ: ੧/੭੨੩) ਭਾਵ ਸੱਚ ਬੋਲਣ ਦਾ ਜਦ ਵੇਲਾ ਹੋਵੇ ਉਸੇ ਸਮਾਂ ਬੋਲਣਾ ਲਾਭਕਾਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਬਾਅਦ ’ਚ ਨਹੀਂ।

ਇਸੇ ਸਾਲ ਕਸ਼ਮੀਰ ’ਚ ਧਾਰਾ 370 ਖ਼ਤਮ ਕਰ ਕੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪ ਹੀ ਦਿੱਤੇ ਅਧਿਕਾਰ ਮੁੜ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਿਆਸੀ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਖੋਹ ਲਏ ਹਨ, ਉੜੀਸਾ ’ਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਮੱਠ ਸਾਹਿਬ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਅਤੇ ਹੁਣ ਆਮ ਜਨਤਾ ਦੇ ਭੇਦਭਾਵ ਨਜ਼ਰੀਏ ਨਾਲ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਖੋਹਣ ਵਾਲ਼ਾ ਕਾਨੂੰਨ (NRC/CAA) ਬਣਾ ਲਿਆ, ਪਰ ਸੂਬਿਆਂ ਲਈ ਵੱਧ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਨਾਲ਼ ਰਾਜਨੀਤੀ ਕਰ ਰਹੇ ਸਿੱਖ ਲੀਡਰਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਮੂੰਹ ਤੱਕ ਨਾ ਖੋਲ੍ਹਿਆ ਸਗੋਂ ਇਸ ਉਸ ਬਿੱਲ ਦੀ ਹਮਾਇਤ ’ਚ ਵੋਟ ਭੁਗਤਾ ਕੇ ਆਏ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਬਿੱਲ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲੱਗੇ।  ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੋਟ ਦਾ ਹਿਸਾਬ ਮੰਗਣ ਦਾ ਪੂਰਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ, ਪਰ ਜੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਵੋਟ ਸ਼ਰਾਬ, ਪੈਸੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਿੱਜੀ ਲਾਭ ਜਾਂ ਲਾਲਚ ਬਦਲੇ ਨਹੀਂ ਵੇਚੀ ਹੋਈ।

Transforming Relations (part-9)

0

Transforming Relations (part-9)

A Journey from Autumn to Spring – The Secrets of Blissful Living

ਡਾਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ (ਲੁਧਿਆਣਾ੦੯੮੧੪੧੧੭੧੮੦

6th Chapter – Understanding Relationships –2nd Part

Emotional Intelligence

Each one of us has experienced a variety of emotions and feelings: happy, sad, angry, nervous, confusion, worry, fear, love, shame, surprise, disgust and many more. We all express them in our own unique way. Understanding our feelings is the first step in learning how to have more control over them. We all need to understand that it is normal to have strong feelings and that no feeling is “bad.” Cultural norms, family upbringing and gender are some of the factors that affect the expression of feelings. Feelings, if viewed as “bad” or “wrong,” can be bottled up and suppressed. The result is that we are unable to channel these emotions appropriately. These emotions of stress, sadness and grief need to be expressed if a life path towards positive living is to be reached.

Feelings That Hurt

Feelings that hurt are part of our feeling “bad.” Such feelings are normal, but one needs to learn to express them in ways that do not harm but instead lead to positive behavior. Denying such feelings does not help. Keeping them bottled up also will affect a person in ways that appear seemingly unconnected and may create emotional and physical problems. Some feelings like anger can motivate us to constructive action. Many cultures feel that it is important to “bottle up” emotions because their expression is not socially acceptable, such as indicating likes and dislikes or saying a blunt “no.”

Blow Up the Balloon

We tend to keep many feelings that hurt locked away inside us. When the accumulated load of hurts become too much to manage, they burst out like a pressure cooker. By then we have no control over them. But if we are more aware of our feelings, we can express them in ways that are safe and do not harm others or us. We do not allow them to build up. Take a balloon and blow it up, imagining the balloons as some of the feelings one have. They have not been expressed and they are getting bigger and bigger inside. Some of the feelings are those of sadness, anger or fear. What would happen if one continued to blow up the balloon (it would burst). Say, one is upset but now angry (blow up the balloon more), now really mad (blow more), one feels like hitting someone or something and shouting (blow up more, the balloon may burst). Now, blow up another balloon. Imagine a situation where one of us was upset with her/his friend because s/he did not come yesterday as promised and made one wait for hours. The next day you talked to friend about how upset you were and felt better. Symbolize this by not blowing the balloon any further, but letting it stay the size it was. As one realized that s/he had to rush to the hospital because his/her younger sibling was hurt badly. The anger goes away. So let the air out of the balloon slowly. Use an example for sadness or fear as well.

Close Your Eyes and Imagine the Balloon

It is filled with feelings of sadness, intense anger and fear. These feelings are getting bigger and bigger. But then one finds someone to talk to, or tell yourself you are good. Take a deep breath & relax.

The balloon starts getting smaller because air is slowly going out of it. When we relax and talk, we feel good. All the feelings that hurt are becoming smaller. Eventually they become so small that the balloon becomes limp and is blown away by the wind. Feel the balloon blowing away. Feel light as if a weight has been lifted. Relax and open your eyes. One feels so much better.

  • What sorts of balloons do one have, full ones ready to burst or soft ones?
  • Can negative feelings go away if you want them to?
  • How do one help oneself, how can others help you?
  • Keep a diary for recording how one worked with feelings:

How many times did the feeling “balloon” burst?

What helped one to ‘deflate’ it? How did others help?

  • It’s not the situation that is overwhelming, but our reaction to it. A reactive mind inflates the problem, blowing things out of proportion. A slight change in perspective can help tremendously. It is only through study, reflection and self-effort that one can transform a weak mind into a strong mind.
  • It is very important to be aware of one’s feelings. Once you can identify your emotions, you can find ways to express them in a healthy way. This is called Emotional Intelligence. This way, you don’t allow your negative emotions to take control of you, or display any undesirable behavior. It allows us to find constructive solutions and make balanced decisions, even in moments of sorrow or trouble.” Emotions are transient. They rise and pass and like a wave in the sea.
  • So there’s no need to hold on to them and let them trouble you. Understand that you are experiencing the emotion, but you are not the emotion.” When we become aware of our feelings and use our head and heart in balance, we can easily identify our own emotions and that of others as well.
  • Do you know the difference between responding and reacting? When we react, we act on our immediate emotions but when we respond, we pause for a moment and think the best way to express our emotions. When we react, we are like a bottle of soda that has just been shaken and is flowing uncontrollably. But when we respond, we are like a bottle of water which gets a little bit affected when shaken, but then quickly settles down. ‘Having control over our emotions puts us in a better position to respond correctly and act sensibly rather than being carried away by a gust of emotion. Now, which kind of a person will be better-liked and trusted-the fizzy soda type or the cool, water type?” The world to us is how it occurs to our mind. All our relationships, achievements” aspirations, emotions, likes and dislikes are a product of this game of the mind. Mind management is the ability to be in command of your mind and channelize it to effectively achieve empowerment. It is a process of constant awareness, self-effort and initiative and then it gradually becomes an innate way of being.
  • Mastering the skill of mind management is of utmost importance to achieve our potential and experience fulfillment, as our best friend and worst enemy is our own mind.

A wonderful exercise you can do to develop calmness within you. Sit quietly in a comfortable position away from the noisy humdrum of daily life. Close your eyes and Start watching your breath. Watch the inhalation and exhalation. Do not consciously modify your breathing. Just be aware of your breathing. As time passes by, you will see that your attention drifts to your thoughts and the chain of thoughts distract you. As soon as you realize that, focus your attention back on your breathing.

  • We respond to the situation: Not necessarily to an objective review of the facts. Our perceptions are influenced by our life experiences, culture, values, and beliefs.
  • We see things not the way they are, but the way we are: There is a legend about a wise man who was sitting outside his village. A traveler came up and asked him, “What kind of people live in this village, because I am looking to move from my present one?” The wise man asked, “What kinds of people live where you want to move from?” The man said, “They are mean, cruel, and rude.” The wise man replied, “The same kinds of people live in this village too.” After some time another traveler came by and asked the same question and the wise man asked him, “What kind of people live where you want to move from?” And the traveler replied, “The people are very kind, courteous, polite and good.” The wise man said, “You will find the same kind of people here too.
  • “In every street there is a Mrs. Judgment and Mrs. Honesty. One day Mrs. Honesty decided to visit Mrs. Judgment. As soon as Mrs. Honesty arrived, Mrs. Judgment began to complain about her new neighbors, a family of foreigners. “She is a terrible housekeeper”, said Mrs. Judgment, “you should see how dirty her children are…and as for her house! It is almost a disgrace to be living in the same neighborhood. Just take a look at the clothes she has hung on the line, see the black streaks on the sheets and towels. Mrs. Honesty walked up to the window to look, “Actually the clothes are quite clean, my dear. The streaks are on your window!”

Put Positive Interpretation on Other People’s Behavior

In the absence of sufficient facts, people instinctively put a negative interpretation on others’ actions or inactions. Some people suffer from “paranoia”; they think the world is out to get them. That is not true.

Emotional Intelligence

  1. Become Emotionally Literate. Label your feelings and motivations, rather than labeling other people or situations. Here are a few perceived situations/examples:

I feel impatient — vs. H” “You’re wasting my time.”

I feel tired — vs. H” “Nobody gives me a break.”

I feel hurt and insecure — vs. H” “You are an insensitive jerk.”

I feel unloved — vs. H” “Nobody loves me.”

I wish I had more time with you — vs. H” “You don’t have time for me.”

Acknowledge that your feelings are temporary and don’t blow them out of proportion. Be specific about how you feel.

I am feeling a little low right now — vs. H” “I’m totally depressed.”

Let’s talk a little later; I’m quite agitated now — vs. H” “I don’t want to talk to you ever again!”

Please leave me alone for a while — vs. H” “Get lost!”

I feel uncomfortable around her — vs. H” “I hate her”

  1. Distinguish between facts and feelings/assumptions. When in doubt, always check first. Don’t jump to conclusions:

Are you avoiding me? — vs. H””I know you’re avoiding me.”

 “Why didn’t you pick up your phone all day? — vs. H”” Why are you ignoring me?”

  1. Take more responsibility for your feelings:

I feel jealous — vs. H” You are making me jealous.”

Analyze your own feelings rather than the actions or motives of other people. Let your feelings help you identify your unmet emotional needs, and take steps to become more emotionally independent.

  1. Use your feelings constructively to guide your decision:

Ask yourself: “How will I feel if I do this?” Or, “How will I feel if I don’t?” “What would help me feel better?” Or, “How do I really feel about this person?” “Am I really happy with this job?”

Ask others: “How do you feel?” Or, “What would help you feel better?”

“I’ve been feeling a little unsettled lately. I think we should talk about our relationship.”

“I have a bad feeling about taking on this project, can we discuss it?”

“I’ve lately been feeling bored and aimless. I think I should explore a new hobby.”

  1. Allow Your Emotions to Energize You Instead of Wearing You Out:

Channelize emotions of anger or frustration into productive action.

For example, you may say, “I feel frustrated about all the tension between my colleagues at work, how can I help resolve it?”

Harmony

Once in a while when someone treats us kindly and respectfully, we feel so delighted with his affectionate treatment of us. Unfortunately, today, man has veered away from such a noble course of promoting mutual harmony and welfare among his fellow beings, perhaps because of his renewed priorities of acquiring more and more wealth, which leaves little time for him to reflect upon and emulate the good deeds of his elders.

Let’s try to find out why we cannot get along with each other harmoniously as before. Not only our WILL for good of each other is on the decline but it seems to be disappearing altogether. It is affecting not only a particular religion or family, caste or creed, community or country; rather entire humanity. Let us not waste time passing the buck to find out who is at fault for this unhappy state of affairs. Nor we can afford to feel smug in self-satisfaction that all is well with the world and it’s best to leave such trivialities alone. This way we cannot cure ourselves of the malaise we are suffering from.

Our relationship and attitude towards a person depends upon the image we have been carrying about him. It is not necessary that whatever image we have conjured up about others or even for ourselves, can bear the scrutiny of logic. More often than not, the image created by us is solely to suit our own viewpoint, right or wrong. As long as we feel secure with such an image, it ought to be right, so we presume! We do not give much credence to the actual truth but prefer to follow our own presumptions. The basic reasons for disharmony among us are the ‘creation of image’. This is the first milestone on the road to misunderstanding, which reminds us of the ever-increasing gulf and aloofness in our relations with each other. But, is it humanly possible that we do not form any image about others or ourselves in our day to day life?

Yes, It Is Possible

We only have to learn to restrain ourselves from forming any hasty judgments or having preconceived notions about others as well as of ourselves. Our flights of imagination become the basis of our image formation; fancy edging out fact, illusion getting the better of truth. The litmus test of ‘believing’ as per the old school of thought was ‘seeing with your own eyes and listening with your own ears’. But the new philosophy being propounded by the smart thinkers of the day warns us, ostensibly for the benefit of mankind, that even what you see with your own eyes and hear your own ears might not be the real truth but merely a figment of your own imagination based upon various misconceptions.

ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ 5 ॥

ਸੁਖੀਏ ਕਉ ਪੇਖੈ ਸਭ ਸੁਖੀਆ ਰੋਗੀ ਕੈ ਭਾਣੈ ਸਭ ਰੋਗੀ ॥

ਕਰਣ ਕਰਾਵਨਹਾਰ ਸੁਆਮੀ ਆਪਨ ਹਾਥਿ ਸੰਜੋਗੀ ॥1॥

ਮਨ ਮੇਰੇ ਜਿਨਿ ਅਪੁਨਾ ਭਰਮੁ ਗਵਾਤਾ ॥

ਤਿਸ ਕੈ ਭਾਣੈ ਕੋਇ ਨ ਭੂਲਾ ਜਿਨਿ ਸਗਲੋ ਬ੍ਰਹਮੁ ਪਛਾਤਾ ॥ ਰਹਾਉ॥

(SGGS – Sorath Mehla 5 – Page 610)

Su-khee-ay Ka-u Pay-Khae Sabh Sukhee-yaa

Rogee Kae Bhaanae Sabh Rogee ||

Karan Karaa-van-haar Su-aamee Aapan Haath Sanjogee ||

Man May-ray Jin Ap-unaa Bharam Ga-vaataa ||

Tis Kae Bhanae Ko-e Na Bhoolaa Jin Sa-glay Brahm Pachhaataa || Rahaa-u ||

It is said that our perception of things gets conditioned by the way we like to think about them, not the way they actually are.

Similarly we judge people and situations depending upon the images we are already carrying about them in our mind.

This means that thinking creates an image regarding others, or, ‘the image gets created as per our thoughts’. This is a very significant point for evaluating people. In other words, whatever thoughts we carry about a person in our mind, get fixated as our judgment of him, the rationale of which we cannot satisfactorily explain without inviting some awkward queries and embarrassing consequences.

We now understand that good or bad image about someone is created by our own ‘thinking’. But, then, how do these ‘thoughts’ originate in the first place? Our thoughts are produced by the impressions left deep in our mind of the incidents taking place in our daily life as also the environment that surrounds us. This means that the image gets created due to thinking, but the thinking takes place because of our memory, which itself is but a reflection of our past, experiences.

Hence, image takes shape because of our memory and memory is the cumulative reflection of the so called knowledge we have acquired in the past. But, ironically, this very knowledge, which in itself is incomplete, becomes instrumental in giving shape to our judgments about others! ‘There is nothing good or bad but thinking making it so’ our insufficient knowledge and thinking capacity causes discontentment in our lives.

  • I want to make myself happy
  • I want to make others happy
  • The others want to make themselves happy
  • The others want to make me happy

What is the answer?

  • I am able to make myself happy
  • I am able to make others always happy
  • The others are able to make themselves always happy
  • The others are able to make me always happy.

The first four questions are related to our natural acceptance i.e. intention and the next four to our competence.

“To be assured that the intention of the other is always correct is trust”

We generally evaluate ourselves on the basis of our intention and other on the basis of their competence. If we have trust on intention, we have a feeling of being related to the other & we start helping the other to improve his/her competence, if he/she does not have it.

We don’t hesitate to blame others for all problems knowing that we might also be equally responsible for giving rise to such a state of things. We want to remain oblivious of our own shortcomings and do not listen to our inner conscience, thus falling prey to misunderstanding others for the rest of our lives.

We need to take stock of our real self: that our incomplete knowledge was responsible for our incomplete thinking, which led us to think unkindly and unfairly about others. Entrapped in prejudice, one can never think clearly and fairly.

ਮਨ ਤੂੰ ਜੋਤਿ ਸਰੂਪੁ ਹੈ ਆਪਣਾ ਮੂਲੁ ਪਛਾਣੁ ॥

ਮਨ ਹਰਿ ਜੀ ਤੇਰੈ ਨਾਲਿ ਹੈ ਗੁਰਮਤੀ ਰੰਗੁ ਮਾਣੁ ॥

ਮੂਲੁ ਪਛਾਣਹਿ ਤਾਂ ਸਹੁ ਜਾਣਹਿ ਮਰਣ ਜੀਵਣ ਕੀ ਸੋਝੀ ਹੋਈ ॥

ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਏਕੋ ਜਾਣਹਿ ਤਾਂ ਦੂਜਾ ਭਾਉ ਨ ਹੋਈ ॥

ਮਨਿ ਸਾਂਤਿ ਆਈ ਵਜੀ ਵਧਾਈ ਤਾ ਹੋਆ ਪਰਵਾਣੁ ॥

ਇਉ ਕਹੈ ਨਾਨਕੁ ਮਨ ਤੂੰ ਜੋਤਿ ਸਰੂਪੁ ਹੈ ਅਪਣਾ ਮੂਲੁ ਪਛਾਣੁ ॥5॥

ਮਨ ਤੂੰ ਗਾਰਬਿ ਅਟਿਆ ਗਾਰਬਿ ਲਦਿਆ ਜਾਹਿ ॥

ਮਾਇਆ ਮੋਹਣੀ ਮੋਹਿਆ ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਜੂਨੀ ਭਵਾਹਿ ॥

ਗਾਰਬਿ ਲਾਗਾ ਜਾਹਿ ਮੁਗਧ ਮਨ ਅੰਤਿ ਗਇਆ ਪਛੁਤਾਵਹੇ ॥

ਅਹੰਕਾਰੁ ਤਿਸਨਾ ਰੋਗੁ ਲਗਾ ਬਿਰਥਾ ਜਨਮੁ ਗਵਾਵਹੇ ॥

ਮਨਮੁਖ ਮੁਗਧ ਚੇਤਹਿ ਨਾਹੀ ਅਗੈ ਗਇਆ ਪਛੁਤਾਵਹੇ ॥

ਇਉ ਕਹੈ ਨਾਨਕੁ ਮਨ ਤੂੰ ਗਾਰਬਿ ਅਟਿਆ ਗਾਰਬਿ ਲਦਿਆ ਜਾਵਹੇ ॥6॥

ਮਨ ਤੂੰ ਮਤ ਮਾਣੁ ਕਰਹਿ ਜਿ ਹਉ ਕਿਛੁ ਜਾਣਦਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਿਮਾਣਾ ਹੋਹੁ ॥

ਅੰਤਰਿ ਅਗਿਆਨੁ ਹਉ ਬੁਧਿ ਹੈ ਸਚਿ ਸਬਦਿ ਮਲੁ ਖੋਹੁ ॥

ਹੋਹੁ ਨਿਮਾਣਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਅਗੈ ਮਤ ਕਿਛੁ ਆਪੁ ਲਖਾਵਹੇ ॥

ਆਪਣੈ ਅਹੰਕਾਰਿ ਜਗਤੁ ਜਲਿਆ ਮਤ ਤੂੰ ਆਪਣਾ ਆਪੁ ਗਵਾਵਹੇ॥

ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਭਾਣੈ ਕਰਹਿ ਕਾਰ ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਭਾਣੈ ਲਾਗਿ ਰਹੁ ॥

ਇਉ ਕਹੈ ਨਾਨਕੁ ਆਪੁ ਛਡਿ ਸੁਖ ਪਾਵਹਿ ਮਨ ਨਿਮਾਣਾ ਹੋਇ ਰਹੁ ॥7॥ 

(SGGS – Aasaa Mehla 3 – Page 441)

Man Tu Jot-e Sarop Hae Aapnaa Mool Pachhaan ||

Man Har Jee Tay-ray Naal Hae Gurmatee R-ang Maan ||

Mool Pachhaa-neh Taa-n Sah-u Jaa-neh Maran Jeevan Kee Sojhee Hoee ||

Gur Parsaadee Eak-o Jaa-nayh Taa-n Doojaa Bhaa-u Na Hoee ||

Man Saa-ant Aayee Vajee Vadhaayee Taa Hoaa Parvaan ||

Ioa-n Kahey Naanak Man Too-n Jot Saroop Hae Apnaa Mool Pachhaan || 5 ||

Man Too-n Gaarab At-iaa Gaarab Lad-iyaa Jaa-ih||

Maayaa Mohnee Mohiyaa Phir Phir Joonee Bha-vaa-ih ||

Gaar-ib Laagaa Jaa-ih Mugadh Man A-nt Ga-iyaa Pachh-u-taa-vaeh ||

Ahn-kaar Tris-naa Rog-u La-gaa Birthaa Janam Gavav-ih ||

Manmukh Mugadh Chay-teh Naa-hee Ag-gae Ga-i-yaa Pachh-u-taa-vaeh ||

Iao-n Kahey Naanak Man Too-n Gaarib At-iaa Gaarib Lad-iyaa Jaa-ih || 6 ||

Man Too-n Ma-t Maan Kar-ih J-I H-au

Kichh Jaan-daa Gurmukh Nimaanaa Ho-ah ||

Ant-ar A-gi-aan Ha-u Budh Hae Sach Sabad M-al Kh-oh ||

Ho-ah Nimaanaa Satguroo Ag-gae Ma-t Kichh Aap Lakhaa-vah-en ||

“O’ Man! You have the light of god in you; visualize the truth in your own heart. If you are intelligent enough, don’t blame others, look for your own shortcomings. Thus harmonized relationship between ourselves can be resurrected once again if only we desist from the practice of building preconceived opinions and images. One simple plan to make our family happier is to learn and practice to control Kaam (Lust), Krodh (Anger), Lobh (Greed), Moh (Selfish Love) and Hankaar (Ego) in our lives. By controlling Kaam one becomes a virtuous person, controlling Krodh one becomes a fighter to fight only against injustice, controlling Lobh one acquires the quality of contentment, Controlling Moh one learns to practice True love and by controlling Hankaar one acquires the quality of self-esteem with humility.”

(—ਚਲਦਾ– ——— Continued in next month’s issue)

ਲੋਕ ਤੰਤ੍ਰ ਦੇ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਹਨ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ

0

ਲੋਕ ਤੰਤ੍ਰ ਦੇ ਸਿਰਜਣਹਾਰ ਹਨ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ

ਗਿਆਨੀ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ (ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਆੱਫ ਐਜੁਕੇਸ਼ਨ)

ਭਾਰਤ ਵਾਸੀ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਗੁਲਾਮੀ ਦੀਆਂ ਜ਼ੰਜੀਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਕੜੇ ਪਏ ਸਨ ਇਸ ਲਈ ਹੌਲ਼ੀ-ਹੌਲ਼ੀ ਇੱਥੋਂ ਦੀ ਪਰਜਾ ਉੱਤੇ ਵਿਅਕਤੀਵਾਦ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਗਿਆ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਇਹ ਦੇਸ਼ ਵਿਅਕਤੀਵਾਦ ਦਾ ਹੀ ਹਾਮੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਕ ਪਾਸੇ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂਆਂ ਵੱਲੋਂ ਪੁਜਾਰੀਵਾਦ ਅਧੀਨ ਤੇ ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਇਕ ਪੁਰਖੀ ਰਾਜ ਦੀ ਰਾਜਸੀ ਗੁਲਾਮੀ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਹਿਨ ਕਰਨੀ ਪੈ ਗਈ। ਜਿਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਇੱਥੋਂ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਅਨੇਕਾਂ ਫਿਰਕੇ ਜਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਗਏ।  ਲਾਲਾ ਦੌਲਤ ਰਾਏ ਲਿਖਦੇ ਹਨ:-‘ਨ ਖੁਰਾਕ ਏਕ, ਨ ਲਿਬਾਸ ਏਕ, ਨ ਖੁਸ਼ੀ ਏਕ, ਨ ਗ਼ਮੀ ਏਕ, ਨ ਜ਼ੁਬਾਨ ਏਕ, ਨ ਇਖਲਾਕ ਏਕ।’

ਇਕ ਥਾਂ ਬੈਠ ਕੇ ਭੋਜਨ ਛਕਣਾ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਧਰਮ ਤੋਂ ਹੀਣੀ ਗੱਲ ਸੀ/ਹੈ।  ਭਾਰਤ ਵਰਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਕੌਮੀਅਤ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਖੰਭ ਲਾ ਕੇ ਉੱਡ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਗੁਰਮਤਿ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਵਿਅਕਤੀਵਾਦ ਧਾਰਮਿਕ ਪ੍ਰਬੰਧ (ਰਾਜ) ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ ਤੇ ਇਸ ਵਿਰੁਧ ਧਾਰਮਿਕ ਤੇ ਰਾਜਸੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤੀ: ‘‘ਮਾਣਸ ਖਾਣੇ ਕਰਹਿ ਨਿਵਾਜ॥  ਛੁਰੀ ਵਗਾਇਨਿ ਤਿਨ ਗਲਿ ਤਾਗ॥ ਤਿਨ ਘਰਿ ਬ੍ਰਹਮਣ ਪੂਰਹਿ ਨਾਦ॥  ਉਨ੍ਾ ਭਿ ਆਵਹਿ ਓਈ ਸਾਦ॥ ਕੂੜੀ ਰਾਸਿ ਕੂੜਾ ਵਾਪਾਰੁ॥ ਕੂੜੁ ਬੋਲਿ ਕਰਹਿ ਆਹਾਰੁ॥ ਸਰਮ ਧਰਮ ਕਾ ਡੇਰਾ ਦੂਰਿ॥ ਨਾਨਕ ! ਕੂੜੁ ਰਹਿਆ ਭਰਪੂਰਿ॥  (ਮ:੧/੪੭੧), ਲਬੁ ਪਾਪੁ ਦੁਇ ਰਾਜਾ ਮਹਤਾ, ਕੂੜੁ ਹੋਆ ਸਿਕਦਾਰੁ॥ ਕਾਮੁ ਨੇਬੁ ਸਦਿ ਪੁਛੀਐ, ਬਹਿ ਬਹਿ ਕਰੇ ਬੀਚਾਰੁ॥’’  (ਮ:੧/੪੬੮), ਆਦਿ।

ਕਲਗੀਧਰ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਧਾਰਮਿਕ ਗੁਲਾਮੀ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜੰਜੀਰਾਂ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ਲਈ ਸੰਸਾਰ ਸਾਹਮਣੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਚਾਨਣ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ ਕੀਤਾ: ‘‘ਸ੍ਰਾਵਗ ਸੁਧ ਸਮੂਹ ਸਿਧਾਨ ਕੇ, ਦੇਖਿ ਫਿਰਿਓ ਘਰਿ ਜੋਗਿ ਜਤੀ ਕੇ॥ ਸੂਰ ਸੁਰਾਰਦਨ ਸੁਧ ਸੁਧਾਦਿਕ, ਸੰਤ ਸਮੂਹ, ਅਨੇਕ ਮਤੀ ਕੇ॥ ਸਾਰੇ ਹੀ ਦੇਸ ਕੋ ਦੇਖਿ ਰਹਿਯੋ ਮਤ, ਕੋਊ ਨ ਦੇਖੀਅਤ ਪ੍ਰਾਨ ਪਤੀ ਕੇ॥  ਸ੍ਰੀ ਭਗਵਾਨ ਕੀ ਭਾਇ ਕ੍ਰਿਪਾ ਹੂੰ ਤੇ, ਏਕ ਰਤੀ ਬਿਨੁ, ਏਕ ਰਤੀ ਕੇ॥… ਜੀਤ ਫਿਰੇ ਸਭ ਦੇਸ ਦਿਸਾਨ ਕੋ, ਬਾਜਤ ਢੋਲ ਮ੍ਰਿਦੰਗ ਨਗਾਰੇ॥ ਗੁੰਜਤ ਗੂੜ ਗਜਾਨ ਕੇ ਸੁੰਦਰ, ਹਿੰਸਤ ਹੀ ਹਯ ਰਾਜ ਹਜਾਰੇ॥  ਭੂਤ ਭਵਿਖ ਭਵਾਨ ਕੇ ਭੂਪਤਿ, ਕਉਨ ਗਨੈ ਨਹੀ ਜਾਤ ਬਿਚਾਰੇ॥  ਸ੍ਰੀਪਤਿ ਸ੍ਰੀ ਭਗਵਾਨ ਭਜੇ ਬਿਨੁ, ਅੰਤ ਕੋ ਅੰਤ ਕੇ ਧਾਮ ਸਿਧਾਰੇ॥’’ (ਅਕਾਲ ਉਸਤਤਿ)

‘ਪੰਥ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ: ‘ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ’, ਪਹਿਲਾਂ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਦੇ ਮੁਖੋਂ ਕਹਿਣ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਘਰ ਕਿਸ ਦਾ ?  ਪੰਥ ਦਾ।  ਇਹ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕਿਸ ਦੀ ?  ਪੰਥ ਦੀ।  ਇਹ ਹੁਕਮ ਕਿਸ ਦਾ ?  ਪੰਥ ਦਾ, ਆਦਿ। 

ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਗੁਰਮਤਿ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ‘‘ਸਾਧ ਸਮੂਹ ਪ੍ਰਸੰਨ ਫਿਰੈ ਜਗਿ, ਸਤ੍ਰ ਸਬੈ ਅਵਿਲੋਕ ਚਪੈਂਗੇ॥’’ ਅਨੁਸਾਰ ਨਿੱਜੀ ਅਧਿਕਾਰ ਨੂੰ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਕੇ ਸਮੁੱਚੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਉੱਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਵਿੱਚੋਂ ਕੌਮੀਅਤ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ। ਇਸ ‘ਪੰਥ’ ਸ਼ਬਦ ਨੇ ਸਾਡੀ ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ ਦਸ਼ਾ ਹੀ ਬਦਲ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਸਾਡੇ ਵਿੱਚ ਉਹ ਤਾਕਤ ਆ ਗਈ ਜੋ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ ਸੀ। ਕਲਗੀਧਰ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਪੰਥ ਉੱਤੇ ਇੰਨ੍ਹਾ ਮਾਣ ਕੀਤਾ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਉਸਤਤੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੀਤੀ: ‘‘ਜੁਧ ਜਿਤੇ ਇਨਹੀ ਕੇ ਪਰਸਾਦਿ, ਇਨ ਹੀ ਕੇ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਸੁ ਦਾਨ ਕਰੇ। ਅਘ ਅਉਘ ਟਰੇ ਇਨਹੀ ਕੇ ਪਰਸਾਦਿ, ਇਨ ਹੀ ਕਿ ਕਿਰਪਾ, ਸਭ ਸਤ੍ਰ ਮਰੇ॥’’ ਸਤ੍ਯ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਆਖ ਦਿੱਤਾ: ‘‘ਇਨ ਹੀ ਕੀ ਕਿਰਪਾ ਕੇ ਸਜੇ ਹਮ ਹੈਂ, ਨਹੀਂ ਮੋ ਸੋ ਗਰੀਬ ਕਰੋਰ ਪਰੇ॥’’

ਸੋ ਇਸ ‘ਖਾਲਸਾ ਪੰਥ’ ਦਾ ਸਿੱਖ ਸਭਿਆਚਾਰ, ਵਿਅਕਤੀ ਵਾਦ (ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਹੋਵੇ) ਨੂੰ ਖੰਡਨ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਆਦਰਸ਼ ਸਰਬੱਤ ਦਾ ਭਲਾ ਮੰਗਣਾ ਹੈ।  ਗੁਰਮਤਿ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਇਕ ਫਿਕਰੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅੰਕਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਕਿਰਤ ਕਰਨਾ, ਨਾਮ ਜਪਣਾ, ਵੰਡ ਛਕਣਾ।’

ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਇਕ ਬਾਟੇ ਵਿੱਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਾ ਕੇ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਚਲੀਆਂ ਆ ਰਹੀਆਂ ਊਚ ਨੀਚਤਾ ਦੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ ਜਾਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵਿੱਚੋਂ ਪੁੱਟ ਦਿੱਤੀਆ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਬੱਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਪੰਜਾਂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਤੋਂ ਆਪ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕ ਕੇ ‘ਗੁਰੂ’ ਤੇ ‘ਚੇਲੇ’ ਦੇ ਵਿਤਕਰੇ ਨੂੰ ਹੀ ਮਿਟਾ ਕੇ ਖਾਲਸੇ ਨਾਲ ਅਭੇਦ ਹੋ ਗਏ। ਪੰਥ ਅਤੇ ਸੰਗਤ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।  ਸੰਗਤ ਦੀ ਉੱਚ ਪਦਵੀ ਹੇਠਾਂ ਅੰਕਿਤ ਸਵਈਏ ਤੋਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ: ‘‘ਸੇਵ ਕਰੀ ਇਨਹੀ ਕੀ ਭਾਵਤ, ਅਉਰ ਕੀ ਸੇਵ ਸੁਹਾਤ ਨ ਜੀਕੋ॥  ਦਾਨ ਦਯੋ ਇਨਹੀ ਕੋ ਭਲੋ, ਅਰੁ ਆਨ ਕੋ ਦਾਨ ਨ ਲਾਗਤ ਨੀਕੋ॥  ਆਗੈ ਫਲੈ ਇਨਹੀ ਕੋ ਦਯੋ, ਜਗ ਮੈ ਜਸੁ ਅਉਰ ਦਯੋ ਸਭ ਫੀਕੋ॥ ਮੋ ਗ੍ਰਿਹ ਮੈ ਤਨ ਤੇ ਮਨ ਤੇ, ਸਿਰ ਲਉ ਧਨ ਹੈ ਸਬ ਹੀ ਇਨਹੀ ਕੋ॥ ੩॥’’ (ਖਾਲਸਾ ਮਹਿਮਾ) ਇਸ ਦਾ ਭਾਵ ਬੜਾ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀਵਾਦ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ।  ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਰਾਜਸੀ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਤਾਕਤ ਲੋਕਾਂ ਹੱਥ ਹੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਲੋਕਤੰਤ੍ਰ ਦੇ ਹਾਮੀ ਅਤੇ ਇਕ ਪੁਰਖੀ ਰਾਜ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਰਹੇ ਹਨ।

ਸੋ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਵੀਚਾਰਧਾਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਸਿੱਟਾ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕਤੰਤ੍ਰ ਜਾਂ ਰਾਜ ਸ਼ਕਤੀ ਉਦੋਂ ਤੱਕ ਆਪਣੇ ਆਦਰਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਆਮ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਆਚਰਨ ਉੱਚਾ ਕਰਨ ਦਾ ਇਹ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਇਸ ਲਈ ਮਨੁੱਖੀ ਆਚਰਨ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਕਰਨ ਲਈ ਧਰਮ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।

ਆਧੁਨਿਕ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਦੂਸਰਾ ਸਿਧਾਂਤ ਰਾਸ਼ਟਰੀਵਾਦ ਹੈ ਇਸ ਵਿੱਚ ਗੁਣ ਤੇ ਔਗੁਣ ਦੋਨੋਂ ਹਨ। ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ, ਕੌਮ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸਾਂਝੇ ਹਿਤਾਂ ਲਈ ਆਪਣੇ ਜਾਤੀ ਹਿਤ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦੇਣਾ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਆਪਾ ਵਾਰਨਾ।  ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦੀ ਬਣਨਾ ਚੰਗੀ ਗੱਲ ਹੈ ਪਰ ਇਸ ਨਾਲ ਵੀ ਕੁਰਾਹੇ ਪਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਨਾਲ ਬੰਦੇ ਦਾ ਝੁਕਾਅ ਕਿਸੇ ਇਕ ਦੇਸ਼ ਵੱਲ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧੜੇ ਵੱਲ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ‘‘ਦੇਸ ਔਰ ਨ ਭੇਸ ਜਾਕਰ, ਰੂਪ ਰੇਖ ਨ ਰਾਗ॥ ਜਤ੍ਰ ਤਤ੍ਰ ਦਿਸਾ ਵਿਸਾ, ਹੋਇ ਫੈਲਿਉ ਅਨੁਰਾਗ॥’’ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾ ਕੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਤੋਂ ਵੀ ਉੱਪਰ ਮਾਨਵਤਾ ਦੇ ਭਲੇ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਬੜੀ ਉਦਾਰਤਾ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ।  ਹਰ ਇੱਕ ਸਮਾਜ ਕੁਝ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਪਰਿਵਾਰ, ਕਿਰਤੀ ਸੰਘ, ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਪ੍ਰਦਾਵਾਂ ਆਦਿ।  ਹਰ ਆਦਮੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਗਠਨਾਂ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਚੱਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਗਰੁੱਪ ਦੀ ਵਫਾਦਾਰੀ ਪਾਲ਼ਦਾ ਹੈ ਫਿਰ ਉਸ ਲਈ ਰਾਜ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਵਫ਼ਾਦਾਰ ਹੋਣਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਫ਼ਰਜ਼ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਲੁੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਜਦੋਂ ਇਕ ਦੇਸ਼ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਅਤਿਆਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਅਜਿਹੇ ਰਾਸ਼ਟਰਵਾਦ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਵੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਵੈਰੀ ਹੋ ਨਿਬੜਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਬਹੁਤ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਖੋਹਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਨੂੰ ਵੀ ਜ਼ੁਲਮ ਰਾਜ ਕਹਿਣਾ ਪਏਗਾ।

ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ‘‘ਗਰਬ ਗੰਜਨ ਦੁਸਟ ਭੰਜਨ, ਮੁਕਤਿ ਦਾਇਕ ਕਾਮ॥’’ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵੱਲ ਹਮਦਰਦੀ ਜਤਾਈ ਹੈ।  ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ‘‘ਦੁਸਟ ਸਭਨ ਕੋ ਮੂਲਿ ਉਪਾੜਨ॥’’ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਲਾ ਕੇ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਤਿਆਚਾਰ ਦੀ ਵਿਰੋਧਤਾ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਗੁਰਮਤਿ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਹੀ ‘‘ਏਕ ਪਿਤਾ ਏਕਸ ਕੇ ਹਮ ਬਾਰਿਕ॥’’ ਜਾਂ ‘‘ਬਿਸਰਿ ਗਈ, ਸਭ ਤਾਤਿ ਪਰਾਈ ॥  ਜਬ ਤੇ, ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਮੋਹਿ ਪਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥  ਨਾ ਕੋ ਬੈਰੀ, ਨਹੀ ਬਿਗਾਨਾ; ਸਗਲ ਸੰਗਿ ਹਮ ਕਉ ਬਨਿ ਆਈ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੨੯੯) ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖੀ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਇਕ ਸੰਗਤ ਅਤੇ ਇੱਕ ਪੰਗਤ ਵਿੱਚ ਜੋੜਿਆ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿਧਾਂਤਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਪਰਪੱਕ ਕਰਨ ਲਈ ਕਲਗੀਧਰ ਜੀ ਨੇ ‘‘ਕੋਊ ਭਇਓ ਮੁੰਡੀਆ ਸੰਨਿਆਸੀ, ਕੋਊ ਜੋਗੀ ਭਇਓ ਕੋਊ ਬ੍ਰਹਮਚਾਰੀ, ਕੋਊ ਜਤੀ ਅਨੁਮਾਨਬੋ॥ ਹਿੰਦੂ ਤੁਰਕ ਕੋਊ ਰਾਫਿਜੀ ਇਮਾਮ ਸਾਫੀ, ਮਾਨਸ ਕੀ ਜਾਤਿ ਸਬੈ ਏਕੈ ਪਹਚਾਨਬੋ॥ ਕਰਤਾ ਕਰੀਮ ਸੋਈ, ਰਾਜਿਕ ਰਹੀਮ ਓਈ, ਦੂਸਰੋ ਨ ਭੇਦ ਕੋਈ, ਭੂਲਿ ਭ੍ਰਮ ਮਾਨਬੋ॥ ਏਕ ਹੀ ਕੀ ਸੇਵ, ਸਭ ਹੀ ਕੋ ਗੁਰਦੇਵ ਏਕ, ਏਕ ਹੀ ਸਰੂਪ ਸਬੈ ਏਕੈ ਜੋਤਿ ਜਾਨਬੋ ॥੧੫॥ (ਅਕਾਲ ਉਸਤਤਿ) ਵਾਲੀ ਉੱਚੀ-ਸੁੱਚੀ ਨਸੀਹਤ ਬਖ਼ਸ਼ੀ।

ਅੱਜ ਦੀ ਨਵੀਂ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਤੀਜਾ ਪੱਖ ਜਾਂ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ: ‘ਸਮਾਜਵਾਦ’, ਅੱਜ ਦੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਸਮਾਜਵਾਦ ਦੇ ਬਾਨੀ ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ (Karl marx) ਹਨ ਇਸ ਦੇ ਦੋ ਵੱਡੇ ਨਿਸ਼ਾਨੇ ਹਨ ਇਕ ‘ਕਿਰਤੀ ਨਾਲ ਇਨਸਾਫ਼’ ਦੂਜਾ ‘ਦੌਲਤ ਦੀ ਸਮਾਨ ਵੰਡ’। ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ਨਾਲੋਂ ਬਹੁਤ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਨਾਲੋਂ ਵਧੀਆ ਸਮਾਜਵਾਦ ਗੁਰਮਤਿ ਨੇ ਅਰੰਭਿਆ ਤੇ ਪਰਚਾਰਿਆ: ‘‘ਪ੍ਰਿਥਮੇ ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਜੀ ਕੀ ਅਰਦਾਸ ਹੈ ਜੀ, ਸਰਬੱਤ ਖਾਲਸਾ ਜੀ ਕੋ, ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਚਿਤ ਆਵੇ॥ ਚਿਤ ਆਵਨ ਕਾ ਸਦਕਾ, ਸਰਬ ਸੁਖ ਹੋਵੇ॥ .. ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ॥ ਤੇਰੇ ਭਾਣੇ ਸਰਬਤ ਦਾ ਭਲਾ॥’’

ਕਲਗੀਧਰ ਸਾਹਿਬ ਇਕ ਵਿਹਲੜ ਜਾਂ ਕਿਰਤ ਵਿਹੂਣੇ ਮਨੁੱਖ ਹੱਥੋਂ ਪਾਣੀ ਪੀਣਾ ਵੀ ਮਨ ਨੂੰ ਅਸ਼ਾਂਤ ਕਰ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਕਾਰਜ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਸਮਾਜਵਾਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਦੋਨੋਂ ਆਦਰਸ਼ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹਨ, ਜੋ ਕਾਰਲ ਮਾਰਕਸ ਨੇ ਦਿੱਤੇ ਹਨ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਇਕ ਹੋਰ ਉੱਚਾ ਆਦਰਸ਼ ਨਾਮ ਜਪਣਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਾਮ ਦਾ ਜਾਪ ਹੀ ਹੈ ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚੋਂ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੈਲ਼ ਤੇ ਹਉਮੈ ਕੱਢਦਾ ਹੈ: ‘‘ਹਉਮੈ ਬੂਝੈ, ਤਾ ਦਰਿ ਸੂਝੈ॥’’ ਅਤੇ ‘‘ਮਾਤੇ ਮਤੰਗ ਜਰੇ ਜਰ ਸੰਗ, ਅਨੂਪ ਉਤੰਗ ਸੁਰੰਗ ਸਵਾਰੇ॥ ਕੋਟਿ ਤੁਰੰਗ ਕੁਰੰਗ ਸੇ ਕੂਦਤ, ਪਉਨ ਕੇ ਗਉਨ ਕੋ ਜਾਤ ਨਿਵਾਰੇ॥  ਭਾਰੀ ਭੁਜਾਨ ਕੇ ਭੂਪ ਭਲੀ ਬਿਧਿ, ਨਿਆਵਤ ਸੀਸ, ਨ ਜਾਤ ਬਿਚਾਰੇ॥ ਏਤੇ ਭਏ ਤੋ ਕਹਾ ਭਏ ਭੂਪਤਿ ? ਅੰਤ ਕੋ ਨਾਗੇ  ਹੀ ਪਾਇ ਪਧਾਰੇ ॥੨॥੨੨॥ (ਅਕਾਲ ਉਸਤਤਿ) ਵਾਲੀ ਬਿਬੇਕਤਾ ਬਖਸ਼ਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ।  ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖ ਉੱਚੀ ਜੀਵਨ ਪਦਵੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੋਇਆ ‘ਕਿਰਤ ਕਰਨੀ, ਵੰਡ ਛਕਣ’ ਵਾਲੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ‘ਨਾਮ ਜਪਣ’ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ।  ‘ਨਾਮ ਜਪਣ’ ਨਾਲ ਆਤਮਿਕ ਉੱਨਤੀ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਰਾਜ (State) ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਸ਼ਕਤੀ ਦੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ (Power System) ਹੀ ਨਾ ਮੰਨ ਲਿਆ ਜਾਏ ਬਲਕਿ ਇਖ਼ਲਾਕ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੁੱਖ ਰੱਖਿਆ ਜਾਏ। ਅੱਜ ਕਲ੍ਹ ਦੀ ਰਾਜਸੀ ਪ੍ਰਣਾਲੀ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਢਾਂਚੇ ਵਿੱਚ ਇਹੋ ਵੱਡੀ ਖਾਮੀ ਹੈ ਕਿ ਸਿਆਸਤ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਧੰਦਿਆਂ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਇਖ਼ਲਾਕ ਨਾਲੋਂ ਤੋੜ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਅਜੋਕੇ ਲੋਕ ਰਾਜ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਵੀ ਅਤਿਆਚਾਰ ਲੁੱਟ-ਖਸੁੱਟ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਈ।  Business is Business ਕਹਿ ਕੇ ਹਰ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਲੁਟ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਬਣਾ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿਆਸਤ ਜਾਂ ਰਾਜ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ‘ਧਰਮ’ ਤੋਂ ਵੱਖਰਾ ਕਰਕੇ ਰਾਜ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਾਲੀ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਜਾਇਜ਼ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਲੋਕ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸ਼ਰਮ ਦੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਆਪਣੇ ਅਸੂਲ ਬਦਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਕਿਸਮ ਦਾ ਜ਼ੁਲਮ ਕਰਦਿਆਂ ਡਰਦੇ ਨਹੀਂ।  ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਨੰਗੀ ਲੁੱਟ-ਖਸੁੱਟ ਵਿਰੁੱਧ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤੀ, ‘‘ਰਾਜੇ ਚੁਲੀ ਨਿਆਵ ਕੀ..॥’’ ਵਾਲੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਅਮਲੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਮਝਾਇਆ ਅਤੇ ‘‘ਇਨ ਹੀ ਸੇ ਰਾਜੇ ਉਪਜਾਉ॥’’ ਵਾਲੇ ਸਿਧਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਜਸੀ ਸ਼ਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸਮਝੀ ਤਾਂ ਕਿ ਸਦਾਚਾਰਕ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕੇ।  ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਤੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਤਲਵਾਰ ਚੁੱਕਣੀ ਇਕ ਆਦਰਸ਼ ਹੈ। ਕਲਗੀਧਰ ਜੀ ਦਾ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ: ‘‘ਬ-ਲਾਚਾਰਗੀ ਦਰ ਮਿਯਾਂ ਆਮਦਮ॥ ਬ-ਤਦਬੀਰਿ ਤੀਰੋ ਤੁਫ਼ੰਗ ਆਮਦਮ॥’’ (ਜਫ਼ਰਨਾਮਾ) ਭਾਵ ਹੇ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਮੈਨੂੰ ਮਜਬੂਰਨ ਜੰਗ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਆਉਣਾ ਪਿਆ, ਤੀਰ ਕਮਾਨਾਂ (ਬੰਦੂਕਾਂ) ਆਦਿ ਸ਼ਸਤਰ ਵਰਤਣੇ ਪਏ ਕਿਉਂਕਿ ‘‘ਚੂੰ ਕਾਰ ਅਜ ਹਮਾ ਹੀਲਤੇ ਦਰਿ ਗੁਜਸਤ॥ ਹਲਾਲ ਅਸਤ ਬੁਰਦਨ ਬ-ਸ਼ਮਸ਼ੀਰਿ ਦਸਤ॥’’ ਭਾਵ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਅਨਿਆਇ (ਅਤਿਆਚਾਰ) ਸਾਰੇ ਹੀਲੇ ਉਪਾਵਾਂ ਤੋਂ ਲੰਘ ਜਾਣ ਤਾਂ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਤਲਵਾਰ ਲੈਣਾ ਜਾਇਜ਼ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਹਰ ਇਕ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਧਾਰਮਿਕ ਅਜ਼ਾਦੀ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਕਲਗੀਧਰ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤਾ ਲੋਕਤੰਤ੍ਰੀ ਖਾਲਸਾ; ਪੁਜਾਰੀਵਾਦ ਤੇ ਵਿਅਕਤੀਵਾਦ ਭਾਵ ਇਕ ਪੁਰਖੀ ਰਾਜ ਦਾ ਵਿਰੋਧੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕਿਰਤੀ, ਨਾਮ-ਜਪਣਾ ਤੇ ਵੰਡ ਛਕਣ ਵਾਲੇ ਸਮਾਜਵਾਦ ਦਾ ਹਾਮੀ ਹੈ। ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਤੰਤ੍ਰ ਦਾ ਹਮਾਇਤੀ ਬੰਦਾ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਸਾਂਝੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਪੂਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਤੱਕ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰ ਦੇਣ ਨੂੰ ਤੁੱਛ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਸਮਝਦਾ ਹੈ ਇਸ ਲਈ ਅੱਜ ਵੀ ਲੋਕਤੰਤ੍ਰੀ-ਢਾਂਚੇ ਜਾਂ ਰਾਜ ਪ੍ਰਬੰਧ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪੁਰਖੀ ਰਾਜ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।  ਸਿਆਸਤ ਜਾਂ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਜਹੀਰੀ ਇਖ਼ਲਾਖ (ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਕਿਰਦਾਰ) ’ਤੇ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ‘‘ਕੂੜ ਦੀ ਪਾਲਿ॥’’ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਤੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਆਓ, ਸਿਆਸਤ ਤੇ ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਦੀ ਅੱਗ ਵਿੱਚ ਸੜ ਰਹੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਭਲੇ ਨੂੰ ਲੋਚਦਿਆਂ ਪਰਮਾਤਮਾ ਅੱਗੇ ਜੋਦੜੀ ਕਰੀਏ ਤੇ ਕਲਗੀਧਰ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਾਈ ਗਈ ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ ਵਾਲੇ ਨਿਯਮ ’ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦੇਂਦੇ ਹੋਏ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕਰੀਏ: ‘‘ਏਕੈ ਨੈਨ, ਏਕੈ ਕਾਨ, ਏਕੈ ਦੇਹ, ਏਕੈ ਬਾਨ; ਖਾਕ ਬਾਦ ਆਤਿਸ, ਔ ਆਬ ਕੋ ਰਲਾਉ ਹੈ॥’’ (ਅਕਾਲ ਉਸਤਤਿ) ਭਾਵ ਸਭ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ, ਕੰਨ, ਸਰੀਰ ਤੇ ਬੋਲਣ ਸ਼ਕਤੀ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਹਨ (ਕਿਉਂਕਿ ਸਭ ਦੀ ਰਚਨਾ) ਮਿੱਟੀ (ਧਰਤੀ), ਹਵਾ, ਅੱਗ ਤੇ ਜਲ ਆਦਿ ਤੱਤਾਂ ਤੋਂ ਬਣੀ ਹੋਈ ਹੈ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਸੰਤ/ਸੰਤੁ/ਸੰਤਿ’ ਸ਼ਬਦ; ਪੈਰੋਕਾਰ, ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਰੱਬ ਦੇ ਲਖਾਇਕ

0

ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਸੰਤ/ਸੰਤੁ/ਸੰਤਿ’ ਸ਼ਬਦ; ਪੈਰੋਕਾਰ, ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਰੱਬ ਦੇ ਲਖਾਇਕ

ਗਿਆਨੀ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ

ਗੁਰਬਾਣੀ ਸ਼ਬਦ ਵਿਚਾਰ ਨਾਲ਼ ਗਹਿਰੀ ਰੁਚੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲ਼ੇ ਗੁਰਸਿੱਖ, ਇਹ ਭਲੀ-ਭਾਂਤ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਸ਼ਬਦ, ਜੋ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਅਕਤੀ, ਗੁਰੂ ਜਾਂ ਰੱਬ ਪ੍ਰਥਾਇ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਈ ਨਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ਼ (ਭਾਵ ਬੰਦੇ ਦਾ ਕਿਰਦਾਰ ਵੇਖ) ਸੰਗਤਾਂ ’ਚ ਉਸ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਭਾਵਾਰਥਾਂ ਬਾਰੇ ਦੁਬਿਧਾ, ਨਾ ਪੱਖੀ ਸੋਚ ਜਾਂ ਵਿਵਾਦ ਜਨਮ ਲੈ ਸਕਦਾ ਹੈ।  ਕੋਈ ਵੀ ਕੌਮ ਅਜਿਹੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦੇਵੇਗੀ ਕਿ ਇੱਕ ਆਮ ਵਿਅਕਤੀ; ਕਿਸੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਸਤਿਕਾਰਮਈ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਨਾਲ਼ ਆਪ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਣਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰੇ। ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ਬੰਦਾ ਉਸੇ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਦੁਰਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰਨਾ ਲੋਚਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਆਸਥਾ ’ਚ ਅਹਿਮ ਸਥਾਨ ਰੱਖਦਾ ਹੋਵੇ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਸੰਤ, ਭਗਤ, ਬ੍ਰਹਮਗਿਆਨੀ, ਗੁਰੂ, ਮਹਾਤਮਾ ਆਦਿ। ਅਜਿਹੇ ਬੰਦੇ ਆਪਣੇ ਲਈ ‘ਪਾਖੰਡੀ, ਕਰਮਕਾਂਡੀ, ਪੂਜਾਰੀ, ਮਸੰਦ’ ਆਦਿਕ ਨਾ ਪੱਖੀ ਸ਼ਬਦ ਨਹੀਂ ਚੁਣਦੇ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ ਕੁਝ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਗੁਰਮਤਿ ’ਚ ਖ਼ਾਸ ਮਹੱਤਵ ਰੱਖਦੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਪਾਖੰਡੀ’ ਭਾਵ ਪਾਪਾਂ ਨੂੰ ਖੰਡਨ (ਨਾਸ਼) ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ, ‘ਪੂਜਾਰੀ’ ਭਾਵ ਰੱਬ ਦਾ ਆਸ਼ਕ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ

(1). ਸੋ ਪਾਖੰਡੀ; ਜਿ ਕਾਇਆ ਪਖਾਲੇ ॥ ਕਾਇਆ ਕੀ ਅਗਨਿ; ਬ੍ਰਹਮੁ ਪਰਜਾਲੇ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੯੫੨) ਭਾਵ ਅਸਲ ਓਹੀ ਪਾਖੰਡੀ ਹੈ ਜੋ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ (ਅੰਦਰੋਂ) ਪਾਪ ਧੋਂਦਾ ਅਤੇ ਅੰਦਰ ਰੱਬੀ ਜੋਤਿ ਜਗਾਂਦਾ ਹੈ।

(2). ਠਾਕੁਰ ਕਾ ਸੇਵਕੁ ਆਗਿਆਕਾਰੀ ॥ ਠਾਕੁਰ ਕਾ ਸੇਵਕੁ, ਸਦਾ ਪੂਜਾਰੀ ॥’’ (ਸੁਖਮਨੀ/ਮਹਲਾ ੫/ ਪੰਨਾ ੨੮੫)

ਗੁਰਮਤਿ ’ਚ ‘ਸੰਤ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ‘ਭਗਤ, ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਰੱਬ’ ਪ੍ਰਥਾਇ ਹੈ। ਸਿਧਾਂਤਕ ਪੱਖੋਂ ਵੇਖਿਆਂ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਇੱਕੋ ਸ਼ਬਦ ‘ਪੈਰੋਕਾਰ’ (ਭਾਵ ਪਿੱਛੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲ਼ੇ ਜਾਂ ਚੇਲੇ/ਸਿੱਖ), ‘ਰਹਿਨੁਮਾ’ (ਭਾਵ ਅੱਗੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲ਼ੇ ਜਾਂ ਗੁਰੂ) ਅਤੇ ‘ਰੱਬ’ ਬਾਰੇ ਸਾਂਝਾ ਵਰਤਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਸੇ ਪੈਂਡੇ ਦਾ ਸੰਕੇਤਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਬਲਕਿ ‘ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੀ ਮੰਜ਼ਲ’ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਉਤਾਂਹ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਪੜਾਅ ਨਹੀਂ ਬਚਦਾ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਆਪਣੇ ਲਈ ‘ਸੰਤ’ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਪੜਾਅ (ਆਤਮਕ ਅਵਸਥਾ) ਨੂੰ ਚੌਥੇ ਪਦ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਿਆ ਦਰਸਾ ਰਹੇ ਹਨ, ‘‘ਕਿਆ ਅਪਰਾਧੁ ਸੰਤਿ (ਨੇ) ਹੈ ਕੀਨ੍ਾ ॥ ਬਾਂਧਿ ਪੋਟ; ਕੁੰਚਰ ਕਉ ਦੀਨ੍ਾ ॥… ਕਹਿ ਕਬੀਰ ਹਮਰਾ ਗੋਬਿੰਦੁ ॥ ਚਉਥੇ ਪਦ ਮਹਿ; ਜਨ ਕੀ ਜਿੰਦੁ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੮੭੦), ਇਹ ਵੀ ਸੱਚ ਹੈ ਕਿ ‘ਸੰਤ’ ਪਦ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਜਨਮ ਤੋਂ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਆਈ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ‘ਭਗਵੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ-ਸੰਤ’ ਬਾਰੇ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ‘‘ਓਇ ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਤ ਨ ਆਖੀਅਹਿ; ਬਾਨਾਰਸਿ ਕੇ ਠਗ ॥੧॥ ਐਸੇ ਸੰਤ; ਨ ਮੋ ਕਉ ਭਾਵਹਿ ॥ ਡਾਲਾ ਸਿਉ ਪੇਡਾ ਗਟਕਾਵਹਿ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੪੭੬), ‘ਸੰਤ’ ਪ੍ਰਥਾਇ ਭਗਤ ਜੀ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਨਕਾਰਾਤਮਿਕ ਸੋਚ ਕਿਉਂ ਬਣੀ ? ਕਿਉਂਕਿ ਲੁਕਾਈ ਨੇ ‘ਸੰਤ’ ਨੂੰ ਅਥਾਹ ਮਾਣ-ਸਤਿਕਾਰ ਨਾਲ਼ ਵੇਖਿਆ ਸੀ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭੱਟ ਭਿੱਖਾ ਜੀ ‘ਸੰਤ’ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਕਰਦੇ-ਕਰਦੇ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ’ਚ ਆਉਂਦੇ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ‘‘ਰਹਿਓ ਸੰਤ ਹਉ ਟੋਲਿ; ਸਾਧ ਬਹੁਤੇਰੇ ਡਿਠੇ ॥’’ (ਸਵਈਏ ਮਹਲੇ ਤੀਜੇ ਕੇ /ਭਟ ਭਿਖਾ/੧੩੯੬), ਸੋ ਸੰਗਤਾਂ ’ਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਣਨ ਲਈ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਸੰਤ ਸਮਾਜ ਵਾਙ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ’ਚ ਵੀ ‘ਸੰਤ’ ਪਦ ਦੀ ਦੁਰਵਰਤੋਂ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਈ ਹੈ।  ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਵਾਙ ਕਈ ਗੁਰਸਿੱਖ; ਅਖੌਤੀ ਸੰਤਾਂ ਦੀਆਂ ਊਣਤਾਈਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ।

ਕੁਝ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਮੰਨਣਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਸੰਤ’ ਸ਼ਬਦ ਕੇਵਲ ‘ਗੁਰੂ’ ਅਤੇ ‘ਰੱਬ’ ਪ੍ਰਥਾਇ ਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ਸਹੀ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਪੈਰੋਕਾਰ’ (ਚੇਲੇ) ਲਈ ਵੀ ‘ਸੰਤ’ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਪੂਰਾ ਗੁਰੁ; ਅਖੵਓ ਜਾ ਕਾ ਮੰਤ੍ਰ ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦ੍ਰਿਸਟਿ ਪੇਖੈ; ਹੋਇ ਸੰਤ ॥’’ (ਸੁਖਮਨੀ/ਮਹਲਾ ੫/੨੮੭), ਇਸੇ ਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਅਖੌਤੀ ਸੰਤ ਉਠਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਗੁਰਬਾਣੀ ਆਪ ਹੀ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਰਾਜ਼ ਵੀ ਓਹੀ ਸਮਝਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਲਿਖਤ ਨਿਯਮਾਂ ਬਾਰੇ ਥੋੜ੍ਹੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਰੱਖਦਾ ਹੋਵੇ।

ਕੁਝ ਕੁ ਗੁਰਬਾਣੀ ਲਿਖਤ ਨਿਯਮ: ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ ਨਾਂਵ ਸਦਾ ਅੰਤ ਔਂਕੜ (‘ਨਾਨਕੁ’ ਵਾਙ) ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਬੰਧਕੀ ਚਿੰਨ੍ਹ (ਕਾ, ਕੇ, ਕੈ, ਕੀ, ਦਾ, ਦੈ, ਦੀ, ਨਾਲਿ, ਵਿਚਿ, ਅੰਦਰਿ, ਅੰਤਰਿ, ਊਪਰਿ, ਸੰਗਿ, ਕਉ, ਪਹਿ, ਹੂ, ਵਿਹੂਣਾ, ਬਿਨਾ, ਬਾਝੁ ਆਦਿ) ‘ਨਾਨਕੁ’ ਨੂੰ ਅੰਤ ਮੁਕਤਾ (ਨਾਨਕ) ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਸੰਬੋਧਨ ਪੱਖੋਂ ‘ਹੇ ਨਾਨਕ !’ ਪੁਕਾਰਿਆਂ ਵੀ ‘ਨਾਨਕੁ’ ਤੋਂ ‘ਨਾਨਕ’ ਸਰੂਪ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦ ਕੁਝ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਤਦ ਇਸ ’ਚੋਂ 4 ਸੰਬੰਧਕੀ (ਨੇ, ਨਾਲ਼/ਰਾਹੀਂ, ਵਿੱਚ/ਉੱਤੇ, ਤੋਂ) ਚਿੰਨ੍ਹ ਮਿਲਦੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ

‘ਗੁਰਿ+ਨਾਨਕਿ’ (ਨੇ) ਮੇਰੀ ਪੈਜ ਸਵਾਰੀ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੮੦੬)

‘ਨਾਨਕਿ’ (ਨੇ) ਰਾਜੁ ਚਲਾਇਆ; ਸਚੁ ਕੋਟੁ ਸਤਾਣੀ ਨੀਵ ਦੈ ॥ (ਬਲਵੰਡ ਸਤਾ/੯੬੬)

ਗੁਰ ‘ਪ੍ਰਸਾਦਿ’॥ (ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਦੀ ਮਿਹਰ ਨਾਲ਼)

ਗਾਵੀਐ ਸੁਣੀਐ; ‘ਮਨਿ’ (’ਚ) ਰਖੀਐ ਭਾਉ ॥ (ਜਪੁ)

ਮੰਨੈ; ‘ਮੁਹਿ’ (ਉੱਤੇ) ਚੋਟਾ ਨਾ ਖਾਇ ॥ (ਜਪੁ)

ਜੈ ‘ਤਨਿ’ (ਤੋਂ) ਬਾਣੀ ਵਿਸਰਿ ਜਾਇ ॥  ਜਿਉ ਪਕਾ ਰੋਗੀ ਵਿਲਲਾਇ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੬੬੧)

ਹਿਰਦੈ ਨਾਮੁ, ਦੁਬਿਧਾ ‘ਮਨਿ’ (ਤੋਂ) ਭਾਗੀ; ਹਰਿ ਹਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪੀ ਤ੍ਰਿਪਤਾਤੇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੩/੧੧੩੧) ਆਦਿ।

ਚੇਤੇ ਰਹੇ ਕਿ ਉਕਤ ਸਾਰੇ ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ ਸ਼ਬਦ ਬਾਣੀ ’ਚ ਅੰਤ ਔਂਕੜ ਵੀ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ‘ਗੁਰੁ, ਨਾਨਕੁ, ਪ੍ਰਸਾਦੁ, ਮਨੁ, ਮੁਹੁ, ਤਨੁ’। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ ਉਕਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ’ਚੋਂ 4 ਸੰਬੰਧਕੀ ਚਿੰਨ੍ਹ ਮਿਲ ਰਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਾਂਵ ’ਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ‘ਨੇ’ ਹੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ‘ਗੁਰਿ’ (594 ਵਾਰ) ਭਾਵ ‘ਗੁਰੂ ਨੇ’, ‘ਨਾਨਕਿ’ (23 ਵਾਰ) ਭਾਵ ‘ਨਾਨਕ ਨੇ’ ਜਾਂ ‘ਰਾਮਿ’ (7 ਵਾਰ) ਭਾਵ ‘ਰਾਮ ਨੇ’, ‘ਪ੍ਰਭਿ’ (263 ਵਾਰ) ਭਾਵ ‘ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ’ ਆਦਿ। ‘ਮਨੁ’ ਅਤੇ ‘ਧੁਰੁ’ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਲਈ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ‘ਮਨਿ’ (1430 ਵਾਰ) ’ਚੋਂ ‘ਮਨ ਵਿੱਚ’ ਅਤੇ ‘ਧੁਰਿ’ (194 ਵਾਰ) ’ਚੋਂ ‘ਧੁਰ ਤੋਂ’ ਅਰਥ ਮਿਲਦੇ ਹਨ।  ਕੁਝ ਹੋਰ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨੀ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ:

(1). ਅੰਤ ਔਂਕੜ (ਨਾਨਕੁ) ਤੇ ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ (ਨਾਨਕਿ) ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ ਨਾਂਵ ਹਨ, ਨਾ ਕਿ ‘ਬਹੁ ਵਚਨ’ ਜਾਂ ‘ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ’।

(2). ਅੰਤ ਔਂਕੜ (ਪੁਰਖੁ), ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ (ਪੁਰਖਿ) ਵਾਙ ਅੰਤ ਦੁਲਾਵਾਂ (ਪੁਰਖੈ) ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ ਵਾਙ ਅੰਤ ਦੁਲਾਵਾਂ ’ਚੋਂ ਵੀ ਚਾਰੋਂ ਸੰਬੰਧਕੀ (ਨੇ, ਨਾਲ਼, ਵਿੱਚ, ਤੋਂ) ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਸੰਖੇਪ ’ਚ ਕੇਵਲ ‘ਨੇ’ :

‘ਸਤਿਗੁਰਿ+ਪੁਰਖਿ’ (ਨੇ) ਮਿਲਾਇਆ; ਇਕੋ ਸਜਣੁ ਸੋਇ (ਉਹ ਰੱਬ)॥ (ਮਹਲਾ ੫/੪੨)

ਜਿਨਿ ਰਚਿ ਰਚਿਆ ‘ਪੁਰਖਿ+ਬਿਧਾਤੈ’ (ਨੇ); ਨਾਲੇ ਹਉਮੈ ਪਾਈ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੯੯੯)

ਇਸਤ੍ਰੀ ‘ਪੁਰਖੈ’ (ਨੇ) ਅਤਿ ਨੇਹੁ; ਬਹਿ ਮੰਦੁ ਪਕਾਇਆ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੧੨੫੦)

ਤਿਨਿ ‘ਕਰਤੈ’ (ਨੇ) ਇਕੁ ਖੇਲੁ ਰਚਾਇਆ ॥ (ਮਹਲਾ ੩/੧੧੭)

ਕਾਇਆ ਹੰਸ ਧੁਰਿ (ਤੋਂ) ਮੇਲੁ; ‘ਕਰਤੈ’ (ਨੇ) ਲਿਖਿ ਪਾਇਆ ॥ (ਮਹਲਾ ੩/੯੫੪)

ਗੁਰ ਅੰਗਦ ਦੀ ਦੋਹੀ ਫਿਰੀ; ਸਚੁ ‘ਕਰਤੈ’ (ਨੇ) ਬੰਧਿ ਬਹਾਲੀ ॥ (ਬਲਵੰਡ ਸਤਾ/੯੬੭)

(3). ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਅੰਤ ਔਂਕੜ ‘ਭਗਤੁ’ (64 ਵਾਰ) ਪੁਲਿੰਗ ਹੈ, ਪਰ ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ ‘ਭਗਤਿ’ (656 ਵਾਰ) ਇਸਤਰੀ ਲਿੰਗ। ਅਜਿਹੇ ਆਪਾ-ਵਿਰੋਧੀ ਲਿੰਗਾਂ ’ਚ ‘ਭਗਤਿ’ ਨੂੰ ਪੁਲਿੰਗ ਸਮਝ ਕੇ ਸੰਬੰਧਕੀ (ਨੇ, ਨਾਲ, ਵਿੱਚ, ਤੋਂ) ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਲੈ ਸਕਦੇ।

(4). ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ ‘ਗੁਰਮੁਖਿ’ (1615 ਵਾਰ) ਹੈ, ਫਿਰ ਵੀ ‘ਗੁਰਮੁਖ ਨੇ’ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ ਅੰਤ ਔਂਕੜ ‘ਗੁਰਮੁਖੁ’ ਹੋਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ, ਜੋ ਇੱਕ ਵਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਸੋ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ‘ਭਗਤੁ, ਗੁਰਮੁਖਿ, ਸੰਤੁ, ਸਿਖੁ’ ਸ਼ਬਦ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ ਹਨ, ਪਰ ‘ਪੈਰੋਕਾਰਾਂ’ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ’ਚ ਵਰਤਦਿਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸੀਮਤ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਭਾਵ ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ ‘ਭਗਤ ਨੇ ਜਾਂ ਭਗਤ ਰਾਹੀਂ, ਗੁਰਮੁਖ ਨੇ ਜਾਂ ਗੁਰਮੁਖ ਰਾਹੀਂ, ਸੰਤ ਨੇ ਜਾਂ ਸੰਤ ਰਾਹੀਂ, ਸਿਖ ਨੇ ਜਾਂ ਸਿਖ ਰਾਹੀਂ’ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਲਏ ਗਏ। ਸੰਗਤਾਂ ਇਸ ਬੋਧ ਤੋਂ ਬੇਖ਼ਬਰ ਹਨ, ਇਸ ਦਾ ਫ਼ਾਇਦਾ ਉਠਾਉਂਦਿਆਂ ਇੱਕ ਪੈਰੋਕਾਰ; ਰਾਤੋ ਰਾਤ ਆਪਣੇ ਲਈ ‘ਭਗਤ, ਗੁਰਮੁਖ, ਸੰਤ, ਬ੍ਰਹਮਗਿਆਨੀ’ ਡਿਗਰੀ ਵਰਤ ਕੇ ਆਮ ਤੋਂ ‘ਗੁਰੂ’ ਵਾਙ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਣ ਬੈਠਦਾ ਹੈ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਜਿਵੇਂ ‘ਗੁਰਿ, ਨਾਨਕਿ, ਪ੍ਰਭਿ, ਰਾਮਿ, ਪੁਰਖਿ, ਕਬੀਰਿ’ ਸ਼ਬਦਾਂ ’ਚੋਂ ‘ਨੇ, ਨਾਲ਼/ਰਾਹੀਂ’ ਅਰਥ ਲੈ ਕੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਰਜ ਹੁੰਦੇ ਵਿਖਾਏ ਗਏ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਉਪਦੇਸ਼ ਮਿਲਿਆ, ਨਾਨਕ ਨੇ ਸੱਚ ਦੀ ਸਥਾਈ ਨੀਂਵ ਰੱਖੀ, ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ, ਰਾਮ ਨੇ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਬਣਾਈ, (ਆਦਿ-ਪੁਰਖਿ) ਪੁਰਖ ਨੇ ਇਕ ਕੌਤਕ ਵਰਤਾਇਆ, ਕਬੀਰ ਨੇ ਨਾਮ-ਵਸਤੂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਦਿੱਤੀ ਆਦਿ ਉਪਦੇਸ਼ ਮਿਲੇ ਜਾਂ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ਾਂ ਹੋਈਆਂ, ਪਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਮ (ਪੈਰੋਕਾਰ) ਲਈ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ‘ਸੰਤੁ, ਭਗਤੁ’ ਸ਼ਬਦ; ‘ਸੰਤਿ, ਭਗਤਿ’ ਸਰੂਪ ’ਚ ਬਦਲ ਕੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਨੂੰ (ਗੁਰੂ, ਪ੍ਰਭੂ ਵਾਙ) ਖ਼ਾਸ ਨਹੀਂ ਬਣਨ ਦਿੰਦੇ ਭਾਵ ‘ਪੈਰੋਕਾਰ-ਸੰਤ ਨੇ ਨਾਮ-ਰਤਨ ਦਿੱਤਾ, ਪੈਰੋਕਾਰ-ਭਗਤ ਰਾਹੀਂ ਰੱਬ ਨਾਲ਼ ਜੁੜਿਆ, ਪੈਰੋਕਾਰ-ਸਿੱਖ ਨੇ ਸੰਗਤ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੀ, ਪੈਰੋਕਾਰ-ਬ੍ਰਹਮਗਿਆਨੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਲ਼ ਜੋੜਿਆ’ ਵਰਗੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਗੁਰਮਤ ਨਹੀਂ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਸੰਤ’ ਸ਼ਬਦ 704 ਵਾਰ, ‘ਸੰਤੁ’ 48 ਵਾਰ ਅਤੇ ‘ਸੰਤਿ’ ਮਾਤਰ 6 ਵਾਰ ਹੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ:

(). ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀਸੰਤਿਕੇਵਲਗੁਰੂਲਈ ਹੈ:

1./2. ਜੋ ਜੋ ‘ਸੰਤਿ’ (ਨੇ) ਸਰਾਪਿਆ; ਸੇ ਫਿਰਹਿ ਭਵੰਦੇ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੩੦੬,੩੧੭)

3. ਹਰਿ ਕਾ ਮਾਰਗੁ ‘ਗੁਰਿ+ਸੰਤਿ’ (ਨੇ) ਬਤਾਇਓ; ‘ਗੁਰਿ’ (ਨੇ) ਚਾਲ ਦਿਖਾਈ ਹਰਿ ਚਾਲ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੯੭੮) (ਨੋਟ: ਇੱਥੇ ਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਗੁਰ ਸੰਤਿ’ ਹੈ; ਕੁਝ ਹੱਥ ਲਿਖਤਾਂ ’ਚ ‘ਗੁਰਿ ਸੰਤਿ’ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।)

4. ਮਾਰਗੁ ਪ੍ਰਭ ਕੋ ‘ਸੰਤਿ’ (ਨੇ) ਬਤਾਇਓ; ਦ੍ਰਿੜੀ ਨਾਨਕ ਦਾਸ ! ਭਗਤਿ ਹਰਿ ਜਸੂਆ (ਹਰੀ ਜਸ)॥ (ਮਹਲਾ ੫/੨੦੬)

5. ਨਿਰਭਉ ਭਏ ‘ਸੰਤਿ’ (ਨੇ) ਭ੍ਰਮੁ ਡਾਰਿਓ (ਖ਼ਤਮ ਕੀਤਾ); ਪੂਰਨ ਸਰਬਾਗਿਓ (ਸਰਵ ਵਿਆਪਕ ਅੰਤਰਯਾਮੀ ਦਾ ਰੂਪ ਹੋ ਗਏ)॥ (ਮਹਲਾ ੫/੨੧੫) (ਨੋਟ: ਇੱਥੇ ਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਸੰਤ’ ਹੈ; ਹੱਥ ਲਿਖਤਾਂ ’ਚ ‘ਸੰਤਿ’ ਮਿਲਦਾ ਹੈ।)

6. ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਆਰਾਧਿਆ, ਹੋਏ ਕਿਰਪਾਲ ॥ ਮਾਰਗੁ ‘ਸੰਤਿ’ (ਨੇ) ਬਤਾਇਆ, ਤੂਟੇ ਜਮ ਜਾਲ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੮੧੯)

7. ਬਿਨਵੰਤਿ ਨਾਨਕੁ; ਸਭ, ‘ਸੰਤਿ’ (ਨੇ) ਮੇਲੀ; ਪ੍ਰਭੁ ਕਰਣ ਕਾਰਣ ਜੋਗੋ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੮੪੬)

ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਸਰੋਤ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੋਚ ਹੈ, ਪਰ ਉਕਤ ਤੁਕਾਂ ’ਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਹੋਈ ਇੱਕ ਵੀ ਪੰਕਤੀ ਨਹੀਂ।

(). ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੰਤੁ (ਅੰਤ ਔਂਕੜ) 48 ਵਾਰ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੰਡ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ:

(1).  ‘ਸੰਤੁ’ 3 ਵਾਰ ‘ਰੱਬ’ ਲਈ ਹੈ; ਜੋ ਕਿ ਕੇਵਲ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ:

ਭਾਗੁ ਹੋਆ; ਗੁਰਿ (ਨੇ), ‘ਸੰਤੁ’ ਮਿਲਾਇਆ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੯੭)

ਵੈਸਾਖੁ ਸੁਹਾਵਾ ਤਾਂ ਲਗੈ; ਜਾ, ‘ਸੰਤੁ’ ਭੇਟੈ ਹਰਿ ਸੋਇ (ਭਾਵ ਜਦੋਂ ਉਹ ਸੰਤ-ਹਰੀ ਮਿਲੈ)॥ (ਮਾਝ ਬਾਰਹਮਾਹਾ/ਮਹਲਾ ੫/੧੩੪)

ਸਤਿਗੁਰਿ (ਨੇ) ‘ਸੰਤੁ’ ਮਿਲਾਇਆ; ਮਸਤਕਿ (’ਤੇ) ਧਰਿ ਕੈ, ਹਥੁ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੯੫੮)

(ਨੋਟ: ਉਕਤ ਤਿੰਨੇ ਤੁਕਾਂ ’ਚ ‘ਸੰਤੁ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ: ‘ਹਰੀ, ਚੌਥਾ ਪਦ, ਤੁਰੀਆਵਸਥਾ, ਸਚਖੰਡਿ, ਬੇਗਮਪੁਰਾ, ਸੋ ਦਰੁ, ਸੋ ਘਰੁ’ ਆਦਿ ਭਾਵ ਇਸ ਤੋਂ ਉਤਾਂਹ ਕੋਈ ਹੋਰ ਰੁਹਾਨੀਅਤ ਪੜਾਅ ਨਹੀਂ, ਜਿੱਥੇ ਪਹੁੰਚਣ ਬਾਰੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇਣ। ਇਹੀ ਭਗਤ ਦੀ ਮੰਜ਼ਲ ਹੈ। ਆਮ ਮਨੁੱਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੋਂ ਇਸ ਅੰਤਮ ਪੜਾਅ ਤੱਕ ਦੇ ਜਾਣਨਹਾਰ; ਗੁਰੂ ਜੀ ਹੀ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਨੁਭਵ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਮਾਰਗ, ਸਹਾਰਾ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਬਣਦਾ ਹੈ।)

(2).  ‘ਸੰਤੁ’ 24 ਵਾਰ ‘ਗੁਰੂ’ ਲਈ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ 3 ਵਾਰ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੁਆਰਾ, ਇੱਕ ਵਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਲਈ, 7 ਵਾਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ 13 ਵਾਰ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਦਰਜ ਹੈ।  ਚੇਤੇ ਰਹੇ ਕਿ (ੳ). ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੁਕਾਂ ’ਚ ਸੰਤ-ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਰੱਬ ਨਾਲ਼ ਮਿਲਣ ਜਾਂ ਰੱਬੀ ਨਾਮ ਮਿਲਣ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਦੇ ਹਨ (ਅ). ਇਹ ਤੁਕਾਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ‘ਰਹਾਉ’ (ਸ਼ਬਦ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਸਾਰ) ਬੰਦ ’ਚ ਹਨ:

ਨਾਨਕ ! ‘ਸੰਤੁ’ (ਗੁਰੂ) ਮਿਲੈ ਸਚੁ ਪਾਈਐ; ਸਹਜ ਭਾਇ ਜਸੁ ਲੇਉ ॥ (ਸਿਧ ਗੋਸਟਿ/ਮਹਲਾ ੧/੯੩੮)

ਕਬੀਰ ! ਸੇਵਾ ਕਉ ਦੁਇ ਭਲੇ; ਏਕੁ ‘ਸੰਤੁ’ ਇਕੁ ਰਾਮੁ ॥ ਰਾਮੁ ਜੁ ਦਾਤਾ ਮੁਕਤਿ ਕੋ; ‘ਸੰਤੁ’ ਜਪਾਵੈ ਨਾਮੁ ॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੭੩)

ਅੰਕਸੁ ਗੵਾਨੁ ਰਤਨੁ ਹੈ; ਖੇਵਟੁ (ਮਲਾਹ) ਬਿਰਲਾ ‘ਸੰਤੁ’ (ਗੁਰੂ)॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੭੬)

ਕੋਈ ‘ਸਜਣੁ+ਸੰਤੁ’ ਮਿਲੈ ਵਡਭਾਗੀ; ਮੈ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਪਿਆਰਾ ਦਸੈ ਜੀਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੯੪)

ਵਡਭਾਗੀ; ਹਰਿ (ਨੇ) ‘ਸੰਤੁ’ ਮਿਲਾਇਆ ॥ (ਉਸ) ਗੁਰਿ+ਪੂਰੈ (ਨੇ); ਹਰਿ ਰਸੁ, ਮੁਖਿ (’ਚ) ਪਾਇਆ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੯੫)

ਹਰਿ ਕਾ ‘ਸੰਤੁ+ਸਤਗੁਰੁ’ ਸਤ ਪੁਰਖਾ; ਜੋ ਬੋਲੈ ਹਰਿ ਹਰਿ ਬਾਨੀ ॥… ਐਸਾ ‘ਸੰਤੁ+ਸਾਧੁ’ ਜਿਨ ਪਾਇਆ; ਤੇ ਵਡ ਪੁਰਖ ਵਡਾਨੀ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੬੬੭)

ਨਾਨਕ ! ‘ਸੰਤੁ’ ਮਿਲੈ ਹਰਿ ਪਾਈਐ; ਜਨੁ ਹਰਿ (ਹਰੀ ਜਨ-ਗੁਰੂ ਨੂੰ), ਭੇਟਿਆ ਰਾਮੁ ਹਜੂਰਿ (ਅੰਗ-ਸੰਗ ਰਾਮ ਮਿਲਿਆ ਹੁੰਦੈ)॥ (ਮਹਲਾ ੪/੧੧੯੮)

‘ਸਤਿਗੁਰੁ+ਸੰਤੁ’ ਮਿਲੈ ਸਾਂਤਿ ਪਾਈਐ; ਕਿਲਵਿਖ ਦੁਖ ਕਾਟੇ ਸਭਿ ਦੂਰਿ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੧੧੯੮)

ਹਰਿ ਕਾ ‘ਸੰਤੁ’ ਮਿਲੈ ਗੁਰ ਸਾਧੂ; ਲੈ ਤਿਸ ਕੀ ਧੂਰਿ, ਮੁਖਿ (ਨਾਲ਼) ਲਾਈ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੧੨੬੩)

ਕੋਈ ਐਸਾ ‘ਸੰਤੁ’ ਸਹਜ ਸੁਖਦਾਤਾ; ਮੋਹਿ, ਮਾਰਗੁ ਦੇਇ ਬਤਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੨੦੪)

ਪਾਇ ਲਗਉ, ਮੋਹਿ ਕਰਉ ਬੇਨਤੀ; ਕੋਊ ‘ਸੰਤੁ’ ਮਿਲੈ ਬਡਭਾਗੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੨੦੪)

ਆਸ ਪਿਆਸੀ, ਚਿਤਵਉ ਦਿਨੁ ਰੈਨੀ; ਹੈ ਕੋਈ ‘ਸੰਤੁ’, ਮਿਲਾਵੈ ਨੇਰਾ (ਭਾਵ ਰੱਬ ਨੂੰ ਨੇੜੇ ਵਿਖਾ ਦੇਵੇ)॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੨੦੪)

(ਰੱਬ ਨਾਲ਼) ਜੋੜਣਹਾਰਾ ‘ਸੰਤੁ’ ਨਾਨਕ ! ਪਾਧਰੁ ਪਧਰੋ (ਰਸਤਾ ਸਿੱਧਾ)॥ (ਮਹਲਾ ੫/੩੨੧)

ਦਰਸਨ ਕੀ ਮਨਿ (’ਚ) ਆਸ ਘਨੇਰੀ; ਕੋਈ ਐਸਾ ‘ਸੰਤੁ’ ਮੋ ਕਉ ਪਿਰਹਿ (ਪਤੀ ਨਾਲ਼) ਮਿਲਾਵੈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੩੭੫)

ਸਾਜਨ ! ਐਸੋ ‘ਸੰਤੁ’ ਸਹਾਈ ॥ ਜਿਸੁ ਭੇਟੇ, ਤੂਟਹਿ ਮਾਇਆ ਬੰਧ; ਬਿਸਰਿ ਨ ਕਬਹੂੰ ਜਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੪੯੯)

ਕੋਈ ਐਸੋ ਰੇ !  ਭੇਟੈ ‘ਸੰਤੁ’; ਮੇਰੀ ਲਾਹੈ ਸਗਲ ਚਿੰਤ; ਠਾਕੁਰ ਸਿਉ ਮੇਰਾ ਰੰਗੁ ਲਾਵੈ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੬੮੭)

ਹਰਿ ਕਾ ‘ਸੰਤੁ’ ਪਰਾਨ ਧਨ; ਤਿਸ ਕਾ ਪਨਿਹਾਰਾ (ਪਾਣੀ ਭਰਨ ਵਾਲ਼ਾ)॥  ਭਾਈ ਮੀਤ ਸੁਤ ਸਗਲ ਤੇ; ਜੀਅ ਹੂੰ ਤੇ ਪਿਆਰਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੭੪੫)

‘ਗੁਰੁ+ਸੰਤੁ’ ਪਾਇਆ, ਪ੍ਰਭੁ ਧਿਆਇਆ; ਸਗਲ ਇਛਾ ਪੁੰਨੀਆ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੭੭੯)

ਸੋਈ ‘ਸੰਤੁ’; ਜਿ ਭਾਵੈ ਰਾਮ (ਨੂੰ, ਕਿਉਂਕਿ)॥ ਸੰਤ ਗੋਬਿੰਦ ਕੈ ਏਕੈ ਕਾਮ (ਭਾਵ ਸੰਤ ਤੇ ਰੱਬ ਦੇ ਕੰਮ-ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਬਰਾਬਰ ਹਨ)॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੮੬੭)

ਐਸਾ ਕੋਈ ਭੇਟੈ ‘ਸੰਤੁ’; ਜਿਤੁ (ਜਿਸ ਰਾਹੀਂ) ਹਰਿ ਹਰੇ ਹਰਿ ਧਿਆਈਐ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੦੦੫)

ਸਿਦਕੁ ਸਬੂਰੀ ‘ਸੰਤੁ’ ਨ ਮਿਲਿਓ; ਵਤੈ ਆਪਣ ਭਾਣੀਆ (ਭਾਵ ਆਪਣੀ ਮਨ-ਮਰਜ਼ੀ ਅਨੁਸਾਰ ਫਿਰਦੈ) ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੦੨੦)

ਜਤਨ ਕਰਉ ਇਹੁ ਮਨੁ ਨਹੀ ਧੀਰੈ; ਕੋਊ ਹੈ ਰੇ ! ‘ਸੰਤੁ’ (ਰੱਬ ਨਾਲ਼) ਮਿਲਾਈ (ਮਿਲਾ ਦੇਵੇ) ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੨੦੭)

(3). ‘ਸੰਤੁ’ 21 ਵਾਰ ‘ਪੈਰੋਕਾਰ’ ਲਈ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ 5 ਵਾਰ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੁਆਰਾ, 7 ਵਾਰ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਅਤੇ 9 ਵਾਰ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਦਰਜ ਹੈ।  ਚੇਤੇ ਰਹੇ ਕਿ (ੳ). ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੁਕਾਂ ’ਚ ਸੰਤੁ; ਕਿਸੇ ਦਾ ਰੱਬ ਨਾਲ਼ ਮਿਲਾਪ ਕਰਾਵੇ ਜਾਂ ਰੱਬੀ ਨਾਮ ਦੇਵੇ, ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। (2). ਇਹ ਤੁਕਾਂ ‘ਰਹਾਉ’ ਬੰਦ ’ਚ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹਨ :

‘ਸੰਤੁ’ ਮਿਲੈ; ਕਿਛੁ ਸੁਨੀਐ ਕਹੀਐ ॥ ਮਿਲੈ ਅਸੰਤੁ; ਮਸਟਿ (ਚੁੱਪ) ਕਰਿ ਰਹੀਐ ॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੮੭੦)

ਕੋਈ ਹੈ ਰੇ ‘ਸੰਤੁ’ ਸਹਜ ਸੁਖ ਅੰਤਰਿ; ਜਾ ਕਉ ਜਪੁ ਤਪੁ ਦੇਉ ਦਲਾਲੀ ਰੇ ॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੯੬੯)

ਹਮਰੋ ਭਰਤਾ ਬਡੋ ਬਿਬੇਕੀ; ਆਪੇ ‘ਸੰਤੁ’ ਕਹਾਵੈ ॥ ਓਹੁ ਹਮਾਰੈ ਮਾਥੈ ਕਾਇਮੁ; ਅਉਰੁ, ਹਮਰੈ ਨਿਕਟਿ ਨ ਆਵੈ॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੪੭੬) ਭਾਵ ਮਾਯਾ ਆਖਦੀ ਹੈ ਕਿ ਮੇਰਾ ਖ਼ਸਮ ਵੱਡਾ ਪਾਰਖੂ (ਬੰਦਾ) ਹੀ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ (ਲੋਕ ਤੋਂ) ‘ਸੰਤ’ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਓਹੀ ਮੇਰੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਖਸਮ ਬਣ ਬੈਠਦਾ ਹੈ, ਕੋਈ ਹੋਰ ਤਾਂ ਮੇਰੇ (ਪ੍ਰਭਾਵ ਦੇ) ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਰੁਕ ਸਕਦਾ।

ਹਰਿ ਕਾ ‘ਸੰਤੁ’ ਮਰੈ ਹਾੜੰਬੈ; ਤ ਸਗਲੀ ਸੈਨ ਤਰਾਈ ॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੪੮੪)

ਕਬੀਰ ! ‘ਸੰਤੁ’ ਨ ਛਾਡੈ ਸੰਤਈ; ਜਉ ਕੋਟਿਕ ਮਿਲਹਿ ਅਸੰਤ ॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੭੩)

ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਤ! ਜਪਹੁ ਹਰਿ ਜਪਣਾ; ਹਰਿ ‘ਸੰਤੁ’ ਚਲੈ ਹਰਿ ਨਾਲੀ ॥ (ਮ: ੪/੬੬੭)

ਤਿਉ ਹਰਿ ਬਿਨੁ, ‘ਸੰਤੁ’ ਨ ਜੀਵਈ; ਬਿਨੁ ਹਰਿ ਨਾਮੈ, ਮਰਿ ਜਾਇ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੭੫੯)

ਸੰਤੈ (ਨੂੰ) ‘ਸੰਤੁ’ ਮਿਲੈ ਮਨੁ ਬਿਗਸੈ; ਜਿਉ ਜਲ ਮਿਲਿ, ਕਮਲ ਸਵਾਰੇ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੯੮੩)

(ਜੋ, ਗੁਰੂ) ਸਬਦੁ ਪਛਾਣਿ (ਕੇ), ਰਾਮ ਰਸੁ ਪਾਵਹੁ; ਓਹੁ ਊਤਮੁ ‘ਸੰਤੁ’ ਭਇਓ ਬਡ ਬਡਨਾ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੮੬੦)

ਹਉ ਕਾਟਉ, ਕਾਟਿ ਬਾਢਿ ਸਿਰੁ ਰਾਖਉ; ਜਿਤੁ (ਜਿਸ ’ਤੇ) ਨਾਨਕ ‘ਸੰਤੁ’ ਚੜਿ ਆਵੈ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੮੮੧)

ਸੋ ਧੰਨੁ ਧਨੁ ਹਰਿ (ਦਾ) ‘ਸੰਤੁ+ਸਾਧੂ’; ਜੋ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭ ਕਰਤੇ ਭਾਵਏ (ਕਰਤਾਰ ਨੂੰ ਪਸੰਦ)॥ (ਮਹਲਾ ੪/੧੧੧੫)

ਹਰਿ ਕਾ ‘ਸੰਤੁ’ ਹਰਿ ਕੀ ਹਰਿ ਮੂਰਤਿ; ਜਿਸੁ ਹਿਰਦੈ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਮੁਰਾਰਿ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੧੧੩੪)

ਞਾਣਤ ਸੋਈ, ‘ਸੰਤੁ’ ਸੁਇ; (ਜਿਹੜਾ) ਭ੍ਰਮ ਤੇ ਕੀਚਿਤ (ਕੀਤਾ) ਭਿੰਨ ॥ (ਬ.ਅ./ਮਹਲਾ ੫/੨੫੫)

ਜਿਸ ਕਉ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ; ਮਨਿ+ਚਿਤਿ (’ਚ) ਆਵੈ ॥ ਸੋ ‘ਸੰਤੁ’ ਸੁਹੇਲਾ; ਨਹੀ ਡੁਲਾਵੈ ॥ (ਸੁਖਮਨੀ/ਮਹਲਾ ੫/੨੮੧)

ਜਿਨਾ ਸਾਸਿ ਗਿਰਾਸਿ ਨ ਵਿਸਰੈ; ਹਰਿ ਨਾਮਾਂ ਮਨਿ (’ਚ) ਮੰਤੁ ॥ ਧੰਨੁ ਸਿ ਸੇਈ ਨਾਨਕਾ ! ਪੂਰਨੁ ਸੋਈ ‘ਸੰਤੁ’ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੩੧੯)

ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਰੇ ਜਿਸੁ ਪ੍ਰਾਨਪਤਿ ਦਾਤਾ; ਸੋਈ ‘ਸੰਤੁ’, (ਰੱਬੀ) ਗੁਣ ਗਾਵੈ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੬੨੮) (ਨੋਟ: ਇੱਥੇ ‘ਸੰਤੁ ਗੁਣ’ ਦੇ ‘ਸੰਤ ਦੇ ਗੁਣ’ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ‘ਸੰਤੁ ਨੂੰ ਔਂਕੜ ਹੈ, ਜੋ ‘ਦੇ’ ਸੰਬੰਧਕੀ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੰਦਾ।)

ਕਹੁ ਨਾਨਕ ! (ਜਿਸ ’ਤੇ) ਦਇਆਲ ਸੁਆਮੀ; ‘ਸੰਤੁ+ਭਗਤੁ+ਜਨੁ’ ਸੋਈ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੬੮੦)

ਹਰਿ ਭਗਤਨ ਕੋ ਨਾਮੁ ਅਧਾਰੁ ॥ ਸੰਤੀ (ਸੰਤਾਂ ਨੇ) ਜੀਤਾ ਜਨਮੁ ਅਪਾਰੁ ॥ (ਅਜਿਹਾ) ਹਰਿ ‘ਸੰਤੁ’ (ਜੋ) ਕਰੇ; ਸੋਈ ਪਰਵਾਣੁ ॥ ਨਾਨਕ !  ਦਾਸੁ ਤਾ ਕੈ, ਕੁਰਬਾਣੁ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੮੮੯)

‘ਸਾਧੂ+ਸੰਤੁ’ ਸੁਜਾਣੁ ਸੋਈ; ਜਿਸਹਿ (ਨੂੰ) ਪ੍ਰਭ ਜੀ ਮਾਨਈ (ਆਦਰ-ਮਾਣ ਦੇਵੇ)॥ (ਮਹਲਾ ੫/੯੨੫)

ਕੋਟਿ ਮਧੇ ਕੋਈ ‘ਸੰਤੁ’ ਦਿਖਾਇਆ ॥ ਨਾਨਕੁ ਤਿਨ ਕੈ ਸੰਗਿ ਤਰਾਇਆ (ਭਾਵ ਸੰਸਾਰ-ਸਾਗਰ ਤੋਂ ਤਰਦਿਆਂ ਉਹ ਨਾਨਕ ਦਾ ਸਾਥੀ ਬਣਿਆ)॥੮॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੩੪੮)

ਪ੍ਰੇਮ ਭਗਤਿ ਉਧਰਹਿ ਸੇ, ਨਾਨਕ ! ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ‘ਸੰਤੁ’ ਆਪਿ ਕਰਿਓ ਹੈ ॥ (ਸਵਈਏ ਸ੍ਰੀ ਮੁਖਬਾਕੵ/ਮਹਲਾ ੫/੧੩੮੮)

ਉਕਤ ਕੀਤੀ ਵਿਚਾਰ ਕਿ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਸਰੋਤ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸੋਚ ਹੈ, ਪਰ ਉਕਤ 48 ਤੁਕਾਂ ’ਚ ਵੀ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਾਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਸਿੱਧ ਗੋਸਟਿ ’ਚ ਆਪਣੇ ਲਈ ‘ਸੰਤੁ’ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤ ਰਹੇ ਹਨ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕਬੀਰ ਜੀ ‘ਸੰਤੁ’ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ’ਚ ਸਕਾਰਾਤਮਕ ਅਤੇ ਨਕਾਰਾਤਮਕ ਪੱਖੋਂ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਇਸ ਰੋਗ (ਸੰਤ ਪਦ ਦਾ ਦੁਰਪ੍ਰਯੋਗ) ਤੋਂ ਭਲੀ-ਭਾਂਤ ਜਾਣੂ ਸਨ।

ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ (ਖ਼ਾਸਕਰ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ) ਦੀ ਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਸੰਤੁ’ ਪਦ ਦੀ ਵਧੇਰੇ ਵਰਤੋਂ ਦਾ ਕਾਰਨ ਭੱਟ ਸਾਹਿਬਾਨ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ‘ਗੁਰੂ’ ਨੂੰ ‘ਸੰਤੁ’ ਵਜੋਂ ਵੇਖਣਾ ਰਿਹਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਰਹਿਓ ‘ਸੰਤ’ ਹਉ ਟੋਲਿ; ਸਾਧ ਬਹੁਤੇਰੇ ਡਿਠੇ ॥ ਸੰਨਿਆਸੀ ਤਪਸੀਅਹ; ਮੁਖਹੁ ਏ ਪੰਡਿਤ ਮਿਠੇ ॥ ਬਰਸੁ ਏਕੁ ਹਉ ਫਿਰਿਓ; ਕਿਨੈ ਨਹੁ ਪਰਚਉ ਲਾਯਉ ॥ ਕਹਤਿਅਹ ਕਹਤੀ ਸੁਣੀ; ਰਹਤ ਕੋ ਖੁਸੀ ਨ ਆਯਉ ॥’’ (ਸਵਈਏ ਮਹਲੇ ਤੀਜੇ ਕੇ/ਭਟ ਭਿਖਾ/੧੩੯੬), ਭੱਟ ਸਾਹਿਬਾਨ; ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਸਮੇਂ ਹੀ ਗੁਰੂ-ਸ਼ਰਨ ’ਚ ਆ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਭੱਟ ਹਰਬੰਸ ਜੀ ਨੇ ਵਚਨਾਂ ਤੋਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ‘‘ਮਿਲਿ ਨਾਨਕ ਅੰਗਦ ਅਮਰ ਗੁਰ; ਗੁਰੁ ਰਾਮਦਾਸੁ ਹਰਿ ਪਹਿ ਗਯਉ ॥ ਹਰਿਬੰਸ ਜਗਤਿ ਜਸੁ ਸੰਚਰੵਉ; ਸੁ ਕਵਣੁ ਕਹੈ ? ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੁ (ਰਾਮਦਾਸ) ਮੁਯਉ ॥’’ (ਸਵਈਏ ਮਹਲੇ ਪੰਜਵੇਂ ਕੇ/ਭਟ ਹਰਿਬੰਸ/੧੪੦੯) ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ ਜੋਤਿ ਜੋਤ ਸਮਾਇਆਂ ਬਹੁਤਾ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਇਸੇ ਕਾਰਨ ‘ਸੰਤ’ ਪਦ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰ ਵਰਤਿਆ।

ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ‘ਗੁਰੂ’ ਰੁਤਬੇ ਨੂੰ ‘ਸੰਤੁ’ ਅਤੇ ‘ਸੰਤਿ’ ਸ਼ਬਦਾਂ ’ਚ ਰੱਖ ਕੇ ਜਿੱਥੇ ‘ਗੁਰੂ’ (ਆਪ ਨੂੰ) ‘ਪੂਰਨ ਸੰਤੁ’ ਸਿੱਧ ਕੀਤਾ ਓਥੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਨੂੰ ਵੀ ‘ਸੰਤੁ’ ਬਣਾਉਣ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ (ਵੈਸੇ ਹੀ) ਵਿਖਾਈ, ‘‘ਪੂਰਾ ਗੁਰੁ; ਅਖੵਓ ਜਾ ਕਾ ਮੰਤ੍ਰ ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦ੍ਰਿਸਟਿ ਪੇਖੈ; ਹੋਇ ਸੰਤ ॥’’ (ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ/ਮਹਲਾ ੫/੨੮੭); ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ‘ਜਪੁ’ ਅਤੇ ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ ’ਚ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਿੱਖਿਆ ਨਾਲ਼ ਦੇਵਤੇ (ਹਿੰਦੂ ਸਤਿਕਾਰਯੋਗ ਪਦ) ਬਣਾਉਂਦੇ ਵਿਖਾਇਆ ਹੈ, ‘‘ਬਲਿਹਾਰੀ ਗੁਰ ਆਪਣੇ; ਦਿਉਹਾੜੀ ਸਦ ਵਾਰ॥ ਜਿਨਿ (ਜਿਸ ਨੇ) ਮਾਣਸ ਤੇ ਦੇਵਤੇ ਕੀਏ; ਕਰਤ ਨ ਲਾਗੀ ਵਾਰ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੪੬੨), ਸੁਣਿਐ (ਗੁਰੂ ਸਿੱਖਿਆ ਨਾਲ਼); ਈਸਰੁ ਬਰਮਾ ਇੰਦੁ (ਬਣ ਜਾਈਦੈ)॥’’ (ਜਪੁ) ਭਾਵ ਗੁਰੂ; ਸਧਾਰਨ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ‘ਸੰਤ, ਦੇਵਤਾ’ ਬਣਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।  ਹੁਣ ਜੇ ਕੋਈ ‘ਸੰਤੁ’ ਪਦ ਦਾ ਦੁਰਪ੍ਰਯੋਗ ਕਰੇ; ਬਦਲੇ ’ਚ ਦੂਸਰਾ ਸਿੱਖ ਕਹੇ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਸੰਤੁ’ ਸ਼ਬਦ ਪੈਰੋਕਾਰ ਲਈ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਇਹ ‘ਗੁਰੂ’ ਸ਼ਕਤੀ ਨੂੰ ਘਟਾਉਣਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਫਿਰ ਇਹ ਵੀ ਮੰਨਣਾ ਪਏਗਾ ਕਿ ਗੁਰੂ; ਕਿਸੇ ਨੂੰ ‘ਸੰਤ’ ਬਣਾਉਣ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹਨ।

(). ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੰਤ (ਅੰਤ ਮੁਕਤਾ) 704 ਵਾਰ ਹੈ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਖੇਪ ਜਿਹੀ ਵਿਚਾਰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ:

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦਾ ਟੀਚਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਿੱਖ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਪੱਖੋਂ ਅਗਵਾਈ ‘ਪੰਜ ਪਿਆਰਿਆਂ’ ਨੇ ਕਰਨੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰੂ; ਸਦੀਵੀ ਸਰੀਰਕ-ਜਾਮੇ ’ਚ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣਗੇ। ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਕਿਸੇ ਇੱਕ ਬੰਦੇ (ਸੰਤੁ, ਸਾਧ ਆਦਿ) ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ‘ਸੰਗਤਿ’ ਨੂੰ ‘ਗੁਰੂ’ ਸਮਾਨ ਦਰਜਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ।  ਸੰਗਤ; ਸੰਗਤ ’ਚ ਵੀ ਫ਼ਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਗਤ ਉਹੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਕੇਵਲ ਰੱਬ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰੀਦਾ ਹੈ, ‘‘ਸਤ ਸੰਗਤਿ ਕੈਸੀ ਜਾਣੀਐ ?॥ ਜਿਥੈ ਏਕੋ ਨਾਮੁ; ਵਖਾਣੀਐ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੭੨) ਅਤੇ ‘ਗੁਰੂ’ ਉੱਤੇ ਰੱਬ ਵਾਂਙ ਭਰੋਸਾ ਹੋਵੇ, ‘‘ਸਿਖੀ ਅਤੈ ਸੰਗਤੀ; (ਸਿੱਖ-ਸੰਗਤਾਂ ਨੇ, ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੂੰ) ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਕਰਿ ਨਮਸਕਾਰਿਆ ॥’’ (ਬਲਵੰਡ ਸਤਾ/੯੬੮) ਕਿਉਂਕਿ ‘‘ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਗੁਰ; ਨਾਹੀ ਭੇਦ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੧੪੨), ਗੁਰੁ ਪਰਮੇਸਰੁ ਏਕੁ ਹੈ..॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੫੩) ਅਜਿਹੀ ਆਭਾ-ਜਲਾਲ ’ਚ ਰੱਬ ਵੱਸਦਾ ਹੈ, ‘‘ਵਿਚਿ ਸੰਗਤਿ; ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਵਰਤਦਾ.. ॥’’ (ਮਹਲਾ ੪/੧੩੧੪), ਉਹ (ਗੁਰੂ ਵਾਙ) ਪੱਥਰ-ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਤਾਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ‘‘ਜਿਉ ਕਾਸਟ ਸੰਗਿ, ਲੋਹਾ ਬਹੁ ਤਰਤਾ; ਤਿਉ ਪਾਪੀ, ਸੰਗਿ ਤਰੇ ਸਾਧ ਸਾਧ ਸੰਗਤੀ.. ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੧੨੯੭);  ਸੋ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ; ‘ਸੰਗਤਿ’ ਨੂੰ ‘ਸੰਤ ਸਭਾ’ ਨਾਂ ਵਧੇਰਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ; ‘ਸੰਗਤਿ’ ਲਈ ‘ਸੰਤ ਜਨਾਂ’ ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦ ਵਧੇਰੇ ਵਰਤਦੇ ਹਨ :

(1). ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ:

‘ਸੰਤ ਸਭਾ’ ਸੁਖੁ ਊਪਜੈ; ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮ ਅਧਾਰੁ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੫੮)

ਸਭਿ ਸੁਖ ਹਰਿ ਰਸ ਭੋਗਣੇ; ‘ਸੰਤ ਸਭਾ’ ਮਿਲਿ ਗਿਆਨੁ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੨੧)

ਤੁਰੀਆਵਸਥਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਾਈਐ; ‘ਸੰਤ ਸਭਾ’ ਕੀ ਓਟ ਲਹੀ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੩੫੬)

‘ਸਿਧ ਸਭਾ’ ਕਰਿ ਆਸਣਿ ਬੈਠੇ; ‘ਸੰਤ ਸਭਾ’ ਜੈਕਾਰੋ ॥ (ਸਿਧ ਗੋਸਟਿ/ਮਹਲਾ ੧/੯੩੮)

ਰਾਮ ਨਾਮੁ; ਗੁਰ ਬਚਨੀ ਬੋਲਹੁ ॥ ‘ਸੰਤ ਸਭਾ’ ਮਹਿ; ਇਹੁ ਰਸੁ ਟੋਲਹੁ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੦੩੦)

‘ਗੁਰ ਸੰਤ ਸਭਾ’; ਦੁਖੁ ਮਿਟੈ ਰੋਗੁ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੧੭੦)

‘ਸੰਤ ਸਭਾ’; ਗੁਣ ਗਿਆਨੁ ਬੀਚਾਰੁ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੩੪੩)

‘ਸੰਤ ਸਭਾ’ ਜੈਕਾਰੁ ਕਰਿ; ਗੁਰਮੁਖਿ ਕਰਮ ਕਮਾਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੪੧੧)

(ਨੋਟ:  ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ‘ਗੁਰ ਸੰਗਤਿ/ਸਤਿ ਸੰਗਤਿ’ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ’ਚ ਹੀ ‘ਸੰਤ ਸਭਾ’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਨਿਵੇਕਲੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਹੈ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਕੁਝ ਕੁ ‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਅਪਣਾਏ ਹਨ।  ਗੁਰਬਾਣੀ; ਕਾਵਿਮਈ ਰਚਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ‘ਸੰਤ ਜਨ’ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਮੁੱਚੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਇੱਕ ਪੰਕਤੀ ਹੀ ਕੇਵਲ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਹੋਈ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ‘ਸੰਤ ਸਭਾ’ ਅਤੇ ‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਨੂੰ ਸਮਾਨਤਾ ਮਿਲੀ ਹੈ, ‘‘ਭਾਈ ਰੇ ! ‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਕੀ ਰੇਣੁ ॥ ‘ਸੰਤ ਸਭਾ’ ਗੁਰੁ ਪਾਈਐ; ਮੁਕਤਿ ਪਦਾਰਥੁ ਧੇਣੁ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੮) ਭਾਵ ਹੇ ਭਾਈ! (ਸਤਿ ਸੰਗਤਿ ਭਾਵ) ਸੰਤ ਜਨਾਂ ਦੀ ਚਰਨ-ਧੂੜ ਬਣ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸੇ ਸੰਤ ਸਭਾ ’ਚੋਂ ਗੁਰੂ-ਮਿਲਾਪ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਭ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੀ ਕਾਮਧੇਨ-ਗਾਂ ਹੈ, ਮੁਕਤੀ ਦਾ ਸੋਮਾ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ; ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਸੰਤ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰਕੋਚਵੀਂ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ‘ਸੰਤੁ’ ਇੱਕ ਵਾਰ, ‘ਸੰਤ ਸਭਾ’ 9 ਵਾਰ, ‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ 6 ਵਾਰ ਅਤੇ ‘ਸੰਤ ਜਨ’ 2 ਵਾਰ ਹੀ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਹੈ:

‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਕਉ ਮਿਲਿ ਰਹੈ; ਧਨੁ ਧਨੁ ਜਸੁ ਗਾਏ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੪੨੨)

‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਮਿਲੁ ਸੰਗਤੀ; ਗੁਰਮੁਖਿ ਤੀਰਥੁ ਹੋਇ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੫੯੭)

ਸਾਚੁ ਕਹਉ ਅਰਦਾਸਿ ਹਮਾਰੀ; ਹਉ ‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਬਲਿ ਜਾਓ ॥ (ਗੋਸਟਿ/ਮਹਲਾ ੧/੯੩੮)

‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਕੀ ਨਿੰਦਾ ਵਿਆਪਸਿ; ਪਸੂ ਭਏ, ਕਦੇ ਹੋਹਿ ਨ ਨੀਕੇ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੧੨੬)

ਘਟਿ ਘਟਿ ਗੁਪਤੁ ਉਪਾਏ ਵੇਖੈ; ਪਰਗਟੁ ਗੁਰਮੁਖਿ ‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੧੭੧)

ਊਤਮ ‘ਜਨ ਸੰਤ’ ਭਲੇ ਹਰਿ ਪਿਆਰੇ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੦੩੮)

ਨਾਨਕ !  ਰੇਣ ‘ਸੰਤ ਜਨ’ ਸੰਗਤਿ; ਹਰਿ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਪਾਇਆ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੦੩੮) ਜਦ ਕਿ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ

‘ਸੰਤ ਜਨਾ/ਸੰਤ ਜਨ’ ਸ਼ਬਦ 38+9 ਵਾਰ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ‘ਸੰਤ ਜਨਾ/ਸੰਤ ਜਨ’ ਸ਼ਬਦ 40+5 ਵਾਰ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਹਨ।)

(2). ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ :

‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਵਿਣੁ ਭਾਈਆ; ਹਰਿ ਕਿਨੈ ਨ ਪਾਇਆ ਨਾਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੮੨)

ਮਿਲਿ ‘ਸੰਤ ਜਨਾ’; ਰੰਗੁ ਮਾਣਿਹ ਰਲੀਆ ਜੀਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੧੭੩)

‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਮਿਲਿ ਪਾਇਆ, ਮੇਰੇ ਗੋਵਿਦਾ ! ਮੇਰਾ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਸਜਣੁ ਸੈਣੀ ਜੀਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੧੭੪)

ਧਨੁ ਧਨੁ ਭਾਗ ਤਿਨਾ ‘ਸੰਤ ਜਨਾ’; ਜੋ ਹਰਿ ਜਸੁ ਸ੍ਰਵਣੀ ਸੁਣਤਿਆ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੬੪੯)

‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਕੀ ਜਾਤਿ ਹਰਿ ਸੁਆਮੀ; ਤੁਮ੍ ਠਾਕੁਰ ਹਮ ਸਾਂਗੀ (ਭਾਵ ਪਿੱਛੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲ਼ੇ/ਪੈਰੋਕਾਰ)॥ (ਮਹਲਾ ੪/੬੬੭)

ਮਨ ! ਮਿਲਿ ‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਜਸੁ ਗਾਇਓ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੭੧੯) ਆਦਿ।

(ਨੋਟ: ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ‘ਸੰਤ ਸਭਾ’ ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦ ਇਕ ਵਾਰ ਵੀ ਦਰਜ ਨਹੀਂ ਹਨ।)

(3). ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ:

‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਮਿਲਿ ਪਾਈਐ; ਰਸਨਾ ਨਾਮੁ ਭਣਾ ॥ (ਮਾਝ ਬਾਰਹਮਾਹਾ/ਮਹਲਾ ੫/੧੩੩)

‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਕੀ ਚਰਣੀ ਲਾਗੁ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੭੭)

‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਕੈ ਮਨਿ; ਬਿਸ੍ਰਾਮੁ ॥ (ਸੁਖਮਨੀ/ਮਹਲਾ ੫/੨੬੪)

‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਮਿਲਿ; ਕਰਹੁ ਬੀਚਾਰੁ ॥ (ਸੁਖਮਨੀ/ਮਹਲਾ ੫/੨੮੮)

‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਕੈ ਹਿਰਦੈ; ਸਭਿ ਧਰਮ ॥ (ਸੁਖਮਨੀ/ਮਹਲਾ ੫/੨੯੪)

‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਕੀ ਧੂਰਿ; ਮਨ ! ਮੰਗ ॥ (ਸੁਖਮਨੀ/ਮਹਲਾ ੫/੨੯੫)

ਜਾਗਹਿ ‘ਸੰਤ ਜਨਾ’; ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਪਿਆਰੇ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੪੫੯)

ਮਿਲਿ ਗਾਵਹਿ ‘ਸੰਤ ਜਨਾ’; ਪ੍ਰਭ ਕਾ ਜੈਕਾਰੋ ਰਾਮ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੫੪੫)

‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਸਿਉ ਸੰਗੁ; ਪਾਈਐ ਵਡੈ ਪੁਨ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੭੦੯)

ਪੂਰਨ; ‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਕੇ ਕਾਮਾ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੭੭੯)

ਤੇਰਿਆ ‘ਸੰਤ ਜਨਾ’ ਕੀ, ਬਾਛਉ ਧੂਰਿ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੧੮੩) ਆਦਿ।

(ਨੋਟ: ਅਧਿਆਪਕ; ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦੇਣ ਲਈ ਕਈ ਵਾਰ ‘ਗੁਣ ਵਾਚਕ’ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤ ਲੈਂਦੇ ਹਨ; ਇਉਂ ਹੀ ਗੁਰੂ ਜੀ; ਪਹਿਲੇ ਪੜਾਅ ਤੱਕ ਆਏ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਦਿਆਂ ‘ਸਿਧ/ਸੰਤ’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ਼ ਨਿਵਾਜ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਵੈਸੇ ‘ਸੰਤ’ ਦਾ ਅਰਥ ‘ਚੌਥਾ ਪਦ’ ਅਤੇ ‘ਸਿਧ’ ਦਾ ਅਰਥ ‘ਮਨ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨ ’ਚ ਪਾਈ ਪੂਰਨ ਸਫਲਤਾ’, ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ‘‘ਸਾਧੋ ! ਮਨ ਕਾ ਮਾਨੁ ਤਿਆਗਉ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੯/੨੧੯), ਕੀ ਇੱਥੇ ਇਹ ਕਹੀਏ ਕਿ ਜਿਸ ਨੇ ਮਨ ਦਾ ਹੰਕਾਰ ਨਹੀਂ ਛੱਡਿਆ ਓਹ ‘ਸਾਧ’ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ?, ਨਹੀਂ।

ਜਿਸ ਨੇ ਅਜੇ ਗੁਰੂ ਸਿੱਖਿਆ ਨਹੀਂ ਸੁਣੀ, ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਸੰਤ’ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ, ‘‘ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਤ ! ਸੁਣਹੁ ਜਨ ਭਾਈ !  ਹਰਿ ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਇਕ ਸਾਖੀ (ਸਿੱਖਿਆ)॥’’ (ਮਹਲਾ ੪/੮੭), ਸੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਆਮ ਪੈਰੋਕਾਰ ਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦੇਣ ਲਈ ਵੀ ‘ਸੰਤ/ਸਾਧ’ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹਨ।)

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਜਿਵੇਂ ‘ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ’ ਅਰਥ ਲੈਣ ਲਈ ‘ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤੇ, ਓਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ (41 ਵਾਰ) ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਚੇਤੇ ਰਹੇ ਕਿ ‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਨਹੀਂ ਵਰਤੇ ਹਨ:

‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’; ਜਪੈ ਹਰਿ ਨਾਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੮੩)

‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’; ਹਰਿ ਕੀਰਤਨੁ ਗਾਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੮੩)

‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’; ਬੰਧਨ ਤੇ ਛੁਟੇ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੮੩)

‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’; ਭਇਓ ਪਰਗਾਸੁ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੮੩)

‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’; ਜਨਮ ਮਰਣ ਤੇ ਛੋਟ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੮੯)

‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’, ਭਏ ਕਿਰਪਾਲਾ; ਹੋਏ ਆਪਿ ਸਹਾਇ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੩੭੮)

‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਤਰੇ ਭਵਜਲੁ; ਪੂਰਬਿ ਲਿਖਿਆ ਪਾਇਆ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੫੪੪)

‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’, ਪਾਇਓ ਸਚ ਬੋਹਿਥੁ; ਚੜਿ ਲੰਘਉ ਬਿਖੁ ਸੰਸਾਰ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੬੧੮)

‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’, ਮਹਾ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ; ਸਗਲੇ ਬੰਧਨ ਕਾਟੇ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੬੭੩)

‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’; ਵਸੈ ਮਨ ਮਾਹੀ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੭੪੧)

‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’; ਨਿਹਚਲੁ ਘਰੁ ਪਾਇਆ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੭੪੪)

‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’; ਸਗਲ ਫਲ ਪਾਏ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੮੬੫)

ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵੈ; ‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੮੬੭)

‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’; ਕਿਲਵਿਖ ਸਭਿ ਗਏ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੮੬੯)

ਨਾਮੁ ਨ ਵਿਸਰੈ; ‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੧੪੪)

‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’, ਮਿਲਿਓ ਸੁਖਦਾਤਾ; ਬਿਨਸੀ ਹਉਮੈ ਹੂਹ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੨੨੭)

‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’, ਤਰੇ ਕੁਲ ਲੋਗਾ; ਨਾਨਕ ! ਲਿਪਤ ਨ ਮਾਇਓ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੨੯੯)

‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’, ਕਮਲੁ ਬਿਗਸੈ; ਗੋਬਿੰਦ ਭਜਉ ਪੇਖਿ ਨੇਰੈ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੩੦੧) ਆਦਿ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ (ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦ) ਕੁੱਲ 42 ਵਾਰ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਾਰ ‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’, ਭਏ ਮਨ ਨਿਰਮਲ; ਹਰਿ ਕੀਰਤਨ ਮਹਿ ਅਨਦਿਨੁ ਜਾਗਾ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਥਿਤੀ/ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੪੩) ‘ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਅਤੇ ‘ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਦੇ ਅਰਥ ਸਮਾਨ ਹਨ ਭਾਵ ‘ਗੁਰੂ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ਼’।

ਹੁਣ ਇਹ ਸਮਝਣਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ ’ਚ ‘ਸੰਤ ਕੈ ਦੋਖਿ, ਸੰਤ ਕੈ ਸੰਗਿ, ਸੰਤ ਕੈ ਨਿੰਦਕਿ’ ਸ਼ਬਦ ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਵਰਤੇ ਹਨ, ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ :

ਸੰਤ ਕੈ ਦੂਖਨਿ; ਤੇਜੁ ਸਭੁ ਜਾਇ ॥ (ਸੁਖਮਨੀ/ਮਹਲਾ ੫/੨੭੯) ਭਾਵ ਸੰਤ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਨਿੰਦਿਆ ਕਰਨ ਨਾਲ਼ (ਬੰਦੇ ਦੀ) ਅਕਲ ਮਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਸੰਤ ਕੈ ਦੋਖਿ; ਨ ਤ੍ਰਿਸਟੈ ਕੋਇ ॥ (ਸੁਖਮਨੀ/ਮਹਲਾ ੫/੨੮੦) ਭਾਵ ਸੰਤ-ਗੁਰੂ ਦੀ ਨਿੰਦਿਆ ਨਾਲ਼ ਕੋਈ (ਬੰਦਾ) ਸ਼ਾਂਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ।

ਸੰਤ ਕੈ ਸੰਗਿ; ਬਸੈ ਦਿਨੁ ਰਾਤਿ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੮੬੭) (ਰੱਬ ਆਪਣੇ) ਸੰਤ-ਗੁਰੂ ਦੇ ਸਦਾ ਅੰਗ-ਸੰਗ ਵਸਦਾ ਹੈ।

ਉਕਤ ਤੁਕਾਂ ’ਚ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਮੰਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਸੰਤ ਕੈ’ ਸ਼ਬਦਾਂ ’ਚ ‘ਸੰਤ’ ਇੱਕ ਵਚਨ ‘ਸੰਤੁ’ ਸਰੂਪ ਹੈ, ਜੋ ਕਿ ‘ਗੁਰੂ’ ਪ੍ਰਥਾਇ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ‘ਸੰਤ’; ਬਹੁ ਵਚਨ, ਤਾਂ ਜੋ ‘ਸੰਤਾਂ’ ਜਾਂ ‘ਸੰਗਤ’ ਪ੍ਰਥਾਇ ਮੰਨ ਲਈਏ। ਸੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਸੰਤ’ ਸ਼ਬਦ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ‘ਪੈਰੋਕਾਰ, ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਰੱਬ’ ਲਈ ਸਾਂਝੇ ਵਰਤੇ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਪਰ ‘ਸੰਤੁ, ਸੰਤਿ, ਸੰਤ’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਭਿੰਨ-ਭਿੰਨ ਵੰਡ ਕੇ ਵਿਚਾਰਿਆਂ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ

(1). ‘ਸੰਤੁ’ (ਅੰਤ ਔਂਕੜ) ਸ਼ਬਦ ਰੱਬ ਲਈ ਕੇਵਲ ਤਿੰਨ ਵਾਰ ਦਰਜ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ‘ਸੰਤ’ ਜਾਂ ‘ਸੰਤਿ’ ਸਰੂਪ ਰੱਬ ਲਈ ਹਨ।

(2). ‘ਗੁਰੂ’ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ‘ਸੰਤਿ/ਸੰਤੁ/ਸੰਤ’; ਆਮ ਬੰਦੇ ’ਤੇ ਕਿਰਪਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਨਾਮ ਦੀ ਦਾਤ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰੱਬ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਕੇ ਉਸ ਨਾਲ਼ ਮਿਲਾਉਂਦਾ ਹੈ।

(3). ‘ਪੈਰੋਕਾਰ’ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ‘ਸੰਤੁ’ (ਅੰਤ ਔਂਕੜ/ਇੱਕ ਵਚਨ); ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਲ਼ ਜਾਂ ਰੱਬ ਨਾਲ਼ ਨਹੀਂ ਜੋੜਦਾ ਅਤੇ ‘ਸੰਤਿ’ (ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ/ਇੱਕ ਵਚਨ) ਵੀ ‘ਪੈਰੋਕਾਰ’ ਲਈ ਨਹੀਂ ਭਾਵ ਕੇਵਲ ‘ਗੁਰੂ’ ਬਾਬਤ ਹਨ।

(4). ਸੰਗਤੀ ਰੂਪ ਲਈ ‘ਸੰਤ’ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ‘ਸੰਤ ਸਭਾ’ ਅਤੇ ‘ਸੰਤ ਜਨਾਂ’ ਆਦਿ ਨਾਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ‘ਗੁਰੂ’ ਵਾਙ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅਧਿਕਾਰ ਵੀ ਮਿਲੇ ਹੋਏ ਹਨ ਭਾਵ ‘ਗੁਰੂ’ ਵਾਙ ‘ਸੰਤ-ਸੰਗਤ’ ਵੀ ਨਾਮ ਦਾਨ ਦੇ ਕੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ‘ਗੁਰੂ’ ਅਤੇ ‘ਰੱਬ’ ਨਾਲ ਜੋੜ ਸਕਦੀ ਹੈ।

(5). ‘ਸੰਤ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਭਗਤ ਅਤੇ ਭੱਟ ਸਾਹਿਬਾਨ ਰਾਹੀਂ ਆਈ, ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕਿਸੇ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਹਨ।

ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੇ ‘ਹਵਸੀ ਕੁੱਤੇ’

0

ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੇ ‘ਹਵਸੀ ਕੁੱਤੇ’

ਡਾ. ਹਰਸ਼ਿੰਦਰ ਕੌਰ (ਪਟਿਆਲਾ) – 0175-2216783

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਜਦੋਂ ‘‘ਏਤੀ ਮਾਰ ਪਈ ਕਰਲਾਣੇ; ਤੈਂ ਕੀ ਦਰਦੁ ਨ ਆਇਆ ॥’’ (ਮ: ੧/੩੬੦) ਉਚਾਰਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਲੂਣਾ ਦੇਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਸੀ ਕਿ ਗ਼ਰੀਬ ਲਾਚਾਰ ਬੇਕਸੂਰ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕਰ ਕੇ, ਵੱਢ ਟੁੱਕ ਕੇ, ਨਿਰਬਸਤਰ ਕਰ ਕੇ ਸੁੱਟਣਾ ਸੰਗੀਨ ਜੁਰਮ ਹੈ। ਏਸੇ ਲਈ ਔਰਤ ਨੂੰ ਉਚੇਰਾ ਦਰਜਾ ਦੇਣ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਰਾਹ ਦਿਖਾਉਣ ਲਈ ਜਿੰਨੀ ਦੂਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਸਨ, ਪਹੁੰਚੇ।

ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਅੱਜ ਦੇ ਦਿਨ ਭਾਰਤ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਰਾ ਉਤਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ? ਕੀ ਹਵਾ, ਪਾਣੀ, ਧਰਤੀ ਅੱਜ ਪਲੀਤ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੇ ? ਕੀ ਲੁੱਟ ਖਸੁੱਟ ਬੰਦ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ? ਕੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪਾਖੰਡਾਂ ਰਾਹੀਂ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੇਵਕੂਫ਼ ਨਹੀਂ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ? ਕੀ ਗੁੰਡਾਗਰਦੀ ਮੁੱਕ ਚੁੱਕੀ ਹੈ ? ਕੀ ਹੁਣ ‘‘ਰਾਜੇ ਸੀਹ ਮੁਕਦਮ ਕੁਤੇ ॥’’ (ਮ: ੧/੧੨੮੮) ਨਹੀਂ ਰਹੇ ? ਕੀ ਲੋਕ ਹੁਣ ਰਾਜ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਹੱਥੋਂ ਨਪੀੜੇ ਨਹੀਂ ਜਾ ਰਹੇ ? ਕੀ ਲੋਕ ਬਹਿ ਕੇ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ਉੱਤੇ ਝੁਰਦੇ ਸਭ ਕੁੱਝ ਸਹਿਣ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਰ ਰਹੇ ? ਜੇ ਸਭ ਕੁੱਝ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ ਤੇ ਮਲਕ ਭਾਗੋਆਂ ਦੀ ਪੂਰੀ ਚੜ੍ਹਤ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਔਰਤ ਨਾਲ ਹੋ ਰਹੇ ਜੁਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਘਾਟਾ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ?

ਏਨੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਫ਼ਰਕ ਸਿਰਫ਼ ਇਹ ਪਿਆ ਹੈ ਕਿ ਬਾਕੀ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਢੀਠ ਬਣ ਕੇ ਓਨੀ ਹੀ ਧੁੰਧ ਵਿੱਚ ਗਰਕੇ ਪਏ ਹਾਂ ਪਰ ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਔਰਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹੁੰਦਾ ਜੁਰਮ ਸੀ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਵੱਡਾ ਮਾਅਰਕਾ ਮਾਰਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਸਿਖਰਾਂ ਛੂਹੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਨੂੰ ਮਾਤ ਪਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਕੁੱਖੋਂ ਜੰਮਿਆ ਮਾਸ ਦਾ ਲੋਥੜਾ ਕਿੰਜ ਉਸੇ ਕੁੱਖ ਨੂੰ ਨੋਚ ਕੇ, ਕੱਟ ਵੱਢ ਕੇ ਚੀਥੜੇ ਉੱਡਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਹ ਤਾਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੇ ਹਵਸੀ ਕੁੱਤਿਆਂ ਨੇ ਹੈਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸ਼ਰਮਸਾਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।

ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ 33 ਕਰੋੜ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤੇ ਸਮੋਈ ਬੈਠੀ ਹੈ। ਏਥੇ ਧਾਰਮਿਕ ਥਾਵਾਂ; ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਕਾਲਜਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹਨ। ਵਿਦਿਆ ਏਨੀ ਮਹਿੰਗੀ ਹੈ ਕਿ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਅਨਪੜ੍ਹ ਤੇ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰ ਤਿਆਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਾਨੂੰਨ ਵਿਚਲੀ ਢਿੱਲ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤਕ ਸ਼ੈਅ ਹੇਠ ਤਿਆਰ ਹੋ ਰਹੇ ਗੁੰਡਾ ਅਨਸਰਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਦੁਗਣੀ ਚੌਗੁਣੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦਾ ਹਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਿਰਫ਼ ਇਨਸਾਨ ਬਣਨ ਤੋਂ ਬਗ਼ੈਰ ਬੱਚੇ ਹੋਰ ਸਭ ਕੁੱਝ ਹਾਸਲ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ।

ਅੱਠਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਮੁੰਡਾ ਸਭ ਜਾਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕਿਵੇਂ ਉਸ ਨੇ ਦੂਜੀ ਜਾਂ ਛੇਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਰਹੀ ਬੱਚੀ ਦਾ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ, ਕੀ ਮਾਪੇ ਤੇ ਕੀ ਅਧਿਆਪਕ, ਕੋਈ ਵੀ ਬੇਟੀਆਂ ਨੂੰ ‘ਚੰਗੀ ਛੋਹ-ਮਾੜੀ ਛੋਹ’ ਤੱਕ ਦੱਸਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਹਨ।  ਸਰੀਰਕ ਵਿਗਿਆਨ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਤਾਂ ਦੂਰ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ।

ਇਸੇ ਲਈ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀਆਂ ਨਿੱਕੀਆਂ ਬਾਲੜੀਆਂ ਵੀ ਘਰ ਅੰਦਰਲੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਹੱਥੋਂ ਸੌਖੀਆਂ ਹੀ ਜਬਰ-ਜ਼ਿਨਾਹ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਖਿਆ ਸਿਰਫ਼ ਮਰਦ ਦੀ ਅਧੀਨਗੀ ਦੀ ਹੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀ ਅਖੌਤੀ ਇੱਜ਼ਤ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ ਹਰ ਬਾਲੜੀ ਉੱਤੇ ਦੜ ਵੱਟ ਕੇ ਜ਼ੁਲਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ ਵਿਰੁਧ ਨਾ ਕਦੇ ਆਵਾਜ਼ ਚੁੱਕੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਕਰਨ ਦਾ ਹੱਕ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਨਤੀਜਾ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਵਦਾਸੀਆਂ ਬਣਾ ਕੇ ਅਤਿ ਦਾ ਨਰਕ ਭੋਗਦੀਆਂ ਅਣਗਿਣਤ ਬਾਲੜੀਆਂ ਹਵਸ ਦੇ ਲੋਭੀਆਂ ਹੱਥੋਂ ਗਰਭ ਠਹਿਰ ਜਾਣ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਦੇ ਠੇਡੇ, ਢਿੱਡਾਂ ਉੱਤੇ ਝੱਲਦੀਆਂ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਫਟ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਮੌਤ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। ਅੱਜ ਵੀ ਬਣਾਏ ਸਹਾਰਾ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬਥੇਰੀਆਂ ਅਜਿਹਾ ਨਰਕ ਭੋਗ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਵਿਧਵਾਵਾਂ ਦਾ ਜੋ ਹਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਵੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹ ਵੀ ਕਿਸੇ ਕੋਲੋਂ ਲੁਕਿਆ ਹੋਇਆ ਨਹੀਂ। ਅਣਖ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਰੋਜ਼ੀ ਰੋਟੀ ਕਮਾਉਂਦੀ ਇਕੱਲੀ ਔਰਤ ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੀ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਗੁਨਾਹ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਡਾ. ਪ੍ਰਿਅੰਕਾ ਰੈਡੀ ਇਸ ਸੋਚ ਦੀ ਤਾਜ਼ਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਬਣ ਗਈ ਹੈ। ਇੱਕ ਖੁੱਦਦਾਰ 26 ਸਾਲਾ ਡਾਕਟਰ ਤੇਲੰਗਾਨਾ ਵਿੱਚ ਡਿਊਟੀ ਉੱਤੇ ਜਾਣ ਲਈ ਆਪਣੀ ਸਕੂਟੀ ਉੱਤੇ ਜੇ ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਔਰਤ ਨੂੰ ਸਿਰਫ਼ ਸਰੀਰ ਮੰਨਣ ਵਾਲੇ ਹਵਸੀ ਉਸ ਦੇ ਸਰੀਰ ਉੱਤੇ ਕਬਜ਼ਾ ਕਰ ਕੇ, ਹੈਵਾਨੀਅਤ ਦਾ ਨੰਗਾ ਨਾਚ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਗਲਾ ਘੋਟਦੇ ਹਨ ਤੇ ਆਪਣੇ ਕੁਕਰਮ ਨੂੰ ਲੁਕਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਦੇ ਜਿਸਮ ਨੂੰ ਸਾੜ ਵੀ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।

ਇਹ ਇੱਕ ਆਮ ਘਟਨਾ ਮੰਨ ਕੇ ਉਸੇ ਦਿਨ ਅਨੇਕ ਹੋਰ ਵੀ ਹਲਕੇ ਕੁੱਤਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਰੂਪ ਜਗ ਜ਼ਾਹਿਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁੱਝ ਹਨ :-

  1. ਟਰਾਈਬਲ ਕਾਨੂੰਨ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਦੀ 25 ਸਾਲਾ ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਨੂੰ ਰਾਂਚੀ ਦੇ ‘ਵੀ.ਈ.ਪੀ.’ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਪਿਸਤੌਲ ਵਿਖਾ ਕੇ ਚੁੱਕ ਲਿਆ ਗਿਆ ਤੇ 12 ਜਣਿਆ ਨੇ ਰਲ਼ ਕੇ ਇੱਟਾਂ ਦੇ ਭੱਠੇ ਅੰਦਰ ਕੈਦ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕੀਤਾ।
  2. ਦਲਿਤ ਬੱਚੀ ਰੋਜਾ, ਜੋ 20 ਸਾਲ ਦੀ ਸੀ, ਦਾ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕਰ ਕੇ ਹਵਸੀਆਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦਰਖ਼ਤ ਨਾਲ ਟੰਗ ਕੇ ਕਾਂਚੀਪੁਰਮ (ਤਾਮਿਲ ਨਾਡੂ) ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ‘ਬਹਾਦਰੀ’ ਵਿਖਾਈ।
  3. ਬੱਤੀ ਸਾਲਾ ਔਰਤ ਕੁੱਡਾਲੋਰ (ਤਾਮਿਲ ਨਾਡੂ) ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਨਾਲ ਸਕੂਟਰ ’ਤੇ ਘਰ ਮੁੜਦੀ ਨੂੰ 5 ਵੀਹ-ਵੀਹ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਬਲਾਤਕਾਰੀਆਂ ਨੇ ਇਹ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾ ਕੇ ਚੂੰਢਿਆ ਕਿ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਪੈਰ ਧਰਨਾ ਔਰਤ ਲਈ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੀ ਧਰਤੀ ਉੱਤੇ ਗੁਨਾਹ ਹੈ।
  4. ਵਡੋਦਰਾ (ਗੁਜਰਾਤ) ਵਿਖੇ ਵੀ 14 ਸਾਲਾ ਬੱਚੀ ਦਾ ਦੋ ਮੁਸ਼ਟੰਡਿਆਂ ਨੇ ਉਸੇ ਹੀ ਦਿਨ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕੀਤਾ।
  5. 88 ਸਾਲਾ ਔਰਤ ਦਾ ਬਲਾਤਕਾਰ ਉਸੇ ਦੇ ਘਰ ਟੂਟੀ ਠੀਕ ਕਰਨ ਆਏ ਵਹਿਸ਼ੀ ਨੇ ਕੀਤਾ।
  6. ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦਾ ਆਟੋ ਡਰਾਈਵਰ 11 ਸਾਲਾ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਦਿਨ ਘਰ ਅੰਦਰ ਡੱਕ ਕੇ ਲਗਾਤਾਰ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ।
  7. ਜੈਪੁਰ ਦੇ ਹਵਸੀ ਕੁੱਤੇ ਨੇ ਨਵਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਪਹਿਲੀ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੀ 6 ਸਾਲਾ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਟੌਂਕ (ਰਾਜਸਥਾਨ) ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਅੰਦਰਲੇ ਫੰਕਸ਼ਨ ਤੋਂ ਤਿੰਨ ਵਜੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਣ ਲੱਗਿਆਂ ਉਸੇ ਥਾਂ ਦਬੋਚ ਲਿਆ ਤੇ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕਰ ਕੇ ਉਸੇ ਦੀ ਸਕੂਲ ਦੀ ਬੈਲਟ ਨਾਲ ਉਸ ਦਾ ਗਲਾ ਘੁੱਟ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਫਿਰ ਉਸ ਦੀ ਲਾਸ਼ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਦੀਆਂ ਝਾੜੀਆਂ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਮੁੱਛਾਂ ਨੂੰ ਤਾਅ ਦਿੰਦਾ ਉੱਥੋਂ ਤੁਰ ਗਿਆ।
  8. ਇਕ ਹੋਰ ਛੇ ਸਾਲਾ ਬੱਚੀ ਦੀ ਗਲੀ ਸੜੀ ਲਾਸ਼ ਰਾਮਪੁਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਟੁੱਟੇ ਹੋਏ ਘਰ ਦੀ ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਅੰਦਰ ਮਿਲੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸੇ ਦੇ ਗਵਾਂਢੀ ਨੇ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕਰ ਕੇ ਗਲਾ ਘੁੱਟ ਕੇ ਮਾਰ ਮੁਕਾਇਆ ਸੀ।
  9. ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਨੌ ਸਾਲਾ ਬੱਚੀ ਦਾ ਉਧਾਲਾ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਕੇ ਪਿਓ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਜ਼ਖ਼ਮਾਂ ਦੀ ਮਾਰ ਨਾ ਝੱਲਦੀ ਹੋਈ ਤੇ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਫੱਟਣ ਨਾਲ ਵਾਧੂ ਲਹੂ ਵਹਿ ਜਾਣ ਕਾਰਨ ਉਹ ਸੁਆਸ ਤਿਆਗ ਗਈ।
  10. ਹਰਿਆਣੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਵਿਧਵਾ ਔਰਤ ਨੂੰ ਦੋ ਜਣਿਆਂ ਨੇ ਘੜੀਸ ਕੇ ਨਸ਼ਾ ਪਿਆ ਕੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਲਿਜਾ ਕੇ ਤਿੰਨ ਘੰਟੇ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕੀਤਾ।
  11. ਇੱਕ 6 ਸਾਲਾ ਬੱਚੀ ਦਾ ਸਮੂਹਕ ਬਲਾਤਕਾਰ ਉਸੇ ਦੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਰਹੇ 4 ਨਾਬਾਲਗ (12 ਤੋਂ 15 ਸਾਲਾਂ ਦੇ) ਮੁਸ਼ਟੰਡਿਆਂ ਨੇ ਕੀਤਾ।
  12. ਹਰਿਆਣੇ ਵਿੱਚ 19 ਸਾਲਾ ਬੱਚੀ ਦਾ ਬਲਾਤਕਾਰ ਉਸ ਨੂੰ ਜਬਰੀ ਚੁੱਕ ਕੇ ਨਸ਼ੇ ਦਾ ਟੀਕਾ ਲਾ ਕੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਫੜੇ ਜਾਣ ਉੱਤੇ ਬਲਾਤਕਾਰੀ ਨੇ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਬੱਚੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਨੰਬਰ ਉੱਤੇ ਆਉਂਦੀ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਨੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਐਵਾਰਡ ਜਿੱਤਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਇਹ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਕੋਈ ਹੋਰ ਬੱਚੀ ਅਗਾਂਹ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ।
  13. ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਇਕ ਸੱਤ ਸਾਲਾ ਬੱਚੀ ਦਾ ਬਲਾਤਕਾਰ ਉਸ ਦੇ ਗੁਆਂਢੀ 45 ਸਾਲਾ ਹੈਵਾਨ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਬਲਾਤਕਾਰ ਕਰਨਾ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਬੱਚੀ ਦੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਅੰਗ ਅਜੇ ਬਣੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਨੇ ਲੋਹੇ ਦੀ ਵੱਡੀ ਚੌੜੀ ਪਾਈਪ ਉਸ ਦੀ ਬੱਚੇਦਾਨੀ ਅੰਦਰ ਪਾ ਕੇ ਪਾੜ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਇੰਜ ਹੀ ਬੇਸੁਰਤ ਲਹੂ ਵਹਿੰਦੀ ਨੂੰ ਹਵਸ ਮਿਟਾਉਣ ਬਾਅਦ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਕੇ ਤੁਰ ਗਿਆ। ਉਸ ਬੱਚੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਮਾਂ ਇਕੱਲੀ ਕਮਾਉਣ ਵਾਲੀ ਸੀ ਤੇ ਉਹ ਵੀ ਦਿਹਾੜੀਦਾਰ। ਪੈਸੇ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋਣ ਸਦਕਾ ਬੱਚੀ ਦਾ ਆਈ.ਸੀ.ਯੂ. ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ ਨਾ ਝੱਲ ਸਕੀ।
  14. ਇਸ ਬੱਚੀ ਵੇਲੇ ਤਾਂ ਹੱਦ ਹੀ ਟੱਪੀ ਗਈ ! ਕਰੂਰ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਸਭ ਸਾਹਮਣੇ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਗਿਆ। ਇਕ ਨਾਮਵਰ ਸਕੂਲ ਦੇ ਬੋਰਡਿੰਗ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਰਹੀ 10ਵੀਂ ਜਮਾਤ ਦੀ ਹੋਣਹਾਰ ਵਿਦਿਆਰਥਣ ਨੂੰ ਉਸੇ ਦੇ ਕਲਾਸ ਵਿਚਲੇ ਨਾਲਾਇਕ 4 ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ, ਜੋ ਵੱਡੇ ਘਰਾਂ ਦੇ ਕਾਕੇ ਸਨ, ਨੇ ਸਮੂਹਕ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕੀਤਾ ਤੇ ਸਕੂਲ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਸਭ ਕੁੱਝ ਜਰ ਜਾਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਜੋ ਸਕੂਲ ਦਾ ਨਾਂ ਬਦਨਾਮ ਨਾ ਹੋ ਜਾਵੇ। ਜਦੋਂ ਗਰਭ ਠਹਿਰ ਗਿਆ ਤਾਂ ਗਰਭਪਾਤ ਵੀ ਚੁੱਪ ਚਪੀਤੇ ਸਕੂਲ ਅੰਦਰ ਹੀ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਤੇ ਗੱਲ ਮੀਡੀਆ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚੀ।
  15. ਸੰਗਰੂਰ ਵਿੱਚ 65 ਸਾਲਾ ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਦੇਵੀ ਦਾ ਸਮੂਹਕ ਬਲਾਤਕਾਰ ਬਾਅਦ ਕਤਲ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸਰੀਰ ਖਨੌਰੀ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਲੱਭਿਆ। ਕਤਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸ਼ਤਰਾਨੇ ਦੇ ਚਾਰ ਨੌਜਵਾਨ ਮੁਸ਼ਟੰਡਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ 15 ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦਾ ਸੀ। ਸਾਗਰ, ਬੰਟੀ ਤੇ ਬਿੱਟੂ ਨੇ ਮੰਨਿਆ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰਾਂ ਨੇ ਵਾਰੋ ਵਾਰੀ ਰੱਜ ਕੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਬੀਬੀ ਦਾ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕਰ ਕੇ ਗਲਾ ਘੁੱਟ ਕੇ ਮਾਰ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਲੁੱਟ ਮਾਰ ਕੀਤੀ ਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਸੋਨੇ ਦੀਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਵੀ ਲਾਹ ਲਈਆਂ ਸਨ। ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਦੇਵੀ 20 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਇਕੱਲੀ ਰਹਿ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦਾ ਪਤੀ ਮਰ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ਤੇ ਪੁੱਤਰ ਵੱਖ ਰਹਿਣ ਤੁਰ ਗਏ ਸਨ।

ਜ਼ਰਾ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ! ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਮੁਸ਼ਟੰਡਾ 19 ਸਾਲਾ ਸਾਗਰ ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਦੇ ਸਕੇ ਭਰਾ ਦਾ ਪੋਤਰਾ ਸੀ, ਜੋ ਖਨੌਰੀ ਦੇ ਐਸ.ਐਚ.ਓ. ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਅਨੁਸਾਰ ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਆਪਣੀ ਦਾਦੀ ਕੋਲ ਪਿੰਨੀਆਂ ਤੇ ਚੂਰੀ ਖਾਣ ਆਉਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ ! ਯਾਨੀ ਹੁਣ ਪੋਤਰੇ ਵੀ ਦਾਦੀ ਦਾ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕਰ ਕੇ ਕਤਲ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਦੀਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਚੁਰਾ ਕੇ ਜਾਣ ਵੇਲੇ ਰੱਤਾ ਕਸਕ ਤੱਕ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ !  ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਰ ਨਿਘਾਰ ਆ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਨਗਰ ਕੀਰਤਨ ਦੇ ਰੌਲੇ ਵਿੱਚ ਮਾਈ ਭਾਗੋ ਦੀ ਚੀਖ ਦੱਬ ਕੇ ਰਹਿ ਗਈ, ਪਰ ਹੋਰ ਮੰਦਭਾਗੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਹੁਣ ਸਾਗਰ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਦਾ ਪਿਓ ਵੀ ਆਪਣੀ ਹੀ ਮਾਂ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਗਵਾਹੀ ਦੇਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹੈ।

  1. ਧੂਰੀ ਵਿਖੇ ਸਕੂਲ ਬਸ ਕੰਡਕਟਰ ਕਮਲ ਕੁਮਾਰ ਨੇ ਆਪਣੀ ਹੀ ਬਸ ਵਿੱਚ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦੀ 4 ਸਾਲਾ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਦੀ ਹੱਦ ਅੰਦਰ ਲਿਜਾ ਕੇ, ਬਲਾਤਕਾਰ ਕਰ ਕੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਪਿਛਵਾੜੇ ਵਿੱਚ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤਾ।

ਹੈ ਨਾ ਇੱਕ ਤੋਂ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਦਮਗਜੇ ਮਾਰੇ ਹੋਏ ? ਸਭ ਹਵਸੀ ਕੁੱਤੇ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਰਿਕਾਰਡ ਕਾਇਮ ਕਰਨ ਦੀ ਹੋੜ ਵਿੱਚ ਹਨ। ਨਵੇਂ ਤੋਂ ਨਵਾਂ ਜਨੂੰਨ ਔਰਤ ਦੇ ਜਿਸਮ ਨੂੰ ਹੰਢਾਉਣ ਦਾ ! ਉਸ ਦੀਆਂ ਮਿੱਠੀਆਂ ਲੋਰੀਆਂ ਤੇ ਗੋਦ ਵਿੱਚ ਖਿਡਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਦੁੱਧ ਪਿਆਉਣ ਦੇ ਜੁਰਮ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦੇ ਦਿਲ ਕੰਬਾਊ ਢੰਗ !

ਇਹ ਸਭ ਹੋਇਆ ਇੱਕੋ ਦਿਨ ਪਰ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸ ਵਰ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ! ਇਸ ਵਰ੍ਹੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦਾ 550 ਸਾਲਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਔਰਤ ਦਾ ਬਿੰਬ ਉਚੇਰਾ ਚੁੱਕਣ ਦੇ ਅਣਥੱਕ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਸਨ। ਇੱਕ ਵੱਖ ਕਿਸਮ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਦੁਨੀਆ ਸਾਹਮਣੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਇੱਕ ਵਰ੍ਹੇ ਵਿੱਚ 38,947 ਬਲਾਤਕਾਰ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 2167 ਸਮੂਹਕ ਸਨ ਤੇ ਲਗਭਗ 60 ਫੀਸਦੀ ਨਾਬਾਲਗ ਬੱਚੀਆਂ ਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੇਰਹਿਮੀ ਨਾਲ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਮੱਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ 4882, ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ ਵਿੱਚ 4616, ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ 4189, ਰਾਜਸਥਾਨ ਵਿੱਚ 3656 ਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ 2155 ਬਲਾਤਕਰ ਹੋਏ।

ਦਿਨੋ ਦਿਨ ਦੁਗਣੀ ਚੌਗੁਣੀ ਹੁੰਦੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਖਸ਼ੀ ਬਿਰਤੀ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨੇ ਔਰਤ ਜਾਤ ਲਈ ਕੋਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਥਾਂ ‘ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ’ ਦੀ ਹੱਦ ਅੰਦਰ ਰੱਖੀ ਹੀ ਨਹੀਂ।

ਵਿਹਲੜ ਫਿਰਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਲਾਰ ਟਪਕਾਉਂਦੇ ਕੁੱਤਿਆਂ ਦਾ ਇੱਕੋ ਟੀਚਾ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੀ ਜਿਨਸ ਵਾਲੀਆਂ ਦੇ ਸਰੀਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਸ ਦਾ ਲੋਥੜਾ ਮੰਨ ਕੇ ਪਾੜ ਸੁੱਟਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੀਰਾਂ ਨੂੰ ਭੋਗ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਕਾਬਜ਼ ਹੋਣਾ ਹੈ ! ਅਜਿਹੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜੀ ਔਰਤ ਇਹ ਮੰਨ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਘਰੋਂ ਨਿਕਲਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵਾਪਸ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗੀ ?

ਔਰਤ ਦੇ ਕੁੱਖੋਂ ਜੰਮਿਆ ਮਾਸ ਦਾ ਲੋਥੜਾ ਏਨਾ ਕਹਿਰੀ ਤੇ ਜ਼ਹਿਰੀ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਜੰਮਣ ਬਾਅਦ ਪਹਿਲਾ ਹੱਲਾ ਉਸੇ ਕੁੱਖ ਉੱਤੇ ਹੀ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਸੋਚਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੈ !

ਧਾਰਮਿਕ ਪਾਖੰਡਾਂ ਦੀ ਇਸ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਕੋਈ ਘਾਟ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕਮਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੰਦਰ ਦੀ ਚਾਰਦੀਵਾਰੀ ਅੰਦਰ ਵੀ ਨਿੱਕੀ ਬਾਲੜੀ ਦਾ ਬਲਾਤਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਧਰਮ ਦਾ ‘ਰੱਬ’ ਉੱਥੇ ਬੱਚੀਆਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਪਹੁੰਚਦਾ ਨਹੀਂ ! ਆਖ਼ਰ ਕਿਸ ਨੇ ਘੜ੍ਹਿਆ ਹੈ ਅਜਿਹਾ ਰੱਬ, ਜੋ ਸਿਰਫ਼ ਮਰਦਾਂ ਲਈ ਬਹੁੜਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਔਰਤ ਦਾ ਸਮੂਹਕ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦੇਣ ਦਾ ਹੱਕ ਵੀ ਦੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ?

ਕਿਉਂ ਰੱਬ ਦੇ ਘਰ ਸਾਰੀਆਂ ਬੰਦਸ਼ਾਂ ਸਿਰਫ਼ ਔਰਤ ਜਾਤ ਉੱਤੇ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ ? ਕੌਣ ਹੈ ਅਜਿਹੇ ਕਾਨੂੰਨ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਾ ਤੇ ਰੋਕਾਂ ਲਾਉਣ ਵਾਲਾ ? ਰੱਬ ਜਾਂ ਬੰਦੇ ਵੱਲੋਂ ਘੜਿਆ ਰੱਬ ਦਾ ਬੁੱਤ ? ਉਸ ਬੁੱਤ ਨੂੰ ਘੁਮਾਉਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ੈਤਾਨੀ ਦਿਮਾਗ਼ ਕਿਸ ਦਾ ਹੈ ? ਕਿਉਂ ਔਰਤ ਨੂੰ ਹੀ ਵੱਧ ਧਾਰਮਿਕ ਵਲਗਣਾਂ ਵਿੱਚ ਘੇਰੀ ਰੱਖਣ ਦਾ ਯਤਨ ਲਗਾਤਾਰ ਜਾਰੀ ਹੈ ? ਕਿਉਂ ਬੱਚੀ ਨੂੰ ਚੰਗੀ ਜਾਂ ਮਾੜੀ ਛੋਹ ਸਮਝਾਉਣ ਵੇਲੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਮਰਦ ਸਮਾਜ ਹਾਲ ਦੁਹਾਈ ਪਾਉਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ? ਕਿਉਂ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਦਾ ਭਾਰ ਸਿਰਫ਼ ਬਾਲੜੀ ਉੱਤੇ ਲੱਦ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ?  ਜਦੋਂ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦਾ ‘ਚਿਰਾਗ਼’ ਦੂਜੇ ਦੀ ਧੀ ਦਾ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਖ਼ਾਨਦਾਨ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਨੂੰ ਕੀ ਚਾਰ ਚੰਨ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?

ਕੀ ਇਸੇ ਨੂੰ ਅਖੌਤੀ ਇੱਜ਼ਤ ਦਾ ਨਾਂ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਔਰਤ ਨੂੰ ਸਦਾ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਦਾਸੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣਾ ਹੈ ? ਕਦੋਂ ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਦੋਗਲਾਪਣ ਛੱਡਾਂਗੇ ਤੇ ਔਰਤ ਨੂੰ ਔਰਤ ਦੀ ਦੁਸ਼ਮਨ ਕਹਿ ਕੇ ਪਾਸਾ ਵੱਟਦੇ ਰਹਾਂਗੇ ? ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਬਲਾਤਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਿਸੇ ਥਾਂ ਤੋਂ ਆਵਾਜ਼ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਉੱਠੀ ਕਿ ਮਰਦ; ਔਰਤ ਦਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹੈ ?

ਜਦੋਂ ਪੁੱਤਰ; ਪਿਓ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕੋਈ ਮੁੰਡਾ ਆਪਣੀ ਹੀ ਜਿਨਸ ਵਾਲੇ ਨਾਲ ਬਦਫੈਲੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿਉਂ ਮਰਦ ਹੀ ਮਰਦ ਦਾ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹੈ, ਵਰਗੀ ਆਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕੀ ਜਾਂਦੀ ?

ਕੀ ਆਪਣੇ ਮੁਲਕ ਨੂੰ ‘ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ’ ਕਹਿਣ ਦਾ ਅਡੰਬਰ ਹੁਣ ਤਿਆਗ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ? ਕਿਉਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ’ਤੇ ਔਰਤ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕਰਨ ਦਾ ਪਾਖੰਡ ਰਚਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ? ਕਿਉਂ ਏਨੇ ਭਿਆਨਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੋ ਰਹੇ ਬਾਲੜੀਆਂ ਦੇ ਉਧਾਲਿਆਂ ਦੀ ਖ਼ਬਰ ਸੁਣ ਕੇ ਕਦੇ ਵੀ ਨਿਆਂ ਦਵਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਭਾਰਤ-ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ? ਸਖ਼ਤ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਤੇ ਬਲਾਤਕਾਰੀਆਂ ਲਈ ਨਰਮ ਰਵੱਈਆ ਕਿਤੇ ਏਸੇ ਕਰਕੇ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸੱਤਾ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਲੋਕ ਹੀ ਅਜਿਹੇ ਹਨ, ਜੋ ਅਸੈਂਬਲੀਆਂ ਅੰਦਰ ਪੋਰਨ ਵੇਖਦੇ ਹਨ, ਕੁੱਝ ਨੇ ਪਤਨੀਆਂ ਛੱਡੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਕੁੱਝ ਨੇ ਧੀਆਂ ਕੁੱਖ ਵਿੱਚ ਮਾਰੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਹਨ, ਕੁੱਝ ਵਤਨੋਂ ਪਾਰ ਦੇ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਗੋਰੀਆਂ ਨੂੰ ਰਾਤ ਭਰ ਹੰਢਾਉਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ?

ਕਿਉਂ ਹਰ ਪਿਓ ਆਪਣੀ ਧੀ ਲਈ ਚਿੰਤਿਤ ਨਹੀਂ ? ਕਿਉਂ ਭਰਾ, ਆਪਣੀ ਭੈਣ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਲਈ ਆਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕ ਰਿਹਾ ? ਕਿਉਂ ਪੁੱਤਰ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਵਾਸਤੇ ਚੁੱਪੀ ਨਹੀਂ ਤੋੜ ਰਿਹਾ ? ਕਿਉਂ ਕਦੇ ਵੀ ਚੋਣਾਂ ਵੇਲੇ ਮਾਵਾਂ, ਭੈਣਾਂ ਤੇ ਧੀਆਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕਿਆ ਜਾਂਦਾ ?

ਕੋਈ ਤਾਂ ਬੋਲੇ ਤੇ ਜਵਾਬ ਦੇਵੇ ਕਿ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਔਰਤ ਬਲਾਤਕਾਰ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਿਆਨਕ ਆਧੁਨਿਕ ਢੰਗਾਂ ਨਾਲ ਸਮੂਹਕ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕਰਨ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਕਾਇਮ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਵਾਲੇ ਕਾਨੂੰਨ ਸਦਾ ਹੀ ਕਿਉਂ ਫੇਲ੍ਹ ਹੁੰਦੇ ਰਹੇ ਹਨ ?

ਕਿਉਂ ਸਾਡੇ ਮੁਲਕ ਦੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਨੂੰ ਆਮ ਵਸਨੀਕਾਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਨਾਲੋਂ ਸਿਰਫ਼ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਚੁਣੇ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਡਿਊਟੀ ਵੱਧ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ? ਕਿਉਂ ਸਾਡੇ ਫਾਸਟ ਟਰੈਕ ਕੋਰਟਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਮਿਲੀਆਂ ਸਜ਼ਾਵਾਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਬੇਲ ਉੱਤੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਬਲਾਤਕਾਰੀਏ ਦੁਬਾਰਾ ਜਬਰ-ਜ਼ਿਨਾਹ ਕਰਦੇ ਫੜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ? ਕਿਉਂ ਵਕੀਲ ਵੀਰ ਜ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਛਿੱਕੇ ਟੰਗ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਲਾਤਕਾਰੀਆਂ ਦੀ ਬੇਲ ਦੀ ਅਰਜ਼ੀ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ? ਕਿਉਂ ਬਲਾਤਕਾਰ ਦੇ ਕੇਸਾਂ ਦਾ ਮੁਆਵਜ਼ਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਰਿਹਾ ? ਇਹ ‘ਫੰਡ’ ਕੌਣ ਹਜ਼ਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ? ਨਿਰਭਆ ਫੰਡ ਕਿਉਂ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਨਹੀਂ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ?

ਕਿਉਂ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੂਹਕ ਬਲਾਤਕਾਰ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਹਿਸ਼ੀਆਨਾ ਢੰਗ ਨਾਲ ਜਬਰ-ਜ਼ਿਨਾਹ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ ? ਕਿਉਂ ਸਿਰਫ਼ ਇਸੇ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਹਾਲੇ ਵੀ ‘ਪਤੀ-ਦੇਵ’ ਕਹਿ ਕੇ ਦੇਵਤੇ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਦੇ ਕੇ ਔਰਤ ਨੂੰ ਅਧੀਨਗੀ ਦਾ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ? ਕਿਉਂ ਹਾਲੇ ਵੀ ਇਸ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਔਰਤ ਨੂੰ ਅੱਧੇ ਅੰਗਾਂ ਵਾਲੀ ‘ਅਰਧਾਂਗਨੀ’ ਕਹਿ ਕੇ ਬੇਬਸ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ?

ਦੁਨੀਆਭਰ ਵਿੱਚ ਬਲਾਤਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ, ਉਮਰ ਭਰ ਕੈਦ, ਸਰੇ ਬਜ਼ਾਰ ਲੋਕਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਤਸੀਹੇ ਦੇਣੇ ਜਾਂ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਕੇ ਪੱਥਰ ਮਾਰ-ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਅੰਗ ਵੱਢ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਸਿਰ ਵੱਢ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਬਲਾਤਕਾਰੀਏ ਦੇ ਟੱਬਰ ਨਾਲ ਵੀ ਕਈ ਥਾਈਂ ਸਮਾਜਿਕ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕੇਵਲ ਭਾਰਤ ਹੀ ਹੈ, ਜਿੱਥੇ ਬਲਾਤਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਢਿੱਲ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਆਖ਼ਰੀ ਸਵਾਲ ਅਣਖੀ, ਸਵੈਮਾਨ ਭਰਪੂਰ ਪਿਓਆਂ, ਭਰਾਵਾਂ ਤੇ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਇਹੋ ਹੈ ਕਿ ਕਿਉਂ ਰਾਜੇ ਜੰਮਣ ਵਾਲੀ ਔਰਤ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਵਾਰਿਸ ਕੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਰਦੇ ਨੇ, ਤੰਦੂਰ ਵਿੱਚ ਸਾੜ੍ਹਦੇ ਨੇ, ’ਕੱਲੀ ਨੂੰ ਘੇਰ ਕੇ ਸਮੂਹਕ ਬਲਾਤਕਾਰ ਕਰਦੇ ਨੇ, ਰਾਹਾਂ ’ਚ ਛੇੜਦੇ ਨੇ ਤੇ ਕਿਉਂ ਹਰ ਆਸਿਫਾ, ਦਾਮਿਨੀ, ਕਿਰਨਜੀਤ, ਕਿਰਨਦੀਪ, 9 ਮਹੀਨਿਆਂ ਦੀ ਸ਼ਬਨਮ ਦੀ ਚੀਕ ਖਲਾਅ ’ਚ ਤੈਰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਅਣਖੀ ਵਾਰਿਸਾਂ ਦੇ ਬੋਲ਼ੇ ਕੰਨਾਂ ਨੂੰ ਛੂਹ ਕੇ ਅਗਾਂਹ ਲੰਘ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ? ਕਿਉਂ ਜਲਸਿਆਂ, ਜੈਕਾਰਿਆਂ ਦੇ ਰੌਲ਼ੇ ਰੱਪਿਆਂ ਹੇਠ ਔਰਤ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਦਬਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ?

ਅਖ਼ੀਰ ਵਿੱਚ ਸਲਾਮ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸੱਚ, ਹੱਕ ਤੇ ਦਲੀਲ ਨਾਲ ਤੁਰਦੇ ਭਰਾ, ਪੁੱਤਰਾਂ ਤੇ ਵੀਰਾਂ ਨੂੰ, ਜਿਹੜੇ ਹਾਲੇ ਵੀ ਦਮ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਗਲਤ ਕਹਿਣ ਦਾ ਤੇ ਰੁਤਬਿਆਂ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਨੰਗੇ ਧੜ ਲਲਕਾਰਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਕਲਮ ਰਾਹੀਂ ਹਾਅ ਦਾ ਨਾਅਰਾ ਮਾਰਦੇ ਹਨ !

ਜੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਸਵਾਲ ਉੱਠਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਭਾਰਤ ਮਾਤਾ ਦੇ ਅਣਖੀ ਪੁੱਤਰਾਂ ਤਾਈਂ ਕਿਉਂ ਪਹੁੰਚ ਕਰ ਰਹੀ ਹਾਂ, ਤਾਂ ਮੇਰਾ ਸਿੱਧਾ-ਸਾਦਾ ਜਵਾਬ ਹੈ-ਸੋਮਨਾਥ ਦੇ ਮੰਦਰ ਦੇ ਗਰਭ ਵਿੱਚ ਬੈਠੇ ਪੰਡਤਾਂ ਵੱਲੋਂ ਰੱਬ ਨੂੰ ਲੱਖ ਵਾਰ ਬੁਲਾਉਣ ’ਤੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਰੱਬ ਨਹੀਂ ਬਹੁੜਿਆ ਸੀ। ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਉੱਤੇ ਹੋਏ ਅਨੇਕਾਂ ਹੱਲਿਆਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਅਣਖੀ ਪੁੱਤਰ ਹੀ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਅਰਸ਼ੋਂ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਉਤਰਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਅਜਿਹੇ ਅਣਖੀ ਪੁੱਤਰਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਵੰਗਾਰ ਪਾਈ ਹੈ, ਹਲੂਣਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਜਾਗੋ ਤੇ ਔਰਤ ਜਾਤ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਨਿੱਤਰੋ !

ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਣਖੀ ਪੁੱਤਰਾਂ ਸਦਕਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਇਸ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਔਰਤ ਦਾ ਵਜੂਦ ਖ਼ਤਮ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਤੇ ਹਾਲੇ ਵੀ ਮਾਂ; ਪੁੱਤਰ ਨੂੰ ਜੰਮਣਾ ਗੁਨਾਹ ਨਹੀਂ ਮੰਨ ਰਹੀ !

ਜੇ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਲੋਕ ਹਾਲੇ ਵੀ ਨਾ ਜਾਗੇ ਤਾਂ ਮੰਨਣਾ ਪਵੇਗਾ ਕਿ ਔਰਤ ਰਾਜੇ ਮਹਾਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸਿਰਫ਼ ਹਵਸੀ ਕੁੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਲੱਗ ਪਈ ਹੈ।

ਮੈਂ ਸਾਰੇ ਕਿਸਮਾਂ ਤੇ ਨਸਲਾਂ ਦੇ ਕੁੱਤਿਆਂ ਤੋਂ ਖਿਮਾ ਮੰਗੇ ਬਗ਼ੈਰ ਇਸ ਲੇਖ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਹਵਸੀਆਂ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਮੇਚਿਆ ਹੈ। ਕਤੂਰੇ ਭਾਵੇਂ ਜਿਸ ਕੁੱਖੋਂ ਜੰਮੇ ਹੋਣ ਉਸੇ ਨਾਲ ਵੱਡੇ ਹੋ ਕੇ ਸਹਿਵਾਸ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਉਸ ਦੀ ਮਰਜ਼ੀ ਨਾਲ, ਨਾ ਕਿ ਕਦੇ ਵੀ ਸਮੂਹਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਜਾਂ ਉਸ ਦਾ ਭਿਆਨਕ ਤਰੀਕੇ ਕਤਲ ਕਰਦੇ ਹਨ !

Transforming Relations (part-8)

0

Transforming Relations (part-8)

A Journey from Autumn to Spring – The Secrets of Blissful Living

ਡਾ. ਪੁਸ਼ਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ (ਲੁਧਿਆਣਾ) ੦੯੮੧੪੧੧੭੧੮੦

 5th Chapter – Anand Kaaraj – The Sikh Marriage Ceremony – 2nd Part

———————————————

Selected Guidelines for a Blissful Married Life

For both Husband and Wife – Guidance as given in Sha’ba’ds in Sri Guru Granth Sahib Jee

  1. Mutual Respect and Concern

ਸਾ ਗੁਣਵੰਤੀ ਸਾ ਵਡਭਾਗਣਿ॥ਪੁਤ੍ਰਵੰਤੀ ਸੀਲਵੰਤਿ ਸੋਹਾਗਣਿ ॥

ਰੂਪਵੰਤਿ ਸਾ ਸੁਘੜਿ ਬਿਚਖਣਿ ਜੋ ਧਨ ਕੰਤ ਪਿਆਰੀ ਜੀਉ ॥2॥

ਅਚਾਰਵੰਤਿ ਸਾਈ ਪਰਧਾਨੇ ॥ ਸਭ ਸਿੰਗਾਰ ਬਣੇ ਤਿਸੁ ਗਿਆਨੇ॥

ਸਾ ਕੁਲਵੰਤੀ ਸਾ ਸਭਰਾਈ ਜੋ ਪਿਰਿ ਕੈ ਰੰਗਿ ਸਵਾਰੀ ਜੀਉ॥3॥ (ਸ੍ਰੀ. ਗੁ. ਗ੍ਰੰ. ਸਾ. – ਪੰਨਾ 97)

Saa Gunvantee Saa Vadbhaagan || Putrvantee Seelvant Sohagan ||

Roopvant Saa Sugharh Bichkhan Jo Dhan Kant Pi-aaree Jee-o ||2||

Achaarvant Saa-ee Pardhaanay || Sabh Singaar Banay Tis Gi-aanay ||

Saa Kulvantee Saa Sabhraa-ee Jo Pir Kae Rang Savaaree Jee-o ||3|| 

(SGGS-Raag Maajh-Mehlaa 5- Page 97)

Only that soul bride is loved and is favored by the Lord-God. ||

Who is living her life virtuously as well as she is fortunate and blessed. ||

Such a soul-bride is blessed with bountiful sons and daughters i.e. filled with qualities of Akaal Pura’kh Jee. ||

She is merciful, tender-hearted, has kindness and is in the good favors of Lord-God. || 2 ||

That soul-bride is very beautiful of heart, has developed wise etiquettes, and has a sharp, alert, logical mind. ||

Only such a soul bride can be called well mannered, noble and is meritoriously distinguished. ||

She has embellished her mind with real knowledge and the wisdom of the Guru and thus adorned herself to become very beautiful looking.||

Such a soul bride can become a member of the highly respectable family; is blessed with many brothers i.e. Satsangees. ||

She is the One; who has adorned herself with pure love and virtues of Lord-God. || 3 ||

  1. Communication Skills

ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਦਾ ਸੋਹਾਗਣੀ ਪਿਰੁ ਰਾਖਿਆ ਉਰ ਧਾਰਿ ॥

ਮਿਠਾ ਬੋਲਹਿ ਨਿਵਿ ਚਲਹਿ ਸੇਜੈ ਰਵੈ ਭਤਾਰੁ ॥

ਸੋਭਾਵੰਤੀ ਸੋਹਾਗਣੀ ਜਿਨ ਗੁਰ ਕਾ ਹੇਤੁ ਅਪਾਰੁ ॥2॥  (ਸ੍ਰੀ. ਗੁ. ਗ੍ਰੰ. ਸਾ. – ਪੰਨਾ 31)

 Gurmukh Sadaa Sohaaganee Pir Raakhi-aa Ur Dhaar ||

Mithaa Boleh Niv Chaleh Sayjae Ravae Bhataar ||

Sobhaavantee Sohaaganee Jin Gur Kaa Hayt Apaar. ||2||                              

(SGGS – Sri Raag Mehlaa 3- Page 31)

The soul bride, who has understood and followed the directives of the Guru, is in good favour of her Husband, the Lord-God.

She has truly followed her Lord-God and firmly enshrined her Lord-God in her heart. ||

She is sweet of tongue, is humble and thus enjoys the company of her Husband, the Lord-God. ||

Only such soul brides are noble, distinguished and favorites of their Husband Lord, who have immense and infinite love of life style directed by the Guru. || 2 ||

  1. Transparency in Relationship

ਸਤੁ ਸੰਤੋਖੁ ਸਦਾ ਸਚੁ ਪਲੈ ਸਚੁ ਬੋਲੈ ਪਿਰ ਭਾਏ ॥

ਨਾਨਕ ਵਿਛੁੜਿ ਨਾ ਦੁਖੁ ਪਾਏ ਗੁਰਮਤਿ ਅੰਕਿ ਸਮਾਏ ॥4॥1॥

(ਸ੍ਰੀ. ਗੁ. ਗ੍ਰੰ. ਸਾ. – ਪੰਨਾ 764)

Sat Santokh Sadaa Sach Palae Sach Bolae Pir Bhaa-ay ||

Naanak Vichhurh Naa Dukh Paa-ay Gurmat Ank Samaa-ay || 4 || 1 ||

(SGGS – Soohee Mehlaa 1- Page 764)

Such soul brides, who have in the lap of their mind, the virtues of Truthful living, are forever contented in God’s benevolence, always speak the Truth are pleasing to the Lord-God, the Husband Master. ||

By inculcating Guru directed virtues in their life, they successfully embrace, merge with & achieve union with their Lord-God and do not ever suffer the pangs of separation from their Lord-God, the Husband Master. || 4 || 1 ||

ਨਾਨਕ ਸੋਹਾਗਣਿ ਕਾ ਕਿਆ ਚਿਹਨੁ ਹੈ ਅੰਦਰਿ ਸਚੁ ਮੁਖੁ ਉਜਲਾ ਖਸਮੈ ਮਾਹਿ ਸਮਾਇ ॥1॥  

(ਸ੍ਰੀ. ਗੁ. ਗ੍ਰੰ. ਸਾ. – ਪੰਨਾ 785)

Naanak Sohagan Kaa Ki-aa Chi-hn Hae Andar Sach Mukh Ujlaa Khasmae Maahi Samaa-ay ||1||

(SGGS – Soohee Mehlaa 3- Page 785)

3rd Naanak says; what is the sign and attribute of the soul bride who is loved & in favor of Lord-God, the Husband Master?

3rd Naanak elaborates that when the soul bride is leading a truthful life as per Guru’s teaching, is radiant and glowing with Guru oriented True life style in her, without doubt, she remains absorbed & attains union with her Lord-God, the Husband Master and merges eternally into Super-Soul. || 1 ||

  1. Remaining Steadfast in Troubled Times

ਰੂਖੋ ਭੋਜਨੁ ਭੂਮਿ ਸੈਨ ਸਖੀ ਪ੍ਰਿਅ ਸੰਗਿ ਸੂਖਿ ਬਿਹਾਤ ॥ (ਸ੍ਰੀ. ਗੁ. ਗ੍ਰੰ. ਸਾ. – ਪੰਨਾ 1306)

Rookho Bhojan Bhoom S-ain Sakhee Pri-a S-ang Sookh Bihaat ||2||3||42||   

(SGGS – Kanrhaa Mehlaa 5- Page 1306)

5th Naanak says, the contentment of togetherness with my beloved Husband Master, the Lord-God is much more satisfying than worldly riches. Even if I have to eat dry bread loaves and have to sleep on bare floor instead of rich dishes and cozy comfortable palaces and beds, O dear sister, I am not at all bothered about such things, if my beloved Husband Master, the Lord-God is by my side ||2||3||42||

  1. Learning Skills

ਜਿਉ ਪੁਰਖੈ ਘਰਿ ਭਗਤੀ ਨਾਰਿ ਹੈ ਅਤਿ ਲੋਚੈ ਭਗਤੀ ਭਾਇ॥

ਬਹੁ ਰਸ ਸਾਲਣੇ ਸਵਾਰਦੀ ਖਟ ਰਸ ਮੀਠੇ ਪਾਇ ॥    (ਸ੍ਰੀ. ਗੁ. ਗ੍ਰੰ. ਸਾ. – ਪੰਨਾ 1413)

Ji-u Purkhae Ghar Bhagtee Naar Hae A-tt Lochae Bhagtee Bhaa-ay ||

Bah-u Ras Saalnay Savaardee Khat Ras Meethay Paa-ay ||         

(SGGS – Salok Vaaraan Tay Vadheek – Salok Mehlaa 3- Page 1413)

3rd Naanak says that as the devoted wife has a great longing to serve her husband and earn his pleasure and love, she prepares different sweet and salty delicacies of all types to please him. ||

Similarly, the truly devoted soul bride has a longing to please his Lord-God the Husband Master and serves her Husband Master, the Lord-God by her selfless devotion to Him in the form of living her life as per the teachings of the Guru, Gurbaanee. ||

  1. Qualities

ਕਵਣੁ ਸੁ ਅਖਰੁ ਕਵਣੁ ਗੁਣੁ ਕਵਣੁ ਸੁ ਮਣੀਆ ਮੰਤੁ ॥ ਕਵਣੁ ਸੁ ਵੇਸੋ ਹਉ ਕਰੀ ਜਿਤੁ ਵਸਿ ਆਵੈ ਕੰਤੁ ॥

ਨਿਵਣੁ ਸੁ ਅਖਰੁ ਖਵਣੁ ਗੁਣੁ ਜਿਹਬਾ ਮਣੀਆ ਮੰਤੁ ॥ ਏ ਤ੍ਰੈ ਭੈਣੇ ਵੇਸ ਕਰਿ ਤਾਂ ਵਸਿ ਆਵੀ ਕੰਤੁ ॥127॥        

(ਸ੍ਰੀ. ਗੁ. ਗ੍ਰੰ. ਸਾ. – ਪੰਨਾ 1384)

Kavan S-u Akhar Kavan Gun Kavan S-u Manee-aa Mant ||

Kavan S-u Vay-so Ha-u Karee Jit Vas Aavae Ka-nt ||

Nivan S-u Akhar Kha-vn Gun Jihbaa Manee-aa Mant ||

Eay Tarae Bhainay Vays Kar Taa-n vVs Aavee Ka-nt || 127 ||                     

(SGGS-Salok Saikh Fareed Jee-Page 1384)

Sheikh Fareed Jee says, what is that word, virtue and magic wand, which can captivate my Husband Master, the Lord-God? ||

What should I wear and how should I dress up so that My Husband Master is pleased and in my control. ||

He elaborates that humbleness is the word, forgiveness is the virtue and sweet tongue is the magic wand by which Lord-God the Husband Master is pleased and comes in her control. ||

Further, Sheikh Fareed Jee says, that if a soul bride attains these above-mentioned virtues and these attributes reflect in her life style then surely she will be a darling of her Husband Master, The Lord-God. || 127 ||

  1. Commitment

ਨਿਮਖ ਕਾਮ ਸੁਆਦ ਕਾਰਣਿ ਕੋਟਿ ਦਿਨਸ ਦੁਖੁ ਪਾਵਹਿ ॥

ਘਰੀ ਮੁਹਤ ਰੰਗ ਮਾਣਹਿ ਫਿਰਿ ਬਹੁਰਿ ਬਹੁਰਿ ਪਛੁਤਾਵਹਿ॥1॥

ਅੰਧੇ ਚੇਤਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਰਾਇਆ ॥ ਤੇਰਾ ਸੋ ਦਿਨੁ ਨੇੜੈ ਆਇਆ ॥ 1 ॥ ਰਹਾਉ ॥

ਪਲਕ ਦ੍ਰਿਸਟਿ ਦੇਖਿ ਭੂਲੋ ਆਕ ਨੀਮ ਕੋ ਤੂੰਮਰੁ ॥

ਜੈਸਾ ਸੰਗੁ ਬਿਸੀਅਰ ਸਿਉ ਹੈ ਰੇ ਤੈਸੋ ਹੀ ਇਹੁ ਪਰ ਗ੍ਰਿਹੁ॥2॥ (ਸ੍ਰੀ. ਗੁ. ਗ੍ਰੰ. ਸਾ. – ਪੰਨਾ 403)

Nimakh Kaam Su-aad Kaaran Kot Dinas Dukh Paavahi ||

Gharee Muhat R-ang Maan-eh Fir Bahur Bahur Pachhutaavahi ||1||

Andhay Chayt Har Har Raa-iaa ||

Teraa S-o Di-n Nayrae Aa-iaa || 1 || Rahaa-u ||

Palak Drist Daykh Bhool-o Aa-k Neem K-o Too-mar ||

Jaysaa S-ang Bisee-ar Si-u Hae Ray Tais-o Hee Ieh Pa-r Gr-ih || 2 ||

(SGGS – Aasaa Mehlaa 5- Page 403)

For a short moment of enjoyment of satisfying one’s lust & carnal sensual desires and pleasures of the body, a person suffers pain, sickness and illness for a long period. ||

However, the person may relish pleasure for a brief period but then regrets and feels sorry about it again & again. || 1 ||

O blind fool, keep in mind the remembrance of your king, the Lord-God. ||

Your day of destiny; i. e. your death is drawing closer to you with every passing moment.||1|| Pause ||

When you are enticed by lustful carnal desires due to sensual beauty of another person, it is just like feasting your eyes & savoring the beauty of bitter melon, swollen wort, Neem tree etc. that are in fact bitter & poisonous. ||

Similarly, lust and carnal desires for another person’s spouse is like the companionship of a poisonous snake, which can bite & kill you any time. || 2 ||

ਪਰ ਤ੍ਰਿਅ ਰਾਵਣਿ ਜਾਹਿ ਸੇਈ ਤਾ ਲਾਜੀਅਹਿ ॥     (ਸ੍ਰੀ. ਗੁ. ਗ੍ਰੰ. ਸਾ. – ਪੰਨਾ 1362)

Par Tri-a Raavan Jaahi Say-ee Taa Laajee-ah || (SGGS – Funhay Mehlaa 5 Page 1362)

5th Naanak says, those who go out to enjoy other person’s spouse shall have to suffer & hang their head in shame in their life. ||

————————————————

Traditional Sha’ba’ds

Generally sung prior to Anand Kaaraj Ceremony

(ਰਵਾਇਤੀ ਸ਼ਬਦ – ਆਮ ਤੌਰ ਤੇ ਅਨੰਦ ਕਾਰਜ ਦੀ ਰਸਮ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਗਾਇਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ)

ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਅਪਨੈ ਘਰਿ ਆਇਆ ਤਾ ਮਿਲਿ ਸਖੀਆ ਕਾਜੁ ਰਚਾਇਆ ॥

ਖੇਲੁ ਦੇਖਿ ਮਨਿ ਅਨਦੁ ਭਇਆ ਸਹੁ ਵੀਆਹਣ ਆਇਆ॥ 1 ॥

ਗਾਵਹੁ ਗਾਵਹੁ ਕਾਮਣੀ ਬਿਬੇਕ ਬੀਚਾਰੁ ॥

ਹਮਰੈ ਘਰਿ ਆਇਆ ਜਗਜੀਵਨੁ ਭਤਾਰੁ ॥ 1 ॥ ਰਹਾਉ ॥  (ਸ੍ਰੀ. ਗੁ. ਗ੍ਰੰ. ਸਾ. – ਪੰਨਾ 351)

Ka’(i)r Kirpaa Apnae Gha’(i)r Aa-iaa T-aa Mi(i)l

Sakhee-aa Kaaj Rachaa-iaa ||

Khel(u) De(i)Kh Ma’(i)n Ana’d(u) Bha’-iaa

Sah(u) Vee-aah-ha’n Aa-i-aa|| 1 ||

Gaava’h-u Gaava’-u Kaam-nee Bibek Bee-chaar(u)||

Ha’m-rae Gha’(i)r Aa-i-aa Jag-jeeva’n Bha’taar(u)||1|| Rahaa-u ||     

(SGGS – Aasaa Mehla 5 – Page 351)

The four stanzas of Laa(n)van Shabad in Soohee Raag on page 773 in Sri Guru Granth Sahib Jee; were written by Guru Ram Das Sahib Jee, wherein he elaborates:

Iin the first step Guru Sahib tells us about commitment & responsibility. For one to be true to one’s own soul, one has to be committed to righteousness, be on the spiritual path and communicate with the soul through personal spiritual practice.

Then he tells us about the second step, which is the commitment of the couple that they have met the True Guru, they get out of their ego identification and sacrifice to the unity, to the merger, and rise above their personalities and judgments. Commit to the institution of marriage as part of one’s spiritual path.

Next, in third step, Guru Ram Das Sahib Jee tells the couple that they have been blessed to be a part of the Saadh Sangat and that their lives should be an example of service and divinity to all around them, to fulfill the great destiny they have been given.

Finally, in the fourth step, the Guru says that the merger has taken place with the Infinite, because one has followed his advice. Each has inspired the other towards that merger.

20th Paurhee (Sree Raag Kee Vaar Mehla 4)

20ਵੀਂ ਪਉੜੀ (ਸਿਰੀਰਾਗ ਕੀ ਵਾਰ ਮਹਲਾ 4)

ਪਉੜੀ ॥

ਕੀਤਾ ਲੋੜੀਐ ਕੰਮੁ ਸੁ ਹਰਿ ਪਹਿ ਆਖੀਐ ॥ ਕਾਰਜੁ ਦੇਇ ਸਵਾਰਿ ਸਤਿਗੁਰ ਸਚੁ ਸਾਖੀਐ ॥

ਸੰਤਾ ਸੰਗਿ ਨਿਧਾਨੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਚਾਖੀਐ ॥ ਭੈ ਭੰਜਨ ਮਿਹਰਵਾਨ ਦਾਸ ਕੀ ਰਾਖੀਐ ॥

ਨਾਨਕ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਇ ਅਲਖੁ ਪ੍ਰਭੁ ਲਾਖੀਐ ॥ 20 ॥     (ਸ੍ਰੀ. ਗੁ. ਗ੍ਰੰ. ਸਾ. – ਪੰਨਾ 91)

Keetaa lo-rhee-aey Kam’m Su Ha(i)r Paih Aakhee-aey ||

Kaaraj(u) Da-e Savaar Sat(i)gurSach(u) Saakhee-aey ||

Santaa Sang’g Nidhaan Am’mrit Chaakhee-aey ||

Bhae Bha’nja’n Meharvaan Daas Kee Raakhee-aey ||

Naanak Har Gun Gaa-e Alakh Prabh Laakhee-aey ||20||                                           (SGGS – Paurhee – Page 91)

Anand Kaaraj Contextual Message: My Lord! I need to complete this task of marrying my son/daughter, please help me and give me strength & vision so that I am able to complete this task without hindrances & glitches. I know that the True Guru has vouched for this that if I beseech YOUR help, dear God; YOU accomplish & fulfil the task in a smooth manner. In the company of sagacious God-Loving persons is the treasure trove of good virtues and one gets to taste the sweet ambrosial nectar of God’s blessings. For, God is most benevolent and is the ultimate banisher of all fears and worldly worries. HE always takes care of all unknown fears lurking in my mind. I, his servant, always sing HIS praises & this way I am able to understand & know the unfathomable great Lord-God.

Spiritual Guidelines: When a person realizes that he/she needs to accomplish the real task & aim of getting this human body & being born in this nether world, one need to very humbly beseech God & plead for HIS help to achieve the purpose of human life. One should always be convinced that the True Guru has guaranteed that if my plea to GOD is free from worldly desires, He will definitely help us in achieving the ultimate goal of this human life i.e. merging our soul with eternal super soul Waheguru. This becomes possible in the company of God-fearing sagacious persons, where one is able to taste the ambrosial nectar of good virtues & removal of vices from one’s mind. The Good Lord is very benevolent and banishes all worries & fears from one’s mind about the failure or success of the real mission of this life. Naanak says, a person as his humble servant need to sing HIS praises i.e. live one’s life as per the guidelines of True Guru & by adopting and truly following the path directed by the True Guru, one is able to merge his/her soul in the all-encompassing, all-pervading God-Lord.

Slok Mehlaa 3

ਮਃ 3 ॥

ਧਨ ਪਿਰੁ ਏਹਿ ਨ ਆਖੀਅਨਿ ਬਹਨਿ ਇਕਠੇ ਹੋਇ ॥

ਏਕ ਜੋਤਿ ਦੁਇ ਮੂਰਤੀ ਧਨ ਪਿਰੁ ਕਹੀਐ ਸੋਇ ॥ 3 ॥ (ਸ੍ਰੀ. ਗੁ. ਗ੍ਰੰ. ਸਾ. – ਪੰਨਾ 788)

Dha’n Pir(u) E(i)h N’a Aakheeya(i)n Beh(i)n Ika’ththe Hoey ||

Eak Jo(i)t Duey Moortee, Dha’n Pir(u) Ka’heeyaey Soey ||3||

(SGGS – Mehla 3 – Page 788)

Anand Kaaraj Contextual Message: For a successful married life, it is not just necessary to wed as per ritual & live together under one roof as husband and wife. In fact, it is much more important to have a similar and congruent life-living thought-process in both of them. They should have similarity in living their life style, only then they can earn the label of a truly successful married couple.

Spiritual Guidelines: For a person wishing to achieve oneness with God in this human life, treating Lord-God as husband and himself/herself as wife, achieving true success towards merging one’s soul with God is not possible by leading a mere ritualistic life style of outwardly behaviour and not changing one’s inner self. In fact, true success in the endeavor to merge one’s soul with God lies in submitting totally to the Will of God & living a truly joyous and virtuous life as per the directions of the True Guru i.e. Gurbaanee.

Slok Mehlaa 5

ਸਲੋਕ ਮਃ 5 ॥

ਉਸਤਤਿ ਨਿੰਦਾ ਨਾਨਕ ਜੀ ਮੈ ਹਭ ਵਞਾਈ ਛੋੜਿਆ ਹਭੁ ਕਿਝੁ ਤਿਆਗੀ ॥

ਹਭੇ ਸਾਕ ਕੂੜਾਵੇ ਡਿਠੇ ਤਉ ਪਲੈ ਤੈਡੈ ਲਾਗੀ ॥ 1 ॥       (ਸ੍ਰੀ. ਗੁ. ਗ੍ਰੰ. ਸਾ. – ਪੰਨਾ 963)

Usta’t Nindaa Naanak Jee Mai’n Ha’bh Vanjaaee

Chhorhiaa Ha’bh Kijh Tiagee ||

Ha’bhey Saak Kurhaavey Diththe Tau Pa’llaey Taindey Laagee ||1||            

(SGGS – Slok Mehla 5 – Page 963)

Anand Kaaraj Contextual Message: Here, the wife is expressing her firm resolve that she has left behind every other relation and everything else including praises and slurs. She further says that now that I have realized the emptiness of all other relationships in this world, O! My dear husband, after discarding all other relationships, I hereby bind myself to holding your sash only.

Spiritual Guidelines: Here the person yearning for achieving unity & merging one’s soul into God is very firmly stating that he/she has left behind all enticements and discarded the value of the praises/slurs (denouncements) etc. for achieving worldly success in this life. It happened this way, when I realized that every relation in this world is unstable, not lasting and fickle. So treating these relationships as absolutely and totally insignificant, I have now held and gripped on to your sash i.e. I have adopted my way of life as per the directions given by the True Guru-Gurbaanee.

(ਚਲਦਾ  —— Continued in next month’s issue)

ਇੱਛਾ ਬਲ ਤੇ ਡੂੰਘੀਆਂ ਸ਼ਾਮਾਂ

0

ਇੱਛਾ ਬਲ ਤੇ ਡੂੰਘੀਆਂ ਸ਼ਾਮਾਂ
ਪ੍ਰਸ਼ਨ-
ਸੰਝ ਹੋਈ ਪਰਛਾਵੇਂ ਛੁਪ ਗਏ ਕਿਉਂ ਇੱਛਾ ਬਲ ਤੂੰ ਜਾਰੀ?
ਨੈਂ ਸਰੋਦ ਕਰ ਰਹੀ ਉਵੇਂ ਹੀ ਤੇ ਟੁਰਨੋਂ ਬੀ ਨਹਿੰ ਹਾਰੀ,
ਸੈਲਾਨੀ ਤੇ ਪੰਛੀ ਮਾਲੀ, ਹਨ ਸਭ ਅਰਾਮ ਵਿਚ ਆਏ,
ਸਹਿਮ ਸਵਾਦਲਾ ਛਾ ਰਿਹਾ ਸਾਰੇ ਤੇ ਕੁਦਰਤ ਟਿਕ ਗਈ ਸਾਰੀ।
ਚਸ਼ਮੇ ਦਾ ਉੱਤਰ-
ਸੀਨੇ ਖਿੱਚ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਖਾਧੀ ਓ ਕਰ ਅਰਾਮ ਨਹੀਂ ਬਹਿੰਦੇ।
ਨਿਹੁੰ ਵਾਲੇ ਨੈਣਾਂ ਕੀ ਨੀਂਦਰ ? ਓ ਦਿਨੇ ਰਾਤ ਪਏ ਵਹਿੰਦੇ।
ਇਕੋ ਲਗਨ ਲਗੀ ਲਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਟੋਰ ਅਨੰਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ-
ਵਸਲੋਂ ਉਰ੍ਹੇ ਮੁਕਾਮ ਨ ਕੋਈ, ਸੋ ਚਾਲ ਪਏ ਨਿਤ ਰਹਿੰਦੇ।

ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ

ਧੰਨ ਗੁਰ ਨਾਨਕ, ਧੰਨ ਗੁਰ ਨਾਨਕ

0

ਗੁਰ ਨਾਨਕ ਆਗਮਨ

ਡਾ. ਹਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਸਹਿਜ’

ਘੋਰ ਹਨੇਰੇ ਰੁੱਤ ਪਾਪ ਦੀ, ਡਾਢੇ ਸਮੇਂ ਭਿਆਨਕ।

ਧਰਤੀ ਦੀਆਂ ਪੁਕਾਰਾਂ ਦਰ ’ਤੇ, ਸੁਣੀਆਂ ਕਈਆਂ ਅਚਾਨਕ।

ਸੱਚ ਮਸੀਹਾ ਕਲਿਜੁਗ ਬੋਹਿਥ, ਪ੍ਰਗਟੇ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ।

ਸਗਲ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਮਹਿਮਾ ਗਾਵੇ, ਰਤਨ ਜਵਾਹਰ ਮਾਣਿਕ।

ਗਣ ਗੰਧਰਵ ਰਲ਼ ਗਾਉਂਦੇ ‘ਸਹਿਜ’, ਧੰਨ ਗੁਰ ਨਾਨਕ, ਧੰਨ ਗੁਰ ਨਾਨਕ।

ਇੱਕੋ ਸੱਚਾ ਮਿੱਤ ਹੈ, ਸਭ ਜੱਗ ਦਾ ਸਿਰਜਣਹਾਰ

ਪਿਆਰ ਦਾ ਕੀ ਪਾਉਣਾ, ਇਹ ਤਾਂ ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਨੇ, ਮਿੱਤਰ ਕੀ ਬਣਾਉਣੇ, ਇਹ ਵੀ ਛੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਨੇ।

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਹੀਏ ਆਪਣੇ, ਉਜਾੜੀਂ ਸੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਨੇ, ਪਿੱਠ ’ਚ ਮਾਰ ਕੇ ਛੁਰੀਆਂ, ਸਭ ਕੁਝ ਲੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਨੇ।

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਕਰੀਏ ਕੁਰਬਾਨੀ, ਸੰਘੀਆਂ ਘੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਨੇ, ਬਣ ਕੇ ਹਮਦਰਦ ਸੱਚੇ, ਜੜ੍ਹਾਂ ਪੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਨੇ।

ਜੋ ਪਲ ਪਲ ਪਿੱਛੋਂ ਬਦਲਦਾ, ਇਸ ਜੱਗ ਦਾ ਰੰਗ ਅਨੋਖਾ ਹੈ, ਕਿਸ ’ਤੇ ਕਰਨਾ ਇਤਬਾਰ ਭਲਾ, ਇੱਥੇ ਪੈਰ ਪੈਰ ’ਤੇ ਧੋਖਾ ਹੈ।

ਕੀ ਆਪਣਾ ਕੀ ਪਰਾਇਆ, ਜਿਸ ’ਤੇ ਵੀ ਕਰੀਏ ਮਾਣ, ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ, ਕਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਘਾਣ।

ਘਰ ਰੱਖ ਸਲਾਮਤ ਆਪਣਾ, ਲਾ ਜਿੰਦੇ ਕੁੰਡੇ ਬਾਰ, ਇਹ ਜੱਗ ਪਰਾਇਆ ‘ਸਹਿਜ’ ਜੀ, ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਨਾ ਸੱਜਣ ਯਾਰ।

ਇੱਕੋ ਸੱਚਾ ਮਿੱਤ ਹੈ, ਸਭ ਜੱਗ ਦਾ ਸਿਰਜਣਹਾਰ, ਉਹ ਕਦੇ ਨਾ ਬਾਜ਼ੀ ਹਾਰਦਾ, ਜਿਸ ਬੇਲੀ ਹੈ ਕਰਤਾਰ।

ਡਾ. ਹਰਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ‘ਸਹਿਜ’ ਹੁਸ਼ਿਆਰਪੁਰ-97819-93037

Most Viewed Posts