ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ
ਕੁੱਲ ਮਾਦਾ, ਸਾਰੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ, ਊਰਜਾ, ਪੁਲਾੜ ਤੇ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਹੈਗਾ ਹੈ ਉਸ ਨੂੰ ਇਕੱਠੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ, ਕਾਇਨਾਤ ਜਾਂ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਇੱਕ ਨਾਂ ਨਾਲ ਦਰਸਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਅਜੇ ਤੱਕ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਸਮਝਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਣਿਆ। ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਿਗਿਆਨਕ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਹੁਣ ਤੋਂ 150, 000 ਲੱਖ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਅੰਦਾਜ਼ੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰਾ ਭਿਆਨਕ ਵਿਸਫੋਟ ਨਾਲ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਵੱਡਾ ਧਮਾਕਾ’ ਜਾਂ ‘ਵੱਡਾ ਧਮਾਕਾ ਸਿਧਾਂਤ’ ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਆਕਾਸ਼ ਤੇ ਦੂਰੀ– ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਕਿਤਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਡਾ ਹੈ ਇਸ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਗਾਉਣਾ ਵੀ ਸੰਭਵ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੀਆਂ ਦੂਰੀਆਂ ਵਿਰਾਟ ਹਨ ਤੇ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਰੌਸ਼ਨੀ ਦੇ ਸਾਲ ਜਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਰਸ਼ਾਂ ਵਿਚ ਮਿਣੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇੱਕ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਰਸ਼ ਦਾ ਮਤਲਬ ਉਹ ਦੂਰੀ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਰੌਸ਼ਨੀ ਇਕ ਸਾਲ ’ਚ ਤਹਿ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਇਹ 9. 46 ਲੱਖ KM ਬਣਦੀ ਹੈ। ਰੌਸ਼ਨੀ ਇਕ ਸੈਕਿੰਡ ’ਚ 3 ਲੱਖ KM ਦੀ ਦੂਰੀ ਤਹਿ ਕਰਦੀ ਹੈ।
ਧਰਤੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਨੇੜੇ ਦਾ ਤਾਰਾ ਸੂਰਜ ਹੈ, ਜੋ ਧਰਤੀ ਤੋਂ 15 ਕਰੋੜ KM ਦੂਰ ਹੈ ਤੇ ਰੋਸ਼ਨੀ ਦੀ ਇੱਕ ਕਿਰਨ ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਧਰਤੀ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿਚ 8 ਮਿੰਟ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਚ ਕਰੋੜਾਂ ਤਾਰੇ ਹਨ, ਜੋ ਮਿਲ ਕੇ ਵੱਡੇ ਇਕੱਠ ਬਣਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਤਾਰਾ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਜਿਹਨਾਂ ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲਗਾਇਆ ਹੈ ਉਹ ਧਰਤੀ ਤੋਂ 15 ਕਰੋੜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਰਸ਼ ਦੂਰ ਹਨ, ਇਸ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਖਿਆਲ ਮਿਲਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਕਿਤਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵੱਡਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਦਾ ਇਹ ਗਿਰੋਹ ਜਿਸ ਨੂੰ ਅਬੈੱਲ 2218 ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਧਰਤੀ ਤੋਂ 200 ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਰ੍ਹੇ ਦੂਰ ਹੈ।
ਵੱਡਾ ਧਮਾਕਾ ਸਿਧਾਂਤ-ਵੱਡੇ ਧਮਾਕੇ ਨੇ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਵੱਡਾ ਅੱਗ ਦਾ ਗੋਲਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਠੰਡਾ ਹੋ ਕੇ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ’ਚ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੀ ਹਰੇਕ ਚੀਜ਼ ਇਨ੍ਹਾਂ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ ਟੁਕੜਿਆਂ ਦੀ ਬਣੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਮਾਦਾ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਟੁਕੜੇ ਖਿੱਲਰ ਗਏ ਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਫੈਲਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਬੀਤਦੇ ਵਕਤ ਨਾਲ ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਤੇ ਹੀਲੀਅਮ ਦੀਆਂ ਗੈਸਾਂ ਦੇ ਸੰਘਣੇ ਬੱਦਲ ਪੈਦਾ ਹੋ ਗਏ। ਫਿਰ ਇਹ ਬੱਦਲ ਆਪਸ ਵਿਚ ਮਿਲ ਕੇ ਗਾੜ੍ਹੇ ਬੇਡੌਲ ਗੁੱਛੇ ਜਿਹੇ ਬਣ ਗਏ।
ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਵਿਚ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਇਤਨਾ ਗਾੜ੍ਹਾ (ਘੁੱਪ ਹਨ੍ਹੇਰਾ) ਸੀ ਕਿ ਇਸ ਵਿਚੋਂ ਰੌਸ਼ਨੀ ਵੀ ਗੁਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਕੁਝ ਹਜ਼ਾਰ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਤਾਪਮਾਨ ਕੁਝ ਹਜ਼ਾਰ ਡਿਗਰੀ ਘਟ ਗਿਆ। ਬਹੁਤ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਧੁੰਦ ਸਾਫ਼ ਹੋ ਗਈ, ਰੌਸ਼ਨੀ ਅੱਗੇ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਈ ਤੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਇਤਨਾ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਹੋ ਗਿਆ ਜਿਤਨਾ ਕਿ ਅੱਜ ਹੈ। ਗੈਸਾਂ ਦੇ ਗਾੜ੍ਹੇ ਬੇਡੌਲ ਗੁੱਛਿਆਂ ਤੋਂ ਪਹਿਲੀਆਂ ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਬਣਨੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਈਆਂ।
ਬਿੱਗ ਬੈਂਗ ਤੋਂ ਕਰੀਬ ਇਕ ਹਜ਼ਾਰ ਕਰੋੜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਸਾਡੇ ਸੂਰਜੀ ਮੰਡਲ ਵਿਚ ਸੂਰਜ ਤੇ ਸਾਡੇ ਸੂਰਜੀ ਮੰਡਲ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿ ਇਕ ਗਲੈਕਸੀ ਦੀ ਨੁੱਕਰ ’ਤੇ ਬਣ ਗਏ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਆਕਾਸ਼ ਗੰਗਾ ਦਾ ਨਾਂ ਮਿਲਿਆ। ਵਰਤਮਾਨ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਚ ਅਣਗਿਣਤ, ਲੱਖਾਂ, ਕਰੋੜਾਂ ਤਾਰੇ, ਗ੍ਰਹਿ, ਧੂਲ ਤੇ ਗੈਸਾਂ ਦੇ ਬੱਦਲ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਇਲਾਕਾ ਖਾਲੀ ਪੁਲਾੜ ਹੈ। ਹੁਣ ਵੀ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸੇ ਅਜੇ ਬਣ ਰਹੇ ਹਨ।
ਕੀ ਇਸ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਵੀ ਕੁਝ ਹੈ ?
ਬਿੱਗ ਬੈਂਗ ਦਾ ਸਬੂਤ– ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਿਗਿਆਨਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਬਿੱਗ ਬੈਂਗ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਨੂੰ ਦਰੁਸਤ ਮੰਨਣ ਦਾ ਇਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਬਹੁਤ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਰੇਡੀਓ ਟੈਲੀਸਕੋਪ ਰਾਹੀਂ ਇਕ ਹਲਕਾ ਜਿਹਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਗੂੰਜ ਵਰਗਾ ਮਿਲਿਆ ਹੈ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਗੂੰਜ ਸ਼ੁਰੂਆਤੀ ਅੱਗ ਦੇ ਗੋਲੇ ਦੀ ਊਰਜਾ ਵਿਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਈ ਹੋਵੇ ਜੋ ਸਾਰੇ ਪੁਲਾੜ ਵਿਚ ਬਿੱਗ ਬੈਂਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਫੈਲ ਗਈ। ਬਿੱਗ ਬੈਂਗ ਧਮਾਕੇ ਦੀ ਊਰਜਾ ਪੁਲਾੜ ਦੇ ਚਾਰੋ ਪਾਸੇ ਫੈਲ ਗਈ।
ਤਾਰਾ ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਨੇ ਹਿਸਾਬ ਲਗਾਇਆ ਕਿ ਜੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਚ ਉਹੀ ਕੁਝ ਹੋਵੇ ਜੋ ਅਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਬਿੱਗ ਬੈਂਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਫੈਲ ਕੇ ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਦਾ ਰੂਪ ਲੈ ਲੈਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਮਤਲਬ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਜੇ ਬਿੱਗ ਬੈਂਗ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਸਹੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿਚ ਪਿਆ ਜੋ ਕੁਝ ਅਸੀਂ ਹੁਣ ਤੱਕ ਜਾਣਦੇ ਹਾਂ, ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਹੋਰ ਜ਼ਰੂਰ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅਜੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਸਿਰਫ 10 ਫੀ ਸਦੀ ਹੀ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਤੇ ਅਜੇ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਬਾਕੀ ਹੈ।
ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਭਵਿੱਖ– ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਬਾਰੇ ਤਿੰਨ ਮੁੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ਚੱਲ ਰਹੇ ਹਨ।
(1). ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮੁੱਕਣ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ- ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮੁੱਕਣ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਆਪਣਾ ਵਿਸਥਾਰ ਕਰਦਾ ਰਹੇਗਾ ਤੇ ਹਰੇਕ ਚੀਜ਼ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਫਿੱਕੀ ਪੈਂਦੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਆਖਰ ਸਾਰਾ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਠੰਡੇ ਕਿਣਕਿਆਂ ਦੀ ਧੂਲ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਵੇਗਾ। ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਫਿੱਕਾ ਪੈ ਜਾਵੇਗਾ ਤੇ ਫਿਰ ਬਸ ਕਿਨਾਰਾ ਕਰ ਜਾਵੇਗਾ।
(2). ਵੱਡੀ ਤੜੱਕ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ- ਵੱਡੀ ਤੜੱਕ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ ਜੇ ਜਾਣੇ ਪਹਿਚਾਣੇ ਮਾਦੇ ਤੋਂ ਵੱਧ ਹੋਰ ਮਾਦਾ ਹੋਂਦ ਵਿਚ ਆਇਆ ਤਾਂ ਗਰੂਤਾ ਬਲ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਵਿਕਾਸ ਨੂੰ ਰੋਕ ਸਕਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਹਰੇਕ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਪਿੱਛੇ ਖਿੱਚੇਗਾ ਜਦੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਟੁੱਟ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀਆਂ। ਫਿਰ ਬਿੱਗ ਬੈਂਗ ਦੇ ਉਲਟ ਇਕ ਵੱਡਾ ਤੜੱਕ ਪੈਦਾ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਸਿਧਾਂਤ ਦਾ ਨਾਂ ਹੀ ਵੱਡੀ ਤੜੱਕ ਪੈ ਗਿਆ। ਵੱਡੀ ਤੜੱਕ ਨਾਲ ਗਲੈਕਸੀਆਂ ਟੁੱਟ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਜਦ ਤੁਸੀਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਅਸਮਾਨ ਵੱਚ ਵੇਖਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਲੱਖਾਂ ਕਰੋੜਾਂ ਤਾਰੇ ਵੇਖ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹੋ।
(3). ਡਗਮਗਾਉਂਦੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ- ਡਗਮਗਾਉਂਦੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ ਕੁਝ ਸਾਇੰਸਦਾਨਾਂ ਦਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਕਿ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਇਕ ਦਿਲ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇਕ ਲੈ ਵਿਚ ਧੜਕਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਸਮਝਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਫੈਲਦਾ, ਸੁੰਗੜਦਾ ਤੇ ਫਿਰ ਫੈਲਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਬਾਰੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਬਿੱਗ ਬੈਂਗ ਤੇ ਬਿੱਗ ਕਰੰਚ ਦਾ ਵਾਰੀ ਵਾਰੀ ਚੱਕਰ ਹੈ। ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਡਗਮਗਾਉਂਦੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕੀ ਹੈ ?
ਕਿਵੇਂ ਬਣਿਆ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ?
ਹੇਠਾਂ ਕੁਝ ਗ੍ਰਹਾਂ ਦਾ ਲਗਭਗ ਦਰੁਸਤ ਵਿਆਸ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ
(1). pluto-ਵਿਆਸ 2372 KM (ਖੋਜ 18-2-1930 ਵਿਚ, ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਦੂਰੀ 590 ਕਰੋੜ KM, ਸੂਰਜ ਦਾ ਇਕ ਚੱਕਰ 248 ਸਾਲ ਵਿਚ, ਸੂਰਜ ਦੀ ਲਾਇਟ 5 ਘੰਟਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਲੈਂਦੀ ਹੈ, ਤਾਪਮਾਨ -229 ਡਿਗਰੀ, 1/3 ਹਿੱਸਾ ਜੰਮਿਆ ਹੋਇਆ ਪਾਣੀ ਹੈ।
(2). ਚੰਦ੍ਰਮਾ (Moon) – ਵਿਆਸ 3500 KM (ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਦਾ 27% ਭਾਗ)
(3). ਬੁੱਧ (Mercury) – ਵਿਆਸ 4,880 KM (ਖੋਜ 1543 ਵਿਚ Copernicus ਨੇ ਕੀਤੀ ਤੇ Galileo (15-2-1564 to 8-1-1642) ਨੇ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕੀਤੀ, ਬੁੱਧ ਦਾ ਇੱਕ ਦਿਨ ਧਰਤੀ ਦੇ 59 ਦਿਨਾਂ ਬਰਾਬਰ, ਸੂਰਜ ਦਾ ਇੱਕ ਚੱਕਰ 88 ਦਿਨਾਂ ਵਿਚ । ਦਿਨ ਨੂੰ ਤਾਪਮਾਨ 430 °C ਤੇ ਰਾਤ ਨੂੰ -170 °C (Degrees celsius), ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਦੂਰੀ 5 ਕਰੋੜ 76 ਲੱਖ KM ਤੇ ਧਰਤੀ ਤੋਂ 7 ਕਰੋੜ 70 ਲੱਖ KM, ਧਰਤੀ ਤੋਂ 26 ਗੁਣਾਂ ਛੋਟਾ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਉਪ ਗ੍ਰਹਿ ਵੀ ਨਹੀਂ।)
(4). Ganymede – ਵਿਆਸ 5500 KM
(5). ਮੰਗਲ (Mars) -ਵਿਆਸ 6,790 KM, ਤਾਪਮਾਨ ਗਰਮੀ ਵਿਚ 27 ਡਿਗਰੀ ਅਤੇ ਸਰਦੀ ਵਿਚ -133 ਡਿਗਰੀ, ਇਥੇ ਆਕਸੀਜਨ 0.13% ਤੇ ਕਾਰਬਨ ਡਾਈ ਅਕਸਾਇਡ 96% ਹੈ, ਇੱਕ ਦਿਨ ਧਰਤੀ ਦੇ 24h 37m 22.663s ਬਰਾਬਰ, ਸੂਰਜ ਦਾ ਇੱਕ ਚੱਕਰ 687 ਦਿਨ ਵਿਚ, ਮੰਗਲ ਦੇ 2 ਉਪ ਗ੍ਰਹਿ (Phobos 13KM, Deimos 22 KM) ਹਨ। Phobos ਮੰਗਲ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਨੇੜੇ ਹੈ, ਜੋ 2 ਤੋਂ 4 ਕਰੋੜ ਸਾਲ ਬਾਅਦ ਮੰਗਲ ਨਾਲ ਟਕਰਾਅ ਜਾਏਗਾ ਜਾਂ ਰਿੰਗ ਬਣਾ ਲਵੇਗਾ। ਅਗਰ ਧਰਤੀ ਉਤੇ ਕਿਸੇ ਦਾ ਵਜਨ 100 ਕਿਲੋ ਹੈ ਤਾਂ ਮੰਗਲ ਉਤੇ 37 ਕਿਲੋ ਹੋਵੇਗਾ, ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਦੂਰੀ 22 ਕਰੋੜ 79 ਲੱਖ KM ਤੇ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰੀ 22 ਕਰੋੜ 50 ਲੱਖ KM, ਧਰਤੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮੰਗਲ ਤੋਂ ਸੂਰਜ ਅੱਧੇ ਸਾਇਜ ਵਿਚ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
(6). ਸ਼ੁਕਰ (Venus)– ਵਿਆਸ 12, 104 KM, Temperature 462 °C, ਸੂਰਜ ਦਾ ਚੱਕਰ ਭਾਵ ਸਾਲ 224.7 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਅਤੇ ਇੱਕ ਦਿਨ = ਧਰਤੀ ਦੇ 243 ਦਿਨ, ਬਾਕੀ ਗ੍ਰਿਹਾਂ ਤੋਂ ਉਲਟਾ ਘੜੀ ਦੀਆਂ ਸੂਈਆਂ ਵਾਙ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਉਪ ਗ੍ਰਹਿ ਨਹੀਂ । )
(7). ਧਰਤੀ (Earth) -ਵਿਆਸ 12, 742 KM (ਸੂਰਜ ਤੋਂ ਪ੍ਰਿਥਵੀ ਦੀ ਦੂਰੀ 14, 95, 97, 871 KM (ਭਾਵ 1 astronomical unit = 149 597 871 kilometers, ਆਕਸੀਜਨ 21% ਹੈ),
(8). Kepter – ਵਿਆਸ 31, 000 KM
(9). Neptune – ਵਿਆਸ 49, 900 KM, ਖੋਜ 23 ਸਤੰਬਰ 1846, ਧਰਤੀ ਤੋਂ 1.2 ਗੁਣਾਂ ਭਾਰੀ, ਰੰਗ ਨੀਲਾ, ਤਾਪਮਾਨ -214 ਡਿਗਰੀ, ਇੱਥੇ 80 % ਹਾਈਡਰੋਜਨ, ਸੂਰਜ ਤੋਂ 4.5 ਬਿਲੀਅਨ KM ਦੂਰ, ਸੂਰਜ ਦਾ ਇੱਕ ਚੱਕਰ 164.79 ਸਾਲ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ 14 ਉਪ ਗ੍ਰਹਿ ਹਨ।
(10). Uranus– ਵਿਆਸ 51, 000 KM
(11). ਸ਼ਨੀ (Saturn) – ਵਿਆਸ 1,20, 536 KM, ਧਰਤੀ ਤੋਂ 120 ਕਰੋੜ KM ਦੂਰ, ਅਗਰ ਪਾਣੀ ਵਿਚ ਰੱਖੀਏ ਤਾਂ ਡੁਬੇਗਾ ਨਹੀਂ, 96% ਹਾਈਡਰੋਜਨ, ਇਸ ਦੇ Titan ਉਪ ਗ੍ਰਹਿ ਸਮੇਤ ਕੁੱਲ 62 ਉਪ ਗ੍ਰਹਿ ਹਨ।
(12). 2MASS J0523-1403 – ਵਿਆਸ 1,25, 000 KM
(13). ਬ੍ਰਹਿਸਪਤਿ (Jupiter)– ਵਿਆਸ 1,42, 984 KM (ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਦਿਨ 9 ਘੰਟੇ 55 ਮਿੰਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤਾਰੇ ਦੀ ਗਲੀਲੀਓ ਨੇ 1610 ਈਸਵੀ ਵਿਚ ਖੋਜ ਕੀਤੀ, ਜਿਨਾਂ ਦਾ ਜਨਮ 15-2-1564 ਤੋੰ 8-1-1642 ਸੀ) ਸੂਰਜ ਤੋਂ 48 ਕਰੋੜ 20 ਲੱਖ KM ਦੂਰ ਹੈ, ਸੂਰਜ ਦਾ ਇੱਕ ਚੱਕਰ 12 ਸਾਲ ਵਿਚ, ਇੱਕ ਦਿਨ 9 ਘੰਟੇ 56 ਮਿਟ ਦਾ, ਇੱਥੇ 90% ਹਾਈਡਰੋਜਨ ਹੈ, ਇਸ ਦੇ 66 ਉਪ ਗ੍ਰਹਿ ਹਨ।
(14). HD-100546 B ਵਿਆਸ 9,00, 000 KM
(15). The Sun– ਵਿਆਸ 13, 91, 400 KM (ਸਤਹ/ਉਪਰਲੀ ਤਹਿ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 5,778 Kelvin ਭਾਵ 5504.85 °C (Celsius), Radius ਭਾਵ ਅਰਧ ਵਿਆਸ 695, 700 KM / ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰੀ 149.6 ਮਿਲੀਅਨ KM / ਇੱਕ ਮਿਲੀਅਨ= 10 ਲੱਖ KM / ਰੰਗ Yellow)
(16). Sirius A– ਵਿਆਸ 2.382 ਮਿਲੀਅਨ (ਭਾਵ ਲਗਭਗ 24 ਲੱਖ) KM (ਸਤਹ/ਉਪਰਲੀ ਤਹਿ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 9,940 Kelvin ਭਾਵ 9666.85 °C (Celsius), ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰੀ 8.611 ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ (ਲਗਭਗ 81464.62 ਅਰਬ KM/ ਲਾਇਟ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ = 299.792.458 kilometers per second (ਲਗਭਗ 3 ਲੱਖ KM ਪ੍ਰਤਿ ਸੈਕਿੰਡ), ਇੱਕ ਲਾਇਟ ਜਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਲ ਦੀ ਵਿੱਥ/ ਫ਼ਾਸਲਾ 9.4605284 × 1012 Kilo Meters (ਲਗਭਗ 9460.53 ਅਰਬ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਜਦਕਿ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ 0.34029 kilometers per second ਅਤੇ 10 738 506.3 kilometers per year ਹੈ ਭਾਵ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਇੱਕ ਮਿੰਟ 17 987 547.5 KM ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਆਵਾਜ਼ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਇੱਕ ਮਿੰਟ 20.4174 KM ਜਾਂ 880991.091 ਗੁਣਾਂ ਘੱਟ ਹੈ / ਰੰਗ Orange )
(17). Pollux – ਵਿਆਸ 11.136 ਮਿਲੀਅਨ (ਲਗਭਗ 1 ਕਰੋੜ 11 ਲੱਖ) KM (ਸਤਹ/ਉਪਰਲੀ ਤਹਿ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 4,865 Kelvin ਭਾਵ 4591.85 °C (Celsius), ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰੀ 33.72 Light Year / ਰੰਗ Yellow)
(18). Arcturus– ਵਿਆਸ 35.78 ਮਿਲੀਅਨ (ਲਗਭਗ 3 ਕਰੋੜ 58 ਲੱਖ) KM (ਸਤਹ/ਉਪਰਲੀ ਤਹਿ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 4,290 Kelvin ਭਾਵ 4016.85 °C (Celsius), ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰੀ 8.611 Light Year / ਰੰਗ Orange)
(19). Aldebaran– ਵਿਆਸ 61.52 ਮਿਲੀਅਨ (ਲਗਭਗ 6 ਕਰੋੜ 15 ਲੱਖ) KM (ਸਤਹ/ਉਪਰਲੀ ਤਹਿ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 3,910 Kelvin ਭਾਵ 3636.85 °C (Celsius), ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰੀ 65.23 Light Year / ਰੰਗ Orange)
(20). Rigel– ਵਿਆਸ 108.58 ਮਿਲੀਅਨ (ਲਗਭਗ 10 ਕਰੋੜ 9 ਲੱਖ) KM (ਸਤਹ/ਉਪਰਲੀ ਤਹਿ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 11,000 Kelvin ਭਾਵ 10726.85 °C (Celsius), ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰੀ 864.3 Light Year / ਰੰਗ Blue)
(21). Pistol Star-ਵਿਆਸ 426 ਮਿਲੀਅਨ (ਲਗਭਗ 42 ਕਰੋੜ 6 ਲੱਖ) KM (ਸਤਹ/ਉਪਰਲੀ ਤਹਿ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 11,800 Kelvin ਭਾਵ 11526.85 °C (Celsius), ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰੀ 25000 Light Year / ਰੰਗ Blue)
(22). Antares-ਵਿਆਸ 1.2 ਬਿਲੀਅਨ (ਸੂਰਜ ਦੇ ਵਿਆਸ 13, 91, 400 ਤੋਂ 883 ਗੁਣਾਂ ਵੱਡਾ) ਲਗਭਗ 1.2 ਅਰਬ KM (ਸਤਹ/ਉਪਰਲੀ ਤਹਿ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 3,500 Kelvin ਭਾਵ 3226.85 °C (Celsius), ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰੀ 604 Light Year / ਰੰਗ Red)
(23). Betelgeuse-ਵਿਆਸ 1642.6 ਮਿਲੀਅਨ ਜਾਂ 1.64 ਬਿਲੀਅਨ ਭਾਵ 1.64 ਅਰਬ KM (ਸਤਹ/ਉਪਰਲੀ ਤਹਿ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 3,500 Kelvin ਭਾਵ 3226.85 °C (Celsius), ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰੀ 642.5 Light Year / ਰੰਗ Red)
(24). VY Canis Majoris ਵਿਆਸ 1976.6 ਮਿਲੀਅਨ (ਲਗਭਗ 2 ਅਰਬ ਕਿਲੋਮੀਟਰ, ਸੂਰਜ ਤੋਂ 1420 ਗੁਣਾਂ ਵੱਡਾ । (ਸਤਹ/ਉਪਰਲੀ ਤਹਿ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 3,490 Kelvin ਭਾਵ 3216.85 °C (Celsius), ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਦੂਰੀ 4892 Light Year / ਰੰਗ Red)
(25). UY Scuti -ਵਿਆਸ 2,37, 05, 11, 200 KM (ਭਾਵ ਲਗਭਗ 2 ਅਰਬ 37 ਕਰੋੜ KM/ ਸੂਰਜ ਤੋਂ 1708 ਗੁਣਾ ਵੱਡਾ ਜਾਂ 6 ਲੱਖ 52, 000 ਅਰਬ ਧਰਤੀਆਂ ਦੇ ਬਰਾਬਰ, ਸਾਡੇ ਸੂਰਜ ਮੰਡਲ ਤੋਂ 9500 Light Year ਦੂਰ/ ਰੰਗ Red, ਭੌਤਿਕ ਵਿਗਿਆਨ ਦੀ ਹੁਣ ਤੱਕ ਹੋਈ ਖੋਜ ਮੁਤਾਬਕ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਤਾਰਾ, ਅਗਰ ਇਸ ਨੂੰ ਸਾਡੇ ਸੂਰਜ ਦੀ ਜਗਾ ਰੱਖਿਆ ਜਾਏ ਤਾਂ ਇਹ ਬੁੱਧ, ਸ਼ੁਕਰ, ਧਰਤੀ, ਮੰਗਲ ਤੇ ਬ੍ਰਹਿਸਪਤਿ (Jupiter) ਗ੍ਰਹਿ ਤੱਕ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਚ ਸਮਾ ਲਏਗਾ । ਇਸ ਦਾ ਅਰੰਭਕ ਨਾਂ BD-12 5055 ਸੀ। ਇਸ ਦੀ ਭਾਲ 1860 ਵਿਚ ਜਰਮਨ ਖੋਜਕਾਰਾਂ ਨੇ ਕੀਤੀ । ਇਸ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ 3,365±134[4] Kelvin ਭਾਵ ਲਗਭਗ 3091.85℃ ਹੈ। ਅਗਰ ਕੋਈ ਵਸਤੂ ਜਾਂ ਯਾਨ ਲਾਇਟ ਦੀ ਸਪੀਡ ਨਾਲ ਇਸ ਦਾ ਚੱਕਰ 7 ਘੰਟੇ ਵਿਚ ਪੂਰਾ ਕਰੇ ਤਾਂ ਇਸੇ ਸਪੀਡ ਨਾਲ ਉਹੀ ਵਸਤੂ ਸੂਰਜ ਦਾ ਚੱਕਰ ਮਾਤਰ 14.5 ਸੈਕਿੰਡ ਵਿਚ ਹੀ ਪੂਰਾ ਕਰ ਲਵੇਗੀ।
(ਨੋਟ–ਉੱਪਰਲੇ 25 ਨੰਬਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਵੇਰਵਾ ਸਾਰੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਵਿੱਚੋਂ ਕੇਵਲ ਸਾਡੀ ਅਕਾਸ਼ਗੰਗਾ (Milky way) ‘ਚੋਂ ਹੀ ਤੁੱਛ ਮਾਤਰ ਹੈ ਜਦਕਿ ਕੇਵਲ ਸਾਡੇ ਹੀ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ ਭਾਵ ਜਿਸ ਦਾ ਧਮਾਕਾ 13.5 ਅਰਬ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਇਆ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਵਿੱਚ 200 ਤੋਂ 400 ਅਕਾਸ਼ ਗੰਗਾ ਮੌਜੂਦ ਹਨ।)
ਧੰਨਵਾਦ ਸਹਿਤ ਕਿਤਾਬ: ਯੂਨੀਸਟਾਰ ਵਿਗਿਆਨ ਵਿਸ਼ਵ ਕੋਸ਼ (ਧਰਤੀ ਤੇ ਪੁਲਾੜ) ਵਿਚੋਂ
