ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੁਆਰਾ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ‘ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’ ਦਾ ਮਹੱਤਵ
ਗਿਆਨੀ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ
ਦੁਨੀਆ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ‘ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’ ਇਕਲੌਤਾ ਗ਼ੈਰ ਸਰਕਾਰੀ ਤਖ਼ਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕੇਵਲ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਨੁਮਾਇੰਦਿਆਂ ਕੋਲ਼ ਹੈ। ਜ਼ਮੀਨੀ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ’ਚ ਰੱਖਦਿਆਂ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 15 ਜੂਨ 1606 ਈਸਵੀ (18 ਹਾੜ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਸੰਮਤ 1663) ਨੂੰ ਕੀਤੀ, ਤਦ ‘ਆਦਿ ਗ੍ਰੰਥ’ ਇੱਕ ਬੀੜ ਸਰੂਪ ’ਚ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਬਦਲੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਸ਼ਹੀਦ ਕੀਤਿਆਂ ਮਾਤਰ 15 ਦਿਨ ਹੋਏ ਸਨ। ਕੁਝ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਜੂਨ 1608 ਈਸਵੀ ਮੰਨਿਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਉਪਰੰਤ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਸਾਰੀ ਜਾਇਦਾਦ ਜ਼ਬਤ ਕਰਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰਨ ਲਈ ਲਹੌਰ ਦੇ ਫ਼ੌਜਦਾਰ ਮੁਰਤਜ਼ਾ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਗੁਰੂ ਜੀ; ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਉਮਰ 11 ਸਾਲ ਸੀ, ਪਰਵਾਰ ਸਮੇਤ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਡਰੋਲੀ (ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਮੋਗਾ) ਵਿਖੇ ਆਪਣੇ ਸਾਂਢੂ ਭਾਈ ਸਾਈਂ ਦਾਸ ਜੀ ਪਾਸ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ, ਜਿੱਥੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਭਵਿਖ ਦੀ ਵਿਓਂਤਬੰਦੀ ਕਰ ਜੂਨ 1608 ’ਚ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ‘ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’ ਦਾ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਨਾਂ ‘ਅਕਾਲ ਬੁੰਗਾ’ ਸੀ।
‘ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖਣ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ‘ਪੀਰੀ’ ਦੇ ਨਾਲ਼ ‘ਮੀਰੀ’ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਹੋਰ ਪ੍ਰਬਲ ਕਰਨਾ ਸੀ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਸੂਰਾ ਸੋ ਪਹਿਚਾਨੀਐ; ਜੁ ਲਰੈ ਦੀਨ ਕੇ ਹੇਤ ॥ ਪੁਰਜਾ ਪੁਰਜਾ ਕਟਿ ਮਰੈ; ਕਬਹੂ ਨ ਛਾਡੈ ਖੇਤੁ ॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੧੦੫), ਜਉ ਤਉ, ਪ੍ਰੇਮ ਖੇਲਣ ਕਾ ਚਾਉ ॥ ਸਿਰੁ ਧਰਿ ਤਲੀ; ਗਲੀ ਮੇਰੀ ਆਉ ॥ ਇਤੁ ਮਾਰਗਿ; ਪੈਰੁ ਧਰੀਜੈ ॥ ਸਿਰੁ ਦੀਜੈ; ਕਾਣਿ ਨ ਕੀਜੈ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੧੪੧੨) ਆਦਿ ਪਾਵਨ ਵਚਨ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਦੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਰਹਿਨੁਮਾਈ ਕਰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ, ਪਰ ਕੌਮ ਨੂੰ ਸ਼ਸਤਰਧਾਰੀ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਮੁੱਢ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਅਕਾਲ ਬੁੰਗਾ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰ ਉੱਥੇ ਢਾਡੀ ਵਾਰਾਂ ਗਾਉਣ ਦੀ ਰੀਤ ਚਲਾਈ, ਆਪ ਨੇ ਦੋ ਤਲਵਾਰਾਂ ਪਹਿਨ ਕੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਵਧੀਆ ਨਸਲ ਦੇ ਘੋੜੇ, ਹਾਥੀ ਅਤੇ ਚੰਗੇ ਸ਼ਸਤਰ ਲੈ ਕੇ ਗੁਰੂ ਦਰਬਾਰ ’ਚ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਇਸ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦਰਬਾਰ ਦੇ ਇੱਕ ਢਾਡੀ ਭਾਈ ਅਬਦੁੱਲਾ ਜੀ ਨੇ ਇਉਂ ਕਲਮਬੱਧ ਕੀਤਾ ‘ਦੋ ਤਲਵਾਰੀ ਬੱਧੀਆਂ, ਇੱਕ ਮੀਰੀ ਦੀ ਇੱਕ ਪੀਰੀ ਦੀ। ਇੱਕ ਅਜ਼ਮਤ (ਪ੍ਰਤਾਪ) ਦੀ ਇੱਕ ਰਾਜ ਦੀ, ਇੱਕ ਰਾਖੀ ਕਰੇ ਵਜ਼ੀਰ ਦੀ। ਪੱਗ ਤੇਰੀ; ਕੀ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ?’
ਨੀਤੀਵਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਰਾਜ ਸੱਤਾ 4 ਗੁਣ (ਸ਼ਾਮ, ਦਾਮ, ਦੰਡ, ਭੇਦ) ਨਾਲ਼ ਹੀ ਕਾਇਮ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਕੇਵਲ ਜ਼ਬਾਨੀ-ਜ਼ਬਾਨੀ ਪਿਆਰ ਭਰੇ ਬੋਲ ਬੋਲਣਾ ‘ਸ਼ਾਮ ਗੁਣ’, ਇਸ ਨੀਤੀ ਦੇ ਨਾਕਾਮ ਰਹਿਣ ਨਾਲ਼ ਰੁਪਏ (ਲਾਲਚ) ਨਾਲ ਸਾਹਮਣੇ ਵਾਲ਼ੇ ਨੂੰ ਝੁਕਾਅ ਲੈਣਾ ‘ਦਾਮ ਗੁਣ’, ਇਸ ਦੀ ਅਸਫਲਤਾ ਉਪਰੰਤ ਡਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣਾ ਜਾਂ ਕੈਦ ਕਰਨਾ ‘ਦੰਡ ਗੁਣ’ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧੀ ਏਕਤਾ ’ਚ ਫੁੱਟ ਪਾ ਕੇ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਰੋਹ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨਾ (ਭੇਦ ਗੁਣ) ਹਨ, ਪਰ ਗੁਰਮਤਿ; ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਛਲ-ਕਪਟੀ (ਕੱਚੀ) ਸੋਚ ਦੀ ਉਪਜ ਮੰਨਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ‘‘ਜਿਨ੍ ਮਨਿ ਹੋਰੁ, ਮੁਖਿ ਹੋਰੁ; ਸਿ ਕਾਂਢੇ ਕਚਿਆ ॥’’ (ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ/੪੮੮) ਕੱਚੇ ਹੀ ਕਹੇ ਜਾਣਗੇ। ਇਸ ਕਥਨੀ ਤੇ ਕਰਨੀ ਦੇ ਅੰਤਰ ਨੇ ਸਮਾਜ ’ਚ ਬੇਇਨਸਾਫ਼ੀ, ਨਫ਼ਰਤ, ਅਸਮਾਨਤਾ, ਡਰ, ਬੁਝਦਿੱਲੀ ਆਦਿ ਬੁਰਾਈਆਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ। ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਰੱਖ ਕੇ ਮਾਨਸਿਕ ਅਤੇ ਸਰੀਰਕ ਪੱਖੋਂ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮੀਰੀ ਪੀਰੀ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਨੂੰ ਅਨੋਖੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ‘‘ਭੈ ਕਾਹੂ ਕਉ ਦੇਤ ਨਹਿ; ਨਹਿ ਭੈ ਮਾਨਤ ਆਨ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੯/੧੪੨੭) ਰੂਪ ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਰਾਹੀਂ ਆਪਸੀ ਪਿਆਰ, ਹਮਦਰਦੀ, ਇਨਸਾਫ਼, ਸਮਾਨਤਾ ਆਦਿ ਗੁਣਾਂ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵ ਮਿਲਣ ਲੱਗਾ ।
ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਦਿਲ ਕੰਬਾਊ ਤਸੀਹਿਆਂ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ਸ਼ਹੀਦੀ ਉਪਰੰਤ ਮਾਨਵਤਾ ਅੰਦਰ ਵਕਤੀ ਹਕੂਮਤ ਵਿਰੁਧ ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਰੋਹ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਤਰ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਅਗਵਾਈ ਤੇ ਮੰਚ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸੀ, ਜੋ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਉਪਲਬਧ ਕਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਇਨਸਾਫ਼ ਦੀ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ ਦੇਣ ਲਈ ਕਈ ਜਥਿਆਂ ’ਚ ਵੰਡਿਆ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਥਿਆਂ ਦੇ ਮੁਖੀ ਭਾਈ ਬਿਧੀ ਚੰਦ ਜੀ, ਭਾਈ ਪਿਰਾਣਾ ਜੀ, ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ, ਭਾਈ ਪਰਾਗਾ ਜੀ, ਭਾਈ ਲੰਗਾਹ ਜੀ ਆਦਿ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਜਿਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਤੋਂ ਮਾਤਰ ਸਾਢੇ ਪੰਜ ਸਾਲਾਂ (ਜੂਨ 1606 ਤੋਂ ਦਸੰਬਰ 1612 ਈ.) ’ਚ ਹੀ ਇੱਕ ਨਿਡਰ ਤੇ ਸੂਰਬੀਰ ਯੋਧਿਆਂ ਦੀ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਲਹਿਰ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਈ।
ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਚੰਦੂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਕਰਮ ਚੰਦ, ਚੰਦੂ ਦੇ ਕੁੜਮ ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਘੇਰੜ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਰਤਨ ਚੰਦ, ਆਦਿ ਨੇ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸੂਬੇਦਾਰ ਮੁਰਤਜ਼ਾ ਖ਼ਾਨ ਕੋਲ਼ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਮੁਖ਼ਬਰੀ ਕਰ ਰਾਜ ਸੱਤਾ ਨੂੰ ਖ਼ਤਰਾ ਕਹਿ ਕੇ ਝੂਠੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਭੇਜਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਮੁਰਤਜ਼ਾ ਖ਼ਾਨ ਇੱਕ ਕੱਟੜ ਮੁਸਲਮਾਨ ਸੀ, ਪਰ ਆਪ ਕਿਸੇ ਡਰ ਕਾਰਨ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਇ ਸਭ ਕੁਝ ਦਿੱਲੀ ਦੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਜਹਾਂਗੀਰ ਪਾਸੋਂ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਦਿੱਲੀ ਬੁਲਾਇਆ ਤੇ ਜਨਵਰੀ 1613 ਨੂੰ ਕੈਦ ਕਰਵਾ 12 ਸਾਲ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾ ਕੇ ਗਵਾਲੀਅਰ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜਿੱਥੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ 52 ਰਾਜਸੀ ਕੈਦੀ ਰੱਖੇ ਹੋਏ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾਸ਼ਤੇ ’ਚ ਪੋਸਤ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ ਸੁਸਤੀ ਬਣੀ ਰਹੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਰਾਜਸੀ ਹਿਤਾਂ ਬਾਰੇ ਨਾ ਸੋਚ ਸਕਣ। ਤਦ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਉਮਰ ਸਾਢੇ 17 ਸਾਲ ਸੀ।
ਸੰਸਾਰੀ (ਸੁਆਰਥੀ) ਅਤੇ ਨਿਰਾਕਾਰੀ (ਤਿਆਗ/ਮਾਨਵ ਹਿਤਕਾਰੀ) ਵਿਚਾਰਾਂ ਦਾ ਕਦੇ ਵੀ ਸੰਸਾਰ ’ਚ ਸੁਮੇਲ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ ‘‘ਭਗਤਾ ਤੈ ਸੈਸਾਰੀਆ; ਜੋੜੁ ਕਦੇ ਨ ਆਇਆ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੧੪੫) ਕਿਉਂਕਿ ਸੰਸਾਰੀ ਮਨੁੱਖ ਦੁੱਖ ਸੁੱਖ ਪੁੱਛ ਕੇ ਸਮਾਜਿਕ ਪਿਆਰ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਨਿਰਾਕਾਰੀ ਭਗਤ, ਦੁੱਖ ਤਕਲੀਫ਼ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਗੁਰੂ ਉਪਦੇਸ਼ ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਮਹੱਤਵ ਦਿੰਦੇ ਹਨ ‘‘ਮਨਮੁਖ ਸਉ ਕਰਿ ਦੋਸਤੀ; ਸੁਖ ਕਿ ਪੁਛਹਿ ਮਿਤ ! ॥ ਗੁਰਮੁਖ ਸਉ ਕਰਿ ਦੋਸਤੀ; ਸਤਿਗੁਰ ਸਉ ਲਾਇ ਚਿਤੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੩/੧੪੨੧)
ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਪੱਖੋਂ ਗ਼ੈਰ ਮੌਜੂਦਗੀ ’ਚ ਪਿੱਛੇ ਗੁਰੂ ਦੇ ਚੱਕ (ਅਜੋਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਵਿਖੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ‘ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਉਪਰੰਤ ਮੁਹਿੰਮ ਨੂੰ ਜਥਿਆਂ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਨਿਰੰਤਰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ। ਬਾਬਾ ਬੁੱਢਾ ਜੀ, ਭਾਈ ਜੇਠਾ ਜੀ ਆਦਿ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਅਣਗਿਣਤ ਸੰਗਤਾਂ ਸਮੇਤ ਗਵਾਲੀਅਰ ਵੱਲ ਪੈਦਲ ਯਾਤਰਾ ਕਰ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਪ੍ਰਕਰਮਾ ਕਰਦਿਆਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਗਾਇਨ ਦੀ ਲੋਹ ਨਾਲ਼ ਸੰਘਰਸ਼ ਨੂੰ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਜਿੱਥੇ ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਦਾ ਅਸਰ ਉੱਤਰ-ਪੱਛਮ ਭਾਰਤ ’ਚ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਇਆ ਓਥੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਅੰਦਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਬੰਦੀ ਰਾਜਿਆਂ ’ਚ ਰੱਬੀ ਨਾਮ ਦਾ ਨਸ਼ਾ ਭਰ ਕੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਨਸ਼ਾ ਤਿਆਗਣ ਦੀ ਮੁਹਿੰਮ ਚਲਾ ਰੱਖੀ ਸੀ, ਇਸ ਨਾਲ਼ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦਾ ਦਰੋਗਾ ਹਰੀ ਦਾਸ ਯਾਦਵ ਵੀ ਗੁਰੂ ਦਾ ਸਿੱਖ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ।
ਸੰਨ 1614 ਈਸਵੀ ’ਚ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੂੰ ਦਮੇ ਦਾ ਬੜਾ ਸਖ਼ਤ ਦੌਰਾ ਪਿਆ। ਆਖ਼ਰ ਉਸ ਨੇ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਦੇ ਕਹਿਣ ’ਤੇ 14 ਮਹੀਨਿਆਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤਾ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ 52 ਸਿਆਸੀ ਕੈਦੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਨਾਲ਼ ਰਿਹਾਅ ਕਰਨ ਦੀ ਮੰਗ ਰੱਖੀ, ਜੋ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਮੰਨ ਲਈ। ਇਸ ਰਿਹਾਈ ਉਪਰੰਤ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦਾ ਨਾਂ ‘ਬੰਦੀ ਛੋੜ’ ਵੀ ਪੈ ਗਿਆ। ਰਿਹਾਅ ਹੋਏ ਰਾਜਸੀ ਕੈਦੀਆਂ ਦਾ ਗੁਰੂ ਘਰ ਪ੍ਰਤੀ ਪਿਆਰ ਵਧ ਗਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਗੁਰੂ ਦੇ ਚੱਕ ਆਉਣ ਜਾਣ ਲੱਗੇ। 28 ਮਾਰਚ 1624 ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਦੇ ਚੱਕ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਇਕੱਠ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਬਿਲਾਸਪੁਰ ਦਾ ਰਾਜਾ (ਕਲਿਆਣ ਚੰਦ), ਹੰਡੂਰ ਤੇ ਹੋਰ ਰਿਆਸਤਾਂ ਦੇ ਰਾਜੇ ਵੀ ਪਹੁੰਚੇ। ਕੁਝ ਰਾਜਿਆਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਰਾਜ ’ਚ ਹੈੱਡਕੁਆਰਟਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅਰਜ਼ ਕੀਤੀ। ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ ਜਹਾਂਗੀਰ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਜ਼ੀਰ ਤੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੇ ਨਿੰਦਕ ਚੰਦੂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬੰਦੀ ਬਣਾ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਵਾਉਣ ’ਚ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਅਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਸਾਹਰਿੰਦੀ (ਅਜੋਕੇ ਸਰਹਿੰਦ) ਦੇ ਸ਼ੇਖ਼ ਅਹਿਮਦ ਨੂੰ ਵੀ ਕੈਦੀ ਬਣਾ ਕੇ ਉਸੇ ਗਵਾਲੀਅਰ ਜੇਲ੍ਹ ’ਚ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਤਿਆਰ ਹੋਈ ਸਾਹਸੀ ਫ਼ੌਜ ਨੇ ਜਿੱਥੇ ਚੰਦੂ ਨੂੰ ਬਣਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦਿੱਤੀ ਓਥੇ 3 ਅਕਤੂਬਰ 1621 ਨੂੰ ਇੱਕ ਲੜਾਈ ’ਚ ਚੰਦੂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਕਰਮ ਚੰਦ, ਚੰਦੂ ਦੇ ਕੁੜਮ ਭਗਵਾਨ ਦਾਸ ਘੇਰੜ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਰਤਨ ਚੰਦ ਨੂੰ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ, ਜੋ ਲਹੌਰ ਦੇ ਸੂਬੇਦਾਰ ਮੁਰਤਜ਼ਾ ਖ਼ਾਨ ਪਾਸ ਗੁਰੂ ਘਰ ਦੀ ਮੁਖ਼ਬਰੀ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।
‘ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਉਪਰੰਤ ਪਹਿਲੇ 15 ਕੁ ਸਾਲ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੀ ਉਕਤ ਵਾਚਿਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਜਹਾਂਗੀਰ ਵਰਗੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਵਜ਼ੀਰ ਆਪ ਬੰਦੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ। ਇਸ ਮੁਹਿੰਮ ਦੀ ਰੂਪ ਰੇਖਾ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪ ‘ਅਕਾਲ ਬੁੰਗਾ’ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਸਮੇਂ ਉਲੀਕੀ ਸੀ, ਇਸ ਲਈ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਨੂੰ ‘‘ਦਲ ਭੰਜਨ ਗੁਰੁ ਸੂਰਮਾ; ਵਡ ਜੋਧਾ ਬਹੁ ਪਰਉਪਕਾਰੀ।’’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ਼ ਵਡਿਆਇਆ ਹੈ।
ਇਤਿਹਾਸ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ‘ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’ ਦੀ ਹਿਫ਼ਾਜ਼ਤ ਲਈ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਕੁਰਬਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਦੇਣਾ ਉਚਿਤ ਹੋਏਗਾ ‘ਸਿੱਖ ਸੋਚ ਨੂੰ ਜੀਵਤ ਰੱਖਣ ਵਾਲ਼ੇ ‘ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਪਹਿਲੀ ਦਸੰਬਰ 1764 ਈ. ਨੂੰ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਦੁਰਾਨੀ; ਅਫ਼ਗ਼ਾਨ ਅਤੇ ਬਲੌਚ ਦੀਆਂ 30 ਹਜ਼ਾਰ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨਾਲ਼ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਤਦ ਉੱਥੇ ਬਾਬਾ ਗੁਰਬਖ਼ਸ ਸਿੰਘ ਜੀ ਸਮੇਤ ਮਾਤਰ 30 ਸਿੱਖ ਯੋਧੇ ਸਨ। ਜੋ ਡਰੇ ਜਾਂ ਭੱਜੇ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਯੁੱਧ ਨੀਤੀ ਮੁਤਾਬਕ ਛੋਟੇ-ਛੋਟੇ ਗਰੁਪ ਬਣਾ ਸੈਂਕੜੇ ਅਫ਼ਗ਼ਾਨੀ ਸੈਨਿਕਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਕੇ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਗਏ ।’
ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਆਏ ਇੱਕ ਬਲੋਚ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ ਕਾਜ਼ੀ ਨੂਰ ਮੁਹੰਮਦ ਨੇ ਇਸ ਲੜਾਈ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦਿਆਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ‘ਉਹ ਸਿਰਫ਼ ਤੀਹ ਸਨ ਪਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰਾ ਜਿੰਨਾ ਵੀ ਡਰ ਨਹੀਂ ਸੀ.. ਉਹ ਗੁਰੂ ਵਾਸਤੇ ਜਾਨਾਂ ਵਾਰਨ ਲਈ ਡਟੇ ਹੋਏ ਸਨ.. ਉਹ ਸ਼ੇਰ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਉਂਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਲੂੰਬੜ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਿੱਛੇ ਹੱਟ ਜਾਂਦੇ ਸਨ… ਜੇ ਕਿਸੇ ਨੇ ਲੜਾਈ ਦਾ ਹੁਨਰ ਸਿੱਖਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਆਹਮੋ-ਸਾਹਮਣੀ ਲੜਾਈ ਕਰੇ… ਉਹ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਪੰਜਾਹ-ਪੰਜਾਹ ਜਿੰਨੇ ਸਨ… ਜੇ ਉਹ ਲੜਾਈ ਵਿਚ ਪਿੱਛੇ ਹਟਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਇਹ ਨਹੀਂ ਸਮਝ ਲੈਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ਉਹ ਭੱਜ ਰਹੇ ਸਨ, ਇਹ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਕ ਪੈਂਤੜਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ..।’
27 ਜੁਲਾਈ 1739 ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਦੋ ਸਿੰਘਾਂ (ਬੋਤਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਗਰਜਾ ਸਿੰਘ) ਨੇ ਰਾਹੀਆਂ ਲਈ ਨਾਕਾ ਲਗਾ ਕੇ ਤੇ ਲਹੌਰ ਤੋਂ ਆਪ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖ ਕੇ ਬੁਲਾਏ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖ਼ਾਨ ਦੇ 30 ਮੁਗ਼ਲ ਸਿਪਾਹੀ ਮਾਰ ਦਿੱਤੇ ਸਨ, ਜਿਸ ਉਪਰੰਤ ਜ਼ਕਰੀਆ ਖ਼ਾਨ ਨੇ ਮੱਸੇ ਰੰਗੜ ਦੀ ਕਮਾਂਡ ’ਚ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਫ਼ੌਜ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤੀ ਤੇ ਗੰਦੀਆਂ ਹਰਕਤਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗਾ, ਪਰ ਬੁਲਾਕਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਸ ਦੀ ਗੰਦੀ ਨਿਯਤ ਬਾਰੇ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਰੇਗਸਿਥਾਨ ਜਾ ਦੱਸਿਆ ਜਿਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੀਕਾਨੇਰ ਤੋਂ ਕੇਵਲ ਦੋ ਸਿੰਘ ਭਾਈ ਸੁੱਖਾ ਸਿੰਘ ਤੇ ਭਾਈ ਮਹਿਤਾਬ ਸਿੰਘ ਜੀ 11 ਅਗਸਤ 1740 ਈਸਵੀ ਨੂੰ ਆ ਕੇ ਮੱਸੇ ਰੰਘੜ ਦਾ ਸਿਰ ਵੱਡ ਕੇ ਲੈ ਗਏ, ਇਤਿਹਾਸ ਗਵਾਹ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ-ਜਿਸ ਨੇ ‘ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’ ਨੂੰ ਚੁਣੌਤੀ ਦਿੱਤੀ ਉਹੀ ਸਿੰਘਾਂ ਹੱਥੋਂ ਮਾਰਿਆ ਗਿਆ।
ਉਕਤ ਕੁਝ ਕੁ ਵੇਰਵੇ ‘ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਮਨੋਰਥ (ਏਕਤਾ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਜਜ਼ਬਾਤ ਪੈਦਾ ਕਰਨ) ਦੇ ਚਿੰਨ੍ਹ ਹਨ, ਅਜਿਹੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਮਿਸਾਲਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ’ਚ ਹੋਰ ਦਰਜ ਹਨ। ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਉਪਰੰਤ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਸਾਲ ’ਚ ਦੋ ਵਾਰ ਵਿਸਾਖੀ ਅਤੇ ਦਿਵਾਲੀ ਨੂੰ ‘ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’ ਸਾਹਿਬ ਉੱਤੇ ਇਕੱਤਰਤਾ ਕਰ ਆਪਣੇ ਰਾਜਸੀ ਝਗੜੇ, ਧਾਰਮਿਕ ਮਤਭੇਦ, ਸਮਾਜਿਕ ਕਲ੍ਹਾ-ਕਲੇਸ਼ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰ ਦੂਰ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ਮਈ ਜੀਵਨ ਵਧੇਰੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕਈ ਵਾਰ ਗੁਰੂ ਘਰਾਂ ਉੱਤੇ, ਜਾਂ ਤਾਂ ਨਿਰਮਲ ਸੰਪਰਦਾਵਾਂ ਦਾ ਕਬਜ਼ਾ ਰਿਹਾ ਜਾਂ ਵਕਤੀ ਸਰਕਾਰਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ਼ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿਰੋਧੀ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਵੀ ਕਾਬਜ਼ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਅਰੰਭਤਾ ਤਦ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਈ ਜਦ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਚਾਰ ਵੱਡੇ ਯੁੱਧ ਜਿੱਤ ਕੇ ਆਪ ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ।
ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਚਾਰ ਯੁੱਧ : ਪਹਿਲਾ 13 ਅਪਰੈਲ 1634 ਈ. ਮੁਖ਼ਲਾਸ ਖ਼ਾਨ ਗੋਰਖਪੁਰੀ ਨਾਲ਼, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਦੇ ਦਾਦਾ ਭਾਈ ਬੱਲੂ, ਭਾਈ ਸਿੰਘਾ ਪੋਰੋਹਿਤ, ਭਾਈ ਪਿਰਾਣਾ, ਭਾਈ ਕੀਰਤ ਭੱਟ ਆਦਿ ਸਿੱਖ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਇਸ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਬੀਬੀ ਵੀਰੋ ਜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸੀ, ਦੂਜਾ ਲੱਲਾ ਬੇਗ਼ ਅਤੇ ਕਮਰ ਬੇਗ਼ ਨਾਲ਼ 17 ਦਸੰਬਰ 1634 ਈ. ਨੂੰ ਹੋਇਆ, ਤੀਜਾ 26 ਤੋਂ 28 ਅਪਰੈਲ 1635 ਈ. ਪੈਂਦੇ ਖ਼ਾਨ ਅਤੇ ਜਲੰਧਰ ਦੀ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜ ਨਾਲ਼ ਹੋਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਪੈਂਦੇ ਖ਼ਾਨ ਦੇ ਜੁਆਈ ਨੇ ਗੁਰੂ ਘਰੋਂ ਚੋਰੀ ਕਰ ਲਈ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਸਿੱਖ ਜਰਨੈਲ ਪੈਂਦੇ ਖ਼ਾਨ ਨੂੰ ਦੱਸਣ ’ਤੇ ਉਹ ਭੜਕ ਗਿਆ ਤੇ ਗੁਰੂ ਘਰ ਛੱਡ ਵਿਰੋਧੀ ਮੁਗ਼ਲ ਫ਼ੌਜ ਨੂੰ ਹਮਲਾ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਲੈ ਆਇਆ, ਅੰਤਮ ਚੌਥਾ ਯੁੱਧ ਰੋਪੜ ਦੇ ਨਵਾਬ ਨਾਲ 1 ਜੁਲਾਈ 1635 ਈ. ਹੋਇਆ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਚਾਰੇ ਯੁੱਧਾਂ ਵਿੱਚ ਹਮਲਾਵਰ ਹੋ ਕੇ ਆਏ ਸੈਂਕੜੇ ਸਿਪਾਹੀਆਂ ਸਮੇਤ ਤਕਰੀਬਨ ਸਾਰੇ ਹੀ ਮੁਗ਼ਲ ਸਰਦਾਰ, ਚੌਧਰੀ ਤੇ ਜਰਨੈਲ ਮਾਰੇ ਗਏ ਸਨ।
ਸੰਨ 1635 ਤੋਂ 1696 ਈ. ਤੱਕ ‘ਗੁਰੂ ਦੇ ਚੱਕ’ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੀ ਸੇਵਾ ਸੰਭਾਲ਼ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ ਦੇ ਵਾਰਸਾਂ ਕੋਲ਼ ਰਹੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ ਪ੍ਰਿਥੀ ਚੰਦ (1558-1618 ਈ.) ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਮਨੋਹਰ ਦਾਸ ਮਿਹਰਬਾਨ (1581-1640 ਈ.) ਅਤੇ ਮਿਹਰਬਾਨ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਹਰਿ ਜੀ 55 ਸਾਲ (1641 ਤੋਂ 1996 ਈ.) ਤੱਕ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦਾ ਸੰਚਾਲਕ ਰਿਹਾ, ਇਸ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ 1696 ਈ. ’ਚ ਹੋਇਆ। ਮਿਹਰਬਾਨ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਮਹਲਾ ਸੱਤਵਾਂ ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੀ ਗੱਦੀ ਦਾ ਸੱਤਵਾਂ ਗੱਦੀਕਾਰ ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਮਨੋਹਰ ਦਾਸ ਮਿਹਰਬਾਨ ਅਤੇ ਹਰਿ ਜੀ ਦੇ ਚੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤਿਆਂ ਨੇ 1699 ਈਸਵੀ ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਨੂੰ ਅਨੰਦਪੁਰ ਵਿਖੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕ ਲਿਆ ਸੀ ਤੇ ਬਾਕੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ (ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ) ਨੂੰ 1698 ਦੇ ਅਰੰਭ ’ਚ ਹੀ ਖ਼ਾਲੀ ਕਰ ਕੇ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਸੰਨ 1698 ਦੀ ਵਿਸਾਖੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਸਮੇਸ਼ ਪਿਤਾ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ‘ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’ ਅਤੇ ‘ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ’ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ) ਦੀ ਸੇਵਾ-ਸੰਭਾਲ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਭਾਈ ਮਨੀ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉੱਥੇ ਗੁਰੂ ਮਰਿਆਦਾ ਮੁੜ ਲਾਗੂ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਸੰਗਤਾਂ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪਈਆਂ।
ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਪਾਸ ‘ਗੁਰੂ ਸਿਧਾਂਤ’ ਅਤੇ ‘ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’ ਸਾਹਿਬ ਦੋਵੇਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ ਪਰ ਕੀ ਕੋਈ ਰਾਜਸੀ ਝਗੜੇ, ਧਾਰਮਿਕ ਮਤਭੇਦ, ਸਮਾਜਿਕ ਕਲ੍ਹਾ-ਕਲੇਸ਼ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਵਿਸਾਖੀ ਜਾਂ ਦਿਵਾਲੀ ’ਤੇ ਪੰਥਕ ਇਕੱਠ ਬੁਲਾਉਣ ਲਈ ਅੱਗੇ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਅਗਰ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕਸੂਰਵਾਰ ਕੌਣ ? ਕਈ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਜਾਰੀ ਹੋਏ ਪਰ ਸਮਾਜਿਕ ਵਿਦਰੋਹ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ ਵਾਪਸ ਲੈਣੇ ਪਏ, ਕੀ ਇਹ ਮੰਨ ਲਈਏ ਕਿ ਕੋਈ ਹੁਕਮ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਜਾਂਦਾ ? ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਵੀ ‘ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਇੱਕ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਰਾਹੀਂ 2003 ਈ. ’ਚ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ 2010 ਈ. ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਿਆ। ਕਈ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਨਾਲ਼ ਪੰਥ ’ਚੋਂ ਛੇਕਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ‘ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ’ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਨੂੰ ਬਦਲ ਕੇ ਦੂਸਰੇ ਜਥੇਦਾਰ ਦੁਆਰਾ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਏ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਰਾਹੀਂ ਮੁੜ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲ਼ੇ ਕਈ ਹੁਕਨਾਮੇ ਰੱਦ ਕਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੰਥ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਗੁਰਮਤਿ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ’ਤੇ ਕਈ ਹਮਲੇ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਕੋਈ ਇਕੱਤਰਤਾ ਜਾਂ ਸੁਲ੍ਹਾ ਲਈ ਪਹਿਲ ਕੀਤੀ ਗਈ ? ਅਗਰ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਕਿਉਂ ?
ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚਕਾਰ ਲਹਿਰਾਉਂਦੇ ਦੋ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਵਧੀਕ ਉੱਚਾ ਪੀਰੀ ਨਿਸ਼ਾਨ ਚਿੰਨ੍ਹ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲ ਥੋੜ੍ਹਾ ਘੱਟ ਉਚਾਈ ’ਤੇ ਝੂਲਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ; ਮੀਰੀ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ ਭਾਵ ਰਾਜਸੀ ਸ਼ਕਤੀ (ਮੀਰੀ, ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ); ਹਮੇਸਾਂ ਰੂਹਾਨੀਅਤ (ਪੀਰੀ, ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ) ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਰਹੇ, ਪਰ ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦਾ ਚੱਲਦਾ ਹੜ੍ਹ, ਖ਼ੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ, ਰਾਜਸੀ ਝਗੜੇ, ਧਾਰਮਿਕ ਮਤਭੇਦ, ਸਮਾਜਿਕ ਕਲ੍ਹਾ-ਕਲੇਸ਼ ਦਾ ਪਨਪਣਾ, ਸਾਡੇ ਦੁਆਰਾ ਚੁਣੀ ਜਾਂਦੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ, ਜੋ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਸਿਧਾਂਤ ਦੇ ਵਿਪਰੀਤ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸੰਗਤੀ (ਪੀਰੀ) ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਰਾਜ ਸੱਤਾ ‘ਸ਼ਾਮ, ਦਾਮ, ਦੰਡ, ਭੇਦ’ ਨੀਤੀ ਨਾਲ਼ ਹੀ ਚੱਲਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ‘‘ਰਾਜੇ ਸੀਹ ਮੁਕਦਮ ਕੁਤੇ ॥ ਜਾਇ ਜਗਾਇਨਿ੍ ਬੈਠੇ ਸੁਤੇ ॥ ਚਾਕਰ ਨਹਦਾ ਪਾਇਨਿ੍ ਘਾਉ ॥ ਰਤੁ ਪਿਤੁ ਕੁਤਿਹੋ ਚਟਿ ਜਾਹੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੧੨੮੮) ਭਾਵ ਰਾਜੇ ਸ਼ੇਰ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਜ਼ੀਰ ਕੁੱਤੇ ਹਨ, ਜੋ ਆਰਾਮ ਕਰਦੀ ਆਮ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਵੀ ਜਗਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਰਾਜਿਆਂ (ਸ਼ੇਰ) ਦੀਆਂ ਨਹੁੰਦਰਾਂ ਬਣੇ ਵਜ਼ੀਰ; ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਬਰ ਨਾਲ਼ ਨੋਚਦੇ ਹਨ, ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਰਾਜੇ (ਸ਼ੇਰ) ਇਨ੍ਹਾਂ ਕੁੱਤਿਆਂ (ਵਜ਼ੀਰਾਂ) ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਖ਼ੂਨ ਪੀਂਦੇ ਹਨ, ਬਾਰੇ ਸੁਚੇਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖੀ ਸਰੂਪ ਵਾਲ਼ੇ ਭੀ ਓਹੀ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿਰੋਧੀ ਕੰਮ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਾਂ ਵਰਤ ਕੇ ਸਾਡੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਕੇ ਸਿੱਖ ਅਖਵਾਉਣ ਵਾਲ਼ੇ ਸਭ ਕੁੱਝ ਵੇਖ ਕੇ ਵੀ ਚੁੱਪ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
