31 C
Jalandhar
Thursday, July 17, 2025
spot_img
Home Blog Page 205

Rahao & Second Rahao (Page No. 1-500)

0

ਗੁਰਮਤਿ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਸ਼ਿੰਗਾਰ ‘ਰਹਾਉ’ ਤੇ ‘ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ’ ਤੁਕਾਂ (ਪੰਨਾ 1-500)

ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ 35 ਮਹਾਂ ਪੁਰਖਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ 31 ਰਾਗਾਂ ਰਾਹੀਂ 5870 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ, ਪਰ ‘ਰਹਾਉ’ ਬੰਦ ਦੇ ਅਧੀਨ ਕੇਵਲ 2657 ਸ਼ਬਦ ਹੀ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ‘ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ’ ਸਮੇਤ 25 ਸ਼ਬਦ ਹਨ ਭਾਵ 25 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਰਹਾਉ ਪਹਿਲੇ’ ਰਾਹੀਂ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ‘ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ’ ਰਾਹੀਂ ਉਸ ਦਾ ਜਵਾਬ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।  ਇਸ ਸਵਾਲ-ਜਵਾਬ ਦਾ ਜੋੜ ਹੀ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਭਾਵ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਕੇਵਲ ‘ਰਹਾਉ’ ਵਾਲੇ ਬਾਕੀ ਰਹੇ 2632 ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ‘ਰਹਾਉ’ ਬੰਦ ਨੂੰ ਹੀ ਸ਼ਬਦ ਵਿਸ਼ੇ ਦਾ ਕੇਂਦਰੀ ਭਾਵ (ਤੱਤ-ਸਾਰ) ਮੰਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ।

ਇਹ ਵੀ ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਕਈ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਅਰਥ-ਭਾਵ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਲਈ ਕਈ-ਕਈ ਮਿਥਿਹਾਸਕ ਤੇ ਪ੍ਰਚੱਲਤ ਦੰਦ-ਕਥਾਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਦਰਜ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਪਰ ਕਿਸੇ ਵੀ ‘ਰਹਾਉ’ ਤੁਕ ‘ਚ ਇਸ ਮਿਥਿਹਾਸ ਦੀ ਟੇਕ ਨਹੀਂ ਲਈ ਗਈ।

ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਲਈ ‘ਰਹਾਉ’ ਵਾਲੀਆਂ ਤਮਾਮ ਪੰਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ (ਪੰਨਾ 1-500, 501-1000 ਤੇ 1001-1430) ਵਿੱਚ ਵੰਡਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ‘ਰਹਾਉ’ ਤੇ ‘ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ’ ਵਾਲੀਆਂ ਸੰਯੁਕਤ 25 ਤੁਕਾਂ ਨੂੰ ਡਾਰਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ।

ਗਿਆਨੀ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ

ਵਡੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰਾ ਗੁਣੀ ਗਹੀਰਾ ॥ ਕੋਇ ਨ ਜਾਣੈ ਤੇਰਾ ਕੇਤਾ ਕੇਵਡੁ ਚੀਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸੋਦਰੁ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /9)

ਸੋ ਕਿਉ ਵਿਸਰੈ ਮੇਰੀ ਮਾਇ ॥ ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਾਚੈ ਨਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸੋਦਰੁ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /9)

ਮੇਰੇ ਮੀਤ ਗੁਰਦੇਵ ਮੋ ਕਉ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਪਰਗਾਸਿ ॥ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮੁ ਮੇਰਾ ਪ੍ਰਾਨ ਸਖਾਈ ਹਰਿ ਕੀਰਤਿ ਹਮਰੀ ਰਹਰਾਸਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸੋਦਰੁ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੪/10)

ਮੇਰੇ ਮਾਧਉ ਜੀ ਸਤਸੰਗਤਿ ਮਿਲੇ ਸੁ ਤਰਿਆ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਪਰਮ ਪਦੁ ਪਾਇਆ ਸੂਕੇ ਕਾਸਟ ਹਰਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸੋਦਰੁ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/10)

ਤੂੰ ਕਰਤਾ ਸਚਿਆਰੁ ਮੈਡਾ ਸਾਂਈ ॥ ਜੋ ਤਉ ਭਾਵੈ ਸੋਈ ਥੀਸੀ ਜੋ ਤੂੰ ਦੇਹਿ ਸੋਈ ਹਉ ਪਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸੋ ਪੁਰਖੁ ਆਸਾ (ਮ: ੪/11)

ਮਨ ਏਕੁ ਨ ਚੇਤਸਿ ਮੂੜ ਮਨਾ ॥ ਹਰਿ ਬਿਸਰਤ ਤੇਰੇ ਗੁਣ ਗਲਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸੋ ਪੁਰਖੁ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /12)

ਸਰੰਜਾਮਿ ਲਾਗੁ ਭਵਜਲ ਤਰਨ ਕੈ ॥ ਜਨਮੁ ਬਿ੍ਰਥਾ ਜਾਤ ਰੰਗਿ ਮਾਇਆ ਕੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸੋ ਪੁਰਖੁ ਆਸਾ (ਮ: ੫/12)

ਤੁਮ ਗਾਵਹੁ ਮੇਰੇ ਨਿਰਭਉ ਕਾ ਸੋਹਿਲਾ ॥ ਹਉ ਵਾਰੀ ਜਿਤੁ ਸੋਹਿਲੈ ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਹੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸੋਹਿਲਾ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /12)

ਬਾਬਾ ਜੈ ਘਰਿ ਕਰਤੇ ਕੀਰਤਿ ਹੋਇ ॥ ਸੋ ਘਰੁ ਰਾਖੁ ਵਡਾਈ ਤੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸੋਹਿਲਾ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /12)

ਕੈਸੀ ਆਰਤੀ ਹੋਇ ॥ ਭਵ ਖੰਡਨਾ ਤੇਰੀ ਆਰਤੀ ॥ ਅਨਹਤਾ ਸਬਦ ਵਾਜੰਤ ਭੇਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸੋਹਿਲਾ ਧਨਾਸਰੀ (ਮ: ੧ /13)

ਕਰਿ ਸਾਧੂ ਅੰਜੁਲੀ ਪੁਨੁ ਵਡਾ ਹੇ ॥ ਕਰਿ ਡੰਡਉਤ ਪੁਨੁ ਵਡਾ ਹੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸੋਹਿਲਾ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/13)

ਅਉਧ ਘਟੈ ਦਿਨਸੁ ਰੈਣਾਰੇ ॥ ਮਨ ਗੁਰ ਮਿਲਿ ਕਾਜ ਸਵਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸੋਹਿਲਾ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/13 )

ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਜੀਉ ਜਲਿ ਬਲਿ ਜਾਉ ॥ ਮੈ ਆਪਣਾ ਗੁਰੁ ਪੂਛਿ ਦੇਖਿਆ ਅਵਰੁ ਨਾਹੀ ਥਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /14)

ਸਾਚਾ ਨਿਰੰਕਾਰੁ ਨਿਜ ਥਾਇ ॥ ਸੁਣਿ ਸੁਣਿ ਆਖਣੁ ਆਖਣਾ ਜੇ ਭਾਵੈ ਕਰੇ ਤਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /14)

ਬਾਬਾ ਮਾਇਆ ਰਚਨਾ ਧੋਹੁ ॥ ਅੰਧੈ ਨਾਮੁ ਵਿਸਾਰਿਆ ਨਾ ਤਿਸੁ ਏਹ ਨ ਓਹੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /15)

ਬਾਬਾ ਬੋਲੀਐ ਪਤਿ ਹੋਇ ॥ ਊਤਮ ਸੇ ਦਰਿ ਊਤਮ ਕਹੀਅਹਿ ਨੀਚ ਕਰਮ ਬਹਿ ਰੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /15)

ਨਾਨਕ ਸਾਚੇ ਕਉ ਸਚੁ ਜਾਣੁ ॥ ਜਿਤੁ ਸੇਵਿਐ ਸੁਖੁ ਪਾਈਐ ਤੇਰੀ ਦਰਗਹ ਚਲੈ ਮਾਣੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /15)

ਬਾਬਾ ਏਹੁ ਲੇਖਾ ਲਿਖਿ ਜਾਣੁ ॥ ਜਿਥੈ ਲੇਖਾ ਮੰਗੀਐ ਤਿਥੈ ਹੋਇ ਸਚਾ ਨੀਸਾਣੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /16)

ਬਾਬਾ ਹੋਰੁ ਖਾਣਾ ਖੁਸੀ ਖੁਆਰੁ ॥ ਜਿਤੁ ਖਾਧੈ ਤਨੁ ਪੀੜੀਐ ਮਨ ਮਹਿ ਚਲਹਿ ਵਿਕਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /16)

ਬਾਬਾ ਹੋਰੁ ਪੈਨਣੁ ਖੁਸੀ ਖੁਆਰੁ ॥ ਜਿਤੁ ਪੈਧੈ ਤਨੁ ਪੀੜੀਐ ਮਨ ਮਹਿ ਚਲਹਿ ਵਿਕਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /16)

ਬਾਬਾ ਹੋਰੁ ਚੜਣਾ ਖੁਸੀ ਖੁਆਰੁ ॥ ਜਿਤੁ ਚੜਿਐ ਤਨੁ ਪੀੜੀਐ ਮਨ ਮਹਿ ਚਲਹਿ ਵਿਕਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /16)

ਬਾਬਾ ਹੋਰੁ ਸਉਣਾ ਖੁਸੀ ਖੁਆਰੁ ॥ ਜਿਤੁ ਸੁਤੈ ਤਨੁ ਪੀੜੀਐ ਮਨ ਮਹਿ ਚਲਹਿ ਵਿਕਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥4॥7॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /17)

ਬਾਬਾ ਹੋਰ ਮਤਿ ਹੋਰ ਹੋਰ ॥ ਜੇ ਸਉ ਵੇਰ ਕਮਾਈਐ ਕੂੜੈ ਕੂੜਾ ਜੋਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /17)

ਮੇਰੇ ਠਾਕੁਰ ਪੂਰੈ ਤਖਤਿ ਅਡੋਲੁ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪੂਰਾ ਜੇ ਕਰੇ ਪਾਈਐ ਸਾਚੁ ਅਤੋਲੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /17)

ਕਰਤਾ ਸਭੁ ਕੋ ਤੇਰੈ ਜੋਰਿ ॥ ਏਕੁ ਸਬਦੁ ਬੀਚਾਰੀਐ ਜਾ ਤੂ ਤਾ ਕਿਆ ਹੋਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /17)

ਮਨ ਰੇ ਸਚੁ ਮਿਲੈ ਭਉ ਜਾਇ ॥ ਭੈ ਬਿਨੁ ਨਿਰਭਉ ਕਿਉ ਥੀਐ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਬਦਿ ਸਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /18)

ਭਾਈ ਰੇ ਸੰਤ ਜਨਾ ਕੀ ਰੇਣੁ ॥ ਸੰਤ ਸਭਾ ਗੁਰੁ ਪਾਈਐ ਮੁਕਤਿ ਪਦਾਰਥੁ ਧੇਣੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /18)

ਮੁੰਧੇ ਪਿਰ ਬਿਨੁ ਕਿਆ ਸੀਗਾਰੁ ॥ ਦਰਿ ਘਰਿ ਢੋਈ ਨ ਲਹੈ ਦਰਗਹ ਝੂਠੁ ਖੁਆਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /19)

ਮੂੜੇ ਰਾਮੁ ਜਪਹੁ ਗੁਣ ਸਾਰਿ ॥ ਹਉਮੈ ਮਮਤਾ ਮੋਹਣੀ ਸਭ ਮੁਠੀ ਅਹੰਕਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /19)

ਮਨ ਰੇ ਸਬਦਿ ਤਰਹੁ ਚਿਤੁ ਲਾਇ ॥ ਜਿਨਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਨ ਬੂਝਿਆ ਮਰਿ ਜਨਮੈ ਆਵੈ ਜਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /19)

ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਕਿਉ ਤਰੀਐ ਸੁਖੁ ਹੋਇ ॥ ਜਿਉ ਭਾਵੈ ਤਿਉ ਰਾਖੁ ਤੂ ਮੈ ਅਵਰੁ ਨ ਦੂਜਾ ਕੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /20)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਲੈ ਲਾਹਾ ਘਰਿ ਜਾਹਿ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਸਲਾਹੀਐ ਹਉਮੈ ਨਿਵਰੀ ਭਾਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /20)

ਜੀਅਰੇ ਰਾਮ ਜਪਤ ਮਨੁ ਮਾਨੁ ॥ ਅੰਤਰਿ ਲਾਗੀ ਜਲਿ ਬੁਝੀ ਪਾਇਆ ਗੁਰਮੁਖਿ ਗਿਆਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /20)

ਮਨ ਰੇ ਹਉਮੈ ਛੋਡਿ ਗੁਮਾਨੁ ॥ ਹਰਿ ਗੁਰੁ ਸਰਵਰੁ ਸੇਵਿ ਤੂ ਪਾਵਹਿ ਦਰਗਹ ਮਾਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /21)

ਮਨ ਰੇ ਅਹਿਨਿਸਿ ਹਰਿ ਗੁਣ ਸਾਰਿ ॥ ਜਿਨ ਖਿਨੁ ਪਲੁ ਨਾਮੁ ਨ ਵੀਸਰੈ ਤੇ ਜਨ ਵਿਰਲੇ ਸੰਸਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /21)

ਭਾਈ ਰੇ ਹਰਿ ਹੀਰਾ ਗੁਰ ਮਾਹਿ ॥ ਸਤਸੰਗਤਿ ਸਤਗੁਰੁ ਪਾਈਐ ਅਹਿਨਿਸਿ ਸਬਦਿ ਸਲਾਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /22)

ਮਨ ਰੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਅਗਨਿ ਨਿਵਾਰਿ ॥ ਗੁਰ ਕਾ ਕਹਿਆ ਮਨਿ ਵਸੈ ਹਉਮੈ ਤਿ੍ਰਸਨਾ ਮਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /22)

ਭਾਈ ਰੇ ਰਾਮੁ ਕਹਹੁ ਚਿਤੁ ਲਾਇ ॥ ਹਰਿ ਜਸੁ ਵਖਰੁ ਲੈ ਚਲਹੁ ਸਹੁ ਦੇਖੈ ਪਤੀਆਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /22)

ਰੰਗੁ ਮਾਣਿ ਲੈ ਪਿਆਰਿਆ ਜਾ ਜੋਬਨੁ ਨਉ ਹੁਲਾ ॥ ਦਿਨ ਥੋੜੜੇ ਥਕੇ ਭਇਆ ਪੁਰਾਣਾ ਚੋਲਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /23)

ਰੰਗਿ ਰਤਾ ਮੇਰਾ ਸਾਹਿਬੁ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਭਰਪੂਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਪੇ ਮਾਛੀ ਮਛੁਲੀ ਆਪੇ ਪਾਣੀ ਜਾਲੁ ॥ ਆਪੇ ਜਾਲ ਮਣਕੜਾ ਆਪੇ ਅੰਦਰਿ ਲਾਲੁ ॥2॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /23)

ਕਾਹੇ ਗਰਬਸਿ ਮੂੜੇ ਮਾਇਆ ॥ ਪਿਤ ਸੁਤੋ ਸਗਲ ਕਾਲਤ੍ਰ ਮਾਤਾ ਤੇਰੇ ਹੋਹਿ ਨ ਅੰਤਿ ਸਖਾਇਆ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /23)

ਮਤੁ ਜਾਣ ਸਹਿ ਗਲੀ ਪਾਇਆ ॥ ਮਾਲ ਕੈ ਮਾਣੈ ਰੂਪ ਕੀ ਸੋਭਾ ਇਤੁ ਬਿਧੀ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /24)

ਮਰਣਾ ਮੁਲਾ ਮਰਣਾ ॥ ਭੀ ਕਰਤਾਰਹੁ ਡਰਣਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /24)

ਮੈ ਪਤਿ ਕੀ ਪੰਦਿ ਨ ਕਰਣੀ ਕੀ ਕਾਰ ॥ ਹਉ ਬਿਗੜੈ ਰੂਪਿ ਰਹਾ ਬਿਕਰਾਲ ॥ ਤੇਰਾ ਏਕੁ ਨਾਮੁ ਤਾਰੇ ਸੰਸਾਰੁ ॥ ਮੈ ਏਹਾ ਆਸ ਏਹੋ ਆਧਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /24)

ਕਾਹੇ ਜੀਅ ਕਰਹਿ ਚਤੁਰਾਈ ॥ ਲੇਵੈ ਦੇਵੈ ਢਿਲ ਨ ਪਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /25)

ਨ ਜਾਣਾ ਮੇਉ ਨ ਜਾਣਾ ਜਾਲੀ ॥ ਜਾ ਦੁਖੁ ਲਾਗੈ ਤਾ ਤੁਝੈ ਸਮਾਲੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /25)

ਆਪੇ ਸਚੁ ਭਾਵੈ ਤਿਸੁ ਸਚੁ ॥ ਅੰਧਾ ਕਚਾ ਕਚੁ ਨਿਕਚੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /25)

ਬਿਨੁ ਤੇਲ ਦੀਵਾ ਕਿਉ ਜਲੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /25)

ਇਹੁ ਤੇਲੁ ਦੀਵਾ ਇਉ ਜਲੈ ॥ ਕਰਿ ਚਾਨਣੁ ਸਾਹਿਬ ਤਉ ਮਿਲੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /25)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਹਰਿ ਰਸੁ ਚਾਖੁ ਤਿਖ ਜਾਇ ॥ ਜਿਨੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਚਾਖਿਆ ਸਹਜੇ ਰਹੇ ਸਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/26)

ਮਨ ਰੇ ਗਿ੍ਰਹ ਹੀ ਮਾਹਿ ਉਦਾਸੁ ॥ ਸਚੁ ਸੰਜਮੁ ਕਰਣੀ ਸੋ ਕਰੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹੋਇ ਪਰਗਾਸੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/26)

ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਮੈ ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਇ ॥ ਸਤਗੁਰੁ ਸਚੁ ਪ੍ਰਭੁ ਨਿਰਮਲਾ ਸਬਦਿ ਮਿਲਾਵਾ ਹੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/27)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਿਰਮਲੁ ਧਿਆਇ ॥ ਧੁਰਿ ਮਸਤਕਿ ਜਿਨ ਕਉ ਲਿਖਿਆ ਸੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਹੇ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/27)

ਭਾਈ ਰੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਦਾ ਪਤਿ ਹੋਇ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਸਦਾ ਧਿਆਈਐ ਮਲੁ ਹਉਮੈ ਕਢੈ ਧੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/28)

ਭਾਈ ਰੇ ਇਸੁ ਮਨ ਕਉ ਸਮਝਾਇ ॥ ਏ ਮਨ ਆਲਸੁ ਕਿਆ ਕਰਹਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/28)

ਭਾਈ ਰੇ ਜਗੁ ਦੁਖੀਆ ਦੂਜੈ ਭਾਇ ॥ ਗੁਰ ਸਰਣਾਈ ਸੁਖੁ ਲਹਹਿ ਅਨਦਿਨੁ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/29)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਅਹਿਨਿਸਿ ਪੂਰਿ ਰਹੀ ਨਿਤ ਆਸਾ ॥ ਸਤਗੁਰੁ ਸੇਵਿ ਮੋਹੁ ਪਰਜਲੈ ਘਰ ਹੀ ਮਾਹਿ ਉਦਾਸਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/29)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਤਜਿ ਨਿੰਦਾ ਹਉਮੈ ਅਹੰਕਾਰੁ ॥ ਹਰਿ ਜੀਉ ਸਦਾ ਧਿਆਇ ਤੂ ਗੁਰਮੁਖਿ ਏਕੰਕਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/30)

ਭਾਈ ਰੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ ਸਦ ਮਨਿ ਵਸੈ ਮਹਲੀ ਪਾਵੈ ਥਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/30)

ਭਾਈ ਰੇ ਗੁਰਮਤਿ ਸਾਚਿ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਚੋ ਸਾਚੁ ਕਮਾਵਣਾ ਸਾਚੈ ਸਬਦਿ ਮਿਲਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/30)

ਭਾਈ ਰੇ ਗੁਰਮਤਿ ਸਾਚਿ ਰਹਾਉ ॥ ਸਾਚੋ ਸਾਚੁ ਕਮਾਵਣਾ ਸਾਚੈ ਸਬਦਿ ਮਿਲਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/30)

ਮਨ ਰੇ ਸਦਾ ਭਜਹੁ ਹਰਿ ਸਰਣਾਈ ॥ ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਅੰਤਰਿ ਵਸੈ ਤਾ ਹਰਿ ਵਿਸਰਿ ਨ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/31)

ਭਾਈ ਰੇ ਇਕ ਮਨਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥ ਸੰਤਾ ਸੰਗਤਿ ਮਿਲਿ ਰਹੈ ਜਪਿ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਸੁਖੁ ਪਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/31)

ਭਾਈ ਰੇ ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਭਗਤਿ ਨ ਹੋਇ ॥ ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਭਗਤਿ ਨ ਪਾਈਐ ਜੇ ਲੋਚੈ ਸਭੁ ਕੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/31)

ਭਾਈ ਰੇ ਭਗਤਿਹੀਣੁ ਕਾਹੇ ਜਗਿ ਆਇਆ ॥ ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵ ਨ ਕੀਨੀ ਬਿਰਥਾ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/32)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਗੁਰ ਮੁਖਿ ਧਿਆਇ ਹਰਿ ਸੋਇ ॥ ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਮਨਿ ਵਸੈ ਮਨੁ ਤਨੁ ਨਿਰਮਲੁ ਹੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/32)

ਭਾਈ ਰੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਬੂਝੈ ਕੋਇ ॥ ਬਿਨੁ ਬੂਝੇ ਕਰਮ ਕਮਾਵਣੇ ਜਨਮੁ ਪਦਾਰਥੁ ਖੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/33)

ਸੁਣਿ ਮਨ ਮੇਰੇ ਭਜੁ ਸਤਗੁਰ ਸਰਣਾ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਛੁਟੀਐ ਬਿਖੁ ਭਵਜਲੁ ਸਬਦਿ ਗੁਰ ਤਰਣਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/33)

ਮਨ ਰੇ ਦੂਜਾ ਭਾਉ ਚੁਕਾਇ ॥ ਅੰਤਰਿ ਤੇਰੈ ਹਰਿ ਵਸੈ ਗੁਰ ਸੇਵਾ ਸੁਖੁ ਪਾਇ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/33)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਸਦਾ ਹਰਿ ਵੇਖੁ ਹਦੂਰਿ ॥ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੁਖੁ ਪਰਹਰੈ ਸਬਦਿ ਰਹਿਆ ਭਰਪੂਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/34)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਅਨਦਿਨੁ ਜਾਗੁ ਹਰਿ ਚੇਤਿ ॥ ਆਪਣੀ ਖੇਤੀ ਰਖਿ ਲੈ ਕੂੰਜ ਪੜੈਗੀ ਖੇਤਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/34)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥ ਸਾਚੀ ਭਗਤਿ ਤਾ ਥੀਐ ਜਾ ਹਰਿ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/35)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਹਉਮੈ ਮੈਲੁ ਭਰ ਨਾਲਿ ॥ ਹਰਿ ਨਿਰਮਲੁ ਸਦਾ ਸੋਹਣਾ ਸਬਦਿ ਸਵਾਰਣਹਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/35)

ਮਨ ਰੇ ਨਿਜ ਘਰਿ ਵਾਸਾ ਹੋਇ ॥ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਸਾਲਾਹਿ ਤੂ ਫਿਰਿ ਆਵਣ ਜਾਣੁ ਨ ਹੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/36)

ਮਨ ਰੇ ਸਦਾ ਅਨੰਦੁ ਗੁਣ ਗਾਇ ॥ ਸਚੀ ਬਾਣੀ ਹਰਿ ਪਾਈਐ ਹਰਿ ਸਿਉ ਰਹੈ ਸਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/36)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਭਾਣੈ ਚਲੁ ॥ ਨਿਜ ਘਰਿ ਵਸਹਿ ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਪੀਵਹਿ ਤਾ ਸੁਖ ਲਹਹਿ ਮਹਲੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/37)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਗੁਰ ਕੀ ਮੰਨਿ ਲੈ ਰਜਾਇ ॥ ਮਨੁ ਤਨੁ ਸੀਤਲੁ ਸਭੁ ਥੀਐ ਨਾਮੁ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/37)

ਮੁੰਧੇ ਕੂੜਿ ਮੁਠੀ ਕੂੜਿਆਰਿ ॥ ਪਿਰੁ ਪ੍ਰਭੁ ਸਾਚਾ ਸੋਹਣਾ ਪਾਈਐ ਗੁਰ ਬੀਚਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/38)

ਮੁੰਧੇ ਤੂ ਚਲੁ ਗੁਰ ਕੈ ਭਾਇ ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਰਾਵਹਿ ਪਿਰੁ ਆਪਣਾ ਸਹਜੇ ਸਚਿ ਸਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/38)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਨਾਮਿ ਰਤੇ ਸੁਖੁ ਹੋਇ ॥ ਗੁਰਮਤੀ ਨਾਮੁ ਸਲਾਹੀਐ ਦੂਜਾ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/38)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਗੁਰ ਸਰਣਿ ਆਵੈ ਤਾ ਨਿਰਮਲੁ ਹੋਇ ॥ ਮਨਮੁਖ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਰਿ ਥਕੇ ਮੈਲੁ ਨ ਸਕੀ ਧੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/39)

ਮੇਰੇ ਸਤਿਗੁਰਾ ਮੈ ਤੁਝ ਬਿਨੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਇ ॥ ਹਮ ਮੂਰਖ ਮੁਗਧ ਸਰਣਾਗਤੀ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਮੇਲੇ ਹਰਿ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੪/39)

ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੀਤਮਾ ਹਉ ਜੀਵਾ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥ ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ ਜੀਵਣੁ ਨਾ ਥੀਐ ਮੇਰੇ ਸਤਿਗੁਰ ਨਾਮੁ ਦਿ੍ਰੜਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੪/40)

ਮੇਰੇ ਗੋਵਿੰਦਾ ਗੁਣ ਗਾਵਾ ਤਿ੍ਰਪਤਿ ਮਨਿ ਹੋਇ ॥ ਅੰਤਰਿ ਪਿਆਸ ਹਰਿ ਨਾਮ ਕੀ ਗੁਰੁ ਤੁਸਿ ਮਿਲਾਵੈ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੪/40)

ਮੇਰੇ ਭਾਈ ਜਨਾ ਕੋਈ ਮੋ ਕਉ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਮੇਲਿ ਮਿਲਾਇ ॥ ਹਉ ਸਤਿਗੁਰ ਵਿਟਹੁ ਵਾਰਿਆ ਜਿਨਿ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਦੀਆ ਦਿਖਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੪/41)

ਭਾਈ ਰੇ ਮਿਲਿ ਸਜਣ ਹਰਿ ਗੁਣ ਸਾਰਿ ॥ ਸਜਣੁ ਸਤਿਗੁਰੁ ਪੁਰਖੁ ਹੈ ਦੁਖੁ ਕਢੈ ਹਉਮੈ ਮਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੪/41)

ਭਾਈ ਰੇ ਮੈ ਮੀਤੁ ਸਖਾ ਪ੍ਰਭੁ ਸੋਇ ॥ ਪੁਤੁ ਕਲਤੁ ਮੋਹੁ ਬਿਖੁ ਹੈ ਅੰਤਿ ਬੇਲੀ ਕੋਇ ਨ ਹੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੪/41)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਸੁਖਦਾਤਾ ਹਰਿ ਸੋਇ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਪਾਈਐ ਕਰਮਿ ਪਰਾਪਤਿ ਹੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/42)

ਭਾਈ ਰੇ ਸੁਖੁ ਸਾਧਸੰਗਿ ਪਾਇਆ ॥ ਲਿਖਿਆ ਲੇਖੁ ਤਿਨਿ ਪੁਰਖਿ ਬਿਧਾਤੈ ਦੁਖੁ ਸਹਸਾ ਮਿਟਿ ਗਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/42)

ਪ੍ਰਾਣੀ ਤੂੰ ਆਇਆ ਲਾਹਾ ਲੈਣਿ ॥ ਲਗਾ ਕਿਤੁ ਕੁਫਕੜੇ ਸਭ ਮੁਕਦੀ ਚਲੀ ਰੈਣਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/43)

ਅੰਧੇ ਤੂੰ ਬੈਠਾ ਕੰਧੀ ਪਾਹਿ ॥ ਜੇ ਹੋਵੀ ਪੂਰਬਿ ਲਿਖਿਆ ਤਾ ਗੁਰ ਕਾ ਬਚਨੁ ਕਮਾਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/43)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਕਰਤੇ ਨੋ ਸਾਲਾਹਿ ॥ ਸਭੇ ਛਡਿ ਸਿਆਣਪਾ ਗੁਰ ਕੀ ਪੈਰੀ ਪਾਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/43)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਏਕਸ ਸਿਉ ਚਿਤੁ ਲਾਇ ॥ ਏਕਸ ਬਿਨੁ ਸਭ ਧੰਧੁ ਹੈ ਸਭ ਮਿਥਿਆ ਮੋਹੁ ਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/44)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਸੁਖ ਸਹਜ ਸੇਤੀ ਜਪਿ ਨਾਉ ॥ ਆਠ ਪਹਰ ਪ੍ਰਭੁ ਧਿਆਇ ਤੂੰ ਗੁਣ ਗੋਇੰਦ ਨਿਤ ਗਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/44)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥ ਨਾਮੁ ਸਹਾਈ ਸਦਾ ਸੰਗਿ ਆਗੈ ਲਏ ਛਡਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/45)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਸਗਲ ਉਪਾਵ ਤਿਆਗੁ ॥ ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਆਰਾਧਿ ਨਿਤ ਇਕਸੁ ਕੀ ਲਿਵ ਲਾਗੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/45)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਏਕੋ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥ ਸਰਬ ਸੁਖਾ ਸੁਖ ਊਪਜਹਿ ਦਰਗਹ ਪੈਧਾ ਜਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/45)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਸੁਖੁ ਹੋਇ ॥ ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਕੀ ਚਾਕਰੀ ਬਿਰਥਾ ਜਾਇ ਨ ਕੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/46)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਪ੍ਰਭ ਸਰਣਾਈ ਪਾਇ ॥ ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਦੂਜਾ ਕੋ ਨਹੀ ਏਕੋ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/46)

ਭਾਈ ਰੇ ਮੀਤੁ ਕਰਹੁ ਪ੍ਰਭੁ ਸੋਇ ॥ ਮਾਇਆ ਮੋਹ ਪਰੀਤਿ ਧਿ੍ਰਗੁ ਸੁਖੀ ਨ ਦੀਸੈ ਕੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/47)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਇ ॥ ਪ੍ਰਭ ਸਰਣਾਈ ਸਦਾ ਰਹੁ ਦੂਖੁ ਨ ਵਿਆਪੈ ਕੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/47)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥ ਕਰਿ ਸੰਗਤਿ ਨਿਤ ਸਾਧ ਕੀ ਗੁਰ ਚਰਣੀ ਚਿਤੁ ਲਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/47)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵਾ ਸਾਰੁ ॥ ਕਰੇ ਦਇਆ ਪ੍ਰਭੁ ਆਪਣੀ ਇਕ ਨਿਮਖ ਨ ਮਨਹੁ ਵਿਸਾਰੁ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/48)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਜਪਿ ਜਾਪੁ ॥ ਮਨ ਇਛੇ ਫਲ ਭੁੰਚਿ ਤੂ ਸਭੁ ਚੂਕੈ ਸੋਗੁ ਸੰਤਾਪੁ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/48)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਹਰਿ ਭਜੁ ਸਦਾ ਇਕ ਰੰਗਿ ॥ ਘਟ ਘਟ ਅੰਤਰਿ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਸਦਾ ਸਹਾਈ ਸੰਗਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/48)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਸਾਚਾ ਸੇਵਿ ਜਿਚਰੁ ਸਾਸੁ ॥ ਬਿਨੁ ਸਚੇ ਸਭ ਕੂੜੁ ਹੈ ਅੰਤੇ ਹੋਇ ਬਿਨਾਸੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/49)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਗੁਰ ਜੇਵਡੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਇ ॥ ਦੂਜਾ ਥਾਉ ਨ ਕੋ ਸੁਝੈ ਗੁਰ ਮੇਲੇ ਸਚੁ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/49)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਸਤਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਲਾਗੁ ॥ ਜੋ ਦੀਸੈ ਸੋ ਵਿਣਸਣਾ ਮਨ ਕੀ ਮਤਿ ਤਿਆਗੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/50)

ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਉ ਮਨਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿ ਪਿਆਰਿ ॥ ਕਿਆ ਥੋੜੜੀ ਬਾਤ ਗੁਮਾਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/50)

ਮਨਿ ਬੈਰਾਗੁ ਭਇਆ ਦਰਸਨੁ ਦੇਖਣੈ ਕਾ ਚਾਉ ॥ ਧੰਨੁ ਸੁ ਤੇਰਾ ਥਾਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/50)

ਗੁਰ ਕੇ ਚਰਨ ਮਨ ਮਹਿ ਧਿਆਇ ॥ ਛੋਡਿ ਸਗਲ ਸਿਆਣਪਾ ਸਾਚਿ ਸਬਦਿ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/51)

ਜਪਿ ਮਨ ਨਾਮੁ ਏਕੁ ਅਪਾਰੁ ॥ ਪ੍ਰਾਨ ਮਨੁ ਤਨੁ ਜਿਨਹਿ ਦੀਆ ਰਿਦੇ ਕਾ ਆਧਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/51)

ਠਾਕੁਰੁ ਸਰਬੇ ਸਮਾਣਾ ॥ ਕਿਆ ਕਹਉ ਸੁਣਉ ਸੁਆਮੀ ਤੂੰ ਵਡ ਪੁਰਖੁ ਸੁਜਾਣਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/51)

ਸੁਹੇਲਾ ਕਹਨੁ ਕਹਾਵਨੁ ॥ ਤੇਰਾ ਬਿਖਮੁ ਭਾਵਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/51)

ਮੇਰੇ ਸਤਿਗੁਰਾ ਹਉ ਤੁਧੁ ਵਿਟਹੁ ਕੁਰਬਾਣੁ ॥ ਤੇਰੇ ਦਰਸਨ ਕਉ ਬਲਿਹਾਰਣੈ ਤੁਸਿ ਦਿਤਾ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਨਾਮੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/52)

ਮੇਰੇ ਸਾਜਨ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਸਮਾਲਿ ॥ ਸਾਧੂ ਸੰਗਤਿ ਮਨਿ ਵਸੈ ਪੂਰਨ ਹੋਵੈ ਘਾਲ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/52)

ਭਾਈ ਰੇ ਸਾਚੀ ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵ ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਤੁਠੈ ਪਾਈਐ ਪੂਰਨ ਅਲਖ ਅਭੇਵ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/53)

ਬਾਬਾ ਅਲਹੁ ਅਗਮ ਅਪਾਰੁ ॥ ਪਾਕੀ ਨਾਈ ਪਾਕ ਥਾਇ ਸਚਾ ਪਰਵਦਿਗਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /53)

ਹਰਿ ਜੀਉ ਇਉ ਪਿਰੁ ਰਾਵੈ ਨਾਰਿ ॥ ਤੁਧੁ ਭਾਵਨਿ ਸੋਹਾਗਣੀ ਅਪਣੀ ਕਿਰਪਾ ਲੈਹਿ ਸਵਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /54)

ਹਰਿ ਜੀਉ ਤੂੰ ਕਰਤਾ ਕਰਤਾਰੁ ॥ ਜਿਉ ਭਾਵੈ ਤਿਉ ਰਾਖੁ ਤੂੰ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਮਿਲੈ ਆਚਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /54)

ਭਾਈ ਰੇ ਇਉ ਸਿਰਿ ਜਾਣਹੁ ਕਾਲੁ ॥ ਜਿਉ ਮਛੀ ਤਿਉ ਮਾਣਸਾ ਪਵੈ ਅਚਿੰਤਾ ਜਾਲੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /55)

ਮੁੰਧੇ ਗੁਣਹੀਣੀ ਸੁਖੁ ਕੇਹਿ ॥ ਪਿਰੁ ਰਲੀਆ ਰਸਿ ਮਾਣਸੀ ਸਾਚਿ ਸਬਦਿ ਸੁਖੁ ਨੇਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /56)

ਮੁੰਧੇ ਗੁਣ ਦਾਸੀ ਸੁਖੁ ਹੋਇ ॥ ਅਵਗਣ ਤਿਆਗਿ ਸਮਾਈਐ ਗੁਰਮਤਿ ਪੂਰਾ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /56)

ਭਾਈ ਰੇ ਮੈਲੁ ਨਾਹੀ ਨਿਰਮਲ ਜਲਿ ਨਾਇ ॥ ਨਿਰਮਲੁ ਸਾਚਾ ਏਕੁ ਤੂ ਹੋਰੁ ਮੈਲੁ ਭਰੀ ਸਭ ਜਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /57)

ਭਾਈ ਰੇ ਅਵਰੁ ਨਾਹੀ ਮੈ ਥਾਉ ॥ ਮੈ ਧਨੁ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ ਹੈ ਗੁਰਿ ਦੀਆ ਬਲਿ ਜਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /58)

ਮਨ ਰੇ ਰਾਮ ਜਪਹੁ ਸੁਖੁ ਹੋਇ ॥ ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਪ੍ਰੇਮੁ ਨ ਪਾਈਐ ਸਬਦਿ ਮਿਲੈ ਰੰਗੁ ਹੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /58)

ਭਾਈ ਰੇ ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਗਿਆਨੁ ਨ ਹੋਇ ॥ ਪੂਛਹੁ ਬ੍ਰਹਮੇ ਨਾਰਦੈ ਬੇਦ ਬਿਆਸੈ ਕੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /59)

ਮਨ ਰੇ ਕਿਉ ਛੂਟਹਿ ਬਿਨੁ ਪਿਆਰ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਅੰਤਰਿ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਬਖਸੇ ਭਗਤਿ ਭੰਡਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /60)

ਬਾਬਾ ਮਾਇਆ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਇ ॥ ਭਰਮਿ ਭੁਲੀ ਡੋਹਾਗਣੀ ਨਾ ਪਿਰ ਅੰਕਿ ਸਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ – ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /60)

ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੀਤਮਾ ਮੈ ਤੁਝ ਬਿਨੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਇ ॥ ਮੈ ਤੁਝ ਬਿਨੁ ਅਵਰੁ ਨ ਭਾਵਈ ਤੂੰ ਭਾਵਹਿ ਸੁਖੁ ਹੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /61)

ਮਨ ਰੇ ਸਾਚੀ ਖਸਮ ਰਜਾਇ ॥ ਜਿਨਿ ਤਨੁ ਮਨੁ ਸਾਜਿ ਸੀਗਾਰਿਆ ਤਿਸੁ ਸੇਤੀ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /62)

ਭਾਈ ਰੇ ਤਨੁ ਧਨੁ ਸਾਥਿ ਨ ਹੋਇ ॥ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਧਨੁ ਨਿਰਮਲੋ ਗੁਰੁ ਦਾਤਿ ਕਰੇ ਪ੍ਰਭੁ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /62)

ਭਾਈ ਰੇ ਭਵਜਲੁ ਬਿਖਮੁ ਡਰਾਂਉ ॥ ਪੂਰਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਰਸਿ ਮਿਲੈ ਗੁਰੁ ਤਾਰੇ ਹਰਿ ਨਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /63)

ਦੁਨੀਆ ਕੈਸਿ ਮੁਕਾਮੇ ॥ ਕਰਿ ਸਿਦਕੁ ਕਰਣੀ ਖਰਚੁ ਬਾਧਹੁ ਲਾਗਿ ਰਹੁ ਨਾਮੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /64)

ਭਾਈ ਰੇ ਭਗਤਿਹੀਣੁ ਕਾਹੇ ਜਗਿ ਆਇਆ ॥ ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵ ਨ ਕੀਨੀ ਬਿਰਥਾ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/64)

ਮਨ ਰੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ॥ ਧੁਰਿ ਪੂਰਬਿ ਕਰਤੈ ਲਿਖਿਆ ਤਿਨਾ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮਿ ਸਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/65)

ਮਨ ਰੇ ਗੁਰ ਕੀ ਕਾਰ ਕਮਾਇ ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਭਾਣੈ ਜੇ ਚਲਹਿ ਤਾ ਅਨਦਿਨੁ ਰਾਚਹਿ ਹਰਿ ਨਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/66)

ਭਾਈ ਰੇ ਦਾਸਨਿ ਦਾਸਾ ਹੋਇ ॥ ਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਗੁਰ ਭਗਤਿ ਹੈ ਵਿਰਲਾ ਪਾਏ ਕੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/66)

ਮਨ ਰੇ ਨਾਮੁ ਜਪਹੁ ਸੁਖੁ ਹੋਇ ॥ ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਸਾਲਾਹੀਐ ਸਹਜਿ ਮਿਲੈ ਪ੍ਰਭੁ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/67)

ਭਾਈ ਰੇ ਗੁਰ ਬਿਨੁ ਸਹਜੁ ਨ ਹੋਇ ॥ ਸਬਦੈ ਹੀ ਤੇ ਸਹਜੁ ਊਪਜੈ ਹਰਿ ਪਾਇਆ ਸਚੁ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/68)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਸਤਿਗੁਰ ਸਿਉ ਚਿਤੁ ਲਾਇ ॥ ਨਿਰਮਲੁ ਨਾਮੁ ਸਦ ਨਵਤਨੋ ਆਪਿ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/69)

ਮਨ ਰੇ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿ ਨਿਸੰਗੁ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿਐ ਹਰਿ ਮਨਿ ਵਸੈ ਲਗੈ ਨ ਮੈਲੁ ਪਤੰਗੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੩/69)

ਸਾਹਿਬੁ ਨਿਤਾਣਿਆ ਕਾ ਤਾਣੁ ॥ ਆਇ ਨ ਜਾਈ ਥਿਰੁ ਸਦਾ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਸਚੁ ਜਾਣੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/70)

ਜਾਨਉ ਨਹੀ ਭਾਵੈ ਕਵਨ ਬਾਤਾ ॥ ਮਨ ਖੋਜਿ ਮਾਰਗੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/71)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਹਉ ਵਾਰਣੈ ਕੁਰਬਾਣੁ ਤੇਰੇ ਨਾਵ ਨੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੧ /71)

ਪੈ ਪਾਇ ਮਨਾਈ ਸੋਇ ਜੀਉ ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਪੁਰਖਿ ਮਿਲਾਇਆ ਤਿਸੁ ਜੇਵਡੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਇ ਜੀਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ: ੫/73)

ਮੈ ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਇ ॥ ਹਰਿ ਗੁਰ ਸਰਣਾਈ ਪਾਈਐ ਵਣਜਾਰਿਆ ਮਿਤ੍ਰਾ ਵਡਭਾਗਿ ਪਰਾਪਤਿ ਹੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ ਵਣਜਾਰਾ (ਮ: ੪/81)

ਮਨਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਲਗਾ ਚਾਉ ॥ ਗੁਰਿ ਪੂਰੈ ਨਾਮੁ ਦਿ੍ਰੜਾਇਆ ਹਰਿ ਮਿਲਿਆ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭ ਨਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ ਵਣਜਾਰਾ (ਮ: ੪/82)

ਮਨ ਹਰਿ ਹਰਿ ਪ੍ਰੀਤਿ ਲਗਾਇ ॥ ਵਡਭਾਗੀ ਗੁਰੁ ਪਾਇਆ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਪਾਰਿ ਲਘਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ ਵਣਜਾਰਾ (ਮ: ੪/82)

ਮਨਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਜਪਨੁ ਕਰੇ ॥ ਹਰਿ ਗੁਰ ਸਰਣਾਈ ਭਜਿ ਪਉ ਜਿੰਦੂ ਸਭ ਕਿਲਵਿਖ ਦੁਖ ਪਰਹਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ ਵਣਜਾਰਾ (ਮ: ੪/82)

ਹਰਿ ਧਿਆਵਹੁ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਸਤਿ ॥ ਗੁਰ ਬਚਨੀ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਜਾਣਿਆ ਸਭ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਤੇ ਉਤਪਤਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ ਵਣਜਾਰਾ (ਮ: ੪/82)

ਹਰਿ ਧਿਆਵਹੁ ਸਾਸਿ ਗਿਰਾਸਿ ॥ ਮਨਿ ਪ੍ਰੀਤਿ ਲਗੀ ਤਿਨਾ ਗੁਰਮੁਖਾ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਿਨਾ ਰਹਰਾਸਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥1॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ ਵਣਜਾਰਾ (ਮ: ੪/82)

ਐਸਾ ਤੈਂ ਜਗੁ ਭਰਮਿ ਲਾਇਆ ॥ ਕੈਸੇ ਬੂਝੈ ਜਬ ਮੋਹਿਆ ਹੈ ਮਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/92)

ਇਤੁ ਸੰਗਤਿ ਨਾਹੀ ਮਰਣਾ ॥ ਹੁਕਮੁ ਪਛਾਣਿ ਤਾ ਖਸਮੈ ਮਿਲਣਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/92)

ਦੂੜਾ ਆਇਓਹਿ ਜਮਹਿ ਤਣਾ ॥ ਤਿਨ ਆਗਲੜੈ ਮੈ ਰਹਣੁ ਨ ਜਾਇ ॥ ਕੋਈ ਕੋਈ ਸਾਜਣੁ ਆਇ ਕਹੈ ॥ ਮਿਲੁ ਮੇਰੇ ਬੀਠੁਲਾ ਲੈ ਬਾਹੜੀ ਵਲਾਇ ॥ ਮਿਲੁ ਮੇਰੇ ਰਮਈਆ ਮੈ ਲੇਹਿ ਛਡਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਭਗਤ ਤਿ੍ਰਲੋਚਨ/92)

ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਅਨਹਦ ਕਿੰਗੁਰੀ ਬਾਜੈ ॥ ਜਾ ਕੀ ਦਿਸਟਿ ਨਾਦ ਲਿਵ ਲਾਗੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/92)

ਫਿਰਿ ਪਛੁਤਾਵਹਿਗਾ ਮੂੜਿਆ ਤੂੰ ਕਵਨ ਕੁਮਤਿ ਭ੍ਰਮਿ ਲਾਗਾ ॥ ਚੇਤਿ ਰਾਮੁ ਨਾਹੀ ਜਮ ਪੁਰਿ ਜਾਹਿਗਾ ਜਨੁ ਬਿਚਰੈ ਅਨਰਾਧਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਭਗਤ ਬੇਣੀ/93)

ਜਉ ਪੈ ਹਮ ਨ ਪਾਪ ਕਰੰਤਾ ਅਹੇ ਅਨੰਤਾ ॥ ਪਤਿਤ ਪਾਵਨ ਨਾਮੁ ਕੈਸੇ ਹੁੰਤਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/93)

ਹਉ ਘੋਲੀ ਜੀਉ ਘੋਲਿ ਘੁਮਾਈ ਗੁਰ ਦਰਸਨ ਸੰਤ ਪਿਆਰੇ ਜੀਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੫/96)

ਹਉ ਘੋਲੀ ਹਉ ਘੋਲਿ ਘੁਮਾਈ ਗੁਰ ਸਜਣ ਮੀਤ ਮੁਰਾਰੇ ਜੀਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੫/96)

ਹਉ ਘੋਲੀ ਜੀਉ ਘੋਲਿ ਘੁਮਾਈ ਤਿਸੁ ਸਚੇ ਗੁਰ ਦਰਬਾਰੇ ਜੀਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੫/97)

ਹਉ ਘੋਲੀ ਜੀਉ ਘੋਲਿ ਘੁਮਾਈ ਜਨ ਨਾਨਕ ਦਾਸ ਤੁਮਾਰੇ ਜੀਉ ॥ ਰਹਾਉ ॥1॥8॥ ਮਾਝ (ਮ: ੫/97)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਸਬਦਿ ਸੁਹਾਵਣਿਆ ॥ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਨਾਮੁ ਸਦਾ ਸੁਖਦਾਤਾ ਗੁਰਮਤੀ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੧ /109)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਬਲਿਹਾਰਣਿਆ ॥ ਗੁਰਮਤੀ ਪਰਗਾਸੁ ਹੋਆ ਜੀ ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/110)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥ ਜੋ ਸਚਿ ਲਾਗੇ ਸੇ ਅਨਦਿਨੁ ਜਾਗੇ ਦਰਿ ਸਚੈ ਸੋਭਾ ਪਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/110)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਇਕਸੁ ਸਿਉ ਚਿਤੁ ਲਾਵਣਿਆ ॥ ਗੁਰਮਤੀ ਮਨੁ ਇਕਤੁ ਘਰਿ ਆਇਆ ਸਚੈ ਰੰਗਿ ਰੰਗਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/111)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਹਰਿ ਕੈ ਨਾਇ ਸੋਭਾ ਪਾਵਣਿਆ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿ ਸਚਿ ਚਿਤੁ ਲਾਇਆ ਗੁਰਮਤੀ ਸਹਜਿ ਸਮਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/111)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਗੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥ ਅੰਜਨ ਮਾਹਿ ਨਿਰੰਜਨੁ ਪਾਇਆ ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਮਿਲਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/112)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਗੁਰ ਸਬਦੁ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥ ਸਬਦੁ ਸੂਝੈ ਤਾ ਮਨ ਸਿਉ ਲੂਝੈ ਮਨਸਾ ਮਾਰਿ ਸਮਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/113)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਗੁਰ ਚਰਣੀ ਚਿਤੁ ਲਾਵਣਿਆ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਹੈ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਸਰੁ ਸਾਚਾ ਮਨੁ ਨਾਵੈ ਮੈਲੁ ਚੁਕਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/113)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਨਿਰਭਉ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥ ਗੁਰ ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਹਰਿ ਨਿਰਭਉ ਧਿਆਇਆ ਬਿਖੁ ਭਉਜਲੁ ਸਬਦਿ ਤਰਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/114)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਸਚੁ ਸੰਗਤਿ ਮੇਲਿ ਮਿਲਾਵਣਿਆ ॥ ਹਰਿ ਸਤਸੰਗਤਿ ਆਪੇ ਮੇਲੈ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/114)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਹਰਿ ਗੁਣ ਅਨਦਿਨੁ ਗਾਵਣਿਆ ॥ ਹਉ ਤੇਰਾ ਤੂੰ ਠਾਕੁਰੁ ਮੇਰਾ ਸਬਦਿ ਵਡਿਆਈ ਦੇਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/115)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਹਰਿ ਸੇਤੀ ਚਿਤੁ ਲਾਵਣਿਆ ॥ ਹਰਿ ਸਚਾ ਗੁਰ ਭਗਤੀ ਪਾਈਐ ਸਹਜੇ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/116)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਸਚਾ ਨਾਮੁ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥ ਸਚੇ ਸੇਵਹਿ ਸਚਿ ਸਮਾਵਹਿ ਸਚੇ ਕੇ ਗੁਣ ਗਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/116)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥ ਗੁਰ ਤੇ ਸਾਤਿ ਭਗਤਿ ਕਰੇ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ ਗੁਣ ਕਹਿ ਗੁਣੀ ਸਮਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/117)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਆਪੁ ਨਿਵਾਰਣਿਆ ॥ ਆਪੁ ਗਵਾਏ ਤਾ ਹਰਿ ਪਾਏ ਹਰਿ ਸਿਉ ਸਹਜਿ ਸਮਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/118)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਬਾਣੀ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਬਾਣੀ ਮੰਨਿ ਵਸਾਏ ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/118)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਪੀਆਵਣਿਆ ॥ ਰਸਨਾ ਰਸੁ ਚਾਖਿ ਸਦਾ ਰਹੈ ਰੰਗਿ ਰਾਤੀ ਸਹਜੇ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/119)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਸਚੁ ਸਾਲਾਹਣਿਆ ॥ ਸਚੁ ਧਿਆਇਨਿ ਸੇ ਸਚਿ ਰਾਤੇ ਸਚੇ ਸਚਿ ਸਮਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/119)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥ ਤਿਸੁ ਰੂਪੁ ਨ ਰੇਖਿਆ ਵਰਨੁ ਨ ਕੋਈ ਗੁਰਮਤੀ ਆਪਿ ਬੁਝਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/120)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਸੁਖਦਾਤਾ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥ ਹਰਿ ਨਿਰਮਲੁ ਗੁਰ ਸਬਦਿ ਸਲਾਹੀ ਸਬਦੋ ਸੁਣਿ ਤਿਸਾ ਮਿਟਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/121)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਗੋਬਿੰਦ ਗੁਣ ਗਾਵਣਿਆ ॥ ਗੋਬਿਦੁ ਗੋਬਿਦੁ ਕਹੈ ਦਿਨ ਰਾਤੀ ਗੋਬਿਦ ਗੁਣ ਸਬਦਿ ਸੁਣਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/121)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਸੁਖ ਸਹਜਿ ਸਮਾਧਿ ਲਗਾਵਣਿਆ ॥ ਜੋ ਹਰਿ ਸੇਵਹਿ ਸੇ ਸਦਾ ਸੋਹਹਿ ਸੋਭਾ ਸੁਰਤਿ ਸੁਹਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/122)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਨਾਮੁ ਸੁਣਿ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥ ਹਰਿ ਜੀਉ ਸਚਾ ਊਚੋ ਊਚਾ ਹਉਮੈ ਮਾਰਿ ਮਿਲਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/123)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਆਪਿ ਭਗਤਿ ਕਰਨਿ ਅਵਰਾ ਭਗਤਿ ਕਰਾਵਣਿਆ ॥ ਤਿਨਾ ਭਗਤ ਜਨਾ ਕਉ ਸਦ ਨਮਸਕਾਰੁ ਕੀਜੈ ਜੋ ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/123)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਨਾਮੁ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਨਾਮੁ ਮਹਾ ਰਸੁ ਮੀਠਾ ਗੁਰਮਤੀ ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਪੀਆਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/124)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮਿ ਸੁਹਾਵਣਿਆ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਗਾਵੈ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਚੈ ਹਰਿ ਸੇਤੀ ਚਿਤੁ ਲਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/124)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਹਰਿ ਸਚੇ ਕੇ ਗੁਣ ਗਾਵਣਿਆ ॥ ਬਾਝੁ ਗੁਰੂ ਕੋ ਸਹਜੁ ਨ ਪਾਏ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਹਜਿ ਸਮਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/125)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਜਗਜੀਵਨੁ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥ ਹਰਿ ਜਗਜੀਵਨੁ ਨਿਰਭਉ ਦਾਤਾ ਗੁਰਮਤਿ ਸਹਜਿ ਸਮਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/126)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਸਚੁ ਸਚਾ ਹਿਰਦੈ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥ ਸਚਾ ਨਾਮੁ ਸਦਾ ਹੈ ਨਿਰਮਲੁ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/126)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਪੜਿ ਬੁਝਿ ਮੰਨਿ ਵਸਾਵਣਿਆ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪੜਹਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਸਲਾਹਹਿ ਦਰਿ ਸਚੈ ਸੋਭਾ ਪਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/127)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਹਉਮੈ ਮਾਰਿ ਮਿਲਾਵਣਿਆ ॥ ਗੁਰ ਸੇਵਾ ਤੇ ਹਰਿ ਮਨਿ ਵਸਿਆ ਹਰਿ ਰਸੁ ਸਹਜਿ ਪੀਆਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/128)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਹਰਿ ਰਸੁ ਚਖਿ ਸਾਦੁ ਪਾਵਣਿਆ ॥ ਹਰਿ ਰਸੁ ਚਾਖਹਿ ਸੇ ਜਨ ਨਿਰਮਲ ਨਿਰਮਲ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/128)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਮਾਇਆ ਮੋਹੁ ਸਬਦਿ ਜਲਾਵਣਿਆ ॥ ਮਾਇਆ ਮੋਹੁ ਜਲਾਏ ਸੋ ਹਰਿ ਸਿਉ ਚਿਤੁ ਲਾਏ ਹਰਿ ਦਰਿ ਮਹਲੀ ਸੋਭਾ ਪਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੩/129)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਣਿਆ ॥ ਤਿਸੁ ਰੂਪੁ ਨ ਰੇਖਿਆ ਘਟਿ ਘਟਿ ਦੇਖਿਆ ਗੁਰਮੁਖਿ ਅਲਖੁ ਲਖਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੪/130)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਕਲਿ ਮਹਿ ਨਾਮੁ ਸੁਣਾਵਣਿਆ ॥ ਸੰਤ ਪਿਆਰੇ ਸਚੈ ਧਾਰੇ ਵਡਭਾਗੀ ਦਰਸਨੁ ਪਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੫/130)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਮਨਿ ਤਨਿ ਭਾਵਣਿਆ ॥ ਤੂੰ ਮੇਰਾ ਪਰਬਤੁ ਤੂੰ ਮੇਰਾ ਓਲਾ ਤੁਮ ਸੰਗਿ ਲਵੈ ਨ ਲਾਵਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੫/131)

ਨਿਤ ਨਿਤ ਦਯੁ ਸਮਾਲੀਐ ॥ ਮੂਲਿ ਨ ਮਨਹੁ ਵਿਸਾਰੀਐ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮਾਝ (ਮ: ੫/132)

ਹਰਿ ਜਪਿ ਜਪੇ ਮਨੁ ਧੀਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਿਮਰਿ ਸਿਮਰਿ ਗੁਰਦੇਉ ਮਿਟਿ ਗਏ ਭੈ ਦੂਰੇ ॥1॥ ਮਾਝ (ਮ: ੫/132)

ਭੈ ਬਿਨੁ ਕੋਇ ਨ ਲੰਘਸਿ ਪਾਰਿ ॥ ਭੈ ਭਉ ਰਾਖਿਆ ਭਾਇ ਸਵਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /151)

ਡਰੀਐ ਜੇ ਡਰੁ ਹੋਵੈ ਹੋਰੁ ॥ ਡਰਿ ਡਰਿ ਡਰਣਾ ਮਨ ਕਾ ਸੋਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /151)

ਕਹਣਾ ਹੈ ਕਿਛੁ ਕਹਣੁ ਨ ਜਾਇ ॥ ਤਉ ਕੁਦਰਤਿ ਕੀਮਤਿ ਨਹੀ ਪਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /151)

ਕਥਤਾ ਬਕਤਾ ਸੁਨਤਾ ਸੋਈ ॥ ਆਪੁ ਬੀਚਾਰੇ ਸੁ ਗਿਆਨੀ ਹੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /152)

ਨਾਮੁ ਮਿਲੈ ਚਲੈ ਮੈ ਨਾਲਿ ॥ ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ ਬਾਧੀ ਸਭ ਕਾਲਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /152)

ਨਾਮੁ ਰਿਦੈ ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ॥ ਨਰਹਰ ਨਾਮੁ ਨਰਹਰ ਨਿਹਕਾਮੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /152)

ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਸਾਚੇ ਮੈ ਤੇਰੀ ਟੇਕ ॥ ਹਉ ਪਾਪੀ ਤੂੰ ਨਿਰਮਲੁ ਏਕ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /153)

ਰੇ ਮਨ ਮੇਰੇ ਭਰਮੁ ਨ ਕੀਜੈ ॥ ਮਨਿ ਮਾਨਿਐ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਰਸੁ ਪੀਜੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /153)

ਮਰਣੁ ਲਿਖਾਇ ਆਏ ਨਹੀ ਰਹਣਾ ॥ ਹਰਿ ਜਪਿ ਜਾਪਿ ਰਹਣੁ ਹਰਿ ਸਰਣਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /153)

ਨਾ ਜਾਣਾ ਕਰਮ ਕੇਵਡ ਤੇਰੀ ਦਾਤਿ ॥ ਕਰਮੁ ਧਰਮੁ ਤੇਰੇ ਨਾਮ ਕੀ ਜਾਤਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /154)

ਕਿਆ ਡਰੀਐ ਡਰੁ ਡਰਹਿ ਸਮਾਨਾ ॥ ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਪਛਾਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /154)

ਰਾਮ ਭਗਤਿ ਗੁਰ ਸੇਵਾ ਤਰਣਾ ॥ ਬਾਹੁੜਿ ਜਨਮੁ ਨ ਹੋਇ ਹੈ ਮਰਣਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /154)

ਸੁਣਿ ਸੁਣਿ ਸਿਖ ਹਮਾਰੀ ॥ ਸੁਕਿ੍ਰਤੁ ਕੀਤਾ ਰਹਸੀ ਮੇਰੇ ਜੀਅੜੇ ਬਹੁੜਿ ਨ ਆਵੈ ਵਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /154)

ਹਉ ਖਰੀ ਦੁਹੇਲੀ ਹੋਈ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਮੇਰੀ ਬਾਤ ਨ ਪੁਛੈ ਕੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /155)

ਸੁਣਿ ਮੂਰਖ ਮੰਨ ਅਜਾਣਾ ॥ ਹੋਗੁ ਤਿਸੈ ਕਾ ਭਾਣਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /155)

ਸ੍ਰੀ ਰਾਮ ਨਾਮਾ ਉਚਰੁ ਮਨਾ ॥ ਆਗੈ ਜਮ ਦਲੁ ਬਿਖਮੁ ਘਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /155)

ਜੋਗ ਜੁਗਤਿ ਇਵ ਪਾਵਸਿਤਾ ॥ ਏਕੁ ਸਬਦੁ ਦੂਜਾ ਹੋਰੁ ਨਾਸਤਿ ਕੰਦ ਮੂਲਿ ਮਨੁ ਲਾਵਸਿਤਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /155)

ਜਪਸਿ ਨਿਰੰਜਨੁ ਰਚਸਿ ਮਨਾ ॥ ਕਾਹੇ ਬੋਲਹਿ ਜੋਗੀ ਕਪਟੁ ਘਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ – ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /156)

ਮਨ ਏਕੋ ਸਾਹਿਬੁ ਭਾਈ ਰੇ ॥ ਤੇਰੇ ਤੀਨਿ ਗੁਣਾ ਸੰਸਾਰਿ ਸਮਾਵਹਿ ਅਲਖੁ ਨ ਲਖਣਾ ਜਾਈ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /156)

ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ਕਉਣੁ ਜਾਣੈ ਗੁਣ ਤੇਰੇ ॥ ਕਹੇ ਨ ਜਾਨੀ ਅਉਗਣ ਮੇਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /156)

ਨਾਮੁ ਨ ਜਾਨਿਆ ਰਾਮ ਕਾ ॥ ਮੂੜੇ ਫਿਰਿ ਪਾਛੈ ਪਛੁਤਾਹਿ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /156)

ਮੈ ਬਨਜਾਰਨਿ ਰਾਮ ਕੀ ॥ ਤੇਰਾ ਨਾਮੁ ਵਖਰੁ ਵਾਪਾਰੁ ਜੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /157)

ਤੁਮ ਗਾਵਹੁ ਮੇਰੇ ਨਿਰਭਉ ਕਾ ਸੋਹਿਲਾ ॥ ਹਉ ਵਾਰੀ ਜਾਉ ਜਿਤੁ ਸੋਹਿਲੈ ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਹੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /157)

ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਭਇ ਭ੍ਰਮੁ ਭਉ ਜਾਇ ॥ ਭੈ ਰਾਚੈ ਸਚ ਰੰਗਿ ਸਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/157)

ਪੂਰੈ ਭਾਗਿ ਮਿਲੈ ਗੁਰੁ ਆਇ ॥ ਸਾਚੈ ਸਹਜਿ ਸਾਚਿ ਸਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/158)

ਕਰਮੁ ਹੋਵੈ ਸਤਸੰਗਿ ਮਿਲਾਏ ॥ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵੈ ਬੈਸਿ ਸੁ ਥਾਏ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/158)

ਗਾਵਤ ਰਹੈ ਜੇ ਸਤਿਗੁਰ ਭਾਵੈ ॥ ਮਨੁ ਤਨੁ ਰਾਤਾ ਨਾਮਿ ਸੁਹਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/158)

ਜਿਸ ਨੋ ਬਖਸੇ ਦੇ ਵਡਿਆਈ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਹਰਿ ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/159)

ਹਿਰਦੈ ਰਾਮੁ ਰਮਹੁ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਸਨਾ ਹਰਿ ਰਸਨ ਰਸਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/159)

ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮ ਵਿਟਹੁ ਬਲਿ ਜਾਉ ॥ ਤੂੰ ਵਿਸਰਹਿ ਤਦਿ ਹੀ ਮਰਿ ਜਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/159)

ਜਿਸ ਕੀ ਬਾਣੀ ਤਿਸੁ ਮਾਹਿ ਸਮਾਣੀ ॥ ਤੇਰੀ ਅਕਥ ਕਥਾ ਗੁਰ ਸਬਦਿ ਵਖਾਣੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/160)

ਏਕੁ ਅਚਰਜੁ ਏਕੋ ਹੈ ਸੋਈ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਵੀਚਾਰੇ ਵਿਰਲਾ ਕੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/160)

ਸਹਜੇ ਜਾਗੈ ਸਵੈ ਨ ਕੋਇ ॥ ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਤੇ ਬੂਝੈ ਜਨੁ ਕੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/160)

ਸੁਣਿ ਮਨ ਮੇਰੇ ਸਬਦੁ ਵੀਚਾਰਿ ॥ ਰਾਮ ਜਪਹੁ ਭਵਜਲੁ ਉਤਰਹੁ ਪਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/161)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪਹੁ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸੇਵਾ ਹਰਿ ਘਾਲ ਥਾਇ ਪਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/161)

ਏ ਮਨ ਮੇਰੇ ਭਰਮੁ ਨ ਕੀਜੈ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸੇਵਾ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਰਸੁ ਪੀਜੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/161)

ਗੁਰਮੁਖਿ ਪ੍ਰਾਣੀ ਨਾਮੁ ਹਰਿ ਧਿਆਇ ॥ ਜਨਮੁ ਜੀਤਿ ਲਾਹਾ ਨਾਮੁ ਪਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/162)

ਬਾਬਾ ਤੂੰ ਐਸੇ ਭਰਮੁ ਚੁਕਾਹੀ ॥ ਜੋ ਕਿਛੁ ਕਰਤੁ ਹੈ ਸੋਈ ਕੋਈ ਹੈ ਰੇ ਤੈਸੇ ਜਾਇ ਸਮਾਹੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/162)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਗੁਰ ਚਰਣੀ ਚਿਤੁ ਲਾਇ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ ਲੈ ਦਰਗਹ ਲਏ ਛਡਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/162)

ਸਸੁਰੈ ਪੇਈਐ ਪਿਰੁ ਵਸੈ ਕਹੁ ਕਿਤੁ ਬਿਧਿ ਪਾਈਐ ॥ ਆਪਿ ਨਿਰੰਜਨੁ ਅਲਖੁ ਹੈ ਆਪੇ ਮੇਲਾਈਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/162)

ਹਰਿ ਕਿਤੁ ਬਿਧਿ ਪਾਈਐ ਸੰਤ ਜਨਹੁ ਜਿਸੁ ਦੇਖਿ ਹਉ ਜੀਵਾ ॥ ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਚਸਾ ਨ ਜੀਵਤੀ ਗੁਰ ਮੇਲਿਹੁ ਹਰਿ ਰਸੁ ਪੀਵਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/163)

ਨਾ ਜਾਨਾ ਕਿਆ ਗਤਿ ਰਾਮ ਹਮਾਰੀ ॥ ਹਰਿ ਭਜੁ ਮਨ ਮੇਰੇ ਤਰੁ ਭਉਜਲੁ ਤੂ ਤਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/163)

ਗੋਬਿੰਦ ਸਤਸੰਗਤਿ ਮੇਲਾਇ ॥ ਹਰਿ ਰਸੁ ਰਸਨਾ ਰਾਮ ਗੁਨ ਗਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/164)

ਤੇ ਹਰਿ ਜਨ ਹਰਿ ਮੇਲਹੁ ਹਮ ਪਿਆਰੇ ॥ ਜਿਨ ਮਿਲਿਆ ਦੁਖ ਜਾਹਿ ਹਮਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/164)

ਹਰਿ ਦਰਸਨੁ ਦੇਹੁ ਹਰਿ ਆਸ ਤੁਮਾਰੀ ॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਲੋਚ ਪੂਰਿ ਹਮਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/164)

ਗੁਰਸਿਖ ਹਰਿ ਬੋਲਹੁ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥ ਹਰਿ ਬੋਲਤ ਸਭ ਪਾਪ ਲਹਿ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/165)

ਐਸਾ ਮੇਰਾ ਰਾਮੁ ਰਹਿਆ ਭਰਪੂਰਿ ॥ ਨਿਕਟਿ ਵਸੈ ਨਾਹੀ ਹਰਿ ਦੂਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/165)

ਹਮ ਵਣਜਾਰੇ ਰਾਮ ਕੇ ॥ ਹਰਿ ਵਣਜੁ ਕਰਾਵੈ ਦੇ ਰਾਸਿ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/165)

ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਮੈ ਮੂਰਖ ਹਰਿ ਰਾਖੁ ਮੇਰੇ ਗੁਸਈਆ ॥ ਜਨ ਕੀ ਉਪਮਾ ਤੁਝਹਿ ਵਡਈਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/166)

ਮੈ ਮੂਰਖ ਕੀ ਗਤਿ ਕੀਜੈ ਮੇਰੇ ਰਾਮ ॥ ਗੁਰ ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵਾ ਹਰਿ ਲਾਇ ਹਮ ਕਾਮ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/166)

ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਤੋੜਿ ਬੰਧਨ ਮਾਇਆ ਘਰ ਕੈ ਕੰਮਿ ਲਾਇ ॥ ਨਿਤ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵਹ ਹਰਿ ਨਾਮਿ ਸਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/166)

ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਹਮ ਪਾਪੀ ਸਰਣਿ ਪਰੇ ਹਰਿ ਦੁਆਰਿ ॥ ਮਤੁ ਨਿਰਗੁਣ ਹਮ ਮੇਲੈ ਕਬਹੂੰ ਅਪੁਨੀ ਕਿਰਪਾ ਧਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/167)

ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਇਹ ਨੀਚ ਕਰਮ ਹਰਿ ਮੇਰੇ ॥ ਗੁਣਵੰਤਾ ਹਰਿ ਹਰਿ ਦਇਆਲੁ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਬਖਸਿ ਅਵਗਣ ਸਭਿ ਮੇਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/167)

ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਹਮ ਬਾਰਿਕ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭ ਕੇ ਹੈ ਇਆਣੇ ॥ ਧੰਨੁ ਧੰਨੁ ਗੁਰੂ ਗੁਰੁ ਸਤਿਗੁਰੁ ਪਾਧਾ ਜਿਨਿ ਹਰਿ ਉਪਦੇਸੁ ਦੇ ਕੀਏ ਸਿਆਣੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/168)

ਮੇਰਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਪਿਆਰਾ ਕਿਤੁ ਬਿਧਿ ਮਿਲੈ ॥ ਹਉ ਖਿਨੁ ਖਿਨੁ ਕਰੀ ਨਮਸਕਾਰੁ ਮੇਰਾ ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਕਿਉ ਮਿਲੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/168)

ਅਪੁਨੇ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਹਉ ਗੋਲੀ ॥ ਜਬ ਹਮ ਹਰਿ ਸੇਤੀ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ ਕਰਿ ਦੀਨੋ ਜਗਤੁ ਸਭੁ ਗੋਲ ਅਮੋਲੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/168)

ਰਾਮ ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਹਰਿ ਸੇਤੀ ਰਾਤੇ ॥ ਸਤਸੰਗਤਿ ਮਿਲਿ ਰਾਮ ਰਸੁ ਪਾਇਆ ਹਰਿ ਰਾਮੈ ਨਾਮਿ ਸਮਾਤੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/169)

ਰਾਮ ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਤਨੁ ਬੇਧਿ ਲੀਓ ਹਰਿ ਸਾਚੇ ॥ ਜਿਹ ਕਾਲ ਕੈ ਮੁਖਿ ਜਗਤੁ ਸਭੁ ਗ੍ਰਸਿਆ ਗੁਰ ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਬਚਨਿ ਹਰਿ ਹਮ ਬਾਚੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/169)

ਰਾਮ ਹਮ ਸਤਿਗੁਰ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਕਰਿ ਮਾਨੇ ॥ ਹਮ ਮੂੜ ਮੁਗਧ ਅਸੁਧ ਮਤਿ ਹੋਤੇ ਗੁਰ ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਬਚਨਿ ਹਰਿ ਹਮ ਜਾਨੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/169)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਜਪਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਮਨਿ ਜਪੀਐ ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਸਰਣਾਈ ਭਜਿ ਪਉ ਮੇਰੇ ਮਨਾ ਗੁਰ ਸਤਿਗੁਰ ਪੀਛੈ ਛੁਟੀਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/170)

ਰਾਮ ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਤਨਿ ਲੋਚ ਮਿਲਣ ਹਰਿ ਕੇਰੀ ॥ ਗੁਰ ਕਿ੍ਰਪਾਲਿ ਕਿ੍ਰਪਾ ਕਿੰਚਤ ਗੁਰਿ ਕੀਨੀ ਹਰਿ ਮਿਲਿਆ ਆਇ ਪ੍ਰਭੁ ਮੇਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/170)

ਰਾਮ ਹਮ ਸਤਿਗੁਰ ਲਾਲੇ ਕਾਂਢੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/171)

ਕਰਿ ਸਾਧੂ ਅੰਜੁਲੀ ਪੁੰਨੁ ਵਡਾ ਹੇ ॥ ਕਰਿ ਡੰਡਉਤ ਪੁਨੁ ਵਡਾ ਹੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/171)

ਰਾਮ ਹਰਿ ਕੀਰਤਨੁ ਗੁਰ ਲਿਵ ਮੀਠਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/171)

ਰਾਮ ਗੁਰਮਤਿ ਹਰਿ ਲਿਵ ਲਾਗੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/172)

ਰਾਮ ਗੁਰ ਕੈ ਬਚਨਿ ਹਰਿ ਪਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/172)

ਗੁਰਮੁਖਿ ਹਰਿ ਲਿਵ ਲਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੪/172)

ਕਿਨ ਬਿਧਿ ਕੁਸਲੁ ਹੋਤ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥ ਕਿਉ ਪਾਈਐ ਹਰਿ ਰਾਮ ਸਹਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/175)

ਇਨਿ ਬਿਧਿ ਕੁਸਲ ਹੋਤ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥ ਇਉ ਪਾਈਐ ਹਰਿ ਰਾਮ ਸਹਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/175)

ਜਿਸੁ ਰਾਖੈ ਆਪਿ ਰਾਮੁ ਦਇਆਰਾ ॥ ਤਿਸੁ ਨਹੀ ਦੂਜਾ ਕੋ ਪਹੁਚਨਹਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/176)

ਮਿਲੁ ਜਗਦੀਸ ਮਿਲਨ ਕੀ ਬਰੀਆ ॥ ਚਿਰੰਕਾਲ ਇਹ ਦੇਹ ਸੰਜਰੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/176)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਅੰਤਰਿ ਉਰਿ ਧਾਰਿ ॥ ਸੀਘਰ ਕਾਰਜੁ ਲੇਹੁ ਸਵਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/176)

ਜੋ ਗੁਰਿ ਦੀਆ ਸੁ ਮਨ ਕੈ ਕਾਮਿ ॥ ਸੰਤ ਕਾ ਕੀਆ ਸਤਿ ਕਰਿ ਮਾਨਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/177)

ਰਮਈਆ ਰੇਨੁ ਸਾਧ ਜਨ ਪਾਵਉ ॥ ਗੁਰ ਮਿਲਿ ਅਪੁਨਾ ਖਸਮੁ ਧਿਆਵਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/177)

ਜਪਿ ਮਨ ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਰਾਮ ਰੰਗਿ ॥ ਘਰਿ ਬਾਹਰਿ ਤੇਰੈ ਸਦ ਸੰਗਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/177)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪਤ ਜਨੁ ਤਾਰਿਓ ॥ ਅਗਨਿ ਸਾਗਰੁ ਗੁਰਿ ਪਾਰਿ ਉਤਾਰਿਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/178)

ਓਹ ਬੇਲਾ ਕਛੁ ਚੀਤਿ ਨ ਆਵੈ ॥ ਬਿਨਸਿ ਜਾਇ ਤਾਹੂ ਲਪਟਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/178)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਗਹੁ ਹਰਿ ਨਾਮ ਕਾ ਓਲਾ ॥ ਤੁਝੈ ਨ ਲਾਗੈ ਤਾਤਾ ਝੋਲਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/179)

ਬਿਨੁ ਹਰਿ ਭਜਨ ਦੇਖਉ ਬਿਲਲਾਤੇ ॥ ਧਿ੍ਰਗੁ ਤਨੁ ਧਿ੍ਰਗੁ ਧਨੁ ਮਾਇਆ ਸੰਗਿ ਰਾਤੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/179)

ਸੋ ਸੁਖੁ ਮੋ ਕਉ ਸੰਤ ਬਤਾਵਹੁ ॥ ਤ੍ਰਿਸਨਾ ਬੂਝੈ ਮਨੁ ਤਿ੍ਰਪਤਾਵਹੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/179)

ਜਾ ਕੈ ਹਰਿ ਧਨੁ ਸੋਈ ਸੁਹੇਲਾ ॥ ਪ੍ਰਭ ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਸਾਧਸੰਗਿ ਮੇਲਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥12॥81॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/179)

ਕਵਨ ਸੁ ਬਿਧਿ ਜਿਤੁ ਰਾਮ ਗੁਣ ਗਾਇ ॥ ਕਵਨ ਸੁ ਮਤਿ ਜਿਤੁ ਤਰੈ ਇਹ ਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/180)

ਤੁਮ ਲਾਵਹੁ ਤਉ ਲਾਗਹ ਸੇਵ ॥ ਹਮ ਤੇ ਕਛੂ ਨ ਹੋਵੈ ਦੇਵ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/180)

ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਰਸਨਾ ਪੀਉ ਪਿਆਰੀ ॥ ਇਹ ਰਸ ਰਾਤੀ ਹੋਇ ਤਿ੍ਰਪਤਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/180)

ਨਾਮ ਰਤਨ ਕੋ ਕੋ ਬਿਉਹਾਰੀ ॥ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਭੋਜਨੁ ਕਰੇ ਆਹਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/181)

ਹਰਿ ਸੰਗਿ ਰਾਤੇ ਮਨ ਤਨ ਹਰੇ ॥ ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਕੀ ਸਰਨੀ ਪਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/181)

ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਲਾਲਨ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਾਨ ॥ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਖਾਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/181)

ਮਾਇਆ ਬਿਆਪਤ ਬਹੁ ਪਰਕਾਰੀ ॥ ਸੰਤ ਜੀਵਹਿ ਪ੍ਰਭ ਓਟ ਤੁਮਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/182)

ਇਸੁ ਗ੍ਰਿਹ ਮਹਿ ਕੋਈ ਜਾਗਤੁ ਰਹੈ ॥ ਸਾਬਤੁ ਵਸਤੁ ਓਹੁ ਅਪਨੀ ਲਹੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/182)

ਸੋ ਜਾਗੈ ਜਿਸੁ ਪ੍ਰਭੁ ਕਿਰਪਾਲੁ ॥ ਇਹ ਪੂੰਜੀ ਸਾਬਤੁ ਧਨੁ ਮਾਲੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥20॥89॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/182)

ਕਹੁ ਬੇਨੰਤੀ ਅਪੁਨੇ ਸਤਿਗੁਰ ਪਾਹਿ ॥ ਕਾਜ ਤੁਮਾਰੇ ਦੇਇ ਨਿਬਾਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/182)

ਸਭੁ ਜਗੁ ਸਾਚਾ ਜਾ ਸਚ ਮਹਿ ਰਾਤੇ ॥ ਸੀਤਲ ਸਾਤਿ ਗੁਰ ਤੇ ਪ੍ਰਭ ਜਾਤੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/183)

ਅਬ ਮਤਿ ਬਿਨਸੀ ਦੁਸਟ ਬਿਗਾਨੀ ॥ ਜਬ ਤੇ ਸੁਣਿਆ ਹਰਿ ਜਸੁ ਕਾਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/183)

ਸੋ ਸੁਖਦਾਤਾ ਜਿ ਨਾਮੁ ਜਪਾਵੈ ॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਤਿਸੁ ਸੰਗਿ ਮਿਲਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/183)

ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਪਰਮੇਸੁਰੁ ਧਿਆਈਐ ॥ ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਤੇ ਇਹ ਮਤਿ ਪਾਈਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/184)

ਬਿਨੁ ਹਰਿ ਭਉ ਕਾਹੇ ਕਾ ਮਾਨਹਿ ॥ ਹਰਿ ਬਿਸਰਤ ਕਾਹੇ ਸੁਖੁ ਜਾਨਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/184)

ਪ੍ਰਭ ਸਿਮਰਤ ਕੁਸਲ ਸਭਿ ਪਾਏ ॥ ਘਰਿ ਬਾਹਰਿ ਸੁਖ ਸਹਜ ਸਬਾਏ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/184)

ਲਿਖੁ ਲੇਖਣਿ ਕਾਗਦਿ ਮਸਵਾਣੀ ॥ ਰਾਮ ਨਾਮ ਹਰਿ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਬਾਣੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/185)

ਕਹਹੁ ਗੁਸਾਈ ਮਿਲੀਐ ਕੇਹ ॥ ਜੋ ਬਿਬਰਜਤ ਤਿਸ ਸਿਉ ਨੇਹ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/185)

ਜਲੈ ਨ ਪਾਈਐ ਰਾਮ ਸਨੇਹੀ ॥ ਕਿਰਤਿ ਸੰਜੋਗਿ ਸਤੀ ਉਠਿ ਹੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/185)

ਹਮ ਧਨਵੰਤ ਭਾਗਠ ਸਚ ਨਾਇ ॥ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵਹ ਸਹਜਿ ਸੁਭਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/185)

ਸਤਿਗੁਰ ਅਪਨੇ ਕਉ ਬਲਿਹਾਰੈ ॥ ਛੋਡਿ ਨ ਜਾਈ ਸਰਪਰ ਤਾਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/186)

ਜਾ ਕੀ ਪ੍ਰੀਤਿ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿਉ ਲਾਗੀ ॥ ਦੂਖੁ ਦਰਦੁ ਭ੍ਰਮੁ ਤਾ ਕਾ ਭਾਗੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/186)

ਸਹਜ ਅਨੰਦ ਹਰਿ ਸਾਧੂ ਮਾਹਿ ॥ ਆਗਿਆਕਾਰੀ ਹਰਿ ਹਰਿ ਰਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/186)

ਸਹਜ ਕਥਾ ਕੇ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਕੁੰਟਾ ॥ ਜਿਸਹਿ ਪਰਾਪਤਿ ਤਿਸੁ ਲੈ ਭੁੰਚਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/186)

ਕਵਨ ਗੁਨੁ ਜੋ ਤੁਝੁ ਲੈ ਗਾਵਉ ॥ ਕਵਨ ਬੋਲ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਰੀਝਾਵਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/187)

ਤਿਸ ਹੀ ਗੁਨੁ ਤਿਨ ਹੀ ਪ੍ਰਭੁ ਜਾਤਾ ॥ ਜਿਸ ਕੀ ਮਾਨਿ ਲੇਇ ਸੁਖਦਾਤਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥36॥105॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/187)

ਆਪਨ ਨਹੀ ਕਾ ਕਉ ਲਪਟਾਇਓ ॥ ਆਪਨ ਨਾਮੁ ਸਤਿਗੁਰ ਤੇ ਪਾਇਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/187)

ਸਤਿਗੁਰ ਅਪੁਨੇ ਕਉ ਕੁਰਬਾਨੀ ॥ ਆਤਮ ਚੀਨਿ ਪਰਮ ਰੰਗ ਮਾਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/187)

ਹਰਿ ਸਾ ਪ੍ਰੀਤਮੁ ਕਰਿ ਮਨ ਮੀਤ ॥ ਪ੍ਰਾਨ ਅਧਾਰੁ ਰਾਖਹੁ ਸਦ ਚੀਤ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/187)

ਏਕਾ ਟੇਕ ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਚੀਤ ॥ ਜਿਸੁ ਕਿਛੁ ਕਰਣਾ ਸੁ ਹਮਰਾ ਮੀਤ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/187)

ਮਾਧਉ ਜਾ ਕਉ ਹੈ ਆਸ ਤੁਮਾਰੀ ॥ ਤਾ ਕਉ ਕਛੁ ਨਾਹੀ ਸੰਸਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/188)

ਮਰਿ ਨ ਜਾਹੀ ਜਿਨਾ ਬਿਸਰਤ ਰਾਮ ॥ ਨਾਮ ਬਿਹੂਨ ਜੀਵਨ ਕਉਨ ਕਾਮ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/188)

ਕਾਹੇ ਕਉ ਮੂਰਖ ਭਖਲਾਇਆ ॥ ਮਿਲਿ ਸੰਜੋਗਿ ਹੁਕਮਿ ਤੂੰ ਆਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/188)

ਕਉਨ ਵਡਾ ਮਾਇਆ ਵਡਿਆਈ ॥ ਸੋ ਵਡਾ ਜਿਨਿ ਰਾਮ ਲਿਵ ਲਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/188)

ਪੂਰੀ ਰਹੀ ਜਾ ਪੂਰੈ ਰਾਖੀ ॥ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਕੀ ਸਰਣਿ ਜਨ ਤਾਕੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/188)

ਸੰਤ ਕਾ ਦਰਸੁ ਪੂਰਨ ਇਸਨਾਨੁ ॥ ਸੰਤ ਕਿ੍ਰਪਾ ਤੇ ਜਪੀਐ ਨਾਮੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/189)

ਸਾ ਮਤਿ ਪੂਰੀ ਜਿਤੁ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵੈ ॥ ਵਡੈ ਭਾਗਿ ਸਾਧੂ ਸੰਗੁ ਪਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/189)

ਬਿਨੁ ਗੋਬਿੰਦ ਨ ਦੀਸੈ ਕੋਈ ॥ ਕਰਨ ਕਰਾਵਨ ਕਰਤਾ ਸੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/189)

ਨਾਮ ਵਡਾਈ ਜਨੁ ਸੋਭਾ ਪਾਏ ॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਜਿਸੁ ਆਪਿ ਦਿਵਾਏ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/189)

ਸੁਖ ਬਿਸ੍ਰਾਮੁ ਪਾਇਆ ਗੁਣ ਗਾਇ ॥ ਸ੍ਰਮੁ ਮਿਟਿਆ ਮੇਰੀ ਹਤੀ ਬਲਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/189)

ਭਲੋ ਸਮੋ ਸਿਮਰਨ ਕੀ ਬਰੀਆ ॥ ਸਿਮਰਤ ਨਾਮੁ ਭੈ ਪਾਰਿ ਉਤਰੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/190)

ਹਰਿ ਬਿਸਰਤ ਸਹਸਾ ਦੁਖੁ ਬਿਆਪੈ ॥ ਸਿਮਰਤ ਨਾਮੁ ਭਰਮੁ ਭਉ ਭਾਗੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/190)

ਦੁਖ ਬਿਨਸੇ ਸੁਖ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਇ ॥ ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਭੇਟਿਆ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/190)

ਗੁਰੂ ਗੁਰੂ ਜਪਿ ਮੀਤ ਹਮਾਰੇ ॥ ਮੁਖ ਊਜਲ ਹੋਵਹਿ ਦਰਬਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/190)

ਮਿਰਤਕ ਦੇਹ ਸਾਧਸੰਗ ਬਿਹੂਨਾ ॥ ਆਵਤ ਜਾਤ ਜੋਨੀ ਦੁਖ ਖੀਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/190)

ਭੈ ਬਿਨਸੇ ਨਿਰਭਉ ਹਰਿ ਧਿਆਇਆ ॥ ਸਾਧਸੰਗਿ ਹਰਿ ਕੇ ਗੁਣ ਗਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/191)

ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਨਾਮੁ ਪੀਵਹੁ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥ ਸਿਮਰਿ ਸਿਮਰਿ ਸਭ ਤਪਤਿ ਬੁਝਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/191)

ਕਾਟੇ ਕਸਟ ਪੂਰੇ ਗੁਰਦੇਵ ॥ ਸੇਵਕ ਕਉ ਦੀਨੀ ਅਪੁਨੀ ਸੇਵ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/191)

ਪ੍ਰਭ ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਭਏ ਸੁਹੇਲੇ ॥ ਜਨਮ ਜਨਮ ਕੇ ਬਿਛੁਰੇ ਮੇਲੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/191)

ਓਹ ਬੇਲਾ ਕਉ ਹਉ ਬਲਿ ਜਾਉ ॥ ਜਿਤੁ ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਜਪੈ ਹਰਿ ਨਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/191)

ਬਿਨੁ ਭਗਵੰਤ ਨਾਹੀ ਅਨ ਕੋਇ ॥ ਮਾਰੈ ਰਾਖੈ ਏਕੋ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/192)

ਜਪਿ ਮਨ ਮੇਰੇ ਗੋਵਿੰਦ ਕੀ ਬਾਣੀ ॥ ਸਾਧੂ ਜਨ ਰਾਮੁ ਰਸਨ ਵਖਾਣੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/192)

ਭਉ ਨ ਵਿਆਪੈ ਤੇਰੀ ਸਰਣਾ ॥ ਜੋ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ਸੋਈ ਕਰਣਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/192)

ਤੁਝ ਬਿਨੁ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਨਹੀ ਕੋਇ ॥ ਤੁਮਰੀ ਕਿ੍ਰਪਾ ਤੇ ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਹੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/192)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪਹੁ ਨਿਤ ਪ੍ਰਾਣੀ ॥ ਨਾਮ ਬਿਹੂਨ ਧਿ੍ਰਗੁ ਦੇਹ ਬਿਗਾਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/192)

ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਪੂਰਨ ਜਨ ਓਟ ॥ ਤੇਰੀ ਸਰਣਿ ਉਧਰਹਿ ਜਨ ਕੋਟਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/193)

ਜਾ ਕੈ ਹਰਿ ਵਸਿਆ ਮਨ ਮਾਹੀ ॥ ਤਾ ਕਉ ਦੁਖੁ ਸੁਪਨੈ ਭੀ ਨਾਹੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/193)

ਭਜੁ ਮਨ ਮੇਰੇ ਏਕੋ ਨਾਮ ॥ ਜੀਅ ਤੇਰੇ ਕੈ ਆਵੈ ਕਾਮ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/193)

ਗੋਵਿੰਦ ਗੁਣ ਗਾਵਹੁ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥ ਮਿਲਿ ਸਾਧੂ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/193)

ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਪੂਰਨ ਗੁਰਦੇਵ ॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਲਾਗਉ ਤੇਰੀ ਸੇਵ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/193)

ਰਾਮੁ ਰਮੈ ਸੋਈ ਰਾਮਾਣਾ ॥ ਜਲਿ ਥਲਿ ਮਹੀਅਲਿ ਏਕੁ ਸਮਾਣਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/194)

ਹਰਿ ਰੰਗਿ ਰਾਤਾ ਸੋ ਮਨੁ ਸਾਚਾ ॥ ਲਾਲ ਰੰਗ ਪੂਰਨ ਪੁਰਖੁ ਬਿਧਾਤਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/194)

ਰਾਮ ਜਨਾ ਕਉ ਰਾਮ ਭਰੋਸਾ ॥ ਨਾਮੁ ਜਪਤ ਸਭੁ ਮਿਟਿਓ ਅੰਦੇਸਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/194)

ਹਰਿ ਧਨ ਕੋ ਵਾਪਾਰੀ ਪੂਰਾ ॥ ਜਿਸਹਿ ਨਿਵਾਜੇ ਸੋ ਜਨੁ ਸੂਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/194)

ਉਚਰਹੁ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਲਖ ਬਾਰੀ ॥ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਰਸੁ ਪੀਵਹੁ ਪ੍ਰਭ ਪਿਆਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/194)

ਖਸਮੁ ਬਿਸਾਰਿ ਆਨ ਕੰਮਿ ਲਾਗਹਿ ॥ ਕਉਡੀ ਬਦਲੇ ਰਤਨੁ ਤਿਆਗਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/195)

ਹਰਿ ਦਿਨੁ ਹਰਿ ਸਿਮਰਨੁ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥ ਕੋਟਿ ਜਨਮ ਕੀ ਮਲੁ ਲਹਿ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/195)

ਤਿਸੁ ਸਿਉ ਬੇਮੁਖੁ ਜਿਨਿ ਜੀਉ ਪਿੰਡੁ ਦੀਨਾ ॥ ਕੋਟਿ ਜਨਮ ਭਰਮਹਿ ਬਹੁ ਜੂਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/195)

ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਤੇਰੀ ਸਰਣਾਇ ॥ ਬੰਧਨ ਕਾਟਿ ਤਰੈ ਹਰਿ ਨਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥78॥147॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/195)

ਐਸਾ ਮੀਤੁ ਕਰਹੁ ਸਭੁ ਕੋਇ ॥ ਜਾ ਤੇ ਬਿਰਥਾ ਕੋਇ ਨ ਹੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/195)

ਪੀਵਤ ਰਾਮ ਰਸੁ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਗੁਣ ਜਾਸੁ ॥ ਜਪਿ ਹਰਿ ਚਰਣ ਮਿਟੀ ਖੁਧਿ ਤਾਸੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/195)

ਰਾਮ ਰਮਣ ਤਰਣ ਭੈ ਸਾਗਰ ॥ ਸਰਣਿ ਸੂਰ ਫਾਰੇ ਜਮ ਕਾਗਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/196)

ਤੇਰੇ ਦਾਸ ਕਉ ਤੁਹੀ ਵਡਿਆਈ ॥ ਮਾਇਆ ਮਗਨੁ ਨਰਕਿ ਲੈ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/196)

ਐਸਾ ਹਰਿ ਰਸੁ ਰਮਹੁ ਸਭੁ ਕੋਇ ॥ ਸਰਬ ਕਲਾ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਭੁ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/196)

ਵਡਭਾਗੀ ਹਰਿ ਕੀਰਤਨੁ ਗਾਈਐ ॥ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਤੂੰ ਦੇਹਿ ਤ ਪਾਈਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/196)

ਊਠਤ ਸੋਵਤ ਹਰਿ ਸੰਗਿ ਪਹਰੂਆ ॥ ਜਾ ਕੈ ਸਿਮਰਣਿ ਜਮ ਨਹੀ ਡਰੂਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/196)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮਿ ਮਜਨੁ ਕਰਿ ਸੂਚੇ ॥ ਕੋਟਿ ਗ੍ਰਹਣ ਪੁੰਨ ਫਲ ਮੂਚੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/197)

ਭੈ ਭੰਜਨ ਪ੍ਰਭ ਮਨਿ ਨ ਬਸਾਹੀ ॥ ਡਰਪਤ ਡਰਪਤ ਜਨਮ ਬਹੁਤੁ ਜਾਹੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/197)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਸੰਤਨ ਕੈ ਸੰਗਿ ॥ ਮਨੁ ਤਨੁ ਰਾਤਾ ਰਾਮ ਕੈ ਰੰਗਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/197)

ਧੰਨੁ ਇਹੁ ਥਾਨੁ ਗੋਵਿੰਦ ਗੁਣ ਗਾਏ ॥ ਕੁਸਲ ਖੇਮ ਪ੍ਰਭਿ ਆਪਿ ਬਸਾਏ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/197)

ਸਾਧੂ ਸੰਗਿ ਸਿਮਰਿ ਗੋਪਾਲ ॥ ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ ਝੂਠਾ ਧਨੁ ਮਾਲੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/197)

ਹਰਿ ਕੇ ਦਾਸ ਸਿਉ ਸਾਕਤ ਨਹੀ ਸੰਗੁ ॥ ਓਹੁ ਬਿਖਈ ਓਸੁ ਰਾਮ ਕੋ ਰੰਗੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/198)

ਹਰਿ ਕੇ ਚਰਣ ਹਿਰਦੈ ਕਰਿ ਓਟ ॥ ਜਨਮ ਮਰਣ ਤੇ ਹੋਵਤ ਛੋਟ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/198)

ਐਸੀ ਪ੍ਰੀਤਿ ਗੋਵਿੰਦ ਸਿਉ ਲਾਗੀ ॥ ਮੇਲਿ ਲਏ ਪੂਰਨ ਵਡਭਾਗੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/198)

ਰਾਮ ਰਸਾਇਣਿ ਜੋ ਜਨ ਗੀਧੇ ॥ ਚਰਨ ਕਮਲ ਪ੍ਰੇਮ ਭਗਤੀ ਬੀਧੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/198)

ਨਿਤਪ੍ਰਤਿ ਨਾਵਣੁ ਰਾਮ ਸਰਿ ਕੀਜੈ ॥ ਝੋਲਿ ਮਹਾ ਰਸੁ ਹਰਿ ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਪੀਜੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/198)

ਸੋ ਕਿਛੁ ਕਰਿ ਜਿਤੁ ਮੈਲੁ ਨ ਲਾਗੈ ॥ ਹਰਿ ਕੀਰਤਨ ਮਹਿ ਏਹੁ ਮਨੁ ਜਾਗੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/199)

ਸਿਮਰਿ ਗੋਵਿੰਦੁ ਮਨਿ ਤਨਿ ਧੁਰਿ ਲਿਖਿਆ ॥ ਕਾਹੂ ਕਾਜ ਨ ਆਵਤ ਬਿਖਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/199)

ਪੂਰਾ ਨਿਆਉ ਕਰੇ ਕਰਤਾਰੁ ॥ ਅਪੁਨੇ ਦਾਸ ਕਉ ਰਾਖਨਹਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/199)

ਜਿਸਹਿ ਸਹਾਈ ਗੋਬਿਦੁ ਮੇਰਾ ॥ ਤਿਸੁ ਕਉ ਜਮੁ ਨਹੀ ਆਵੈ ਨੇਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/199)

ਜਨ ਕੀ ਧੂਰਿ ਮਨ ਮੀਠ ਖਟਾਨੀ ॥ ਪੂਰਬਿ ਕਰਮਿ ਲਿਖਿਆ ਧੁਰਿ ਪ੍ਰਾਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/199)

ਹਰਿ ਕਾ ਸਿਮਰਨੁ ਸੁਨਿ ਮਨ ਕਾਨੀ ॥ ਸੁਖੁ ਪਾਵਹਿ ਹਰਿ ਦੁਆਰ ਪਰਾਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/200)

ਸਾਂਤਿ ਭਈ ਗੁਰ ਗੋਬਿਦਿ ਪਾਈ ॥ ਤਾਪ ਪਾਪ ਬਿਨਸੇ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/200)

ਨੇਤ੍ਰ ਪ੍ਰਗਾਸੁ ਕੀਆ ਗੁਰਦੇਵ ॥ ਭਰਮ ਗਏ ਪੂਰਨ ਭਈ ਸੇਵ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/200)

ਨਾਮ ਬਿਨਾ ਕੈਸੇ ਸੁਖੁ ਲਹੀਐ ॥ ਰਸਨਾ ਰਾਮ ਨਾਮ ਜਸੁ ਕਹੀਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/200)

ਐਸਾ ਰਾਮੁ ਦੀਨ ਦੁਨੀ ਸਹਾਈ ॥ ਦਾਸ ਕੀ ਪੈਜ ਰਖੈ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/200)

ਰਾਮੁ ਰਵਤ ਸਦ ਹੀ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ॥ ਮਇਆ ਕਰੀ ਪੂਰਨ ਹਰਿ ਰਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/201)

ਬਿਨੁ ਕਰਤੂਤੀ ਮੁਕਤਿ ਨ ਪਾਈਐ ॥ ਮੁਕਤਿ ਪਦਾਰਥੁ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/201)

ਥਿਰੁ ਘਰਿ ਬੈਸਹੁ ਹਰਿ ਜਨ ਪਿਆਰੇ ॥ ਸਤਿਗੁਰਿ ਤੁਮਰੇ ਕਾਜ ਸਵਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/201)

ਸਭ ਭੈ ਮਿਟਹਿ ਤੁਮਾਰੈ ਨਾਇ ॥ ਭੇਟਤ ਸੰਗਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਗੁਨ ਗਾਇ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/201)

ਖੇਮ ਭਇਆ ਕੁਸਲ ਘਰਿ ਆਏ ॥ ਭੇਟਤ ਸਾਧਸੰਗਿ ਗਈ ਬਲਾਏ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/201)

ਸਗਲ ਪਵਿਤ ਗੁਨ ਗਾਇ ਗੁਪਾਲ ॥ ਪਾਪ ਮਿਟਹਿ ਸਾਧੂ ਸਰਨਿ ਦਇਆਲ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/202)

ਗੁਰ ਗੋਬਿੰਦੁ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਪੂਰਾ ॥ ਤਿਸਹਿ ਅਰਾਧਿ ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਧੀਰਾ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/202)

ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਸਰਨਿ ਉਬਰੈ ਸਭ ਕੋਇ ॥ ਕਰਨ ਕਰਾਵਨ ਪੂਰਨ ਸਚੁ ਸੋਇ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/202)

ਰਾਮ ਕੋ ਬਲੁ ਪੂਰਨ ਭਾਈ ॥ ਤਾ ਤੇ ਬਿ੍ਰਥਾ ਨ ਬਿਆਪੈ ਕਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/202)

ਭੁਜ ਬਲ ਬੀਰ ਬ੍ਰਹਮ ਸੁਖ ਸਾਗਰ ਗਰਤ ਪਰਤ ਗਹਿ ਲੇਹੁ ਅੰਗੁਰੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/203)

ਦਯ ਗੁਸਾਈ ਮੀਤੁਲਾ ਤੂੰ ਸੰਗਿ ਹਮਾਰੈ ਬਾਸੁ ਜੀਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/203)

ਹੈ ਕੋਈ ਰਾਮ ਪਿਆਰੋ ਗਾਵੈ ॥ ਸਰਬ ਕਲਿਆਣ ਸੂਖ ਸਚੁ ਪਾਵੈ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/203)

ਕਵਨ ਗੁਨ ਪ੍ਰਾਨਪਤਿ ਮਿਲਉ ਮੇਰੀ ਮਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/204)

ਪ੍ਰਭ ਮਿਲਬੇ ਕਉ ਪ੍ਰੀਤਿ ਮਨਿ ਲਾਗੀ ॥ ਪਾਇ ਲਗਉ ਮੋਹਿ ਕਰਉ ਬੇਨਤੀ ਕੋਊ ਸੰਤੁ ਮਿਲੈ ਬਡਭਾਗੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/204)

ਨਿਕਸੁ ਰੇ ਪੰਖੀ ਸਿਮਰਿ ਹਰਿ ਪਾਂਖ ॥ ਮਿਲਿ ਸਾਧੂ ਸਰਣਿ ਗਹੁ ਪੂਰਨ ਰਾਮ ਰਤਨੁ ਹੀਅਰੇ ਸੰਗਿ ਰਾਖੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/204)

ਹਰਿ ਪੇਖਨ ਕਉ ਸਿਮਰਤ ਮਨੁ ਮੇਰਾ ॥ ਆਸ ਪਿਆਸੀ ਚਿਤਵਉ ਦਿਨੁ ਰੈਨੀ ਹੈ ਕੋਈ ਸੰਤੁ ਮਿਲਾਵੈ ਨੇਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/204)

ਕਿਨ ਬਿਧਿ ਮਿਲੈ ਗੁਸਾਈ ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਰਾਇ ॥ ਕੋਈ ਐਸਾ ਸੰਤੁ ਸਹਜ ਸੁਖਦਾਤਾ ਮੋਹਿ ਮਾਰਗੁ ਦੇਇ ਬਤਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/204)

ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਰਾਇ ਇਨ ਬਿਧਿ ਮਿਲੈ ਗੁਸਾਈ ॥ ਸਹਜੁ ਭਇਆ ਭ੍ਰਮੁ ਖਿਨ ਮਹਿ ਨਾਠਾ ਮਿਲਿ ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਸਮਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥1॥122॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/205)

ਐਸੋ ਪਰਚਉ ਪਾਇਓ ॥ ਕਰੀ ਕਿ੍ਰਪਾ ਦਇਆਲ ਬੀਠੁਲੈ ਸਤਿਗੁਰ ਮੁਝਹਿ ਬਤਾਇਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/205)

ਅਉਧ ਘਟੈ ਦਿਨਸੁ ਰੈਨਾਰੇ ॥ ਮਨ ਗੁਰ ਮਿਲਿ ਕਾਜ ਸਵਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/205)

ਰਾਖੁ ਪਿਤਾ ਪ੍ਰਭ ਮੇਰੇ ॥ ਮੋਹਿ ਨਿਰਗੁਨੁ ਸਭ ਗੁਨ ਤੇਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/205)

ਓਹੁ ਅਬਿਨਾਸੀ ਰਾਇਆ ॥ ਨਿਰਭਉ ਸੰਗਿ ਤੁਮਾਰੈ ਬਸਤੇ ਇਹੁ ਡਰਨੁ ਕਹਾ ਤੇ ਆਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/206)

ਛੋਡਿ ਛੋਡਿ ਰੇ ਬਿਖਿਆ ਕੇ ਰਸੂਆ ॥ ਉਰਝਿ ਰਹਿਓ ਰੇ ਬਾਵਰ ਗਾਵਰ ਜਿਉ ਕਿਰਖੈ ਹਰਿਆਇਓ ਪਸੂਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/206)

ਤੁਝ ਬਿਨੁ ਕਵਨੁ ਹਮਾਰਾ ॥ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਪ੍ਰਾਨ ਅਧਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/206)

ਤੁਝ ਬਿਨੁ ਕਵਨੁ ਰੀਝਾਵੈ ਤੋਹੀ ॥ ਤੇਰੋ ਰੂਪੁ ਸਗਲ ਦੇਖਿ ਮੋਹੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/207)

ਮਿਲਹੁ ਪਿਆਰੇ ਜੀਆ ॥ ਪ੍ਰਭ ਕੀਆ ਤੁਮਾਰਾ ਥੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/207)

ਹਉ ਤਾ ਕੈ ਬਲਿਹਾਰੀ ॥ ਜਾ ਕੈ ਕੇਵਲ ਨਾਮੁ ਅਧਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/207)

ਜੋਗ ਜੁਗਤਿ ਸੁਨਿ ਆਇਓ ਗੁਰ ਤੇ ॥ ਮੋ ਕਉ ਸਤਿਗੁਰ ਸਬਦਿ ਬੁਝਾਇਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/208)

ਅਨੂਪ ਪਦਾਰਥੁ ਨਾਮੁ ਸੁਨਹੁ ਸਗਲ ਧਿਆਇਲੇ ਮੀਤਾ ॥ ਹਰਿ ਅਉਖਧੁ ਜਾ ਕਉ ਗੁਰਿ ਦੀਆ ਤਾ ਕੇ ਨਿਰਮਲ ਚੀਤਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/208)

ਦਇਆ ਮਇਆ ਕਰਿ ਪ੍ਰਾਨਪਤਿ ਮੋਰੇ ਮੋਹਿ ਅਨਾਥ ਸਰਣਿ ਪ੍ਰਭ ਤੋਰੀ ॥ ਅੰਧ ਕੂਪ ਮਹਿ ਹਾਥ ਦੇ ਰਾਖਹੁ ਕਛੂ ਸਿਆਨਪ ਉਕਤਿ ਨ ਮੋਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/208)

ਤੁਮ ਹਰਿ ਸੇਤੀ ਰਾਤੇ ਸੰਤਹੁ ॥ ਨਿਬਾਹਿ ਲੇਹੁ ਮੋ ਕਉ ਪੁਰਖ ਬਿਧਾਤੇ ਓੜਿ ਪਹੁਚਾਵਹੁ ਦਾਤੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/209)

ਸਹਜਿ ਸਮਾਇਓ ਦੇਵ ॥ ਮੋ ਕਉ ਸਤਿਗੁਰ ਭਏ ਦਇਆਲ ਦੇਵ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/209)

ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਪੂਰਨ ਪਰਮੇਸੁਰ ਮਨ ਤਾ ਕੀ ਓਟ ਗਹੀਜੈ ਰੇ ॥ ਜਿਨਿ ਧਾਰੇ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ਖੰਡ ਹਰਿ ਤਾ ਕੋ ਨਾਮੁ ਜਪੀਜੈ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/209)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਬਹੂ ਨ ਮਨਹੁ ਬਿਸਾਰੇ ॥ ਈਹਾ ਊਹਾ ਸਰਬ ਸੁਖਦਾਤਾ ਸਗਲ ਘਟਾ ਪ੍ਰਤਿਪਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/210)

ਸੁਖੁ ਨਾਹੀ ਰੇ ਹਰਿ ਭਗਤਿ ਬਿਨਾ ॥ ਜੀਤਿ ਜਨਮੁ ਇਹੁ ਰਤਨੁ ਅਮੋਲਕੁ ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਜਪਿ ਇਕ ਖਿਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/210)

ਮਨ ਧਰ ਤਰਬੇ ਹਰਿ ਨਾਮ ਨੋ ॥ ਸਾਗਰ ਲਹਰਿ ਸੰਸਾ ਸੰਸਾਰੁ ਗੁਰੁ ਬੋਹਿਥੁ ਪਾਰ ਗਰਾਮਨੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/210)

ਦੀਬਾਨੁ ਹਮਾਰੋ ਤੁਹੀ ਏਕ ॥ ਸੇਵਾ ਥਾਰੀ ਗੁਰਹਿ ਟੇਕ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/210)

ਜੀਅਰੇ ਓਲ੍ਾ ਨਾਮ ਕਾ ॥ ਅਵਰੁ ਜਿ ਕਰਨ ਕਰਾਵਨੋ ਤਿਨ ਮਹਿ ਭਉ ਹੈ ਜਾਮ ਕਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/211)

ਬਾਰਨੈ ਬਲਿਹਾਰਨੈ ਲਖ ਬਰੀਆ ॥ ਨਾਮੋ ਹੋ ਨਾਮੁ ਸਾਹਿਬ ਕੋ ਪ੍ਰਾਨ ਅਧਰੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/211)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਆਰਾਧੀਐ ॥ ਸੰਤਸੰਗਿ ਹਰਿ ਮਨਿ ਵਸੈ ਭਰਮੁ ਮੋਹੁ ਭਉ ਸਾਧੀਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/211)

ਮਨ ਰਾਮ ਨਾਮ ਗੁਨ ਗਾਈਐ ॥ ਨੀਤ ਨੀਤ ਹਰਿ ਸੇਵੀਐ ਸਾਸਿ ਸਾਸਿ ਹਰਿ ਧਿਆਈਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/211)

ਰਸਨਾ ਜਪੀਐ ਏਕੁ ਨਾਮ ॥ ਈਹਾ ਸੁਖੁ ਆਨੰਦੁ ਘਨਾ ਆਗੈ ਜੀਅ ਕੈ ਸੰਗਿ ਕਾਮ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/211)

ਜਾ ਕਉ ਬਿਸਰੈ ਰਾਮ ਨਾਮ ਤਾਹੂ ਕਉ ਪੀਰ ॥ ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਮਿਲਿ ਹਰਿ ਰਵਹਿ ਸੇ ਗੁਣੀ ਗਹੀਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/212)

ਗਰਬੁ ਬਡੋ ਮੂਲੁ ਇਤਨੋ ॥ ਰਹਨੁ ਨਹੀ ਗਹੁ ਕਿਤਨੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/212)

ਮੋਹਿ ਦਾਸਰੋ ਠਾਕੁਰ ਕੋ ॥ ਧਾਨੁ ਪ੍ਰਭ ਕਾ ਖਾਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/212)

ਹੈ ਕੋਈ ਐਸਾ ਹਉਮੈ ਤੋਰੈ ॥ ਇਸੁ ਮੀਠੀ ਤੇ ਇਹੁ ਮਨੁ ਹੋਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/212)

ਚਿੰਤਾਮਣਿ ਕਰੁਣਾ ਮਏ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/212)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਸਰਣਿ ਪ੍ਰਭੂ ਸੁਖ ਪਾਏ ॥ ਜਾ ਦਿਨਿ ਬਿਸਰੈ ਪ੍ਰਾਨ ਸੁਖਦਾਤਾ ਸੋ ਦਿਨੁ ਜਾਤ ਅਜਾਏ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/212)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਗੁਰੁ ਗੁਰੁ ਗੁਰੁ ਸਦ ਕਰੀਐ ॥ ਰਤਨ ਜਨਮੁ ਸਫਲੁ ਗੁਰਿ ਕੀਆ ਦਰਸਨ ਕਉ ਬਲਿਹਰੀਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/213)

ਤਿ੍ਰਸਨਾ ਬਿਰਲੇ ਹੀ ਕੀ ਬੁਝੀ ਹੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/213)

ਸਭਹੂ ਕੋ ਰਸੁ ਹਰਿ ਹੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/213)

ਗੁਨ ਕੀਰਤਿ ਨਿਧਿ ਮੋਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/213)

ਮਾਤੋ ਹਰਿ ਰੰਗਿ ਮਾਤੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/214)

ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਲੇਹੁ ਮੀਤਾ ਲੇਹੁ ਆਗੈ ਬਿਖਮ ਪੰਥੁ ਭੈਆਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/214)

ਪਾਇਓ ਬਾਲ ਬੁਧਿ ਸੁਖੁ ਰੇ ॥ ਹਰਖ ਸੋਗ ਹਾਨਿ ਮਿਰਤੁ ਦੂਖ ਸੁਖ ਚਿਤਿ ਸਮਸਰਿ ਗੁਰ ਮਿਲੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/214)

ਭਾਵਨੁ ਤਿਆਗਿਓ ਰੀ ਤਿਆਗਿਓ ॥ ਤਿਆਗਿਓ ਮੈ ਗੁਰ ਮਿਲਿ ਤਿਆਗਿਓ ॥ ਸਰਬ ਸੁਖ ਆਨੰਦ ਮੰਗਲ ਰਸ ਮਾਨਿ ਗੋਬਿੰਦੈ ਆਗਿਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/214)

ਪਾਇਆ ਲਾਲੁ ਰਤਨੁ ਮਨਿ ਪਾਇਆ ॥ ਤਨੁ ਸੀਤਲੁ ਮਨੁ ਸੀਤਲੁ ਥੀਆ ਸਤਗੁਰ ਸਬਦਿ ਸਮਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/215)

ਉਬਰਤ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਕੀ ਸਰਣੀ ॥ ਸਰਬ ਲੋਕ ਮਾਇਆ ਕੇ ਮੰਡਲ ਗਿਰਿ ਗਿਰਿ ਪਰਤੇ ਧਰਣੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/215)

ਮੋ ਕਉ ਇਹ ਬਿਧਿ ਕੋ ਸਮਝਾਵੈ ॥ ਕਰਤਾ ਹੋਇ ਜਨਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/215)

ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਅਵਰ ਕਿ੍ਰਆ ਬਿਰਥੇ ॥ ਜਪ ਤਪ ਸੰਜਮ ਕਰਮ ਕਮਾਣੇ ਇਹਿ ਓਰੈ ਮੂਸੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/216)

ਮਾਧਉ ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਮੁਖਿ ਕਹੀਐ ॥ ਹਮ ਤੇ ਕਛੂ ਨ ਹੋਵੈ ਸੁਆਮੀ ਜਿਉ ਰਾਖਹੁ ਤਿਉ ਰਹੀਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/216)

ਤੂੰ ਮੇਰਾ ਬਹੁ ਮਾਣੁ ਕਰਤੇ ਤੂੰ ਮੇਰਾ ਬਹੁ ਮਾਣੁ ॥ ਜੋਰਿ ਤੁਮਾਰੈ ਸੁਖਿ ਵਸਾ ਸਚੁ ਸਬਦੁ ਨੀਸਾਣੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/217)

ਦੁਖ ਭੰਜਨੁ ਤੇਰਾ ਨਾਮੁ ਜੀ ਦੁਖ ਭੰਜਨੁ ਤੇਰਾ ਨਾਮੁ ॥ ਆਠ ਪਹਰ ਆਰਾਧੀਐ ਪੂਰਨ ਸਤਿਗੁਰ ਗਿਆਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/218)

ਹਰਿ ਰਾਮ ਰਾਮ ਰਾਮ ਰਾਮਾ ॥ ਜਪਿ ਪੂਰਨ ਹੋਏ ਕਾਮਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/218)

ਮੀਠੇ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਉ ਜਿੰਦੂ ਤੂੰ ਮੀਠੇ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਉ ॥ ਸਚੇ ਸੇਤੀ ਰਤਿਆ ਮਿਲਿਆ ਨਿਥਾਵੇ ਥਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/218)

ਸਾਧੋ ਮਨ ਕਾ ਮਾਨੁ ਤਿਆਗਉ ॥ ਕਾਮੁ ਕ੍ਰੋਧੁ ਸੰਗਤਿ ਦੁਰਜਨ ਕੀ ਤਾ ਤੇ ਅਹਿਨਿਸਿ ਭਾਗਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੯/219)

ਸਾਧੋ ਰਚਨਾ ਰਾਮ ਬਨਾਈ ॥ ਇਕਿ ਬਿਨਸੈ ਇਕ ਅਸਥਿਰੁ ਮਾਨੈ ਅਚਰਜੁ ਲਖਿਓ ਨ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੯/219)

ਪ੍ਰਾਨੀ ਕਉ ਹਰਿ ਜਸੁ ਮਨਿ ਨਹੀ ਆਵੈ ॥ ਅਹਿਨਿਸਿ ਮਗਨੁ ਰਹੈ ਮਾਇਆ ਮੈ ਕਹੁ ਕੈਸੇ ਗੁਨ ਗਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੯/219)

ਸਾਧੋ ਇਹੁ ਮਨੁ ਗਹਿਓ ਨ ਜਾਈ ॥ ਚੰਚਲ ਤਿ੍ਰਸਨਾ ਸੰਗਿ ਬਸਤੁ ਹੈ ਯਾ ਤੇ ਥਿਰੁ ਨ ਰਹਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੯/219)

ਸਾਧੋ ਗੋਬਿੰਦ ਕੇ ਗੁਨ ਗਾਵਉ ॥ ਮਾਨਸ ਜਨਮੁ ਅਮੋਲਕੁ ਪਾਇਓ ਬਿਰਥਾ ਕਾਹਿ ਗਵਾਵਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੯/219)

ਕੋਊ ਮਾਈ ਭੂਲਿਓ ਮਨੁ ਸਮਝਾਵੈ ॥ ਬੇਦ ਪੁਰਾਨ ਸਾਧ ਮਗ ਸੁਨਿ ਕਰਿ ਨਿਮਖ ਨ ਹਰਿ ਗੁਨ ਗਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੯/220)

ਸਾਧੋ ਰਾਮ ਸਰਨਿ ਬਿਸਰਾਮਾ ॥ ਬੇਦ ਪੁਰਾਨ ਪੜੇ ਕੋ ਇਹ ਗੁਨ ਸਿਮਰੇ ਹਰਿ ਕੋ ਨਾਮਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੯/220)

ਮਨ ਰੇ ਕਹਾ ਭਇਓ ਤੈ ਬਉਰਾ ॥ ਅਹਿਨਿਸਿ ਅਉਧ ਘਟੈ ਨਹੀ ਜਾਨੈ ਭਇਓ ਲੋਭ ਸੰਗਿ ਹਉਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੯/220)

ਨਰ ਅਚੇਤ ਪਾਪ ਤੇ ਡਰੁ ਰੇ ॥ ਦੀਨ ਦਇਆਲ ਸਗਲ ਭੈ ਭੰਜਨ ਸਰਨਿ ਤਾਹਿ ਤੁਮ ਪਰੁ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੯/220)

ਇਨ ਬਿਧਿ ਰਾਮ ਰਮਤ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ ॥ ਗਿਆਨ ਅੰਜਨੁ ਗੁਰ ਸਬਦਿ ਪਛਾਨਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /221)

ਚਤੁਰਾਈ ਨਹ ਚੀਨਿਆ ਜਾਇ ॥ ਬਿਨੁ ਮਾਰੇ ਕਿਉ ਕੀਮਤਿ ਪਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /221)

ਨਿਰਗੁਣ ਰਾਮੁ ਗੁਣਹ ਵਸਿ ਹੋਇ ॥ ਆਪੁ ਨਿਵਾਰਿ ਬੀਚਾਰੇ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /222)

ਐਸਾ ਜਗੁ ਦੇਖਿਆ ਜੂਆਰੀ ॥ ਸਭਿ ਸੁਖ ਮਾਗੈ ਨਾਮੁ ਬਿਸਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /222)

ਦੂਜਾ ਕਉਣੁ ਕਹਾ ਨਹੀ ਕੋਈ ॥ ਸਭ ਮਹਿ ਏਕੁ ਨਿਰੰਜਨੁ ਸੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /223)

ਐਸਾ ਜੋਗੀ ਜੁਗਤਿ ਬੀਚਾਰੈ ॥ ਪੰਚ ਮਾਰਿ ਸਾਚੁ ਉਰਿ ਧਾਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /223)

ਜੋਗੀ ਕਉ ਕੈਸਾ ਡਰੁ ਹੋਇ ॥ ਰੂਖਿ ਬਿਰਖਿ ਗਿ੍ਰਹਿ ਬਾਹਰਿ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /223)

ਦਰਸਨੁ ਦੇਖਿ ਭਈ ਮਤਿ ਪੂਰੀ ॥ ਅਠਸਠਿ ਮਜਨੁ ਚਰਨਹ ਧੂਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /224)

ਐਸਾ ਗਰਬੁ ਬੁਰਾ ਸੰਸਾਰੈ ॥ ਜਿਸੁ ਗੁਰੁ ਮਿਲੈ ਤਿਸੁ ਗਰਬੁ ਨਿਵਾਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /224)

ਕਿਆ ਪਹਿਰਉ ਕਿਆ ਓਢਿ ਦਿਖਾਵਉ ॥ ਬਿਨੁ ਜਗਦੀਸ ਕਹਾ ਸੁਖੁ ਪਾਵਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /225)

ਐਸਾ ਰਾਮ ਭਗਤੁ ਜਨੁ ਹੋਈ ॥ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਇ ਮਿਲੈ ਮਲੁ ਧੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /225)

ਤੂੰ ਮਨਿ ਹਰਿ ਜੀਉ ਤੂੰ ਮਨਿ ਸੂਖ ॥ ਨਾਮੁ ਬਿਸਾਰਿ ਸਹਹਿ ਜਮ ਦੂਖ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ – ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /226)

ਹਉ ਹਉ ਕਰਤ ਨਹੀ ਸਚੁ ਪਾਈਐ ॥ ਹਉਮੈ ਜਾਇ ਪਰਮ ਪਦੁ ਪਾਈਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /226)

ਜੋ ਉਪਜੈ ਸੋ ਕਾਲਿ ਸੰਘਾਰਿਆ ॥ ਹਮ ਹਰਿ ਰਾਖੇ ਗੁਰ ਸਬਦੁ ਬੀਚਾਰਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /227)

ਸਚ ਘਰਿ ਬੈਸੈ ਕਾਲੁ ਨ ਜੋਹੈ ॥ ਮਨਮੁਖ ਕਉ ਆਵਤ ਜਾਵਤ ਦੁਖੁ ਮੋਹੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /227)

ਰਾਮ ਨ ਜਪਹੁ ਅਭਾਗੁ ਤੁਮਾਰਾ ॥ ਜੁਗਿ ਜੁਗਿ ਦਾਤਾ ਪ੍ਰਭੁ ਰਾਮੁ ਹਮਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /228)

ਇਤ ਉਤ ਰਾਖਹੁ ਦੀਨ ਦਇਆਲਾ ॥ ਤਉ ਸਰਣਾਗਤਿ ਨਦਰਿ ਨਿਹਾਲਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /228)

ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਸਬਦ ਨ ਛੂਟੀਐ ਦੇਖਹੁ ਵੀਚਾਰਾ ॥ ਜੇ ਲਖ ਕਰਮ ਕਮਾਵਹੀ ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਅੰਧਿਆਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੧ /229)

ਮਨਮੁਖਿ ਸੂਤਕੁ ਕਬਹਿ ਨ ਜਾਇ ॥ ਜਿਚਰੁ ਸਬਦਿ ਨ ਭੀਜੈ ਹਰਿ ਕੈ ਨਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/229)

ਪੰਡਿਤ ਹਰਿ ਪੜੁ ਤਜਹੁ ਵਿਕਾਰਾ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਭਉਜਲੁ ਉਤਰਹੁ ਪਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/229)

ਰਾਮ ਪੜਹੁ ਮਨਿ ਕਰਹੁ ਬੀਚਾਰੁ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਮੈਲੁ ਉਤਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/230)

ਹਮ ਹਰਿ ਰਾਖੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਿਲਾਇਆ ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਭਗਤਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਦਿ੍ਰੜਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/230)

ਗੁਰ ਸੇਵਾ ਕਰਉ ਫਿਰਿ ਕਾਲੁ ਨ ਖਾਇ ॥ ਮਨਮੁਖ ਖਾਧੇ ਦੂਜੈ ਭਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/231)

ਗੁਰਮੁਖਿ ਪ੍ਰਾਣੀ ਭਰਮੁ ਗਵਾਇ ॥ ਸਹਜ ਧੁਨਿ ਉਪਜੈ ਹਰਿ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/231)

ਅਨਦਿਨੁ ਹਿਰਦੈ ਜਪਉ ਜਗਦੀਸਾ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਾਵਉ ਪਰਮ ਪਦੁ ਸੂਖਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/232)

ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿਐ ਜਾਇ ਅਭਿਮਾਨੁ ॥ ਗੋਵਿਦੁ ਪਾਈਐ ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/233)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਰਾਖਹੁ ਕਿ੍ਰਪਾ ਧਾਰਿ ॥ ਸਤਸੰਗਤਿ ਮੇਲਾਇ ਪ੍ਰਭ ਹਰਿ ਹਿਰਦੈ ਹਰਿ ਗੁਣ ਸਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੩/233)

ਮਨ ਕਰਹਲਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਪੁਰਖੁ ਧਿਆਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ 2॥ ਗਉੜੀ ਕਰਹਲੇ (ਮ: ੪/234)

ਮਨ ਕਰਹਲਾ ਗੁਰ ਗੋਵਿੰਦੁ ਸਮਾਲਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ 2॥ ਗਉੜੀ ਕਰਹਲੇ (ਮ: ੪/234)

ਸਹਜ ਸੁਹੇਲਾ ਫਲੁ ਮਸਕੀਨੀ ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਅਪੁਨੈ ਮੋਹਿ ਦਾਨੁ ਦੀਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/235)

ਐਸਾ ਕੀਰਤਨੁ ਕਰਿ ਮਨ ਮੇਰੇ ॥ ਈਹਾ ਊਹਾ ਜੋ ਕਾਮਿ ਤੇਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/236)

ਐਸੀ ਦਿ੍ਰੜਤਾ ਤਾ ਕੈ ਹੋਇ ॥ ਜਾ ਕਉ ਦਇਆ ਮਇਆ ਪ੍ਰਭ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/236)

ਕਵਨੁ ਅਸਥਾਨੁ ਜੋ ਕਬਹੁ ਨ ਟਰੈ ॥ ਕਵਨੁ ਸਬਦੁ ਜਿਤੁ ਦੁਰਮਤਿ ਹਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/237)

ਐਸਾ ਕੋਇ ਜਿ ਦੁਬਿਧਾ ਮਾਰਿ ਗਵਾਵੈ ॥ ਇਸਹਿ ਮਾਰਿ ਰਾਜ ਜੋਗੁ ਕਮਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/237)

ਰੇ ਮਨ ਮੇਰੇ ਤੂੰ ਹਰਿ ਸਿਉ ਜੋਰੁ ॥ ਕਾਜਿ ਤੁਹਾਰੈ ਨਾਹੀ ਹੋਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/238)

ਏਕ ਨਿਮਖ ਜੋ ਸਿਮਰਨ ਮਹਿ ਜੀਆ ॥ ਕੋਟਿ ਦਿਨਸ ਲਾਖ ਸਦਾ ਥਿਰੁ ਥੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/239)

ਗੁਰ ਕੈ ਬਚਨਿ ਧਿਆਇਓ ਮੋਹਿ ਨਾਉ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਮੋਹਿ ਮਿਲਿਆ ਥਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/239)

ਤਿਸੁ ਗੁਰ ਕਉ ਸਿਮਰਉ ਸਾਸਿ ਸਾਸਿ ॥ ਗੁਰੁ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਾਣ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮੇਰੀ ਰਾਸਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/239)

ਮਿਲੁ ਮੇਰੇ ਗੋਬਿੰਦ ਅਪਨਾ ਨਾਮੁ ਦੇਹੁ ॥ ਨਾਮ ਬਿਨਾ ਧਿ੍ਰਗੁ ਧਿ੍ਰਗੁ ਅਸਨੇਹੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/240)

ਹਰਿ ਕੀ ਪ੍ਰੀਤਿ ਸਦਾ ਸੰਗਿ ਚਾਲੈ ॥ ਦਇਆਲ ਪੁਰਖ ਪੂਰਨ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/240)

ਹਉ ਵਾਰੀਆ ਹਰਿ ਵਾਰੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸੁਣਿ ਸੁਣਿ ਪੰਥੁ ਡਰਾਉ ਬਹੁਤੁ ਭੈਹਾਰੀਆ ॥ ਮੈ ਤਕੀ ਓਟ ਸੰਤਾਹ ਲੇਹੁ ਉਬਾਰੀਆ ॥2॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/240)

ਨਾਰਾਇਣ ਹਰਿ ਰੰਗ ਰੰਗੋ ॥ ਜਪਿ ਜਿਹਵਾ ਹਰਿ ਏਕ ਮੰਗੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/241)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਗੁਰੁ ਗੁਰੁ ਕਰਤ ਭਰਮ ਗਏ ॥ ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਸਭਿ ਸੁਖ ਪਾਇਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/241)

ਹਉ ਸੰਚਉ ਹਉ ਖਾਟਤਾ ਸਗਲੀ ਅਵਧ ਬਿਹਾਨੀ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਮ: ੫/242)

ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਪ੍ਰਭ ਦੀਨ ਦਇਆਲਾ ॥ ਤੇਰੇ ਸੰਤਨ ਕੀ ਮਨੁ ਹੋਇ ਰਵਾਲਾ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ ਬ.ਅ. (ਮ: ੫/250)

ਸੁਖਮਨੀ ਸੁਖ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਪ੍ਰਭ ਨਾਮੁ ॥ ਭਗਤ ਜਨਾ ਕੈ ਮਨਿ ਬਿਸ੍ਰਾਮ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ: ੫/262)

ਗੋਬਿੰਦ ਜਸੁ ਗਾਈਐ ਹਰਿ ਨੀਤ ॥ ਮਿਲਿ ਭਜੀਐ ਸਾਧਸੰਗਿ ਮੇਰੇ ਮੀਤ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ ਥਿਤੀ (ਮ: ੫/296)

ਅਬ ਮੋਹਿ ਜਲਤ ਰਾਮ ਜਲੁ ਪਾਇਆ ॥ ਰਾਮ ਉਦਕਿ ਤਨੁ ਜਲਤ ਬੁਝਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/323)

ਮਾਧਉ ਜਲ ਕੀ ਪਿਆਸ ਨ ਜਾਇ ॥ ਜਲ ਮਹਿ ਅਗਨਿ ਉਠੀ ਅਧਿਕਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/323)

ਹਮ ਅਪਤਹ ਅਪੁਨੀ ਪਤਿ ਖੋਈ ॥ ਹਮਰੈ ਖੋਜਿ ਪਰਹੁ ਮਤਿ ਕੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/324)

ਕਿਆ ਨਾਗੇ ਕਿਆ ਬਾਧੇ ਚਾਮ ॥ ਜਬ ਨਹੀ ਚੀਨਸਿ ਆਤਮ ਰਾਮ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/324)

ਜਉ ਪੈ ਰਾਮ ਰਾਮ ਰਤਿ ਨਾਹੀ ॥ ਤੇ ਸਭਿ ਧਰਮ ਰਾਇ ਕੈ ਜਾਹੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/324)

ਰੇ ਜਨ ਮਨੁ ਮਾਧਉ ਸਿਉ ਲਾਈਐ ॥ ਚਤੁਰਾਈ ਨ ਚਤੁਰਭੁਜੁ ਪਾਈਐ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/324)

ਕਹੁ ਰੇ ਪੰਡਿਤ ਬਾਮਨ ਕਬ ਕੇ ਹੋਏ ॥ ਬਾਮਨ ਕਹਿ ਕਹਿ ਜਨਮੁ ਮਤ ਖੋਏ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/324)

ਜਉ ਪੈ ਰਸਨਾ ਰਾਮੁ ਨ ਕਹਿਬੋ ॥ ਉਪਜਤ ਬਿਨਸਤ ਰੋਵਤ ਰਹਿਬੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/325)

ਕਵਨੁ ਸੁ ਘਰੁ ਜੋ ਨਿਰਭਉ ਕਹੀਐ ॥ ਭਉ ਭਜਿ ਜਾਇ ਅਭੈ ਹੋਇ ਰਹੀਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/325)

ਨਾ ਜਾਨਾ ਬੈਕੁੰਠ ਕਹਾ ਹੀ ॥ ਜਾਨੁ ਜਾਨੁ ਸਭਿ ਕਹਹਿ ਤਹਾ ਹੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/325)

ਲਾਜ ਨ ਮਰਹੁ ਕਹਹੁ ਘਰੁ ਮੇਰਾ ॥ ਅੰਤ ਕੀ ਬਾਰ ਨਹੀ ਕਛੁ ਤੇਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/325)

ਮੈ ਨ ਮਰਉ ਮਰਿਬੋ ਸੰਸਾਰਾ ॥ ਅਬ ਮੋਹਿ ਮਿਲਿਓ ਹੈ ਜੀਆਵਨਹਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/325)

ਐਸੇ ਘਰ ਹਮ ਬਹੁਤੁ ਬਸਾਏ ॥ ਜਬ ਹਮ ਰਾਮ ਗਰਭ ਹੋਇ ਆਏ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/326)

ਐਸੋ ਅਚਰਜੁ ਦੇਖਿਓ ਕਬੀਰ ॥ ਦਧਿ ਕੈ ਭੋਲੈ ਬਿਰੋਲੈ ਨੀਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/326)

ਅਬ ਕਹੁ ਰਾਮ ਕਵਨ ਗਤਿ ਮੋਰੀ ॥ ਤਜੀ ਲੇ ਬਨਾਰਸ ਮਤਿ ਭਈ ਥੋਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/326)

ਇਸੁ ਤਨ ਧਨ ਕੀ ਕਵਨ ਬਡਾਈ ॥ ਧਰਨਿ ਪਰੈ ਉਰਵਾਰਿ ਨ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/326)

ਅਬ ਮੋਹਿ ਸਰਬ ਕੁਸਲ ਕਰਿ ਮਾਨਿਆ ॥ ਸਾਂਤਿ ਭਈ ਜਬ ਗੋਬਿਦੁ ਜਾਨਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/326)

ਐਸਾ ਗਿਆਨੁ ਕਥੈ ਬਨਵਾਰੀ ॥ ਮਨ ਰੇ ਪਵਨ ਦਿ੍ਰੜ ਸੁਖਮਨ ਨਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/327)

ਅਬ ਮੋਹਿ ਰਾਮੁ ਅਪੁਨਾ ਕਰਿ ਜਾਨਿਆ ॥ ਸਹਜ ਸੁਭਾਇ ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/327)

ਅਬ ਕੈਸੇ ਮਰਉ ਮਰਨਿ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ ॥ ਮਰਿ ਮਰਿ ਜਾਤੇ ਜਿਨ ਰਾਮੁ ਨ ਜਾਨਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/327)

ਲਾਗੀ ਹੋਇ ਸੁ ਜਾਨੈ ਪੀਰ ॥ ਰਾਮ ਭਗਤਿ ਅਨੀਆਲੇ ਤੀਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/327)

ਅਬ ਕਹੁ ਰਾਮ ਭਰੋਸਾ ਤੋਰਾ ॥ ਤਬ ਕਾਹੂ ਕਾ ਕਵਨੁ ਨਿਹੋਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/328)

ਪ੍ਰੀਤਿ ਬਿਨਾ ਕੈਸੇ ਬਧੈ ਸਨੇਹੁ ॥ ਜਬ ਲਗੁ ਰਸੁ ਤਬ ਲਗੁ ਨਹੀ ਨੇਹੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/328)

ਰੇ ਨਰ ਨਾਵ ਚਉੜਿ ਕਤ ਬੋੜੀ ॥ ਹਰਿ ਸਿਉ ਤੋੜਿ ਬਿਖਿਆ ਸੰਗਿ ਜੋੜੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/328)

ਜਿਹ ਨਰ ਰਾਮ ਭਗਤਿ ਨਹਿ ਸਾਧੀ ॥ ਜਨਮਤ ਕਸ ਨ ਮੁਓ ਅਪਰਾਧੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/328)

ਸੋ ਨਿਰਮਲੁ ਨਿਰਮਲ ਹਰਿ ਗੁਨ ਗਾਵੈ ॥ ਸੋ ਭਾਈ ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਭਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/328)

ਉਆ ਕਉ ਕਹੀਐ ਸਹਜ ਮਤਵਾਰਾ ॥ ਪੀਵਤ ਰਾਮ ਰਸੁ ਗਿਆਨ ਬੀਚਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/328)

ਕਵਨੁ ਸੁ ਮੁਨਿ ਜੋ ਮਨੁ ਮਾਰੈ ॥ ਮਨ ਕਉ ਮਾਰਿ ਕਹਹੁ ਕਿਸੁ ਤਾਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/329)

ਕਹੁ ਰੇ ਪੰਡਿਤ ਅੰਬਰੁ ਕਾ ਸਿਉ ਲਾਗਾ ॥ ਬੂਝੈ ਬੂਝਨਹਾਰੁ ਸਭਾਗਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/329)

ਆਪਨ ਨਗਰੁ ਆਪ ਤੇ ਬਾਧਿਆ ॥ ਮੋਹ ਕੈ ਫਾਧਿ ਕਾਲ ਸਰੁ ਸਾਂਧਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/329)

ਅਪਨੈ ਬੀਚਾਰਿ ਅਸਵਾਰੀ ਕੀਜੈ ॥ ਸਹਜ ਕੈ ਪਾਵੜੈ ਪਗੁ ਧਰਿ ਲੀਜੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/329)

ਇਕੁ ਦੁਖੁ ਰਾਮ ਰਾਇ ਕਾਟਹੁ ਮੇਰਾ ॥ ਅਗਨਿ ਦਹੈ ਅਰੁ ਗਰਭ ਬਸੇਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/329)

ਰਾਮ ਜਪਤ ਤਨੁ ਜਰਿ ਕੀ ਨ ਜਾਇ ॥ ਰਾਮ ਨਾਮ ਚਿਤੁ ਰਹਿਆ ਸਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/329)

ਕੈਸੇ ਜੀਵਨੁ ਹੋਇ ਹਮਾਰਾ ॥ ਜਬ ਨ ਹੋਇ ਰਾਮ ਨਾਮ ਅਧਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/330)

ਇਸੁ ਤਨ ਧਨ ਕੋ ਕਿਆ ਗਰਬਈਆ ॥ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਕਾਹੇ ਨ ਦਿ੍ਰੜ੍ੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ330)

ਬਿਖਿਆ ਅਜਹੁ ਸੁਰਤਿ ਸੁਖ ਆਸਾ ॥ ਕੈਸੇ ਹੋਈ ਹੈ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਨਿਵਾਸਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/330)

ਅਹਿਨਿਸਿ ਏਕ ਨਾਮ ਜੋ ਜਾਗੇ ॥ ਕੇਤਕ ਸਿਧ ਭਏ ਲਿਵ ਲਾਗੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ – ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/330)

ਰੇ ਜੀਅ ਨਿਲਜ ਲਾਜ ਤੁੋਹਿ ਨਾਹੀ ॥ ਹਰਿ ਤਜਿ ਕਤ ਕਾਹੂ ਕੇ ਜਾਂਹੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/330)

ਹਰਿ ਠਗ ਜਗ ਕਉ ਠਗਉਰੀ ਲਾਈ ॥ ਹਰਿ ਕੇ ਬਿਓਗ ਕੈਸੇ ਜੀਅਉ ਮੇਰੀ ਮਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/331)

ਅਬ ਮੋ ਕਉ ਭਏ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਸਹਾਈ ॥ ਜਨਮ ਮਰਨ ਕਟਿ ਪਰਮ ਗਤਿ ਪਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/331)

ਕਹੁ ਰੇ ਪੰਡੀਆ ਕਉਨ ਪਵੀਤਾ ॥ ਐਸਾ ਗਿਆਨੁ ਜਪਹੁ ਮੇਰੇ ਮੀਤਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/331)

ਝਗਰਾ ਏਕੁ ਨਿਬੇਰਹੁ ਰਾਮ ॥ ਜਉ ਤੁਮ ਅਪਨੇ ਜਨ ਸੌ ਕਾਮੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/331)

ਦੇਖੌ ਭਾਈ ਗੵਾਨ ਕੀ ਆਈ ਆਂਧੀ ॥ ਸਭੈ ਉਡਾਨੀ ਭ੍ਰਮ ਕੀ ਟਾਟੀ ਰਹੈ ਨ ਮਾਇਆ ਬਾਂਧੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/331)

ਐਸੇ ਲੋਗਨ ਸਿਉ ਕਿਆ ਕਹੀਐ ॥ ਜੋ ਪ੍ਰਭ ਕੀਏ ਭਗਤਿ ਤੇ ਬਾਹਜ ਤਿਨ ਤੇ ਸਦਾ ਡਰਾਨੇ ਰਹੀਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/332)

ਮੋ ਕਉ ਕੁਸਲੁ ਬਤਾਵਹੁ ਕੋਈ ॥ ਕੁਸਲੁ ਕੁਸਲੁ ਕਰਤੇ ਜਗੁ ਬਿਨਸੈ ਕੁਸਲੁ ਭੀ ਕੈਸੇ ਹੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/332)

ਮੇਰੇ ਰਾਮ ਐਸਾ ਖੀਰੁ ਬਿਲੋਈਐ ॥ ਗੁਰਮਤਿ ਮਨੂਆ ਅਸਥਿਰੁ ਰਾਖਹੁ ਇਨ ਬਿਧਿ ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਪੀਓਈਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/332)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਮਨ ਹੀ ਉਲਟਿ ਸਮਾਨਾ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਅਕਲਿ ਭਈ ਅਵਰੈ ਨਾਤਰੁ ਥਾ ਬੇਗਾਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/333)

ਸਹਜ ਕੀ ਅਕਥ ਕਥਾ ਹੈ ਨਿਰਾਰੀ ॥ ਤੁਲਿ ਨਹੀ ਚਢੈ ਜਾਇ ਨ ਮੁਕਾਤੀ ਹਲੁਕੀ ਲਗੈ ਨ ਭਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/333)

ਐਸਾ ਨਾਇਕੁ ਰਾਮੁ ਹਮਾਰਾ ॥ ਸਗਲ ਸੰਸਾਰੁ ਕੀਓ ਬਨਜਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/333)

ਕਹੁ ਡਡੀਆ ਬਾਧੈ ਧਨ ਖੜੀ ॥ ਪਾਹੂ ਘਰਿ ਆਏ ਮੁਕਲਾਊ ਆਏ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/333)

ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਨੇ ਅੰਧਾ ॥ ਜਾ ਪਹਿ ਜਾਉ ਆਪੁ ਛੁਟਕਾਵਨਿ ਤੇ ਬਾਧੇ ਬਹੁ ਫੰਧਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/334)

ਤਾਗਾ ਤੂਟਾ ਗਗਨੁ ਬਿਨਸਿ ਗਇਆ ਤੇਰਾ ਬੋਲਤੁ ਕਹਾ ਸਮਾਈ ॥ ਏਹ ਸੰਸਾ ਮੋ ਕਉ ਅਨਦਿਨੁ ਬਿਆਪੈ ਮੋ ਕਉ ਕੋ ਨ ਕਹੈ ਸਮਝਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/334)

ਮੇਰੇ ਰਾਜਨ ਮੈ ਬੈਰਾਗੀ ਜੋਗੀ ॥ ਮਰਤ ਨ ਸੋਗ ਬਿਓਗੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/334)

ਗਈ ਬੁਨਾਵਨ ਮਾਹੋ ॥ ਘਰ ਛੋਡਿਐ ਜਾਇ ਜੁਲਾਹੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/335)

ਸਾਵਲ ਸੁੰਦਰ ਰਾਮਈਆ ॥ ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਲਾਗਾ ਤੋਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/335)

ਸਾਸ ਗ੍ਰਾਸ ਕੋ ਦਾਤੋ ਠਾਕੁਰੁ ਸੋ ਕਿਉ ਮਨਹੁ ਬਿਸਾਰਿਓ ਰੇ ॥ ਹੀਰਾ ਲਾਲੁ ਅਮੋਲੁ ਜਨਮੁ ਹੈ ਕਉਡੀ ਬਦਲੈ ਹਾਰਿਓ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/335)

ਬਿਖੈ ਬਾਚੁ ਹਰਿ ਰਾਚੁ ਸਮਝੁ ਮਨ ਬਉਰਾ ਰੇ ॥ ਨਿਰਭੈ ਹੋਇ ਨ ਹਰਿ ਭਜੇ ਮਨ ਬਉਰਾ ਰੇ ਗਹਿਓ ਨ ਰਾਮ ਜਹਾਜੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/336)

ਹਮਰਾ ਧਨੁ ਮਾਧਉ ਗੋਬਿੰਦੁ ਧਰਣੀਧਰੁ ਇਹੈ ਸਾਰ ਧਨੁ ਕਹੀਐ ॥ ਜੋ ਸੁਖੁ ਪ੍ਰਭ ਗੋਬਿੰਦ ਕੀ ਸੇਵਾ ਸੋ ਸੁਖੁ ਰਾਜਿ ਨ ਲਹੀਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/336)

ਭਗਤਿ ਬਿਨੁ ਬਿਰਥੇ ਜਨਮੁ ਗਇਓ ॥ ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਭਗਵਾਨ ਭਜਨ ਬਿਨੁ ਕਹੀ ਨ ਸਚੁ ਰਹਿਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/336)

ਮੈ ਨਾਹੀ ਕਛੁ ਆਹਿ ਨ ਮੋਰਾ ॥ ਤਨੁ ਧਨੁ ਸਭੁ ਰਸੁ ਗੋਬਿੰਦ ਤੋਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/336)

ਦੀਨ ਦਇਆਲ ਭਰੋਸੇ ਤੇਰੇ ॥ ਸਭੁ ਪਰਵਾਰੁ ਚੜਾਇਆ ਬੇੜੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/337)

ਜੀਅਰਾ ਹਰਿ ਕੇ ਗੁਨਾ ਗਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/337)

ਰਮਈਆ ਗੁਨ ਗਾਈਐ ॥ ਜਾ ਤੇ ਪਾਈਐ ਪਰਮ ਨਿਧਾਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/337)

ਰਾਮ ਰਸੁ ਪੀਆ ਰੇ ॥ ਜਿਹ ਰਸ ਬਿਸਰਿ ਗਏ ਰਸ ਅਉਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/337)

ਉਡਹੁ ਨ ਕਾਗਾ ਕਾਰੇ ॥ ਬੇਗਿ ਮਿਲੀਜੈ ਅਪੁਨੇ ਰਾਮ ਪਿਆਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/338)

ਤੋਹਿ ਚਰਨ ਮਨੁ ਲਾਗੋ ਸਾਰਿੰਗਧਰ ॥ ਸੋ ਮਿਲੈ ਜੋ ਬਡਭਾਗੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ – ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/338)

ਜੀਅਰੇ ਜਾਹਿਗਾ ਮੈ ਜਾਨਾਂ ॥ ਅਬਿਗਤ ਸਮਝੁ ਇਆਨਾ ॥ ਜਤ ਜਤ ਦੇਖਉ ਬਹੁਰਿ ਨ ਪੇਖਉ ਸੰਗਿ ਮਾਇਆ ਲਪਟਾਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/338)

ਡਗਮਗ ਛਾਡਿ ਰੇ ਮਨ ਬਉਰਾ ॥ ਅਬ ਤਉ ਜਰੇ ਮਰੇ ਸਿਧਿ ਪਾਈਐ ਲੀਨੋ ਹਾਥਿ ਸੰਧਉਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/338)

ਬੰਦੇ ਬੰਦਗੀ ਇਕਤੀਆਰ ॥ ਸਾਹਿਬੁ ਰੋਸੁ ਧਰਉ ਕਿ ਪਿਆਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/338)

ਤੁਮ੍ ਜੁ ਕਹਤ ਹਉ ਨੰਦ ਕੋ ਨੰਦਨੁ ਨੰਦ ਸੁ ਨੰਦਨੁ ਕਾ ਕੋ ਰੇ ॥ ਧਰਨਿ ਅਕਾਸੁ ਦਸੋ ਦਿਸ ਨਾਹੀ ਤਬ ਇਹੁ ਨੰਦੁ ਕਹਾ ਥੋ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/338)

ਨਿੰਦਉ ਨਿੰਦਉ ਮੋ ਕਉ ਲੋਗੁ ਨਿੰਦਉ ॥ ਨਿੰਦਾ ਜਨ ਕਉ ਖਰੀ ਪਿਆਰੀ ॥ ਨਿੰਦਾ ਬਾਪੁ ਨਿੰਦਾ ਮਹਤਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/339)

ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਤੂੰ ਐਸਾ ਨਿਰਭਉ ਤਰਨ ਤਾਰਨ ਰਾਮ ਰਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/339)

ਅਬ ਮਨ ਜਾਗਤ ਰਹੁ ਰੇ ਭਾਈ ॥ ਗਾਫਲੁ ਹੋਇ ਕੈ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇਓ ਚੋਰੁ ਮੁਸੈ ਘਰੁ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/339)

ਮਾਈ ਮੋਹਿ ਅਵਰੁ ਨ ਜਾਨਿਓ ਆਨਾਨਾਂ ॥ ਸਿਵ ਸਨਕਾਦਿ ਜਾਸੁ ਗੁਨ ਗਾਵਹਿ ਤਾਸੁ ਬਸਹਿ ਮੋਰੇ ਪ੍ਰਾਨਾਨਾਂ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/339)

ਚਰਨ ਕਮਲ ਗੋਬਿੰਦ ਰੰਗੁ ਲਾਗਾ ॥ ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਭਏ ਮਨ ਨਿਰਮਲ ਹਰਿ ਕੀਰਤਨ ਮਹਿ ਅਨਦਿਨੁ ਜਾਗਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ ਥਿਤੀ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/343)

ਬਾਰ ਬਾਰ ਹਰਿ ਕੇ ਗੁਨ ਗਾਵਉ ॥ ਗੁਰ ਗਮਿ ਭੇਦੁ ਸੁ ਹਰਿ ਕਾ ਪਾਵਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ ਸਤ ਵਾਰ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/344)

ਦੇਵਾ ਪਾਹਨ ਤਾਰੀਅਲੇ ॥ ਰਾਮ ਕਹਤ ਜਨ ਕਸ ਨ ਤਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/345)

ਰਾਮ ਗੁਸਈਆ ਜੀਅ ਕੇ ਜੀਵਨਾ ॥ ਮੋਹਿ ਨ ਬਿਸਾਰਹੁ ਮੈ ਜਨੁ ਤੇਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/345)

ਅਬ ਮੋਹਿ ਖੂਬ ਵਤਨ ਗਹ ਪਾਈ ॥ ਊਹਾਂ ਖੈਰਿ ਸਦਾ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/345)

ਕੋ ਬਨਜਾਰੋ ਰਾਮ ਕੋ ਮੇਰਾ ਟਾਂਡਾ ਲਾਦਿਆ ਜਾਇ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/346)

ਸਗਲ ਭਵਨ ਕੇ ਨਾਇਕਾ ਇਕੁ ਛਿਨੁ ਦਰਸੁ ਦਿਖਾਇ ਜੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/346)

ਪਾਰੁ ਕੈਸੇ ਪਾਇਬੋ ਰੇ ॥ ਮੋ ਸਉ ਕੋਊ ਨ ਕਹੈ ਸਮਝਾਇ ॥ ਜਾ ਤੇ ਆਵਾ ਗਵਨੁ ਬਿਲਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/346)

ਵਡੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰਾ ਗੁਣੀ ਗਹੀਰਾ ॥ ਕੋਈ ਨ ਜਾਣੈ ਤੇਰਾ ਕੇਤਾ ਕੇਵਡੁ ਚੀਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ/349)

ਸੋ ਕਿਉ ਵਿਸਰੈ ਮੇਰੀ ਮਾਇ ॥ ਸਾਚਾ ਸਾਹਿਬੁ ਸਾਚੈ ਨਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ/349)

ਜਾਣਹੁ ਜੋਤਿ ਨ ਪੂਛਹੁ ਜਾਤੀ ਆਗੈ ਜਾਤਿ ਨ ਹੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /349)

ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਵਿਟਹੁ ਕੁਰਬਾਣੁ ॥ ਅੰਧੀ ਦੁਨੀਆ ਸਾਹਿਬੁ ਜਾਣੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /349)

ਸਾਹਿਬੁ ਮੇਰਾ ਏਕੋ ਹੈ ॥ ਏਕੋ ਹੈ ਭਾਈ ਏਕੋ ਹੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ – ਆਸਾ (ਮ: ੧ /350)

ਪੂਰੇ ਤਾਲ ਜਾਣੈ ਸਾਲਾਹ ॥ ਹੋਰੁ ਨਚਣਾ ਖੁਸੀਆ ਮਨ ਮਾਹ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /350)

ਕਿਆ ਉਪਮਾ ਤੇਰੀ ਆਖੀ ਜਾਇ ॥ ਤੂੰ ਸਰਬੇ ਪੂਰਿ ਰਹਿਆ ਲਿਵ ਲਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /350)

ਕਰੇ ਵਖਿਆਣੁ ਜਾਣੈ ਜੇ ਕੋਈ ॥ ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਪੀਵੈ ਸੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /351)

ਤਉ ਪਰਵਾਹ ਕੇਹੀ ਕਿਆ ਕੀਜੈ ॥ ਜਨਮਿ ਜਨਮਿ ਕਿਛੁ ਲੀਜੀ ਲੀਜੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /351)

ਗਾਵਹੁ ਗਾਵਹੁ ਕਾਮਣੀ ਬਿਬੇਕ ਬੀਚਾਰੁ ॥ ਹਮਰੈ ਘਰਿ ਆਇਆ ਜਗਜੀਵਨੁ ਭਤਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /351)

ਮਨ ਚੂਰੇ ਖਟੁ ਦਰਸਨ ਜਾਣੁ ॥ ਸਰਬ ਜੋਤਿ ਪੂਰਨ ਭਗਵਾਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /352)

ਜੋ ਦੀਸੈ ਸੋ ਉਪਜੈ ਬਿਨਸੈ ॥ ਬਿਨੁ ਜਲ ਸਰਵਰਿ ਕਮਲੁ ਨ ਦੀਸੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /352)

ਹੈ ਹਜੂਰਿ ਹਾਜਰੁ ਅਰਦਾਸਿ ॥ ਦੁਖੁ ਸੁਖੁ ਸਾਚੁ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭ ਪਾਸਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /352)

ਹਰਿ ਜੀਉ ਰਾਖਹੁ ਅਪਨੀ ਸਰਣਾਈ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਹਰਿ ਰਸੁ ਪਾਇਆ ਨਾਮੁ ਪਦਾਰਥੁ ਨਉ ਨਿਧਿ ਪਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /353)

ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਤੇ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਪਾਈ ॥ ਇਹੁ ਸੰਸਾਰੁ ਬਿਖੁ ਵਤ ਅਤਿ ਭਉਜਲੁ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਹਰਿ ਪਾਰਿ ਲੰਘਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /353)

ਬੋਲਹੁ ਰਾਮੁ ਕਰੇ ਨਿਸਤਾਰਾ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਰਤਨੁ ਹਰਿ ਲਾਭੈ ਮਿਟੈ ਅਗਿਆਨੁ ਹੋਇ ਉਜੀਆਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /353)

ਐਸਾ ਗੁਰਮਤਿ ਰਮਤੁ ਸਰੀਰਾ ॥ ਹਰਿ ਭਜੁ ਮੇਰੇ ਮਨ ਗਹਿਰ ਗੰਭੀਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /354)

ਮੈ ਤਾਂ ਨਾਮੁ ਤੇਰਾ ਆਧਾਰੁ ॥ ਤੂੰ ਦਾਤਾ ਕਰਣਹਾਰੁ ਕਰਤਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /354)

ਕੀ ਵਿਸਰਹਿ ਦੁਖੁ ਬਹੁਤਾ ਲਾਗੈ ॥ ਦੁਖੁ ਲਾਗੈ ਤੂੰ ਵਿਸਰੁ ਨਾਹੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /354)

ਪਾਂਡੇ ਐਸਾ ਬ੍ਰਹਮ ਬੀਚਾਰੁ ॥ ਨਾਮੇ ਸੁਚਿ ਨਾਮੋ ਪੜਉ ਨਾਮੇ ਚਜੁ ਆਚਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /355)

ਸਾਚੁ ਨਾਮੁ ਗੁਰ ਸਬਦਿ ਵੀਚਾਰਿ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਚੇ ਸਾਚੈ ਦਰਬਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /355)

ਤੁਝ ਬਿਨੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਈ ਮੇਰੇ ਪਿਆਰੇ ਤੁਝ ਬਿਨੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਇ ਹਰੇ ॥ ਸਰਬੀ ਰੰਗੀ ਰੂਪੀ ਤੂੰਹੈ ਤਿਸੁ ਬਖਸੇ ਜਿਸੁ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /355)

ਮੋਹੁ ਅਰੁ ਭਰਮੁ ਤਜਹੁ ਤੁਮ੍ ਬੀਰ ॥ ਸਾਚੁ ਨਾਮੁ ਰਿਦੇ ਰਵੈ ਸਰੀਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /356)

ਤੇਰਾ ਭਾਣਾ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਹੋਵੈ ॥ ਮਨਹਠਿ ਕੀਚੈ ਅੰਤਿ ਵਿਗੋਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /356)

ਘੁੰਘਰੂ ਵਾਜੈ ਜੇ ਮਨੁ ਲਾਗੈ ॥ ਤਉ ਜਮੁ ਕਹਾ ਕਰੇ ਮੋ ਸਿਉ ਆਗੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /356)

ਇਉ ਕਿਉ ਕੰਤ ਪਿਆਰੀ ਹੋਵਾ ॥ ਸਹੁ ਜਾਗੈ ਹਉ ਨਿਸ ਭਰਿ ਸੋਵਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /356)

ਕਿਆ ਜਾਨਾ ਕਿਆ ਹੋਇਗਾ ਰੀ ਮਾਈ ॥ ਹਰਿ ਦਰਸਨ ਬਿਨੁ ਰਹਨੁ ਨ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /357)

ਅਜੈ ਸੁ ਜਾਗਉ ਆਸ ਪਿਆਸੀ ॥ ਭਈਲੇ ਉਦਾਸੀ ਰਹਉ ਨਿਰਾਸੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /357)

ਤਉ ਨਾਨਕ ਕੰਤੈ ਮਨਿ ਭਾਵੈ ॥ ਛੋਡਿ ਵਡਾਈ ਅਪਣੇ ਖਸਮ ਸਮਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥26॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /357)

ਸਹੁ ਮੇਰਾ ਏਕੁ ਦੂਜਾ ਨਹੀ ਕੋਈ ॥ ਨਦਰਿ ਕਰੇ ਮੇਲਾਵਾ ਹੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /357)

ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬ ਹਉ ਕੀਤਾ ਤੇਰਾ ॥ ਜਾਂ ਤੂੰ ਦੇਹਿ ਜਪੀ ਨਾਉ ਤੇਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /357)

ਮਨ ਏਕੁ ਨ ਚੇਤਸਿ ਮੂੜ ਮਨਾ ॥ ਹਰਿ ਬਿਸਰਤ ਤੇਰੇ ਗੁਣ ਗਲਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /357)

ਜੈ ਘਰਿ ਕਰਤੇ ਕੀਰਤਿ ਹੋਇ ॥ ਸੋ ਘਰੁ ਰਾਖੁ ਵਡਾਈ ਤੋਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /357)

ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮ ਬਿਨਾ ਜਗੁ ਧੰਧਾ ॥ ਜੇ ਬਹੁਤਾ ਸਮਝਾਈਐ ਭੋਲਾ ਭੀ ਸੋ ਅੰਧੋ ਅੰਧਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /358)

ਲੋਕਾ ਮਤ ਕੋ ਫਕੜਿ ਪਾਇ ॥ ਲਖ ਮੜਿਆ ਕਰਿ ਏਕਠੇ ਏਕ ਰਤੀ ਲੇ ਭਾਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /358)

ਤਉ ਕਾਰਣਿ ਸਾਹਿਬਾ ਰੰਗਿ ਰਤੇ ॥ ਤੇਰੇ ਨਾਮ ਅਨੇਕਾ ਰੂਪ ਅਨੰਤਾ ਕਹਣੁ ਨ ਜਾਹੀ ਤੇਰੇ ਗੁਣ ਕੇਤੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /358)

ਮਨੁ ਮੇਰਾ ਦਇਆਲ ਸੇਤੀ ਥਿਰੁ ਨ ਰਹੈ ॥ ਲੋਭੀ ਕਪਟੀ ਪਾਪੀ ਪਾਖੰਡੀ ਮਾਇਆ ਅਧਿਕ ਲਗੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /359)

ਲਾਲ ਬਹੁ ਗੁਣਿ ਕਾਮਣਿ ਮੋਹੀ ॥ ਤੇਰੇ ਗੁਣ ਹੋਹਿ ਨ ਅਵਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /359)

ਤੇਰਾ ਹੁਕਮੁ ਭਲਾ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ॥ ਨਾਨਕ ਤਾ ਕਉ ਮਿਲੈ ਵਡਾਈ ਸਾਚੇ ਨਾਮਿ ਸਮਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /359)

ਬਾਬਾ ਜੁਗਤਾ ਜੀਉ ਜੁਗਹ ਜੁਗ ਜੋਗੀ ਪਰਮ ਤੰਤ ਮਹਿ ਜੋਗੰ ॥ ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਨਾਮੁ ਨਿਰੰਜਨ ਪਾਇਆ ਗਿਆਨ ਕਾਇਆ ਰਸ ਭੋਗੰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /360)

ਬਾਬਾ ਮਨੁ ਮਤਵਾਰੋ ਨਾਮ ਰਸੁ ਪੀਵੈ ਸਹਜ ਰੰਗ ਰਚਿ ਰਹਿਆ ॥ ਅਹਿਨਿਸਿ ਬਨੀ ਪ੍ਰੇਮ ਲਿਵ ਲਾਗੀ ਸਬਦੁ ਅਨਾਹਦ ਗਹਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /360)

ਕਰਤਾ ਤੂੰ ਸਭਨਾ ਕਾ ਸੋਈ ॥ ਜੇ ਸਕਤਾ ਸਕਤੇ ਕਉ ਮਾਰੇ ਤਾ ਮਨਿ ਰੋਸੁ ਨ ਹੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /360)

ਗੁਰ ਕੈ ਦਰਸਨਿ ਮੁਕਤਿ ਗਤਿ ਹੋਇ ॥ ਸਾਚਾ ਆਪਿ ਵਸੈ ਮਨਿ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/361)

ਗੁਣ ਸੰਗ੍ਰਹੁ ਵਿਚਹੁ ਅਉਗੁਣ ਜਾਹਿ ॥ ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਸਮਾਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/361)

ਹਰਿ ਕੀ ਕੀਮਤਿ ਕਿਨ ਬਿਧਿ ਹੋਇ ॥ ਹਰਿ ਅਪਰੰਪਰੁ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰੁ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ ਮਿਲੈ ਜਨੁ ਕੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/361)

ਜੋ ਮਨਿ ਰਾਤੇ ਹਰਿ ਰੰਗੁ ਲਾਇ ॥ ਤਿਨ ਕਾ ਜਨਮ ਮਰਣ ਦੁਖੁ ਲਾਥਾ ਤੇ ਹਰਿ ਦਰਗਹ ਮਿਲੇ ਸੁਭਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/362)

ਮੂਲਿ ਲਾਗੇ ਸੇ ਜਨ ਪਰਵਾਣੁ ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਜਪਿ ਹਿਰਦੈ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਹਰਿ ਏਕੋ ਜਾਣੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/362)

ਮਰੁ ਮੁਇਆ ਸਬਦੇ ਮਰਿ ਜਾਇ ॥ ਉਸਤਤਿ ਨਿੰਦਾ ਗੁਰਿ ਸਮ ਜਾਣਾਈ ਇਸੁ ਜੁਗ ਮਹਿ ਲਾਹਾ ਹਰਿ ਜਪਿ ਲੈ ਜਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/362)

ਸੋ ਲਾਲਾ ਜੀਵਤੁ ਮਰੈ ॥ ਸੋਗੁ ਹਰਖੁ ਦੁਇ ਸਮ ਕਰਿ ਜਾਣੈ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਸਬਦਿ ਉਧਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/363)

ਦੋਹਾਗਣੀ ਕਾ ਮਨ ਦੇਖੁ ਸੀਗਾਰੁ ॥ ਪੁਤ੍ਰ ਕਲਤਿ ਧਨਿ ਮਾਇਆ ਚਿਤੁ ਲਾਏ ਝੂਠੁ ਮੋਹੁ ਪਾਖੰਡ ਵਿਕਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/363)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਹਰਿ ਜਪਿ ਸਦਾ ਧਿਆਇ ॥ ਸਦਾ ਅਨੰਦੁ ਹੋਵੈ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ ਜੋ ਇਛੈ ਸੋਈ ਫਲੁ ਪਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/363)

ਗਿਆਨ ਰਤਨਿ ਸਭ ਸੋਝੀ ਹੋਇ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਅਗਿਆਨੁ ਬਿਨਾਸੈ ਅਨਦਿਨੁ ਜਾਗੈ ਵੇਖੈ ਸਚੁ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/364)

ਜਿਨ੍ ਕਉ ਨਾਮੁ ਲਿਖਿਆ ਧੁਰਿ ਲੇਖੁ ॥ ਤੇ ਅਨਦਿਨੁ ਨਾਮੁ ਸਦਾ ਧਿਆਵਹਿ ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਤੇ ਭਗਤਿ ਵਿਸੇਖੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/364)

ਗੁਰਮੁਖਿ ਭਗਤਿ ਘਟਿ ਚਾਨਣੁ ਹੋਇ ॥ ਆਪੁ ਪਛਾਣਿ ਮਿਲੈ ਪ੍ਰਭੁ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/364)

ਮੈ ਸਹੁ ਦਾਤਾ ਏਕੁ ਹੈ ਅਵਰੁ ਨਾਹੀ ਕੋਈ ॥ ਗੁਰ ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਮਨਿ ਵਸੈ ਤਾ ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਹੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/365)

ਤੂੰ ਕਰਤਾ ਸਚਿਆਰੁ ਮੈਡਾ ਸਾਂਈ ॥ ਜੋ ਤਉ ਭਾਵੈ ਸੋਈ ਥੀਸੀ ਜੋ ਤੂੰ ਦੇਹਿ ਸੋਈ ਹਉ ਪਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੪/365)

ਹਮ ਹਰਿ ਸਿਉ ਧੜਾ ਕੀਆ ਮੇਰੀ ਹਰਿ ਟੇਕ ॥ ਮੈ ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਪਖੁ ਧੜਾ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਈ ਹਉ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵਾ ਅਸੰਖ ਅਨੇਕ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੪/366)

ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਸੁਨਹੁ ਮੇਰੀ ਭੈਨਾ ॥ ਏਕੋ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਘਟ ਅੰਤਰਿ ਮੁਖਿ ਬੋਲਹੁ ਗੁਰ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਬੈਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੪/366)

ਨਾਮੁ ਜਪਹੁ ਮੇਰੇ ਸਾਜਨ ਸੈਨਾ ॥ ਨਾਮ ਬਿਨਾ ਮੈ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਈ ਵਡੈ ਭਾਗਿ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹਰਿ ਲੈਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੪/366)

ਜਪਿ ਜਪਿ ਨਾਮੁ ਮਨਿ ਭਇਆ ਅਨੰਦਾ ॥ ਸਤਿ ਸਤਿ ਸਤਿਗੁਰਿ ਨਾਮੁ ਦਿੜਾਇਆ ਰਸਿ ਗਾਏ ਗੁਣ ਪਰਮਾਨੰਦਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੪/367)

ਨਾਮੁ ਜਪਹੁ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਰਗਾਸਾ ॥ ਨਾਮ ਬਿਨਾ ਮੈ ਧਰ ਨਹੀ ਕਾਈ ਨਾਮੁ ਰਵਿਆ ਸਭ ਸਾਸ ਗਿਰਾਸਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੪/367)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਪਿ ਅਨਤ ਤਰੰਗਾ ॥ ਜਪਿ ਜਪਿ ਨਾਮੁ ਗੁਰਮਤਿ ਸਾਲਾਹੀ ਮਾਰਿਆ ਕਾਲੁ ਜਮਕੰਕਰ ਭੁਇਅੰਗਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੪/367)

ਨਾਮੁ ਜਪਹੁ ਮੇਰੇ ਗੁਰਸਿਖ ਮੀਤਾ ॥ ਨਾਮੁ ਜਪਹੁ ਨਾਮੇ ਸੁਖੁ ਪਾਵਹੁ ਨਾਮੁ ਰਖਹੁ ਗੁਰਮਤਿ ਮਨਿ ਚੀਤਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੪/367)

ਜੋਗੀ ਹਰਿ ਦੇਹੁ ਮਤੀ ਉਪਦੇਸੁ ॥ ਜੁਗੁ ਜੁਗੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਏਕੋ ਵਰਤੈ ਤਿਸੁ ਆਗੈ ਹਮ ਆਦੇਸੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੪/368)

ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਐਸੀ ਭਗਤਿ ਬਨਿ ਆਈ ॥ ਹਉ ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਖਿਨੁ ਪਲੁ ਰਹਿ ਨ ਸਕਉ ਜੈਸੇ ਜਲ ਬਿਨੁ ਮੀਨੁ ਮਰਿ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੪/368)

ਹਰਿ ਜਨ ਨਾਚਹੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਧਿਆਇ ॥ ਐਸੇ ਸੰਤ ਮਿਲਹਿ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ਹਮ ਜਨ ਕੇ ਧੋਵਹ ਪਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੪/368)

ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਸਾਬਾਸਿ ਚਲਣੁ ਜਾਣਿਆ ॥ ਲਾਹਾ ਨਾਮੁ ਸੁ ਸਾਰੁ ਸਬਦਿ ਸਮਾਣਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੪/369)

ਜਿਨ੍ ਧੁਰਿ ਲਿਖਿਆ ਲੇਖੁ ਤਿਨ੍ੀ ਨਾਮੁ ਕਮਾਇਆ ॥ ਦਰਿ ਸਚੈ ਸਚਿਆਰ ਮਹਲਿ ਬੁਲਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੪/369)

ਹਉ ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਕੀਰਤਨੁ ਕਰਉ ॥ ਸਤਿਗੁਰਿ ਮੋ ਕਉ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਬਤਾਇਆ ਹਉ ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਖਿਨੁ ਪਲੁ ਰਹਿ ਨ ਸਕਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੪/369)

ਮਾਈ ਮੋਰੋ ਪ੍ਰੀਤਮੁ ਰਾਮੁ ਬਤਾਵਹੁ ਰੀ ਮਾਈ ॥ ਹਉ ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਖਿਨੁ ਪਲੁ ਰਹਿ ਨ ਸਕਉ ਜੈਸੇ ਕਰਹਲੁ ਬੇਲਿ ਰੀਝਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੪/369)

ਐਸਾ ਦੇਖਿ ਬਿਮੋਹਿਤ ਹੋਏ ॥ ਸਾਧਿਕ ਸਿਧ ਸੁਰਦੇਵ ਮਨੁਖਾ ਬਿਨੁ ਸਾਧੂ ਸਭਿ ਧ੍ਰੋਹਨਿ ਧ੍ਰੋਹੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/370)

ਸੁਨਹੁ ਲੋਕਾ ਮੈ ਪ੍ਰੇਮ ਰਸੁ ਪਾਇਆ ॥ ਦੁਰਜਨ ਮਾਰੇ ਵੈਰੀ ਸੰਘਾਰੇ ਸਤਿਗੁਰਿ ਮੋ ਕਉ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਦਿਵਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/370)

ਸੁਕਰਣੀ ਕਾਮਣਿ ਗੁਰ ਮਿਲਿ ਹਮ ਪਾਈ ॥ ਜਜਿ ਕਾਜਿ ਪਰਥਾਇ ਸੁਹਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/371)

ਘਰ ਕੀ ਨਾਇਕਿ ਘਰ ਵਾਸੁ ਨ ਦੇਵੈ ॥ ਜਤਨ ਕਰਉ ਉਰਝਾਇ ਪਰੇਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/371)

ਘਰੁ ਮੇਰਾ ਇਹ ਨਾਇਕਿ ਹਮਾਰੀ ॥ ਇਹ ਆਮਰਿ ਹਮ ਗੁਰਿ ਕੀਏ ਦਰਬਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥4॥4॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/371)

ਮਹਾ ਅਨੰਦ ਅਚਿੰਤ ਸਹਜਾਇਆ ॥ ਦੁਸਮਨ ਦੂਤ ਮੁਏ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/371)

ਸਾਹ ਵਾਪਾਰੀ ਦੁਆਰੈ ਆਏ ॥ ਵਖਰੁ ਕਾਢਹੁ ਸਉਦਾ ਕਰਾਏ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/372)

ਸੁਨਿਬੋ ਸਖੀ ਕੰਤਿ ਹਮਾਰੋ ਕੀਅਲੋ ਖਸਮਾਨਾ ॥ ਕਰੁ ਮਸਤਕਿ ਧਾਰਿ ਰਾਖਿਓ ਕਰਿ ਅਪੁਨਾ ਕਿਆ ਜਾਨੈ ਇਹੁ ਲੋਕੁ ਅਜਾਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/372)

ਐਸੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਡੂਬੇ ਭਾਈ ॥ ਨਿਰਾਪਰਾਧ ਚਿਤਵਹਿ ਬੁਰਿਆਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/372)

ਤਪਤਿ ਬੁਝੀ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਮਾਇ ॥ ਬਿਨਸਿ ਗਇਓ ਤਾਪ ਸਭ ਸਹਸਾ ਗੁਰੁ ਸੀਤਲੁ ਮਿਲਿਓ ਸਹਜਿ ਸੁਭਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/373)

ਅਰੜਾਵੈ ਬਿਲਲਾਵੈ ਨਿੰਦਕੁ ॥ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਪਰਮੇਸਰੁ ਬਿਸਰਿਆ ਅਪਣਾ ਕੀਤਾ ਪਾਵੈ ਨਿੰਦਕੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/373)

ਮਾਈ ਕਹਾ ਕਰਉ ਇਹੁ ਮਨੁ ਨ ਧੀਰੈ ॥ ਪਿ੍ਰਅ ਪ੍ਰੀਤਮ ਬੈਰਾਗੁ ਹਿਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/373)

ਸੋਹਨੀ ਸਰੂਪਿ ਸੁਜਾਣਿ ਬਿਚਖਨਿ ॥ ਅਤਿ ਗਰਬੈ ਮੋਹਿ ਫਾਕੀ ਤੂੰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/374)

ਸਭਿ ਰੂਪ ਸਭਿ ਸੁਖ ਬਨੇ ਸੁਹਾਗਨਿ ॥ ਅਤਿ ਸੁੰਦਰਿ ਬਿਚਖਨਿ ਤੂੰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥12॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/374)

ਜੀਵਤ ਮੁਏ ਮੁਏ ਸੇ ਜੀਵੇ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਅਵਖਧੁ ਮੁਖਿ ਪਾਇਆ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਰਸੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪੀਵੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/374)

ਮੂਲੁ ਸਮਾਲਹੁ ਅਚੇਤ ਗਵਾਰਾ ॥ ਇਤਨੇ ਕਉ ਤੁਮ੍ ਕਿਆ ਗਰਬੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/374)

ਇਕੁ ਪਲੁ ਦਿਨਸੁ ਮੋ ਕਉ ਕਬਹੁ ਨ ਬਿਹਾਵੈ ॥ ਦਰਸਨ ਕੀ ਮਨਿ ਆਸ ਘਨੇਰੀ ਕੋਈ ਐਸਾ ਸੰਤੁ ਮੋ ਕਉ ਪਿਰਹਿ ਮਿਲਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/375)

ਹਰਿ ਮੇਰਾ ਸਾਥੀ ਸੰਗਿ ਸਖਾਈ ॥ ਦੁਖਿ ਸੁਖਿ ਸਿਮਰੀ ਤਹ ਮਉਜੂਦੁ ਜਮੁ ਬਪੁਰਾ ਮੋ ਕਉ ਕਹਾ ਡਰਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/375)

ਮਨ ਕਿਉ ਬੈਰਾਗੁ ਕਰਹਿਗਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਮੇਰਾ ਪੂਰਾ ॥ ਮਨਸਾ ਕਾ ਦਾਤਾ ਸਭ ਸੁਖ ਨਿਧਾਨੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰਿ ਸਦ ਹੀ ਭਰਪੂਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/375)

ਐਸਾ ਹਰਿ ਧਨੁ ਸੰਚੀਐ ਭਾਈ ॥ ਭਾਹਿ ਨ ਜਾਲੈ ਜਲਿ ਨਹੀ ਡੂਬੈ ਸੰਗੁ ਛੋਡਿ ਕਰਿ ਕਤਹੁ ਨ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/375)

ਜੋ ਜਨਮੈ ਸੋ ਜਾਨਹੁ ਮੂਆ ॥ ਗੋਵਿੰਦ ਭਗਤੁ ਅਸਥਿਰੁ ਹੈ ਥੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/375)

ਤੂੰ ਮੇਰੋ ਪਿਆਰੋ ਤਾ ਕੈਸੀ ਭੂਖਾ ॥ ਤੂੰ ਮਨਿ ਵਸਿਆ ਲਗੈ ਨ ਦੂਖਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/376)

ਕਰ੍ਹੈ ਨ ਝੁਰੈ ਨਾ ਮਨੁ ਰੋਵਨਹਾਰਾ ॥ ਅਵਿਨਾਸੀ ਅਵਿਗਤੁ ਅਗੋਚਰੁ ਸਦਾ ਸਲਾਮਤਿ ਖਸਮੁ ਹਮਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/376)

ਸੁਨੀ ਨ ਜਾਈ ਸਚੁ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਕਾਥਾ ॥ ਰਾਰਿ ਕਰਤ ਝੂਠੀ ਲਗਿ ਗਾਥਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/376)

ਬਿਨੁ ਹਰਿ ਨਾਮ ਅਵਰੁ ਸਭੁ ਥੋਰਾ ॥ ਤਿ੍ਰਪਤਿ ਅਘਾਵੈ ਹਰਿ ਦਰਸਨਿ ਮਨੁ ਮੋਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/376)

ਪੂਰ ਸਮਗ੍ਰੀ ਪੂਰੇ ਠਾਕੁਰ ਕੀ ॥ ਭਰਿਪੁਰਿ ਧਾਰਿ ਰਹੀ ਸੋਭ ਜਾ ਕੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/376)

ਊਤਮ ਮਤਿ ਮੇਰੈ ਰਿਦੈ ਤੂੰ ਆਉ ॥ ਧਿਆਵਉ ਗਾਵਉ ਗੁਣ ਗੋਵਿੰਦਾ ਅਤਿ ਪ੍ਰੀਤਮ ਮੋਹਿ ਲਾਗੈ ਨਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/377)

ਐਸੀ ਗੁਰਮਤਿ ਪਾਈਅਲੇ ॥ ਬੂਡਤ ਘੋਰ ਅੰਧ ਕੂਪ ਮਹਿ ਨਿਕਸਿਓ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/377)

ਹਰਿ ਰਸੁ ਪੀਵੈ ਅਲਮਸਤੁ ਮਤਵਾਰਾ ॥ ਆਨ ਰਸਾ ਸਭਿ ਹੋਛੇ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/377)

ਸੁਣਿ ਸੁੰਦਰਿ ਸਾਧੂ ਬਚਨ ਉਧਾਰੀ ॥ ਦੂਖ ਭੂਖ ਮਿਟੈ ਤੇਰੋ ਸਹਸਾ ਸੁਖ ਪਾਵਹਿ ਤੂੰ ਸੁਖਮਨਿ ਨਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/377)

ਸਰੰਜਾਮਿ ਲਾਗੁ ਭਵਜਲ ਤਰਨ ਕੈ ॥ ਜਨਮੁ ਬਿ੍ਰਥਾ ਜਾਤ ਰੰਗਿ ਮਾਇਆ ਕੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/378)

ਤੁਮਰੀ ਓਟ ਤੁਮਾਰੀ ਆਸਾ ॥ ਬੈਠਤ ਊਠਤ ਸੋਵਤ ਜਾਗਤ ਵਿਸਰੁ ਨਾਹੀ ਤੂੰ ਸਾਸ ਗਿਰਾਸਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/378)

ਹਰਿ ਜਨ ਲੀਨੇ ਪ੍ਰਭੂ ਛਡਾਇ ॥ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿਉ ਮੇਰੋ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ ਤਾਪੁ ਮੁਆ ਬਿਖੁ ਖਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/378)

ਤਾਪੁ ਗਇਆ ਬਚਨਿ ਗੁਰ ਪੂਰੇ ॥ ਅਨਦੁ ਭਇਆ ਸਭਿ ਮਿਟੇ ਵਿਸੂਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/378)

ਠੰਢੀ ਤਾਤੀ ਮਿਟੀ ਖਾਈ ॥ ਓਹੁ ਨ ਬਾਲਾ ਬੂਢਾ ਭਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/378)

ਰਾਮ ਨਾਮ ਨਿਤਿ ਜਪਿ ਮਨ ਮੇਰੇ ॥ ਸੀਤਲ ਸਾਂਤਿ ਸਦਾ ਸੁਖ ਪਾਵਹਿ ਕਿਲਵਿਖ ਜਾਹਿ ਸਭੇ ਮਨ ਤੇਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/378)

ਜਾ ਕਾ ਹਰਿ ਸੁਆਮੀ ਪ੍ਰਭੁ ਬੇਲੀ ॥ ਪੀੜ ਗਈ ਫਿਰਿ ਨਹੀ ਦੁਹੇਲੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/379)

ਜਨਮ ਮਰਨ ਚੂਕੇ ਸਭਿ ਭਾਰੇ ॥ ਮਿਲਤ ਸੰਗਿ ਭਇਓ ਮਨੁ ਨਿਰਮਲੁ ਗੁਰਿ ਪੂਰੈ ਲੈ ਖਿਨ ਮਹਿ ਤਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/379)

ਮੇਰੇ ਸਤਿਗੁਰ ਅਪਨੇ ਬਾਲਿਕ ਰਾਖਹੁ ਲੀਲਾ ਧਾਰਿ ॥ ਦੇਹੁ ਸੁਮਤਿ ਸਦਾ ਗੁਣ ਗਾਵਾ ਮੇਰੇ ਠਾਕੁਰ ਅਗਮ ਅਪਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/379)

ਕਾਹੇ ਏਕ ਬਿਨਾ ਚਿਤੁ ਲਾਈਐ ॥ ਊਠਤ ਬੈਠਤ ਸੋਵਤ ਜਾਗਤ ਸਦਾ ਸਦਾ ਹਰਿ ਧਿਆਈਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/379)

ਤੇਰੇ ਜਨ ਰਸਕਿ ਰਸਕਿ ਗੁਣ ਗਾਵਹਿ ॥ ਮਸਲਤਿ ਮਤਾ ਸਿਆਣਪ ਜਨ ਕੀ ਜੋ ਤੂੰ ਕਰਹਿ ਕਰਾਵਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/380)

ਨਿੰਦਕਿ ਅਹਿਲਾ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇਆ ॥ ਪਹੁਚਿ ਨ ਸਾਕੈ ਕਾਹੂ ਬਾਤੈ ਆਗੈ ਠਉਰ ਨ ਪਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/380)

ਗੋਵਿੰਦ ਭਜਨ ਕੀ ਮਤਿ ਹੈ ਹੋਰਾ ॥ ਵਰਮੀ ਮਾਰੀ ਸਾਪੁ ਨ ਮਰਈ ਨਾਮੁ ਨ ਸੁਨਈ ਡੋਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/381)

ਤੇਰਾ ਜਨੁ ਨਿਰਤਿ ਕਰੇ ਗੁਨ ਗਾਵੈ ॥ ਰਬਾਬੁ ਪਖਾਵਜ ਤਾਲ ਘੁੰਘਰੂ ਅਨਹਦ ਸਬਦੁ ਵਜਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/381)

ਘਰ ਕੀ ਬਿਲਾਈ ਅਵਰ ਸਿਖਾਈ ਮੂਸਾ ਦੇਖਿ ਡਰਾਈ ਰੇ ॥ ਅਜ ਕੈ ਵਸਿ ਗੁਰਿ ਕੀਨੋ ਕੇਹਰਿ ਕੂਕਰ ਤਿਨਹਿ ਲਗਾਈ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/381)

ਗੁਰਸਿਖ ਰਾਖੇ ਗੁਰ ਗੋਪਾਲਿ ॥ ਕਾਢਿ ਲੀਏ ਮਹਾ ਭਵਜਲ ਤੇ ਅਪਨੀ ਨਦਰਿ ਨਿਹਾਲਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/382)

ਬਾਬਾ ਬਿਖੁ ਦੇਖਿਆ ਸੰਸਾਰੁ ॥ ਰਖਿਆ ਕਰਹੁ ਗੁਸਾਈ ਮੇਰੇ ਮੈ ਨਾਮੁ ਤੇਰਾ ਆਧਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/382)

ਦਰਸਨੁ ਪੇਖਤ ਮੈ ਜੀਓ ॥ ਸੁਨਿ ਕਰਿ ਬਚਨ ਤੁਮ੍ਾਰੇ ਸਤਿਗੁਰ ਮਨੁ ਤਨੁ ਮੇਰਾ ਠਾਰੁ ਥੀਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/382)

ਸਤਿਗੁਰੁ ਮੇਰਾ ਸਦਾ ਦਇਆਲਾ ਮੋਹਿ ਦੀਨ ਕਉ ਰਾਖਿ ਲੀਆ ॥ ਕਾਟਿਆ ਰੋਗੁ ਮਹਾ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ਹਰਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਦੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/383)

ਚੀਤਿ ਆਵੈ ਤਾਂ ਸਦਾ ਦਇਆਲਾ ਲੋਗਨ ਕਿਆ ਵੇਚਾਰੇ ॥ ਬੁਰਾ ਭਲਾ ਕਹੁ ਕਿਸ ਨੋ ਕਹੀਐ ਸਗਲੇ ਜੀਅ ਤੁਮ੍ਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/383)

ਮਿਲਉ ਪਰੀਤਮ ਸੁਆਮੀ ਅਪੁਨੇ ਸਗਲੇ ਦੂਖ ਹਰਉ ਰੇ ॥ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮੁ ਜਿਨਿ੍ ਰਿਦੈ ਅਰਾਧਿਆ ਤਾ ਕੈ ਸੰਗਿ ਤਰਉ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/383)

ਮੋਹ ਮਲਨ ਨੀਦ ਤੇ ਛੁਟਕੀ ਕਉਨੁ ਅਨੁਗ੍ਰਹੁ ਭਇਓ ਰੀ ॥ ਮਹਾ ਮੋਹਨੀ ਤੁਧੁ ਨ ਵਿਆਪੈ ਤੇਰਾ ਆਲਸੁ ਕਹਾ ਗਇਓ ਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/383)

ਕਵਨ ਬਨੀ ਰੀ ਤੇਰੀ ਲਾਲੀ ॥ ਕਵਨ ਰੰਗਿ ਤੂੰ ਭਈ ਗੁਲਾਲੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/384)

ਸੁਨਿ ਰੀ ਸਖੀ ਇਹ ਹਮਰੀ ਘਾਲ ॥ ਪ੍ਰਭ ਆਪਿ ਸੀਗਾਰਿ ਸਵਾਰਨਹਾਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥1॥52॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/384)

ਚੁਕਾ ਨਿਹੋਰਾ ਸਖੀ ਸਹੇਰੀ ॥ ਭਰਮੁ ਗਇਆ ਗੁਰਿ ਪਿਰ ਸੰਗਿ ਮੇਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/384)

ਬਾਹਰਿ ਸੂਤੁ ਸਗਲ ਸਿਉ ਮਉਲਾ ॥ ਅਲਿਪਤੁ ਰਹਉ ਜੈਸੇ ਜਲ ਮਹਿ ਕਉਲਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/384)

ਕਾਨ ਕੁੰਡਲੀਆ ਬਸਤ੍ਰ ਓਢਲੀਆ ॥ ਸੇਜ ਸੁਖਲੀਆ ਮਨਿ ਗਰਬਲੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/385)

ਐਸਾ ਕਰਹੁ ਬੀਚਾਰੁ ਗਿਆਨੀ ॥ ਜਾ ਤੇ ਪਾਈਐ ਪਦੁ ਨਿਰਬਾਨੀ ॥ ਆਸਿ ਪਾਸਿ ਬਿਖੂਆ ਕੇ ਕੁੰਟਾ ਬੀਚਿ ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਹੈ ਭਾਈ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/385)

ਸਰਬ ਸੁਖਾ ਬਨੇ ਤੇਰੈ ਓਲ੍ੈ ॥ ਭ੍ਰਮ ਕੇ ਪਰਦੇ ਸਤਿਗੁਰ ਖੋਲ੍ੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/385)

ਸੋ ਅਸਥਾਨੁ ਬਤਾਵਹੁ ਮੀਤਾ ॥ ਜਾ ਕੈ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕੀਰਤਨੁ ਨੀਤਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/385)

ਸਾਧਸੰਗਿ ਹਰਿ ਕੀਰਤਨੁ ਗਾਈਐ ॥ ਇਹੁ ਅਸਥਾਨੁ ਗੁਰੂ ਤੇ ਪਾਈਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥7॥58॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/385)

ਸਗਲ ਸੂਖ ਜਾਂ ਤੂੰ ਚਿਤਿ ਆਵੈਂ ॥ ਸੋ ਨਾਮੁ ਜਪੈ ਜੋ ਜਨੁ ਤੁਧੁ ਭਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/386)

ਸਦਾ ਚੇਰੇ ਗੋਵਿੰਦ ਗੋਸਾਈ ॥ ਤੁਮ੍ਰੀ ਕਿ੍ਰਪਾ ਤੇ ਤਿ੍ਰਪਤਿ ਅਘਾੲਂੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/386)

ਸ੍ਰਵਨ ਸੁਨੀਜੈ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਕਥਾ ॥ ਜਾਸੁ ਸੁਨੀ ਮਨਿ ਹੋਇ ਅਨੰਦਾ ਦੂਖ ਰੋਗ ਮਨ ਸਗਲੇ ਲਥਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/386)

ਅਨਦੁ ਕਰਹੁ ਪ੍ਰਭ ਕੇ ਗੁਨ ਗਾਵਹੁ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਅਪਨਾ ਸਦ ਸਦਾ ਮਨਾਵਹੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/386)

ਦਰਸਨੁ ਮਾਗਉ ਦੇਹਿ ਪਿਆਰੇ ॥ ਤੁਮਰੀ ਸੇਵਾ ਕਉਨ ਕਉਨ ਨ ਤਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/386)

ਰਾਮ ਰਾਮਾ ਰਾਮਾ ਗੁਨ ਗਾਵਉ ॥ ਸੰਤ ਪ੍ਰਤਾਪਿ ਸਾਧ ਕੈ ਸੰਗੇ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਉ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/387)

ਕਿਲਬਿਖ ਬਿਨਾਸੇ ਦੁਖ ਦਰਦ ਦੂਰਿ ॥ ਭਏ ਪੁਨੀਤ ਸੰਤਨ ਕੀ ਧੂਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/387)

ਸੂਖ ਸਹਜ ਆਨੰਦੁ ਘਨਾ ॥ ਗੁਰ ਸੇਵਾ ਤੇ ਭਏ ਮਨ ਨਿਰਮਲ ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਸੁਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/387)

ਜਾਗੁ ਰੇ ਮਨ ਜਾਗਨਹਾਰੇ ॥ ਬਿਨੁ ਹਰਿ ਅਵਰੁ ਨ ਆਵਸਿ ਕਾਮਾ ਝੂਠਾ ਮੋਹੁ ਮਿਥਿਆ ਪਸਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/387)

ਜਤ ਕਤ ਪੇਖਉ ਏਕੈ ਓਹੀ ॥ ਘਟ ਘਟ ਅੰਤਰਿ ਆਪੇ ਸੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/387)

ਮੈ ਨਿਰਗੁਨ ਗੁਣੁ ਨਾਹੀ ਕੋਇ ॥ ਕਰਨ ਕਰਾਵਨਹਾਰ ਪ੍ਰਭ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/388)

ਕਰਉ ਬੇਨਤੀ ਸਤਿਗੁਰ ਅਪੁਨੀ ॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਰਾਖਹੁ ਸਰਣਾਈ ਮੋ ਕਉ ਦੇਹੁ ਹਰੇ ਹਰਿ ਜਪਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/388)

ਹਰਿ ਕਾ ਸੇਵਕੁ ਸਦ ਹੀ ਮੁਕਤਾ ॥ ਜੋ ਕਿਛੁ ਕਰੈ ਸੋਈ ਭਲ ਜਨ ਕੈ ਅਤਿ ਨਿਰਮਲ ਦਾਸ ਕੀ ਜੁਗਤਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/388)

ਸੁਨਿ ਸੁਨਿ ਜੀਵਾ ਸੋਇ ਤੁਮ੍ਾਰੀ ॥ ਮੋਹਿ ਨਿਰਗੁਨ ਕਉ ਲੇਹੁ ਉਧਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/388)

ਸੋਇ ਰਹੇ ਮਾਇਆ ਮਦ ਮਾਤੇ ॥ ਜਾਗਤ ਭਗਤ ਸਿਮਰਤ ਹਰਿ ਰਾਤੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/388)

ਤੂੰ ਮੇਰਾ ਕਰਤਾ ਹਉ ਸੇਵਕੁ ਤੇਰਾ ॥ ਸਰਣਿ ਗਹੀ ਪ੍ਰਭ ਗੁਨੀ ਗਹੇਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/389)

ਕੋ ਮੂਆ ਕਾ ਕੈ ਘਰਿ ਗਾਵਨੁ ॥ ਕੋ ਰੋਵੈ ਕੋ ਹਸਿ ਹਸਿ ਪਾਵਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/389)

ਪਿ੍ਰਅ ਪ੍ਰੇਮ ਸਹਜਿ ਮਨਿ ਅਨਦੁ ਧਰਉ ਰੀ ॥ ਪ੍ਰਭ ਮਿਲਬੇ ਕੀ ਲਾਲਸਾ ਤਾ ਤੇ ਆਲਸੁ ਕਹਾ ਕਰਉ ਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/389)

ਤੂ ਚਿਤਿ ਆਵਹਿ ਤੇਰੀ ਮਇਆ ॥ ਸਿਮਰਤ ਨਾਮ ਸਗਲ ਰੋਗ ਖਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/389)

ਸੰਤ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਭਲੀ ਬਨੀ ॥ ਜਾ ਕੈ ਗਿ੍ਰਹਿ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਹੈ ਪੂਰਨੁ ਸੋ ਭੇਟਿਆ ਨਿਰਭੈ ਧਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/389)

ਕਛੂ ਨ ਥੋਰਾ ਹਰਿ ਭਗਤਨ ਕਉ ॥ ਖਾਤ ਖਰਚਤ ਬਿਲਛਤ ਦੇਵਨ ਕਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/390)

ਮਿਟਿ ਗਈ ਗਣਤ ਬਿਨਾਸਿਉ ਸੰਸਾ ॥ ਨਾਮਿ ਰਤੇ ਜਨ ਭਏ ਭਗਵੰਤਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/390)

ਸੋਚਤ ਸਾਚਤ ਰੈਨਿ ਬਿਹਾਨੀ ॥ ਅਨਿਕ ਰੰਗ ਮਾਇਆ ਕੇ ਚਿਤਵਤ ਕਬਹੂ ਨ ਸਿਮਰੈ ਸਾਰਿੰਗਪਾਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ – ਆਸਾ (ਮ: ੫/390)

ਤੇ ਬੈਰਾਗੀ ਕਹਾ ਸਮਾਏ ॥ ਤਿਸੁ ਬਿਨੁ ਤੁਹੀ ਦੁਹੇਰੀ ਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/390)

ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਊ ਮਾਰਨਵਾਰਾ ॥ ਜੀਅਉ ਹਮਾਰਾ ਜੀਉ ਦੇਨਹਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/391)

ਸਾਈ ਸੁਹਾਗਣਿ ਜੋ ਪ੍ਰਭ ਭਾਈ ॥ ਤਿਸ ਕੈ ਸੰਗਿ ਮਿਲਉ ਮੇਰੀ ਮਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/391)

ਸੁਨਹੁ ਮੀਤ ਐਸਾ ਪ੍ਰੇਮ ਪਿਆਰੁ ॥ ਜੀਅ ਪ੍ਰਾਨ ਘਟ ਘਟ ਆਧਾਰੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/391)

ਕਾਚ ਗਗਰੀਆ ਅੰਭ ਮਝਰੀਆ ॥ ਗਰਬਿ ਗਰਬਿ ਉਆਹੂ ਮਹਿ ਪਰੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/392)

ਜਗ ਮੋਹਨੀ ਹਮ ਤਿਆਗਿ ਗਵਾਈ ॥ ਨਿਰਗੁਨੁ ਮਿਲਿਓ ਵਜੀ ਵਧਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/392)

ਸੰਤ ਰਹਤ ਸੁਨਹੁ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥ ਉਆ ਕੀ ਮਹਿਮਾ ਕਥਨੁ ਨ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/392)

ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਓਇ ਆਨੰਦ ਪਾਵੈ ॥ ਜਿਸੁ ਸਿਮਰਤ ਮਨਿ ਹੋਇ ਪ੍ਰਗਾਸਾ ਤਾ ਕੀ ਗਤਿ ਮਿਤਿ ਕਹਨੁ ਨ ਜਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/393)

ਸਾਲਗਿਰਾਮੁ ਹਮਾਰੈ ਸੇਵਾ ॥ ਪੂਜਾ ਅਰਚਾ ਬੰਦਨ ਦੇਵਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/393)

ਸਤਿਗੁਰ ਪੂਰੈ ਸਾਚੁ ਕਹਿਆ ॥ ਨਾਮ ਤੇਰੇ ਕੀ ਮੁਕਤੇ ਬੀਥੀ ਜਮ ਕਾ ਮਾਰਗੁ ਦੂਰਿ ਰਹਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/393)

ਕਰਨ ਕਰਾਵਨ ਸਰਨਿ ਪਰਿਆ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਸਹਜ ਘਰੁ ਪਾਇਆ ਮਿਟਿਆ ਅੰਧੇਰਾ ਚੰਦੁ ਚੜਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/393)

ਗੁਰੁ ਮੇਰੈ ਸੰਗਿ ਸਦਾ ਹੈ ਨਾਲੇ ॥ ਸਿਮਰਿ ਸਿਮਰਿ ਤਿਸੁ ਸਦਾ ਸਮ੍ਾਲੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/394)

ਚਰਨ ਕਮਲ ਗੁਰਦੇਵ ਪਿਆਰੇ ॥ ਪੂਜਹਿ ਸੰਤ ਹਰਿ ਪ੍ਰੀਤਿ ਪਿਆਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/394)

ਭਲੋ ਭਇਓ ਪਿ੍ਰਅ ਕਹਿਆ ਮਾਨਿਆ ॥ ਸੂਖੁ ਸਹਜੁ ਇਸੁ ਘਰ ਕਾ ਜਾਨਿਆ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/394)

ਐਸੀ ਇਸਤ੍ਰੀ ਇਕ ਰਾਮਿ ਉਪਾਈ ॥ ਉਨਿ ਸਭੁ ਜਗੁ ਖਾਇਆ ਹਮ ਗੁਰਿ ਰਾਖੇ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/394)

ਸੰਤ ਤਿ੍ਰਪਤਾਸੇ ਹਰਿ ਹਰਿ ਧੵਾਇ ॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਅਪੁਨੈ ਨਾਇ ਲਾਏ ਸਰਬ ਸੂਖ ਪ੍ਰਭ ਤੁਮਰੀ ਰਜਾਇ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/395)

ਸੋਈ ਦਿਵਸੁ ਭਲਾ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥ ਹਰਿ ਗੁਨ ਗਾਇ ਪਰਮ ਗਤਿ ਪਾਈ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/395)

ਸਦਾ ਅਨੰਦ ਅਨੰਦੀ ਸਾਹਿਬੁ ਗੁਨ ਨਿਧਾਨ ਨਿਤ ਨਿਤ ਜਾਪੀਐ ॥ ਬਲਿਹਾਰੀ ਤਿਸੁ ਸੰਤ ਪਿਆਰੇ ਜਿਸੁ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਪ੍ਰਭੁ ਮਨਿ ਵਾਸੀਐ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/395)

ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਪਾਇਓ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥ ਰੋਗ ਸੋਗ ਸਭ ਦੂਖ ਬਿਨਾਸੇ ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਸਰਣਾਈ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/395)

ਜੰਮਿਆ ਪੂਤੁ ਭਗਤੁ ਗੋਵਿੰਦ ਕਾ ॥ ਪ੍ਰਗਟਿਆ ਸਭ ਮਹਿ ਲਿਖਿਆ ਧੁਰ ਕਾ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/396)

ਗੁਰੁ ਗੁਰੁ ਜਪੀ ਗੁਰੂ ਗੁਰੁ ਧਿਆਈ ॥ ਜੀਅ ਕੀ ਅਰਦਾਸਿ ਗੁਰੂ ਪਹਿ ਪਾਈ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/396)

ਮਾਣੁ ਨਿਮਾਣੇ ਤੂੰ ਧਣੀ ਤੇਰਾ ਭਰਵਾਸਾ ॥ ਬਿਨੁ ਸਾਚੇ ਅਨ ਟੇਕ ਹੈ ਸੋ ਜਾਣਹੁ ਕਾਚਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/396)

ਬਲਿਹਾਰੀ ਗੁਰ ਆਪਣੇ ਸਦ ਸਦ ਕੁਰਬਾਨਾ ॥ ਨਾਮੁ ਨ ਵਿਸਰਉ ਇਕੁ ਖਿਨੁ ਚਸਾ ਇਹੁ ਕੀਜੈ ਦਾਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/396)

ਹਉ ਵੰਞਾ ਕੁਰਬਾਣੁ ਸਾਈ ਆਪਣੇ ॥ ਹੋਵੈ ਅਨਦੁ ਘਣਾ ਮਨਿ ਤਨਿ ਜਾਪਣੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/397)

ਤੇਰੀ ਟੇਕ ਗੋਵਿੰਦ ਗੁਪਾਲ ਦਇਆਲ ਪ੍ਰਭ ॥ ਤੂੰ ਸਭਨਾ ਕੇ ਨਾਥ ਤੇਰੀ ਸਿ੍ਰਸਟਿ ਸਭ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/397)

ਆਠ ਪਹਰ ਸਾਲਾਹਿ ਸਿਰਜਨਹਾਰ ਤੂੰ ॥ ਜੀਵਾਂ ਤੇਰੀ ਦਾਤਿ ਕਿਰਪਾ ਕਰਹੁ ਮੂੰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/397)

ਮਨੁ ਤਨੁ ਹੋਇ ਨਿਹਾਲੁ ਤੁਮ੍ ਸੰਗਿ ਭੇਟਿਆ ॥ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ਜਨ ਪਰਸਾਦਿ ਦੁਖੁ ਸਭੁ ਮੇਟਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/397)

ਜਿਉ ਭਾਵੈ ਤਿਉ ਰਾਖੁ ਰਾਖਣਹਾਰਿਆ ॥ ਤੁਝ ਬਿਨੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਇ ਨਦਰਿ ਨਿਹਾਰਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/398)

ਬੋਹਿਥੜਾ ਹਰਿ ਚਰਣ ਮਨ ਚੜਿ ਲੰਘੀਐ ॥ ਆਠ ਪਹਰ ਗੁਣ ਗਾਇ ਸਾਧੂ ਸੰਗੀਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/398)

ਮੈ ਗਰੀਬ ਸਚੁ ਟੇਕ ਤੂੰ ਮੇਰੇ ਸਤਿਗੁਰ ਪੂਰੇ ॥ ਦੇਖਿ ਤੁਮ੍ਾਰਾ ਦਰਸਨੋ ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਧੀਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/398)

ਨਾਨਕ ਕਾ ਪ੍ਰਭੁ ਸੋਇ ਜਿਸ ਕਾ ਸਭੁ ਕੋਇ ॥ ਸਰਬ ਰਹਿਆ ਭਰਪੂਰਿ ਸਚਾ ਸਚੁ ਸੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/398)

ਆਵਹੁ ਸੰਤ ਮਿਲਾਹ ਹਰਿ ਕਥਾ ਕਹਾਣੀਆ ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਸਿਮਰਹ ਨਾਮੁ ਤਜਿ ਲਾਜ ਲੋਕਾਣੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/399)

ਤਤੁ ਵੀਚਾਰਹੁ ਸੰਤ ਜਨਹੁ ਤਾ ਤੇ ਬਿਘਨੁ ਨ ਲਾਗੈ ॥ ਖੀਨ ਭਏ ਸਭਿ ਤਸਕਰਾ ਗੁਰਮੁਖਿ ਜਨੁ ਜਾਗੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/399)

ਪਾਇ ਪਰਹ ਸਤਿਗੁਰੂ ਕੈ ਜਿਨਿ ਭਰਮੁ ਬਿਦਾਰਿਆ ॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਪ੍ਰਭਿ ਆਪਣੀ ਸਚੁ ਸਾਜਿ ਸਵਾਰਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/399)

ਹਮ ਚਾਕਰ ਗੋਬਿੰਦ ਕੇ ਠਾਕੁਰੁ ਮੇਰਾ ਭਾਰਾ ॥ ਕਰਨ ਕਰਾਵਨ ਸਗਲ ਬਿਧਿ ਸੋ ਸਤਿਗੁਰੂ ਹਮਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/399)

ਜੀਅ ਪ੍ਰਾਨ ਮੇਰਾ ਧਨੋ ਸਾਹਿਬ ਕੀ ਮਨੀਆ ॥ ਨਾਮਿ ਜਿਸੈ ਕੈ ਊਜਲੀ ਤਿਸੁ ਦਾਸੀ ਗਨੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/400)

ਇਹੁ ਮਨੁ ਸੁੰਦਰਿ ਆਪਣਾ ਹਰਿ ਨਾਮਿ ਮਜੀਠੈ ਰੰਗਿ ਰੀ ॥ ਤਿਆਗਿ ਸਿਆਣਪ ਚਾਤੁਰੀ ਤੂੰ ਜਾਣੁ ਗੁਪਾਲਹਿ ਸੰਗਿ ਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/400)

ਓਇ ਬਿਖਾਦੀ ਦੋਖੀਆ ਤੇ ਗੁਰ ਤੇ ਹੂਟੇ ॥ ਹਮ ਛੂਟੇ ਅਬ ਉਨ੍ਾ ਤੇ ਓਇ ਹਮ ਤੇ ਛੂਟੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/400)

ਬਲਿਹਾਰੀ ਗੁਰ ਆਪਣੇ ਸਦ ਸਦ ਬਲਿ ਜਾਉ ॥ ਗੁਰੂ ਵਿਟਹੁ ਹਉ ਵਾਰਿਆ ਜਿਸੁ ਮਿਲਿ ਸਚੁ ਸੁਆਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/401)

ਹਉ ਮਾਗਉ ਆਨ ਲਜਾਵਉ ॥ ਸਗਲ ਛਤ੍ਰਪਤਿ ਏਕੋ ਠਾਕੁਰੁ ਕਉਨੁ ਸਮਸਰਿ ਲਾਵਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/401)

ਅਵਰ ਬਿਸਾਰੀ ਬਿਸਾਰੀ ॥ ਨਾਮ ਦਾਨੁ ਗੁਰਿ ਪੂਰੈ ਦੀਓ ਮੈ ਏਹੋ ਆਧਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/401)

ਰੇ ਮਨ ਕਿਆ ਕਰਹਿ ਹੈ ਹਾ ਹਾ ॥ ਦਿ੍ਰਸਟਿ ਦੇਖੁ ਜੈਸੇ ਹਰਿਚੰਦਉਰੀ ਇਕੁ ਰਾਮ ਭਜਨੁ ਲੈ ਲਾਹਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/402)

ਜਉ ਕਿਰਪਾ ਗੋਬਿੰਦ ਭਈ ॥ ਸੁਖ ਸੰਪਤਿ ਹਰਿ ਨਾਮ ਫਲ ਪਾਏ ਸਤਿਗੁਰ ਮਿਲਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/402)

ਸਤਿਗੁਰ ਤੇਰੀ ਆਸਾਇਆ ॥ ਪਤਿਤ ਪਾਵਨੁ ਤੇਰੋ ਨਾਮੁ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਮੈ ਏਹਾ ਓਟਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/402)

ਮਨ ਬੈਰਾਗੀ ਕਿਉ ਨ ਅਰਾਧੇ ॥ ਕਾਚ ਕੋਠਰੀ ਮਾਹਿ ਤੂੰ ਬਸਤਾ ਸੰਗਿ ਸਗਲ ਬਿਖੈ ਕੀ ਬਿਆਧੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/402)

ਇਉ ਜਪਿਓ ਭਾਈ ਪੁਰਖੁ ਬਿਧਾਤੇ ॥ ਭਇਓ ਕ੍ਰਿਪਾਲੁ ਦੀਨ ਦੁਖ ਭੰਜਨੁ ਜਨਮ ਮਰਣ ਦੁਖ ਲਾਥੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ਦੂਜਾ ॥4॥4॥126॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/403)

ਅੰਧੇ ਚੇਤਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਰਾਇਆ ॥ ਤੇਰਾ ਸੋ ਦਿਨੁ ਨੇੜੈ ਆਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/403)

ਪ੍ਰਭ ਮੇਰੇ ਸਭ ਬਿਧਿ ਆਗੈ ਜਾਨੀ ॥ ਭ੍ਰਮ ਕੇ ਮੂਸੇ ਤੂੰ ਰਾਖਤ ਪਰਦਾ ਪਾਛੈ ਜੀਅ ਕੀ ਮਾਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/403)

ਸੇਵਕ ਕਉ ਨਿਕਟੀ ਹੋਇ ਦਿਖਾਵੈ ॥ ਜੋ ਜੋ ਕਹੈ ਠਾਕੁਰ ਪਹਿ ਸੇਵਕੁ ਤਤਕਾਲ ਹੋਇ ਆਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/403)

ਸਾਜਨ ਸੰਤ ਹਮਾਰੇ ਮੀਤਾ ਬਿਨੁ ਹਰਿ ਹਰਿ ਆਨੀਤਾ ਰੇ ॥ ਸਾਧਸੰਗਿ ਮਿਲਿ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਏ ਇਹੁ ਜਨਮੁ ਪਦਾਰਥੁ ਜੀਤਾ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/404)

ਹਮਰਾ ਠਾਕੁਰੁ ਸਭ ਤੇ ਊਚਾ ਰੈਣਿ ਦਿਨਸੁ ਤਿਸੁ ਗਾਵਉ ਰੇ ॥ ਖਿਨ ਮਹਿ ਥਾਪਿ ਉਥਾਪਨਹਾਰਾ ਤਿਸ ਤੇ ਤੁਝਹਿ ਡਰਾਵਉ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/404)

ਜਿਨਿ ਮਿਲਿ ਮਾਰੇ ਪੰਚ ਸੂਰਬੀਰ ਐਸੋ ਕਉਨੁ ਬਲੀ ਰੇ ॥ ਜਿਨਿ ਪੰਚ ਮਾਰਿ ਬਿਦਾਰਿ ਗੁਦਾਰੇ ਸੋ ਪੂਰਾ ਇਹ ਕਲੀ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/404)

ਨੀਕੀ ਜੀਅ ਕੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਊਤਮ ਆਨ ਸਗਲ ਰਸ ਫੀਕੀ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/404)

ਹਮਾਰੀ ਪਿਆਰੀ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਧਾਰੀ ਗੁਰਿ ਨਿਮਖ ਨ ਮਨ ਤੇ ਟਾਰੀ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/404)

ਨੀਕੀ ਸਾਧ ਸੰਗਾਨੀ ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/404)

ਸੋ ਪ੍ਰਭੁ ਜਾਣੀਐ ਸਦ ਸੰਗਿ ॥ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦੀ ਬੂਝੀਐ ਏਕ ਹਰਿ ਕੈ ਰੰਗਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/405)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਧਿਆਇ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਉ ॥ ਹਲਤਿ ਪਲਤਿ ਸਹਾਇ ਸੰਗੇ ਏਕ ਸਿਉ ਲਿਵ ਲਾਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/405)

ਹਰਿ ਕੋ ਨਾਮੁ ਜਪੀਐ ਨੀਤਿ ॥ ਸਾਸਿ ਸਾਸਿ ਧਿਆਇ ਸੋ ਪ੍ਰਭੁ ਤਿਆਗਿ ਅਵਰ ਪਰੀਤਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/405)

ਮਨ ਮਹਿ ਰਾਮ ਨਾਮਾ ਜਾਪਿ ॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਵਸਹੁ ਮੇਰੈ ਹਿਰਦੈ ਹੋਇ ਸਹਾਈ ਆਪਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/405)

ਕਲਿਜੁਗੁ ਉਧਾਰਿਆ ਗੁਰਦੇਵ ॥ ਮਲ ਮੂਤ ਮੂੜ ਜਿ ਮੁਘਦ ਹੋਤੇ ਸਭਿ ਲਗੇ ਤੇਰੀ ਸੇਵ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/406)

ਸਤਿਗੁਰ ਬਚਨ ਤੁਮ੍ਾਰੇ ॥ ਨਿਰਗੁਣ ਨਿਸਤਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/406)

ਬਾਵਰ ਸੋਇ ਰਹੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/406)

ਓਹਾ ਪ੍ਰੇਮ ਪਿਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਨਿਕ ਮਾਣਿਕ ਗਜ ਮੋਤੀਅਨ ਲਾਲਨ ਨਹ ਨਾਹ ਨਹੀ ॥1॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/406)

ਗੁਰਹਿ ਦਿਖਾਇਓ ਲੋਇਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/407)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਅਮੋਲਾ ॥ ਓਹੁ ਸਹਜਿ ਸੁਹੇਲਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/407)

ਆਪੁਨੀ ਭਗਤਿ ਨਿਬਾਹਿ ॥ ਠਾਕੁਰ ਆਇਓ ਆਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/407)

ਠਾਕੁਰ ਚਰਣ ਸੁਹਾਵੇ ॥ ਹਰਿ ਸੰਤਨ ਪਾਵੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/407)

ਏਕੁ ਸਿਮਰਿ ਮਨ ਮਾਹੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਹੁ ਰਿਦੈ ਬਸਾਵਹੁ ਤਿਸੁ ਬਿਨੁ ਕੋ ਨਾਹੀ ॥1॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/407)

ਹਰਿ ਬਿਸਰਤ ਸੋ ਮੂਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵੈ ਸਰਬ ਫਲ ਪਾਵੈ ਸੋ ਜਨੁ ਸੁਖੀਆ ਹੂਆ ॥1॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/407)

ਓਹੁ ਨੇਹੁ ਨਵੇਲਾ ॥ ਅਪੁਨੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਸਿਉ ਲਾਗਿ ਰਹੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/407)

ਮਿਲੁ ਰਾਮ ਪਿਆਰੇ ਤੁਮ ਬਿਨੁ ਧੀਰਜੁ ਕੋ ਨ ਕਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/408)

ਲੋਭ ਬਿਖਿਆ ਬਿਖੈ ਲਾਗੇ ਹਿਰਿ ਵਿਤ ਚਿਤ ਦੁਖਾਹੀ ॥ ਖਿਨ ਭੰਗੁਨਾ ਕੈ ਮਾਨਿ ਮਾਤੇ ਅਸੁਰ ਜਾਣਹਿ ਨਾਹੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/408)

ਬਾਪਾਰਿ ਗੋਵਿੰਦ ਨਾਏ ॥ ਸਾਧ ਸੰਤ ਮਨਾਏ ਪਿ੍ਰਅ ਪਾਏ ਗੁਨ ਗਾਏ ਪੰਚ ਨਾਦ ਤੂਰ ਬਜਾਏ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/408)

ਕੋਊ ਬਿਖਮ ਗਾਰ ਤੋਰੈ ॥ ਆਸ ਪਿਆਸ ਧੋਹ ਮੋਹ ਭਰਮ ਹੀ ਤੇ ਹੋਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/408)

ਕਾਮੁ ਕ੍ਰੋਧੁ ਲੋਭੁ ਤਿਆਗੁ ॥ ਮਨਿ ਸਿਮਰਿ ਗੋਬਿੰਦ ਨਾਮ ॥ ਹਰਿ ਭਜਨ ਸਫਲ ਕਾਮ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/408)

ਹਰਖ ਸੋਗ ਬੈਰਾਗ ਅਨੰਦੀ ਖੇਲੁ ਰੀ ਦਿਖਾਇਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਖਿਨਹੂੰ ਭੈ, ਨਿਰਭੈ ਖਿਨਹੂੰ; ਖਿਨਹੂੰ ਉਠਿ ਧਾਇਓ ॥ ਖਿਨਹੂੰ ਰਸ, ਭੋਗਨ ਖਿਨਹੂੰ; ਖਿਨਹੂ ਤਜਿ ਜਾਇਓ ॥1॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/409)

ਗੋਬਿੰਦ ਗੋਬਿੰਦ ਕਰਿ ਹਾਂ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਮਨਿ ਪਿਆਰਿ ਹਾਂ ॥ ਗੁਰਿ ਕਹਿਆ ਸੁ ਚਿਤਿ ਧਰਿ ਹਾਂ ॥ ਅਨ ਸਿਉ ਤੋਰਿ ਫੇਰਿ ਹਾਂ ॥ ਐਸੇ ਲਾਲਨੁ ਪਾਇਓ ਰੀ ਸਖੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/409)

ਮਨਸਾ ਏਕ ਮਾਨਿ ਹਾਂ ॥ ਗੁਰ ਸਿਉ ਨੇਤ ਧਿਆਨਿ ਹਾਂ ॥ ਦਿ੍ਰੜੁ ਸੰਤ ਮੰਤ ਗਿਆਨਿ ਹਾਂ ॥ ਸੇਵਾ ਗੁਰ ਚਰਾਨਿ ਹਾਂ ॥ ਤਉ ਮਿਲੀਐ ਗੁਰ ਕਿ੍ਰਪਾਨਿ ਮੇਰੇ ਮਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/409)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਗੁਨੀ ਹਾਂ ॥ ਜਪੀਐ ਸਹਜ ਧੁਨੀ ਹਾਂ ॥ ਸਾਧੂ ਰਸਨ ਭਨੀ ਹਾਂ ॥ ਛੂਟਨ ਬਿਧਿ ਸੁਨੀ ਹਾਂ ॥ ਪਾਈਐ ਵਡ ਪੁਨੀ ਮੇਰੇ ਮਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/409)

ਏਕਾ ਓਟ ਗਹੁ ਹਾਂ ॥ ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ ਕਹੁ ਹਾਂ ॥ ਆਗਿਆ ਸਤਿ ਸਹੁ ਹਾਂ ॥ ਮਨਹਿ ਨਿਧਾਨੁ ਲਹੁ ਹਾਂ ॥ ਸੁਖਹਿ ਸਮਾਈਐ ਮੇਰੇ ਮਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/410)

ਮਿਲਿ ਹਰਿ ਜਸੁ ਗਾਈਐ ਹਾਂ ॥ ਪਰਮ ਪਦੁ ਪਾਈਐ ਹਾਂ ॥ ਉਆ ਰਸ ਜੋ ਬਿਧੇ ਹਾਂ ॥ ਤਾ ਕਉ ਸਗਲ ਸਿਧੇ ਹਾਂ ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਜਾਗਿਆ ਹਾਂ ॥ ਨਾਨਕ ਬਡਭਾਗਿਆ ਮੇਰੇ ਮਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/410)

ਕਾਰਨ ਕਰਨ ਤੂੰ ਹਾਂ ॥ ਅਵਰੁ ਨਾ ਸੁਝੈ ਮੂੰ ਹਾਂ ॥ ਕਰਹਿ ਸੁ ਹੋਈਐ ਹਾਂ ॥ ਸਹਜਿ ਸੁਖਿ ਸੋਈਐ ਹਾਂ ॥ ਧੀਰਜ ਮਨਿ ਭਏ ਹਾਂ ॥ ਪ੍ਰਭ ਕੈ ਦਰਿ ਪਏ ਮੇਰੇ ਮਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/410)

ਓਇ ਪਰਦੇਸੀਆ ਹਾਂ ॥ ਸੁਨਤ ਸੰਦੇਸਿਆ ਹਾਂ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/410)

ਬਿਰਥਾ ਕਹਉ ਕਉਨ ਸਿਉ ਮਨ ਕੀ ॥ ਲੋਭਿ ਗ੍ਰਸਿਓ ਦਸ ਹੂ ਦਿਸ ਧਾਵਤ ਆਸਾ ਲਾਗਿਓ ਧਨ ਕੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੯/411)

ਐਸਾ ਗਿਆਨੁ ਸੁਨਹੁ ਅਭ ਮੋਰੇ ॥ ਭਰਿਪੁਰਿ ਧਾਰਿ ਰਹਿਆ ਸਭ ਠਉਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /411)

ਸਾਚ ਧਣੀ ਜਗੁ ਆਇ ਬਿਨਾਸਾ ॥ ਛੂਟਸਿ ਪ੍ਰਾਣੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਦਾਸਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /412)

ਐਸਾ ਸਾਚਾ ਤੂੰ ਏਕੋ ਜਾਣੁ ॥ ਜੰਮਣੁ ਮਰਣਾ ਹੁਕਮੁ ਪਛਾਣੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /412)

ਕਉਣੁ ਮਰੈ ਕਉਣੁ ਰੋਵੈ ਓਹੀ ॥ ਕਰਣ ਕਾਰਣ ਸਭਸੈ ਸਿਰਿ ਤੋਹੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /413)

ਐਸਾ ਸਾਹੁ ਸਰਾਫੀ ਕਰੈ ॥ ਸਾਚੀ ਨਦਰਿ ਏਕ ਲਿਵ ਤਰੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /413)

ਐਸੇ ਪ੍ਰੇਮ ਭਗਤਿ ਵੀਚਾਰੀ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਚਾ ਨਾਮੁ ਮੁਰਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /414)

ਕਹਾ ਚਲਹੁ ਮਨ ਰਹਹੁ ਘਰੇ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਰਾਮ ਨਾਮਿ ਤਿ੍ਰਪਤਾਸੇ ਖੋਜਤ ਪਾਵਹੁ ਸਹਜਿ ਹਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /414)

ਬਿਨੁ ਗੁਰ ਸਬਦੈ ਮਨੁ ਨਹੀ ਠਉਰਾ ॥ ਸਿਮਰਹੁ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਅਤਿ ਨਿਰਮਲੁ ਅਵਰ ਤਿਆਗਹੁ ਹਉਮੈ ਕਉਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /415)

ਰਾਮ ਨਾਮ ਬਿਨੁ ਕਵਨੁ ਹਮਾਰਾ ॥ ਸੁਖ ਦੁਖ ਸਮ ਕਰਿ ਨਾਮੁ ਨ ਛੋਡਉ ਆਪੇ ਬਖਸਿ ਮਿਲਾਵਣਹਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /416)

ਰਾਮੁ ਜਪਹੁ ਮੇਰੀ ਸਖੀ ਸਖੈਨੀ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਿ ਦੇਖਹੁ ਪ੍ਰਭੁ ਨੈਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /416)

ਆਦੇਸੁ ਬਾਬਾ ਆਦੇਸੁ ॥ ਆਦਿ ਪੁਰਖ ਤੇਰਾ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਇਆ ਕਰਿ ਕਰਿ ਦੇਖਹਿ ਵੇਸ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /417)

ਇਹੁ ਜਗੁ ਤੇਰਾ ਤੂ ਗੋਸਾਈ ॥ ਏਕ ਘੜੀ ਮਹਿ ਥਾਪਿ ਉਥਾਪੇ ਜਰੁ ਵੰਡਿ ਦੇਵੈ ਭਾਂਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /417)

ਜਾਗਹੁ ਜਾਗਹੁ ਸੂਤਿਹੋ ਚਲਿਆ ਵਣਜਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /418)

ਦਰੁ ਬੀਭਾ ਮੈ ਨੀਮਿ੍ ਕੋ ਕੈ ਕਰੀ ਸਲਾਮੁ ॥ ਹਿਕੋ ਮੈਡਾ ਤੂ ਧਣੀ ਸਾਚਾ ਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /418)

ਤੂ ਦਾਤੌ ਹਮ ਜਾਚਿਕਾ ਹਰਿ ਦਰਸਨੁ ਦੀਜੈ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ ਮਨ ਮੰਦਰੁ ਭੀਜੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /419)

ਕਿਆ ਭਵੀਐ ਕਿਆ ਢੂਢੀਐ ਗੁਰ ਸਬਦਿ ਦਿਖਾਇਆ ॥ ਮਮਤਾ ਮੋਹੁ ਵਿਸਰਜਿਆ ਅਪਨੈ ਘਰਿ ਆਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /419)

ਜਹ ਦੇਖਾ ਤਹ ਸੋਇ ਅਵਰੁ ਨ ਜਾਣੀਐ ॥ ਗੁਰ ਕੀ ਕਾਰ ਕਮਾਇ ਮਹਲੁ ਪਛਾਣੀਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /420)

ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ ਕਿਉ ਛੂਟੀਐ ਜੇ ਜਾਣੈ ਕੋਈ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹੋਇ ਤ ਛੂਟੀਐ ਮਨਮੁਖਿ ਪਤਿ ਖੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /420)

ਮੈ ਓਲ੍ਗੀਆ ਓਲ੍ਗੀ ਹਮ ਛੋਰੂ ਥਾਰੇ ॥ ਜਿਉ ਤੂੰ ਰਾਖਹਿ ਤਿਉ ਰਹਾ ਮੁਖਿ ਨਾਮੁ ਹਮਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /421)

ਨਾਨਕ ਕੀ ਅਰਦਾਸਿ ਹੈ ਸਚ ਨਾਮਿ ਸੁਹੇਲਾ ॥ ਆਪੁ ਗਇਆ ਸੋਝੀ ਪਈ ਗੁਰ ਸਬਦੀ ਮੇਲਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /421)

ਜਉ ਲਗੁ ਜੀਉ ਪਰਾਣ ਸਚੁ ਧਿਆਈਐ ॥ ਲਾਹਾ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਇ ਮਿਲੈ ਸੁਖੁ ਪਾਈਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /422)

ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ ਕਿਆ ਜੀਵਨਾ ਫਿਟੁ ਧਿ੍ਰਗੁ ਚਤੁਰਾਈ ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਸਾਧੁ ਨ ਸੇਵਿਆ ਹਰਿ ਭਗਤਿ ਨ ਭਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੧ /422)

ਤਾ ਕੇ ਚਰਣ ਜਪੈ ਜਨੁ ਨਾਨਕੁ ਬੋਲੇ ਅੰਮਿ੍ਰਤ ਬਾਣੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/423)

ਸੁਣਿ ਮਨ ਮੇਰੇ ਤਤੁ ਗਿਆਨੁ ॥ ਦੇਵਣ ਵਾਲਾ ਸਭ ਬਿਧਿ ਜਾਣੈ ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਾਈਐ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/423)

ਸਤਿਗੁਰਿ ਨਾਮੁ ਬੁਝਾਇਆ ਵਿਣੁ ਨਾਵੈ ਭੁਖ ਨ ਜਾਈ ॥ ਨਾਮੇ ਤਿ੍ਰਸਨਾ ਅਗਨਿ ਬੁਝੈ ਨਾਮੁ ਮਿਲੈ ਤਿਸੈ ਰਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/424)

ਏਕੋ ਨਾਮੁ ਚੇਤਿ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥ ਜਗਤੁ ਜਲੰਦਾ ਦੇਖਿ ਕੈ ਭਜਿ ਪਏ ਸਰਣਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/424)

ਏਕੋ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ਤੂੰ ਸੁਖੁ ਪਾਵਹਿ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥ ਹਉਮੈ ਦੂਜਾ ਦੂਰਿ ਕਰਿ ਵਡੀ ਵਡਿਆਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/425)

ਸਤਿਗੁਰ ਤੇ ਹਰਿ ਪਾਈਐ ਭਾਈ ॥ ਅੰਤਰਿ ਨਾਮੁ ਨਿਧਾਨੁ ਹੈ ਪੂਰੈ ਸਤਿਗੁਰਿ ਦੀਆ ਦਿਖਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/425)

ਹਰਿ ਜੀਉ ਨਿਰਮਲ ਨਿਰਮਲਾ ਨਿਰਮਲ ਮਨਿ ਵਾਸਾ ॥ ਗੁਰਮਤੀ ਸਾਲਾਹੀਐ ਬਿਖਿਆ ਮਾਹਿ ਉਦਾਸਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/426)

ਇਹੁ ਮਨੂਆ ਕਿਉ ਕਰਿ ਵਸਿ ਆਵੈ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਠਾਕੀਐ ਗਿਆਨ ਮਤੀ ਘਰਿ ਆਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ – ਆਸਾ (ਮ: ੩/426)

ਏ ਮਨ ਰੂੜ੍ੇ ਰੰਗੁਲੇ ਤੂੰ ਸਚਾ ਰੰਗੁ ਚੜਾਇ ॥ ਰੂੜੀ ਬਾਣੀ ਜੇ ਰਪੈ ਨਾ ਇਹੁ ਰੰਗੁ ਲਹੈ ਨ ਜਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/427)

ਤੂੰ ਬੇਅੰਤੁ ਦਇਆਲੁ ਹੈ ਤੇਰੀ ਸਰਣਾਈ ॥ ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਤੇ ਪਾਈਐ ਨਾਮੇ ਵਡਿਆਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/427)

ਅਵਗਣ ਗੁਣੀ ਬਖਸਾਇਆ ਹਰਿ ਸਿਉ ਲਿਵ ਲਾਈ ॥ ਹਰਿ ਵਰੁ ਪਾਇਆ ਕਾਮਣੀ ਗੁਰਿ ਮੇਲਿ ਮਿਲਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/428)

ਅੰਮਿ੍ਰਤੁ ਸਚਾ ਵਰਸਦਾ ਗੁਰਮੁਖਾ ਮੁਖਿ ਪਾਇ ॥ ਮਨੁ ਸਦਾ ਹਰੀਆਵਲਾ ਸਹਜੇ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/428)

ਏ ਮਨ ਮਤ ਜਾਣਹਿ ਹਰਿ ਦੂਰਿ ਹੈ ਸਦਾ ਵੇਖੁ ਹਦੂਰਿ ॥ ਸਦ ਸੁਣਦਾ ਸਦ ਵੇਖਦਾ ਸਬਦਿ ਰਹਿਆ ਭਰਪੂਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/429)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਜਨ ਕੀ ਪਤਿ ਹੋਇ ॥ ਸਫਲੁ ਤਿਨ੍ਾ ਕਾ ਜਨਮੁ ਹੈ ਤਿਨ੍ ਮਾਨੈ ਸਭੁ ਕੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/429)

ਏ ਮਨ ਮੇਰੇ ਬਾਵਲੇ ਹਰਿ ਰਸੁ ਚਖਿ ਸਾਦੁ ਪਾਇ ॥ ਅਨ ਰਸਿ ਲਾਗਾ ਤੂੰ ਫਿਰਹਿ ਬਿਰਥਾ ਜਨਮੁ ਗਵਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੩/430)

ਇਨ੍ ਬਿਧਿ ਨਗਰੁ ਵੁਠਾ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥ ਦੁਰਤੁ ਗਇਆ ਗੁਰਿ ਗਿਆਨੁ ਦਿ੍ਰੜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/430)

ਮੇਰੇ ਮਨ ਹਰਿ ਸਿਉ ਲਾਗੀ ਪ੍ਰੀਤਿ ॥ ਸਾਧਸੰਗਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਜਪਤ ਨਿਰਮਲ ਸਾਚੀ ਰੀਤਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/431)

ਮਨ ਕਾਹੇ ਭੂਲੇ ਮੂੜ ਮਨਾ ॥ ਜਬ ਲੇਖਾ ਦੇਵਹਿ ਬੀਰਾ ਤਉ ਪੜਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ ਪਟੀ (ਮ: ੧ /432)

ਮਨ ਐਸਾ ਲੇਖਾ ਤੂੰ ਕੀ ਪੜਿਆ ॥ ਲੇਖਾ ਦੇਣਾ ਤੇਰੈ ਸਿਰਿ ਰਹਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ ਪਟੀ (ਮ: ੩/434)

ਬਲਿਹਾਰੀ ਕੁਦਰਤਿ ਵਸਿਆ ॥ ਤੇਰਾ ਅੰਤੁ ਨ ਜਾਈ ਲਖਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ (ਮ: ੧ /469)

ਦੇਵ ਕਰਹੁ ਦਇਆ ਮੋਹਿ ਮਾਰਗਿ ਲਾਵਹੁ ਜਿਤੁ ਭੈ ਬੰਧਨ ਤੂਟੈ ॥ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੁਖ ਫੇੜ ਕਰਮ ਸੁਖ ਜੀਅ ਜਨਮ ਤੇ ਛੂਟੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/475)

ਐਸੇ ਸੰਤ ਨ ਮੋ ਕਉ ਭਾਵਹਿ ॥ ਡਾਲਾ ਸਿਉ ਪੇਡਾ ਗਟਕਾਵਹਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/476)

ਮੁਈ ਮੇਰੀ ਮਾਈ ਹਉ ਖਰਾ ਸੁਖਾਲਾ ॥ ਪਹਿਰਉ ਨਹੀ ਦਗਲੀ ਲਗੈ ਨ ਪਾਲਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/476)

ਨਕਟੀ ਕੋ ਠਨਗਨੁ ਬਾਡਾ ਡੂੰ ॥ ਕਿਨਹਿ ਬਿਬੇਕੀ ਕਾਟੀ ਤੂੰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/476)

ਤਾ ਤੇ ਸੇਵੀਅਲੇ ਰਾਮਨਾ ॥ ਰਸਨਾ ਰਾਮ ਨਾਮ ਹਿਤੁ ਜਾ ਕੈ ਕਹਾ ਕਰੈ ਜਮਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/476)

ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਕਕਰੀਆ ਬਰੇ ਪਕਾਏ ॥ ਕਿਨੈ ਬੂਝਨਹਾਰੈ ਖਾਏ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/477)

ਐਸਾ ਜੋਗੀ ਨਉ ਨਿਧਿ ਪਾਵੈ ॥ ਤਲ ਕਾ ਬ੍ਰਹਮੁ ਲੇ ਗਗਨਿ ਚਰਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/477)

ਕਾਜੀ ਤੈ ਕਵਨ ਕਤੇਬ ਬਖਾਨੀ ॥ ਪੜ੍ਹਤ ਗੁਨਤ ਐਸੇ ਸਭ ਮਾਰੇ ਕਿਨਹੂੰ ਖਬਰਿ ਨ ਜਾਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/477)

ਰੇ ਬਉਰੇ ਤੁਹਿ ਘਰੀ ਨ ਰਾਖੈ ਕੋਈ ॥ ਤੂੰ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਜਪਿ ਸੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/478)

ਹਰਿ ਕਾ ਬਿਲੋਵਨਾ ਬਿਲੋਵਹੁ ਮੇਰੇ ਭਾਈ ॥ ਸਹਜਿ ਬਿਲੋਵਹੁ ਜੈਸੇ ਤਤੁ ਨ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/478)

ਬੁਝਿ ਗਈ ਅਗਨਿ ਨ ਨਿਕਸਿਓ ਧੂੰਆ ॥ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਏਕੁ ਅਵਰੁ ਨਹੀ ਦੂਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/478)

ਰਾਮਈਆ ਹਉ ਬਾਰਿਕੁ ਤੇਰਾ ॥ ਕਾਹੇ ਨ ਖੰਡਸਿ ਅਵਗਨੁ ਮੇਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/478)

ਵਾਹੁ ਵਾਹੁ ਕਿਆ ਖੂਬੁ ਗਾਵਤਾ ਹੈ ॥ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਭਾਵਤਾ ਹੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/478)

ਭੂਲੀ ਮਾਲਨੀ ਹੈ ਏਉ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਜਾਗਤਾ ਹੈ ਦੇਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/479)

ਮੇਰੀ ਮੇਰੀ ਕਰਤੇ ਜਨਮੁ ਗਇਓ ॥ ਸਾਇਰੁ ਸੋਖਿ ਭੁਜੰ ਬਲਇਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/479)

ਅਹਿਰਖ ਵਾਦੁ ਨ ਕੀਜੈ ਰੇ ਮਨ ॥ ਸੁਕਿ੍ਰਤੁ ਕਰਿ ਕਰਿ ਲੀਜੈ ਰੇ ਮਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/479)

ਕਾਜੀ ਬੋਲਿਆ ਬਨਿ ਨਹੀ ਆਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/480)

ਬਾਬਾ ਬੋਲਤੇ ਤੇ ਕਹਾ ਗਏ ਦੇਹੀ ਕੇ ਸੰਗਿ ਰਹਤੇ ॥ ਸੁਰਤਿ ਮਾਹਿ ਜੋ ਨਿਰਤੇ ਕਰਤੇ ਕਥਾ ਬਾਰਤਾ ਕਹਤੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/480)

ਮਾਰੁ ਮਾਰੁ ਸ੍ਰਪਨੀ ਨਿਰਮਲ ਜਲਿ ਪੈਠੀ ॥ ਜਿਨਿ ਤਿ੍ਰਭਵਣੁ ਡਸੀਅਲੇ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਡੀਠੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/480)

ਰਾਮ ਰਾਮ ਰਾਮ ਰਮੇ ਰਮਿ ਰਹੀਐ ॥ ਸਾਕਤ ਸਿਉ ਭੂਲਿ ਨਹੀ ਕਹੀਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/481)

ਕਿਆ ਮਾਗਉ ਕਿਛੁ ਥਿਰੁ ਨ ਰਹਾਈ ॥ ਦੇਖਤ ਨੈਨ ਚਲਿਓ ਜਗੁ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/481)

ਏਕੁ ਅਚੰਭਉ ਸੁਨਹੁ ਤੁਮ੍ ਭਾਈ ॥ ਦੇਖਤ ਸਿੰਘੁ ਚਰਾਵਤ ਗਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/481)

ਪ੍ਰਾਨੀ ਕਾਹੇ ਕਉ ਲੋਭਿ ਲਾਗੇ ਰਤਨ ਜਨਮੁ ਖੋਇਆ ॥ ਪੂਰਬ ਜਨਮਿ ਕਰਮ ਭੂਮਿ ਬੀਜੁ ਨਾਹੀ ਬੋਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/481)

ਗਾਉ ਗਾਉ ਰੀ ਦੁਲਹਨੀ ਮੰਗਲਚਾਰਾ ॥ ਮੇਰੇ ਗਿ੍ਰਹ ਆਏ ਰਾਜਾ ਰਾਮ ਭਤਾਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/482)

ਮੇਰੀ ਮਤਿ ਬਉਰੀ ਮੈ ਰਾਮੁ ਬਿਸਾਰਿਓ ਕਿਨ ਬਿਧਿ ਰਹਨਿ ਰਹਉ ਰੇ ॥ ਸੇਜੈ ਰਮਤੁ ਨੈਨ ਨਹੀ ਪੇਖਉ ਇਹੁ ਦੁਖੁ ਕਾ ਸਉ ਕਹਉ ਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/482)

ਮੇਰੀ ਜਿਹਬਾ ਬਿਸਨੁ ਨੈਨ ਨਾਰਾਇਨ ਹਿਰਦੈ ਬਸਹਿ ਗੋਬਿੰਦਾ ॥ ਜਮ ਦੁਆਰ ਜਬ ਪੂਛਸਿ ਬਵਰੇ ਤਬ ਕਿਆ ਕਹਸਿ ਮੁਕੰਦਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/482)

ਬਾਬਾ ਮਾਇਆ ਮੋਹ ਹਿਤੁ ਕੀਨ੍ ॥ ਜਿਨਿ ਗਿਆਨੁ ਰਤਨੁ ਹਿਰਿ ਲੀਨ੍ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/482)

ਅਬ ਮੋਹਿ ਨਾਚਨੋ ਨ ਆਵੈ ॥ ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਮੰਦਰੀਆ ਨ ਬਜਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/483)

ਕਾਜੀ ਸਾਹਿਬੁ ਏਕੁ ਤੋਹੀ ਮਹਿ ਤੇਰਾ ਸੋਚਿ ਬਿਚਾਰਿ ਨ ਦੇਖੈ ॥ ਖਬਰਿ ਨ ਕਰਹਿ ਦੀਨ ਕੇ ਬਉਰੇ ਤਾ ਤੇ ਜਨਮੁ ਅਲੇਖੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/483)

ਹਰਿ ਮੇਰੋ ਪਿਰੁ ਹਉ ਹਰਿ ਕੀ ਬਹੁਰੀਆ ॥ ਰਾਮ ਬਡੇ ਮੈ ਤਨਕ ਲਹੁਰੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/483)

ਹਰਿ ਕੀ ਕਥਾ ਅਨਾਹਦ ਬਾਨੀ ॥ ਹੰਸੁ ਹੁਇ ਹੀਰਾ ਲੇਇ ਪਛਾਨੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/483)

ਭਲੀ ਸਰੀ ਮੁਈ ਮੇਰੀ ਪਹਿਲੀ ਬਰੀ ॥ ਜੁਗੁ ਜੁਗੁ ਜੀਵਉ ਮੇਰੀ ਅਬ ਕੀ ਧਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/483)

ਇਨ੍ ਮੁੰਡੀਅਨ ਮੇਰਾ ਘਰੁ ਧੁੰਧਰਾਵਾ ॥ ਬਿਟਵਹਿ ਰਾਮ ਰਮਊਆ ਲਾਵਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/484)

ਰਹੁ ਰਹੁ ਰੀ ਬਹੁਰੀਆ ਘੂੰਘਟੁ ਜਿਨਿ ਕਾਢੈ ॥ ਅੰਤ ਕੀ ਬਾਰ ਲਹੈਗੀ ਨ ਆਢੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/484)

ਹਉ ਵਾਰੀ ਮੁਖੁ ਫੇਰਿ ਪਿਆਰੇ ॥ ਕਰਵਟੁ ਦੇ ਮੋ ਕਉ ਕਾਹੇ ਕਉ ਮਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/484)

ਕੋਰੀ ਕੋ ਕਾਹੂ ਮਰਮੁ ਨ ਜਾਨਾਂ ॥ ਸਭੁ ਜਗੁ ਆਨਿ ਤਨਾਇਓ ਤਾਨਾਂ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/484)

ਪੂਜਹੁ ਰਾਮੁ ਏਕੁ ਹੀ ਦੇਵਾ ॥ ਸਾਚਾ ਨਾਵਣੁ ਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/484)

ਸਭੁ ਗੋਬਿੰਦੁ ਹੈ ਸਭੁ ਗੋਬਿੰਦੁ ਹੈ ਗੋਬਿੰਦ ਬਿਨੁ ਨਹੀ ਕੋਈ ॥ ਸੂਤੁ ਏਕੁ ਮਣਿ ਸਤ ਸਹੰਸ ਜੈਸੇ ਓਤਿ ਪੋਤਿ ਪ੍ਰਭੁ ਸੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/485)

ਜਤ੍ਰ ਜਾਉ ਤਤ ਬੀਠਲੁ ਭੈਲਾ ॥ ਮਹਾ ਅਨੰਦ ਕਰੇ ਸਦ ਕੇਲਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/485)

ਕਹਾ ਕਰਉ ਜਾਤੀ ਕਹ ਕਰਉ ਪਾਤੀ ॥ ਰਾਮ ਕੋ ਨਾਮੁ ਜਪਉ ਦਿਨ ਰਾਤੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/485)

ਕਾਹੇ ਕਉ ਕੀਜੈ ਧਿਆਨੁ ਜਪੰਨਾ ॥ ਜਬ ਤੇ ਸੁਧੁ ਨਾਹੀ ਮਨੁ ਅਪਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/485)

ਕੈਸੇ ਮਨ ਤਰਹਿਗਾ ਰੇ ਸੰਸਾਰੁ ਸਾਗਰੁ ਬਿਖੈ ਕੋ ਬਨਾ ॥ ਝੂਠੀ ਮਾਇਆ ਦੇਖਿ ਕੈ ਭੂਲਾ ਰੇ ਮਨਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/486)

ਮਾਧੋ ਅਬਿਦਿਆ ਹਿਤ ਕੀਨ ॥ ਬਿਬੇਕ ਦੀਪ ਮਲੀਨ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ) ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ – ਅੰਗ 486)

ਸੰਤ ਚੀ ਸੰਗਤਿ ਸੰਤ ਕਥਾ ਰਸੁ ॥ ਸੰਤ ਪ੍ਰੇਮ ਮਾਝੈ ਦੀਜੈ ਦੇਵਾ ਦੇਵ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/486)

ਮਾਧਉ ਸਤਸੰਗਤਿ ਸਰਨਿ ਤੁਮ੍ਾਰੀ ॥ ਹਮ ਅਉਗਨ ਤੁਮ੍ ਉਪਕਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/486)

ਤੁਝਹਿ ਚਰਨ ਅਰਬਿੰਦ ਭਵਨ ਮਨੁ ॥ ਪਾਨ ਕਰਤ ਪਾਇਓ ਪਾਇਓ ਰਾਮਈਆ ਧਨੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/486)

ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰਿ ਹਰੇ ॥ ਹਰਿ ਸਿਮਰਤ ਜਨ ਗਏ ਨਿਸਤਰਿ ਤਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/487)

ਮਾਟੀ ਕੋ ਪੁਤਰਾ ਕੈਸੇ ਨਚਤੁ ਹੈ ॥ ਦੇਖੈ ਦੇਖੈ ਸੁਨੈ ਬੋਲੈ ਦਉਰਿਓ ਫਿਰਤੁ ਹੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/487)

ਭ੍ਰਮਤ ਫਿਰਤ ਬਹੁ ਜਨਮ ਬਿਲਾਨੇ ਤਨੁ ਮਨੁ ਧਨੁ ਨਹੀ ਧੀਰੇ ॥ ਲਾਲਚ ਬਿਖੁ ਕਾਮ ਲੁਬਧ ਰਾਤਾ ਮਨਿ ਬਿਸਰੇ ਪ੍ਰਭ ਹੀਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਧੰਨਾ/487)

ਗੋਬਿੰਦ ਗੋਬਿੰਦ ਗੋਬਿੰਦ ਸੰਗਿ ਨਾਮਦੇਉ ਮਨੁ ਲੀਣਾ ॥ ਆਢ ਦਾਮ ਕੋ ਛੀਪਰੋ ਹੋਇਓ ਲਾਖੀਣਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਮ: ੫/487)

ਰੇ ਚਿਤ ਚੇਤਸਿ ਕੀ ਨ ਦਯਾਲ ਦਮੋਦਰ ਬਿਬਹਿ ਨ ਜਾਨਸਿ ਕੋਈ ॥ ਜੇ ਧਾਵਹਿ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ਖੰਡ ਕਉ ਕਰਤਾ ਕਰੈ ਸੁ ਹੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਭਗਤ ਧੰਨਾ/488)

ਰਤੇ ਇਸਕ ਖੁਦਾਇ ਰੰਗਿ ਦੀਦਾਰ ਕੇ ॥ ਵਿਸਰਿਆ ਜਿਨ੍ ਨਾਮੁ ਤੇ ਭੁਇ ਭਾਰੁ ਥੀਏ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ/488)

ਆਜੁ ਮਿਲਾਵਾ ਸੇਖ ਫਰੀਦ ਟਾਕਿਮ ਕੂੰਜੜੀਆ ਮਨਹੁ ਮਚਿੰਦੜੀਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਸਾ (ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ/488)

ਪੂਜਾ ਕੀਚੈ ਨਾਮੁ ਧਿਆਈਐ ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ ਪੂਜ ਨ ਹੋਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੧ /489)

ਪ੍ਰੀਤਮ ਕਿਉ ਬਿਸਰਹਿ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਾਣ ਅਧਾਰ ॥ ਜਾ ਕੀ ਭਗਤਿ ਕਰਹਿ ਜਨ ਪੂਰੇ ਮੁਨਿ ਜਨ ਸੇਵਹਿ ਗੁਰ ਵੀਚਾਰਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੧ /489)

ਐਸਾ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵੀਐ ਮਨਾ ਜਿਤੁ ਸੇਵਿਐ ਗੋਵਿਦ ਪ੍ਰੀਤਿ ਊਪਜੈ ਅਵਰ ਵਿਸਰਿ ਸਭ ਜਾਇ ॥ ਹਰਿ ਸੇਤੀ ਚਿਤੁ ਗਹਿ ਰਹੈ ਜਰਾ ਕਾ ਭਉ ਨ ਹੋਵਈ ਜੀਵਨ ਪਦਵੀ ਪਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੩/490)

ਹਰਿ ਮੇਰੀ ਪ੍ਰੀਤਿ ਰੀਤਿ ਹੈ ਹਰਿ ਮੇਰੀ ਹਰਿ ਮੇਰੀ ਕਥਾ ਕਹਾਨੀ ਜੀ ॥ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਭੀਜੈ ਏਹਾ ਸੇਵ ਬਨੀ ਜੀਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੩/490)

ਬਲਿਹਾਰੀ ਗੁਰ ਆਪਣੇ ਸਦ ਬਲਿਹਾਰੈ ਜਾਉ ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਮਿਲਿਐ ਹਰਿ ਮਨਿ ਵਸੈ ਸਹਜੇ ਰਹੈ ਸਮਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੩/490)

ਅੰਤਰਿ ਗੋਵਿੰਦ ਜਿਸੁ ਲਾਗੈ ਪ੍ਰੀਤਿ ॥ ਹਰਿ ਤਿਸੁ ਕਦੇ ਨ ਵੀਸਰੈ ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਰਹਿ ਸਦਾ ਮਨਿ ਚੀਤਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੩/491)

ਹਰਿ ਚੇਤਿ ਅਚੇਤ ਮਨਾ ਜੋ ਇਛਹਿ ਸੋ ਫਲੁ ਹੋਈ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਹਰਿ ਰਸੁ ਪਾਵਹਿ ਪੀਵਤ ਰਹਹਿ ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਹੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੩/491)

ਹਰਿ ਕਥਾ ਤੂੰ ਸੁਣਿ ਰੇ ਮਨ ਸਬਦੁ ਮੰਨਿ ਵਸਾਇ ॥ ਇਹ ਮਤਿ ਤੇਰੀ ਥਿਰੁ ਰਹੈ ਤਾਂ ਭਰਮੁ ਵਿਚਹੁ ਜਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੩/491)

ਹਰਿ ਚਰਣੀ ਤੂੰ ਲਾਗਿ ਰਹੁ ਗੁਰ ਸਬਦਿ ਸੋਝੀ ਹੋਈ ॥ ਹਰਿ ਰਸੁ ਰਸਨਾ ਚਾਖੁ ਤੂੰ ਤਾਂ ਮਨੁ ਨਿਰਮਲੁ ਹੋਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੩/492)

ਮੇਰੇ ਮੀਤ ਗੁਰਦੇਵ ਮੋ ਕਉ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਪਰਗਾਸਿ ॥ ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਮੁ ਮੇਰਾ ਪ੍ਰਾਨ ਸਖਾਈ ਹਰਿ ਕੀਰਤਿ ਹਮਰੀ ਰਹਰਾਸਿ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੪/492)

ਮੇਰੇ ਭਾਈ ਜਨਾ ਮੋ ਕਉ ਗੋਵਿੰਦੁ ਗੋਵਿੰਦੁ ਗੋਵਿੰਦੁ ਮਨੁ ਮੋਹੈ ॥ ਗੋਵਿੰਦ ਗੋਵਿੰਦ ਗੋਵਿੰਦ ਗੁਣ ਗਾਵਾ ਮਿਲਿ ਗੁਰ ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਜਨੁ ਸੋਹੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੪/492)

ਰਾਮ ਮੋ ਕਉ ਹਰਿ ਜਨ ਮੇਲਿ ਪਿਆਰੇ ॥ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਪ੍ਰਾਨ ਸਤਿਗੁਰੁ ਗੁਰੁ ਪੂਰਾ ਹਮ ਪਾਪੀ ਗੁਰਿ ਨਿਸਤਾਰੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੪/493)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਮੇਰਾ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਸਖਾ ਹਰਿ ਭਾਈ ॥ ਗੁਰਮਤਿ ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਜਸੁ ਗਾਵਾ ਅੰਤਿ ਬੇਲੀ ਦਰਗਹ ਲਏ ਛਡਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੪/493)

ਮੇਰੈ ਮਨਿ ਤਨਿ ਬਿਰਹੁ ਗੁਰਸਿਖ ਪਗ ਲਾਇਆ ॥ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰਾਨ ਸਖਾ ਗੁਰ ਕੇ ਸਿਖ ਭਾਈ ਮੋ ਕਉ ਕਰਹੁ ਉਪਦੇਸੁ ਹਰਿ ਮਿਲੈ ਮਿਲਾਇਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੪/493)

ਭਾਈ ਰੇ ਮੋ ਕਉ ਕੋਈ ਆਇ ਮਿਲੈ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਦਿ੍ਰੜਾਵੈ ॥ ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਪ੍ਰਾਨ ਮਨੁ ਤਨੁ ਸਭੁ ਦੇਵਾ ਮੇਰੇ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਹਰਿ ਕਥਾ ਸੁਨਾਵੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੪/494)

ਹਮਰਾ ਜੋਰੁ ਸਭੁ ਰਹਿਓ ਮੇਰੇ ਬੀਰ ॥ ਹਰਿ ਕਾ ਤਨੁ ਮਨੁ ਸਭੁ ਹਰਿ ਕੈ ਵਸਿ ਹੈ ਸਰੀਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੪/494)

ਮੇਰੇ ਮਾਧਉ ਜੀ ਸਤਸੰਗਤਿ ਮਿਲੇ ਸਿ ਤਰਿਆ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਪਰਮ ਪਦੁ ਪਾਇਆ ਸੂਕੇ ਕਾਸਟ ਹਰਿਆ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/495)

ਮੇਰੇ ਠਾਕੁਰ ਰਖਿ ਲੇਵਹੁ ਕਿਰਪਾ ਧਾਰੀ ॥ ਕੋਟਿ ਮਧੇ ਕੋ ਵਿਰਲਾ ਸੇਵਕੁ ਹੋਰਿ ਸਗਲੇ ਬਿਉਹਾਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/495)

ਮਾਈ ਖਾਟਿ ਆਇਓ ਘਰਿ ਪੂਤਾ ॥ ਹਰਿ ਧਨੁ ਚਲਤੇ ਹਰਿ ਧਨੁ ਬੈਸੇ ਹਰਿ ਧਨੁ ਜਾਗਤ ਸੂਤਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/495)

ਪੂਤਾ ਮਾਤਾ ਕੀ ਆਸੀਸ ॥ ਨਿਮਖ ਨ ਬਿਸਰਉ ਤੁਮ੍ ਕਉ ਹਰਿ ਹਰਿ ਸਦਾ ਭਜਹੁ ਜਗਦੀਸ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/496)

ਸਿਆਨਪ ਕਾਹੂ ਕਾਮਿ ਨ ਆਤ ॥ ਜੋ ਅਨਰੂਪਿਓ ਠਾਕੁਰਿ ਮੇਰੈ ਹੋਇ ਰਹੀ ਉਹ ਬਾਤ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/496)

ਹਰਿ ਜਸੁ ਸਾਧਸੰਗਿ ਮਿਲਿ ਗਾਇਓ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਭਇਓ ਮਨੁ ਨਿਰਮਲੁ ਸਰਬ ਸੁਖਾ ਸੁਖ ਪਾਇਅਉ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/496)

ਗੁਰ ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਕੋ ਨ ਬਿ੍ਰਥਾ ਦੁਖੁ ਕਾਟੈ ॥ ਪ੍ਰਭੁ ਤਜਿ ਅਵਰ ਸੇਵਕੁ ਜੇ ਹੋਈ ਹੈ ਤਿਤੁ ਮਾਨੁ ਮਹਤੁ ਜਸੁ ਘਾਟੈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ – ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/497)

ਅਵਰ ਸਭ ਮਿਥਿਆ ਲੋਭ ਲਬੀ ॥ ਗੁਰਿ ਪੂਰੈ ਦੀਓ ਹਰਿ ਨਾਮਾ ਜੀਅ ਕਉ ਏਹਾ ਵਸਤੁ ਫਬੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/497)

ਹਰਿ ਜਪਿ ਮਾਇਆ ਬੰਧਨ ਤੂਟੇ ॥ ਭਏ ਕਿ੍ਰਪਾਲ ਦਇਆਲ ਪ੍ਰਭ ਮੇਰੇ ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਮਿਲਿ ਛੂਟੇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/497)

ਠਾਕੁਰ ਐਸੋ ਨਾਮੁ ਤੁਮ੍ਾਰੋ ॥ ਸਗਲ ਸਿ੍ਰਸਟਿ ਕੋ ਧਣੀ ਕਹੀਜੈ ਜਨ ਕੋ ਅੰਗੁ ਨਿਰਾਰੋ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫) ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ – ਅੰਗ 498)

ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਅਗਮ ਅਗਾਧਿ ਕਥਾ ॥ ਸੁਨੀਐ ਅਵਰ ਅਵਰ ਬਿਧਿ ਬੁਝੀਐ ਬਕਨ ਕਥਨ ਰਹਤਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/498)

ਪ੍ਰਭ ਕੋ ਭਗਤਿ ਵਛਲੁ ਬਿਰਦਾਇਓ ॥ ਕਰੇ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲ ਬਾਰਿਕ ਕੀ ਨਿਆਈ ਜਨ ਕਉ ਲਾਡ ਲਡਾਇਓ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/498)

ਮੋਹਨੁ ਪ੍ਰਾਨ ਮਾਨ ਰਾਗੀਲਾ ॥ ਬਾਸਿ ਰਹਿਓ ਹੀਅਰੇ ਕੈ ਸੰਗੇ ਪੇਖਿ ਮੋਹਿਓ ਮਨੁ ਲੀਲਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/498)

ਬਲਵੰਤਿ ਬਿਆਪਿ ਰਹੀ ਸਭ ਮਹੀ ॥ ਅਵਰੁ ਨ ਜਾਨਸਿ ਕੋਊ ਮਰਮਾ ਗੁਰ ਕਿਰਪਾ ਤੇ ਲਹੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/499)

ਠਾਕੁਰ ਹੋਏ ਆਪਿ ਦਇਆਲ ॥ ਭਈ ਕਲਿਆਣ ਆਨੰਦ ਰੂਪ ਹੁਈ ਹੈ ਉਬਰੇ ਬਾਲ ਗੁਪਾਲ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/499)

ਠਾਕੁਰ ਤੁਝ ਬਿਨੁ ਆਹਿ ਨ ਮੋਰਾ ॥ ਮੋਹਿ ਅਨਾਥ ਨਿਰਗੁਨ ਗੁਣੁ ਨਾਹੀ ਮੈ ਆਹਿਓ ਤੁਮ੍ਰਾ ਧੋਰਾ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/499)

ਸਾਜਨ ਐਸੋ ਸੰਤੁ ਸਹਾਈ ॥ ਜਿਸੁ ਭੇਟੇ ਤੂਟਹਿ ਮਾਇਆ ਬੰਧ ਬਿਸਰਿ ਨ ਕਬਹੂੰ ਜਾਈ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/499)

ਧਿਆਈਐ ਅਪਨੋ ਸਦਾ ਹਰੀ ॥ ਸੋਚ ਅੰਦੇਸਾ ਤਾ ਕਾ ਕਹਾ ਕਰੀਐ ਜਾ ਮਹਿ ਏਕ ਘਰੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/499)

ਠਾਕੁਰ ਜਾ ਸਿਮਰਾ ਤੂੰ ਤਾਹੀ ॥ ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਸਰਬ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲਕ ਪ੍ਰਭ ਕਉ ਸਦਾ ਸਲਾਹੀ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/499)

ਠਾਕੁਰ ਤੁਝ ਬਿਨੁ ਬੀਆ ਨ ਹੋਰ ॥ ਚਿਤਿ ਚਿਤਵਉ ਹਰਿ ਰਸਨ ਅਰਾਧਉ ਨਿਰਖਉ ਤੁਮਰੀ ਓਰ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/500)

ਅਬ ਮੋਹਿ ਆਇ ਪਰਿਓ ਸਰਨਾਇ ॥ ਗੁਹਜ ਪਾਵਕੋ ਬਹੁਤੁ ਪ੍ਰਜਾਰੈ ਮੋ ਕਉ ਸਤਿਗੁਰਿ ਦੀਓ ਹੈ ਬਤਾਇ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/500)

ਜਾ ਤੇ ਘਾਲ ਨ ਬਿਰਥੀ ਜਾਈਐ ॥ ਆਠ ਪਹਰ ਸਿਮਰਹੁ ਪ੍ਰਭੁ ਅਪਨਾ ਮਨਿ ਤਨਿ ਸਦਾ ਧਿਆਈਐ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/500)

ਮਨ ਮੇਰੇ ਚਰਨ ਕਮਲ ਸੰਗਿ ਰਾਚੁ ॥ ਸਗਲ ਜੀਅ ਜਾ ਕਉ ਆਰਾਧਹਿ ਤਾਹੂ ਕਉ ਤੂੰ ਜਾਚੁ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/500)

ਜਨ ਕੀ ਪੈਜ ਸਵਾਰੀ ਆਪ ॥ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਦੀਓ ਗੁਰਿ ਅਵਖਧੁ ਉਤਰਿ ਗਇਓ ਸਭੁ ਤਾਪ ॥1॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੂਜਰੀ (ਮ: ੫/500)

ਕੇਤੇ ਮੰਡਲ ਦੇਸ ॥

0

ਕੇਤੇ ਮੰਡਲ ਦੇਸ ॥

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ, B.Sc., M.A., M.Ed., ਸਟੇਟ ਤੇ ਨੈਸ਼ਨਲ, ਅਵਾਰਡੀ, ਹੈਡਮਾਸਟਰ (ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ)- 99155-15436

ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਹੋਸ਼ ਸੰਭਾਲੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ, ਚੰਦ ਅਤੇ ਤਾਰਿਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਨਣ ਦੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਰਹੀ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਕੁੱਝ ਸੋਝੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੇ ਅਕਾਸ਼ ਦੇ ਚਾਰ ਚੁਫੇਰੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰ ਕੇ ਇਸ ਬਾਰੇ ਗਿਆਨ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਜੋ ਕੁੱਝ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਉਹ ਕੇਵਲ ਕਾਲਪਨਿਕ ਘੋੜੇ ਦੀ ਨਿਆਂਈ ਹੀ ਸੀ। ਸਨਾਤਨੀ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿੰਨ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਹੀ ਜਿਕਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ: ‘ਮਾਤ ਲੋਕ, ਪਾਤਾਲ ਲੋਕ ਅਤੇ ਅਕਾਸ਼ ਲੋਕ’। ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਉਹ ਵੀ ਸੋਚਣ ਤੋਂ ਅਸਮਰਥ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਸਲਾਮ ਨੇ ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਜਾਣ ਦੀ ਕੁੱਝ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਜਰੂਰ ਕੀਤੀ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਵੀ ਸੱਤ ਅਕਾਸ਼ ਤੇ ਸੱਤ ਪਾਤਾਲ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਉਡਾਰੀ ਨਹੀਂ ਮਾਰ ਸਕੇ।

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਬਾਨੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰੱਬੀ ਗਿਆਨ ਅੱਗੇ ਅੱਜ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਸਿਰ ਝੁਕਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਬ੍ਰਹਮੰਡ ਦੇ ਬਾਰੇ ਆਪਣੇ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਮਾਨੋ ਕੁੱਜੇ ਵਿੱਚ ਸਮੁੰਦਰ ਹੀ ਬੰਦ ਕੀਤਾ ਹੋਵੇ। ਜਪੁ ਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪ ਦਾ ਫੁਰਮਾਨ ਹੈ: ‘‘ਪਾਤਾਲਾ ਪਾਤਾਲ ਲਖ ਆਗਾਸਾ ਆਗਾਸ॥’’, ਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਅਗਾਂਹ ਵਧਦਿਆਂ ਫੁਰਮਾਇਆ ਕਿ ‘‘ਲੇਖਾ ਹੋਇ ਤ ਲਿਖੀਐ, ਲੇਖੈ ਹੋਇ ਵਿਣਾਸੁ ॥’’ (ਜਪੁ) ਭਾਵ ਕੁਦਰਤ ਬੇਸ਼ੁਮਾਰ ਹੈ

ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਫੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਹਿੰਦਸੇ ਤਾਂ ਮੁੱਕ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਬ੍ਰਹਮੰਡਾਂ, ਖੰਡਾਂ, ਗ੍ਰਹਿਹਾਂ ਅਤੇ ਤਾਰਿਆਂ ਦਾ ਕੋਈ ਅੰਤ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਫੁਰਮਾਨ ਹੈ: ‘‘ਕੇਤੇ ਇੰਦ ਚੰਦ ਸੂਰ ਕੇਤੇ, ਕੇਤੇ ਮੰਡਲ ਦੇਸ ॥’’ (ਜਪੁ)  ਅਤੇ

‘‘ਖੰਡ ਪਤਾਲ ਅਸੰਖ; ਮੈ ਗਣਤ ਨ ਹੋਈ ॥’’ (ਮ: ੧/੧੨੮੩)

ਅਤੇ

‘‘ਅਨਿਕ ਸੂਰ ਸਸੀਅਰ ਨਖਿਆਤਿ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੨੩੬)

ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਰਚਨਾ ਲੇਖੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਗ੍ਰਹਿਹਾਂ ਦੀ ਚਾਲ ਕਿੰਨੀ ਹੈ ਤੇ ਅਕਾਰ ਕਿੰਨਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਦੂਰੀ ਕਿੰਨੀ ਹੈ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਵੀ ਕੋਈ ਗਿਣਤੀ ਮਿਣਤੀ ਦੇ ਅੱਖਰ ਨਹੀਂ ਹਨ।

ਇਹ ਸਾਰੇ ਗ੍ਰਹਿ ਆਪਣੇ ਗ੍ਰਹਿ ਪੱਥ ’ਤੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਚਾਲ ਅਤੇ ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਆਪ ਹੀ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅੱਜ ਤੋਂ 500 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ ਵਿੱਚ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ: ‘‘ਭੈ ਵਿਚਿ ਸੂਰਜੁ, ਭੈ ਵਿਚਿ ਚੰਦੁ ॥ ਕੋਹ ਕਰੋੜੀ ਚਲਤ, ਨ ਅੰਤੁ ॥’’ (ਮ: ੧/੪੬੪)

ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਸਿਧ ਵਿਗਿਆਨੀ ਗੈਲੀਲੀਓ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਕਹੀ ਸੀ ਕਿ ਧਰਤੀ ਸੂਰਜ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਨੇ ਕੈਦ ਕਰਕੇ ਤਸੀਹੇ ਦਿੱਤੇ ਸਨ ਕਿਉਂ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਬਾਈਬਲ ਤੋਂ ਉਲਟ ਸਨ ਪਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਇਹ ਵੀ ਸਚਾਈ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਇਹਨਾਂ ਗ੍ਰਹਿਹਾਂ ਦੀ ਚਾਲ ਵਿੱਚ ਮਾਮੂਲੀ ਜਿਹਾ ਵੀ ਫਰਕ ਪੈ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪਰਲੋ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ।

ਅੱਜ ਵਿਗਿਆਨੀ ਵੀ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਨੂੰ ਹੱਦ ਬੰਨੇ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਅਤੇ ਗਿਣਤੀ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਤਾਰਾ ਵਿਗਿਆਨੀ ਮੁਨਤੀਜ ਨੇ ਆਪਣੇ 1957 ਦੇ ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਵਿੱਚ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਜਾਣੋ ਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡਾਂ ਦਾ ਕਿਸੇ ਪਾਸੇ ਵੀ ਕੋਈ ਹੱਦ ਬੰਨਾ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਜੇ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਇਸ ਦੀ ਕਿਸੇ ਪਾਸੇ ਕੋਈ ਹੱਦ ਜਰੂਰ ਹੁੰਦੀ।

ਹੁਣ ਤੱਕ ਦੀ ਹੋਈ ਖੋਜ ਇਹੀ ਦੱਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ 12, 683 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਵਿਆਸ ਵਾਲੀ ਆਪਣੇ ਤੋਂ 3, 33, 500 (ਤਿੰਨ ਲੱਖ ਤੇਤੀ ਹਜ਼ਾਰ ਪੰਜ ਸੌ) ਗੁਣਾ ਵੱਡੇ ਸੂਰਜ ਦੇ ਗਿਰਦ 29.6 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸੈਕਿੰਡ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਤੋਂ 15 ਕਰੋੜ ਕਿਲੋ ਮੀਟਰ ਦੂਰ ਸੂਰਜ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮ ਰਹੀ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੀ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਅੰਦਾਜਾ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਨਿੱਕਲੀ ਇੱਕ ਚੰਗਿਆੜੀ ਵੀ ਸੈਂਕੜੇ ਧਰਤੀਆਂ ਭਸਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਸੈਕਿੰਡ ਵਿੱਚ ਸੂਰਜ ਵੱਲੋਂ ਛੱਡੀ ਹੋਈ ਊਰਜਾ ਏਨੀ ਹੈ ਜਿੰਨੀ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਹੁਣ ਤੱਕ ਸੂਰਜ ਦੀ ਊਰਜਾ ਨੂੰ ਵਰਤ ਚੁੱਕਾ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਵੱਲੋਂ ਛੱਡੀ ਹੋਈ ਊਰਜਾ ਦਾ ਕੇਵਲ ਦੋ ਸੌ ਕਰੋੜਵਾਂ ਹਿੱਸਾ ਹੀ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ।

ਸੂਰਜ ਦਾ ਆਕਾਰ ਕੁੱਲ ਗ੍ਰਹਿਹਾਂ ਦੇ ਅਕਾਰ ਦਾ ਲਗਭੱਗ ਸੌਵਾਂ (99.87ਵਾਂ) ਹਿੱਸਾ ਹੈ। ਸੂਰਜ ਦੇ ਭਾਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਤੀ ਸੈਕਿੰਡ 40 ਲੱਖ ਟਨ ਦੀ ਕਮੀ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਇਹ ਸੂਰਜ ਅੱਠ ਅਰਬ ਸਾਲ ਹੋਰ ਜਿਉਂਦਾ ਰਹਿ ਸਕੇਗਾ। ਸੋ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਗ੍ਰਹਿ ਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਲਗਾਤਾਰ ਘਟਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਗਿਆਨ ਇਸ ਬਾਰੇ ਅੱਜ ਤੋਂ 500 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਸ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਚੁੱਕਾ ਹੈ: ‘‘ਘਟੰਤ ਰੂਪੰ, ਘਟੰਤ ਦੀਪੰ; ਘਟੰਤ ਰਵਿ ਸਸੀਅਰ ਨਖੵਤ੍ਰ ਗਗਨੰ ॥ (ਮ: ੫/੧੩੫੪)

ਪਿਛਲੇ ਦੋ ਦਹਾਕਿਆਂ ਤੱਕ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਕੇਵਲ ਨੌਂ ਗ੍ਰਿਹਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵੀ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਨੌਵਾਂ ਗਿਹ ਪਲੂਟੋ, ਜੋ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਪੰਜ ਅਰਬ ਬਾਰ੍ਹਾਂ ਕਰੋੜ ਕਿਲੋ ਮੀਟਰ ਦੂਰ ਹੈ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਉਸ ਗ੍ਰਹਿ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਨੂੰ ਪੰਜ ਘੰਟੇ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ਜਦ ਕਿ ਧਰਤੀ ਤੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਨੂੰ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ 8 ਮਿੰਟ ਵੀਹ ਸੈਕਿੰਡ ਦਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ 3 ਲੱਖ ਕਿਲੋ ਮੀਟਰ ਪ੍ਰਤੀ ਸੈਕਿੰਡ ਦੀ ਰਫਤਾਰ ਨਾਲ ਚੱਲਦੀ ਹੈ। ਇੱਕ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੁਆਰਾ ਤਹਿ ਕੀਤੀ ਦੂਰੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ 120 ਖਰਬ ਕਿਲੋ ਮੀਟਰ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਹੈ।

ਜਿਸ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਸੂਰਜ ਮੰਡਲ ਇੱਕ ਨਿਗੂਨਾ ਜਿਹਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ ਉਸ ਵਿੱਚ ਲਗਭੱਗ ਇੱਕ ਖਰਬ ਹੋਰ ਸੂਰਜ ਮੰਡਲ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਕਈ ਸਾਡੇ ਸੂਰਜ ਮੰਡਲ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਡੇ ਹਨ। ਇਸ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ ਲੰਬਾਈ ਏਨੀ ਵੱਡੀ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਸਿਰੇ ’ਤੇ ਚਮਕਨ ਵਾਲੇ ਤਾਰੇ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੂਜੇ ਸਿਰੇ ਤੇ ਚਮਕਣ ਵਾਲੇ ਤਾਰੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਲਈ 90 ਹਜ਼ਾਰ ਰੋਸ਼ਨੀ ਸਾਲ ਲੱਗ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਗੱਲ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦਾ ਸਾਡਾ ਸੂਰਜ ਇੱਕ ਨਿਗੂਣਾ ਜਿਹਾ ਭਾਗ ਹੈ।

ਏਨੇ ਵੱਡੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਅਸੀਂ ਹੀ ਸਮਝਦਾਰ ਜੀਵ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੇ। ਅਸਲੀਅਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਮਿਲਦੇ ਜੁਲਦੇ ਢਾਈ ਖਰਬ ਹੋਰ ਗ੍ਰਹਿ ਵੀ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਸਾਡੇ ਵਰਗੇ ਸਭਯਕ ਜੀਵ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਾਡੀ ਆਪਣੀ ਅਕਾਸ਼ ਗੰਗਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ਢਾਈ ਖਰਬ ਸਿਤਾਰੇ ਹਨ। ਪੁਲਾੜ ਵਿਗਿਆਨੀ ਡੋਲੇ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਹੈ ਕਿ ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ 64 ਕਰੋੜ ਸੂਰਜ ਵਰਗੇ ਸਿਤਾਰੇ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਾਡੇ ਵਰਗੀਆਂ ਹੋਰ ਧਰਤੀਆਂ ਹਨ। ਕਾਰਲ ਸਾਗਨ ਅਨੁਸਾਰ ਇੰਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਘੱਟੋ ਘੱਟ 10 ਲੱਖ ਅਜਿਹੀਆਂ ਧਰਤੀਆਂ ਹਨ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਸਾਡੇ ਵਰਗਾ ਜੀਵਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਵਰਣਨ ਕੇਵਲ ਇਕੱਲੀ ਸਾਡੀ ਅਕਾਸ਼ ਗੰਗਾ ਦਾ ਹੈ। ਪੂਰੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ 15 ਕਰੋੜ ਅਕਾਸ਼ ਗੰਗਾ ਹਨ ਜੇ ਇਕੱਲੀ ਸਾਡੀ ਅਕਾਸ਼ ਗੰਗਾ ਵਿੱਚ 10 ਲੱਖ ਧਰਤੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਪੂਰੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 15 ਕਰੋੜ 10 ਲੱਖ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਖੋਜ ਅਜੇ ਵੀ ਅਧੂਰੀ ਹੈ। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੀ ਕਾਇਨਾਤ ਦਾ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤਾਂ ਫਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ:

‘‘ਏਹੁ ਅੰਤੁ, ਨ ਜਾਣੈ ਕੋਇ ॥ ਬਹੁਤਾ ਕਹੀਐ, ਬਹੁਤਾ ਹੋਇ ॥’’ (ਜਪੁ)

ਅਤੇ

‘‘ਧਰਤੀ ਹੋਰੁ, ਪਰੈ ਹੋਰੁ ਹੋਰੁ ॥ ਤਿਸ ਤੇ ਭਾਰੁ, ਤਲੈ, ਕਵਣੁ ਜੋਰੁ ?॥’’ (ਜਪੁ)

ਇਸ ਸਾਰੇ ਪਸਾਰੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਅੱਖ ਦੇ ਫੋਰ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਘੜਨ ਦੀ ਸਮਰੱਥਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਉੱਥੇ ਭਸਮ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ:

‘‘ਹਰਨ ਭਰਨ, ਜਾ ਕਾ ਨੇਤ੍ਰ ਫੋਰੁ ॥ ਤਿਸ ਕਾ ਮੰਤ੍ਰੁ, ਨ ਜਾਨੈ ਹੋਰੁ ॥’’ (ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ /ਮ: ੫/੨੮੪)

ਅਤੇ

‘‘ਕੀਤਾ ਪਸਾਉ ਏਕੋ ਕਵਾਉ ॥ ਤਿਸ ਤੇ ਹੋਏ ਲਖ ਦਰੀਆਉ ॥’’ (ਜਪੁ)

ਇਹ ਸਾਰਾ ਵਰਤਾਰਾ ਦੋ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਹਨ ਆਕਰਸ਼ਨ ਤੇ ਅਪਕਰਸ਼ਨ।

ਜਬ ਉਦਕਰਖ ਕਰਾ ਕਰਤਾਰਾ ॥ ਪ੍ਰਜਾ ਧਰਤ ਤਬ ਦੇਹ ਅਪਾਰਾ ॥

ਜਬ ਆਕਰਖ ਕਰਤ ਹੋ ਕਬਹੂੰ ॥ ਤੁਮ ਮੈ ਮਿਲਤ ਦੇਹ ਧਰ ਸਭਹੂੰ ॥ (ਚੌਪਈ)

7 ਅਗਸਤ ਸੰਨ 2000 ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਦੇ ਤਾਰਾ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੀ ਇੱਕ ਕਾਨਫਰੰਸ ਮਾਨਚੈਸਟਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਹੀ ਦਿਨ 8 ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੀ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਖਬਾਰ ‘ਇੰਡੀਪੈਂਡੈਂਟ’ ਵਿੱਚ ਅੱਠ ਕਾਲਮਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਖਬਰ ਛਪੀ ਜਿਸ ਦਾ ਸਿਰਲੇਖ ਸੀ: 10 ਹੋਰ ਗ੍ਰਹਿ ਲੱਭੇ ਹਨ, ਲੱਖਾਂ ਹੋਰ ਲੱਭਣਗੇ। ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਸਾਇੰਸ ਐਡੀਟਰ ਨੇ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਕੁੱਝ ਦਹਾਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਸਾਇੰਸਦਾਨ ਇਹੀ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ਕਿ ਇਸ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਸਮੇਤ ਨੌਂ ਗ੍ਰਹਿ ਹਨ ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਕੁੱਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਕਿ ਸੂਰਜ ਉਹੀ ਇੱਕ ਨਹੀਂ ਜੋ ਸਾਨੂੰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਗ੍ਰਹਿਹਾਂ ਦਾ ਵੀ ਆਪਣਾ ਸੂਰਜ ਹੈ ਜੋ ਉਹਨਾਂ ਗ੍ਰਿਹਾਂ ਨੂੰ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਨਾਲੋਂ ਕਈ ਗੁਣਾਂ ਵੱਡੇ ਗ੍ਰਹਿਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਕਰੋੜਾਂ ਤੇ ਅਰਬਾਂ ਵਿੱਚ ਹੈ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਅਰਬਾਂ ਖਰਬਾਂ ਮੀਲਾਂ ਦੇ ਫਾਸਲੇ ’ਤੇ ਹਨ।

ਅਮਰੀਕ ਖਗੋਲ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦੇ ਸਮੂੰਹ ਨੇ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦੂਰੀ ਵਾਲੀ ਅਕਾਸ਼ ਗੰਗਾ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰੀ 13 ਅਰਬ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ ਹੈ। ਡਾ. ਤਿਲਵੀ ਅਨੁਸਾਰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਲੱਖਾਂ ਅਕਾਸ਼ ਗੰਗਾ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਖੋਜਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹਨਾਂ ਅਕਾਸ਼ ਗੰਗਾ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ 300 ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਨਵੇਂ ਸੂਰਜ ਹਰ ਸਾਲ ਬਣ ਰਹੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਪਸਾਰਾ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਾਰ ਹੀ ਹੋਇਆ ਹੈ? ਨਹੀਂ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਫੁਰਮਾਨ ਹੈ: ‘‘ਕਈ ਬਾਰ ਪਸਰਿਓ ਪਾਸਾਰ ॥ ਸਦਾ ਸਦਾ ਇਕੁ ਏਕੰਕਾਰ ॥’’ (ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ /ਮ: ੫/੨੭੬)

ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਮਾਨਚੈਸਟਰ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਹੋਏ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅੱਖਰ ਅੱਖਰ ਨੂੰ ਸਹੀ ਸਾਬਤ ਕਰ ਵਿਖਾਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਪੁਰਾਤਨ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦਾਅਵਿਆਂ ਨੂੰ ਮੁਕੰਮਲ ਤੌਰ ’ਤੇ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਵੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਨਾਮ ਲੇਵਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਰ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਪਾਣੀ ਭਰਨ ਵਾਲੇ ਹੀ ਸਨ ਅਤੇ ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੇ ਕਥਨਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਦੁਆਰਾ ਸਹੀ ਸਾਬਤ ਕਰਨਾ ਹੀ ਹੋਵੇ। ਸਾਇੰਸਦਾਨਾਂ ਦਾ ਇਹ ਕਥਨ ਵੀ ਬਹੁਤ ਮਹਾਨਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੀ ਧਰਤੀ ਇਸ ਸਮੁੱਚੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਰੇਤ ਦੇ ਕਿਣਕੇ ਦੀ ਨਿਆਈਂ ਹੈ। ਜੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਕਾਇਨਾਤ ਵਿੱਚ ਧਰਤੀ ਰੇਤ ਦੇ ਕਿਨਕੇ ਦੀ ਨਿਆਈਂ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਦੀ ਕਾਇਨਾਤ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਕੀ ਪਾਇਆਂ ਹੈ? ਕੀ ਮਨੁੱਖ ਸੱਚ ਮੁੱਚ ਹੀ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਹਸਤੀ ਅੱਗੇ ਏਨਾ ਛੋਟਾ ਜੀਵ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਸਮੁੰਦਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪਾਣੀ ਦੀ ਬੂੰਦ। ਹੈਰਾਨੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ 84 ਲੱਖ ਜੂਨਾਂ ਦਾ ਸਰਦਾਰ ਕਹਾਉਣ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ ਜੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਸਾਜੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਏਨਾ ਨਿਗੂਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਕਿਸ ਗੱਲ ਦਾ ਮਨੁੱਖ ਹੰਕਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ? ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਸਚਾਈ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣਾ ਆਪ ਮਿਟਾ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਚੱਲ ਪਵੇ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵਿੱਚ ਭੇਦ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ: ‘‘ਆਪੁ ਗਵਾਈਐ, ਤਾ ਸਹੁ ਪਾਈਐ; ਅਉਰੁ ਕੈਸੀ ਚਤੁਰਾਈ ॥’’ (ਮ: ੧/੭੨੨)

ਜੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਦੂਰ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਾਲੇ ਮਹਾਨ ਪੈਗੰਬਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਗੱਲ ਦੀ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਈ ਤਾਂ ਉਹ ਜੇਕਰ ਸਾਇੰਸਦਾਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੀ ਸਮਝ ਲਵੇ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਹਸਤੀ ਰੇਤ ਦੇ ਕਿਣਕੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੁੱਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਫਿਰ ਉਹ ਆਪਣੀ ਹਉਮੈ ਤੇ ਹੰਕਾਰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸਫਲ ਕਰਕੇ ਹੋਰਨਾਂ ਦਾ ਜੀਵਨ ਸਫਲ ਕਰਨ ਦੇ ਯੋਗ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੀ ਰੇਤ ਦਾ ਕਿਨਕਾ ਐਟਮ (ਪ੍ਰਮਾਣੂ) ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਅਥਾਹ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਮਾਲਕ ਬਣ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਵਰਨਾ ਹੁਕਮ ਨਾ ਮੰਨਣ ਵਾਲਾ ਰੇਤ ਦੇ ਕਿਨਕਿਆਂ ਦਾ ਢੇਰ ਬਣ ਕੇ ਵੀ ਕਿਸੇ ਕੰਮ ਦਾ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾ।

ਜਗਤ ਗੁਰੂ-ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦਾ ਪੈਗ਼ਾਮ

0

ਜਗਤ ਗੁਰੂ-ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਦਾ ਪੈਗ਼ਾਮ

ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਤਿਨਾਮ ਸਿੰਘ, ਹਮਰਾਜ਼ ਬਿਨ ਹਮਰਾਜ਼, 1186 ਸੈਕਟਰ 18 ਸੀ (ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ) –98880-47979

ਫਿਰ ਉਠੀ ਆਖ਼ਿਰ ਸਦਾਅ ਤੌਹੀਦ ਕੀ ਪੰਜਾਬ ਸੇ । ਹਿੰਦ ਕੋ ਇੱਕ ਮਰਦਿ ਕਾਮਿਲ ਨੇ ਜਗਾਇਆ ਖ਼ਾਬ ਸੇ ।

           At last a voice of monotheism rose from the Punjab,

           A perfect man roused India  from its deep slumber . (  Dr. Mohammad Iqbal )

 ਕੋਈ ਪੰਜ 547 ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ (1469 ਈ.) ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਜਦ ਈਰਖਾ, ਦਵੈਖ, ਖਿਚੋਤਾਣ, ਧਿੰਗੋਜ਼ੋਰੀ, ਜ਼ਾਤ ਪਾਤ, ਕਰਮ-ਕਾਂਡ ਆਦਿ ਦੀ ਦਲਦਲ ’ਚ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੁਭਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ ਤਾਂ ਐਸੇ ਸਮੇਂ ਪੀੜਤ ਹੋਈ ਲੋਕਾਈ ਦੀ ਦਰਦ-ਪੁਕਾਰ ਧੁਰ ਦਰਗਾਹ ਪੁੱਜੀ। ਜ਼ਾਤਿ ਪਾਕਿ ਮਿਹਰ ਦੇ ਘਰ ਆਈ ਤੇ ਤ੍ਰੱਠ ਕੇ ਇਸ ਆਤਿਸ਼-ਫਸ਼ਾਂ ਪਰਬਤ ਦੇ ਦਹਾਨੇ ਤੇ ਬੈਠੀ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਿਆਰ ਭਿੱਜੀ ਛੁਹ ਨਾਲ ਸਰਸ਼ਾਰ ਕਰਨ ਹਿੱਤ ‘ਜਗਤ ਗੁਰੂ-ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ’ ਨੂੰ, ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਕਥਨ ਅਨੁਸਾਰ, ਧਰਤ ’ਤੇ ਪਠਾਇਆ (ਭੇਜਿਆ) :-

ਸੁਣੀ ਪੁਕਾਰ ਦਾਤਾਰ ਪ੍ਰਭੁ; ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਜਗ ਮਾਹਿ ਪਠਾਇਆ ।

ਅਤੇ—— ਕਲਿਜੁਗੁ ਬਾਬੇ ਤਾਰਿਆ; ਸਤਿ ਨਾਮੁ ਪੜਿ ਮੰਤ੍ਰਿ ਸੁਣਾਇਆ ।

ਕਲਿ ਤਾਰਣ ਗੁਰੁ ਨਾਨਕ ਆਇਆ ।

    ਮਾਤਾ ਤ੍ਰਿਪਤਾ ਜੀ ਦੀ ਕੁੱਖ ਤੇ ਪਿਤਾ ਮਹਿਤਾ ਕਾਲੂ ਦਾ ਘਰ ਸੁਭਾਗਾ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਜੱਗ ਵਿੱਚ ਸਭ ਪਾਸੇ ਪਸਰਿਆ ਝੂਠ ਦਾ ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਤੇ ਕੂੜ ਦੀ ਧੁੰਦ ਇਸ ਸੱਚ ਦੇ ਚੰਦਰਮਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਨਾ ਟਿਕਦੇ ਹੋਏ ਅਲੋਪ ਹੋ ਗਏ। ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸ ਸੱਚ ਨੂੰ ਇੰਝ ਬਿਆਨਿਆ :- ‘‘ਸਤਿਗੁਰ ਨਾਨਕ ਪ੍ਰਗਟਿਆ; ਮਿਟੀ ਧੁੰਧੁ ਜਗਿ ਚਾਨਣੁ ਹੋਆ। ਜਿਉ ਕਰਿ ਸੂਰਜੁ ਨਿਕਲਿਆ; ਤਾਰੇ ਛਪਿ ਅੰਧੇਰੁ ਪਲੋਆ। ਸਿੰਘ ਬੁਕੇ ਮਿਰਗਾਵਲੀ; ਭੰਨੀ ਜਾਇ ਨ ਧੀਰਿ ਧਰੋਆ। ਜਿਥੇ ਬਾਬਾ ਪੈਰ ਧਰੇ; ਪੂਜਾ ਆਸਣੁ ਥਾਪਣਿ ਸੋਆ। ਸਿਧ ਆਸਣਿ ਸਭਿ ਜਗਤ ਦੇ; ਨਾਨਕ ਆਦਿ ਮਤੇ ਜੇ ਕੋਆ। ਘਰਿ ਘਰਿ ਅੰਦਰਿ ਧਰਮਸਾਲ; ਹੋਵੈ ਕੀਰਤਨੁ ਸਦਾ ਵਿਸੋਆ। ਬਾਬੇ ਤਾਰੇ ਚਾਰਿ ਚਕਿ; ਨਉ ਖੰਡਿ ਪਿ੍ਰਥਮੀ ਸਚਾ ਢੋਆ। ਗੁਰਮਖਿ ਕਲਿ ਵਿਚ ਪਰਗਟੁ ਹੋਆ ॥੨੭॥’’ (ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ /ਵਾਰ ੧ ਪਉੜੀ ੨੭) ਅਤੇ ਇੰਝ ਹੁੰਦਾ ਵੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਜਦ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਕੁਲ ਮਖਲੂਕ ਨੂੰ, ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਸਮਝਦਾ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਹੀ ਪਿਆਰ ਤੇ ਦਰਦ ਦੇ ਗੀਤ ਗਾਉਂਦਾ । ਗੁਰਦੇਵ ਦਾ ਸਰਬੱਤ ਮਖ਼ਲੂਕ ਲਈ ਮਾਰਿਆ ਹੱਕ ਦਾ ਇਹ ਨਾਅਰਾ ਹੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਿਧ ਲੋਕ ਪ੍ਰਵਾਣਿਤ ਵਾਕ ਨੂੰ ਸਚਿਆਇਆ :- ‘ਨਾਨਕ ਸ਼ਾਹ ਫਕੀਰ । ਹਿੰਦੂ ਕਾ ਗੁਰੂ, ਮੁਸਲਮਾਨ ਕਾ ਪੀਰ।’

ਜਿਸ ਸਮੇਂ ’ਚ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ, ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਦੀ ਜਨਤਾ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਬਾ੍ਰਹਮਣਵਾਦ ਦੇ ਫੋਕੇ ਤੇ ਕਰਮ-ਕਾਂਡੀ ਚੱਕਰਾਂ ’ਚ ਫਸੀ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਜਨੂੰਨ ’ਚ ਗ੍ਰਸੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਜਰਵਾਣਿਆਂ ਦੇ ਜ਼ਬਰ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਪਾਸ ਜੁਗਾਂ ਦਾ ਫਲਸਫਾ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਹੁਕਮਰਾਨਾਂ ਪਾਸ ਇਸ ਫਲਸਫੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਚਾਰਨ ਹਿੱਤ ਸੂਫੀ ਫਕੀਰ ਤੇ ਮਜ੍ਹਬੀ ਜਨੂੰਨ ਸੀ। ਆਦਰਸ਼ਕ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਤਾਕਤਾਂ (ਮੱਤ) ਮਿਲ ਕੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਤੇ ਰੂਹਾਨੀ ਧਰਮ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀਆਂ, ਪਰ ਹੋਇਆ ਇਸ ਦੇ ਐਨ ਉਲਟ। ਇਹਨਾਂ ਦੋਵੇਂ ਵੱਡੇ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਭੇੜ ’ਚ ਘਾਣ-ਬੱਚਾ-ਘਾਣ ਹੋਣ ਲਗਾ ਨਿਮਾਣੀ ਜਨਤਾ ਦਾ, ਜੋ ਦਿਨ-ਬ-ਦਿਨ ਕੁਚਲੀ ਤੇ ਲਿਤਾੜੀ ਜਾਣ ਲੱਗੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਤਾਂ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਕਥਨ ਵਾਲੀ ਅਵਸਥਾ ਵਾਪਰ ਰਹੀ ਸੀ, ਫੁਰਮਾਨ ਹੈ:- ‘‘ਚਾਰਿ ਵਰਨ ਚਾਰਿ ਮਜਹਬਾ; ਜਗ ਵਿਚਿ ਹਿੰਦੂ ਮੁਸਲਮਾਣੇ। ਖੁਦੀ ਬਖੀਲਿ ਤਕਬਰੀ; ਖਿੰਚੋਤਾਣ ਕਰੇਨਿ ਧਿਙਾਣੇ। ਗੰਗ ਬਨਾਰਸਿ ਹਿੰਦੂਆਂ; ਮਕਾ ਕਾਬਾ ਮੁਸਲਮਾਣੇ। ਸੁੰਨਤਿ ਮੁਸਲਮਾਣ ਦੀ; ਤਿਲਕ ਜੰਞੂ ਹਿੰਦੂ ਲੋਭਾਣੇ। ਰਾਮ ਰਹੀਮ ਕਹਾਇਦੇ; ਇਕੁ ਨਾਮੁ ਦੁਇ ਰਾਹ ਭੁਲਾਣੇ। ਬੇਦ ਕਤੇਬ ਭੁਲਾਇਕੈ; ਮੋਹੇ ਲਾਲਚ ਦੁਨੀ ਸੈਤਾਣੇ।

ਸਚੁ ਕਿਨਾਰੇ ਰਹਿ ਗਇਆ; ਖਹਿ ਮਰਦੇ ਬਾਹਮਣ ਮਉਲਾਣੇ। ਸਿਰੋ ਨ ਮਿਟੇ ਆਵਣ ਜਾਣੇ ॥੨੧॥ (ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ /ਵਾਰ ੧ ਪਉੜੀ ੨੧)

ਸੀ੍ਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ’ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ ਉਹ ਸਨ :-

ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਇੱਕ ਹੈ :- ੴ

ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹੈ :- ਸਤਿ

ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਹੈ :- ਨਾਮੁ

ਤੇ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੈ :- ਕਰਤਾ ਪੁਰਖ, ਨਿਰਭਉ, ਨਿਰਵੈਰ, ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ, ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ

ਐਸਾ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ :- ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ॥

ਅਸੀਂ ਸਭ, ਉਸ ਦੀ ਮਖਲੂਕ ਤੇ ਭਾਈ ਭਾਈ ਹਾਂ :- ‘‘ਏਕੁ ਪਿਤਾ ਏਕਸ ਕੇ ਹਮ ਬਾਰਿਕ..॥’’ (ਮ: ੫/੬੧੧) ਇਸ ਭਵ-ਸਾਗਰ ਤੋਂ ਪਾਰ ਲੰਘਣ ਲਈ ਅਮਲਾਂ ਤੇ ਨਿਬੇੜੇ ਹੋਣਗੇ :- ‘‘ਅਮਲੁ ਕਰਿ ਧਰਤੀ, ਬੀਜੁ ਸਬਦੋ ਕਰਿ; ਸਚ ਕੀ ਆਬ ਨਿਤ ਦੇਹਿ ਪਾਣੀ ॥ (ਮ: ੧/੨੪), ਮਤੁ ਜਾਣ ਸਹਿ ਗਲੀ ਪਾਇਆ ॥ (ਮ: ੧/੨੪) ਆਦਿ।

ਗੁਰਦੇਵ ਪਿਤਾ ਨੇ ਸੱਚੁ, ਸੱਚੇ ਆਚਾਰ ਅਤੇ ਅਮਲੀ ਜੀਵਨ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਜ਼ੋਰ ਦਿੱਤਾ।

ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ :-‘‘ਆਦਿ ਸਚੁ, ਜੁਗਾਦਿ ਸਚੁ ॥ ਹੈ ਭੀ ਸਚੁ, ਨਾਨਕ ! ਹੋਸੀ ਭੀ ਸਚੁ ॥’’

          ਏਸੇ ਲਈ :-

ਸਚਹੁ ਓਰੈ ਸਭੁ ਕੋ; ਉਪਰਿ ਸਚੁ ਆਚਾਰੁ ॥ (ਮ: ੧/੬੨)

          (Truth is higher; higher still is truthful living )

 ਇਨਸਾਨ ਆਪਣੇ ਧੁਰ ਅੰਦਰੋਂ ਸੱਚਾ ਹੋਵੇ, ਐਵੇਂ, ਉੱਤੋਂ ਉੱਤੋਂ ਵਿਖਾਵੇ ਲਈ, ‘ਸੱਚ’ ਸਿਰਫ ਮੂੰਹ ਜ਼ਬਾਨੀ ਜਮ੍ਹਾਂ ਖਰਚ ਲਈ ਨਾ ਹੋਵੇ, ਸਗੋਂ :-

ਸਚੁ ਤਾ ਪਰੁ ਜਾਣੀਐ; ਜਾ, ਰਿਦੈ ਸਚਾ ਹੋਇ ॥ ਕੂੜ ਕੀ ਮਲੁ ਉਤਰੈ; ਤਨੁ ਕਰੇ ਹਛਾ ਧੋਇ ॥ (ਮ: ੧/੪੬੮)

   ਬਾਬੇ ਨੇ ਇਹ ਸੱਚ ਦਾ ਰਸਤਾ ਇਸ ਲਈ ਪਕੜਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਰਹਿੰਦੀ ਦੁਨੀਆਂ ਤੱਕ ਅਮਰ ਤੇ ਹਕੀਕੀ ਹੈ। ਸੱਚ ਨੂੰ ਕਦੇ ਮਿਟਾਇਆ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਸੱਚ, ਨਾ ਕਦੇ ਪੁਰਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਨਾ ਕਦੇ ਮੈਲਾ ‘‘ਸਚੁ ਪੁਰਾਣਾ ਨਾ ਥੀਐ; ਨਾਮੁ ਨ ਮੈਲਾ ਹੋਇ ॥’’ (ਮ: ੩/੧੨੪੮) ਪੱਛਮ ਦੇ ਇੱਕ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨੇਤਰ-ਹੀਣ ਕਵੀ ਮਿਲਟਨ ਨੇ ਕੋਸੋ ਦੂਰ ਬੈਠੇ ਇਸ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਇੰਝ ਬਿਆਨਿਆ ਹੈ :- Truth is as impossible to be soiled by an outward touch, as the sun beam.  

ਸੰਸਾਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਨਾਟਕਕਾਰ ਤੇ ਮਨੋ-ਵਿਗਿਆਨੀ-ਸ਼ੈਕਸਪੀਅਰ ਬਾਬੇ ਦੇ ਇਸ ਅਕੱਟ ਫੁਰਮਾਨ-‘‘ਆਦਿ ਸਚੁ ਜੁਗਾਦਿ ਸਚੁ ..॥’’ ਦੀ ਕੁਝ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ :- Truth is truth, to the end of reckoning.

ਸਤਿਗੁਰ ਨਾਨਕ ਨੇ, ਸਿਖ ਧਰਮ ਦੀ ਨੀਂਹ ਇਹਨਾਂ ਹੀ ਬੁਨਿਆਦੀ ਅਸੂਲਾਂ, ਸਿਧਾਂਤਾਂ ’ਤੇ ਰੱਖੀ। ਨਾ ਸਿਰਫ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ, ਪ੍ਰਸਾਰਿਆ ਬਲਕਿ ਇੱਕ ਪੂਰਨ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਜੀਅ ਕੇ, ਆਮ ਲੋਕਾਈ ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਸੱਚੇ, ਸੁੱਚੇ ਅਤੇ ਆਦਰਸ਼ਕ ਸੰਤ ਸਿਪਾਹੀ ਪੂਰਨ-ਪੁਰਖ-ਖਾਲਸਾ ਦਾ ਚਿੱਤਰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ।

ਇਸ ਖਾਸ ਰੂਪ ਖਾਲਸੇ ਨੂੰ ਸਿਰਜਨ ਲਈ 239 ਸਾਲ ਦਾ ਲੰਮਾ ਸਮਾਂ ਲੱਗਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਵੱਖ 10 ਜਾਮਿਆਂ ’ਚ ਇਕੋ ਜੋਤ ਦਾ ਸਰੂਪ, ਕਦੀ ਸੇਵਾ ਦਾ ਪੁੰਜ, ਕਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਦਾ ਮੁਜੱਸਮਾ, ਕਦੀ ਫੁੱਲਾਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੋਮਲਤਾ, ਕਦੀ ਅਤਿ ਦੀ ਮਾਸੂਮੀਅਤ, ਕਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਪੁੰਜ ਤੇ ਕਦੀ ਸਰਬੰਸਦਾਨੀ ਮਹਾਂ ਬਲੀ ਯੋਧਾ ਹੋ ਵਿਚਰਿਆ। ਧਰਮ ਦੀ ਸ਼ਮਾਂਅ ਤੋਂ ਕੁਰਬਾਨ ਹੋਣ, ਚਰਖੜੀਆਂ ’ਤੇ ਚੜ੍ਹਣ, ਦੇਗਾਂ ’ਚ ਉਬਲਣ, ਸੀਸ ਆਰਿਆਂ ਨਾਲ ਚਿਰਵਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀਆਂ ਸਫਾਂ ਦੀਆਂ ਸਫਾਂ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਖਾਲਸੇ ਦੇ ਇਸ ਬਿ੍ਰਛ ਨੂੰ ਲੱਗੇ ਸਿਦਕ ਫਲ ਦਾ ਅਲੌਕਿਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਓਦੋਂ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ, ਜਦ ਇੱਕ ਨਾਬਾਲਗ ਬੱਚਾ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਾ ਜਾਮ ਪੀਣ ਲਈ ਉਤਾਵਲਾ ਹੋ ਪੁਕਾਰ-ਪੁਕਾਰ ਉੱਠਿਆ :- ‘ਮਾਦਰਮ ਦਰੋਗ ਮੇ ਗੋਇਦ। ਮਨ, ਬਦਿਲੋ ਜਾਨ, ਅਜ਼ ਮੋਹਿਤਕਿਦਾਂ। ਵ ਫਿਦਾਯਾਨਿ, ਜਾਂਅ ਨਿਸਾਰਿ ਮੁਰਸ਼ਦਿ ਖੁਦਮ। ਮਰਾ ਜੂਦ ਬਾ ਰਫੀਕਾਨਿ ਮਨ ਰਸਾਨੇਦ।’ ਅਰਥਾਤ:- ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਨਾਲ ਪਕੜੇ ਗਏ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਸਮੇਂ, ਜਦ ਪੁੱਤਰ ਮੋਹ ’ਚ ਡੁੱਬੀ ਇੱਕ ਮਾਂ, ਹਾਕਮਾਂ ਪਾਸ ਇਹ ਬੇਨਤੀ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਪੁੱਤਰ ਸਿੱਖ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਇਸ ਨੂੰ ਬਖਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਤਾਂ ਉਹ ਕਮਸਿਨ ਬੱਚਾ, ਫਨੀਅਰ ਸੱਪ ਵਾਂਗੂੰ ਫੂੰਕਾਰ ਕੇ ਗਰਜਦਾ ਹੈ :- ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਝੂਠ ਬੋਲਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਦਿਲੋ ਜਾਨ ਤੋਂ, ਉਸ ਕਲਗੀਆਂ ਵਾਲੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦਾ ਮੁਰੀਦ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਛੇਤੀ ਕਤਲ ਕਰੋ, ਤਾਂ ਜੋ, ਮੈਂ ਵੀ ਆਪਣੇ ਵਿਛੁੜੇ ਹੋਏ ਮੁਰੀਦ ਸਾਥੀਆਂ ਨਾਲ ਜਾ ਮਿਲਾਂ।

ਐ ਨਾਨਕ-ਗੋਬਿੰਦ ਨਾਮ ਲੇਵਾ ਖਾਲਸਾ ! ਉੱਠ ਤੇ ਬਾਬੇ ਦੇ ਅਰਸ਼ੀ ਪੈਗਾਮ ਨੂੰ, ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਕੋਨੇ ਕੋਨੇ ’ਚ, ਹਰ ਘਰ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਾਣ ਦੀ ਜੋ ਤੇਰੀ ਜ਼ੁੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ। ਨਹੀਂ ਤੇ ਕਿਤੇ ਐਸਾ ਨਾ ਹੋਵੇ :-‘ਬੜੇ ਗ਼ੋਰ ਸੇ ਸੁਨ ਰਹਾ ਥਾ ਜ਼ਮਾਨਾ। ਹਮੀਂ ਸੋ ਗਏ ਦਾਸਤਾਂ ਕਹਿਤੇ ਕਹਿਤੇ ।’

ਐ ਖਾਲਸਾ ! ਯਾਦ ਰੱਖ, ਦੂਸਰੇ ਆਪਣੇ ਮੁਲੰਮੇ (ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ-ਮਿੱਟੀ ਦੇ ਢੇਲਿਆਂ) ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਧਰਮ ਮੰਡੀ ’ਚ ਸੋਨੇ ਦੇ ਭਾਅ ਵੇਚਣ ’ਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਆਪਣੇ ਬਾਰ੍ਹਾਂ ਵੰਨੀ ਦੇ ਸੋਨੇ ਨੂੰ, ਪਿੱਤਲ ਦੇ ਭਾਅ ਵੀ ਨਹੀਂ ਵੇਚ ਸਕੇ। ਛੇਤੀ ਕਰ, ਗ਼ਫਲਤ ਦੀ ਨੀਂਦ ਤਿਆਗ, ਵਰਨਾ :- ‘ਉਠੋ ਵਗਰਨਾ ਮਹਸ਼ਰ ਨ ਹੋਗਾ ਫਿਰ ਕਬੀ। ਦੌੜੋ, ਜ਼ਮਾਨਾ ਚਾਲ ਕਿਆਮਤ ਕੀ ਚਲ ਗਿਆ।’

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ

0

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਵਿਗਿਆਨ

ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ, B.Sc., M.A., M.Ed. ਸਟੇਟ ਤੇ ਨੈਸ਼ਨਲ ਅਵਾਰਡੀ, ਹੈਡਮਾਸਟਰ (ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ)- ੯੯੧੫੫-੧੫੪੩੬

ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਨਾਲ ਭਰਪੂਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨਾਲ ਇੱਕ-ਮਿੱਕ ਹੋ ਕੇ, ਜੋ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤੱਥ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਅੱਜ ਤੋਂ ਪੰਜ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਰੱਖੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਅੱਜ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਹੁਣ ਖੋਜਿਆ ਹੈ, ਖੋਜ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਖੋਜਦੇ ਰਹਿਣਗੇ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਅਜਿਹੇ ਪੈਗ਼ੰਬਰ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਧਰਤੀ ਬਲਦ ਦੇ ਸਿੰਗਾਂ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ’ਤੇ ਖੜ੍ਹੀ ਹੈ। ਆਪ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਧਰਤੀ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਇਹੀ ਨਹੀਂ, ਜਿਸ ’ਤੇ ਅਸੀਂ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਸਗੋਂ ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਧਰਤੀਆਂ ਹਨ ਤਾਂ ਉਹ ਕਿਸ ਦੇ ਸਹਾਰੇ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਹਨ, ਆਪ ਨੇ ਸਭ ਨੂੰ ਵੰਗਾਰ ਪਾ ਕੇ ਇਹ ਸਿਧਾਂਤ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਕਰਵਾਇਆ, ‘‘ਧਰਤੀ ਹੋਰੁ, ਪਰੈ ਹੋਰੁ ਹੋਰੁ॥ ਤਿਸ ਤੇ ਭਾਰੁ; ਤਲੈ, ਕਵਣੁ ਜੋਰੁ ?॥’’ (ਮ: ੧/ਜਪੁ ਜੀ/ਪਾਉੜੀ ੧੬)

ਕਾਪਰਨੀਕਸ ਅਤੇ ਗੈਲੀਲੀਓ ਮਹਾਨ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਅੰਬਰ ਦੀਆਂ ਡੂੰਘਾਈਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਨਾਲ ਦੇਖ ਕੇ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਹ ਤੱਥ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਕਿ ਸੂਰਜ, ਧਰਤੀ, ਚੰਦ ਤੇ ਹੋਰ ਗ੍ਰਹਿ ਲਗਾਤਾਰ ਘੁੰਮ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਧਾਰਨਾ ਈਸਾਈ ਜਗਤ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਯੂਰਪ ਦੀਆਂ ਧਾਰਮਿਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਚਰਚ ਅਤੇ ਪੋਪ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧਤਾ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਜਿਸ ਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਕਾਪਰਨੀਕਸ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਜ਼ਾਹਰ ਹੀ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਗੈਲੀਲੀਓ ਨੇ ਮਾਫ਼ੀ ਮੰਗ ਕੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚੋਂ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਚਾਈ, ਪ੍ਰੰਤੂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਗੈਲੀਲੀਓ ਤੋਂ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਇਹ ਵਿਚਾਰ ਰੱਖਿਆ ਸੀ, ‘‘ਭੈ ਵਿਚਿ ਸੂਰਜੁ, ਭੈ ਵਿਚਿ ਚੰਦੁ॥ ਕੋਹ ਕਰੋੜੀ ਚਲਤ, ਨ ਅੰਤੁ॥’’ (ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ/ਮ: ੧/੪੬੪)

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਲੱਖਾਂ ਹੀ ਚੰਦ, ਤਾਰੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੇ ਭੇਦ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਖੋਲ੍ਹੇ। ਉਹ ਕਿਹੜੀ ਸ਼ਕਤੀ ਜਾਂ ਈਂਧਨ ਹੈ ਜੋ ਇਹਨਾਂ ਗ੍ਰਹਿਆਂ ਨੂੰ ਕਰੋੜਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਇਕਸਾਰ ਲਗਾਤਾਰ ਚਲਾ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਰਬਾਂ ਖਰਬਾਂ ਮੀਲ ਚੱਲ ਕੇ ਵੀ ਜਿਉਂ ਦੇ ਤਿਉਂ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ।  ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਮੁੱਕ ਸ਼ਕਤੀ ਇੱਕੋ ਵਾਰੀ ਭਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਇਹ ਸ਼ਕਤੀ ਭਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ ਰਹੀ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਜਪੁ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ ਹੈ, ‘‘ਆਸਣੁ ਲੋਇ ਲੋਇ ਭੰਡਾਰੁ॥ ਜੋ ਕਿਛੁ ਪਾਇਆ, ਸੁ ਏਕਾ ਵਾਰ॥’’ (ਮ:੧/ਜਪੁ ਜੀ/ਪਾਉੜੀ ੩੧)

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇੱਕ ਹੋਰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਤੱਥ ਸਾਡੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖਿਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਅੱਜ ਸਾਰੇ ਸਾਇੰਸਦਾਨ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਚੰਦਰਮਾ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕੋਈ ਰੋਸ਼ਨੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਨੂੰ ਹੀ ਪਰਿਵਰਤਿਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਚੰਦਰਮਾ ਦੇ ਜਿਸ ਭਾਗ ’ਤੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੋਸ਼ਨੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ, ਉਹੀ ਭਾਗ ਸਾਨੂੰ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ‘‘ਸਸਿ ਘਰਿ ਸੂਰੁ, ਦੀਪਕੁ ਗੈਣਾਰੇ॥ (ਮ: ੧/੧੦੪੧), ਸਸਿ ਘਰਿ ਸੂਰੁ ਵਸੈ, ਮਿਟੈ ਅੰਧਿਆਰਾ॥’’ (ਮ: ੧/੯੪੩)

ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਅਤੇ ਨਾਸ਼ਵਾਨਤਾ ਦੀ ਸਚਾਈ ਬਾਰੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਵੀ ਅੱਜ ਦੀਆਂ ਵਿਗਿਆਨਕ ਖੋਜਾਂ ਦੇ ਅਨੁਕੂਲ ਹੈ ਜਦਕਿ ਬਾਕੀ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਵਿਗਿਆਨ ਰੱਦ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪੱਛਮੀ ਮੱਤਾਂ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਤਾਂ ਮਨੋਕਲਪਿਤ ਹੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਈਸਾਈ ਮੱਤ ਦਾ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ੬ ਦਿਨ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਸਾਜਨ ਵਿੱਚ ਲਾਏ ਅਤੇ ਸੱਤਵੇਂ ਦਿਨ ਐਤਵਾਰ ਅਰਾਮ ਕੀਤਾ, ਹਾਸੋਹੀਣੀ ਜਾਪਦੀ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਇੱਕ ਹੁਕਮ ਜਾਂ ਫੁਰਨੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਪਸਾਰਾ ਅਰੰਭ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਲੱਖਾਂ ਹੀ ਦਰਿਆ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ।

ਸੰਨ ੨੦੧੨ ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਸਵਿੱਟਜਰਲੈਂਡ ਅਤੇ ਫਰਾਂਸ ਦੀ ਸਰਹੱਦ ਤੇ ੩੦੦ ਫੁੱਟ ਡੂੰਘੀ ਅਤੇ ੨੭ ਕਿੱਲੋ ਮੀਟਰ ਲੰਬੀ ਇੱਕ ਪ੍ਰਯੋਗਸ਼ਾਲਾ ਬਣਾ ਕੇ ਉੱਥੇ ਇੱਕ ਤੱਤ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ, ਜਿਹੜਾ ਖਰਬਾਂ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਧੁੰਦੂਕਾਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਕਣ ਰਾਹੀਂ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਬਣਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਕਣ ਦਾ ਨਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ‘ਗਾਡ ਪਾਰਟੀਕਲ’ ਰੱਖਿਆ। ਸਾਇੰਸਦਾਨ ਬਹੁਤ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੋਏ ਕਿ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਇੰਨੀ ਵੱਡੀ ਖੋਜ ਕਰ ਕੇ ਇਹ ਜਾਣ ਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਤੋਂ ਅਨੇਕਾਂ ਕਣਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡ ਹੋ ਕੇ ਕਿਵੇਂ ਧਰਤੀ ਦਾ ਪਸਾਰਾ ਹੋਇਆ ਪਰ ਇਹ ਖੋਜ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਅੱਜ ਤੋਂ ੫੦੦ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।  ਜਪੁ ਜੀ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਆਪ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ‘‘ਕੀਤਾ ਪਸਾਉ ਏਕੋ ਕਵਾਉ॥ ਤਿਸ ਤੇ ਹੋਇ, ਲਖ ਦਰੀਆਉ॥’’ (ਮ: ੧/ਜਪੁ ਜੀ/ਪਾਉੜੀ ੧੬) ਭਾਵ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਇੱਕ ਹੁਕਮ ਜਾਂ ਫੁਰਨੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਪਸਾਰਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਪਸਾਰਾ ਕਦੋਂ ਹੋਇਆ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਆਪ ਹੀ ਜਾਣਦਾ ਹੈ।

ਮਨੁੱਖ ਭਾਵੇਂ ਲੱਖਾਂ ਯਤਨ ਕਰ ਲਵੇ ਉਹ ਇਸ ਪਸਾਰੇ ਦਾ ਆਦਿ ਤੇ ਅੰਤ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕੇਗਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ, ‘‘ਵਖਤੁ ਨ ਪਾਇਓ ਕਾਦੀਆ, ਜਿ ਲਿਖਨਿ ਲੇਖੁ ਕੁਰਾਣੁ॥ ਥਿਤਿ ਵਾਰੁ ਨ ਜੋਗੀ ਜਾਣੈ, ਰੁਤਿ ਮਾਹੁ ਨਾ ਕੋਈ॥ ਜਾ ਕਰਤਾ ਸਿਰਠੀ ਕਉ ਸਾਜੇ, ਆਪੇ ਜਾਣੈ ਸੋਈ॥’’ (ਮ: ੧/ਜਪੁ ਜੀ/ਪਾਉੜੀ ੨੧)

ਜਿੱਥੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਇੱਕ ਫੁਰਨੇ ਨਾਲ ਇਹ ਪਸਾਰਾ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਇਸ ਦਾ ਅੰਤ ਵੀ ਹੋਵੇਗਾ, ਇਹ ਗੱਲ ਅੱਜ ਸਾਇੰਸਦਾਨ ਵੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਆਦਿ ਵੀ ਹੈ ਤੇ ਅੰਤ ਵੀ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੇ ਇਹ ਸਚਾਈ ਸੈਂਕੜੇ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀ ਹੈ, ‘‘ਆਪਨ ਖੇਲੁ ਆਪਿ ਕਰਿ ਦੇਖੈ; ਖੇਲੁ ਸੰਕੋਚੈ, ਤਉ ਨਾਨਕ ਏਕੈ॥ (ਮ: ੫/੨੯੩), ਜਾ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ, ਤਾ ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਉਪਾਏ; ਆਪਨੈ ਭਾਣੈ ਲਏ ਸਮਾਏ॥’’ (ਮ: ੫/੨੯੨)

ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਕੀ ਸੀ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਵੀ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਕੋਲ ਕੋਈ ਠੋਸ ਜਵਾਬ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਇਸ ਦਾ ਵੀ ਬੜੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ‘‘ਅਰਬਦ ਨਰਬਦ ਧੁੰਧੂਕਾਰਾ॥ ਧਰਣਿ ਨ ਗਗਨਾ, ਹੁਕਮੁ ਅਪਾਰਾ॥ ਨਾ ਦਿਨੁ ਰੈਨਿ, ਨ ਚੰਦੁ ਨ ਸੂਰਜ; ਸੁੰਨ ਸਮਾਧਿ ਲਗਾਇਦਾ॥’’ (ਮ: ੧/੧੦੩੫) ਫਿਰ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨਾਲ ਇਹ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ, ਜਿਸ ਬਾਰੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ‘‘ਜਾ ਤਿਸੁ ਭਾਣਾ, ਤਾ ਜਗਤੁ ਉਪਾਇਆ॥ ਬਾਝੁ ਕਲਾ, ਆਡਾਣੁ ਰਹਾਇਆ॥ (ਮ: ੧/੧੦੩੬), ਪਾਉਣ ਪਾਣੀ, ਸੁੰਨੇ ਤੇ ਸਾਜੇ॥ ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਉਪਾਇ, ਕਾਇਆ ਗੜ ਰਾਜੇ॥’’ (ਮ: ੧/੧੦੩੭)

ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਕਿਆਸ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਇੱਕ ਗੋਲੇ ਦੀ ਸ਼ਕਲ ਵਿੱਚ ਸੀ ਅਤੇ ਅਚਾਨਕ ਇੱਕ ਜੋਰਦਾਰ ਧਮਾਕੇ ਨਾਲ ਗੋਲਾ ਫਟ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਗੋਲੇ ਦੇ ਫੱਟਣ ਨਾਲ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਪਸਾਰਾ ਹੋਇਆ। ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ‘ਬਿੱਗ ਬੈਂਗ’ ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ, ‘‘ਆਪੇ ਸਚੁ, ਕੀਆ ਕਰ ਜੋੜਿ॥ ਅੰਡਜ ਫੋੜਿ, ਜੋੜਿ ਵਿਛੋੜਿ॥ ਧਰਤਿ ਅਕਾਸੁ ਕੀਏ, ਬੈਸਣ ਕਉ ਥਾਉ॥ ਰਾਤਿ ਦਿਨੰਤੁ ਕੀਏ ਭਉ ਭਾਉ॥ ਜਿਨਿ ਕੀਏ ਕਰਿ ਵੇਖਣਹਾਰਾ॥ ਅਵਰੁ ਨ ਦੂਜਾ, ਸਿਰਜਣਹਾਰਾ॥’’ (ਮ: ੧/੮੩੯) ਅਰਥਾਤ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਜਗਤ ਦੇ ਆਂਡੇ ਵਰਗੇ ਗੋਲਾਕਾਰ ਨੂੰ ਤੋੜ ਕੇ ਹਿੱਸੇ ਕੀਤੇ ਫਿਰ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਤੋਂ ਅੱਡ ਕਰ ਦਿੱਤੇ (ਭਾਵ ਤਾਰਿਆਂ ਸਮੇਤ ਪੁਲਾੜ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ) ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧਰਤੀ ਤੇ ਆਸਮਾਨ ਰਹਿਣ ਲਈ ਥਾਂ ਬਣਾ ਦਿੱਤੇ।

ਅੱਜ ਸਾਇੰਸ ਇਹ ਗੱਲ ਮੰਨਦੀ ਹੈ ਕਿ ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਜੋੜ ਅਤੇ ਤੋੜ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨਾਲ ਪੈਦਾ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਸ਼ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਜੁੜਨ ਨਾਲ ਨਵੇਂ ਪਦਾਰਥ ਬਣਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਟੁੱਟਣ ਨਾਲ ਹੋਰ ਪਦਾਰਥ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਵੰਡਣ ਨਾਲ ਦੋ ਅਣੂ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਬਣਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਗੈਸਾਂ ਨੂੰ ਖ਼ਾਸ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਉਣ ਨਾਲ ਨਵਾਂ ਪਦਾਰਥ ਮੁੜ ‘ਪਾਣੀ’ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਇਹ ਗੱਲ ਕਹੀ ਹੈ ਕਿ ਸਮੁੱਚੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਭੰਨਣ ਅਤੇ ਘੜਨ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ, ‘‘ਭੰਨਣ ਘੜਣ ਸਮਰਥੁ ਹੈ, ਓਪਤਿ ਸਭ ਪਰਲੈ ॥ (ਮ: ੫/੧੧੦੨), ਸਗਲੀ ਜੋਤਿ, ਤੇਰਾ ਸਭੁ ਕੋਈ॥ ਆਪੇ ਜੋੜਿ, ਵਿਛੋੜੇ ਸੋਈ॥’’ (ਮ: ੧/੪੧੪)

ਵਿਸ਼ਵ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਸ਼ਵ ਵਿਗਿਆਨੀ ਉਹਨਾਂ ਪਦਾਰਥਾਂ ਜਾਂ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਖੋਜ ਹੀ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਵੱਲੋਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਇਹ ਖੋਜ ਤਾਂ ਕਰ ਲਈ ਕਿ ਪਾਣੀ; ਦੋ ਮੂਲ ਤੱਤਾਂ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਮੂਲ ਤੱਤ ਕਿੱਥੋਂ ਆਏ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਕੀ ਹੈ ਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਸਮਤੋਲ ਕੌਣ ਤੇ ਕਿਵੇਂ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ?  ਇਹਨਾਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਜਵਾਬ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਕੋਲ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਬ੍ਰਹਮ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਵਰਗੇ ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨੀ ਕੋਲ ਹੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹਵਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਹਵਾ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਬਣਿਆ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਜੀਵ ਪੈਦਾ ਹੋਏ, ‘‘ਸਾਚੇ ਤੇ ਪਵਨਾ ਭਇਆ, ਪਵਨੈ ਤੇ ਜਲੁ ਹੋਇ॥ ਜਲ ਤੇ ਤ੍ਰਿਭਵਣੁ ਸਾਜਿਆ, ਘਟਿ ਘਟਿ ਜੋਤਿ ਸਮੋਇ॥ (ਮ: ੧/੧੯), ਪਉਣੁ ਉਪਾਇ, ਧਰੀ ਸਭ ਧਰਤੀ, ਜਲ ਅਗਨੀ ਕਾ ਬੰਧੁ ਕੀਆ॥’’ (ਮ: ੧/੩੫੦)

ਸੰਨ ੧੭੭੬ ਵਿੱਚ ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਵਿਗਿਆਨੀ ਹੈਨਰੀ ਕੈਵਿਨ ਡਿਸ਼ ਨੇ ਇਹ ਸਾਬਤ ਕੀਤਾ ਕਿ ਹਵਾ ਤੋਂ ਪਾਣੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸੰਨ ੧੮੮੫ ਵਿੱਚ ਵਿਗਿਆਨੀ ਐਟੋਨੀ ਲੌਰੈਂਟ ਅਤੇ ਅਮਾਡੀਓ ਨੇ ਹਵਾ ਵਿੱਚੋਂ ਸਹੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਅਤੇ ਆਕਸੀਜਨ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਪਾਣੀ ਬਣਾਇਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕੀਤਾ।

ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਗਿਆਨੀ ਜਗਦੀਸ਼ ਚੰਦਰ ਬੋਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਖੋਜ ਨਾਲ ਇਹ ਗੱਲ ਸੰਸਾਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਰੱਖੀ ਕਿ ਬਨਸਪਤੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜੀਵਨ ਹੈ ਪਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਖੋਜ ਤੋਂ ਸੈਂਕੜੇ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਹ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਡੀ ਬਨਸਪਤੀ ਦੇ ਹਰ ਕਣ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਦੀ ਉਤਪਤੀ, ਪਾਣੀ ਤੋਂ ਹੋਈ ਹੈ। ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ, ‘‘ਜੇਤੇ ਦਾਣੇ ਅੰਨ ਕੇ, ਜੀਆ ਬਾਝੁ ਨ ਕੋਇ॥ ਪਹਿਲਾ ਪਾਣੀ ਜੀਉ ਹੈ, ਜਿਤੁ ਹਰਿਆ ਸਭੁ ਕੋਇ ॥’’ (ਮ: ੧/੪੭੨) ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦਾ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ, ‘‘ਪਾਤੀ ਤੋਰੈ ਮਾਲਿਨੀ, ਪਾਤੀ ਪਾਤੀ ਜੀਉ॥ ਜਿਸੁ ਪਾਹਨ ਕਉ ਪਾਤੀ ਤੋਰੈ, ਸੋ ਪਾਹਨ ਨਿਰਜੀਉ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ/੪੭੯)

ਅੱਜ ਵਿਗਿਆਨੀ ਇਹ ਗੱਲ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਰੀ ਬਨਸਪਤੀ, ਸੂਰਜ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ ਨਾਲ ਹੀ ਵਧਦੀ ਫੁੱਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਫੁੱਲ ਤਾਂ ਖਿੜਦੇ ਹੀ ਸੂਰਜ ਦੀ ਧੁੱਪ ਨਾਲ ਹਨ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੇ ਇਸ ਪ੍ਰਤੀ ਗਿਆਨ ਕਈ ਸੌ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ‘‘ਪਸਰੀ ਕਿਰਣਿ, ਰਸਿ ਕਮਲ ਬਿਗਾਸੇ; ਸਸਿ ਘਰਿ ਸੂਰੁ ਸਮਾਇਆ॥’’ (ਮ: ੧/੧੩੩੨)

ਅੱਜ ਦੇ ਸਾਇੰਸਦਾਨਾਂ ਨੇ ਇਹ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ ਸੂਖਮ ਤੋਂ ਸੂਖਮ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਤੋਂ ਵੱਡੀ (Micro ਤੇ Macro) ਵਸਤੂ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਜਿਹੇ ਅਸੂਲ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਖੋਜਾਂ ਤੋਂ ਸੈਂਕੜੇ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇਹ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਜੋ ਅਮਲ ਸਮੁੱਚੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਹੀ ਅਮਲ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਅਤੇ ਛੋਟੀ ਤੋਂ ਛੋਟੀ ਵਸਤੂ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਇਸ ਪ੍ਰਥਾਇ ਵਚਨ ਕਰਦੀ ਹੈ, ‘‘ਜੋ ਬ੍ਰਹਮੰਡਿ, ਖੰਡਿ ਸੋ ਜਾਣਹੁ ॥’’ (ਮ: ੧/੧੦੪੧) ਅਤੇ ਭਗਤ ਪੀਪਾ ਜੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, ‘‘ਜੋ ਬ੍ਰਹਮੰਡੇ, ਸੋਈ ਪਿੰਡੇ; ਜੋ ਖੋਜੈ, ਸੋ ਪਾਵੈ॥’’ (੬੯੫) ਅਰਥਾਤ ਜੋ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਉਹੀ ਕੁੱਝ ਨਿੱਕੇ ਤੋਂ ਨਿੱਕੇ ਕਣ ਭਾਵ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਦੀ ਖੋਜ ਤਾਂ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਪਿਛਲੀ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਹੈ ਪਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਵਰਤੋਂ, ਇਸ ਖੋਜ ਤੋਂ ਵੀ ਸੈਂਕੜੇ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕੀਤੀ ਗਈ, ‘‘ਪਰਮਾਣੋ ਪਰਜੰਤ, ਆਕਾਸਹ; ਦੀਪ ਲੋਅ, ਸਿਖੰਡਣਹ॥ ਗਛੇਣ, ਨੈਣ ਭਾਰੇਣ; ਨਾਨਕ  ! ਬਿਨਾ ਸਾਧੂ ਨ ਸਿਧ੍ਹਤੇ॥’’ (ਮ: ੫/੧੩੬੦)  ਭਾਵ ਹੇ ਨਾਨਕ!  ਅਗਰ ਮਨੁੱਖ ਅੱਤ ਛੋਟਾ ਅਣੂ ਬਣ ਕੇ ਅਕਾਸ਼, ਖੰਡ, ਤਿੰਨੇ ਲੋਕਾਂ, ਪਹਾੜਾਂ ਆਦਿ ਦੇ ਅੰਤ ਤੱਕ ਅੱਖ ਦੇ ਫਰਕਣ ਸਮੇਂ ’ਚ ਫਿਰ ਆਵੇ ਤਾਂ ਵੀ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਾਮਯਾਬੀ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ।

ਅੱਜ ਦੀ ਖੋਜ ਮੁਤਾਬਕ ਊਰਜਾ ਦੇ ਸਥੂਲ ਮਾਦੇ ਦੇ ਹਰ ਅਣੂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੇ ਅੱਗੇ ਤਿੰਨ ਭਾਗ ਹੋਰ ਹਨ, ‘ਪ੍ਰੋਟੋਨ, ਨਿਊਟਰੋਨ ਅਤੇ ਇਲੈਕਟ੍ਰੋਨ’। ਇਹ ਕਣ ਨਾਭੀ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਲਗਾਤਾਰ ਚੱਕਰ ਲਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਭ ਕੁੱਝ ਉਸੇ ਨਿਯਮ ਨਾਲ ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰ ਰਿਹਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਗ੍ਰਹਿ, ਸੂਰਜ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਲਗਾਤਾਰ ਚੱਕਰ ਲਾ ਰਹੇ ਹਨ।

ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀ ਇਸ ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਜੀਬ ਵਰਤਾਰਾ ਵਰਤ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਤੱਤ ਜਾਂ ਪਦਾਰਥ ਇਕੱਠੇ ਹੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਰੁੱਖ ਵਿੱਚ ਅੱਗ ਤੇ ਪਾਣੀ, ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਤੱਤ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੋਵੇਂ ਤੱਤਾਂ ਕਾਰਨ ਹੀ ਦਰਖ਼ਤ ਦੀ ਹੋਂਦ ਕਾਇਮ ਹੈ। ਜੇ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਪਾਣੀ ਦਾ ਤੱਤ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਰੁੱਖ ਸੁੱਕ ਕੇ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ ਅਤੇ ਜੇਕਰ ਅੱਗ ਦਾ ਤੱਤ ਅਲੋਪ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸੇਮ ਨਾਲ ਦਰਖ਼ਤ ਦੀ ਹੋਂਦ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗੀ। ਇਹ ਦੋ ਵਿਰੋਧੀ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਸੰਤੁਲਨ ਹਰ ਜੀਵ-ਜੰਤੂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਅੱਗ ਭਾਵ ਖ਼ੁਰਾਕ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਊਰਜਾ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸ ਸੰਤੁਲਨ ਕਾਇਮ ਹੈ, ਜੋ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਤਾਪਮਾਨ ਨੂੰ ਠੀਕ ਰੱਖ ਕੇ ਸਾਡੀ ਸਿਹਤ ਨੂੰ ਨਰੋਆ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ, ‘‘ਪਉਣੈ ਪਾਣੀ ਅਗਨੀ ਕਾ ਮੇਲੁ॥ ਚੰਚਲ ਚਪਲ ਬੁਧਿ ਕਾ ਖੇਲ॥’’ (ਮ: ੧/੧੫੨)

ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਨਰੋਆ ਰੱਖਣ ਲਈ ਜੋ ਲੋੜੀਦੇ ਤੱਤ ਜਾਂ ਧਾਤਾਂ ਚਾਹੀਦੀਆਂ ਹਨ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਇੱਕੋ ਵਾਰ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਸਿਹਤ ਵਿਗਿਆਨੀ ਵੀ ਇਹ ਗੱਲ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਲੋੜੀਦੀ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਤੱਤ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨੇ ਸਭ ਲੋੜੀਦੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਭੰਡਾਰੇ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਵਾਰ ਪਾ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ‘‘ਧਰਤੀ ਦੇਗ ਮਿਲੈ ਇਕ ਵੇਰਾ; ਭਾਗੁ ਤੇਰਾ ਭੰਡਾਰੀ॥’’ (ਮ: ੧/੧੧੯੦)

ਧਰਤੀ ਦੀ ਵੰਡ ਦਾ ਗਿਆਨ ਭੂਗੋਲਿਕ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੂੰ 20ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਸੈਂਕੜੇ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਲਿਖ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਧਰਤੀ ਦੇ ਸੱਤ ਦੀਪ ਹਨ, ਜੋ ਸੱਤਾਂ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਨਾਲ ਘਿਰੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ‘‘ਸਪਤ ਦੀਪ, ਸਪਤ ਸਾਗਰਾ, ਨਵ ਖੰਡ; ਚਾਰਿ ਵੇਦ, ਦਸ ਅਸਟ ਪੁਰਾਣਾ॥ ਹਰਿ !  ਸਭਨਾ ਵਿਚਿ ਤੂੰ ਵਰਤਦਾ; ਹਰਿ ਸਭਨਾ ਭਾਣਾ॥’’ (ਮ: ੪/੮੪) ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ, ‘‘ਨ੍ਹਾਤ ਫਿਰਿਓ ਲੀਏ ਸਾਤ ਸਮੁੰਦ੍ਰਨ; ਲੋਕ ਗਇਓ ਪਰਲੋਕ ਗਵਾਇਓ॥’’

ਜਿੱਥੇ ਸਾਇੰਸ ਅਜੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚੀ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਆਸ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਿ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇਗੀ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦੀ ਦਿੱਬ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੇ ਉੱਥੇ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਬਿਆਨ ਵੀ ਬਾਬਾ ਨਾਨਕ ਜੀ ਨੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮੁਗਲ ਰਾਜ ਦੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਸਥਾਪਤ ਹੋਣ ਅਤੇ ਫਿਰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋਣ ਬਾਰੇ ਆਪ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੰਕੇਤ ਦੇ ਰੱਖੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ, ‘‘ਆਵਨਿ ਅਠਤਰੈ, ਜਾਨਿ ਸਤਾਨਵੈ; ਹੋਰੁ ਭੀ ਉਠਸੀ, ਮਰਦ ਕਾ ਚੇਲਾ॥ ਸਚ ਕੀ ਬਾਣੀ ਨਾਨਕੁ ਆਖੈ; ਸਚੁ ਸੁਣਾਇਸੀ ਸਚ ਕੀ ਬੇਲਾ॥’’ (ਮ: ੧/੭੨੩)

੧੫੭੮ ਸੰਮਤ (ਸੰਨ ੧੫੨੧) ਵਿੱਚ ਬਾਬਰ ਨੇ ਮੁਗਲ ਰਾਜ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸੰਮਤ ੧੫੯੭ (ਸੰਨ ੧੫੪੦) ਵਿੱਚ ਮਰਦ ਕਾ ਚੇਲਾ ਭਾਵ ਸ਼ੇਰਸ਼ਾਹ ਸੂਰੀ ਕੋਲੋਂ ਹਮਾਯੂ ਹਾਰ ਗਿਆ ਤੇ ਮੁਗਲ ਰਾਜ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਨਾ ਸ਼ਾਇਦ ਸਾਇੰਸ ਦੇ ਵੱਸ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਨਵੀਨ ਸੋਚ; ਵਿਗਿਆਨ ਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਆਪਸੀ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਉਲਟ ਹੈ। ਮਨੁੱਖੀ ਉੱਨਤੀ ਲਈ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨ ਅਡਰੀ ਸੋਚ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਸਬੰਧ ਬਾਹਰਮੁਖੀ, ਪਦਾਰਥਵਾਦ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨਾਲ ਹੈ। ਧਰਮ, ਕੁਦਰਤੀ ਰਹੱਸਾਂ ਦੇ ਵਰਤਾਰੇ ਪਿੱਛੇ ਕਿਸੇ ਅਲੌਕਿਕ ਸ਼ਕਤੀ ਜਾਂ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖ ਦੀ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਸਬੰਧ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਅਤੇ ਆਤਮਾ ਨਾਲ ਹੈ।

ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਧਰਮ, ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਲਈ ਹੈ। ਸ਼ਰਤ ਸਿਰਫ਼ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਦੋਨਾਂ ਦੀ ਸਹੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਧਰਮ ਤਾਂ ਵਿਗਿਆਨ ਦੇ ਅਸਾਵੇਂਪਣ (ਅਸੰਤੁਲਨ) ਨੂੰ ਵੀ ਠੀਕ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦਾ ਅਧਾਰ ਨੈਤਿਕ ਤੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਨਾਲ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਧੀ ਰਾਹੀਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ਗਏ ਮਨੁੱਖ-ਮਾਰੂ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਬੇਲਗਾਮ ਵਰਤੋਂ ਨੂੰ ਨੱਥ ਪਾਉਣ ਲਈ ਧਰਮ ਹੀ ਸਹਾਈ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਭਾਵ ਧਰਮ ਮਨੁੱਖੀ ਕਦਰਾਂ ਕੀਮਤਾਂ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਮਹਾਨ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਮਾਜਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਵਜੋਂ ਧਰਮ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਸ਼ਕਤੀ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਖੋਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜਨਮੇ ਰਸਾਇਣਕ ਅਤੇ ਨਿਉਕਲਰੀ ਹਥਿਆਰ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ੧੯੪੫ ਵਿੱਚ ਜਪਾਨ ਦੇ ਦੋ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਅਤੇ ੧੯੯੧ ਵਿੱਚ ਖਾੜੀ ਦੀ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਕੀਤੀ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਹੈ, ਨੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਜਿੱਥੇ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ਉੱਥੇ ਧਰਤੀ-ਗ੍ਰਹਿ ਦੇ ਕੁਦਰਤੀ ਸੰਤੁਲਨ ਨੂੰ ਵੀ ਵੱਡੀ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਾਈ ਹੈ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਵਿਘਨਕਾਰੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦਾ ਹੱਲ ਕੇਵਲ ਧਰਮ ਕੋਲ ਹੈ। ਧਰਮ, ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਅਜਿਹੀਆਂ ਆਫ਼ਤਾਂ ਅਤੇ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ’ਚੋਂ ਬਚਾ ਸਕਣ ਦੀ ਯੋਗਤਾ ਰੱਖਦਾ ਹੈ। ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਵਿਗਿਆਨੀ ਡਾ. ਜੂਲੀਅਨ ਹਕਸਲੇ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ਕਿ ‘ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਲਗਭਗ ਇੱਕ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ।’ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਧਰਮੀ ਤੇ ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਜੀਵਨ; ਦੋ ਪਹਿਲੂ ਹਨ। ਮਨੁੱਖੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਖੁਸ਼ਹਾਲੀ ਲਈ ਦੋਹਾਂ ਦੇ ਸੁਮੇਲ ਦੀ ਬੜੀ ਵੱਡੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਬਜ਼ਾਹਰ ਦਿਸਦਾ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ

0

ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਬਜ਼ਾਹਰ ਦਿਸਦਾ ਵਿਰੋਧਾਭਾਸ

(ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਾਹਿਬ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਜੀ)

(ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਾਹਿਬ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਹਰਭਜਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪਿਛਲੀ ਅੱਧੀ ਸਦੀ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਨੂੰ ਸੁਚੱਜੀ ਅਗਵਾਈ ਦੇਂਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਲੇਖ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ, ਕਥਾਵਾਚਕਾਂ ਅਤੇ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਕਾਲਜਾਂ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੀ ਭਰਪੂਰ ਜਾਣਕਾਰੀ ਤਥਾ ਤਿਆਰੀ ਲਈ ਪਾਠਕਾਂ ਅੱਗੇ ਰੱਖ ਰਹੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਜੋ ਕੁਝ ਲਾਭ ਉਠਾਇਆ ਜਾ ਸਕੇ। ……… ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸਤਿਨਾਮ ਸਿੰਘ)

ਦੂਜੇ ‘ਮਿਲੈਨੀਅਮ’ (ਭਾਵ ਦੂਸਰੇ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਦੇ ਸਮੇਂ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸੰਨ 1000 ਤੋਂ 2000 ਤੱਕ) ਦੀ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਾਨ ਦੇਣ ਦਸੋਂ ਨਾਨਕ ਜੋਤ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਅਗਲੀ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਹਰ ਸਦੀ ਤੱਕ ਬੇਜੋੜ ਅਤੇ ਬੇਮਿਸਾਲ ਰਹੇਗਾ। ਸਿੱਖ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਮਨੁੱਖੀ ਅਲਪ ਬੁੱਧੀ ਨਾਲ ਸਮਝਣਾ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਦਰਸਾਈ ਜੀਵਨ ਰੀਤ ਨੂੰ ਰਿਦੈ ਬਸਾ ਤੇ ਅਮਲਾ ਕੇ ਸੰਸਾਰ ਪੰਧ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰ, ਮੁੜ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣਾ ਕਤੇਬੀ ਗਿਆਨ ਨਹੀਂ। ਇਸ ਗੁਰਮਤਿ ਗਾਡੀ ਰਾਹ ਨੂੰ ਵਾਚਨ, ਵੀਚਾਰਨ ਅਤੇ ਅਪਣਾਉਣ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਰੀਨਾ ਹੈ: ਪੰਜਾਂ (ਕਾਮ, ਕਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ, ਅਹੰਕਾਰ) ਦਾ ਤਿਆਗ ਅਤੇ ਬਿਨ ਸਿਰ, ਇਸ ਖੰਨਿਓ ਤਿੱਖੇ ਤੇ ਵਾਲੋਂ ਨਿੱਕੇ ਮਾਰਗ ਦਾ ਪਾਂਧੀ ਹੋਣਾ। ਧੁਰੋਂ ਆਈ ਖਸਮ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੇ ਭੇਦਾਂ ਨੂੰ ਖੁਦ ਸਮਝ ਕੇ ਦੂਜਿਆਂ ਅੱਗੇ ਖੋਲਣਾ ਹਾਰੀ-ਸਾਰੀ (ਜਣੇ-ਖਣੇ) ਦਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ, ਇਹ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਟਾਂਵੀ ਟਾਂਵੀ ਦੈਵੀ ਆਤਮਾ ਉੱਤੇ ਉਸ ਕਰਤੇ ਦੀ ਨਦਰ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮਹਾਨ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਵੀ ਇਸ ਅਥਾਹ ਸਾਗਰ ’ਚੋਂ ਹੰਸ ਬਿਰਤੀ ਅਧੀਨ ਮੋਤੀ ਹੀ ਚੁਣੇ ਸਨ। ਇਸ ਦਾ ਥਹੁ ਪਾਉਣ ਦਾ ਕਦੇ ਗੁਮਾਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਜੋਕੇ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਐਸਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਛਿਨ ਭਰ ਦੀ ਸੋਚ, ਮੱਤ ਹੀਣ ਢੀਠਤਾ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਰਬ-ਕਾਲੀ ਤੇ ਸਰਬ ਦੇਸੀ ਗਿਆਨ ਦਾ ਅਟੁੱਟ ਭੰਡਾਰ ਹੈ। ਦੋ ਤੇ ਦੋ ਚਾਰ ਵਾਂਗ ਸਤਿ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਪੜ੍ਹੋ ਤੇ ਅਮਲਾਉ ਰਹੱਸ ਵਿੱਚੋਂ ਰਸ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਿਤ ਦਿਨ ਪ੍ਰਭੂ ਵਿਛੋੜੇ ਦੀ ਦੂਰੀ ਘਟਦੀ ਦਿਸ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।

ਸਤਿਗੁਰ ਫੁਰਮਾੳਂਦੇ ਹਨ:-

ੳ. ਸਬਦੁ ਬੀਚਾਰਿ ਭਏ ਨਿਰੰਕਾਰੀ ।। ਗੁਰਮਤਿ ਜਾਗੇ, ਦੁਰਮਤਿ ਪਰਹਾਰੀ ।। (ਮਹਲਾ ੧, ਪੰਨਾ ੯੦੪)

ਅ. ਗੁਰ ਕੀ ਸੇਵਾ ਸਬਦੁ ਵੀਚਾਰੁ ।। ਹਉਮੈ ਮਾਰੇ ਕਰਣੀ ਸਾਰੁ ।। (ਮਹਲਾ ੧, ਪੰਨਾ ੨੨੩)

ੲ. ਗੁਰਮੁਖਿ ਨਾਦ ਬੇਦ ਬੀਚਾਰੁ ।। (ਮਹਲਾ ੧, ਪੰਨਾ ੯੩੨)

ਸ. ਬਿਬੇਕ ਬੁਧਿ ਸਤਿਗੁਰ ਤੇ ਪਾਈ, ਗੁਰ ਗਿਆਨੁ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਭ ਕੇਰਾ ।। (ਮਹਲਾ ੪, ਪੰਨਾ ੭੧੧)

ਪ੍ਰੰਤੂ ਸੁਵੱਛ ਵੀਚਾਰ ਦੀ ਘਾਟੀ, ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਇਤਨੀ ਬਿਖਮ ਹੈ ਕਿ ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਹੀ ਇਸ ਉੱਤੇ ਤੁਰਨ ਦਾ ਸਾਹਸ ਧਾਰਦਾ ਹੈ। ਏਸੇ ਲਈ, ਗੁਰਦੇਵ, ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਸਾਵਧਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ: ‘‘ਬਾਣੀ ਬਿਰਲਉ ਬੀਚਾਰਸੀ, ਜੇ ਕੋ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹੋਇ ।। (ਮਹਲਾ ੧, ਪੰਨਾ ੯੩੫)

ਸ਼ਰਤ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਜਗਿਆਸੂ ਨੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਅਥਾਹ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਗੁਰੂ ਆਸੇ ਅਨੁਸਾਰੀ ਚੁੱਬੀ ਲਾਉਣੀ ਹੈ ਤੇ ਮਨਬਾਂਸ਼ਤ ਫਲ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਓਪਰੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ, ਸਤਹੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਾਧਾਰਨ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਇਉਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਥਾਈਂ ਸਵੈ-ਵਿਰੋਧੀ (ਵਿਰੋਧਾਭਾਸੀ- Paradoxical ) ਲਿਖਤਾਂ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਅੰਕਿਤ ਹੈ:-

1 (ੳ). ਸਚੇ ਤੇਰੇ ਖੰਡ ਸਚੇ ਬ੍ਰਹਮੰਡ॥ ਸਚੇ ਤੇਰੇ ਲੋਅ ਸਚੇ ਆਕਾਰ॥           ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੪੬੩) (ਜਾਂ)

(ਅ). ਕੂੜੁ ਰਾਜਾ ਕੂੜੁ ਪਰਜਾ, ਕੂੜੁ ਸਭੁ ਸੰਸਾਰੁ ॥             ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ (ਮ:੧/ਅੰਗ ੪੬੮)

  1. (ੳ). ਕਾਹੇ ਰੇ ਮਨ! ਚਿਤਵਹਿ ਉਦਮੁ, ਜਾ ਆਹਰਿ ਹਰਿ ਜੀਉ ਪਰਿਆ॥ ਸੋ ਦਰੁ ਗੂਜਰੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੦) (ਜਾਂ)

(ਅ). ਉਦਮੁ ਕਰੇਦਿਆ ਜੀਉ ਤੂੰ, ਕਮਾਵਦਿਆ ਸੁਖ ਭੁੰਚੁ॥          ਗੂਜਰੀ ਕੀ ਵਾਰ:੨ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੫੨੨)

  1. (ੳ). ਆਪਿ ਸਤਿ ਕੀਆ ਸਭੁ ਸਤਿ॥ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੮੪) (ਅਤੇ)

(ਅ). ਜੋ ਦੀਸੈ ਸੋ ਤੇਰਾ ਰੂਪੁ॥           ਤਿਲੰਗ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੭੨੪)

(ੲ). ਜੋ ਦੀਸੈ ਸੋ ਸਗਲ ਬਿਨਾਸੈ, ਜਿਉ ਬਾਦਰ ਕੀ ਛਾਈ॥             ਗਉੜੀ (ਮ:੯/ਅੰਗ ੨੧੯)

  1. (ੳ). ਜਿਵ ਤੂ ਚਲਾਇਹਿ ਤਿਵੈ ਚਲਹ, ਜਿਨਾ ਮਾਰਗਿ ਪਾਵਹੇ॥ ਰਾਮਕਲੀ ਅਨੰਦ (ਮ:੩/ਅੰਗ ੯੧੯) (ਜਾਂ)

ਕਰਨ ਕਰਾਵਨ ਕਰਨੈ ਜੋਗੁ॥ ਜੋ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ਸੋਈ ਹੋਗੁ॥          (ਅਤੇ)

ਜੋ ਭਾਵੈ, ਸੋ ਕਾਰ ਕਰਾਵੈ॥             ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੭੭)

ਕਹੁ ਮਾਨੁਖ ਤੇ ਕਿਆ ਹੋਇ ਆਵੈ ?॥            ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੭੭)

ਜੋ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ ਸੋਈ ਹੋਇ ॥              ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੭੮) (ਜਾਂ)

(ਅ). ਕਤਿਕਿ ਕਰਮ ਕਮਾਵਣੇ, ਦੋਸੁ ਨ ਕਾਹੂ ਜੋਗੁ॥

(ਅਤੇ) ਜੇਹਾ ਬੀਜੈ ਸੋ ਲੁਣੈ, ਕਰਮਾ ਸੰਦੜਾ ਖੇਤੁ॥            ਮਾਝ ਬਾਰਹਮਾਹਾ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੩੪)

  1. (ੳ). ਹਮ ਸਰਿ ਦੀਨੁ, ਦਇਆਲੁ ਨ ਤੁਮ ਸਰਿ, ਅਬ ਪਤੀਆਰੁ ਕਿਆ ਕੀਜੈ ?॥ ਧਨਾਸਰੀ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/ਅੰਗ ੬੯੪) (ਅਤੇ)

ਮੇਰੀ ਸੰਗਤਿ ਪੋਚ, ਸੋਚ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ॥ ਮੇਰਾ ਕਰਮੁ ਕੁਟਿਲਤਾ, ਜਨਮੁ ਕੁਭਾਂਤੀ॥        ਗਉੜੀ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/ਅੰਗ ੩੪੫) (ਜਾਂ)

(ਅ). ਤੋਹੀ ਮੋਹੀ, ਮੋਹੀ ਤੋਹੀ, ਅੰਤਰੁ ਕੈਸਾ ?॥ ਕਨਕ ਕਟਿਕ, ਜਲ ਤਰੰਗ ਜੈਸਾ॥         ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/ ਅੰਗ ੯੩)

ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ ਨੁਕਤੇ ਨੂੰ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ ਬੁੱਧ ਕਥਾ ਬੜੀ ਸਹਾਇਕ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ:- ‘ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਇੱਕ ਦਿਨ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਗਏ। ਸਵੇਰ ਦਾ ਸਮਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਉਹਨਾ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾ ਲਈ ਆਇਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ-ਮੈ ਨਾਸਤਕ ਹਾਂ, ਆਪ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੀ ਖ਼ਿਆਲ ਰਖਦੇ ਹੋ ? ਕੀ ਈਸ਼ਵਰ ਹੈ ? ਬੁੱਧ ਨੇ ਕਿਹਾ-ਈਸ਼ਵਰ ? ਸਿਰਫ਼ ਈਸ਼ਵਰ ਹੀ ’ਤੋਂ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਸਿਵਾ ਔਰ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ। ਉਸ ਆਦਮੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਤਾਂ ਸੁਣਿਆ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਨਾਸਤਕ ਹੋ ? ਬੁਧ ਨੇ ਕਿਹਾ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਗ਼ਲਤ ਸੁਣਿਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਮਹਾਂ ਆਸਤਕ ਹਾਂ। ਉਹ ਆਦਮੀ ਹੈਰਾਨੀ ਭਰੀ ਨਿਰਾਸ਼ਤਾ ਲੈ ਕੇ ਵਾਪਿਸ ਮੁੜ ਗਿਆ। ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਅੱਗੇ ਤੁਰਦੇ ਗਏ।

ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ ਇੱਕ ਹੋਰ ਆਦਮੀ ਆਇਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮੈ ਆਸਤਕ ਹਾਂ ਤੇ ਨਾਸਤਕਾਂ ਦਾ ਦੁਸ਼ਮਨ। ਮੈ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਇਹ ਪੁੱਛਣ ਆਇਆ ਹਾਂ ਕਿ ਈਸ਼ਵਰ ਦੇ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਕੀ ਵਿਚਾਰ ਹਨ? ਬੁੱਧ ਨੇ ਕਿਹਾ-ਈਸ਼ਵਰ ਜੈਸੀ ਚੀਜ਼ ਨਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਈਸ਼ਵਰ ਹੈ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਉਸ ਆਦਮੀ ਨੇ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਪੁੱਛਿਆ- ਇਹ ਤੁਸੀਂ ਕੀ ਆਖ ਰਹੇ ਹੋ ? ਮੈ ਤਾਂ ਸੁਣਿਆਂ ਸੀ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਆਦਮੀ ਹੋ ਤੇ ਪਿੰਡ ’ਚ ਆਏ ਹੋ। ਬੁੱਧ ਨੇ ਕਿਹਾ-ਧਾਰਮਿਕ? ਮੈਂ ਤਾਂ ਮਹਾਂ ਨਾਸਤਕ ਹਾਂ। ਉਹ ਆਦਮੀ ਬੇਚੈਨ ਤੇ ਅਵਾਕ ਦਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਗੁੰਮ-ਸੁੰਮ ਖਲੋਤਾ ਰਹਿ ਗਿਆ।

ਸ਼ਾਮ ਹੋ ਗਈ। ਇੱਕ ਹੋਰ ਤੀਜਾ ਆਦਮੀ Agnostic (ਅਗੇਯਵਾਦੀ, ਇਹ ਮਤ ਕਿ ਰੱਬ ਜਾਂ ਪ੍ਰਲੋਕ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਜਾਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ, ਇਹ ਨਾਸਤਿਕਤਾ ’ਤੋਂ ਭਿਨ ਵੀਚਾਰ ਹੈ) ਬੁੱਧ ਜੀ ਕੋਲ ਆਇਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਕਿ ਈਸ਼ਵਰ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ? ਇਸ ਨੂੰ ਜਾਣ ਸਕਣਾ ਆਦਮੀ ਦੇ ਵੱਸ ਦਾ ਰੋਗ ਨਹੀਂ। ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੀ ਖ਼ਿਆਲ ਹੈ ? ਬੁੱਧ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹੁਣ ਜਦ ਤੈਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ, ਤਾਂ ਇਹੀ ਠੀਕ ਹੈ ਕਿ ਈਸ਼ਵਰ ਦੀ ਹੋਂਦ ਜਾਂ ਅਣਹੋਂਦ ਬਾਰੇ ਅਸੀਂ ਚੁੱਪ ਰਹੀਏ। ਉਹ ਆਦਮੀ ਵੀ ਇਸ ਉੱਤਰ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਗਿਆ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮੈਂ ਤਾਂ ਸੁਣਿਆ ਸੀ ਕਿ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਗਿਆਨ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿ ਈਸ਼ਵਰ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਬੁੱਧ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਤੁਸੀਂ ਗ਼ਲਤ ਸੁਣਿਆ ਹੈ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਪਰਮ ਅਗਿਆਨੀ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਗਿਆਨ ਕੈਸਾ ?

ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਜੀ ਦੇ ਪਰਮ ਸ਼ਿਸ਼ ਅਨੰਦ ਨੇ ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਵੀਚਾਰ ਸੁਣੀ ਅਤੇ ਵੇਖੀ। ਬੜਾ ਹੈਰਾਨ ਹੋਇਆ। ਡਾਹਢੀ ਦੁਬਿਧਾ ’ਚ ਫਸ ਗਿਆ। ਜਦ ਰਾਤ ਹੋਈ ਤੇ ਸਭ ਲੋਕੀਂ ਚਲੇ ਗਏ ਤਾਂ ਅਨੰਦ ਜੀ ਨੇ ਬੁੱਧ ਜੀ ਦੇ ਚਰਨ ਫੜ ਲਏ ਤੇ ਘਿੱਗਿਆ ਕੇ (ਦਬੀ ਅਵਾਜ਼ ਨਾਲ) ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਾਂ ਆਪ ਮੈਨੂੰ ਮਾਰ ਸੁਟੋਗੇ। ਇਹ ਕੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ ਆਪ ? ਅੱਜ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਮੈ ਕਿੰਨਾ ਬੇਚੈਨ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਜੋ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੇ ਕਦੀਂ ਅਜੇਹਾ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ? ਆਪ ਕੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੋ ? ਆਪ ਹੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਹੋ ? ਸਵੇਰੇ ਕੁਝ ਕਿਹਾ, ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਮੀ ਹੋਰ? ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਤਿੰਨ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਵਿਰੋਧੀ ਉੱਤਰ ਕਿਉਂ ਦਿੱਤੇ ?

ਮਹਾਤਮਾ ਬੁੱਧ ਜੀ ਹੱਸ ਪਏ ਤੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਅਨੰਦ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉੱਤਰ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਤਿੰਨ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਦਿੱਤੇ ਸਨ, ਤੂੰ ਤਾਂ ਉਹ ਸੁਣੇ ਹੀ ਕਿਉਂ ? ਕੀ ਦੂਜੇ ਦੀ ਗੱਲ ਸੁਣਨੀ ਮੁਨਾਸਬ ਹੋ ? ਉਚਿਤ ਹੈ ? ਅਨੰਦ ਨੇ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਉੱਥੇ ਮੌਜੂਦ ਸੀ, ਕੀ ਕਰਦਾ ? ਕੰਨ ਤਾਂ ਬੰਦ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ? ਸੋ, ਮੈਨੂੰ ਸੁਤੇ ਸਿਧ ਸੁਣੇ ਗਏ। ਬੁੱਧ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਮੈਂ ਕੋਈ ਉੱਤਰ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਅਨੰਦ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਮੈਨੂੰ ਤਾਂ ਦਿੱਤੇ ਨਾ ਸਹੀ ਪਰ ਮੈਂ ਉਹਨਾ ਨੂੰ ਸੁਣ ਕੇ ਡਾਢੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਿਆ ਹਾਂ। ਮੈਨੂੰ ਤੁਰੰਤ ਉੱਤਰ ਦੇਉ ਕਿ ਸੱਚ ਕੀ ਹੈ ? ਆਪ ਨੇ ਇਹ ਤਿੰਨ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸਵੈ ਵਿਰੋਧੀ ਗੱਲਾਂ ਕਿਉਂ ਆਖੀਆਂ ?

ਬੁੱਧ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਸ਼ਿਸ਼ ਦੀ ਤਸੱਲੀ ਲਈ ਜੋ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਉਹ ਬੜਾ ਵਚਿੱਤਰ, ਦੂਰ ਰਸ ਤੇ ਅਰਥ ਭਰਪੂਰ ਹੈ। ਆਪ ਨੇ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ ਕਿ ‘‘ਉਹਨਾਂ ਤਿੰਨਾਂ ਆਦਮੀਆਂ ਨੂੰ, ਜੋ ਸੋਚ ਸਮਝ ਤੇ ਮੰਨਣ ਦੀ ਵੱਖਰੀ ਵੱਖਰੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਿੱਚ ਰੁੜ ਗਏ ਸਨ, ਸੰਤੁਲਿਨ ਅਥਵਾ ਸਹਿਜ (Balanced) ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਸਵੇਰੇ ਜੋ ਆਦਮੀ ਆਇਆ ਸੀ ਉਹ ਨਾਸਤਕ, ਘੋਰ ਨਾਸਤਕ ਸੀ ਅਤੇ ਇਕੱਲਾ ਨਾਸਤਕ ਅਧੂਰਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਜਿੰਦਗੀ ਵਿਰੋਧਾਂ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਬਣੀ ਹੈ, ਇਹ ਸਮਝ ਲਵੋ ਕਿ ਜੋ ਸੱਚ-ਮੁੱਚ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਆਕਤੀ ਹੈ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਦੋਵੇਂ ਗੱਲਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦੇ ਮੇਲ ਵਿੱਚ ਧਰਮ ਹੈ। ਕੇਵਲ ਧਾਰਮਿਕ ਆਦਮੀ ਵੀ ਅਧੂਰਾ ਹੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਅਜੇ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸੰਤੁਲਨ (ਬੈਲੰਸ) ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਪਹਿਲਾ ਆਦਮੀ ਨਾਸਤਕ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਹਉਂ ਆਸ਼੍ਰਿਤ (Dependent) ਹੋ ਕੇ ਇੱਕ ਪਲੜਾ ਬੜਾ ਭਾਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ, ਉਸ ਨੂੰ ਸਹਿਜ ’ਚ ਲਿਆਉਣ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਦੂਸਰੇ ਪਲੜੇ ’ਚ ਪੱਥਰ ਰੱਖਣੇ ਪਏ। ਫਿਰ ਮੈਂ ਬੇਚੈਨ ਵੀ ਕਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਇਸੇ ਗੱਲ ਉੱਤੇ ਟਿਕ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਈਸ਼ਵਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਨਿਸ਼ਚੇ ਨੂੰ ਹਿਲਾ ਦੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਜੋ ਇੱਕ ਥਾਂ ਠਹਿਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜਗਿਆਸੂ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਜਾਰੀ ਰਹਿਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਨਿਸ਼ਚੇ ਨੂੰ ਦਿਸ਼ਾ ਦੇਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਦੁਪਹਿਰ ਨੂੰ ਜੋ ਆਦਮੀ ਆਇਆ, ਉਸ ਨੂੰ ਘਮੰਡ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਬੜਾ ਆਸਤਕ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਕਹਿਣਾ ਪਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਨਾਸਤਕ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦਾ ਵੀ ਇੱਕ ਪਲੜਾ ਬਹੁਤ ਭਾਰੀ ਸੀ, ਅਸੰਤੁਲਿਤ ਸੀ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੈ ਸੰਤੁਲਨ। ਜੋ ਸੰਤੁਲਨ (ਸਹਿਜ) ਨੂੰ ਪਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ‘ਸਤਿ’ ਨੂੰ ਪਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ।’’

ਹੋਰ ਵਧੇਰੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਮਝਣ ਲਈ ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਪੰਨਾ 2170 ਰਾਸ 3 ਅੰਸੂ 56 ’ਤੇ ਅੰਕਤ ਇਹ ਵਾਰਤਾ ਸਹਾਇਕ ਹੋਵੇਗੀ।

ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸੇਵਾ ਵਿੱਚ ਜਟੂ, ਭਾਨੂੰ, ਨਿਹਾਲੂ ਤੇ ਤੀਰਥਾਂ; ਚੱਢਾ ਜਾਤੀ ਦੇ ਸਿੱਖ ਆਏ ਤੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ:-

ਸ੍ਰੀ ਸਤਿਗੁਰ ਸੁਭ ਬਚਨ ਤੁਮਾਰੇ। ਬਹੁ ਬਿਧਿ ਕੇ ਹਮ ਅਰਥ ਵਿਚਾਰੇ। ਕਰੇ ਕਰਾਵੈ ਆਪੇ ਆਪ। ਮਾਨੁਖ ਕੇ ਕਿਸ ਨਾਹੀਂ ਹਾਥ। (ਜਾਂ) ‘‘ਜੈਸਾ ਬੀਜੈ ਸੋ ਲੁਣੈ, ਕਰਮ ਇਹੁ ਖੇਤੁ॥ ਅਕਿਰਤਘਣਾ ਹਰਿ ਵਿਸਰਿਆ, ਜੋਨੀ ਭਰਮੇਤੁ॥’’ ਜੈਤਸਰੀ ਕੀ ਵਾਰ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੭੦੬) ਉਪਰੋਕਤ ਵਾਕ ਬ-ਜ਼ਾਹਰ ਸਵੈ ਵਿਰੋਧੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਪੰਚਮ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਦਾ ਜੋ ਉੱਤਰ ਦਿੱਤਾ ਉਸ ਦਾ ਸਾਰ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ:- ‘‘ਸਭਿ ਅਧਿਕਾਰਨਿ ਕੇ ਗੁਰਸਿਖ ਹੈਂ। ਗ੍ਰਹਣ ਕਹੈਂ ਜਿਮ ਨਿਜ ਮਤਿ ਪਿਖਿ ਹੈਂ। 38।’’

ਜੋ ਲੋਕ ਕੇਵਲ ਗ੍ਰਹਿਸਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਸਤ ਹੋਏ ਪਾਪ ਪੁੰਨ ਕਮਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਇਹ ਵਾਕ: ‘‘ਜੈਸਾ ਬੀਜੈ ਸੋ ਲੁਣੈ, ਕਰਮ ਇਹੁ ਖੇਤੁ ॥’’ ਅਤੇ ਜੋ ਪ੍ਰੇਮਾ ਭਗਤੀ ’ਚ ਰੰਗੇ ਹੋਏ ਹਰ ਸਮੇਂ ‘ਸਤਿਨਾਮੁ’ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਸਭ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ’ਚ ਬ੍ਰਹਮ ਦੀ ਹੋਂਦ ਨੂੰ ਅਨੁਭਵ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਲਈ ਇਹ ਵਾਕ:-‘‘ਕਰੇ ਕਰਾਵੈ ਆਪੇ ਆਪ। ਮਾਨੁਖ ਕੇ ਕਿਸ ਨਾਹੀਂ ਹਾਥ॥, ਕਰੇ ਕਰਾਏ ਆਪਿ ਪ੍ਰਭੁ, ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਤਿਸ ਹੀ ਹਾਥਿ ॥’’ ਸਿਰੀਰਾਗੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੪੮) (ਜਾਂ) ‘‘ਮਾਰੈ ਰਾਖੈ ਏਕੋ ਆਪਿ ॥ ਮਾਨੁਖ ਕੈ, ਕਿਛੁ ਨਾਹੀ ਹਾਥਿ ॥’’ ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੮੧) ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਪਦ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚਿਆ ਬੰਦਾ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ’ਚ ਲੀਨ ਹੋ ਚੁੱਕਾ, ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਹਰ ਕਾਰਜ ਦਾ ਮਹੱਤਵ ਆਪਣੇ ਉੱਪਰ ਲੈਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਰਤਾਰ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ’ਚ ਵਿਚਰਦਾ, ਮੰਨਦਾ ਹੈ।

ਤੀਸਰੇ ਉਹ ਲੋਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਹਰ ਪਾਸੇ ਬ੍ਰਹਮ ਹੀ ਬ੍ਰਹਮ ਨੂੰ ਵੱਸਦਾ ਵੇਖਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ:- ‘ਤ੍ਰਿਤੀਏ ਸੱਤਾਸੱਤਿ ਬਿਚਾਰਹਿ। ਸਦਾ ਬ੍ਰਹਮ ਕੋ ਨਿਰਨੈ ਧਾਰਹਿ। ਇਨ ਸਮ ਤੁਕ ਕੇ ਸੋ ਅਧਿਕਾਰੀ। ਸੁਨਿ ਮਾਨਹਿ ਸਮਝਹਿ ਉਰ ਧਾਰੀ। 42।

‘‘ਬ੍ਰਹਮੁ ਦੀਸੈ ਬ੍ਰਹਮੁ ਸੁਣੀਐ, ਏਕੁ ਏਕੁ ਵਖਾਣੀਐ॥’’ ਬਿਲਾਵਲੁ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੪੬)

ਏਸ ਨੁਕਤੇ ਦੀ ਹੋਰ ਵਜ਼ਾਹਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰੂ ਅਰਜੁਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅੱਗੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੋਰ ਕਈ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹਨ ਪਰ ਇੱਥੇ ਮੁਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕੇਵਲ ਤਿੰਨ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਹੀ ਧਿਆਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਗੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਹੈ:- ਦੋਹਰਾ ‘ਇਤਯਾਦਿਕ ਬਹੁਤੇ ਅਧਿਕਾਰ। ਮੁੱਖਯ ਤੀਨ ਹਮ ਕਰੇ ਉਚਾਰ। ਜੈਸ ਬੈਦ ਮਹਾਂ ਬੁਧਿਵਾਨ। ਰੋਗੀ ਆਇ ਬਿਨੈ ਬਹੁ ਠਾਨਿ। 43। ਨਾੜੀ, ਮੂਤ੍ਰ ਹੇਰਿ ਰੁਜ ਜਾਨੈ। ਤਿਸ ਪਰ ਬਹੁਤ ਔਸ਼ਧੀ ਠਾਨੈ। ਤੈਸੇ ਗੁਰ ਢਿਗ ਸਿਖ ਚਲਿ ਆਵੈ। ਬਚਨ ਕ੍ਰਿਆ ਤੇ ਤਿਹ ਲਖਿ ਪਾਵੈ। 44। ਜਥਾ ਪਿਖਹਿ ਅਧਿਕਾਰ ਬਿਸ਼ੇਸ਼। ਤਥਾ ਕਰਹਿ ਸਤਿਗੁਰ ਉਪਦੇਸ਼। ਜੇ ਹਕੀਮ ਲਘੁ ਬਿਦਯਾ ਮਤਿ ਮੈਂ। ਪਰਖਯੋ ਗਯੋ ਨ ਰੁਜ ਕੁਛੁ ਚਿਤ ਮੈਂ। 45। ਰੋਗ ਆਨ, ਔਖਧਿ ਦੇ ਆਨ। ਰੁਜ ਨ ਜਾਏ, ਪ੍ਰਾਨ ਹਵੈ ਹਾਨ। ਤੈਸੇ ਗੁਰ ਕਾਚੋ ਅਨਜਾਨਾ। ਸਿਖ ਅਧਿਕਾਰ ਨਾ ਕਰਹਿ ਪਛਾਨਾ। 46। ਤਿਸ (ਸਿਖ ਨੂੰ) ਉਪਦੇਸ਼ ਅਯੋਗ ਬਤਾਵੈ। ਰਹੀ ਸ੍ਰੇਯ (ਮੁਕਤ) ਮਰਿ ਨਰਕ ਸਿਧਾਵੈ। ਭਾਵ-ਵੈਦ ਹਕੀਮ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਦੇਂਦੇ ਹੋਏ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੋ ਮਹਾਨ ਤੇ ਬੁੱਧੀਵਾਨ ਵੈਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਰੋਗੀ ਦੀ ਨਾੜੀ ਤੇ ਹੋਰ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਤਸ਼ਖ਼ੀਸ (ਨਿਰਨਾ) ਕਰਕੇ ਰੋਗੀ ਲਈ ਦਵਾਈ ਤਜਵੀਜ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਿਵੈਂ ਹੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਪਾਸ ਜੋ ਸਿੱਖ ਆਉਂਦਾ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਜੀ ਉਸ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਅਤੇ ਹਰਕਤਾਂ ’ਤੋਂ ਜਾਣ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਹੈ। ਉਸ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਨੀਮ ਹਕੀਮ ਹੈ ਉਹ ਰੋਗ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਨੂੰ ਜਾਣੇ ਬਗੈਰ ਹੋਰ ਦੀ ਹੋਰ ਦਵਾਈ ਦੇ ਦੇਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਰੋਗੀ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਵਧੀਕ ਵਧ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਹੜਾ ਕੱਚਾ ਅਤੇ ਅਗਿਆਨੀ ਹੈ, ਉਹ ਇਹ ਨਹੀਂ ਪਛਾਣਦਾ ਕਿ ਸ਼ਰਨ ਆਏ ਸਿੱਖ ਦੀ ਮਨੋਬ੍ਰਿਤੀ ਕੈਸੀ ਹੈ ? ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਅਯੋਗ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੇਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਮੁਕਤੀ ਤਾਂ ਕੀ ਪਾਉਣੀ ਹੈ, ਸਗੋਂ ਨਰਕਾਂ ਦਾ ਅਧਿਕਾਰੀ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਹ ਲੰਬੇ ਚੌੜੇ ਹਵਾਲੇ ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਇਸ ਲਈ ਅੰਕਤ ਕਰਨੇ ਮੁਨਾਸਬ ਸਮਝੇ ਹਾਂ ਕਿ ਜਿਸ ਨੁਕਤੇ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਇਹ ਡਾਢੇ ਸਹਾਇਕ ਹਨ। ਗੁਰਮਤਿ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਦਾਅਵੇਦਾਰ ਹੈ ਕਿ ਸਹਜ ਤੇ ਸੰਤੁਲਨ ਦਾ ਜੀਵਨ ਹੀ ਸਹੀ, ਸਫਲ ਅਤੇ ਸਾਰਥਕ ਜੀਵਨ ਹੈ। ਏਥੇ ਗ੍ਰਹਿਸਤ ਤੇ ਸਨਿਆਸ, ਲੇਪਤਾ ਅਤੇ ਅਲੇਪਤਾ, ਸੂਖਮ ਤੇ ਅਸਥੂਲ, ਮਿਲਾਪ ਤੇ ਵਿਛੋੜਾ, ਜੀਵਨ ਤੇ ਮੌਤ, ਭਗਤ ਤੇ ਭਗਤੀ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੁਮੇਲ ਹੈ, ਇੱਕ ਸੰਤੁਲਨ ਹੈ, ਇੱਕ ਸਹਿਜ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਜਦ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕਾਦਰ ਅਥਵਾ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ‘ਸਚੇ ਦੀ ਕੋਠੜੀ’ ਕਰਕੇ ਬਿਆਨਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਇਹ ਗੱਲ ਉਸ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਝੰਜੋੜਨ ਲਈ ਹੈ, ਜੋ ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਤ੍ਰੈ ਕਾਲ ਮਿਥਿਆ ਮੰਨਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਸੱਚਾ ਇਸ ਲਈ ਹੈ ਕਿ ‘ਸੱਚ ਆਪ’ ਇਸ ਵਿੱਚ ਰਮ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਵਿਆਪਕ ਹੈ। ਜਦ ਇਸ ਨੂੰ ਕੂੜ ਕਰਕੇ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਨਾ ਮਕਸੂਦ (ਇੱਛਾ ਜਤਾਉਣੀ) ਹੈ, ਜੋ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ, ਵਿਆਪਕ ਨਾ ਵੇਖ ਕੇ ਅਸਾਰ (ਨਾਸਵੰਤ) ਸੰਸਾਰ ਨੂੰ ਹੀ ਸਤਿ ਕਰਕੇ ਮੰਨ ਬੈਠਾ ਹੈ।

ਜੋ ਪੁਰਸਾਰਥ (ਉਦਮ ਲਈ ਯਤਨ) ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਉਸ ਨੂੰ ਉੱਦਮ ਕਰਨ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਹੈ ਪਰ ਜੋ ਹਰ ਵੇਲੇ ਫ਼ਿਕਰਮੰਦ ਹੋ ਕੇ ਭੱਜ ਦੌੜ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਚਿੰਤਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੇ ਉੱਦਮ ਨੂੰ ਹਰ ਕਾਰਜ ਦਾ ਕਾਰਨ ਮਿਥ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਐਸੀ ਰਵਸ਼ (ਢੰਗ) ਤੋਂ ਹੋੜਿਆ ਤੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ The right & trust in GOD ਵਾਲੀ ਸਮਤਲ ਅਥਵਾ ਮਧ ਦੀ ਅਵਸਥਾ ਹੀ ਸੁਖਦਾਈ ਅਵਸਥਾ ਹੈ।

ਜੇ ਸਭ ਕੁਝ ਪ੍ਰਭੂ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਫਲ ਕਿਉਂ ? ਇਹ ਇੱਕ ਅਹਿਮ ਸਵਾਲ ਹੈ। ਦਰੁਸਤ ਹੈ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਫਲ, ਸੰਚਿਤ ਕਰਮਾਂ ਤੇ ਅਚੇਤ ਮਨ ਵਿੱਚ ਡੂੰਘੇ ਪੱਕੇ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਅਥਵਾ ਕਿਰਤ ਕਰਮ ਰਾਹੀਂ ਭੋਗਦਾ ਹੈ। ਜੋ ਉਹ ਬੀਜਦਾ ਹੈ ਅਵੱਸ਼ ਉਹੀ ਵੱਢਦਾ ਹੈ (ਹਰ ਕਰਮ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕਰਮ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ) ਪ੍ਰੰਤੂ, ਜੋ ਸਹੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਅਕਰਤਾ ਤੇ ਅ+ਮਨ (No –Mind ) ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉਸ ਦੀ ‘ਮੈਂ’, ‘ਤੂੰ’ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਹੁਕਮੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਪਛਾਣਦਾ ਤੇ ਰੱਬੀ ਰਜ਼ਾ ’ਚ ਚਲਦਾ ਹੋਇਆ ਮਨ, ਬਚ ਕਰਮ ਕਰਕੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਹੀ ਕਰਨ ਕਰਾਵਨ ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਕਿਸੇ ਅਖੌਤੀ ਆਪੋਂ ਕੀਤੇ ਕਰਮ-ਫਲ ਦੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਹੋਣ ਦਾ ਸਵਾਲ ਹੀ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਪਰ ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਚੇਤੇ ਰੱਖਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੀ ਮੈਂ ਜਾਂ ਵੱਖਰੀ ਹਸਤੀ ਦੇ ਆਸਰੇ ਉਹ ਐਸਾ ਕੋਈ ਅਨੁਚਿਤ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਅਥਵਾ ਉਸ ਤੋਂ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਜਿਸ ਦੇ ਦੰਡ ਵਜੋਂ ਫਲ ਭੋਗਣ ਦਾ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇ। ਸਹੀ ਗੱਲ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਕੋਲੋਂ ਪ੍ਰਭੂ-ਰਜ਼ਾ ਦੇ ਉਲਟ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰ ਸਕਣਾ ਸੰਭਵ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ: ‘‘ਮੇਰਾ ਕੀਆ ਕਛੂ ਨ ਹੋਇ॥ ਕਰਿ ਹੈ ਰਾਮੁ, ਹੋਇ ਹੈ ਸੋਇ ॥’’ ਭੈਰਉ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/ਅੰਗ ੧੧੬੫) ਵਾਲੀ ਅਵਸਥਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ‘‘ਸੰਤ ਗੋਬਿੰਦ ਕੈ ਏਕੈ ਕਾਮ॥ ਰਹਾਉ ॥’’ ਗੋਂਡ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੮੬੭) ਵਾਲੀ ਖੇਡ ਵਾਪਰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਉੱਥੇ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ‘‘ਕੁਚਿਲ ਕਠੋਰ ਕਪਟ ਕਾਮੀ॥’’ ਕਾਨੜਾ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੩੦੧) ਵਾਲੀ ਅਵਸਥਾ, ਜੋ ਬਦਲ ਕੇ ‘‘ਨਾਨਕੁ ਨੀਚੁ ਕਹੈ ਵੀਚਾਰੁ॥ (ਜਾਂ) ਮੈ ਮੂਰਖ ਕੀ ਕੇਤਕ ਬਾਤ ਹੈ, ਕੋਟਿ ਪਰਾਧੀ ਤਰਿਆ ਰੇ॥ (ਮ:੫/੬੧੨) ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।

ਨਾਨਕ ! ਦਾਸੁ ਇਹੈ ਸੁਖੁ ਮਾਗੈ, ਮੋ ਕਉ ਕਰਿ ਸੰਤਨ ਕੀ ਧੂਰੇ॥’’ ਸੋਹਿਲਾ ਗਉੜੀ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੩) ਆਦਿ ਵਾਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਭਗਤੀ ਨਿਮਰ ਭਾਵ, ਗ਼ਰੀਬੀ ਤੇ ਦੀਨਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਨਾ, ਕਿਤੇ ‘‘ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨੀ ਆਪਿ ਨਿਰੰਕਾਰੁ॥ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੭੪), ਨਾਨਕ ! ਸਾਧ ਪ੍ਰਭ ਭੇਦੁ ਨ, ਭਾਈ!॥ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੨੭੨), ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਗੁਰ, ਨਾਹੀ ਭੇਦ॥ (ਮ:੫/ਅੰਗ ੧੧੪੨), ਆਪੇ ਗੁਰੁ, ਚੇਲਾ ਹੈ ਆਪੇ, ਆਪੇ ਗੁਣੀ ਨਿਧਾਨਾ॥ (ਮ:੩/ਅੰਗ ੭੯੭), ਕਹੁ ਕਬੀਰ! ਇਹੁ ਰਾਮ ਕੀਅੰਸੁ ॥’’ (ਗੋਂਡ/ਅੰਗ ੮੭੧) ਆਦਿ ਹਕੀਕਤ-ਅਫ਼ਰੋਜ਼ (ਉੱਜਲ) ਵੀਚਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਆਤਮਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਮੂਲ ਕਰਕੇ ਇੱਕ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਬਾ ਕਰਨਾ, ਪ੍ਰਬੀਨਤਾ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆਂ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦਾ ਸਵੈ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਪ੍ਰਗਟਾਅ ਇੱਕ ਹੀ ਲਕਸ਼ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਵੱਲ ਸੇਧ ਬਖ਼ਸ਼ਦੇ ਹਨ। ਕੇਵਲ ਵੇਖਣ ਤੇ ਜਾਣਨ ਵਾਲੀ ਅੱਖ ਤੇ ਬ੍ਰਿਤੀ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ।

ਸੋ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ, ਭਗਤਾਂ ਜਾਂ ਸਤਿ ਪੁਰਖਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਦਾਸ ਭਾਵ ਤੇ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਹਮ-ਜਿਨਸ ਤੇ ਸਮਾਨ-ਭਾਵੀ ਸਾਂਝ ਤੇ ਸਮਾਨਤਾ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਨਾ ਤੇ ਬਾਪ ਦੀ ਗੋਦ ’ਚ ਬੈਠਿਆਂ ਲਾਡ-ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਐਸਾ ਕਹਿ ਲੈਣਾ, ਨਾ ਗੁਸਤਾਖੀ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਵੈ ਵਿਰੋਧ ਦੀ ਗੱਲ। ਭਗਤੀ ਮਾਰਗ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਅਵਸਥਾ ਸਾਧਨ ਹੈ, ਦੂਜੀ ਤੱਕ ਰਸਾਈ (ਪਹੁੰਚ, ਗੰਮਤਾ) ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ। ਸੋ, ਪਉੜੀ ਰਾਹੀਂ ਉਪਰਲੀ ਜਿਸ ਮੰਜਿਲ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚਣਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਡੰਡਿਆਂ ਦੀ ਅਹਿਮੀਅਤ ਨੂੰ ਭੁਲਾਣਾ ਨਹੀਂ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਭਗਤੀ ਮਾਰਗ ਦੇ ਰਾਹ ਤੁਰਨ ਵਾਲੇ ਸਤਿ ਪੁਰਖਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਭੂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੁਰਤਾ ਤੇ ਅਭੇਦਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ ਵੀ ਰਸ-ਮਈ ਪ੍ਰੇਮਾ-ਭਗਤੀ ਦੇ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਵੀ ਵਡਿਆਇਆ ਤੇ ਜਗਿਆਸੂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਵੀ ਕੀਤੀ ਹੈ।

ਸਿੱਖੀ ਦੀ ਰਹੁਰੀਤ ਅਤੇ ਰਮਜ਼ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਵਾਲੇ ਗੁਰੂ ਕਲਗੀਧਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਅਨਿਨ ਸਿੱਖ ਭਾਈ ਨੰਦ ਲਾਲ ਜੀ ‘ਗੋਇਆ’ ‘ਦੀਵਾਨ ਗੋਯਾ’ ਵਿੱਚ ਮਨਸੂਰ (ਇੱਕ ਸੂਫ਼ੀ ਫ਼ਕੀਰ) ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਥਾਂ ’ਤੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਨਸੂਰ ਦੇ ਮੂਹੋਂ ‘ਅਨਲਹੱਕ’ (ਭਾਵ ਮੈਂ ਖ਼ੁਦਾ ਹਾਂ) ਦੇ ਵਾਕ ਕੁਦਰਤੀ ਇਉਂ ਨਿਕਲਦੇ ਸਨ ਜਿਵੇਂ ਸੁਰਾਹੀ ’ਚੋਂ ਸ਼ਰਾਬ ਜਾਂ ਪਾਣੀ ਕੁਲ-ਕੁਲ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਨਿਕਲਦਾ ਹੋਵੇ:- ‘ਅਨਲਹਕ ਅਜ਼ ਲਬ ਮਨਸੂਰ, ਹਮ ਚੂੰ ਸ਼ੀਸ਼ਾ ਕੁਲ ਕੁਲ ਕਰਦ।’ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਥਾਂ ਖ਼ਬਰਦਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਵੇਖੀਂ ਕਿਤੇ ਮਨਸੂਰ ਵਾਂਗ ਰੱਬੀ ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਰਾਹ ਵਿੱਚ ਬੇ-ਅਦਬੀ ਨਾਲ ਪੈਰ ਨਾ ਰੱਖ ਬੈਠੀਂ- ‘ਬੇ ਅਦਬ ਪਾ ਰਾ ਮਨਹਿ, ਮਨਸੂਰਵਸ਼ ਦਰ ਰਾਹ ਇਸ਼ਕ, ਰਾਹ ਰਵੇ ਈਂ ਰਾਹਿ ਰਾ, ਅਬਲ ਕਦਮ ਬਰਦਾਰ ਅਸਤ।’ ਭਾਵ-ਵੇਖੀਂ, ਮਨਸੂਰ ਦੇ ਵਾਂਗ ਇਸ਼ਕ ਦੇ ਰਾਹ ਉੱਤੇ ਨਿਰਮਲ ਭਉ-ਅਦਬ ਅਤੇ ਸਤਿਕਾਰ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੋ ਕੇ ਪੈਰ ਨਾ ਰੱਖ ਬੈਠੀਂ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਰਸਤੇ ਤੁਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਦਮ ਸੂਲੀ ’ਤੇ ਟਿਕਦਾ ਹੈ।

ਪ੍ਰੇਮਾ ਭਗਤੀ (ਬੰਦਗੀ) ਤੇ ਗੁਰਮਤਿ ਦੀ ਰਹੱਸਪੂਰਨ ਰਮਜ਼ ਤੋਂ ਵਾਕਫ਼ ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਏਥੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਉਕਾਈ ਅਤੇ ਟਪਲੇ ਤੋਂ ਖ਼ਬਰਦਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਚੁੰਚ ਗਿਆਨੀ, ਸਧਾਰਨ ਤੇ ਸਰਲ ਸੁਭਾਅ ਜਗਿਆਸੂ ਨੂੰ ਭਾਇ ਭਗਤਿ, ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ, ਸ਼ੁਭ ਕਰਮਾਂ ਅਤੇ ਨਿਸ਼ਕਾਮ ਸੇਵਾ ਤੋਂ ਉਚਾਟ (ਉਦਾਸ) ਕਰਕੇ ‘ਅਹੰ ਬ੍ਰਹਮ ਅਸਮੀ’ ਦੇ ਫੋਕਟ ਅਤੇ ਰਸਹੀਣ ਜਾਲ ਵਿੱਚ ਉਲਝਾ ਕੇ ਇਸ ਹੀਰੇ ਜੈਸੇ ਅਨਮੋਲ ਜਨਮ ਨੂੰ ਅਜਾਈਂ ਗੁਆਉਣ ਦਾ ਭਾਗੀਦਾਰ ਬਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪ੍ਰੇਮਾ ਭਗਤੀ ਤੇ ਇੱਕ ਅਕਾਲ ਹਰੀ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਕਰਦੇ ਆਪ ਜੀ ਫੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਰੀ ਜਾਪ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਸੁਰਤ ਟਿਕਦੀ ਅਤੇ ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹਦੀ ਹੈ (ਭਾਵ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ), ਤਿਉਂ ਤਿਉਂ ਜਗਿਆਸੂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਨਿਮਰ ਭਾਵ ਵਧਦਾ ਤੇ ਸੇਵਾ, ਟਹਿਲ ਕਮਾਉਣ ਦਾ ਉਮਾਹ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਦੂਜੇ (ਦਵੈਤ) ਤੇ ਪ੍ਰਾਏਪਨ ਦਾ ਅਭਾਵ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਪਾਸੇ ਰੱਬ ਦੇ ਦੀਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਸੋ, ਗੁਰਮਤਿ ਤਾਂ ਅਸਲੀ ਮਾਅਨਿਆ ’ਚ ਮੱਧ ਦਾ ਮਾਰਗ ਹੈ ਅਤੇ ਮੱਧ-ਮਾਰਗ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਸਦੀਆਂ ਹਨ ਸਾਰੀਆਂ ਨੇਕੀਆਂ ਤੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਆਪ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਵੱਖ ਵੱਖ ਰੁਚੀਆਂ, ਸੰਸਕਾਰਾਂ, ਮਨੌਤਾਂ, ਅਕੀਦਿਆਂ ਤੇ ਅਵਸਥਾਵਾਂ ਵਾਲੇ ਸਮੂਹ ਮਨੁੱਖਾਂ ਲਈ ਅਮਰ ਉਪਦੇਸ਼ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਗਲਾਸ ਵਿੱਚ ਪਏ ਕੋਸੇ ਪਾਣੀ ਨੂੰ ਠੰਡਾ ਹੱਥ ਤੱਤਾ ਤੇ ਗਰਮ ਹੱਥ ਠੰਡਾ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਤਿਵੇਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਗਟਾਈ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਕੁਝ ਲੋਕ ਆਪਣੀ ਬ੍ਰਿਤੀ, ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਸੀਮਤ ਸੂਝ ਬੂਝ ਨਾਲ ਵੇਖਦੇ, ਜੋਖਦੇ ਤੇ ਟਪਲਾ ਖਾ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।

ਸਤਿਵਾਦੀ ਸਤਿਗੁਰੂ ਬਰਮਿਲਾ (ਭਾਵ ਪੂਰਨ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ) ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰੱਬੀ ਰੌਂ ਤੇ ਇੱਕ ਸੁਰਤਾ ਵਿੱਚ ਆਈ ਇਹ ‘ਧੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ’ ਸਦਾ ਸਫਲ ਤੇ ਸੁਖਦਾਈ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਐ ਗੁਰਸਿੱਖ ! ਇਸ ਨੂੰ ਸਦਾ ‘ਸਤਿ ਸਤਿ’ ਕਰਕੇ ਮੰਨ : ‘‘ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ ਸਤਿ ਸਤਿ ਕਰਿ ਜਾਣਹੁ; ਗੁਰਸਿਖਹੁ ! ਹਰਿ ਕਰਤਾ ਆਪਿ ਮੁਹਹੁ ਕਢਾਏ ॥’’ (ਮ: ੪/੩੦੮)

ਸੋ, ਰੱਬ-ਰੂਪ ਮਨੁੱਖ ਵਲੋਂ ਮਨੁੱਖੀ ਕਲਿਆਣ ਅਥਵਾ ਸਰਬੱਤ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਉਚਾਰੇ ਇਸ ਅਰਸ਼ੀ ਕਲਾਮ ਨੂੰ ਵੱਡੇ ਅਦਬ, ਨਿਰਮਲ ਭਉ, ਸ਼ਰਧਾ ਤੇ ਅਪੂਰਵ ਪ੍ਰਬੀਨਤਾ ਨਾਲ ਘੋਖਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ। ਫੇਰ ਤੇ ਕੇਵਲ ਫੇਰ ਹੀ ਸਾਡੇ ਉੱਤੇ ਇਹ ਹਕੀਕਤ ਸੂਰਜ ਵਤ ਪ੍ਰਗਟ ਹੋਵੇਗੀ ਕਿ ‘‘ੴ ਸਤਿਨਾਮੁ’’ ਦੇ ਧੁਰੇ ਦੁਆਲੇ ਘੁੰਮਣ ਵਾਲਾ ਇਹ ਪਰਮ ਪਵਿੱਤਰ, ਪਾਕ ਤੇ ਅਮਰ ਕਲਾਮ ‘‘ਆਦਿ ਸਚੁ’’ ਹੈ, ‘‘ਜੁਗਾਦਿ ਸਚੁ’’ ਹੈ, ਇੱਕ ਦਮ ਸੱਚ ਹੈ, ਸੱਚ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਅਤੇ ਸੱਚ ਕਦੇ ਸਵੈ ਵਿਰੋਧੀ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।

‘ਗੁਰਮਤਿ ਅਤੇ ਸਾਇੰਸ’ ਇਸ ਅਜੋਕੇ ਯੁਗ ਵਿਚ

0

‘ਗੁਰਮਤਿ ਅਤੇ ਸਾਇੰਸ’ ਇਸ ਅਜੋਕੇ ਯੁਗ ਵਿਚ

ਗੁਰਸਿੱਖ ਲਈ ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਅੰਕਿਤ ਬਾਣੀ ਦੀ ਖੋਜ਼ ਕਰਨੀ ਜਰੂਰੀ ਹੈ।

ਡਾ: ਸਰਬਜੀਤ ਸਿੰਘ (ਨਵੀਂ ਮੁੰਬਈ)

ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਅਣਗਿਣਤ ਖਜ਼ਾਨੇ ਛਿਪੇ ਹੋਏ ਹਨ, ਜੀਵਨ ਦੇ ਹਰ ਪਹਿਲੂ ਬਾਬਤ ਰਹਿਨੂਮਾਈ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਵਿਦਿਆ ਦੇ ਹਰ ਖੇਤਰ ਬਾਰੇ ਸੇਧ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਕ, ਪਰਿਵਾਰਿਕ, ਇਤਿਹਾਸਿਕ, ਭੂਗੋਲ, ਅਰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ, ਕਮਿਸਟਰੀ, ਫਿਜ਼ਿਕਸ, ਭੂਮੰਡਲ, ਅਕਾਸ਼ ਮੰਡਲ, ਮਨੋਵਿਗਿਆਨਕ, ਆਦਿ ਸੱਭ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਸ਼ਿਆ ਸਬੰਧੀ ਡੂੰਘੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਸਮੁੱਚੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਮੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਆਉ, ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਆਰੰਭ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਤੇ ਅੱਜ ਦੀ ਸਾਇੰਸ ਖੋਜ ਸਬੰਧੀ ਕੁਝ ਸਾਂਝ ਕਰੀਏ।

ਤਰਤੀਬ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁਦਰਤ, ਉਸ ਦੇ ਨਿਯਮ ਅਤੇ ਵਿਧੀਆਂ ਦੇ ਬਾਰੇ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਸਾਇੰਸ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਾਇੰਸ ਪਦਾਰਥ ਤੇ ਉਸ ਨਾਲ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝ ਕੇ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ, ਭਾਵ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨੂੰ ਖੋਜਣ ਲਈ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਾਇੰਸ ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ, ਜਾਨਵਰਾਂ ਅਤੇ ਜੰਤਰਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸੀਮਿਤ ਸਾਧਨ ਅਤੇ ਪੰਜ ਇੰਦਰੀਆਂ (ਅੱਖ, ਕੰਨ, ਨੱਕ, ਜਬਾਨ ਅਤੇ ਚਮੜੀ) ਕਰਕੇ, ਸਾਇੰਸ ਸਚਾਈ ਦੀ ਕੁਝ ਹੱਦ ਤੱਕ ਹੀ ਪਹੁੰਚ ਸਕੀ ਹੈ। ਧਰਮ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਦੇ ਨਿਯਮ ਅਤੇ ਅਸੂਲਾਂ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਕੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਰੌ, ਮਨੁੱਖਤਾ ਅਤੇ ਦੁਨਿਆਵੀ ਜੀਵਨ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ। ਧਰਮ ਉਹੀ ਸਫਲ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਤੋਂ ਇਕ ਸਫਲ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਤੱਕ ਪੂਰਨ ਤੌਰ ਤੇ ਲਿਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਖੋਜ ਪਦਾਰਥ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਇੰਸ ਪਦਾਰਥ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਸਾਇੰਸ ਪਦਾਰਥ ਤੋਂ ਜੀਵ ਨਹੀਂ ਪੈਦਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਧਰਮ ਪਦਾਰਥ ਅਤੇ ਜੀਵਨ ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਜੀਵ ਵਿਗਿਆਨ (Biology) ਤੇ ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ (Botony) ਭਾਵੇਂ ਜੀਵਾਂ ਅਤੇ ਬਨਸਪਤੀ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਕਰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਹ ਸਾਰੀ ਖੋਜ ਸਾਰੇ ਜੀਵ ਜੰਤੂਆਂ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਵਾਪਰ ਰਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਾਇੰਸ ਮਨੁੱਖਾ ਸੁਭਾਅ, ਇਮਾਨਦਾਰੀ, ਮਨ ਦੀ ਸ਼ਾਂਤੀ, ਦੋਸਤੀ, ਸਹਿਣ ਸ਼ਕਤੀ, ਸਬਰ, ਦੂਸਰਿਆਂ ਦਾ ਦੁੱਖ ਦਰਦ ਸਮਝਣਾਂ, ਸੋਚਣ ਸ਼ਕਤੀ, ਮਾਣ, ਲਾਲਚ, ਗੁਸਾ, ਅਸਹਿਣਤਾ, ਕੱਟੜਪੁਣਾਂ, ਲੁਟਮਾਰ ਆਦਿ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਦੱਸ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਨਹੀਂ ਬਦਲ ਸਕਦੀ ‘ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ ਤੇ ਹੰਕਾਰ’ ’ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣਾ ਨਹੀਂ ਸਿਖਾ ਸਕਦੀ। ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਕਿਹੜੀ ਤਾਕਤ ਜਾਂ ਨਿਯਮ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ। ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਖੋਜ਼ ਪਦਾਰਥ ਤੱਕ ਸੀਮਿਤ ਹੈ। ਸਾਇੰਸ ਇਕ ਕੀੜੀ ਵੀ ਆਪ ਪੈਦਾ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੀ। ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਪੰਜ ਤੱਤ (ਅੱਗ, ਹਵਾ, ਪਾਣੀ, ਧਰਤੀ, ਆਕਾਸ਼) ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਸਨ। ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਖੋਜ ਨਾਲ ਹੁਣ ਤੱਕ 92 ਤੱਤ (ਐਲੀਮੈਂਟ) ਧਰਤੀ ਵਿਚ ਮਿਲਦੇ ਹਨ। ਮਨੁੱਖੀ ਕਾਢਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਗਿਣਤੀ 118 ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਹੈ। ਲੇਕਿਨ ਅੱਜ ਦੇ ਤੱਤ (ਐਲੀਮੈਂਟ) ਦੀ ਪ੍ਰੀਭਾਸ਼ਾਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੈ, ਉਸ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਉਹ ਚੀਜ਼ ਜਿਹੜੀ ਹੋਰ ਹਿਸਿਆਂ ਵਿਚ ਨਾ ਵੰਡੀ ਜਾ ਸਕੇ। ਪੁਰਾਤਨ ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੀਭਾਸ਼ਾਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਸੀ, ਉਹ ਜੀਵਨ ਦੇ ਆਧਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਸਨ। ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਚਲ ਰਹੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਹੁਣ ਤੱਕ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ

Element ® Atom, Nucleus ® Electron, Proton, Neutron ® Elementary Particles® Rest unknown
Gravitational force ® Electromagnetic force ® Nuclear force ® Rest not known

ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖੋਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਸਾਇੰਸ ਦੀਆਂ ਥਿਊਰੀਆਂ ਬਦਲਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ।

Light = Corpuscular theory (Newton) ® Wave theory (Diffraction) (Huygens) ® Quantum Theory
(Photoelectric Effect) ® Duality of Wave & Particle Theory (Debroglie)

ਧਰਮ ਦੇ ਅਸੂਲ ਤੇ ਨਿਯਮ ਬਦਲਦੇ ਨਹੀਂ, ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਸਵਾਰਥ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਉਸ ਵਿਚ ਮਿਲਾਵਟ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਜਰੂਰ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਚਲਾਕੀ ਤੋਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਬਹੁਤ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਵਾਕਿਫ ਸਨ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਿਲਾਵਟ ਰੋਕਣ ਲਈ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਾਰੀ ਬਾਣੀ ਇਕੱਠੀ ਕਰਕੇ ਤਰਤੀਬ ਅਨੁਸਾਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਕੋਲੋ ਆਪ ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾਇਆ ਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਪਹਿਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ (1604 ’ਚ) ਕੀਤਾ। ਤਰਤੀਬ ਵੀ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੀਤੀ ਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿਚ ਕੋਈ ਮਿਲਾਵਟ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ। ਇਸੇ ਲਈ ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਕਿਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਵੀ ਤਰਮੀਮ ਕਰਨ ਦਾ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦਾ ਮੰਤਵ ਪਦਾਰਥ ਸਬੰਦੀ ਸਾਇੰਸ ਸਮਝਾਉਣ ਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਮੰਤਵ ਤਾਂ ਜੀਵਨ ਜਾਚ ਸਿਖਾਉਣਾ ਸੀ। ਜੇਕਰ ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ਾ ਆਇਆ ਤਾਂ ਉਸ ਸਬੰਧੀ ਗਿਆਨ ਦੇਣ ਲਈ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਸਾਇੰਸ ਰਾਹੀਂ ਉਦਾਹਰਣ ਦੇ ਕੇ ਸਮਝਾਇਆ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਂ ਨੇ ਚਲ ਰਹੇ ਅੰਧ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ ਸਾਇੰਸ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਅਸਲੀਅਤਾਂ ਵੀ ਦੱਸ ਦਿਤੀਆਂ ਸਨ। ਸਾਇੰਸ ਨਵੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਖੋਜਾਂ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਮੱਤ ਦੇਣ ਲਈ ਨਹੀਂ। ਸਾਇੰਸ ਦੁਆਰਾ ਐਟਮ ਬੰਬ ਦੀ ਕਾਢ ਜਾਪਾਨ ਵਿਚ ਤਬਾਹੀ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣੀ। ਜੇਕਰ ਸਾਇੰਸ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਧਰਮ ਦੀ ਮਤ ਵੀ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਤਬਾਹੀ ਮਚਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਨਿਊਕਲੀਅਰ ਰਿਐਕਟਰ ਵਿਚ ਪਾ ਕੇ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਬਿਜਲੀ ਦੇਣ ਲਈ ਵਰਤਦੇ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਵਿਚ ਧਰਮ ਪਹਿਲਾਂ ਹੈ ਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਬਾਅਦ ਵਿਚ। ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ, ਅਕਾਲ ਤੱਖਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਇਕ ਫੁੱਟ ਜ਼ਿਆਦਾ ਉੱਚਾ ਹੈ। ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਧਰਮ ਦਾ ਪਰਤੀਕ ਹੈ ਤੇ ਅਕਾਲ ਤੱਖਤ ਸਾਹਿਬ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਪਰਤੀਕ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਦੋਵੇਂ ਜਰੂਰੀ ਹਨ, ਇਸੇ ਲਈ ਦੋਵੇਂ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਅਕਾਲ ਤੱਖਤ ਸਾਹਿਬ ਇਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ।

ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਕਲ ਦੇ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿਸ ਆਧਾਰ ਤੇ ਐਡਵਾਨਸਡ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਪੱਛਮੀ ਸੱਭਿਅਤਾ, ਕੁਟਲਨੀਤੀ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਲਪਿਤ ਆਧਾਰਾਂ ’ਤੇ ਕਹੀ ਹੋਈ ਗੱਲ ਨੂੰ ਹੀ ਠੀਕ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਭਾਵ ਕੂੜ ਅਤੇ ਝੂਠ ਮਿੱਠਾ ਲਗਦਾ ਹੈ। ਅਸਲੀਅਤ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ, ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ 500 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਕਹੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਚਾਈਆਂ ਸਾਇੰਸ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਹੁਣ ਸਮਝ ਵਿਚ ਆ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਅੰਕਿਤ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਸਚਾਈਆਂ ਨੂੰ ਸਾਇੰਸ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਸਮਝਣ ਲਈ ਕਈ ਸਦੀਆਂ ਲੱਗ ਜਾਣ। ਸੱਚ ਦੀ ਪਛਾਣ ਉਹੀ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਸੱਚਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਵਸਦਾ ਹੋਵੇ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੱਚ ਨਾਲ ਪਿਆਰ ਹੋਵੇ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਜੀਵਨ ਦੀ ਜਾਚ ਹੋਵੇ, ਜਿਸ ਅੰਦਰ ਸੱਚ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਹੋਵੇ।
ਮ: ੧ ॥ ਸਚੁ ਤਾ ਪਰੁ ਜਾਣੀਐ, ਜਾ ਰਿਦੈ ਸਚਾ ਹੋਇ ॥ ਕੂੜ ਕੀ ਮਲੁ ਉਤਰੈ, ਤਨੁ ਕਰੇ ਹਛਾ ਧੋਇ ॥ ਸਚੁ ਤਾ ਪਰੁ ਜਾਣੀਐ, ਜਾ ਸਚਿ ਧਰੇ ਪਿਆਰੁ ॥ ਨਾਉ ਸੁਣਿ ਮਨੁ ਰਹਸੀਐ, ਤਾ ਪਾਏ ਮੋਖ ਦੁਆਰੁ ॥ ਸਚੁ ਤਾ ਪਰੁ ਜਾਣੀਐ, ਜਾ ਜੁਗਤਿ ਜਾਣੈ ਜੀਉ ॥ ਧਰਤਿ ਕਾਇਆ ਸਾਧ ਕੈ, ਵਿਚਿ ਦੇਇ ਕਰਤਾ ਬੀਉ ॥ ਸਚੁ ਤਾ ਪਰੁ ਜਾਣੀਐ, ਜਾ ਸਿਖ ਸਚੀ ਲੇਇ ॥ ਦਇਆ ਜਾਣੇ ਜੀਅ ਕੀ, ਕਿਛੁ ਪੁੰਨੁ ਦਾਨੁ ਕਰੇਇ ॥ ਸਚੁ ਤਾਂ ਪਰੁ ਜਾਣੀਐ, ਜਾ ਆਤਮ ਤੀਰਥਿ ਕਰੇ ਨਿਵਾਸੁ ॥ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨੋ ਪੁਛਿ ਕੈ, ਬਹਿ ਰਹੈ ਕਰੇ ਨਿਵਾਸੁ ॥ ਸਚੁ ਸਭਨਾ ਹੋਇ ਦਾਰੂ, ਪਾਪ ਕਢੈ ਧੋਇ ॥ ਨਾਨਕੁ ਵਖਾਣੈ ਬੇਨਤੀ, ਜਿਨ ਸਚੁ ਪਲੈ ਹੋਇ ॥ ੨ ॥ (ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ, ੪੬੮)

ਜੇਕਰ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਚਾਈ ਜਾਨਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨਾ, ਸੁਣਨਾ, ਸਮਝਣਾ ਤੇ ਆਪਣੇ ਨਿਜੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਅਪਨਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ ਵਸਦੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਬਾਰੇ ਖੋਜਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਗੁਰੂ ਦਾ ਸਿੱਖ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਅਰਦਾਸ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਆਖਰੀ ਹੁਕਮ ਨੂੰ ਦੁਹਰਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਵਿਚ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚੋਂ ਖੋਜਣ ਲਈ ਹਦਾਇਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ‘ਆਗਿਆ ਭਈ ਅਕਾਲ ਕੀ, ਤਬੈ ਚਲਾਯੋ ਪੰਥ॥ ਸਬ ਸਿੱਖਨ ਕੋ ਹੁਕਮ ਹੈ, ਗੁਰੂ ਮਾਨੀਓ ਗ੍ਰੰਥ॥ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਕੋ ਮਾਨੀਓ, ਪ੍ਰਗਟ ਗੁਰਾਂ ਕੀ ਦੇਹ॥ ਜੋ ਪ੍ਰਭ ਕੋ ਮਿਲਬੋ ਚਹੇ, ਖੋਜ ਸ਼ਬਦ ਮੈਂ ਲੇਹ॥’ ਸਾਇੰਸ ਵੀ ਖੋਜ ਦੀ ਹੀ ਗੱਲ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਮਹਾਰਾਜ ਨੇ ਵੀ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚੋਂ ਖੋਜਣ ਲਈ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਆਧਾਰ, ਫੋਕਟ ਵਹਿਮ ਅਤੇ ਝੂਠੀਆਂ ਜਾਂ ਕਲਪਿਤ ਕਹਾਣੀਆਂ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਬਲਕਿ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਆਧਾਰ ਸੱਚ ਤੇ ਅਸਲੀਅਤ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ, ਕਿ ਗੁਰਸਿੱਖ ਨੂੰ ਬਾਰ ਬਾਰ ਖੋਜਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ।
ਖੋਜਣ ਸਬੰਧੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸ਼ਬਦ ਹਨ। ਕੁਝ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ, ਤਾਂ ਜੋ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਅੰਦਰ
ਬਾਹਰਲੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਨਾਲ ਜੋ ਸ਼ੰਕੇ ਪਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਉਹ ਦੂਰ ਹੋ ਸਕਣ। ਸਾਡੀ ਗਿਰਾਵਟ ਦਾ ਕਾਰਨ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਖੋਜ ਤਿਆਗ ਕੇ ਮਨਮਤਿ ਵਾਲੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਮਗਰ ਚਲ ਪਏ ਹਾਂ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਅਨਪੜ੍ਹ ਹਾਂ ਤੇ ਖੋਜ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਬੇਮੁਖ ਹੋ ਕੇ ਚਲ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਫਿਰ ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਖ ਕਹਿਲਾਉਣ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਹੱਕ ਨਹੀਂ।

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਇਹੀ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੈਂ ਮਨ ਤੇ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਖੋਜਦਿਆਂ ਖੋਜਦਿਆਂ ਅੰਤ ਵਿਚ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨੂੰ ਲੱਭ ਲਿਆ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਿਲ ਪਿਆ, ਜਿਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਤੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਵਿਚ ਵਿਚੋਲੇ (ਵਿਸਟੁ) ਦਾ ਕੰਮ ਕੀਤਾ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨਾਲ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨਾਲ ਮਿਲਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਵੀ ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਮਨ ਤੇ ਤਨ ਬਾਰੇ ਖੋਜਣਾ ਪਵੇਗਾ ਤਾਂ ਜੋ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਠੀਕ ਦਿਸ਼ਾ ਵੱਲ ਲਿਜਾ ਸਕੀਏ ‘‘ਮੈ ਮਨੁ ਤਨੁ ਖੋਜਿ ਖੋਜੇਦਿਆ, ਸੋ ਪ੍ਰਭੁ ਲਧਾ ਲੋੜਿ ॥ ਵਿਸਟੁ ਗੁਰੂ ਮੈ ਪਾਇਆ, ਜਿਨਿ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਦਿਤਾ ਜੋੜਿ ॥’’ (੩੧੩) ਅਜੇ ਵੀ ਸਾਡੀ ਸੁਰਤਿ ਮਾਇਆ ਵਿਚ ਹੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਮਾਇਆ ਤੋਂ ਹੀ ਸੁਖਾਂ ਦੀ ਆਸ ਲਾਈ ਬੈਠੇ ਹਾਂ, ਫਿਰ ਇਸ ਸੁਰਤਿ ਵਿਚ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਇਸ ਲਈ ਮਨ ਬਾਰੇ ਖੋਜ ਕਰੋ ਕਿ ਸਰੀਰ ਨਾਲੋਂ ਵਿਛੋੜਾ ਹੋਣ ਤੇ ਇਹ ਮਨ ਕਿੱਥੇ ਜਾ ਟਿਕਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਮਨ ਦੇ ਟਿਕਾਣੇ ਦੀ ਸਮਝ ਆ ਗਈ, ਉਸ ਦਿਨ ਸਾਨੂੰ ਜੀਵਨ ਜਿਉਣ ਦੀ ਜਾਚ ਵੀ ਆ ਜਾਵੇਗੀ ‘‘ਇਸੁ ਮਨ ਕਉ ਕੋਈ ਖੋਜਹੁ ਭਾਈ ! ॥ ਤਨ ਛੂਟੇ, ਮਨੁ ਕਹਾ ਸਮਾਈ  ? ॥’’ (੩੩੦) ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਬੜੀ ਲੰਮੀ ਖੋਜ ਕਰ ਕੇ ਅਸੀਂ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚੇ ਹਾਂ ਕਿ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਦਾ ਨਾਮੁ ਹੀ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਅਸਲੀਅਤ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਰਨ ਪੈ ਕੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨੂੰ ਚਿਤ ਵਿਚ ਵਸਾਉਣ ਨਾਲ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਬਣ ਕੇ ਹੁਕਮੁ ਵਿਚ ਚਲਣ ਨਾਲ, ਇਹ ਨਾਮੁ ਅੱਖ ਦੇ ਫੋਰ ਵਿਚ ਸਾਰੇ ਪਾਪ ਕੱਟ ਦੇਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸੰਸਾਰ ਸਮੁੰਦਰ ਤੋਂ ਪਾਰ ਲੰਘਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਦੇ ਦਰ ਤੋਂ ਕੋਈ ਜੀਵ ਖ਼ਾਲੀ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਨਾਮੁ ਨੂੰ ਕੰਨਾਂ ਨਾਲ ਸੁਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜੀਭ ਨਾਲ ਗਾਇਨ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਵਸਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਸਾਡੇ ਮਨ ਦੀ ਮਾਇਆ ਵੱਲੋਂ ਤ੍ਰਿਪਤੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤੇ ਸਾਡਾ ਜੀਵਨ ਸਬਰ-ਸੰਤੋਖ ਵਾਲਾ ਹੋ ਜਾਵੇ ‘‘ਖੋਜਤ ਖੋਜਤ ਖੋਜਿ ਬੀਚਾਰਿਓ, ਰਾਮ ਨਾਮੁ ਤਤੁ ਸਾਰਾ ॥ ਕਿਲਬਿਖ ਕਾਟੇ ਨਿਮਖ ਅਰਾਧਿਆ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਪਾਰਿ ਉਤਾਰਾ ॥’’ (੬੧੧) ਉਹੀ ਮਨੁੱਖ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਤੇ ਸਿਆਣਾ ਪੰਡਿਤ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਬਣਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਖੋਜਦਾ ਹੈ ਤੇ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ ਹਰੀ ਨੂੰ ਲੱਭ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਵਿਕਾਰਾ ’ਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਹੀ ਰਸਤਾ ਲੱਭ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ‘‘ਸੋ ਪੜਿਆ ਸੋ ਪੰਡਿਤੁ ਬੀਨਾ, ਗੁਰ ਸਬਦਿ ਕਰੇ ਵੀਚਾਰੁ ॥ ਅੰਦਰੁ ਖੋਜੈ, ਤਤੁ ਲਹੈ, ਪਾਏ ਮੋਖ ਦੁਆਰੁ ॥’’ (੬੫੦)

ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਤਾਂ ਖੋਜਣ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਵੀ ਸਮਝਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਭਾਵ ਜੇਕਰ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਦਾ ਨਿਵਾਸ ਸਾਡੇ ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਜੰਗਲ ਵਿਚ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੱਭ ਸਕਦੇ ਹਾਂ  ? ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿਚ ਕਿਉਂ ਜਾਂਦੇ ਹੋ  ? ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਸਭ ਵਿਚ ਵੱਸਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਉਹ ਆਪ ਸਦਾ ਮਾਇਆ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਨਿਰਲੇਪ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਵੀ ਵੱਸਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ ਉਸ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨੂੰ ਖੋਜ ਤਾਂ ਜੋ ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਉਸ ਵਰਗੇ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਣ ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਸਮਝ ਆ ਸਕੇ ‘‘ਕਾਹੇ ਰੇ! ਬਨ ਖੋਜਨ ਜਾਈ  ? ॥ ਸਰਬ ਨਿਵਾਸੀ ਸਦਾ ਅਲੇਪਾ, ਤੋਹੀ ਸੰਗਿ ਸਮਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (੬੮੪)

ਭਗਤ ਪੀਪਾ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰੋਂ ਖੋਜਣ ਦੀ ਸਿਖਿਆ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ ਰਚਣਹਾਰ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਚ ਵਿਆਪਕ ਹੈ, ਉਹ ਮਨੁੱਖਾ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਵੀ ਹੈ। ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਖੋਜ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਲੱਭ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਜੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਮਿਲ ਪਏ ਤਾਂ ਅੰਦਰ ਹੀ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਾ ਦੇਂਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਦੀ ਯਾਦ ਵਸ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਦੇਸ ਦੇਸਾਂਤਰਾਂ ਦੇ ਤੀਰਥਾਂ ਤੇ ਮੰਦਰਾਂ ਵਲ ਭਟਕਣ ਦੀ ਥਾਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚੋਂ ਹੀ ਲੱਭ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਦੇ ਅੰਦਰ ਲੱਭੋ, ਇਹੀ ਅਸਲ ਦੇਵਤੇ ਦੀ ਭਾਲ ਹੈ, ਇਹੀ ਅਸਲ ਮੰਦਰ ਹੈ, ਇਹੀ ਅਸਲ ਪੂਜਾ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ਪਰਮ-ਤੱਤ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨੂੰ ਨਿਰਾ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਵਿਚ ਹੀ ਨਾ ਸਮਝ ਰੱਖਣਾ, ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਚ, ਹਰੇਕ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ, ਉਹੀ ਵੱਸਦਾ ਵੇਖੋ। ਇਹ ਸੂਝ ਸਾਨੂੰ ਸਰਬ ਸਾਂਝੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੋਂ ਹੀ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੈ ‘‘ਜੋ ਬ੍ਰਹਮੰਡੇ, ਸੋਈ ਪਿੰਡੇ, ਜੋ ਖੋਜੈ ਸੋ ਪਾਵੈ ॥ ਪੀਪਾ ਪ੍ਰਣਵੈ ਪਰਮ ਤਤੁ ਹੈ, ਸਤਿਗੁਰੁ ਹੋਇ ਲਖਾਵੈ ॥’’ (੬੯੫) ਸਾਰੇ ਸੁਖਾਂ ਦੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਦੇ ਗੁਣ ਗਾਉਣ ਨਾਲ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਮਨ ਵਿਚ ਸ਼ਾਂਤੀ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਆਤਮਕ ਅਡੋਲਤਾ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਸੁਖ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਾਰੇ ਦੁੱਖ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਖੋਜ ਕਰਦਿਆਂ ਕਰਦਿਆਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਦੇ ਦਾਸ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਵਿਚਾਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਸਦਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਦਾ ਓਟ ਆਸਰਾ ਲੈ ਕੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਨਾ ਮੁੱਕਣ ਵਾਲਾ ਸੁਖ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਅਸਾਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਖੋਜਣਾ ਪਵੇਗਾ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਦਾ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਚੇਤੇ ਰੱਖਣਾ ਪਵੇਗਾ ‘‘ਖੋਜਤ ਖੋਜਤ ਤਤੁ ਬੀਚਾਰਿਓ, ਦਾਸ ਗੋਵਿੰਦ ਪਰਾਇਣ ॥ ਅਬਿਨਾਸੀ ਖੇਮ ਚਾਹਹਿ ਜੇ, ਨਾਨਕ ! ਸਦਾ ਸਿਮਰਿ ਨਾਰਾਇਣ ॥’’ (੭੧੩-੭੧੪) ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤਾਂ ਲਗਾਤਾਰ ਇਹੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨਾਲ ਡੂੰਘੀ ਸਾਂਝ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਸੰਤ ਜਨੋ, ਸਦਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਦੀ ਖੋਜ ਕਰਦੇ ਰਹੋ। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨੂੰ ਸਦਾ ਯਾਦ ਕਰਦੇ ਰਹੋ, ਉਸ ਦੀ ਯਾਦ ਹਿਰਦੇ ਵਿਚ ਵਸਾਉਣ ਨਾਲ ਬੜੀ ਹੀ ਹੈਰਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਅਸਚਰਜ ਆਤਮਕ ਅਵਸਥਾ ਬਣ ਜਾਵੇਗੀ ਤੇ ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚੀ ਆਤਮਕ ਅਵਸਥਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕੋਗੇ ‘‘ਖੋਜਹੁ ਸੰਤਹੁ! ਹਰਿ ਬ੍ਰਹਮ ਗਿਆਨੀ ॥ ਬਿਸਮਨ ਬਿਸਮ ਭਏ ਬਿਸਮਾਦਾ, ਪਰਮ ਗਤਿ ਪਾਵਹਿ, ਹਰਿ ਸਿਮਰਿ ਪਰਾਨੀ ! ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (੮੯੩) ਆਤਮਕ ਆਨੰਦ ਇਕ ਐਸਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੇਵਤੇ, ਮਨੁੱਖ, ਮੁਨੀ ਲੋਕ, ਸੱਭ ਲੱਭਦੇ ਫਿਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਹੀ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਉੱਤੇ ਗੁਰੂ ਨੇ ਮੇਹਰ ਕੀਤੀ, ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿਚ ਟਿਕਾ ਲਿਆ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਇਸ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਉਸ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਮਨ ਵਿਚ ਟਿਕਾਉਣਾ ਪਵੇਗਾ ‘‘ਸੁਰਿ ਨਰ ਮੁਨਿ ਜਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਖੋਜਦੇ, ਸੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਗੁਰ ਤੇ ਪਾਇਆ ॥ ਪਾਇਆ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਗੁਰਿ ਕ੍ਰਿਪਾ ਕੀਨੀ, ਸਚਾ ਮਨਿ ਵਸਾਇਆ ॥’’ (੯੧੮)

ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਿਧਾਂ ਦੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿਚ ਇਹੀ ਕਿਹਾ ਸੀ, ਕਿ ਅਸੀਂ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਨੂੰ ਲੱਭਣ ਵਾਸਤੇ ਉਦਾਸੀ ਬਣੇ ਸਾਂ, ਅਸਾਂ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਉਦਾਸੀ ਭੇਖ ਧਾਰਿਆ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਸੱਚੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਦੇ ਨਾਮ ਦੇ ਸੌਦੇ ਦੇ ਵਪਾਰੀ ਹਾਂ। ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਗੁਰੂ ਦੇ ਦੱਸੇ ਰਾਹ ’ਤੇ ਤੁਰਦਾ ਹੈ ਉਹ ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਸਾਗਰ ਤੋਂ ਪਾਰ ਲੰਘ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਭਾਈ ਲਹਿਣੇ ਵਰਗੇ ਗੁਰਮੁੱਖ ਦੀ ਖੋਜ ਕੀਤੀ ਤੇ ਆਪਣੀ ਥਾਂ ਗੁਰਗੱਦੀ ਦਾ ਵਾਰਸ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣਾ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਸਫਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਂ ਦੇ ਦੱਸੇ ਰਾਹ ’ਤੇ ਤੁਰਨਾ ਪਵੇਗਾ ਤੇ ਉਸ ਮਾਰਗ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਨਣ ਲਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਖੋਜਣਾ ਪਵੇਗਾ ‘‘ਗੁਰਮੁਖਿ ਖੋਜਤ ਭਏ ਉਦਾਸੀ ॥ ਦਰਸਨ ਕੈ ਤਾਈ, ਭੇਖ ਨਿਵਾਸੀ ॥ ਸਾਚ ਵਖਰ ਕੇ ਹਮ ਵਣਜਾਰੇ ॥ ਨਾਨਕ ! ਗੁਰਮੁਖਿ ਉਤਰਸਿ ਪਾਰੇ ॥੧੮॥’’

ਭਾਈ ਲਹਿਣਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਖੋਜਿਆ ਤੇ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਬਣ ਗਏ। ਇਸ ਲਈ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਖੋਜਦੇ ਰਹੋ। ਮਨ ਦੀ ਦੌੜ ਭੱਜ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਕਰਦਿਆਂ ਜੀਵਨ ਦਾ ਸਹੀ ਰਸਤਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਦਾ ਨਾਮੁ ਮਿਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਹ ਨਾਮੁ ਹੀ ਮਾਨੋ ਧਰਤੀ ਦੇ ਸਾਰੇ (ਨੌ) ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਹਨ ‘‘ਇਸੁ ਮਨ ਕਉ ਕੋਈ ਖੋਜਹੁ ਭਾਈ !॥ ਮਨੁ ਖੋਜਤ, ਨਾਮੁ ਨਉ ਨਿਧਿ ਪਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (੧੧੨੮-੧੨੨੯)

ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਸਾਰੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਖੋਜਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਕੀਮਤੀ ਮੋਤੀ ਲੱਭਣ ਲਈ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਖੋਜ਼ਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਹੀਰੇ ਤੇ ਕੀਮਤੀ ਪੱਥਰ ਲੱਭਣ ਲਈ ਪਹਾੜਾਂ ਨੂੰ ਖੋਦਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਸੁਗੰਧੀ ਵਾਲੇ ਬੂਟੇ ਲੱਭਣ ਲਈ ਸਾਰਾ ਜੰਗਲ ਗਾਹੁਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਤਮਿਕ ਅਨੰਦ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਅੰਕਿਤ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਮਨ (ਸਰੀਰ ਇੰਦ੍ਰਿਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਰਿਆਵਾਂ) ਨੂੰ ਖੋਜਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ‘‘ਜੈਸੇ ਤਉ ਸਕਲ ਨਿਧਿ ਪੂਰਨ ਸਮੁੰਦ੍ਰ ਬਿਖੈ, ਹੰਸ ਮਰਜੀਵਾ ਨਿਹਚੈ ਪ੍ਰਸਾਦੁ ਪਾਵਹੀ। ਜੈਸੇ ਪਰਬਤ ਹੀਰਾ ਮਾਨਕ ਪਾਰਸ ਸਿਧ, ਖਨਵਾਰਾ ਖਨਿ ਜਗਿ ਪ੍ਰਗਟਾਵਹੀ। ਜੈਸੇ ਬਨ ਬਿਖੈ ਮਲਿਆਗਰ ਸੌਧਾ ਕਪੂਰ, ਸੋਧ ਕੈ ਸੁਬਾਸੀ ਸੁਬਾਸ ਬਿਹਸਾਵਹੀ। ਤੈਸੇ ਗੁਰਬਾਨੀ ਬਿਖੈ ਸਕਲ ਪਦਾਰਥ ਹੈ,ਜੋਈ ਜੋਈ ਖੋਜੈ, ਸੋਈ ਸੋਈ ਨਿਪਜਾਵਹੀ ॥੫੪੬॥’’ (ਕਬਿਤ) ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਰਸ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵੀ ਧਾਤ ਰਗੜੀ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਸੋਨਾ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਉਦਾਹਰਨ ਤਾਂ ਕਹਾਵਤ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬਹੁਤ ਪ੍ਰਸਿਧ ਹੈ, ਪਰ ਅਸਲੀਅਤ ਵਿਚ ਐਸੀ ਕੋਈ ਚੀਜ ਨਹੀਂ ਜੋ ਕਿ ਰਗੜਨ ਨਾਲ ਸੋਨਾ ਬਣਾ ਸਕੇ ਪਰੰਤੂ ਆਪਣੇ ਮਨ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨਾਲ ਰਗੜਨ ਨਾਲ ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦਰਸਾਏ ਗਏ ਮਾਰਗ ’ਤੇ ਚਲ ਕੇ ਮਨ ਨੂੰ ਸੋਨੇ ਵਰਗਾ ਸ਼ੁੱਧ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

ਗੁਰੂ ਮਾਨੋ ਇਕ ਸਮੁੰਦਰ ਹੈ ਜੋ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਦੀ ਸਿਫ਼ਤਿ ਸਾਲਾਹ ਦੇ ਰਤਨਾਂ ਨਾਲ ਨੱਕਾ ਨੱਕ ਭਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਹੰਸ ਸਰੋਵਰ ਵਿਚੋਂ ਮੋਤੀ ਚੁਗਦੇ ਹਨ, ਤਿਵੇਂ ਗੁਰਸਿੱਖ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਚੋਂ ਆਤਮਕ ਜੀਵਨ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਖ਼ੁਰਾਕ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੰਸ ਸਰੋਵਰ ਦੇ ਲਾਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੇ, ਉਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਆਪਣੇ ਅੰਗ-ਸੰਗ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਦੀ ਮਿਹਰ ਅਨੁਸਾਰ ਸੰਤ, ਹਰਿ ਨਾਮ ਰਸ ਦੀ ਚੋਗ ਚੁਗਦੇ ਹਨ। ਗੁਰਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਸਰੋਵਰ ਵਿਚ ਟਿਕਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਜਿੰਦ ਦੇ ਮਾਲਕ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨੂੰ ਸਬਦ ਗੁਰੂ ਵਿਚੋਂ ਲੱਭ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਵਿਚਾਰਾ ਬਗਲਾ ਛਪੜੀ ਵਿਚ ਕਾਹਦੇ ਲਈ ਨ੍ਹਾਉਂਦਾ ਹੈ  ? ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਖੱਟਦਾ, ਸਗੋਂ ਛਪੜੀ ਵਿਚ ਨਹਾ ਕੇ ਚਿੱਕੜ ਵਿਚ ਡੁੱਬਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਦੀ ਇਹ ਮੈਲ ਦੂਰ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਗੁਰੂ ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਦੇਵੀ ਦੇਵਤਿਆਂ ਆਦਿਕ ਹੋਰ ਮਨੁੱਖਾਂ ਦੇ ਆਸਰੇ ਭਾਲਦਾ ਹੈ, ਉਹ, ਮਾਨੋ ਛਪੜੀ ਵਿਚ ਹੀ ਨਹਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਮਨ ਦੀ ਮੈਲ ਤਾਂ ਕੀ ਦੂਰ ਹੋਣੀ ਹੈ ਉਹ ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਮਾਇਆ ਤੇ ਮੋਹ ਦੀ ਮੈਲ ਸਹੇੜ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ‘‘ਗੁਰੁ ਸਾਗਰੁ ਰਤਨੀ ਭਰਪੂਰੇ ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਸੰਤ ਚੁਗਹਿ, ਨਹੀ ਦੂਰੇ ॥ ਹਰਿ ਰਸੁ ਚੋਗ ਚੁਗਹਿ, ਪ੍ਰਭ ਭਾਵੈ ॥ ਸਰਵਰ ਮਹਿ ਹੰਸੁ, ਪ੍ਰਾਨਪਤਿ ਪਾਵੈ॥੧॥ ਕਿਆ ਬਗੁ ਬਪੁੜਾ, ਛਪੜੀ ਨਾਇ  ? ॥ ਕੀਚੜਿ ਡੂਬੈ, ਮੈਲੁ ਨ ਜਾਇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (੬੮੫-੬੮੬)

ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਮੰਡਲ ਵਿਚ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਦੇ ਰਹਿਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਖੋਜ਼ ਚਲਦੀ ਰਹਿਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਔਗੁਣ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਪਹਿਚਾਣ ਕੇ ਦੂਰ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਤੇ ਗੁਣ ਹਾਸਲ ਕਰਨੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ। ਜਿੰਨੀ ਟੁੱਬੀ ਲਾਵਾਂਗੇ ਉਤਨਾ ਹੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਮੁੰਦਰ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਲੱਗ ਸਕੇਗਾ। ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਤਾਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਰਨ ਪੈ ਕੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਕਮਜੋਰੀਆਂ ਨੂੰ ਢੂੰਡਦਿਆਂ ਢੂੰਡਦਿਆਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖੁ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਲੱਭ ਲਿਆ ‘‘ਗੁਰਮੁਖਿ ਢੂੰਢਿ ਢੂਢੇਦਿਆ, ਹਰਿ ਸਜਣੁ ਲਧਾ ਰਾਮ ਰਾਜੇ ॥’’ (੪੪੯)

ਜੇਕਰ ਉਪਰ ਲਿਖੀਆਂ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀਆਂ ਸਿਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਨਿਸਚੇ ਨਾਲ ਸਮਝ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਰਵਾਇਤਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੁਆਰਾ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਹੈ, ਖੋਜਣਾ ਹੈ, ਰੱਬੀ ਹੁਕਮੁ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਨਣਾ ਹੈ ਤੇ ਅਮਲੀ ਜੀਵਨ ਵਿਚ ਅਪਣਾ ਕੇ ਇਹ ਮਨੁੱਖਾ ਜੀਵਨ ਸਫਲ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਆਓ, ਸਾਰੇ ਜਣੇ ਸਬਦ ਗੁਰੂ, ਗੁਰੂ ਗਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਵਿਚ ਅੰਕਿਤ ਸੱਚੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹੀਏ, ਸੁਣੀਏ, ਸਮਝੀਏ, ਖੋਜੀਏ ਤੇ ਜੀਵਨ ਦੀ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਬਣਾ ਕੇ ਸਬਦ ਗੁਰੂ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਚਾਨਣ ਪੈਦਾ ਕਰੀਏ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚੋਂ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਅੰਧੇਰਾ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਉਪਰਾਲਾ ਕਰੀਏ ‘‘ਗੁਰਸਿਖ ਮੀਤ ! ਚਲਹੁ ਗੁਰ ਚਾਲੀ ॥ ਜੋ ਗੁਰੁ ਕਹੈ, ਸੋਈ ਭਲ ਮਾਨਹੁ, ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਨਿਰਾਲੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (੬੬੭-੬੬੮)

ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਾ ਖ਼ਾਲਸਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕੀ ਫ਼ਤਹਿ।

ਬਾਣੀ ਬਿਉਰਾ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’

0

ਬਾਣੀ ਬਿਉਰਾ ‘ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’

ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਗਿਆਨੀ ਸੁਰਜੀਤ ਸਿੰਘ (ਦਿੱਲੀ)-98112-92808

ਸੰਸਾਰ ਤਲ ਦਾ ਇਕੋ ਇਕ ਗੁਰੂ ਅਤੇ ਸੰਪੂਰਨ ਮਾਨਵਵਾਦੀ ਗ੍ਰੰਥ- ‘ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਜੀ’ ਅਜਿਹੇ ਗ੍ਰੰਥ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਅੰਦਰ 6 ਗੁਰੂ ਹਸਤੀਆਂ, 15 ਭਗਤਾਂ, 11 ਭੱਟਾਂ ਤੇ 3 ਸਿੱਖਾਂ ਭਾਵ ਕੁੱਲ 35 ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ। ਫਿਰ ਇਤਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ 1430 ਪੰਨਿਆਂ ਦੇ ਇਤਨੇ ਵੱਡੇ ਆਕਾਰ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ, ਇੱਥੇ ਕਿੱਧਰੇ ਵੀ ‘ਵਿਚਾਰ ਵਿਰੋਧ ਤੇ ਸਿਧਾਂਤ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ।’ ਇਸ ਵਿੱਚਲੀ ਸਮੂਚੀ ਰਚਨਾ ਦਾ ਆਧਾਰ ‘‘ਇਕਾ ਬਾਣੀ ਇਕੁ ਗੁਰੁ, ਇਕੋ ਸਬਦੁਵੀਚਾਰਿ॥ ਸਚਾ ਸਉਦਾ, ਹਟੁ ਸਚੁ, ਰਤਨ ਭਰੇ ਭੰਡਾਰ॥’’ (ਪੰ: 646) ਹੀ ਹੈ। ਦਰਅਸਲ ਇਹ ਉਹ ਨਿਯਮ ਤੇ ਸਿਧਾਂਤ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਸੰਪੂਰਨ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਲਾਗੂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਇੱਥੋਂ ਤੀਕ ਕਿ ਗੁਰਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਵਿੱਚਲੇ ਹੋਰ 29 ਲਿਖਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈਣ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਜਨਮ-ਜਾਤ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਨਹੀਂ ਰਖਿਆ। ਗੁਰਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਇੱਥੇ ਬਿਨਾ ਵਿਤਕਰਾ ਅਖੌਤੀ ਸ਼ੂਦਰਾਂ, ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਉੱਚ ਜਾਤੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ’ਚੋਂ ਵੀ ਲਿਖਾਰੀ ਲਏ ਗਏ ਤੇ ਅਜਿਹਾ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ਗੁਰਦੇਵ ਨੇ ਕੇਵਲ ‘‘ਪੰਚਾਕਾ ਗੁਰੁ ਏਕੁ ਧਿਆਨੁ॥’’ (ਜਪੁ) ਦੇ ਇਲਾਹੀ ਸਿਧਾਂਤ ਅਤੇ ਸਮੂਚੇ ਮਨੁੱਖ ਮਾਤ੍ਰ ਨੂੰ ਹੀ ਮੁੱਖ ਰਖਿਆ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਸੰਸਾਰਕ ਤਲ ਦਾ ਇਹ ਇਕੋ ਇਕ ਅਜਿਹਾ ‘ਗੁਰੂ’, ‘ਗ੍ਰੰਥ’ ਤੇ ‘ਰਹਿਬਰ’ ਹੈ ਜਿਸ ’ਚ ਸਮੂਚੀ ਮਾਨਵਤਾ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਭਰੇ ਪਏ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ:-

(1). ‘‘ਨੀਚਾ ਅੰਦਰਿ ਨੀਚ ਜਾਤਿ, ਨੀਚੀ ਹੂ ਅਤਿ ਨੀਚੁ ॥ ਨਾਨਕੁ ਤਿਨ ਕੈ ਸੰਗਿ ਸਾਥਿ, ਵਡਿਆ ਸਿਉ ਕਿਆ ਰੀਸ॥ ਜਿਥੈ ਨੀਚ ਸਮਾਲੀਅਨਿ, ਤਿਥੈ ਨਦਰਿ ਤੇਰੀ ਬਖਸੀਸ॥’’ (ਪੰ: 15)

(2). ‘‘ਏਕੁ ਪਿਤਾ, ਏਕਸ ਕੇ ਹਮ ਬਾਰਿਕ, ਤੂ ਮੇਰਾ ਗੁਰ ਹਾਈ॥’’ (ਪੰ: 611)

(3). ‘‘ਨਾ ਕੋ ਮੇਰਾ ਦੁਸਮਨੁ ਰਹਿਆ, ਨ ਹਮ ਕਿਸ ਕੇ ਬੈਰਾਈ ॥ ਬ੍ਰਹਮੁ ਪਸਾਰੁ ਪਸਾਰਿਓ ਭੀਤਰਿ, ਸਤਿਗੁਰ ਤੇ ਸੋਝੀ ਪਾਈ ॥ 2 ॥ ਸਭੁ ਕੋ ਮੀਤੁ, ਹਮ ਆਪਨ ਕੀਨਾ, ਹਮ ਸਭਨਾ ਕੇ ਸਾਜਨ ॥ ਦੂਰਿ ਪਰਾਇਓ ਮਨ ਕਾ ਬਿਰਹਾ, ਤਾ ਮੇਲੁ ਕੀਓ ਮੇਰੈ ਰਾਜਨ॥’’ (ਪੰ: 671)

(4). ‘‘ਪਰ ਧਨ, ਪਰ ਤਨ, ਪਰ ਕੀ ਨਿੰਦਾ, ਇਨ ਸਿਉ ਪ੍ਰੀਤਿ ਨ ਲਾਗੈ॥’’ (ਪੰ: 674) ਆਦਿ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਹ ਗ੍ਰੰਥ ਅਜਿਹੇ ਬੇਅੰਤ ਆਦੇਸ਼ਾਂ ਤੇ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਹੈ ਜਿਹੜੇ ਬਿਨਾ ਵਿਤਕਰਾ ਸਮੂਚੀ ਮਾਨਵਤਾ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਲਾਵੇ ਤੇ ਗਲਵਕੜੀ ’ਚ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਇਤਨਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਇਸ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦੇ ਪਾਂਧੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਉੱਚਤਮ ਗੁਰ ਉਪਦੇਸ਼ਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਤਿਆਰ ਕਰਨ ਲਈ ਹਿਦਾਇਤਾਂ ਤੇ ਆਦੇਸ਼ ਵੀ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਇਹ ਵੀ ਕਿ ‘ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਜੀ’ ਦੇ ਅਰੰਭਕ ਸਰੂਪ ‘ਆਦਿ ਬੀੜ’ ਦੀ ਸੰਪਾਦਨਾ ਤੇ ਉਸ ਵਿੱਚਲੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਸੰਪੂਰਨ ਤਰਤੀਬ ਵੀ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੇ ਕਰ ਕਮਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਹੈ।

‘ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ’ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼-ਦਰਸ਼ਨ: -‘ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ’ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦਾ ਆਰੰਭ ਕਰਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਉਸਤਤ ਸਰੂਪ ‘ਮੰਗਲਾਚਰਣ’ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਤੇ ਉਸ ‘ਮੰਗਲਾਚਰਣ’ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨ ਸਰੂਪ ਹੈ ‘‘ੴ ਸਤਿ ਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲ-ਮੂਰਤਿ ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ॥’’ ਜਦਕਿ ਆਪਣੇ ਉਪਰੋਕਤ ਸੰਪੂਰਨ ਸਰੂਪ ’ਚ ਇਹ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਸੰਪੂਰਨ ਬੀੜ ’ਚ 33 ਵਾਰ ਦਰਜ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਉਪਰੰਤ ਇਸੇਮੰਗਲਾਚਰਣ ਦੇ ‘ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ’ ਅੰਦਰ ਤਿੰਨ ਹੋਰ ਸੰਖੇਪ ਸਰੂਪ ਵੀ ਆਏ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹਨ:-

‘‘ੴ ਸਤਿਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ॥’’ 9 ਵਾਰ

‘‘ੴ ਸਤਿਨਾਮੁ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ॥’’ 2 ਵਾਰ

‘‘ੴ ਸਤਿ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ॥’’ 524 ਵਾਰ, ਜੋ ਕਿ ਕੁਲ 568 ਵਾਰ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

‘ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਅਥਵਾ ਮੂਲਮੰਤ੍ਰ’:- ਚੇਤੇ ਰਹੇ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚਲੇ ਇਸੇ ਸੰਪੂਰਨ ‘ਮੰਗਲਾਚਰਣ’ ਨੂੰ ਸੰਨ 1945 ਵਾਲੀ ‘ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਯਾਦਾ’ ’ਚ ‘ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ’ ਦਾ ਨਾਮ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਅੱਜ ਪੂਰੇ ਪੰਥ ’ਚ ਇਸ ‘ਮੰਗਲਾਚਰਣ’ ਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਕਰ ਕੇ ‘ਮੂਲ ਮੰਤ੍ਰ’ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਹੀ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਦਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸਿਧਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ ਇਹ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਆਰੰਭ ਅਤੇ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਹੀ ਹੈ।

ਇਹ ਧਿਆਨ ਦੇਣ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚਲਾ ਇਹ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ‘ੴ ’ ਤੋਂ ਆਰੰਭ ਹੋ ਕੇ ਆਪਣੇ ਚੌਹਾਂ ਸਰੂਪਾਂ ’ਚ ਹੀ ‘ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ’ਤੇ ਸਮਾਪਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚਲੇ ‘ਸਤਿਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖ’ ਆਦਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ ਹਨ। ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ‘ਮੰਗਲਾਚਰਣ’ ਦਾ ਸੰਪੂਰਨ ਸਰੂਪ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਦੇ ਤਿੰਨ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਆਉਣ ’ਤੇ ਵੀ ਇਸ ਦੀ ਆਰੰਭਤਾ ਤੇ ਸਮਾਪਤੀ ’ਚ ਕੋਈ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ।

‘‘ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’’ ਜੀ ਦੀ ਆਰੰਭਕ ਬਾਣੀ ?:– ਚੇਤੇ ਰਹੇ ਕਿ ‘ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਅੰਦਰ ਪਹਿਲੇ 8 ਪੰਨਿਆਂ ਤੀਕ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀ ਰਚਨਾ (ਬਾਣੀ) ‘ਜਪੁ’ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਣੀ ‘ਜਪੁ’ ਦੇ ਆਰੰਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਕੇਵਲ ਉਪਰੋਕਤ ਸੰਪੂਰਨ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਹੀ ਆਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਵੀ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਹੈ ਕਿ ਬਾਣੀ ‘ਜਪੁ’ ਪਹਿਲੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਉਚਾਰਣ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਬਾਣੀ ਹੈ।

ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਣੀ ‘ਜਪੁ’ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਪੂਰਨ ਮੰਗਲਾਚਰਣ ਹੈ, ਫਿਰ ਇਕ ਸਲੋਕ ਹੈ ‘‘ਆਦਿ ਸਚੁ, ਜੁਗਾਦਿ ਸਚੁ॥’’ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਣੀ ‘ਜਪੁ’ ਦੀਆਂ 38 ਪਉੜੀਆਂ ਹਨ ਤੇ ਸਮਾਪਤੀ ’ਤੇ ਫਿਰ ਇੱਕ ‘ਸਲੋਕ’ ‘‘ਪਵਣੁ ਗੁਰੂ ਪਾਣੀ ਪਿਤਾ, ਮਾਤਾ ਧਰਤਿ ਮਹਤੁ..॥’’ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਗੁਰਦੇਵ ਰਾਹੀਂ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਰੋਜ਼ ਸਵੇਰੇ ਇਸ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨ ਦੀ ਹਿਦਾਇਤ ਵੀ ਹੈ।

‘ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਅਨੁਸਾਰ ਨਿਤਨੇਮ:- ‘ਸਾਹਿਬ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ’ ਦੀ ਸਮੂਚੀ ਬਾਣੀ ਰਾਗਾਂ ’ਚ ਹੈ। ਕੁੱਲ 1430 ਪੰਨਿਆਂ ਵਾਲੀ ਬੀੜ ’ਚ ਪਹਿਲੇ 13 ਪੰਨਿਆਂ ’ਚ ‘ਜਪੁ’ ਰਾਗ-ਮੁਕਤ ਹੈ ਤੇ ਬਾਕੀ ‘ਸੋ ਦਰੁ’, ‘ਸੋ ਪੁਰਖੁ’ ਤੇ ‘ਸੋਹਿਲਾ’; ਜੋ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸੰਬੰਧਿਤ ਰਾਗਾਂ ’ਚ ਵੀ ਦਰਜ ਹਨ, ਨੂੰ ਰਾਗ ਆਧਾਰਿਤ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ‘ਜਪੁ’ ਫਿਰ ‘ਸੋ ਦਰੁ’ (5 ਸ਼ਬਦ), ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ‘ਸੋ ਪੁਰਖੁ’ (4 ਸ਼ਬਦ) ਅਤੇ ਅੰਤ ’ਚ ਬਾਣੀ‘ਸੋਹਿਲਾ’ (5 ਸ਼ਬਦ) ਹਨ ਭਾਵ ‘ਜਪੁ’ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਬਾਕੀ 5+4+5 ਕੁੱਲ 14 ਸ਼ਬਦ; ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਸੋ ਦਰੁ’, ‘ਸੋ ਪੁਰਖੁ’ ਤੇ ‘ਸੋਹਿਲਾ’ ਵਾਲੇ ਇਹ 14 ਸ਼ਬਦਅੱਗੇ ਸੰਬੰਧਿਤ ਰਾਗਾਂ ’ਚ (ਲਿਖਤ ਤਰਤੀਬ ਅਨੁਸਾਰ) ਫਿਰ ਤੋਂ ਵੀ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ 31 ਰਾਗ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਸੰਪੂਰਨ ਬਾਣੀ ਦਰਜ ਹੋਈ ਹੈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਰਤੀਬ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ-‘ਸਿਰੀਰਾਗੁ, ਮਾਝੁ, ਗਉੜੀ, ਆਸਾ, ਗੂਜਰੀ, ਦੇਵਗੰਧਾਰੀ, ਬਿਹਾਗੜਾ, ਵਡਹੰਸ, ਸੋਰਠਿ, ਧਨਾਸਰੀ, ਜੈਤਸਰੀ, ਟੋਡੀ, ਬੈਰਾੜੀ, ਤਿਲੰਗ, ਸੂਹੀ, ਬਿਲਾਵਲ, ਗੌਂਡ, ਰਾਮਕਲੀ, ਨਟ ਨਾਰਾਇਣ, ਮਾਲੀ ਗਉੜਾ, ਮਾਰੂ, ਤੁਖਾਰੀ, ਕੇਦਾਰਾ, ਭੈਰਉ, ਬਸੰਤ, ਸਾਰੰਗ, ਮਲਾਰ, ਕਾਨੜਾ, ਕਲਿਆਣ, ਪ੍ਰਭਾਤੀ ਤੇ ਜੈਜਾਵੰਤੀ।’

ਉਪਰੋਕਤ 31 ਰਾਗਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਉਪਰੰਤ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਬਾਣੀਆਂ ਦਰਜ ਹਨ-

ਸਲੋਕ ਸਹਸਕ੍ਰਿਤੀ ਮਹਲਾ 1 (4 ਸਲੋਕ) ਪੰਨਾ 1353

ਸਲੋਕ ਸਹਸਕ੍ਰਿਤੀ ਮਹਲਾ 5 (67 ਸਲੋਕ) ਪੰਨਾ 1353

ਗਾਥਾ ਮਹਲਾ 5 ਪੰਨਾ 1360

ਫੁਨਹੇ ਮਹਲਾ 5 ਪੰਨਾ 1361

ਚਉਬੋਲੇ ਮਹਲਾ 5 ਪੰਨਾ 1363

ਸਲੋਕ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ 243 ਸਲੋਕ, ਪੰਨਾ 1364

ਸਲੋਕ ਸ਼ੇਖ਼ ਫਰੀਦ ਕੇ 130 ਸਲੋਕ, ਪੰਨਾ 1377

ਸਵਯੇ ਸ੍ਰੀ ਮੁਖ ਬਾਕ੍ਹ ਮ: 5 (20 ਸਵਯੇ, ਪੰਨਾ 1385)

ਸਵਯੇ ਭੱਟਾਂ ਦੇ (123 ਸਵਯੇ, ਪੰਨਾ 1389 ਤੋਂ 1409)

ਸਲੋਕ ਵਾਰਾਂ ਤੇ ਵਧੀਕ (ਕੁੱਲ 152, ਪੰਨਾ 1410 ਤੋਂ 1425)

‘ਸਲੋਕ ਵਾਰਾਂ ਤੇ ਵਧੀਕ’ ’ਚ ਮ: 1 (33), ਮ: 3 (67), (ਮ: 4 (30), ਮ: 5 (22) ਭਾਵ ਕੁਲ 152 ਸਲੋਕ)

ਸਲੋਕ ਮਹਲਾ 9 (57 ਸਲੋਕ) ਪੰਨਾ 1426 ਤੋਂ 1429)

‘ਮੁੰਦਾਵਣੀ ਮ: 5’ ਅਤੇ ‘ਸਲੋਕ ਮ: 5’ (ਸਮਾਪਤੀ ਸੂਚਕ ਦੋ ਸਲੋਕ, ਪੰਨਾ 1429)

ਉਪਰੰਤ ਰਾਗਮਾਲਾ, ਰਾਗਮਾਲਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਹੈ ਵੀ ਜਾਂ ਨਹੀਂ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਪੰਥ ਅਜੇ ਇਕ ਮੱਤ ਨਹੀਂ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਚੇਚੇ ਰਾਗਮਾਲਾ ਬਾਰੇ ‘ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਯਾਦਾ-1945’ ’ਚ ਵੀ ਰਾਗਮਾਲਾ ਬਾਰੇ ਅਜਿਹੀ ਸੇਧ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਹੈ:- ‘ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਪਾਠ (ਸਾਧਾਰਨ ਜਾਂ ਅਖੰਡ) ਦਾ ਭੋਗ ਮੁੰਦਾਵਣੀ ਉੱਤੇ ਜਾਂ ਰਾਗਮਾਲਾ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਚਲਦੀ ਸਥਾਨਕ ਰੀਤੀ ਅਨੁਸਾਰ ਪਾਇਆ ਜਾਵੇ (ਇਸ ਗੱਲ ਬਾਰੇ ਪੰਥ ਵਿੱਚ ਅਜੇ ਤੱਕ ਮੱਤਭੇਦ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਰਾਗਮਾਲਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾ ‘ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਦੀ ਬੀੜ ਲਿਖਣ ਜਾਂ ਛਾਪਣ ਦਾ ਹੀਆ ਕੋਈ ਨਾ ਕਰੇ।’) (ਉਂਝ ਬਹੁਤੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ‘ਰਾਗਮਾਲਾ’ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਅੰਗ ਨਹੀਂ।)

ਰਾਗਾਂ ’ਚ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਤਰਤੀਬ:- ਹਰੇਕ ਰਾਗ ’ਚ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਤਰਤੀਬ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਇਉਂ ਹੈ-

ਸ਼ਬਦ, ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ, ਛੰਤ ਤੇ ਫਿਰ ਭਗਤਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ।

ਜਦਕਿ ਇਹ ਸ਼ਬਦ, ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ, ਛੰਤ ਆਦਿ ਵੀ ਖ਼ਾਸ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ:-

ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਹਨ, ਫਿਰ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ, ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ।

ਇਹ ਵੀ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਦੁਆਰਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ’ਚ ਕੇਵਲ 63 ‘ਸਲੋਕ’ ਹੀ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ‘ਵਾਰਾਂ’ ਦੀਆਂ ਪਉੜੀਆਂ ਨਾਲ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਹਨ।

ਨੌਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਨੇ ਜਿਸ-ਜਿਸ ‘ਰਾਗ’ ’ਚ ਸ਼ਬਦ ਤੇ ਛੰਦ ਰਚੇ ਹਨ, ਬਾਅਦ ’ਚ ਦਸਮੇਸ਼ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਜੋਕੀਆਂ ਬੀੜਾਂ ’ਚ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਰਾਹੀਂ ਕਾਇਮ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਕ੍ਰਮ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਤੇ ਛੰਦਾ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਉਂਝ ‘ਸ਼ਬਦਾਂ’ ਤੇ ਛੰਦਾਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਲਿਖਤ ਤਰਤੀਬ ਅਨੁਸਾਰ ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਨੌਂਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੀ ਕੋਈ ਅਸ਼ਟਪਦੀ ਨਹੀਂ ਹੈ।

ਨੌਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਸਲੋਕ ਵੀ ਰਚੇ ਹਨ, ਜੋ ਦਸਮੇਸ਼ ਜੀ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਾਣੀ ਦੀ ਸੰਪੂਰਨਤਾ ਸੂਚਕ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੇ ਦੋਨਾਂ ਸਲੋਕਾਂ: ਮੁੰਦਾਵਣੀ ਮਹਲਾ 5 ‘‘ਥਾਲ ਵਿਚਿ ਤਿੰਨਿ ਵਸਤੂ ਪਈਓ.॥’ ਅਤੇ ਸਲੋਕ ਮਹਲਾ 5 ॥ ‘‘ਤੇਰਾ ਕੀਤਾ ਜਾਤੋ ਨਾਹੀ..॥’’ (ਪੰ: 1429) ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ‘‘ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਸਲੋਕ ਮਹਲਾ 9॥’’ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਦਰਜ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।

ਉਕਤ ਵੀਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ ਤਦ ਸੰਗਤਾਂ ’ਚ ਇਕ ਨਹੀਂ ਦੋ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਬੀੜਾਂ (ਹੱਥ ਲਿਖਤਾਂ ਦੇ ਕਈ ਉਤਾਰੇ ਹੋਣ ਕਾਰਨ) ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ।ਇਕ ਤਾਂ ‘ਆਦਿ ਬੀੜ’ ਸੀ, ਜਿਹੜੀ ਪੰਚਮ ਪਿਤਾ ਨੇ ਰਚੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਉਤਾਰੇ ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਆ ਰਹੇ ਸਨ ਤੇ ਦੂਜੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਦਸਮੇਸ਼ ਜੀ ਨੇ ਨੌਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਸਮੇਤ ਸੰਪੂਰਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਅੰਕਾਂ ਦੀ ਤਰਤੀਬ- ਜੇ ਕਰ ‘ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ’ ’ਚੋਂ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਥਾਂ ਥਾਂ ’ਤੇ ਅੰਕ ਨੰਬਰ ਵੀ ਦਰਜ ਮਿਲਦੇ ਹਨ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਕਾਂ ਦੀ ਖ਼ਾਸ ਮਹੱਤਤਾ ਹੈ।

ਹਰੇਕ ਸ਼ਬਦ, ਅਸ਼ਟਪਦੀ ਤੇ ਛੰਤ ਆਦਿ ਨੂੰ ‘ਬੰਦਾਂ’ ’ਚ ਵੰਡਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਬੰਦਾਂ’ ਲਈ ਲਫ਼ਜ਼ ‘ਪਦੇ’ ਵੀ ਆਇਆ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਇਕ ਪਦਾ, ਦੁਪਦੇ, ਤਿਪਦੇ, ਚਉਪਦੇ, ਅਸ਼ਟਪਦੀ ਆਦਿ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਬੰਦਾਂ’ ’ਚ ਦੋ-ਦੋ, ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ, ਚਾਰ-ਚਾਰ ਤੇ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਤੁੱਕਾਂ ਅਥਵਾ ਪੰਕਤੀਆਂ ਵਾਲੇ ‘ਬੰਦ’ ਵੀ ਆਏ ਹਨ। ਦਰਅਸਲ, ਇਹ ਉਹ ‘ਅੰਕ’ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਇੱਕ ਰਾਗ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਨਿਰੰਤਰ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ-ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ ਆਦਿ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ‘ਬੰਦਾਂ’ ਦੀ ਗਿਣਤੀ, ਕੁੱਲ ਗਿਣਤੀ ਆਦਿ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿੱਤੇ ਹੋਏ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ:-

‘‘ਆਸਾ ਮਹਲਾ 5 ॥ ਜਾ ਤੂੰ ਸਾਹਿਬੁ ਤਾ ਭਉ ਕੇਹਾ ? ਹਉ ਤੁਧੁ ਬਿਨੁ, ਕਿਸੁ ਸਾਲਾਹੀ ? ॥ ਏਕ ਤੂੰ, ਤਾ ਸਭ ਕਿਛੁ ਹੈ, ਮੈ ਤੁਧੁ ਬਿਨੁ, ਦੂਜਾ ਨਾਹੀ ॥ 1 ॥ ਬਾਬਾ ! ਬਿਖੁ ਦੇਖਿਆ ਸੰਸਾਰੁ ॥ ਰਖਿਆ ਕਰਹੁ ਗੁਸਾਈ ਮੇਰੇ ! ਮੈ ਨਾਮੁ ਤੇਰਾ ਆਧਾਰੁ ॥ 1 ॥ ਰਹਾਉ ॥ ਜਾਣਹਿ ਬਿਰਥਾ ਸਭਾ ਮਨ ਕੀ, ਹੋਰ ਕਿਸੁ ਪਹਿ ਆਖਿਸੁਣਾਈਐ ? ॥ ਵਿਣੁ ਨਾਵੈ, ਸਭੁ ਜਗੁ ਬਉਰਾਇਆ, ਨਾਮੁ ਮਿਲੈ ਸੁਖੁ ਪਾਈਐ ॥ 2 ॥ ਕਿਆ ਕਰੀਐ, ਕਿਸੁ ਆਖਿ ਸੁਣਾਈਐ ? ਜਿ ਕਹਣਾ ਸੁ ਪ੍ਰਭ ਜੀ ਪਾਸਿ ॥ ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਕੀਤਾ ਤੇਰਾ ਵਰਤੈ, ਸਦਾ ਸਦਾ ਤੇਰੀ ਆਸ ॥ 3 ॥ ਜੇ ਦੇਹਿ ਵਡਿਆਈ, ਤਾ ਤੇਰੀ ਵਡਿਆਈ; ਇਤੁ ਉਤੁ ਤੁਝਹਿ ਧਿਆਉ ॥ ਨਾਨਕ ਕੇ ਪ੍ਰਭ ! ਸਦਾ ਸੁਖ ਦਾਤੇ, ਮੈ ਤਾਣੁ ਤੇਰਾ ਇਕੁ ਨਾਉ ॥4॥7॥46॥’’ (ਪੰ: 382)

ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ’ਚ ਕੁੱਲ 4 ‘ਬੰਦ’ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਅੰਕ ਸੰਖਿਆ 1, 2, 3 ਤੇ 4 ਕਰਕੇ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ‘ਰਹਾਉ’ ਬੰਦ ਨੂੰ ਅਲੱਗ 1 ਅੰਕ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ’ਤੇ ਦਰਜ ਅੰਕ 4, ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਦਾ ਸੂਚਕ ਹੈ, ਅੰਕ 7 ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੇ ਘਰ 6 ਵੇਂ ’ਚ ਪਿੱਛੇ ਦਰਜ ਕੁੱਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਲਖਾਇਕ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਕ 46, ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਦੇ ਘਰ 2 ਤੋਂ ਘਰ 5 ਤੱਕ ਦਰਜ ਕੁੱਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਰੰਭਤਾ ਪੰਨਾ 370 ਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਅਨੁਸਾਰ ਘਰ 2 ’ਚ ਦਰਜ ਕੁੱਲ 37 ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਪੰਨਾ 370 ਤੋਂ 379 ਤੱਕ ਹੈ, ਘਰ 3 ’ਚ ਦਰਜ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਨੰ. 38, ਪੰਨਾ 379-380 ’ਤੇ ਦਰਜ ਹੈ, ਘਰ 5 ’ਚ ਦਰਜ 39 ਨੰਬਰ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਪੰਨਾ 380 ’ਤੇ ਦਰਜ ਹੈ, ਇਸ ਉਪਰੰਤ ਘਰ 6 ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ਪੰਨਾ 384 ’ਤੇ ਕੁੱਲ ਅੰਕ 51 ਨਾਲ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਵਿਚਾਰ ਅਧੀਨ ਸ਼ਬਦ ਇਸ ਸੰਖਿਆ ’ਚ ਨੰਬਰ 46 ਵਾਂ ਅਤੇ ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 382 ’ਤੇ ਦਰਜ ਹੈ।

ਘਰ 2 ਤੋਂ ਘਰ 6 ਤੱਕ ਕੁੱਲ ਜੋੜ ਕੀਤਿਆਂ: ਘਰ 2 ਦੇ 37+ ਘਰ 3 ਦਾ 1+ ਘਰ 5 ਦਾ 1+ ਘਰ 6 ਦੇ 7 ਸ਼ਬਦ (ਜੋ ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ਸਮਾਪਤੀ ’ਤੇ ਦਰਜ ਅੰਕ 7 ਰਾਹੀਂ ਬਿਆਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ) ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਕੁੱਲ ਸੰਖਿਆ 37+1+1+7=46 ਬਣਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ’ਤੇ ਦਰਜ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੰਕਾਂ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ‘ਆਸਾ ਰਾਗ’ ’ਚ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਕੁੱਲ 46 ਸ਼ਬਦ ਆ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।

ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਸ਼ਬਦ ਵੱਖ ਵੱਖ ‘ਘਰਾਂ’ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖਾਂ ਹੇਠ ਆਏ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਘਰਾਂ ਵਜੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਿਰਲੇਖ ਵੀ ਵੱਖਰੇ ਵੱਖਰੇ ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ‘ਆਸਾ ਮਹਲਾ 5 ਘਰੁ 2’ (ਪੰਨਾ 370), ‘ਆਸਾ ਮਹਲਾ 5 ਘਰੁ 3’ (ਪੰਨਾ 379), ‘ਆਸਾ ਮਹਲਾ 5 ਘਰੁ 5’ (ਪੰਨਾ 380) ਤੇ ਇਸੇ ਲੜੀ ’ਚ ਉਪਰੋਕਤ ਸ਼ਬਦ ‘ਆਸਾ ਮਹਲਾ 5 ਘਰੁ 6’ ਵੀ (ਪੰਨਾ 380) ਤੋਂ ਆਰੰਭ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਦਰਜ ‘ਘਰ’ ਦਾ ਸੰਬੰਧ ਸਾਜ਼ਾਂ ਰਾਹੀਂ ਗਾਉਣ ਸਮੇਂ ਤਬਲੇ ਨਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਿ ਕਿਸ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ ਦੋ, ਤਿੰਨ, ਚਾਰ’ ਆਦਿ ‘ਘਰ’ ਭਾਵ ‘ਤਾਲ’ ’ਚ ਗਾਉਣਾ ਹੈ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਘਰਾਂ’ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ 17 ਤੀਕ ਹੈ।

ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਕ ਜੋੜਾਂ ਦਾ ਇਕ ਹੋਰ ਰੂਪ:-ਉਕਤ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਗਈ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਹਰੇਕ ਗੁਰੂ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦ, ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ ਆਦਿ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਅੰਕ ਸੰਖਿਆ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਵੱਖ ਵੱਖ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਸਾਰੇ ਗੁਰੂ ਜਾਮਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ਭਾਵ ਇਕੱਠਾ ਜੋੜ ਵਾਲਾ ਨਿਯਮ ਵੀ ਵਰਤਿਆ ਹੋਇਆ, ਮਿਲਦਾ ਹੈ।

ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਕ੍ਰਮਵਾਰ ‘ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ 1 ਦੇ 12 ਸ਼ਬਦ’ (ਪੰਨਾ 595 ਤੋਂ 599 ਤੱਕ), ‘ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ 3 ਦੇ 12 ਸ਼ਬਦ’ (ਪੰਨਾ 595 ਤੋਂ 604 ਤੱਕ), ‘ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ 4 ਦੇ 9 ਸ਼ਬਦ’ (ਪੰਨਾ 604 ਤੋਂ 608 ਤੱਕ), ‘ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ 5 ਦੇ 94 ਸ਼ਬਦ’ (ਪੰਨਾ 608 ਤੋਂ 631 ਤੱਕ) ਅਤੇ ‘ਸੋਰਠਿ ਮਹਲਾ ਦੇ 9 ਦੇ 12 ਸ਼ਬਦਾਂ’ (ਪੰਨਾ 631 ਤੋਂ 634 ਤੱਕ) ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ’ਤੇ ਕੁਲ ਜੋੜ 12+12+9+94+12=139, ਜੋ ਕਿ ਪੰਨਾ 595 ਤੋਂ 634 ਤੱਕ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦਾ ਹੈ।

ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਮਾਮ ਅੰਕ ਨੰਬਰਾਂ ’ਚ ਇਕ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਸੰਖੇਤ ਮਾਤ੍ਰ ਪੰਚਮ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ‘ਅੰਕਾਂ’ ਦਾ ਮਤਲਬ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਦੂਸਰੇ ‘ਅੰਕ’ ਬਾਰੇ ਸਮਝ ਹੋ ਸਕੇ; ਜਿਵੇਂ:

(1). ਪੰਨਾਂ 64 ’ਤੇ ‘ਮਹਲੇ ਪਹਿਲੇ ਦੀਆਂ 17 ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ’ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ’ਤੇ ਅੰਕ 17 ਦੇਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ: ‘ਮਹਲੇ ਪਹਿਲੇ ਦੀਆ ਸਤਾਰਹ ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ’ ਵੀ ਦਰਜ ਹੈ।

(2). ਪੰਨਾ 96, ਰਾਗ ਮਾਝ, ਚਉਪਦੇ ਮ: 4 ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ’ਤੇ ਅੰਕ 7 ਦੇ ਕੇ ‘ਸਤ ਚਉਪਦੇ ਮਹਲੇ ਚਉਥੇ ਕੇ’ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

(3). ‘ਪੰਨਾ 228 ਰਾਗ ਗਉੜੀ’ 16 ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ’ਤੇ ਅੰਕ 16 ਸਮੇਤ ‘ਸੋਲਹ ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ ਗੁਆਰੇਰੀ ਗਉੜੀ ਕੀਆਂ’ ਵੀ ਦਰਜ ਹੈ।

(4) ‘ਪੰਨਾ 330 ਰਾਗ ਗਉੜੀ’ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਅਖ਼ੀਰ ’ਤੇ ਅੰਕ 35 ਸਮੇਤ ‘ਗਉੜੀ ਗੁਆਰੇਰੀ ਕੇ ਪਦੇ ਪੈਤੀਸ’ ਵੀ ਦਰਜ ਹੈ, ਆਦਿ।

ਉਕਤ ਅੰਕ ਤਰਤੀਬ ਦੇਣ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਕੱਚੀ ਬਾਣੀ ਤੋਂ ‘ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਜੀ ਨੂੰ ਅਛੋਹ ਰੱਖਣਾ ਹੈ।

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੱਥ ਲਿਖਤ ਬੀੜਾਂ ’ਚ ਕੋਈ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਵੀ ਸੀ, ਉਹ ਵੀ ਅੰਤਮ ਸ਼ਬਦ ‘ਮੁੰਦਾਵਣੀ ਮਹਲਾ 5’ ਅਤੇ ‘ਸਲੋਕ ਮਹਲਾ 5’ (ਪੰਨਾ 1429) ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ, ਜੋ ਅਸਾਨੀ ਨਾਲ ਪਹਿਚਾਣ ਕੇ ਅਲੱਗ ਕੀਤੇ ਗਏ ਤੇ ਰਾਗਮਾਲ (ਪੰਨਾ 1430) ਬਾਰੇ ਨਿਰਣਾ ਅਜੇ ਅਧੂਰਾ ਹੈ।

ਰਾਗਾਂ ਅਧੀਨ ਬਾਣੀਆਂ- ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਹਰੇਕ ਰਾਗ ’ਚ ਸ਼ਬਦ, ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ ਤੇ ਛੰਤ ਹੀ ਹਨ, ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਭਿੰਨ ਭਿੰਨ ਰਾਗਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਵੀ ਕੁਝ ਲੰਬੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਦਰਜ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ:-

(ੳ). ਸਿਰੀ ਰਾਗ ’ਚ:–

(1) ਪਹਰੇ-(ਪੰ: 74-78) ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਮ: 1 ਦੇ 2, ਮ: 4 ਦਾ 1 , ਮ: 5 ਦਾ 1, ਕੁਲ ਜੋੜ-4 ਭਾਵ ਇਹ ਬਾਣੀ ਚਾਰ ਭਾਗਾਂ ’ਚ ਹੈ।

ਹਰੇਕ ਭਾਗ ’ਚ ਅੱਗੋਂ ਫਿਰ ਚਾਰ-ਚਾਰ ਬੰਦ ਹਨ ਜਦਕਿ ਪਹਿਲੇ ਤੇ ਪੰਜਵੇਂ ਮਹਲੇ ਦੇ ਪਹਿਰਿਆਂ ’ਚ ਦੋ ਵਾਰੀ ਇਹ ਪੰਜ-ਪੰਜ ‘ਬੰਦ’ ਵੀ ਆਏ ਹਨ, ਇਸ ਉਪਰੰਤ ਇਸੇ ਰਾਗ ’ਚ ਦੂਜੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਬਾਣੀ ਹੈ ‘ਵਣਜਾਰਾ’ ਮ: 4 (ਪੰ: 81) ਆਦਿ।

(ਅ). ਰਾਗ ਮਾਝ ’ਚ:-

(1) ਬਾਰਹ ਮਾਹ ਮ: 5 (ਪੰ: 133)

(2) ਦਿਨ ਰੈਣਿ ਮ: 5 (ਪੰ: 136) ਆਦਿ।

(ੲ). ਗਉੜੀ ਰਾਗ ’ਚ:-

(1) ਕਰਹਲੇ ਮ: 4 (ਪੰ: 234)

(ਨੋਟ–ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਇੱਥੇ ਗਿਣਤੀ ਸਬੰਧੀ ਅੰਕ ਨੰਬਰ ਦੇਣ ਸਮੇਂ ‘ਕਰਹਲੇ’ ਵੀ ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ ’ਚ ਹੀ ਗਿਣੇ ਹੋਏ ਹਨ)।

(2) ਬਾਵਨ ਅਖਰੀ ਮ: 5 (ਪੰ: 250) (ਇਸ ਬਾਣੀ ’ਚ 55 ਪਉੜੀਆਂ ਅਤੇ 57 ਸਲੋਕ ਹਨ।)

(3) ਸੁਖਮਨੀ ਮ: ੫5 (ਪੰ: 262)-( ਇਸ ਬਾਣੀ ’ਚ 24 ਸਲੋਕ ਤੇ 24 ਹੀ ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ ਹਨ।)

(4) ਥਿਤੀ ਮ: 5 (ਪੰ: 296) ਆਦਿ।

(ਸ). ਆਸਾ ਰਾਗ ’ਚ:–

(1). ਬਿਰਹੜੇ ਮ: 5 (ਪੰ: 431)

(ਨੋਟ-‘ਬਿਰਹੜੇ’ ਤਿੰਨ ਭਾਗਾਂ ’ਚ ਹਨ ਜੋ ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਦਰਜ ਹਨ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਚਾਲ ‘ਛੰਤਾਂ’ ਵਾਲੀ ਹੈ।

(2). ਪਟੀ ਲਿਖੀ ਮਹਲਾ 1 (ਪੰ: 432)-35 ਪਉੜੀਆਂ

(3). ਪਟੀ ਮਹਲਾ 3 (ਪੰ: 434)-18 ਪਉੜੀਆਂ, ਆਦਿ।

(ਹ). ਵਡਹੰਸ ਰਾਗ ’ਚ:-

(1). ਘੋੜੀਆਂ ਮ: 4 (ਪੰ: 575)

(ਨੋਟ–ਬਾਣੀ ਘੋੜੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੀ ‘ਛੰਤਾਂ’ ’ਚ ਹੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ।)

(2). ਅਲਾਹਣੀਆਂ ਮ: 1 (ਪੰ: 578)

(3). ਅਲਾਹਣੀਆਂ ਮ:3 (ਪੰ: 582), ਆਦਿ।

(ਕ). ਧਨਾਸਰੀ ਰਾਗ ’ਚ:

(1). ਆਰਤੀ ਮ: 1 (ਕੇਵਲ ਇਕ ਸ਼ਬਦ) (ਪੰ: 663)

(ਨੋਟ–ਇਹ ਬਾਣੀ ਪਹਿਲੇ ਮਹਲੇ ਦੇ ‘ਸ਼ਬਦਾਂ’ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ।)

(ਖ). ਸੂਹੀ ਰਾਗ ’ਚ:-

(1) ਕੁਚਜੀ ਮ: 1 (ਪੰ: 762)

(2) ਸੁਚਜੀ ਮ: 1 (ਪੰ: 762)

(3) ਗੁਣਵੰਤੀ ਮ: 5 (ਪੰ: 763)

(ਨੋਟ–ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਬਾਣੀਆਂ ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ ਤੇ ਛੰਤਾਂ ’ਚ ਦਰਜ ਹਨ।)

(ਗ). ਬਿਲਾਵਲ ਰਾਗ ’ਚ:-

(1) ਥਿਤੀ ਮ: 1 (ਪੰ: 838)

(2) ਵਾਰ ਸਤ ਮ: 3 (ਪੰ: 841), ਆਦਿ ਅਸ਼ਟਪਦੀਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਰਜ ਹਨ।

(ਘ). ਰਾਮਕਲੀ ਰਾਗ ’ਚ:

(1) ਅਨੰਦ ਮ: 3 (ਪੰ: 917) 40 ਪਉੜੀਆਂ

(2) ‘ਸਦੁ’ ਬਾਬਾ ਸੁੰਦਰ ਜੀ (ਪੰ: 923) (ਕੁਲ 6 ਬੰਦ)

(3) ਓਅੰਕਾਰੁ ਮ: 1 (ਪੰ: 929) ਕੁਲ 54 ਪਉੜੀਆਂ।

(4) ਸਿਧ ਗੋਸਟਿ ਮ: 1 (ਪੰ: 938) 73 ਪਉੜੀਆਂ, ਆਦਿ।

(ਙ). ਰਾਗ ਮਾਰੂ ’ਚ:-

(1) ਅੰਜੁਲੀਆ ਮ: 5 (ਪੰ: 1019)

(2) ਸੋਲਹੇ ਮ: 1 (ਪੰ: 1020) (22)

(3) ਸੋਲਹੇ ਮ: 3 (ਪੰ: 1043) (24)

(4) ਸੋਲਹੇ ਮ: 4 (ਪੰ: 1069) (2)

(5) ਸੋਲਹੇ ਮ: 5 (ਪੰ: 1071), ਆਦਿ।

(ਚ). ਤੁਖਾਰੀ ਰਾਗ ’ਚ:-

(1). ਬਾਰਹ ਮਾਹ ਮ: 1 (ਪੰ: 1107)

(ਨੋਟ–ਇਸ ਬਾਣੀ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ‘ਛੰਤਾਂ’ ’ਚ ਹੀ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਹੈ।

ਕੁਦਰਤੀ ਸੁਹੱਪਣ (ਸਿਰ) ਨੂੰ ਢੱਕਣ ਲਈ ਤਾਜ ਹੈ: ‘ਦਸਤਾਰ’

0

ਕੁਦਰਤੀ ਸੁਹੱਪਣ (ਸਿਰ) ਨੂੰ ਢੱਕਣ ਲਈ ਤਾਜ ਹੈ: ‘ਦਸਤਾਰ’

ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ

ਗੁਰਮਤਿ ਨੇ ਮਨੁੱਖ ਅੰਦਰ ਇਕ ਅਟਲ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਹੀ ਸਿ੍ਰਸ਼ਟੀ ਦਾ ਰਚਨਹਾਰ ਹੈ ਉਹ ਰਚਨਾ ਵੀ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਰਚਦਾ ਹੈ ਕੋਈ ਤਾਕਤ ਉਸ ਤੋਂ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਦਾ ਰੰਗ ਰੂਪ ਜਾ ਢਾਂਚਾ ਨਹੀਂ ਬਣਵਾ ਸਕਦੀ ਉਸ ਕਰਤੇ ਪੁਰਖ ਦਾ ‘‘ਬੀਓ ਪੂਛਿ, ਨ ਮਸਲਤਿ ਧਰੈ ॥ ਜੋ ਕਿਛੁ ਕਰੈ; ਸੁ ਆਪਹਿ ਕਰੈ ॥’’ (ਮ: ੫/੮੬੩) ਦਾ ਅਟਲ ਨਿਯਮ ਹੈ । ਵੱਡੀ ਗੱਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰਾ ਨਿਯਮ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ’ਚ ਹੀ ਰੱਖਿਆਹੋਇਆ ਹੈ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਇਹ ਅਧਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਜਗਤ ਰਚਨਾ ਦੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਬਣਾਈ ਰੱਖਣ ਲਈ ‘‘ਜੰਮਣੁ ਮਰਣਾ ਹੁਕਮੁ ਹੈ; ਭਾਣੈ ਆਵੈ ਜਾਇ ॥’’ (ਮ: ੧/੪੭੨) ਦਾ ਨਿਯਮ ਵੀ ਉਸੇ ਨੇ ਸਥਾਪਿਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।

ਰੱਬੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਲੰਮੇ ਚੱਕਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਨੂੰ ਮਨੁੱਖਾ ਦੇਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ ਹੈ ਇਹ ਦੇਹੀ ਰੱਬ ਦੀ ਆਪਣੀ ਕਿਰਤ ਤੇ ਪਸੰਦ ਹੈ ਕਿਤੇ ਮਨੁੱਖ ਇਸ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਨੂੰ ਵਿਗਾੜ ਲਵੇ ਮਤਾ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਵਰਤੇ ਰੱਬ ਦੀ ਪਸੰਦ ਦਾ ਜਲਵਾ ਜ਼ਹੂਰ ਗੁਆ ਬੈਠੇ ਤਾਂ ਖੁਆਰੀ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਕੁਝ ਪੱਲੇ ਨਹੀਂ ਪੈਣਾ। ਕੁਦਰਤ ਵਿੱਚ ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੋ ਜਿਸ ਵਸਤੂ ਜਾਂ ਜੀਵ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਵੱਲੋਂ ਜਿੰਨੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਮਿਲੀ ਹੈ ਉਹ ਉਸੇ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਸੇ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦਤਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਜੀਵ ਜੰਤੂ ਨੇ ਪ੍ਰਭੂ ਵੱਲੋਂ ਮਿਲੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਰੂਪ ਨੂੰ ਬਦਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਇਹੋ ਹੀ ਪਿਆਰੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਦੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੈ ‘‘ਹੁਕਮਿ ਰਜਾਈ ਚਲਣਾ॥’’ (ਜਪੁ) ਦਾ ਅਸਲੀ ਮਾਰਗ ਹੈ। ਜੋ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਹੈ ਉਹੀ, ਹੇ ਮਨੁੱਖ ! ਤੈਨੂੰ ਵੀ ਪਸੰਦ ਹੋਵੇ ਤੂੰ ਉਸ ਨੂੰ ਪਿਆਰਾ ਹੀ ਤਦੋਂ ਲੱਗਦਾ ਹੈਂ ਜਦੋਂ ਤੇਰੀ ਤੇ ਉਸ ਦੀ ਪਸੰਦ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਹੇ ਮਨੁੱਖ ਜੇ ਤੈਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖ ਦਾ ਸਿਰਜਿਆ ਰੂਪ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗਾ ਤਾਂ ਤੇਰੀ ਫੋਕੀ ਫੈਸ਼ਨ ਪ੍ਰਸਤੀ ਵਿੱਚ ਉਸਤਰੇ ਆਦਿ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਦਾ ਬਣਾਇਆ ਰੂਪ ਵੀ ਉਸ ਕਰਤੇ ਪੁਰਖ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਆਵੇਗਾ। ਫਿਰ ਸਾਡੀ ਸਾਂਝ ਕਰਤੇ ਪੁਰਖ ਨਾਲ ਕਿਵੇਂ ਬਣੇਗੀ ਪਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ ਸਾਡਾ ਵਿਛੋੜਾ ਪਵੇਗਾ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਮੁੜ ਵਾਰੀ ਕਦੋਂ ਆਵੇ ਜਾ ਆਵੇ ਹੀ ਨਾ, ਇਸ ਲਈ ਉਸ ਦੀ ਪਸੰਦ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਉਸ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਪੈਦਾ ਕਰ ਉਸ ਦਾ ਤਰੀਕਾ ਹੈ ‘‘ਹੁਕਮਿ ਮੰਨਿਐ ਹੋਵੈ ਪਰਵਾਣੁ; ਤਾ ਖਸਮੈ ਕਾ ਮਹਲੁ ਪਾਇਸੀ ॥’’ (ਮ: ੧/੪੭੧)

ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਬਹਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਜਦੋਂ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ‘ਬਹਾਦਾਰ’ ਨੂੰ ਖਤਮ ਕਰਨ ਲਈ 1712 ਈ: ਵਿੱਚ ਲਾਹੌਰ ਆਇਆ ਤਾਂ ਹਿੰਦੂ ਮੁਸਲਮ ਫਸਾਦ ਭੜਕ ਪਏ, ਅਸਲਮ ਖਾਨ ਸੂਬਾ ਲਾਹੌਰ ਨੇ ਹਿੰਦੂ ਵਸੋਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹਿਰੋਂ ਬਾਹਰ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਤਾਂ ਝਗੜਾ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋਇਆ ਇਸ ਸਮੇਂ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੇ ਉਚੇਚਾ ਫੁਰਮਾਨ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ ਸ਼ਾਹੀ ਲਸ਼ਕਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਮੁਨਸੀ ਮੁਸੱਦੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਕੇਸ ਮੁਨਵਾ ਲੈਣ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਭੁਲੇਖੇ ਨਾ ਮਾਰੇ ਜਾਣ ਕੋਈ ਬੇਦੀਨਾ ਲੰਮੀ ਦਾੜ੍ਹੀ ਨਾ ਰੱਖੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਜਾਨ ਬਚਾਣ ਲਈ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਨੇ ਦਾੜੀ ਕੇਸ ਮੁਨਵਾ ਦਿੱਤੇ ਫੇਰ ਮੋਨਘੋਨ ਰਹਿਣ ਦਾ ਰਿਵਾਜ ਹੀ ਚੱਲ ਪਿਆ। ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ (ਹਲਾਤਾਂ) ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਮਾਰੇ ਸਿੱਖ ਦੋਨੋਂ ਸਮੇਂ ਆਪਣੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਅੱਗੇ ਅਰਦਾਸ ਕਰਦੇ ‘ਜਿੰਨ੍ਹਾਂ ਸਿੰਘਾਂ ਸਿੰਘਣੀਆਂ ਨੇ ਧਰਮ ਹੇਤ ਸੀਸ ਦਿੱਤੇ, ਬੰਦ-ਬੰਦ ਕਟਾਏ, ਖੋਪਰੀਆਂ ਲੁਹਾਈਆਂ, ਚਰਖੜ੍ਹੀਆਂ ’ਤੇ ਚੜ੍ਹੇ, ਆਰਿਆਂ ਨਾਲ ਚਿਰਾਏ ਗਏ, ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਕੁਰਬਾਨੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ, ਧਰਮ ਨਹੀਂ ਹਾਰਿਆ ਸਿੱਖੀ ਕੇਸਾਂ ਸੁਆਸਾਂ ਨਾਲ ਨਿਭਾਈ ਤਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਦਾ ਧਿਆਨ ਧਰਕੇ ਖਾਲਸਾ ਜੀ ਬੋਲੋ ਜੀ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਜੀ !’

ਸਿੱਖ ਤੋਂ ਸਿੰਘ ਹੋਣ ਦਾ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਦੁਆਰ ਅੰਮ੍ਰਿਤਪਾਨ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਉਚੇਰੇ ਮੰਡਲ ਦਾ ਖਾਸ ਵਿਧਾਨ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਰਹਿਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਦੂਜੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿਚਿ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛੱਕਣਾ ਇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਤਿਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਦਸ ਗੁਰੂਆਂ ਦੇ ਮਾਰਗ ਉੱਤੇ ਚੱਲਣ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਕਰਦਾ ਹਾਂ, ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਤੇ ਉਸ ’ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਅੰਦਰਲੀ ਰਹਿਤ ਰੱਖਣ ਦੀ ਜੀਵਨ ਘਾੜਤ ਦੀ ਵਿਆਖਿਆ ਵਿਸਥਾਰ ਪੂਰਵਕ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਫਿਰ ਵੀ ‘ਸਿੱਖ ਲਹਿਰ’ ਨੂੰ ‘ਸਿੰਘ ਲਹਿਰ’ ਬਣਾ ਕੇ ਖਾਲਸਾ ਜਥੇਬੰਦੀ ਵਿੱਚ ਪਰੋਇਆ ਗਿਆ ਸੀ, ਤਦੋਂ ਇਸ ਸੰਸਥਾਈ ਸਰੂਪ ਲਈ ਬਾਹਰਲੀ ਵਰਦੀ ਦਾ ਜ਼ਾਬਤਾ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਨਾ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਗੁਰਮਤਿ ਰਾਹੀਂ ਜਿੱਥੇ ਅੰਦਰਲੀ ਨਿਯਮਾਵਲੀ ਪ੍ਰਪੱਕ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ ਉੱਥੇ ਬਾਹਰਲੀ ਚਿੰਨ੍ਹਾਵਲੀ ਵੀ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਤਾਂ ਕਿ ਖਾਲਸਾ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦਾ ਸੰਤ-ਸਿਪਾਹੀ ਸਰੂਪ ਵਿਲੱਖਣ ਨਜ਼ਰ ਆਵੇ ਬਾਹਰਲੀ ਰਹਿਤ ਲਈ ਪੰਜ ਕਕਾਰਾਂ ਦੀ ਵਰਦੀ (ਕੇਸ, ਕੰਘਾ, ਕੜਾ, ਕਿ੍ਰਪਾਨ ਅਤੇ ਕਛਹਿਰਾ) ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਉੱਥੇ ਕੇਸਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਲਈ ‘ਕੰਘਾ ਦੋਨੋਂ ਵਕਤ ਕਰਿ, ਪਾਗ ਚੁਨੈ ਕਰਿ ਬਾਂਧਈ’ ਅਨੁਸਾਰ ਦਸਤਾਰ ਸਜਾਉਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਲੋਕ ‘ਸਰਦਾਰ’ ਆਖਦੇ ਹਨ। ਜਿਸ ਦਾ ਸਾਡੇ ਸਭਿਆਚਾਰਕ ਸਮਾਜਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਮਹੱਤਵ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਉੱਥੇ ਸਿੱਖੀ ਵਿੱਚ ‘ਦਸਤਾਰ’ ਧਾਰਮਿਕ ਮਹੱਤਤਾ ਵੀ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ‘ਦਸਤਾਰ’ ਲਈ ਵੱਖ ਵੱਖ ਨਾਂ ਵਰਤੀਦੇ ਹਨ। ਜਿਵੇਂ ‘ਪਗੜੀ, ਚੀਰਾ, ਸਾਫਾ, ਦਸਤਾਰ, ਇਮਾਮਾ, ਉਸਣੀਸ਼’ ਆਦਿ।

‘ਉਸਣੀਸ਼’ ਸੰਸਕਿ੍ਰਤ ਪਦ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ਗਰਮੀ ਸਰਦੀ ਦੇ ਬਚਾਉ ਲਈ ਪਹਿਨਿਆ ਗਿਆ ਸਿਰ ’ਤੇਬਸਤ੍ਰ। ‘ਚੀਰਾ’ ਸੰਸਕਿ੍ਰਤ ਤੇ ਫਾਰਸੀ ਦੋਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤਿਆ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਭਾਵ ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਟੁਕੜਾ।‘ਸਾਫਾ’ ਅਰਬੀ ਸ਼ਬਦ ਹੈ ਜੋ ਸ਼ੁਧਤਾ ਤੇ ਸਫਾਈ ਦਾ ਸੂਚਕ ਜਾਂ ਵਾਚਕ ਹੈ। ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ‘ਪਗੜੀ’ ਲਈ‘ਇਮਾਮਾ’ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਸ ਲਈ ਕਿ ਜੋ ਮਜ਼੍ਹਬੀ ਆਗੂ ਰਹੁਰੀਤਿ ਨਿਮਾਜ਼ ਆਦਿ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਇਮਾਮ’ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਖਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਦਸਤਾਰਧਾਰੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।

ਭਾਰਤੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿੱਖੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਦੇ ਇਸ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਨਿਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਪੰਜ ਕਕਾਰਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਦੇ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਦੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਤਾਜ ਵਾਂਗ ਸਜਾਇਆ ਗਿਆ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਪੁਰਾਤਨ ਇਤਿਹਾਸ ਵੱਲ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੁਸਲਮਾਨੀ ਕਾਲ ਦੇ ਰਾਜ ਦਰਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਪਤਵੱਤਾ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਦਰਬਾਰ ਵੱਲੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਜਾਮਾ ਪਹਿਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਜਾਂ ਸਿਰਪਾਉ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਸਿਰੋਪਾਉ ਦਾ ਅਰਥ ਹੀ ਸਿਰ ਤੋਂ ਪੈਰਾਂ ਤੱਕ ਦਾ ਲਿਬਾਸ ਹੈ। ਸਾਡੀਆਂ ਭਾਈਚਾਰਕ ਰਸਮਾਂ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਵੀ ਰੀਤ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਲੜਕੀ ਜਾਂ ਸੁਆਣੀ ਨੂੰ ਤਿਉਰ (ਕੁੜਤੀ, ਸਲਵਾਰ ਤੇ ਦੁਪੱਟਾ) ਅਤੇ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਪੱਗ ਦੇ ਕੇ ਉਸ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਮੌਤ ਦੀ ਰਸਮ ਸਮੇਂ ਪਗੜੀ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਸਮਾਣ ਸਮੇਂ ਦੀ ਉਦਾਹਰਣ ਸਾਡੇ ਸਾਮ੍ਹਣੇ ਹੈ: ‘ਮਰਨੇ ਦੀ ਪੱਗ ਪ੍ਰਿਥੀਏ ਬੱਧੀ। ਗੁਰਿਆਈ ਦੀ ਪੱਗ ਅਰਜਨ ਲੱਧੀ।’

ਮੁਸਲਮਾਨੀ ਹਮਲਿਆਂ ਸਮੇਂ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨੀਆਂ ਦੀ ਪੱਗ ਇਸ ਲਈ ਉਤਾਰੀ ਜਾਂਦੀ ਰਹੀ ਕਿਉਂਕਿ ਅਰਬੀ, ਤਰਕੀ, ਈਰਾਨੀ ਤੇ ਪਠਾਣੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਦਸਤਾਰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਬਸਤ੍ਰ ਮਾਤ੍ਰ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਪੱਤ-ਆਬਰੂ ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ ਪਰ ਹਾਕਮ ਜਮਾਤ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਕਾਫਰਾਂ ਗੁਲਮਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਇਹ ਸ਼ੋਭਦੀ ਰਹੇ ਇਸ ਲਈ ਇਸ ਨੂੰ ਜਬਰਨ ਉਤਾਰ ਕੇ ਟੋਪੀ ਪਹਿਨਾਈ ਗਈ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਗੁਲਾਮਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣਿਕ ਲਿਬਾਸ ਬਣ ਗਈ। ਔਰਗਜ਼ੇਬ ਨੇ 16 ਫੱਗਣ 1751 ਬਿਕ੍ਰਮੀ (1706 ਈ:) ਨੂੰ ਫੁਰਮਾਣ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਕਿ ਰਾਜਪੂਤਾਂ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਕੋਈ ਹਿੰਦੂ, ਇਰਾਨੀ, ਅਰਬੀ ਨਸਲ ਦੇ ਵਧੀਆ ਘੌੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਨ ਕਰੇ, ਨਾ ਹੀ ਹਥਿਆਰ ਤੇ ਦਸਤਾਰ ਪਹਿਨੇ। ਕੌਮੀ ਸਵੈਮਾਣ ਨੂੰ ਬਹਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਵਧੀਆ ਘੌੜਿਆਂ ਦੀ ਆਪ ਵੀ ਸਵਾਰੀ ਕੀਤੀ ਤੇ ਕਰਾਈ, ਝੰਡੇ (ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ) ਝੂਲਾਏ ਤੇ ਰਣਜੀਤ ਨਗਾਰੇ ਵਜਾਏ, ਸਿੰਘਾਂ ਦੇ ਸਿਰਾਂ ’ਤੇ ਦੁਮਾਲੇ ਸਜਾਏ।

ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਇਸ ਗੱਲ ਲਈ ਬੜੇ ਚੇਤੰਨ ਸਨ ਕਿ ਜਿੰਨਾ ਚਿਰ ਕਿਸੇ ਕੌਮ ਦੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਵੈਮਾਣ ਨੂੰ ਬਰਕਰਾਰ ਨਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਓਨਾ ਚਿਰ ਕੋਈ ਕੌਮ ਆਪਣੀ ਆਜ਼ਾਦ ਹਸਤੀ ਅਤੇ ਮਾਣ ਪ੍ਰਤਿਸ਼ਠਾ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਨਹੀਂ ਰੱਖ ਸਕਦੀ ਬਲਕਿ ਉਸ ਦੀ ਜ਼ਮੀਰ ਤੇ ਅਣਖ ਦੀ ਮੌਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਹਵਾਲਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਵਿੱਚ ਜੇ ਕੋਈ ਨੰਗੇ ਸਿਰ ਘਰ ਵੜੇ ਤਾਂ ਇਹ ਕਿਸੇ ਦੀ ਮੌਤ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ : ‘‘ਠੰਢੇ ਖੂਹਹੁੰ ਨ੍ਹਾਇ ਕੈ; ਪਗ ਵਿਸਾਰਿ ਆਇਆ ਸਿਰਿ ਨੰਗੈ। ਘਰ ਵਿਚਿ ਰੰਨਾ ਕਮਲੀਆਂ; ਧੁਸੀ ਲੀਤੀ ਦੇਖਿ ਕੁਢੰਗੈ। ਰੰਨਾ ਦੇਖਿ ਪਿਟੰਦੀਆ; ਢਾਹਾਂ ਮਾਰੈਂ ਹੋਇ ਨਿਸੰਗੈ। ਲੋਕ ਸਿਆਪੇ ਆਇਆ; ਰੰਨਾ ਪੁਰਸ ਜੁੜੇ ਲੈ ਪੰਗੈ।’’ (ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ /ਵਾਰ ੩੨ ਪਉੜੀ ੧੯)

ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਨੇ ਆਤਮਿਕ ਜੀਵਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਖਾਨ ਪਾਨ ਪਹਿਨਣ ਤੇ ਜ਼ੁਬਾਨ (ਬੋਲੀ) ਬਾਰੇ ਵੀ ਸਾਵਧਾਨ ਰਹਿਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ ਦਸਤਾਰ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਤੀਕਾਂ ਦਾ ਸਰਦਾਰ ਸੀ ਜਿਸ ਦਾ ਉੱਚਾ ਸੁੱਚਾ ਰਹਿਣਾ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ : ‘‘ਹਉ ਗੋਸਾਈ ਦਾ ਪਹਿਲਵਾਨੜਾ ॥ ਮੈ ਗੁਰ ਮਿਲਿ, ਉਚ ਦੁਮਾਲੜਾ ॥ ਸਭ ਹੋਈ ਛਿੰਝ ਇਕਠੀਆ, ਦਯੁ ਬੈਠਾ ਵੇਖੈ ਆਪਿ ਜੀਉ ॥’’ (ਮ: ੫/੭੪), ਕਾਇਆ ਕਿਰਦਾਰ; ਅਉਰਤ ਯਕੀਨਾ ॥ ਰੰਗ ਤਮਾਸੇ; ਮਾਣਿ ਹਕੀਨਾ ॥ ਨਾਪਾਕ, ਪਾਕੁ ਕਰਿ, ਹਦੂਰਿ ਹਦੀਸਾ; ਸਾਬਤ ਸੂਰਤਿ ਦਸਤਾਰ ਸਿਰਾ ॥ (ਮ: ੫/੧੦੮੪)

ਸੋ, ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਹੀ ਆਪਣੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਦਸਤਾਰ ਧਾਰੀ ਹੋਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਆ। ਅਬਦੂਲ ਤੇ ਨੱਥਾ ਜੀ, ਜੋ ਛੇਵੇ ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਦਰਬਾਰੀ ਢਾਢੀ ਸਨ, ਨੇ ਪਾ: ਜੀ ਦੇ ਦੋ ਤਲਵਾਰਾਂ ਪਹਿਨਣ ਦੇ ਨਾਲ ਪੱਗ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਨੂੰ ਇਉਂ ਵਰਣਨ ਕੀਤੀ ਹੈ : ‘ਦੋ ਤਲਵਾਰਾਂ ਬੱਧੀਆਂ, ਇਕ ਮੀਰੀ ਦੀ, ਇਕ ਪੀਰੀ ਦੀ ॥ ਇਕ ਅਜ਼ਮਤ ਦੀ, ਇਕ ਰਾਜ ਦੀ, ਇਕ ਰਾਖੀ ਕਰੇ ਵਜ਼ੀਰੀ ਦੀ। ਹਿੰਮਤ ਬਾਹਾਂ ਕੋਟ ਗੜ੍ਹ, ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਬਲਖ਼ ਬਖ਼ੀਰ ਦੀ। ਨਾਲ ਸਿਪਾਹੀ ਨੀਲ ਨਲ, ਮਾਰ ਦੁਸ਼ਟਾਂ ਕਰੇ ਤਗੀਰ ਜੀ। ਪਗ ਤੇਰੀ ! ਕੀ ਜਹਾਂਗੀਰ ਦੀ ?’

ਭਾਈ ਗਿਆਨ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪੰਥ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਅੰਕਤ ਕੀਤਾ ਹੈ: ‘ਖੱਦਰਉਸੀ ਕੇ ਦਸਤਾਰੇ, ਸਾਫੇ ਊਭੈ ਹਜ਼ੂਰੀ ਭਾਰੇ।’

‘ਕੰਘਾ ਦੋਨੋਂ ਵਕਤ ਕਰ ਪਗ ਚੁਣੈ ਕਰ ਬਾਂਧਈ । ਦਾਤਨ ਕਰੇ ਨਿਤ ਨੀਤ, ਨਾ ਦੁਖ ਪਾਵੈ ਲਾਲ ਜੀ।’ (ਨੰਦ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਤਨਖਾਨ ਨਾਮਾ 6)

‘ਕੰਘਾ ਕਰਦ, ਦਸਤਾਰ ਸਜਾਵੈ । ਇਹ ਰਹਿਤ, ਸਿੰਘਨ ਕਉ ਭਾਵੈ।’ (ਭਾਈ ਦੇਸਾ ਜੀ ਦਾ ਰਹਿਤਨਾਮਾ)

‘ਜੋ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਛਕਿਆ ਚਾਹੈ, ਕੱਛ ਪਹਿਰਾਵੈ ॥ ਕੇਸ ਇਕੱਠੇ ਕਰ, ਜੂੜਾ ਕਰੇ ਦਸਤਾਰ ਸਜਾਵੈ। ਕੇਸ ਨੰਗੇ ਰਖਣਾ ਦੋਸ਼ ਹੈ, ਦੋ ਪੱਗਾਂ ਰੱਖਣੀ ਚਾਹੀਏ। ਜੇ ਵੱਡੀ ਲਹਿ ਜਾਏ ਤਾਂ ਛੋਟੀ ਰਹੇ, ਨਿੱਕੀ ਪੱਗ ਨ ਲਾਹਵਣੀ।’ – ( ਬਿਜੈ ਸੁਕਮ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸ਼ਤ੍ਰ )

ਬਰਤਾਨਵੀ ਸਰਕਾਰ ਵੇਲੇ ਵੀ ਸਿੱਖ ਫੌਜਾਂ ਵਿੱਚ ਦਸਤਾਰ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਸੀ ਹਰ ਸਿੱਖ ਫੌਜੀ ਨੂੰ ਪੰਜ ਮੀਟਰ ਦਾ ਦਸਤਾਰਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਸਿੱਖ ਫੌਜੀਆਂ ਨੇ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਾਨੂੰ ਦੋਹਰੀ ਦਸਤਾਰ ਸਜਾਉਣ ਲਈ ਕੇਸਕੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਏ ਤਾਂ ਪੰਜ ਮੀਟਰ ਦਸਤਾਰ ਦੇ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਢਾਈ ਮੀਟਰ ਦੀ ਛੋਟੀ ਪੱਗ ਹੇਠਾਂ ਸਜਾਣ ਲਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਪੰਜ ਮੀਟਰ ਦਸਤਾਰ ਤੋਂ ਅੱਧੀ ਢਾਈ ਮੀਟਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਨੂੰ ਫਿਫਟੀ ਭਾਵ (50%) ਦਾ ਨਾਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ, ਜੋ ਅੱਜ ਤੱਕ ਵੀ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਤੇ ਪੈਰਾ ਮਿਲਟ੍ਰੀ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਹੈ। ਰੱਬੀ ਸ਼ੋਭਾ ਨੂੰ ਬਿਆਨ ਕਰਦਿਆਂ ਹੀ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਬਚਨ ਕੀਤਾ : ‘‘ਖੂਬੁ ਤੇਰੀ ਪਗਰੀ; ਮੀਠੇ ਤੇਰੇ ਬੋਲ ॥’’ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/੭੨੭) ਇੱਥੇ ਪਗੜੀ ਇੱਜ਼ਤ ਸ਼ੋਭਾ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ।

ਰੱਬੀ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਜੋ ਪਿਆਰ ਸਤਿਕਾਰ ਆਪਣੇ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰਤੀਕ ਦੁਆਰਾ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਪੰਜਵੇਂ ਗੁਰਦੇਵ ਜੀ ਫੁਰਮਾਨ ਕਰਦੇ ਹਨ: ‘‘ਪਹਿਰਿ ਸਿਰਪਾਉ ਸੇਵਕ ਜਨ ਮੇਲੇ; ਨਾਨਕ ਪ੍ਰਗਟ ਪਹਾਰੇ॥’’ (ਮ: ੫/੬੩੧)

ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਹਮੇਸ਼ਾ ਪਗੜੀ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਲਈ ਜੂਝਦੀ ਰਹੀ ਹੈ ਤੇ ਜੂਝਦੀ ਰਹੇਗੀ ਕਿਉਂਕਿ ਸਿੱਖ ਲਈ ਇਹ ਕੇਵਲ ਕੱਪੜਾ ਮਾਤ੍ਰ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਸਿਰ ਦਾ ਤਾਜ ਹੈ, ਸਰਦਾਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਅੱਜ ਅਸੀਂ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਜੂਝਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਮਨਾ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਗੁਰੂ ਪਿਤਾ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਧਰਮ ਰੱਖਿਅਕ ਬਣ ਕੇ ‘‘ਹਉ ਗੋਸਾਈ ਦਾ ਪਹਿਲਵਾਨੜਾ ॥ ਮੈ ਗੁਰ ਮਿਲਿ, ਉਚ ਦੁਮਾਲੜਾ ॥’’ (ਮ: ੫/੭੪) ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਲਈ ਜੀਵਨ ਜੀਵਿਆ ਤੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਵੀ ਦਿੱਤੀ। ਅੱਜ ਸਾਡਾ ਫ਼ਰਜ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੇਸਾਂ ਭਾਵ ਕੁਦਰਤ ਵਲੋਂ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸੁੰਦਰ ਸਰੂਪ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੀ ਸੋਹਣੀ ਦਸਤਾਰ ਵੀ ਸੰਭਾਲਣਾ ਕਰਨੀ ਵੀ ਸਿਖੀਏ ਤਾਂ ਜੋ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਸਾਡੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਨਿਆਰੇ ਪਨ ਦਾ ਬੋਲ ਬਾਲਾ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਵਿੱਚ ਰਹੇ ਤੇ ਅਸੀਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦਾ ਸ਼ੁਕਰਾਨਾ ਕਰਦੇ ਕਹਿ ਸਕੀਏ ‘‘ਪ੍ਰੇਮ ਪਟੋਲਾ ਤੈ ਸਹਿ ਦਿਤਾ; ਢਕਣ ਕੂ ਪਤਿ ਮੇਰੀ ॥’’ (ਮ: ੫/੫੨੦)

ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ: ਕਿਰਤੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ

0

ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ: ਕਿਰਤੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ

ਡਾ. ਕੁਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਜੋਗਾ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਪੀ. ਐੱਚ. ਡੀ., ਅਧਿਆਪਕ ਫ਼ਰੰਟ (ਪੰਜਾਬ)-94641-53862

ਮੱਧਕਾਲ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਅਫ਼ਰਾ-ਤਫ਼ਰੀ ਫੈਲੀ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਘੋਰ ਨਿਰਾਸ਼ਤਾ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਧਰਮ ਇਸਲਾਮ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂ ਭਰਿਸ਼ਟ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਸਮਾਜਿਕ, ਆਰਥਿਕ, ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਵਿਤਕਰਿਆਂ ਕਾਰਨ ਹਰ ਪਾਸੇ ਹਾਹਾਕਾਰ ਮੱਚੀ ਹੋਈ ਸੀ ਅਤੇ ਹਰ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਗਿਰਾਵਟ ਆ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਜਨ-ਸਾਧਾਰਣ ਜਿੱਥੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਇਸਲਾਮ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਤਾ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਹਿੰਦੂ ਸਮਾਜ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਤਾਂ-ਪਾਤਾਂ ਦੇ ਪੁੜ ਵਿੱਚ ਪਿਸ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਤੋਰੀ-ਫੁਲਕਾ ਚਲਾਉਣ ਲਈ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਂਦਿਆਂ ਸੱਚੀਆਂ-ਝੂਠੀਆਂ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਦੁਆਰਾ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਕੁੱਟ-ਕੁੱਟ ਕੇ ਭਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਜਾਤਾਂ-ਪਾਤਾਂ ਦੀ ਇਹ ਵੰਡ ਬ੍ਰਹਮਾ ਨੇ ਖ਼ੁਦ ਕੀਤੀ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਨੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨੂੰ ਮੁਖ ਤੋਂ, ਖੱਤਰੀ ਨੂੰ ਬਾਹਵਾਂ ਤੋਂ, ਵੈਸ ਨੂੰ ਢਿੱਡ ਤੋਂ ਅਤੇ ਸ਼ੂਦਰ ਨੂੰ ਪੈਰਾਂ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜਾਤਾਂ-ਪਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੇ ਕਿਰਤੀ ਲੋਕ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਵਧੀਕੀਆਂ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਹੀ ਘਿਰਣਤ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਵੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ।

ਸ਼ੂਦਰ ਦਾ ਕੰਮ ਉਪਰਲੇ ਤਿੰਨੇ ਵਰਣਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਕਿਰਤ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਕਿਰਤੀ ਵਰਗ ਨੂੰ ਦੂਹਰੀ-ਤੀਹਰੀ ਗੁਲਾਮੀ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਬਸਰ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਜਿਹੀ ਘੋਰ ਨਿਰਾਸ਼ਤਾ ਵਾਲੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸੋਚ ਦੇ ਧਾਰਣੀ ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਸੰਮਤ 1433, ਮਾਘ ਸੁਦੀ ਪੁੰਨਿਆ ਨੂੰ ਬਨਾਰਸ ਦੇ ਲਾਗਲੇ ਪਿੰਡ ਮੰਡੂਰ ਵਿਖੇ ਕਿਰਤੀ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਪਿਤਾ ਰਘੂ ਜੀ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਸੁਬਿਨਿਆ ਜੀ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ।

ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੁਆਰਾ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਤਾ ਅਤੇ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦਾ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਤੀ ਵਰਗ ਵਿੱਚ ਚੇਤਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਕਿ ਸਾਰੇ ਮਨੁੱਖ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਹਨ। ਸ਼ੂਦਰ ਵਰਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨੂਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਹੇਠਲੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵਿੱਚ ਰੱਖਿਆ ਸੀ, ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਘਟੀਆ ਜਾਂ ਮਾੜੇ ਨਹੀਂ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਤੀ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀਣ ਭਾਵਨਾ ਦੂਰ ਕਰਨ ਲਈ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਿਰਤ ਪ੍ਰਤੀ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਜੁੱਤੀਆਂ ਗੰਢਣ ਦੀ ਕਿਰਤ ਕੀਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਪੁਰਖੀ ਕਿਰਤ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਣ ਦਾ ਮਾਣ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਉਹ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਰਦੇ ਹਨ: ‘‘ਚਮਰਟਾ ਗਾਂਠਿ ਨ ਜਨਈ ॥ ਲੋਗੁ ਗਠਾਵੈ ਪਨਹੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਰ ਨਹੀ ਜਿਹ ਤੋਪਉ ॥ ਨਹੀ ਰਾਂਬੀ ਠਾਉ ਰੋਪਉ ॥੧॥’’ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/੬੫੯)

ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਕਿਰਤ ਕਮਾਈ ਕਰਦਿਆਂ ਮੰਨੂਵਾਦੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਦੁਰਕਾਰੇ ਵਰਗ ਕਿਰਤ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਆਰਥਿਕ ਤੰਗੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਆਪ ਨੇ ਕਿਰਤ ਕਰਨ, ਨਾਮ ਜਪਣ ਅਤੇ ਵੰਡ ਛਕਣ ਦੇ ਸੁਨਿਹਰੀ ਅਸੂਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਹ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਸੀ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਜੀਵਨ ਜਿਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਸੱਚੀ-ਸੁੱਚੀ ਕਿਰਤ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਜੰਗਲਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਤਪੱਸਿਆ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ। ਬਾਹਰੀ ਵਿਖਾਵਿਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਆਪ ਜੀ ਸਬਰ-ਸੰਤੋਖ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਕਿਰਤ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਗਨ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ।

ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਕਿਰਤ ਕਮਾਈ ਦੁਆਰਾ ਸਿਰਫ਼ ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਸਮੁੱਚੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਸੁਧਾਰ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਨਿਮਾਣਿਆਂ, ਨਿਤਾਣਿਆਂ ਤੇ ਦੱਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਸਮਰੱਥਾਵਾਨ ਬਣਨ ਦਾ ਗਾੜੀ ਰਾਹ ਵਿਖਾਇਆ। ਕਿਸੇ ਕਾਲਪਨਿਕ ਸੁਰਗ ਦੀ ਥਾਂ ਆਪ ਨੇ ਕਿਰਤ ਕਮਾਈ ਕਰਦਿਆਂ ਸਿਹਤਮੰਦ ਸਮਾਜ ਸਥਾਪਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸੱਦਾ ਦਿੱਤਾ। ਆਪ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਰਚੀ ਹੋਈ ਬਾਣੀ, ਜੋ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ, ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਕਿਰਤੀ ਜੀਵਨ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਆਪ ਉਪਜੀਵਕਾ ਲਈ ਆਰਥਿਕ ਤੰਗੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰਤੋਖ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਇਹ ਤੰਗੀਆਂ ਤੁਰਸ਼ੀਆਂ ਆਪ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਰਤ ਕਰਨ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੀ ਬਜਾਏ ਕਿਰਤ ਕਮਾਈ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਭਾਵਨਾ ਬਣਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਕ ਸਿੱਧ ਹੋਈਆਂ।

ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਉੱਚਾ-ਸੁੱਚਾ ਅਤੇ ਸਬਰ-ਸੰਤੋਖ ਵਾਲਾ ਜੀਵਨ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਸੋਝੀ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗ੍ਰਹਿਸਥੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਕੇ ਸੱਚੀ-ਸੁੱਚੀ ਕਿਰਤ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ ਹੀ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਪਿਆਰਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਅਧਿਆਤਮਕਤਾ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਗ੍ਰਹਿਸਥ, ਸਮਾਜ ਤੇ ਕਿਰਤ ਤੋਂ ਟੁੱਟ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ ਕਦੇ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਪਿਆਰਾ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਇਸੇ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਫ਼ਜ਼ੂਲ ਦੇ ਕਰਮ-ਕਾਂਡਾਂ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਨਿਖੇਧੀ ਕੀਤੀ। ਅਧਿਆਤਮਕ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਕਿਰਤ ਤੋਂ ਦੂਰ ਲੈ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਅਜਿਹੇ ਕਰਮ-ਕਾਂਡਾਂ ਨੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਲਪੇਟ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਆਪ ਨੇ ਪੂਰੀ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਅਜਿਹੇ ਨਿਰਾਰਥਕ ਕਰਮ-ਕਾਂਡਾਂ ਦੀ ਨਿਖੇਧੀ ਕੀਤੀ। ਪੁਜਾਰੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਭੇਟ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਦੁੱਧ, ਫੁੱਲ ਤੇ ਪਾਣੀ ਆਦਿ ਨੂੰ ਫ਼ਜ਼ੂਲ ਦੇ ਕਰਮ-ਕਾਂਡ ਦੱਸਿਆ। ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਪੂਜਾ ਨਮਿੱਤ ਭੇਟ ਕੀਤੇ ਇਹ ਪਦਾਰਥ ਸੁੱਚੇ ਨਹੀਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਦੁੱਧ ਵੱਛੇ ਨੇ ਜੂਠਾ ਕਰ ਛੱਡਿਆ ਹੈ, ਫੁੱਲ ਭੌਰੇ ਦੁਆਰਾ ਜੂਠੇ ਕੀਤੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪਾਣੀ ਮੱਛੀ ਨੇ ਜੂਠਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੂੰ ਸਮਰਪਣ ਕਰਨ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁੱਝ ਵੀ ਸੁੱਚਾ ਨਹੀਂ ਹੈ: ‘‘ਦੂਧੁ ਤ ਬਛਰੈ ਥਨਹੁ ਬਿਟਾਰਿਓ ॥ ਫੂਲੁ ਭਵਰਿ, ਜਲੁ ਮੀਨਿ ਬਿਗਾਰਿਓ ॥੧॥ ਮਾਈ ! ਗੋਬਿੰਦ ਪੂਜਾ ਕਹਾ ਲੈ ਚਰਾਵਉ ? ॥ ਅਵਰੁ ਨ ਫੂਲੁ, ਅਨੂਪੁ ਨ ਪਾਵਉ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਮੈਲਾਗਰ ਬੇਰ੍ਹੇ ਹੈ ਭੁਇਅੰਗਾ ॥ ਬਿਖੁ ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਬਸਹਿ ਇਕ ਸੰਗਾ ॥੨॥ ਧੂਪ ਦੀਪ ਨਈਬੇਦਹਿ ਬਾਸਾ ॥ ਕੈਸੇ, ਪੂਜ ਕਰਹਿ ਤੇਰੀ ਦਾਸਾ ? ॥੩॥ ਤਨੁ ਮਨੁ ਅਰਪਉ, ਪੂਜ ਚਰਾਵਉ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ, ਨਿਰੰਜਨੁ ਪਾਵਉ ॥੪॥ ਪੂਜਾ ਅਰਚਾ ਆਹਿ ਨ ਤੋਰੀ ॥ ਕਹਿ ਰਵਿਦਾਸ, ਕਵਨ ਗਤਿ ਮੋਰੀ ? ॥੫॥੧॥’’ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/੫੨੫)

ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੁੱਚਾ ਅਤੇ ਸਵੱਛ; ਸਿਰਫ਼ ਤਨ ਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਅੱਗੇ ਅਰਪਣ ਕਰਦਿਆਂ ਕੀਤੀ ਨੇਕ ਕਿਰਤ ਕਮਾਈ ਦੁਆਰਾ ਹੀ ਰੱਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਪਿਆਰ ਤੇ ਮਿਹਰ ਦਾ ਪਾਤਰ ਬਣਨ ਲਈ ਸੇਵਾ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਨੇਕ ਕਿਰਤ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਫ਼ਜ਼ੂਲ ਦੇ ਕਰਮ-ਕਾਂਡਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿ ਕੇ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਨਾਲ ਕਿਰਤ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਹਰ ਇੱਕ ਮਨੁੱਖ ਅਜਿਹੀ ਕੀਤੀ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਨੇਕ ਕਿਰਤ ਨਾਲ ਜੁੜ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚੋਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਬੁਰਿਆਈਆਂ ਦਾ ਖ਼ਾਤਮਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਨਰੋਏ ਤੇ ਤੰਦਰੁਸਤ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਬਾਹਰੀ ਵਿਖਾਵਿਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰਜਹੀਣ ਭੇਖ ਧਾਰ ਕੇ ਕੋਈ ਵੀ ਉਸ ਦੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀ ਦਾ ਪਾਤਰ ਨਹੀਂ ਬਣ ਸਕਦਾ। ਕਿਰਤ ਕਮਾਈ ਤੋਂ ਦੂਰ ਵਿਹਲੜ ਅਤੇ ਅਧਿਆਤਮਕਤਾ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਕਿਰਤੀ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਕਮਾਈ ਦੁਆਰਾ ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ ਕਦੇ ਵੀ ਮਨ ਦਾ ਪਵਿੱਤਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਮਨ ਦੀ ਸ਼ੁੱਧਤਾ ਲਈ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਕਿਰਤ ਕਮਾਈ ਕਰਨੀ ਵੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਕਿਰਤ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਸਮਝਦਿਆਂ ਕਰਮਹੀਣ ਦੀ ਥਾਂ ਕਰਮਸ਼ੀਲ ਹੋ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਕਰਨ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ। ਕਿਰਤ ਕਮਾਈ ਕਰਨ ਦਾ ਸਿਰਫ਼ ਆਪ ਨੇ ਸਿਧਾਂਤਕ ਉਪਦੇਸ਼ ਹੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਸਗੋਂ ਪੂਰਾ ਜੀਵਨ ਉਪਜੀਵਕਾ ਲਈ ਕਿਰਤ ਕਮਾਈ ਨਾਲ ਅਮਲੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਜੁੜੇ ਰਹੇ। ਆਪ ਨੇ ਕਿਰਤ ਵਰਗ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਅਧਿਆਤਮਕਤਾ ਅਤੇ ਕਿਰਤ ਪਰਸਪਰ ਵਿਰੋਧੀ ਨਹੀਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਪੂਰਕ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਰਤੀ ਵਰਗ ਵਿੱਚੋਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੀਣ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਰਤ ਤੋਂ ਦੂਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਰਮ-ਕਾਂਡਾਂ ਅਤੇ ਥੋਥੇ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ਼ਾਂ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ।

ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਸਿੱਧੇ-ਸਾਦੇ, ਨਰੋਏ, ਸਿਹਤਮੰਦ ਅਤੇ ਸਵੱਛ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਲਈ ਕਿਰਤ ਦੇ ਮਹੱਤਵ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਵੀਕਾਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਕਿਰਤ ਤੋਂ ਦੂਰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਆਪ ਵੱਡਾ ਗੁਨਾਹਗਾਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਆਪ ਕਿਰਤ ਕਮਾਈ ਦੁਆਰਾ ਆਪਣੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਉਪਜੀਵਕਾ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨਾਲ ਨਿੱਗਰ-ਨਰੋਏ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਸਿਰਜਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਰੱਖਦੇ ਸਨ। ਆਪ ਅਜਿਹਾ ਸਮਾਜ ਵੇਖਣ ਦੇ ਚਾਹਵਾਨ ਸਨ, ਜੋ ਊਚ-ਨੀਚ, ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਅਮੀਰੀ-ਗ਼ਰੀਬੀ ਦੇ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਵੇ। ਜਿੱਥੇ ਚੋਰੀ ਆਦਿ ਵਰਗੀ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮਾੜੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰਣ ਦਾ ਡਰ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਗ਼ਮ ਜਾਂ ਚਿੰਤਾ ਨਾ ਹੋਵੇ ਸਗੋਂ ਹਰ ਪਾਸੇ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਹੀ ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਹੋਣ: ‘‘ਬੇਗਮ ਪੁਰਾ ਸਹਰ ਕੋ ਨਾਉ ॥ ਦੂਖੁ, ਅੰਦੋਹੁ; ਨਹੀ ਤਿਹਿ ਠਾਉ ॥ ਨਾਂ ਤਸਵੀਸ, ਖਿਰਾਜੁ ਨ ਮਾਲੁ ॥ ਖਉਫੁ ਨ ਖਤਾ, ਨ ਤਰਸੁ ਜਵਾਲੁ ॥੧॥ ਅਬ, ਮੋਹਿ ਖੂਬ ਵਤਨ ਗਹ ਪਾਈ ॥ ਊਹਾਂ ਖੈਰਿ ਸਦਾ, ਮੇਰੇ ਭਾਈ ! ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਇਮੁ, ਦਾਇਮੁ; ਸਦਾ ਪਾਤਿਸਾਹੀ ॥ ਦੋਮ ਨ ਸੇਮ; ਏਕ ਸੋ ਆਹੀ ॥’’ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/੩੪੫)

ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਉਪਰੋਕਤ ਬਚਨ ਸਮੁੱਚੀ ਮਾਨਵਤਾ ਦੇ ਕਲਿਆਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਅਸਲ ਸਮਾਜਵਾਦ ਹੈ। ਅੱਜ ਦੇ ਤੇਜ਼ ਤਰਾਰ ਯੁੱਗ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਸੱਚੀ-ਸੁੱਚੀ ਕਿਰਤ ਨੂੰ ਸਖ਼ਤ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਸਾਡੇ ਲਈ ਚਾਨਣ ਮੁਨਾਰਾ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਉੱਪਰ ਚੱਲਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰੇ ਤਾਂ ਸਮਾਨਤਾ, ਸੁਤੰਤਰਤਾ ਅਤੇ ਖ਼ੁਸ਼ਹਾਲੀ ਭਰੇ ਇੱਕ ਨਵੇਂ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਿਰਜਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਸਮਾਜ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਹੱਕਾਂ ਤੋਂ ਬਗ਼ੈਰ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗਾ ਅਤੇ ਅਮੀਰੀ ਅਤੇ ਗ਼ਰੀਬੀ ਵਿੱਚ ਵਧ ਰਿਹਾ ਪਾੜਾ ਵੀ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ। ਅਜਿਹਾ ਸਮਾਜ ਜਿਸ ਦੀ ਕਲਪਨਾ ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤੀ, ਤਦ ਹੀ ਸੰਭਵ ਹੈ ਜੇਕਰ ਮਨੁੱਖਤਾ ਆਪ ਜੀ ਦੀਆਂ ਸਿੱਖਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਮਲੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਅਪਣਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰੇ।

ੴ ਸਤਿ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ; ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਪਦ-ਛੇਦ, ਉਚਾਰਨ ਤੇ ਅਰਥਾਂ ਸਬੰਧੀ ਵੀਚਾਰ

0

ੴ ਸਤਿ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ;  ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਪਦ-ਛੇਦ, ਉਚਾਰਨ ਤੇ ਅਰਥਾਂ ਸਬੰਧੀ ਵੀਚਾਰ

ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ (ਬਠਿੰਡਾ)-98554-80797

 ‘ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਦਾ ਅੰਤਲਾ ਅਤੇ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ‘ਪਦ’ ਹੈ। ਗੁਰਮਤਿ ਅੰਦਰ ਇਸ ਦਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਸਮੁੱਚੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨ ਸਮੇਂ ਇਕ ਗੱਲ ਸਾਹਮਣੇ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ, ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ, ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦੀ, ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ, ਗੁਰ ਪਰਸਾਦ, ਗੁਰੁ ਪਰਸਾਦੁ, ਛੇ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਤਕਰੀਬਨ ਨੌ ਸੌ ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਰੀ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਕੱਲੇ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਦਾ ਪਾਠ ਪੂਰਨ ਜਾਂ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿੱਚ 568 ਵਾਰੀ ਆਇਆ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਅਖੀਰਲਾ ਪਦ ‘ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਹੈ; ਜਿਸ ਦਾ ਵੇਰਵਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ:-

  1. ਸੰਪੂਰਨ ਰੂਪ ਵਿੱਚ: 33 ਵਾਰ  ੴ ਸਤਿਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਨਿਰਭਉ ਨਿਰਵੈਰੁ ਅਕਾਲ ਮੂਰਤਿ ਅਜੂਨੀ ਸੈਭੰ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥
  2. ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿੱਚ:  9 ਵਾਰ    ੴ ਸਤਿਨਾਮੁ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥
  3. ਹੋਰ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਿੱਚ: 2 ਵਾਰ  ੴ ਸਤਿਨਾਮੁ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥
  4. ਸਭ ਤੋਂ ਛੋਟੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ: 524 ਵਾਰ ੴ ਸਤਿ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥

ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਦੇ ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਚਾਰੇ ਸਰੂਪਾਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਵੇਖਣ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਰੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ਮੰਤਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ੁਰੂ ਵਿੱਚ ‘ੴ ਸਤਿ’ ਅਤੇ ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ‘ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ]’ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਰੇ ਹੀ ਸਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕਸਾਰਤਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਛਾਪੇ ਵਾਲੀਆਂ ਪਦ-ਛੇਦ ਬੀੜਾਂ ਵਿੱਚ ‘ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥’ ਪਾਠ ਛਪਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤਾਤ ਪਾਠੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਢੰਗ ਨਾਲ ਹੀ ਪਾਠ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਰਨ ਨਾਲ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਸਰੂਪਾਂ ਨਾਲੋਂ ਚੌਥੇ ਸਰੂਪ ਦੇ ਪਾਠ ਦੀ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਅਤੇ ਉਚਾਰਣ ਸਮੇਂ ਭਿੰਨਤਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ; ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਨਹੀਂ ਆਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ।

ੴ , ਸਤਿ, ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥ ਦੇ ਤਿੰਨੇ ਪਦਾਂ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਅਰਥ ਕੀਤਿਆਂ ਇਉਂ ਬਣਦੇ ਹਨ:

= ਉਹ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ਼ ਜੋ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ (ਓਅੰਕਾਰਿ, ਸਭ ਸ੍ਰਿਸਟਿ ਉਪਾਈ ॥ ਮਾਰੂ ਸੋਲਹੇ, ਮਃ ੩/ ਪੰਨਾ ੧੦੬੧), ਰਿਜ਼ਕ ਦੇ ਕੇ ਸੰਭਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ (ਸਿਸਟਿ ਉਪਾਈ ਸਭ ਤੁਧੁ; ਆਪੇ ਰਿਜਕੁ ਸੰਬਾਹਿਆ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ–ਵਾਰ, ਮਃ ੪/ ਪੰਨਾ ੮੫), ਅੰਤ ਸਮੇਂ ਸੰਘਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਹਸਤੀ ਹੈ (ਜੀਆ ਮਾਰਿ, ਜੀਵਾਲੇ ਸੋਈ;   ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਈ ਰਖੈ ॥ ਮਾਝ–ਵਾਰ, ਮਃ ੧/ ੧੫੦), ਆਪਣੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ-ਰਸ ਵਿਆਪਕ ਹੈ (ਆਪੇਘਟਿ ਘਟਿ ਰਹਿਆ ਬਿਆਪਿ ॥ ਰਾਮਕਲੀ, ਮਃ ੫/ ਪੰਨਾ ੮੯੦); ਉਹ ਵਾਹਦ ਇੱਕ ਹੈ: (ਸਾਹਿਬੁ ਮੇਰਾ ਏਕੋ ਹੈ ॥ ਏਕੋ ਹੈ, ਭਾਈ ! ਏਕੋ ਹੈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ਆਸਾ, ਮਃ ੧/ ਪੰਨਾ ੩੫੦)

ਸਤਿ = ਉਸ ਹਸਤੀ ਦੀ ਹੋਂਦ ਸਦਾ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਹੈ: (ਆਦਿ ਸਚੁ, ਜੁਗਾਦਿ ਸਚੁ ॥ ਹੈ ਭੀ ਸਚੁ;   ਨਾਨਕ ! ਹੋਸੀ ਭੀ ਸਚੁ ॥੧॥ ਜਪੁ (ਮਃ ੧) /ਪੰਨਾ ੧)

ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ: ਐਸੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ਼ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਭਾਵ ਉਸ ਨਾਲ ਜਾਣ ਪਛਾਣ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨਾਲ ਇਕਮਿਕਤਾ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਾਲ ਹੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ (ਗੁਰ ਕ੍ਰਿਪਾਲਿ, ਕ੍ਰਿਪਾ ਕਿੰਚਤ ਗੁਰਿ ਕੀਨੀ;   ਹਰਿ ਮਿਲਿਆ ਆਇ ਪ੍ਰਭੁ ਮੇਰੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗਉੜੀ, ਮਃ ੪/ ਪੰਨਾ ੧੭੦) ਭਾਵ ਕ੍ਰਿਪਾ ਦੇ ਸੋਮੇ ਗੁਰੂ ਨੇ ਜਦੋਂ ਥੋੜੀਜਿਹੀ ਕਿਰਪਾ ਕੀਤੀ, ਤਦੋਂ ਮੇਰਾ ਹਰਿ–ਪ੍ਰਭੂ ਮੈਨੂੰ ਆ ਮਿਲਿਆ। ਜਥਾ (ਗੁਰੁ ਪਰਸਾਦੁ ਕਰੇ, ਨਾਮੁ ਦੇਵੈ;   ਨਾਮੇ, ਨਾਮਿ ਸਮਾਵਣਿਆ ॥੨॥ ਮਾਝ, ਮਃ ੪/ ਪੰਨਾ੧੩੦)

ਪ੍ਰਚਲਤ ਪਾਠ ‘ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥’ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਦੋ ਪਦਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਬਣਨਗੇ ‘ ੴ ’ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਨਾਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਸ ਸਰੂਪ ਵਿੱਚੋਂ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ‘ਸਤਿ’ ਹੋਣ ਦਾ ਭਾਵ ਸਦੀਵੀ ਹੋਂਦ ਵਾਲਾ ਗੁਣ ਵਰਨਣ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਿਆ ਪਰ ਸਤਿ ਨੂੰ ਗੁਰ ਨਾਲ ਜੁੜਤ ਪਾਠ ‘ਸਤਿਗੁਰ’ ਕਰਨ ਨਾਲ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਅੰਤਰ ਨਹੀਂ ਪਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ‘ਗੁਰ’ ਅਤੇ ‘ਸਤਿਗੁਰ’ ਦੇ ਇੱਕੋ ਹੀ ਅਰਥ ਨਿਕਲਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਕਰ ਅਸੀਂ ਆਪਣੀ ਮੱਤ ਵਰਤਦੇ ਹੋਏ ਇਹ ਦੱਸਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਾਂਗੇ ਕਿ ਸਤਿਗੁਰ ਦੇ ਅਰਥ ਹੋਏ ‘ਸੱਚਾ ਗੁਰੂ’ ਇਸ ਲਈ ‘ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਨਾਲੋਂ ‘ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦ’ ਪਾਠ ਜਿਆਦਾ ਢੁਕਵਾਂ ਹੈ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਵੱਡੀ ਅਵੱਗਿਆ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋਵਾਂਗੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦਾ ਭਾਵ ਇਹ ਨਿਕਲੇਗਾ ਕਿ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਤਿੰਨ ਸਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ 46 ਵਾਰ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸ਼ਬਦ ‘ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ 330 ਤੋਂ ਵੱਧ ਵਾਰੀ ਵਰਤੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦ ‘ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ‘ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ’ ‘ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦੀ’ ‘ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ’ ਅਤੇ ‘ਗੁਰ ਪਰਸਾਦ’ ‘ਗੁਰੁ ਪਰਸਾਦੁ’ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਊਣਤਾਈ ਵੇਖ ਰਹੇ ਹਾਂ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਜਿਹੜੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਜੀ ਨੇ ਵਾਰ ਵਾਰ ਖ਼ੁਦ ਵਰਤੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਊਣਤਾਈ ਵੇਖਣਾਂ ਜਾਂ ਸੋਚਣਾਂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਲਈ ਮਨਮੁਖਤਾਈ ਹੋਵੇਗੀ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵੱਖ ਵੱਖ ਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਅਨੇਕਾਂ ਵਾਰੀ ਵਰਤੇ ਗਏ ਪਦ ‘ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਅਤੇ ‘ਗੁਰਪਰਸਾਦਿ’ ਵਿੱਚੋਂ ਵੰਨਗੀ ਮਾਤਰ ਕੁਝ ਕੁ ਉਦਾਹਰਣਾਂ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਅਨੁਸਾਰ ਹਨ:-

  1. (ੳ) ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ, ਅੰਤਰਿ ਲਿਵ ਲਾਗੈ ॥੩॥ (ਸਿਰੀਰਾਗੁ, ਭਗਤ ਕਬੀਰ / ਪੰਨਾ ੯੨)

   (ਅ) ਇਹ ਮਤਿ, ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ, ਮਨਿ ਧਾਰਉ ॥ (ਮਾਝ, ਮਃ ੫ / ਪੰਨਾ ੧੦੪)

(ੲ) ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ, ਨਾਨਕ ! ਇਹੁ ਜਾਨੁ ॥੭॥ (ਗਉੜੀ ਸੁਖਮਨੀ, ਮਃ ੫/ ਪੰਨਾ ੨੯੪)

  1. (ੳ) ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ, ਪਰਮ ਪਦੁ ਪਾਇਆ;   ਸੂਕੇ ਕਾਸਟ ਹਰਿਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ (ਗੂਜਰੀ, ਮਃ ੫/ਪੰਨਾ ੧੦)

(ਅ) ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ, ਵਸੈ ਮਨਿ ਆਇ ॥ (ਆਸਾ, ਮਃ ੧/ ਪੰਨਾ ੩੪੯)

(ੲ) ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ ਭਏ ਜਨ ਮੁਕਤੇ;   ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਅਰਾਧਿਆ ॥੩॥ (ਆਸਾ, ਮਃ ੫/ ਪੰਨਾ ੩੮੩)

  1. (ੳ) ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦੀ ਬੂਝੀਐ;   ਏਕ ਹਰਿ ਕੈ ਰੰਗਿ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ (ਆਸਾ, ਮਃ ੫/ ਪੰਨਾ ੪੦੫)

(ਅ) ਆਦਿ ਅੰਤੇ ਮਧਿ ਸੋਈ;   ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦੀ ਜਾਨਿਆ ॥ (ਆਸਾ, ਮਃ ੫/ ਪੰਨਾ ੪੫੮)

(ੲ) ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦੀ ਪ੍ਰਭੁ ਧਿਆਇਆ;   ਗਈ ਸੰਕਾ ਤੂਟਿ ॥ ਗੂਜਰੀ, ਮਃ ੫/ ਪੰਨਾ ੫੦੧)

  1. (ੳ) ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਬੁਝੀਐ;   ਤਾ ਪਾਏ ਮੋਖ ਦੁਆਰੁ ॥ ਸਿਰੀਰਾਗੁ, ਮਃ ੩/ਪੰਨਾ ੩੬)

   (ਅ) ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਜਿਨੀ ਬੁਝਿਆ;   ਤਿਨਿ ਪਾਇਆ ਮੋਖ ਦੁਆਰੁ ॥ {ਸਿਰੀਰਾਗੁ–ਵਾਰ (ਮਃ ੪)/ਪੰਨਾ ੯੦}

   (ੲ) ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ, ਜਿਨੀ ਅੰਤਰਿ ਪਾਇਆ;   ਸੋ ਅੰਤਰਿ ਬਾਹਰਿ ਸੁਹੇਲਾ ਜੀਉ ॥੧॥ (ਮਾਝ, ਮਃ ੫/ਪੰਨਾ ੧੦੨)

  1. ਭ੍ਰਮ ਭੈ ਛੂਟੇ, ਗੁਰ ਪਰਸਾਦ ॥ (ਰਾਮਕਲੀ, ਮਃ ੫/ ਪੰਨਾ ੯੧੫)
  2. ਗੁਰੁ ਪਰਸਾਦੁ ਕਰੇ, ਨਾਮੁ ਦੇਵੈ;   ਨਾਮੇ, ਨਾਮਿ ਸਮਾਵਣਿਆ ॥੨॥ (ਮਾਝ, ਮਃ ੪/ ਪੰਨਾ੧੩੦)

ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਸਮੇਤ ਉਪ੍ਰੋਕਤ ਪਹਿਲੇ 5 ਨੰਬਰ ਦੀਆਂ ਤੁਕਾਂ ਵਿੱਚ ਆਏ ਪਦ ‘ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ, ਗੁਰਪਰਸਾਦਿ, ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦੀ ਅਤੇ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦੀ, ਗੁਰ ਪਰਸਾਦ, ਸਾਰਿਆਂ ਦੇ ਅਰਥ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਕਰਣ ਅਨੁਸਾਰ (ਗੁਰੁ ਸ਼ਬਦ ਪਿੱਛੋਂ ਲੁਪਤ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸਬੰਧਕ ‘ਦੀ’ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ‘ਰੁ’ ਦੀ ਔਂਕੜ ਲੱਥ ਗਈ ਅਤੇ ‘ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਦੇ ‘ਦ’ ਨੂੰ ਲੱਗੀ ਸਿਹਾਰੀ ‘ਕਰਣ ਕਾਰਕ’ ਦੇ ਅਰਥ ਭਾਵ ਕ੍ਰਿਪਾ ਦੁਆਰਾ’ ਹੋਣ ਕਰਕੇ) ‘ਗੁਰੂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਦੁਆਰਾ’ ਹੀ ਵਧੇਰੇ ਢੁਕਵੇਂ ਹਨ। ਪੂਰਾ ਰ ਜਾਂ ਪ ਦੇ ਪੈਰ ’ਚ ਅੱਧਾ ਰ ਅਤੇ ‘ਦ’ ਦੀ ਸਿਹਾਰੀ ਨੂੰ ਬਿਹਾਰੀ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਕਾਵਿ ਤੋਲ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ ਹੀ ਬਦਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ ਇਸ ਨਾਲ ਅਰਥਾਂ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਪੰਥ ਦੇ ਮਹਾਨ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਵਿਆਖਿਆਕਾਰ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਡੀ.ਲਿਟ., ਭਾਈ ਯੋਧ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਟੀਕਾਕਾਰ ਸ: ਮਨਮੋਹਨ ਸਿੰਘ ਜੀ, ਫਰੀਦਕੋਟੀ ਟੀਕੇ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਪੋਥੀਆਂ ਦੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਇਹੀ ਅਰਥ ਕੀਤੇ ਹਨ।

ਨੰਬਰ 6 ਵਾਲੀ ਤੁਕ ਵਿੱਚ ‘ਗੁਰੁ ਪਰਸਾਦੁ ਕਰੇ’ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ: (ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਉੱਤੇ) ਗੁਰੂ ਕਿਰਪਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਤੇਰਾ ਨਾਮ ਬਖ਼ਸ਼ਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਤੇਰੇਨਾਮ ਵਿਚ ਹੀ ਮਸਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ।

ਪਰ ਕੁਝ ਵਿਦਵਾਨ ‘ਗੁਰ’ ਅਤੇ ‘ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਪਦ ਨੂੰ ਵੱਖਰੇ ਕਰ ਕੇ ਨਿਰੰਕਾਰ ਦੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਲੱਛਣ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਦਾ ਹਰ ਪਦ ਨਿਰੰਕਾਰ ਦੇ ਕਿਸੇ ਗੁਣ ਦਾ ਬੋਧ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਇਥੇ ‘ਗੁਰ’ ਦਾ ਅਰਥ ‘ਵੱਡਾ’ ਅਤੇ ‘ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਦਾ ਅਰਥ ‘ਦਿਆਲੂ/ਕ੍ਰਿਪਾਲੂ’ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਮੰਤਰ ਅਤੇ ਮੰਤਰ ਦੇ ਜਾਪ ਵਿੱਚ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਗੁਣ ਉਚਾਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ; ਜਿਸ ਦੀ ਪੂਜਾ ਜਾਂ ਅਰਾਧਨਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕਿਸੇ ਮੰਤਰ ਵਿੱਚ ਜਾਪ ਦੇ ਨਾਲ ਉਸ ਦੀ ਵਿਧੀ ਦਾ ਵਰਨਣ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ਅਜਿਹੇ ਗੁਣਾਂ ਵਾਲਾ ‘ਨਿਰੰਕਾਰ’ ਗੁਰੂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਦੁਆਰਾ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਅਰਥ ਨਾ ਤਾਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਕਰਣਿਕ ਨਿਯਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਹੀ ਢੁਕਵੇਂ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਥਾਂਈ ਆਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਸ਼ਬਦਾਂ (ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ, ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ,) ਦੇ ਅਰਥ ਕਰਦੇ ਸਮੇਂ ‘ਗੁਰ’ ਦਾ ਅਰਥ ‘ਵੱਡਾ’ ਅਤੇ ‘ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਦਾ ਅਰਥ ‘ਦਿਆਲੂ/ਕ੍ਰਿਪਾਲੂ’ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਬਹੁ ਗਿਣਤੀ ਵਿਦਵਾਨ ਪਹਿਲੇ ਅਰਥਾਂ ਨਾਲ ਹੀ ਸਹਿਮਤ ਹਨ। ਪਰ ਮੰਨ ਲਵੋ ਕਿ ਜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੀ ਮੰਨ ਲਈ ਜਾਵੇ ਜਿਹੜੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿਆਕਰਣ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਅਤੇ ਵਿਆਕਰਣ ਤੋਂ ਸੁਤੰਤਰ ਹੋ ਕੇ ਇਕੋ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਕਈ ਕਈ ਅਰਥ ਕਰਕੇ ਖ਼ੁਸ਼ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਵੀ ‘ਸਤਿ’ ਨੂੰ ‘ਗੁਰ’ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ‘ਸਤਿਗੁਰ’ ਦੇ ਅਰਥ ‘ਵੱਡਾ’ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਪਦਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਪਾਠ ਕਰਨਾ ਹੀ ਵੱਧ ਯੋਗ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਲਈ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਾਲੇ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਜੋ ਕਿ ਸਮੁੱਚੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ 524 ਵਾਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਦਾ ਉਚਾਰਣ ਅਤੇ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ ਪਾਠ ‘ੴ ਸਤਿ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥’ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜਿਆਦਾ ਬਿਹਤਰ ਹੋਵੇਗਾ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਨਾਲ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਰੂਪਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕਸਾਰਤਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ।

ਇਹ ਦੱਸਣਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਲੇਖ ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ 10-11 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ ਜੋ ਸੇਵਾ ਪੰਥੀ ਟਿਕਾਣਾ ਭਾਈ ਜਗਤਾ ਜੀ ਗੋਨਿਆਣਾ ਮੰਡੀ ਜਿਲ੍ਹਾ ਬਠਿੰਡਾ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਮਾਸਕ ਪੱਤਰ “ਸੇਵਾ ਜੋਤੀ” ਦੇ ਫਰਵਰੀ 2005 ਦੇ ਅੰਕ ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ ਸੀ। ਉਸੇ ਮਹੀਨੇ ਜਾਂ ਉਸ ਤੋਂ ਇੱਕ ਮਹੀਨਾ ਅੱਗੇ ਪਿੱਛੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਾ ਜੁਝਾਰ ਸਿੰਘ ਗੁਰਮਤਿ ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਕਾਲਜ ਚੌਂਤਾ ਕਲਾਂ ਜਿਲ੍ਹਾ ਰੋਪੜ ਦੇ ਮਾਸਕ ਪੱਤਰ “ਮਿਸ਼ਨਰੀ ਸੇਧਾਂ” ਵਿੱਚ ਵੀ ਛਪਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਈ ਪਾਠਕਾਂ ਨੇ ਫੋਨ ਕਰਕੇ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ‘ੴ ਸਤਿ ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥’ ਦੇ ਸੁਝਾਏ ਗਏ ਪਦ-ਛੇਦ ਅਤੇ ਉਚਾਰਣ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤੀ ਜਤਾਈ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਸ ਲੇਖ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਪਿੱਛੋਂ ਵੀ ਹੋਰ ਕਈ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਨੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਝਾਉ ਦਿੱਤੇ ਹੋਣਗੇ। ਹੋਰ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੂੰ ਅਸਾਨ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਲਈ ਚਲਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਵੈੱਬਸਾਈਟ ‘ਗੁਰਪਰਸਾਦਡਾਟਕਾਮ’ (http://gurparsad.com) ਦੇ ਲੋਗੋ ਵਿੱਚ ‘ੴ ਸਤਿਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥’ ਦੀ ਥਾਂ ‘ੴ ਸਤਿ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥’ ਦੀ ਫੋਟੋ ਲਾਈ ਹੋਈ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਸੂਝਵਾਨ ਸੰਪਾਦਕ ਗਿਆਨੀ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਵਲੋਂ ਲਿਖੇ ਲੇਖ ‘ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਅਨਿਆ’ ਸਿਰਲੇਖ ਹੇਠ ਲਿਖੇ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸੇ ਸਰੂਪ ਦੀ ਪ੍ਰੋੜਤਾ ਕੀਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਤੋਂ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਟਾਈਮ ਟੀਵੀ ਤੋਂ ਸਵੇਰੇ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਸਮੇਂ ਲਗਾਤਾਰ ਪ੍ਰਸਾਰਤ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਦੋ ਸੰਥਿਆ ਪਾਠ; ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਗਿਆਨੀ ਜਗਤਾਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਜਾਚਕ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਇੰਸਚਟੀਚੂਟ ਮੈਲਬੌਰਨ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਅਤੇ ਦੂਸਰਾ ਗਿਆਨੀ ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਸ਼ਾਹਬਾਦ ਮਾਰਕੰਡਾ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲੋਂ ਰੀਕਾਰਡ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਹੀ ਪਾਠਾਂ ਦੌਰਾਨ ਜੋ ਪਾਠ ਉਚਾਰਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਲਿਖਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦ੍ਰਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਉਹ ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਸੁਝਾਉ ਨਾਲ ਬਿਲਕੁਲ ਮੇਲ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਗੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਤਿੰਨੇ ਪਦਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਪੜ੍ਹਨ ਦੇ ਸੰਕੇਤ ਦੇਣ ਲਈ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਸ੍ਰਾਮ ਵੀ ਲਗਾਏ ਗਏ ਹਨ – ‘ੴ , ਸਤਿ, ਗੁਰਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥’ ਤਾ ਕਿ ਸਰੋਤਿਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਕੋਈ ਭੁਲੇਖਾ ਹੀ ਨਾ ਰਹੇ ਤੇ ਬਿਲਕੁਲ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਵੇ ਕਿ ‘ਗੁਰ’ ਨੂੰ ‘ਸਤਿ’ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ‘ਸਤਿਗੁਰ’ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਨਾ ਸਗੋਂ ‘ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ‘ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ’ ਹੀ ਪੜ੍ਹਨਾ ਹੈ। ‘ਗੁਰਪਰਸਾਦਡਾਟਕਾਮ’ (http://gurparsad.com) ਦੇ ਵਿਦਵਾਨ ਲੇਖਕਾਂ, ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਇੰਸਚਟੀਚੂਟ ਮੈਲਬੌਰਨ ਆਸਟ੍ਰੇਲੀਆ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਸਿੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਉੱਦਮ ਤੋਂ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਹੋ ਕੇ ਹੀ ਮੈਂ ਇਹ ਲੇਖ ਮਾਮੂਲੀ ਵਾਧੇ ਨਾਲ ਦੁਬਾਰਾ ਇਸ ਕਾਰਣ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਤਾ ਕਿ ਪੰਥ ਦੇ ਸਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਇਸ ’ਤੇ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਵੀਚਾਰ ਕਰਕੇ ਸਭ ਤੋਂ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ਵਾਲੇ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਭਾਵ 524 ਵਾਰ ਆਇਆ ਹੈ ਦੇ ਪਦ ਛੇਦ ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਕਰਕੇ ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਦੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਸਰੂਪਾਂ ਨਾਲ ਸਮਾਨਤਾ ਅਤੇ ਇਕਸਾਰਤਾ ਲਿਆਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਨ ਦੀ ਕੜੀ ਵਜੋਂ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀਆਂ ਛਾਪੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਪਦ-ਛੇਦ ਬੀੜਾਂ, ਸੰਥਿਆ ਪੋਥੀਆਂ, ਸ਼ਬਦਾਰਥ ਪੋਥੀਆਂ ਅਤੇ ਗੁਟਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਛਪਾਈ ਇਸੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਭਾਵ ‘ੴ ਸਤਿ ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥’ ਅਨੁਸਾਰ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਅਰੰਭਿਆ ਜਾ ਸਕੇ ਜੀ। ਇਹ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਇਸ ਸੁਧਾਈ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਦਾ ਨਾਮ ਨਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਸਗੋਂ ਪਦ-ਛੇਦ ਬੀੜਾਂ ਛਾਪਣ ਸਮੇਂ ਜਾਣੇ ਅਣਜਾਣੇ ਛਪਾਈ ਵਿੱਚ ਰਹੀ ਊਣਤਾਈ ਦੀ ਸੁਧਾਈ ਮੰਨਿਆ ਜਾਵੇ।

Most Viewed Posts