ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਉਪਦੇਸ਼
ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਉਪਦੇਸ਼
ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਮਿਸ਼ਨਰੀ (5104325827)
14-15ਵੀਂ ਸਦੀ ਵੇਲੇ ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਵਾਦ, ਪਾਖੰਡੀ ਪੁਜਾਰੀਵਾਦ ਅਤੇ ਜਾਤੀ ਊਚ-ਨੀਚ ਜਿਹੀ ਗੰਭੀਰ ਬੀਮਾਰੀ ’ਚ ਜਕੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਦਲਿਤ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਨਾ ਤਾਂ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਭਗਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਤੇ ਨਾ ਮੰਦਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਸੀ। ਐਸੀ ਤਰਸਯੋਗ ਹਾਲਤ ਨੂੰ ਸੁਧਾਰਨ ਦੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ਼ਰੂਰਤ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਐਸੇ ਮਹਾਂ ਪੁਰਖ ਦੀ, ਜੋ ਇਸ ਗੰਧਲ਼ ਚੁੱਕੇ ਸਮਾਜਿਕ ਸਿਸਟਮ ਵਿਰੁੱਧ ਬੁਲੰਦ ਭਰੀ ਬੇਖ਼ੌਫ ਆਵਾਜ਼ ਨਾਲ ਸੱਚ ਅਤੇ ਸਮੁੱਚੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਦਾ ਹੋਕਾ ਦੇ ਸਕੇ। ਅਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤ ਸਮੇਂ ਇੱਥੇ ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ ਦਾ ਆਗਮਨ ਹੋਣਾ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡਾ ਕ੍ਰਿਸ਼ਮਾ ਅਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਸੰਜੀਵਨੀ ਬੂਟੀ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ। ਇਸ ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਨਾਇਕ ਮਹਾਂ ਪੁਰਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ, ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ਅਤੇ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਹੋਰਾਂ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਨਾ ਭੁੱਲਣਯੋਗ ਹੈ।
ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਭਾਰਤ ਦੀ ਭਗਤੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦੇ ਉੱਘੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਭਗਤ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਤੇ ਸੁਧਾਰਕ ਹੋਏ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਭੂ-ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਲੋਕਾਈ ਦੀ ਭਲਾਈ ਹਿਤ ਆਪਣਾ ਸੰਪੂਰਨ ਜੀਵਨ ਅਰਪਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਰੱਬ ਦਾ ਸੰਦੇਸ਼ ਲੋਕਾਂ ਤੱਕ ਲੈ ਜਾਣ ਅਤੇ ਮਾਨਵਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਿਹੜੀ ਬਾਣੀ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ ਉਹ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲੋਕ-ਮਨਾਂ ’ਤੇ ਅਸਰਦਾਰ ਸਾਬਤ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ 243 ਸਲੋਕ ਅਤੇ 17 ਰਾਗਾਂ ਅਧੀਨ 227 ਪਦੇ ‘ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ’ਚ ਦਰਜ ਹਨ। ਸਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚੋਂ 6 ਸਲੋਕ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੁਆਰਾ ਭਗਤ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਦੀ ਸਪਸ਼ਟਤਾ ਲਈ ਰਚੇ ਗਏ। ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਇੱਕ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਰਚਿਤ ਪੰਜ ਸਲੋਕ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਗਤ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਹੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਕੋਲ ਮੌਜੂਦ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੁਆਰਾ ਉਦਾਸੀਆਂ ਸਮੇਂ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ (1440-1518); ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ (1469-1539) ਦੇ ਸਮਕਾਲੀ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਬਨਾਰਸ ਵਿਖੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ, ਜਿੱਥੇ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦਾ ਬਹੁਤ ਬੋਲ ਬਾਲਾ ਸੀ। ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ’ਚ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਹੀਣ-ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ਼ ਦੇਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਮਾਜਿਕ ਰੁਤਬੇ ਕਾਰਨ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਉੱਚ-ਸ਼੍ਰੇਣੀਆਂ ਅਧੀਨ ਆਪਣਾ ਜੀਵਨ ਬਸਰ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਸ਼ੂਦਰ ਸਮਝੀਆਂ ਜਾਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਮੂਹ ਜਾਤਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਅਸਥਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵੇਸ਼ ਕਰਨ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਮਨਾਹੀ ਸੀ। ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਖੂਹ ਵੀ ਵੱਖੋ-ਵੱਖਰੇ ਸਨ। ਸਮਾਜਿਕ ਬਰਾਬਰੀ ਹੋਣਾ ਤਾਂ ਦੂਰ ਦੀ ਗੱਲ, ਸੋਚਣਾ ਵੀ ਪਾਪ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਭਗਤ ਜੀ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਦੁਨਿਆਵੀ ਵਰਗ-ਵੰਡ ਅਤੇ ਵਰਣ-ਵੰਡ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕਰ ਕੇ ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਵਿਕਾਸ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਇਹ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜਾਤ ਜਾਂ ਵਰਣ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਕਰਮਾਂ ਕਰ ਕੇ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਕਰ ਕੇ ਇਹ ਆਪਣੀ ਜਾਤ ਜੁਲਾਹਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ‘‘ਜਾਤਿ ਜੁਲਾਹਾ ਮਤਿ ਕਾ ਧੀਰੁ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੨੮) ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਭਗਤ ਜੀ ਲੁਕਾਈ ਦਾ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ’ਚ ਜਨਮ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਦੁਆਰਾ ਉੱਚਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਜਨਮ ਭਾਵੇਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਜਾਤ ’ਚ ਹੋਇਆ ਹੋਵੇ ਪਰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ਿ ਨਾਲ਼ ਉਹ ਸਮੂਹ ਦੁਨਿਆਵੀ ਜੰਜਾਲਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ ‘‘ਓਛੀ ਮਤਿ ਮੇਰੀ ਜਾਤਿ ਜੁਲਾਹਾ ॥ ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਲਹਿਓ ਮੈ ਲਾਹਾ ॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੫੨੪), ਕਬੀਰ ! ਜਾਤਿ ਜੁਲਾਹਾ ਕਿਆ ਕਰੈ ? ਹਿਰਦੈ ਬਸੇ ਗੁਪਾਲ ॥ ਕਬੀਰ ! ਰਮਈਆ ਕੰਠਿ ਮਿਲੁ, ਚੂਕਹਿ ਸਰਬ ਜੰਜਾਲ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੬੮) ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੀਵੀਆਂ ਜਾਤਾਂ ’ਚ ਜਨਮ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਪ੍ਰਭੂ-ਭਗਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਪੈਦਾ ਨਾ ਕਰਦੇ ਬਲਕਿ ਉੱਚ-ਜਾਤਾਂ ’ਚ ਜਨਮ ਲੈਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪ੍ਰਭੂ-ਭਗਤੀ ਤੋਂ ਵਗ਼ੈਰ ਖੋਖਲਾ ਦੱਸਦੇ ਹਨ।
ਭਗਤ ਜੀ ਜਨਮ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਵਰਗ-ਵੰਡ ਦੀ ਥਾਂ ਪ੍ਰਭੂ-ਭਗਤੀ ਅਤੇ ਬਖ਼ਸ਼ਿਸ਼ ਨੂੰ ਉਹ ਇਸ ਦਾ ਆਧਾਰ ਮੰਨਦੇ ਹਨ। ਭਗਤ ਜੀ ਇਹ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ-ਬੰਦਗੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਮਨੁੱਖ ਸ੍ਰ੍ਰੇਸ਼ਟ ਅਤੇ ਜਿਹੜੇ ਮਨੁੱਖ ਜਾਤ ਦਾ ਹੰਕਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਨੀਵੇਂ ਹਨ। ਤਤਕਾਲੀ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਰਬਉੱਚ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਵਰਗ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਮਨੁੱਖਾਂ ਨੂੰ ਉਹ ਬਹੁਤ ਸਖ਼ਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ’ਚ ਝੰਜੋੜਦੇ ਹਨ।
ਭਗਤ ਜੀ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰੱਬ ਦੀ ਜੋਤ ਨਾਲ ਹੀ ਬੱਚੇ ਦਾ ਜਨਮ ਹੁੰਦੈ ਅਤੇ ਜਨਮ ਲੈਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਬੱਚੇ ਦੀ ਕੋਈ ਜਾਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਜਾਤ-ਅਭਿਮਾਨੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸਖ਼ਤ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ‘‘ਜੌ ਤੂੰ ਬ੍ਰਾਹਮਣੁ ਬ੍ਰਹਮਣੀ ਜਾਇਆ ॥ ਤਉ ਆਨ ਬਾਟ ਕਾਹੇ ਨਹੀ ਆਇਆ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੨੪) ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਊਚ-ਨੀਚ, ਵਹਿਮਾਂ-ਭਰਮਾਂ, ਪਾਖੰਡਾਂ ਆਦਿ ਪ੍ਰਤੀ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮੇਂ ਬਨਾਰਸ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਤੀਰਥ ਅਸਥਾਨ ਸੀ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੀ ਪੂਜਾ-ਭੇਟਾ ਰਾਹੀਂ ਮੁਕਤੀ ਲਈ ਆਸਵੰਦ ਸਨ। ਲੁਕਾਈ ਦੀ ਭਲਾਈ ਵਾਲਾ ਮਾਰਗ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਕਰ ਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਉੱਚ ਜਾਤੀਆਂ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਭਗਤ ਜੀ ਦੇ ਸਖ਼ਤ ਵਿਰੋਧੀ ਹੋ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਭਗਤ ਜੀ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦਾ ਅਸਫ਼ਲ ਯਤਨ ਵੀ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਭਗਤ ਜੀ ਆਪਣੇ ਮਾਰਗ ਤੋਂ ਨਾ ਤਾਂ ਕਦੇ ਡੋਲੇ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਭੂ ’ਤੇ ਕੋਈ ਗਿਲਾ ਕੀਤਾ। ਰੱਬ ’ਚ ਅਟੁੱਟ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ’ਚ ਜੀਵਨ ਬਸਰ ਕਰਨ ਦੀ ਚੇਸ਼ਟਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੇ ਆਪ ਆਖਦੇ ਹਨ ‘‘ਹਮ ਤੁਅ ਪਰਸਾਦਿ ਸੁਖੀ ਸਦ ਹੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੯੬੯)
ਪ੍ਰਭੂ ਰਜ਼ਾ ’ਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਭਗਤ ਜੀ ਨੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਸਹੀ ਦਿਸ਼ਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਜ ਅਰੰਭ ਕੀਤਾ । ਭੇਦ ਭਾਵ ਅਤੇ ਕਰਮਕਾਂਡ ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਮੱਕੜਜਾਲ ਪ੍ਰੋਹਿਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਵੱਲੋਂ ਬੁਨਿਆ ਗਿਆ ਭਗਤ ਜੀ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਤੋੜਨ ’ਚ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ।
ਬਨਾਰਸ ਦੀ ਪ੍ਰੋਹਿਤ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਲੁੱਟ-ਖਸੁੱਟ ਕਰਨ ਲਈ ਜਦੋਂ ਇਹ ਐਲਾਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਮਨੁੱਖ ਬਨਾਰਸ ’ਚ ਨਹੀਂ ਮਰਦਾ ਉਸ ਦੀ ਮੁਕਤੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਤੇ ਜਿਹੜਾ ਉਥੋਂ ਕੁੱਝ ਦੂਰੀ ’ਤੇ ਸਥਿਤ ਨਗਰ ਮਗਹਰ ’ਚ ਪ੍ਰਾਣ ਤਿਆਗਦਾ ਹੈ ਉਹ ਖੋਤੇ ਦੀ ਜੂਨ ’ਚ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਭਗਤ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਐਲਾਨ ਦਾ ਗੰਭੀਰ ਨੋਟਿਸ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਹ ਲੁਕਾਈ ਨੂੰ ਇਸ ਭਰਮਜਾਲ ’ਚੋਂ ਸਦੀਵੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬਾਹਰ ਕੱਢਣ ਲਈ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਸਮੇਂ ਬਨਾਰਸ ਛੱਡ ਕੇ ਮਗਹਰ ਚਲੇ ਗਏ ਕਿਉਂਕਿ ਉਹ ਸਮਝਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸਮੁੱਚੀ ਧਰਤੀ ਕਰਤੇ ਨੇ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ ‘‘ਤੋਰੇ ਭਰੋਸੇ ਮਗਹਰ ਬਸਿਓ; ਮੇਰੇ ਤਨ ਕੀ ਤਪਤਿ ਬੁਝਾਈ ॥ ਪਹਿਲੇ ਦਰਸਨੁ ਮਗਹਰ ਪਾਇਓ; ਫੁਨਿ ਕਾਸੀ ਬਸੇ ਆਈ ॥੨॥ ਜੈਸਾ ਮਗਹਰੁ ਤੈਸੀ ਕਾਸੀ; ਹਮ ਏਕੈ ਕਰਿ ਜਾਨੀ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੯੬੯)
ਭਗਤ ਜੀ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ-ਮੁਖੀ ਜੀਵਨਜਾਚ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਅਜਿਹੀ ਜੀਵਨਜਾਚ ਧਾਰਨ ਕਰਨ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੇ, ਜਿਸ ’ਚੋਂ ਸਤ, ਸੰਤੋਖ, ਦਇਆ, ਧਰਮ, ਧੀਰਜ ਅਤੇ ਪਰਉਪਕਾਰ ਜਿਹੇ ਗੁਣ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਅਤੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਧਾਰਨ ਕਾਰਨ ਨਾਲ ਮਨ ’ਚੋਂ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਨਾਸ਼ ਹੁੰਦਾ। ਭਗਤ ਜੀ ਦੀ ਸਮੁੱਚੀ ਬਾਣੀ ਲੋਕਾਈ ਦਾ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਰਚੇ ਗਏ ਸਲੋਕ ਮਨ ’ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਅਸਰ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ।
ਭਗਤ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਰੂੜ੍ਹੀਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਗ ਕੇ ਸਦਾਚਾਰੀ ਜੀਵਨਜਾਚ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਰਨ ’ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਦਾ ਪੁਤਲਾ ਮੰਨ ਕੇ ਉਹ ਇਸ ਦੀ ਨਾਸ਼ਮਾਨਤਾ ਵੱਲ ਸੰਕੇਤ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਨਾਸ਼ਵਾਨ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਾਰਥਕਤਾ ਸ਼ੁਭ ਕਾਰਜਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਿਸ ’ਚੋਂ ਪ੍ਰੇਮ ਅਤੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਹੁੰਦਾ ਅਤੇ ਮਨ ਦਵੈਤ ’ਚ ਭਟਕਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅਦ੍ਵੈਤ ਨਾਲ ਇਕਸੁਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਬੀਰ ਜੀ ਦਾ ਭਾਰਤੀ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ’ਤੇ ਕਿੰਨਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੈ, ਇਸ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਇਸ ਗੱਲ ਤੋਂ ਲਗਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਲੋਕ ਮੁਹਾਵਰੇ ਵਾਂਗ ਵਰਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ‘‘ਭੂਖੇ ਭਗਤਿ ਨ ਕੀਜੈ ॥ ਯਹ ਮਾਲਾ ਅਪਨੀ ਲੀਜੈ ॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੬੫੬), ਸੂਰਾ ਸੋ ਪਹਿਚਾਨੀਐ; ਜੁ ਲਰੈ ਦੀਨ ਕੇ ਹੇਤ ॥ ਪੁਰਜਾ ਪੁਰਜਾ ਕਟਿ ਮਰੈ; ਕਬਹੂ ਨ ਛਾਡੈ ਖੇਤੁ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੧੦੫) ਭਾਰਤ ਦੀ ਭਗਤੀ ਪਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਮੱਧਕਾਲੀ ਚਿੰਤਨ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਕੋਈ ਵੀ ਕਾਰਜ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਸਮਝੇ ਵਗ਼ੈਰ ਅਧੂਰਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਸ਼੍ਰੇਣੀ, ਅਕਾਦਮਿਕ ਕਾਰਜਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਚੀ ਰੱਖਣ ਵਾਲੇ ਵਿਦਵਾਨ ਅਤੇ ਆਮ ਲੋਕ ਭਗਤ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਅਤੇ ਕਾਰਜਾਂ ਦੀ ਆਮ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਦੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤ ਦੀ ਧਰਤੀ ਉੱਪਰ ਕਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮਹਾਨ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਮਹਾਨ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਬਦੌਲਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਨਾਮ ਰਹਿੰਦੀ ਦੁਨੀਆ ਤੱਕ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਧਰਤੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਮਹਾਨ ਰਿਸ਼ੀਆਂ-ਮੁਨੀਆਂ, ਪੀਰਾਂ ਤੇ ਪੈਗੰਬਰਾਂ, ਗੁਰੂਆਂ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਹੈ। ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮਹਾਨ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹਨ। ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦਾ ਜਨਮ; ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਜੀ ਤੋਂ 29 ਸਾਲ ਪੂਰਵ ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਅਰਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ’ਚ ‘ਕਬੀਰ’ ਦਾ ਸ਼ਾਬਦਿਕ ਅਰਥ ‘ਵੱਡਾ, ਮਹਾਨ’ ਅਤੇ ‘ਦਾਸ’ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ’ਚ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਸੇਵਕ’। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਧਾਰਮਿਕ ਪਵਿੱਤਰ ਗ੍ਰੰਥ ‘ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ’ਚ ਦਰਜ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਖ਼ਾਸ ਸਥਾਨ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ 17 ਰਾਗਾਂ ’ਚ 227 ਪਦਾਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 243 ਸਲੋਕ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ’ਚ ਦਰਜ ਹਨ। ਸੱਚੇ ਹਿੰਦੂ ਤੇ ਮੁਸਲਿਮ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਮਹਾਨਤਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਕਬੀਰ ਜਾਤ ਪਾਤ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹਨ। ਨਾ ਉਹ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਦੱਸਦੇ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਮੁਸ਼ਲਮਾਨ, ਨਾ ਹੀ ਸੂਫ਼ੀ। ਕਬੀਰ ਜੀ ਇਸ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ’ਚ ਰੱਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਰੇ ਬੰਦੇ ਇਕ ਹਨ ‘‘ਅਵਲਿ ਅਲਹ ਨੂਰੁ ਉਪਾਇਆ; ਕੁਦਰਤਿ ਕੇ ਸਭ ਬੰਦੇ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੪੯)
ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਦਾ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ’ਚ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਇਕ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀ। ਵਿਖਾਵੇ ਮਾਤਰ ਥੋਥੇ ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ’ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਕੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਭਗਤੀ, ਸੱਚੇ ਦਿਲੋਂ ਕਰਨ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਦਿੱਤੀ। ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜੀਵਨ-ਮਰਨ ਦੇ ਚੱਕਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਜੀ ਦੀ ਭਗਤੀ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਦੇ ਹਨ। ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੂੰ ਮਰਨ ਦਾ ਕੋਈ ਭੈਅ ਨਹੀਂ ਸਤਾਉਂਦਾ ‘‘ਕਬੀਰ ! ਜਿਸੁ ਮਰਨੇ ਤੇ ਜਗੁ ਡਰੈ; ਮੇਰੇ ਮਨਿ ਆਨੰਦੁ ॥ ਮਰਨੇ ਹੀ ਤੇ ਪਾਈਐ; ਪੂਰਨੁ ਪਰਮਾਨੰਦੁ ॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੬੫), ਕਬੀਰ ! ਮੁਹਿ ਮਰਨੇ ਕਾ ਚਾਉ ਹੈ; ਮਰਉ, ਤ ਹਰਿ ਕੈ ਦੁਆਰ ॥ ਮਤ ਹਰਿ ਪੂਛੈ ਕਉਨੁ ਹੈ; ਪਰਾ ਹਮਾਰੈ ਬਾਰ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੬੭)
ਅੱਗੇ ਕਬੀਰ ਜੀ ਜਨਮ ਤੇ ਮਰਨ ’ਚ ਅੰਤਰ ਵੀ ਸਮਝਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਹੈ ਕਿ ਚੰਗੇ ਕਰਮਾਂ ਵਾਲੇ ਜੀਵ ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਚੱਕਰ ’ਚੋਂ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ‘‘ਕਬੀਰਾ ! ਮਰਤਾ ਮਰਤਾ ਜਗੁ ਮੁਆ; ਮਰਿ ਭਿ ਨ ਜਾਨੈ ਕੋਇ ॥ ਐਸੀ ਮਰਨੀ ਜੋ ਮਰੈ; ਬਹੁਰਿ ਨ ਮਰਨਾ ਹੋਇ ॥’’ (ਕਬੀਰ/੫੫੫)
ਕਬੀਰ ਜੀ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ’ਚ ਇਹ ਵੀ ਸਮਝਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੋ ਕੁਝ ਵੀ ਇਸ ਦੁਨੀਆਂ ’ਤੇ ਹੁੰਦੈ ਉਹ ਕਰਤੇ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ’ਚ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ‘‘ਕਬੀਰ ! ਕਾਰਨੁ ਸੋ ਭਇਓ; ਜੋ ਕੀਨੋ ਕਰਤਾਰਿ (ਨੇ)॥ ਤਿਸੁ ਬਿਨੁ ਦੂਸਰੁ ਕੋ ਨਹੀ; ਏਕੈ ਸਿਰਜਨਹਾਰੁ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੭੧)
ਉਹ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ’ਚ ਇਹ ਹੀ ਫ਼ੁਰਮਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ‘‘ਕਬੀਰ ! ਸੰਤ ਮੂਏ ਕਿਆ ਰੋਈਐ ? ਜੋ ਅਪੁਨੇ ਗ੍ਰਿਹਿ ਜਾਇ ॥ ਰੋਵਹੁ ਸਾਕਤ ਬਾਪੁਰੇ; ਜੁ ਹਾਟੈ ਹਾਟ ਬਿਕਾਇ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੬੫)
ਕਬੀਰ ਜੀ ਜਿੱਥੇ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ’ਚ ਲੀਨ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ ਉੱਥੇ ਆਪਣਾ ਗ੍ਰਹਿਸਤੀ ਜੀਵਨ ਵੀ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਪੁਰਖੀ ਧੰਦੇ ਕੱਪੜਾ ਬੁਣਨਾ (ਜੁਲਾਹਾ) ਕੰਮ ਨਾਲ਼ ਜੀਵਨ ਬਸਰ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ’ਚ ਉਹ ਐਨੇ ਰੰਗੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰੱਬ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅੰਗ-ਸੰਗ ਜਾਣਦੇ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ਹੈ ‘‘ਕਬੀਰ ! ਜਾਤਿ ਜੁਲਾਹਾ ਕਿਆ ਕਰੈ ? ਹਿਰਦੈ ਬਸੇ ਗੁਪਾਲ ॥ ਕਬੀਰ ! ਰਮਈਆ ਕੰਠਿ ਮਿਲੁ; ਚੂਕਹਿ ਸਰਬ ਜੰਜਾਲ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੬੮)
ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ’ਚ ਫ਼ੁਰਮਾਇਆ ਹੈ ‘‘ਬੁਨਨਾ ਤਨਨਾ ਤਿਆਗਿ ਕੈ; ਪ੍ਰੀਤਿ ਚਰਨ ਕਬੀਰਾ ॥ ਨੀਚ ਕੁਲਾ ਜੋਲਾਹਰਾ; ਭਇਓ ਗੁਨੀਯ ਗਹੀਰਾ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੪੮੭)
ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਗਹੁ ਨਾਲ ਵਾਚਣ ’ਤੇ ਇਹ ਗੱਲ ਪ੍ਰਤੱਖ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇਕ ਮਹਾਨ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤ, ਬਾਣੀਕਾਰ ਤਾਂ ਸਨ ਹੀ, ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਇਕ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਵੀ ਸਨ। ਉਹ ਜਬਰ ਜ਼ੁਲਮ, ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ, ਪਾਖੰਡਵਾਦ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਡਟ ਕੇ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਰੱਖਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਤਤਕਾਲੀ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਅਖਵਾਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ’ਚ ਆਤਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਪੈਦਾ ਹੋਇਆ। ਇੱਥੇ ਇਹ ਗੱਲ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਜ਼ਿਕਰਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਬੇਸ਼ੱਕ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਦਬੇ-ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਅਤੇ ਨਾਰੀ ਜਾਤੀ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਉਸ ਵੇਲੇ ਦੇ ਜਰਵਾਨੇ ਹਾਕਮਾਂ, ਪਾਖੰਡੀ ਪੁਜਾਰੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਪੂਰੇ ਸੰਸਾਰ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਕਰਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚ ਨਾਲ਼ ਜੋੜਿਆ, ਪਰ ਇਹ ਤੱਥ ਇੱਥੇ ਵਿਚਾਰਨਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਸ਼ੂਦਰ ਭਗਤ ਵੱਲੋਂ ਉੱਚੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਬੋਲਣ ਨੂੰ ਉਹ ਲੋਕ ਆਪਣੇ ਹੰਕਾਰੀ ਰੁਤਬੇ ਵਿਰੁੱਧ ਸਖ਼ਤ ਚੈਲੰਜ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੀ ਇਸੇ ਹਿੰਮਤ ਨੇ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ। ਇੱਥੇ ਇਹ ਗੱਲ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਧਿਆਨ ਮੰਗਦੀ ਹੈ ਕਿ ਬੇਸ਼ੱਕ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਹਥਿਆਰਬੰਦ ਇਨਕਲਾਬ ਦੀ ਨੀਂਹ ਰੱਖੀ, ਜਿਸ ਉਪਰੰਤ ਦਸਮੇਸ਼ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਗਰੀਬ ਨੀਵੇਂ ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਲੋਕਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗੀ ਹਥਿਆਰ ਰੱਖਣ ਦੀ ਆਗਿਆ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੰਗੀ ਬਸਤਰਾਂ-ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਤੇ ਘੋੜ ਸਵਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਲੈਸ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ ‘‘ਜਿਨ ਕੀ ਜਾਤ ਬਰਨ ਕੁਲ ਮਾਹੀ, ਸਰਦਾਰੀ ਨਹੀਂ ਪਈ ਕਦਾਹੀਂ॥ ਤਿਨਹੀ ਕੋ ਸਰਦਾਰ ਬਣਾਊਂ, ਤਬਹਿ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਨਾਮ ਕਹਾਊ॥’’ ਪਰ ਇਹ ਤੱਥ ਜ਼ਰੂਰ ਵਿਚਾਰਨਯੋਗ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਕਮਜ਼ੋਰ ਇਨਸਾਨ ਦੇ ਡਿੱਗ ਚੁੱਕੇ ਮਨੋਬਲ ਨੂੰ ਜੋ ਹੀਣ ਭਾਵਨਾ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਵੇ, ਉਸ ਨੂੰ ਉਸਾਰੂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਅਜਿਹੇ ਜਜ਼ਬੇ ਨਾਲ ਭਰ ਦੇਣਾ ਕਿ ਉਹ ਜ਼ੁਲਮ ਵਿਰੁੱਧ ਹਥਿਆਰ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਕਰ ਸਕੇ, ਇਹ ਵੀ ਇਕ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਗੱਲ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹੋ ਇਨਕਲਾਬੀ ਕਾਰਨਾਮਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤਾ। ਵੇਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਪੁਰਾਤਨ ਅਤੇ ਅਜੋਕੇ ਸਮਾਜ ’ਚ ਇਹ ਮਿਸਾਲਾਂ ਵੀ ਮਿਲਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਕੋਈ ਲੜਾਕੂ ਏਨਾ ਭੈਅ-ਭੀਤ ਅਤੇ ਹੀਣ ਭਾਵਨਾ ਗ੍ਰਸਤ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਹਥਿਆਰ ਹੱਥ ’ਚ ਹੁੰਦਿਆਂ ਵੀ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਾ ਕਰ ਸਕਿਆ। ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਜੋ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਵਿਰੁੱਧ ਬੋਲਣ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ‘‘ਜੌ ਤੂੰ ਬ੍ਰਾਹਮਣੁ ਬ੍ਰਹਮਣੀ ਜਾਇਆ ॥ ਤਉ ਆਨ ਬਾਟ ਕਾਹੇ ਨਹੀ ਆਇਆ ?॥੨॥ ਤੁਮ ਕਤ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ? ਹਮ ਕਤ ਸੂਦ ?॥ ਹਮ ਕਤ ਲੋਹੂ ? ਤੁਮ ਕਤ ਦੂਧ ?॥੩॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੨੪)
ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੀ ਜੋ ਬਾਣੀ ਸਵੈ ਤਿਆਗ ਅਤੇ ਰਣ ਭੂਮੀ ’ਚ ਜ਼ੁਲਮ ਵਿਰੁੱਧ ਜੂਝਦੇ ਹੋਏ ਕੁਰਬਾਨ ਹੋਣ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਭਰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰਣ ਭੂਮੀ ’ਚ ਜੂਝਣ ਵਾਲੀ ਬਾਣੀ ਇੰਝ ਹੈ ‘‘ਸੂਰਾ ਸੋ ਪਹਿਚਾਨੀਐ; ਜੁ ਲਰੈ ਦੀਨ ਕੇ ਹੇਤ ॥ ਪੁਰਜਾ ਪੁਰਜਾ ਕਟਿ ਮਰੈ; ਕਬਹੂ ਨ ਛਾਡੈ ਖੇਤੁ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੧੦੫)
ਸੋ ਉਪਰੋਕਤ ਵਰਣਨ ਕੀਤੇ ਤੱਥਾਂ ਤੋਂ ਇਹ ਪ੍ਰਤੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਸੱਚੀ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ, ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਭਾਵਨਾ, ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਕ੍ਰਾਂਤੀ ਤੇ ਤਰਕਸ਼ੀਲਤਾ ਭਰੀ ਰਚਨਾ ਉਚਾਰਨ ਵਾਲੇ ਪਹਿਲੇ ਭਗਤ ਹੋਏ ਹਨ। ਇਸ ਲਈ ਅੱਜ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਸਾਡੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਭੈਣ-ਭਰਾ ‘ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਨੂੰ ਨਤਮਸਤਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਉਹ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਸੋਚਣ ਕਿ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਜੇ ਆਦਰ ਸਹਿਤ ‘ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ’ਚ ਦਰਜ ਕੀਤੈ ਤਾਂ ਸਮੁੱਚੀ ਲੋਕਾਈ ਆਪਣੇ ਮਨਾਂ ’ਚੋਂ ਵੱਡੇ-ਛੋਟੇ ਹੋਣ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਮਿਟਾ ਕੇ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ’ਤੇ ਅਮਲ ਕਰਨ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰ ਖੇਚਲ ਕਰੇ, ਜਿਸ ਦੀ ਅਜੋਕੇ ਹਾਲਾਤਾਂ ’ਚ ਸਖ਼ਤ ਲੋੜ ਹੈ।
ਕਾਸ਼ੀ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦਾ ਅਸਥਾਨ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੂੰ ਮਤ ਮਤਾਂਤਰਾਂ ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ਜਾਣਨ ਅਤੇ ਚਰਚਾ ਕਰਨ ਦਾ ਚੰਗਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਤੀਖਣ ਬੁੱਧੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਖੰਡਨ ਮੰਡਨ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਨਿਪੁੰਨ ਹੋ ਗਏ। ਬਹੁਤ ਚਿਰ ਰਾਮਾਨੰਦ ਵਰਗੇ ਪੂਰਨ ਗ੍ਯਾਨੀਆਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕਰਕੇ ਆਪ ਤੱਤ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਏ।
ਸਿਕੰਦਰ ਲੋਦੀ ਜਦ ਬਨਾਰਸ ਆਇਆ, ਤਦ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੂੰ ਮਤਾਂ ਦੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਕਾਰਨ ਬਹੁਤ ਕਲੇਸ਼ ਪਹੁੰਚਿਆ, ਜਿਸ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦ ‘‘ਭੁਜਾ ਬਾਂਧਿ ਭਿਲਾ ਕਰਿ ਡਾਰਿਓ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੮੭੦) ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਅੰਤ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਜ਼ੁਰਗੀ ਤੇ ਤੱਤ ਗਿਆਨ ਦਾ ਅਸਰ ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਦੇ ਚਿੱਤ ਉੱਪਰ ਹੋਇਆ। ਕਬੀਰ ਜੀ ਆਪਣਾ ਇਹ ਬਚਨ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿ ਕਾਸ਼ੀ ਮਰਨ ਤੋਂ ਮੁਕਤੀ ਅਤੇ ਮਗਹਰ ਮਰਨ ਤੋਂ ਅਪਗਤਿ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਦੇਹਾਂਤ ਤੋਂ ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮਗਹਰ, ਜੋ ਗੋਰਖਪੁਰ ਤੋਂ ਪੱਛਮ ਵੱਲ 15 ਮੀਲ ਹੈ ਚਲੇ ਗਏੇ। ਆਪ ਸੰਮਤ ੧੫੭੫ (1518 ਈ:) ਵਿੱਚ ਸੰਸਾਰ ਤੋਂ ਕੂਚ ਕਰ ਗਏ। ਕਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦਾ ਅਸਥਾਨ ‘ਕਬੀਰ ਚੌਰਾ’ ਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੈ ਅਤੇ ਲਹਿਰ ਤਲਾਉ ’ਤੇ ਭੀ ਆਪ ਦਾ ਅਸਥਾਨ ਹੈ।
‘ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਬਾਣੀ ’ਚ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ ‘‘ਜਿਉ ਜਲ ਛੋਡਿ; ਬਾਹਰਿ ਭਇਓ ਮੀਨਾ ॥ ਪੂਰਬ ਜਨਮ ਹਉ ਤਪ ਕਾ ਹੀਨਾ ॥੧॥ ਅਬ ਕਹੁ ਰਾਮ ! ਕਵਨ ਗਤਿ ਮੋਰੀ ॥ ਤਜੀ ਲੇ ਬਨਾਰਸ; ਮਤਿ ਭਈ ਥੋਰੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਗਲ ਜਨਮੁ; ਸਿਵ ਪੁਰੀ ਗਵਾਇਆ ॥ ਮਰਤੀ ਬਾਰ; ਮਗਹਰਿ ਉਠਿ ਆਇਆ ॥੨॥ ਬਹੁਤੁ ਬਰਸ; ਤਪੁ ਕੀਆ ਕਾਸੀ ॥ ਮਰਨੁ ਭਇਆ; ਮਗਹਰ ਕੀ ਬਾਸੀ ॥੩॥ ਕਾਸੀ ਮਗਹਰ ਸਮ ਬੀਚਾਰੀ ॥ ਓਛੀ ਭਗਤਿ; ਕੈਸੇ ਉਤਰਸਿ ਪਾਰੀ ॥੪॥ ਕਹੁ ਗੁਰ ਗਜ ਸਿਵ; ਸਭੁ ਕੋ ਜਾਨੈ ॥ ਮੁਆ ਕਬੀਰੁ; ਰਮਤ ਸ੍ਰੀ ਰਾਮੈ ॥੫॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੨੬)
ਡਾ. ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਜੱਗੀ ਅਨੁਸਾਰ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਮਨੁੱਖ ਲਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਰੁਚੀ ਰੱਖਣ ਦੀ ਦਾਤ ਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉੱਚ ਕੋਟੀ ਦੇ ਭਗਤ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਆਪ ਬਹੁਤ ਨਿਮਰਤਾ ਰੱਖਦੇ ਸਨ ਤੇ ਆਪਣਾ ਸਭ ਕੁਝ ਬੜੀ ਨਿਮਰਤਾ ਸਹਿਤ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਚਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਅਰਪਿਤ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ‘‘ਕਬੀਰ ! ਮੇਰਾ ਮੁਝ ਮਹਿ ਕਿਛੁ ਨਹੀ; ਜੋ ਕਿਛੁ ਹੈ ਸੋ ਤੇਰਾ ॥ ਤੇਰਾ ਤੁਝ ਕਉ ਸਉਪਤੇ; ਕਿਆ ਲਾਗੈ ਮੇਰਾ ?॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੭੫)
ਕਬੀਰ-ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ੀ ਦਾ ਗੁਰਮਤਿ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਸੁਮੇਲ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਆਪ ਦੀ ਬਾਣੀ ‘ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ’ ਵਿੱਚ ਦਰਜ ਹੈ। ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ 17 ਰਾਗਾਂ ’ਚ ਕੁੱਲ 225 ਸ਼ਬਦ, 3 ਅਸਟਪਦੀਆਂ,1 ਬਾਵਨ ਅੱਖਰੀ, 1 ਥਿਤੀ, 1 ਸਤ ਵਾਰ ਤੇ 243 ਸਲੋਕ ਦਰਜ ਹਨ। ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੀ ਬਾਣੀ ਸੱਚ ’ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਅਤੇ ਝੂਠੇ (ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ) ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰਮਤਿ ਨਾਲ ਏਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਮੇਲ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਆਮ ਮਨੁੱਖ ਨਹੀਂ ਪਛਾਣ ਸਕਦਾ ਕਿ ਇਸ ਦੇ ਕਰਤਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਹਨ ਜਾਂ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ; ਜਿਵੇਂ ‘‘ਗਗਨ ਦਮਾਮਾ ਬਾਜਿਓ; ਪਰਿਓ ਨੀਸਾਨੈ ਘਾਉ ॥ ਖੇਤੁ ਜੁ ਮਾਂਡਿਓ ਸੂਰਮਾ; ਅਬ ਜੂਝਨ ਕੋ ਦਾਉ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੧੦੫) ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ ‘‘ਜਉ ਤਉ ਪ੍ਰੇਮ ਖੇਲਣ ਕਾ ਚਾਉ ॥ ਸਿਰੁ ਧਰਿ ਤਲੀ; ਗਲੀ ਮੇਰੀ ਆਉ ॥ ਇਤੁ ਮਾਰਗਿ; ਪੈਰੁ ਧਰੀਜੈ ॥ ਸਿਰੁ ਦੀਜੈ; ਕਾਣਿ ਨ ਕੀਜੈ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੧੪੧੨) ਇਸ ਲਈ ਆਮ ਗ੍ਰੰਥੀ, ਪ੍ਰਚਾਕ ਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਵੀ ਭਰਮ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦਾ ?
ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਪਾਖੰਡੀ ਪੁਜਾਰੀ ਵਰਗ, ਜੋ ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਵਿਸਾਰ ਕੇ ਉਪਰੋਂ ਸਾਧੂਆਂ ਦੇ ਭੇਖ ’ਚ ਆਪਣੇ ਲੋਭ-ਲਾਲਚ ਖਾਤਰ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ’ਚ ਪਾ ਗੁੰਮਰਾਹ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਦਾ ਕਰੜਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਆਪ ਫ਼ੁਰਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਰੱਬ ਨੂੰ ਖਿਡੌਣਾ ਸਮਝ ਲਿਆ ‘‘ਮਾਥੇ ਤਿਲਕੁ, ਹਥਿ ਮਾਲਾ ਬਾਨਾਂ ॥ ਲੋਗਨ, ਰਾਮੁ ਖਿਲਉਨਾ ਜਾਨਾਂ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੧੫੮)
ਕਬੀਰ ਜੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਰਿਆਂ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਰਾਮ ਜੀ ਦੇ ਅੰਸ਼ ਤੋ ਹੋਈ ਹੈ ਫਿਰ ਕੋਈ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਤੇ ਕੋਈ ਸ਼ੂਦਰ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਉਹ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਵੰਗਾਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦ ਅਸੀਂ ਦੋਨੋਂ ਹੀ ਮਾਂ ਦੇ ਪੇਟ ’ਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਹਾਂ ਫਿਰ ਸਾਡੇ ਅੰਦਰ ਲਹੂ ਹੈ ਤੇ ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਕਿਹੜਾ ਦੁਧ ਹੈ ? ਫਿਰ ਤੂੰ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਤੇ ਅਸੀਂ ਸ਼ੂਦਰ ਕਿਵੇਂ ਹੋਏ ? ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਸਲ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਉਹੀ ਹੈ, ਜੋ ਬ੍ਰਹਮ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਦਾ ਤੇ ਧਾਰਦਾ ਹੈ ‘‘ਗਰਭ ਵਾਸ ਮਹਿ; ਕੁਲੁ ਨਹੀ ਜਾਤੀ ॥ ਬ੍ਰਹਮ ਬਿੰਦੁ ਤੇ; ਸਭ ਉਤਪਾਤੀ ॥੧॥…. ਕਹੁ ਕਬੀਰ ! ਜੋ ਬ੍ਰਹਮੁ ਬੀਚਾਰੈ ॥ ਸੋ ਬ੍ਰਾਹਮਣੁ; ਕਹੀਅਤੁ ਹੈ ਹਮਾਰੈ ॥੪॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੨੪)
ਬਰਾਬਰਤਾ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ‘‘ਅਵਲਿ ਅਲਹ ਨੂਰੁ ਉਪਾਇਆ, ਕੁਦਰਤਿ ਕੇ ਸਭ ਬੰਦੇ ॥ ਏਕ ਨੂਰ ਤੇ ਸਭੁ ਜਗੁ ਉਪਜਿਆ, ਕਉਨ ਭਲੇ ਕੋ ਮੰਦੇ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੫੦) ਉੱਥੇ ਉਹ ਆਮ ਜੀਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਹੀ ਰੱਬ ਦੇਖਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਕਿ ਇੱਕ ਆਮ ਇਨਸਾਨ ਅੰਦਰ ‘‘ਬੇਦ ਕਤੇਬ ਕਹਹੁ ਮਤ ਝੂਠੇ, ਝੂਠਾ ਜੋ ਨ ਬਿਚਾਰੈ ॥ ਜਉ ਸਭ ਮਹਿ ਏਕੁ ਖੁਦਾਇ ਕਹਤ ਹਉ, ਤਉ ਕਿਉ ਮੁਰਗੀ ਮਾਰੈ ?॥੧॥ ਮੁਲਾਂ ! ਕਹਹੁ ਨਿਆਉ ਖੁਦਾਈ ॥ ਤੇਰੇ ਮਨ ਕਾ ਭਰਮੁ, ਨ ਜਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੫੦)
ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜੀਵਨ-ਮਰਨ ਦੇ ਚੱਕਰ ਦੀ ਚਿੰਤਾ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਲਈ ਸੱਚੀ ਸਿਧਾਂਤਕ ਭਗਤੀ ਵੱਲ ਪ੍ਰੇਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜੋ ਵਿਕਾਰ ਛੱਡਣ ਅਤੇ ਮੌਤ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਹਨ, ਨਾਮ ਜਪਣ ਕਰਕੇ ਉਹੀ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋ ਮੁਕਤ ਹੋ ਅਸਲ ਮੁਕਤੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ‘‘ਕਬੀਰ ! ਜਿਸੁ ਮਰਨੇ ਤੇ ਜਗੁ ਡਰੈ; ਮੇਰੇ ਮਨਿ ਆਨੰਦੁ ॥ ਮਰਨੇ ਹੀ ਤੇ ਪਾਈਐ; ਪੂਰਨੁ ਪਰਮਾਨੰਦੁ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੬੫)
ਆਪ ਜੀ ਦੇ ਬਚਨ ਹਨ ਕਿ ਅਗਰ ਪਾਣੀ ’ਚ ਚੁੱਭੀ ਲਾਇਆਂ ਮੁਕਤੀ ਮਿਲ ਸਕਦੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਡੱਡੂ ਸਦਾ ਹੀ ਨ੍ਹਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਨਾਮ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਜੋ ਕੇਵਲ ਤੀਰਥ ਇਸ਼ਨਾਨਾਂ ’ਚ ਸਮਾਂ ਬਰਬਾਦ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਸਦਾ ਜੂਨਾਂ ’ਚ ਪਏ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ‘‘ਜਲ ਕੈ ਮਜਨਿ, ਜੇ ਗਤਿ ਹੋਵੈ; ਨਿਤ ਨਿਤ ਮੇਂਡੁਕ ਨਾਵਹਿ ॥ ਜੈਸੇ ਮੇਂਡੁਕ, ਤੈਸੇ ਓਇ ਨਰ; ਫਿਰਿ ਫਿਰਿ ਜੋਨੀ ਆਵਹਿ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੪੮੪)
ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ਦੀ ਜਨਮ ਦਾਤੀ ਮਨੂੰ ਸਿੰਮ੍ਰਿਤੀ ਤੋਂ ਸੁਚੇਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਸਿੰਮ੍ਰਿਤੀ ਜੋ ਵੇਦਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਬਣੀ ਹੈ, ਆਪਣੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਵਾਸਤੇ ਵਰਣ ਆਸ਼ਰਮ ਦੇ ਸੰਗਲ ਤੇ ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ਦੀਆਂ ਰੱਸੀਆਂ ਲੈ ਕੇ ਆਈ ਹੈ ‘‘ਬੇਦ ਕੀ ਪੁਤ੍ਰੀ; ਸਿੰਮ੍ਰਿਤਿ ਭਾਈ ! ॥ ਸਾਂਕਲ ਜੇਵਰੀ; ਲੈ ਹੈ ਆਈ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੨੯) ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਵਿਕਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ ਸੁਚੇਤ ਕਰਦੇ ਹਨ ਹੇ ਜਗਤ ਦੇ ਲੋਕੋ ! ਸੁਚੇਤ ਰਹੋ, ਜਾਗਦੇ ਰਹੋ, ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਜਾਗਦਿਆਂ ਮਤਲਬ ਵੇਦ ਸ਼ਾਸਤ੍ਰ-ਰੂਪ ਸੁਚੇਤ ਪਹਿਰੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਲੁਟੇ ਜਾ ਰਹੇ, ਜਨਮ ਮਰਨ ਦੇ ਗੇੜ ਤੋਂ ਅਜ਼ਾਦ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ‘‘ਦੁਨੀਆ ! ਹੁਸੀਆਰ ਬੇਦਾਰ; ਜਾਗਤ ਮੁਸੀਅਤ ਹਉ ਰੇ ਭਾਈ ! ॥ ਨਿਗਮ ਹੁਸੀਆਰ ਪਹਰੂਆ; ਦੇਖਤ ਜਮੁ ਲੇ ਜਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੯੭੨)
ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜਦ ਸੁਰਗ ਨਰਕ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੈ ਆਪਣੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਸਦਕਾ ਸੁਰਗ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਅਤੇ ਨਰਕ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਬਚ ਗਿਆ ਹਾਂ ‘‘ਕਬੀਰ ! ਸੁਰਗ ਨਰਕ ਤੇ ਮੈ ਰਹਿਓ; ਸਤਿਗੁਰ ਕੇ ਪਰਸਾਦਿ ॥ ਚਰਨ ਕਮਲ ਕੀ ਮਉਜ ਮਹਿ; ਰਹਉ ਅੰਤਿ ਅਰੁ ਆਦਿ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੭੦) ਮਤਲਬ ਕਿ ਸਿੱਖ ਦੇ ਮਨ ਅੰਦਰ ਵੀ ਸਵਰਗ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਜਾਂ ਨਰਕ ਦਾ ਡਰ ਨਹੀਂ ਸਿਰਫ ਗੁਰੂ ਮਿਲਾਪ ਦੀ ਤਾਂਘ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਸਿਧਾਂਤਕ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਕੇਵਲ ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਪੁਜਾਰੀ, ਪੰਡਿਤਾਂ ਤੇ ਮੌਲਾਣਿਆਂ ਤੋਂ ਸੁਚੇਤ ਕਰਦੇ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੈਂ ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਗਿਆਂਨ ਰੂਪ ਨਾਮ ਸਿਮਰਨ ਦੀ ਤਾਣੀ ਬੁਣ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਪੰਡਿਤ ਅਤੇ ਮੁੱਲਾਂ ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ‘‘ਹਮਰਾ ਝਗਰਾ ਰਹਾ ਨ ਕੋਊ ॥ ਪੰਡਿਤ ਮੁਲਾਂ ਛਾਡੇ ਦੋਊ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੧੫੯) ਸੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾ ਭਗਤ ਜੀ ਨੇ ਵਿਚਲੇ ਪੁਜਾਰੀਵਾਦ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਦਿਆਂ ਸਿੱਧੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਨਾਲ ਜੋੜਨ ਦੀ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ।
ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਆਗਮਨ ਵੇਲੇ ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਕਰਮਕਾਂਡ, ਪਾਖੰਡ, ਅੰਧ-ਵਿਸ਼ਵਾਸ, ਊਚ-ਨੀਚ ਦੀ ਨਫ਼ਰਤ ਅਤੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਭੇਖਾਂ ਦੇ ਜਨਮਦਾਤਾ ਮਨੂਵਾਦ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਸੀ। ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਬੜੀ ਦਲੇਰੀ ਨਾਲ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਰਮਕਾਂਡਾ ਤੇ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੇ ਵਿਤਕਰਿਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ਤਮ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਦੇ ਸਹੀ ਮਾਰਗ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਵੀ ਕੀਤਾ। ਭਗਤੀ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬਾਣੀ ’ਚੋਂ ਥੋਥੇ ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ, ਭਰਮ ਭੁਲੇਖਿਆ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਵੰਨਗੀਆਂ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹਨ :
(ੳ) ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ਤੇ ਵਰਤ ਵਿਰੁੱਧ ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਖਿਆ ‘‘ਛੋਡਹਿ ਅੰਨੁ, ਕਰਹਿ ਪਾਖੰਡ ॥ ਨਾ ਸੋਹਾਗਨਿ, ਨਾ ਓਹਿ ਰੰਡ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੮੭੩) (ਅ) ਤੀਰਥ ਇਸ਼ਨਾਨਾਂ ਬਾਰੇ ‘‘ਅੰਤਰਿ ਮੈਲੁ ਜੇ ਤੀਰਥ ਨਾਵੈ; ਤਿਸੁ ਬੈਕੁੰਠ ਨ ਜਾਨਾਂ ॥ ਲੋਕ ਪਤੀਣੇ ਕਛੂ ਨ ਹੋਵੈ; ਨਾਹੀ ਰਾਮੁ ਅਯਾਨਾ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੪੮੪) (ੲ) ਮੂਰਤੀ-ਪੱਥਰ ਪੂਜਾ ਬਾਰੇ ‘‘ਕਬੀਰ ! ਠਾਕੁਰੁ ਪੂਜਹਿ ਮੋਲਿ ਲੇ; ਮਨਹਠਿ ਤੀਰਥ ਜਾਹਿ ॥ ਦੇਖਾ ਦੇਖੀ ਸ੍ਵਾਂਗੁ ਧਰਿ; ਭੂਲੇ ਭਟਕਾ ਖਾਹਿ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੭੧) (ਸ) ਧਾਰਮਿਕ ਭੇਖਾਂ ਬਾਰੇ ‘‘ਨਗਨ ਫਿਰਤ; ਜੌ ਪਾਈਐ ਜੋਗੁ ॥ ਬਨ ਕਾ ਮਿਰਗੁ; ਮੁਕਤਿ ਸਭੁ ਹੋਗੁ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੨੪) (ਹ) ਪਿਤਰਾਂ ਬਾਰੇ ‘‘ਜੀਵਤ ਪਿਤਰ ਨ ਮਾਨੈ ਕੋਊ; ਮੂਏਂ ਸਿਰਾਧ ਕਰਾਹੀ ॥ ਪਿਤਰ ਭੀ ਬਪੁਰੇ ਕਹੁ ਕਿਉ ਪਾਵਹਿ; ਕਊਆ ਕੂਕਰ ਖਾਹੀ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੩੨) (ਕ) ਸੁੰਨਤ ਸ਼ਰਾ ਬਾਰੇ ‘‘ਹਿੰਦੂ ਤੁਰਕ ਕਹਾ ਤੇ ਆਏ ? ਕਿਨਿ ਏਹ ਰਾਹ ਚਲਾਈ ॥ ਦਿਲ ਮਹਿ ਸੋਚਿ ਬਿਚਾਰਿ ਕਵਾਦੇ; ਭਿਸਤ ਦੋਜਕ ਕਿਨਿ ਪਾਈ ?॥੧॥ ਕਾਜੀ ! ਤੈ ਕਵਨ ਕਤੇਬ ਬਖਾਨੀ ॥ ਪੜ੍ਹਤ ਗੁਨਤ ਐਸੇ ਸਭ ਮਾਰੇ; ਕਿਨਹੂੰ ਖਬਰਿ ਨ ਜਾਨੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਸਕਤਿ ਸਨੇਹੁ ਕਰਿ ਸੁੰਨਤਿ ਕਰੀਐ; ਮੈ ਨ ਬਦਉਗਾ ਭਾਈ !॥ ਜਉ ਰੇ ਖੁਦਾਇ ਮੋਹਿ ਤੁਰਕੁ ਕਰੈਗਾ; ਆਪਨ ਹੀ ਕਟਿ ਜਾਈ ॥੨॥ ਸੁੰਨਤਿ ਕੀਏ ਤੁਰਕੁ ਜੇ ਹੋਇਗਾ; ਅਉਰਤ ਕਾ ਕਿਆ ਕਰੀਐ ?॥ ਅਰਧ ਸਰੀਰੀ ਨਾਰਿ ਨ ਛੋਡੈ; ਤਾ ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਹੀ ਰਹੀਐ ॥੩॥ ਛਾਡਿ ਕਤੇਬ, ਰਾਮੁ ਭਜੁ ਬਉਰੇ; ਜੁਲਮ ਕਰਤ ਹੈ ਭਾਰੀ ॥ ਕਬੀਰੈ (ਨੇ) ਪਕਰੀ ਟੇਕ ਰਾਮ ਕੀ; ਤੁਰਕ ਰਹੇ ਪਚਿਹਾਰੀ ॥੪॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੪੭੭)
ਆਪ ਜੀ ਨੇ ਜਾਤ ਪਾਤ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ ਲਈ ਕਰੜੇ ਸ਼ਬਦ ਵਰਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਵਜੋਂ ਉੱਚ ਕੋਟਿ ਦੀ ਦਲੇਰਆਨਾ ਤੇ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘‘ਜੌ ਤੂੰ ਬ੍ਰਾਹਮਣੁ ਬ੍ਰਹਮਣੀ ਜਾਇਆ ॥ ਤਉ ਆਨ ਬਾਟ ਕਾਹੇ ਨਹੀ ਆਇਆ ?॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੨੪) ਭਾਵ ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਉਤਪਤੀ ਪਿਤਾ ਦੇ ਵੀਰਜ ਤੇ ਮਾਤਾ ਦੇ ਪੇਟ ’ਚੋਂ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਤਦ ਕਿਸੇ ਦੀ ਕੋਈ ਜਾਤ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਜੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ਦੂਜੇ ਮਨੁੱਖਾਂ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਅਖਵਾਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਰਸਤੇ ਜਨਮ ਕਿਉਂ ਨਾ ਲਿਆ ?
ਸਾਡਾ ਸਮਾਜ ਹਾਲੇ ਵੀ ਜਾਤ-ਪਾਤ, ਊਚ-ਨੀਚ ਦਾ ਵਿਤਕਰਾ, ਸਵਰਗਾਂ-ਨਰਕਾਂ, ਥੋਥੇ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਕਰਮਕਾਂਡਾਂ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵਿਰੋਧੀ ਗਲਤ ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਬੁਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਲਝਿਆ ਪਿਐ। ਇਸ ਦੇ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਅੱਜ ਸਾਨੂੰ ਇਹ ਵਿਚਾਰਨ ਦੀ ਸਖ਼ਤ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਅਜਿਹੀਆਂ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਸਦੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬਾਣੀ ਰਾਹੀਂ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਅਸੀਂ ਸਿਰਫ ਮੱਥੇ ਟੇਕਣਾ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਸਮਝਿਆ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਅਮਲ ਕਰਨਾ ਵੀ ਸਾਡੇ ਲਈ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ।
ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਦਬਾਅ ਪਾਉ ਨੀਤੀ ਦੇਸ ਦੀ ਏਕਤਾ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ
ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਦਬਾਅ ਪਾਉ ਨੀਤੀ ਦੇਸ ਦੀ ਏਕਤਾ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ
ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਬਠਿੰਡਾ 88378-13661
ਜਿਸ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਦੇਸ਼ ’ਚ ਧਰਮ ਆਧਾਰਿਤ ਨਫ਼ਰਤੀ ਨੀਤੀ ਰਾਜ ਸੱਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦਾ ਸਾਧਨ ਬਣ ਜਾਵੇ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਕਦੀ ਵੀ ਤਰੱਕੀ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਬਦਕਿਸਮਤੀ ਹੈ ਕਿ ਇੱਥੇ ਰਾਜ ਸੱਤਾ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਧਰਮ ਆਧਾਰਿਤ ਨਫ਼ਰਤੀ ਨੀਤੀ ਨੂੰ ਪੌੜੀ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵਰਤਣਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਰਾਸ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਦਾ ਕਾਰਨ ਹੀ ਨਫ਼ਰਤੀ ਨੀਤੀ ਸੀ। ਇਸ ਵੰਡ ਦਾ ਸੇਕ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡੇ ’ਤੇ ਹੰਡਾਇਆ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕਈ ਪੀੜ੍ਹੀਆਂ ਤੱਕ ਉਹ ਸੰਤਾਪ ਭੁੱਲ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਵੰਡ ਨੇ ਰਾਜ ਗੱਦੀਆਂ ਬਖ਼ਸ਼ੀਆਂ ਉਹ ਉਸ ਦਿਨ ਦੀ ਯਾਦ ’ਚ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਜਸ਼ਨ ਵਜੋਂ ਮਨਾ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਦੀ ਵੰਡ ਉਪਰੰਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦਾ ਤਾਂ ਸੰਵਿਧਾਨ ਹੀ ਧਰਮ ਆਧਾਰਿਤ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਪਰ ਭਾਰਤ ਦਾ ਸੰਵਿਧਾਨ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ’ਚ ਹਰ ਸ਼ਹਿਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਦਾ ਧਰਮ ਅਪਣਾਉਣ, ਆਪਣੀ ਮਰਜ਼ੀ ਦਾ ਜੀਵਨ ਜਿਊਣ, ਬੋਲਣ, ਲਿਖਣ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਜਿਊਣ ਦਾ ਹੱਕ ਹਾਸਲ ਹੈ। ਦੋਵਾਂ ਦੇਸ਼ਾਂ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਦਾ ਅਸਰ ਪ੍ਰਤੱਖ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ’ਚ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟੜਤਾ ਕਾਰਨ ਤਰੱਕੀ ਦੀ ਰਫ਼ਤਾਰ ਘਟੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਭਾਰਤ ਨੇ ਵੱਧ ਤਰੱਕੀ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਭਾਵੇਂ ਭਾਰਤ ’ਚ ਰਾਜਨੀਤਕ ਚੋਣਾਂ ਸਮੇਂ ਧਰਮ ਦਾ ਸਹਾਰਾ ਲੈਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਅੱਜ ਵਾਙ ਖੁਲ੍ਹੇਆਮ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੁੰਦਾ।
ਸੱਚ ਲਿਖਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸੱਚ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਦਾ ਬੀਜ ਹਿੰਦੂ ਕੱਟੜਵਾਦੀ ਜਮਾਤ ਆਰ. ਐੱਸ. ਐੱਸ ਨੇ ਬੀਜਿਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ਵਧਣ ਫੁੱਲਣ ਲਈ ਵਾਤਾਵਰਣ ਇਸਲਾਮਿਕ ਕੱਟੜਵਾਦ ਨੇ ਮੁਹਈਆ ਕਰਵਾਇਆ। ਭਾਰਤ ’ਚ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਫਿਰਕੇ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰੇ ਧਾਰਮਿਕ ਕੱਟਪੰਥੀਆਂ ਨੂੰ 1980ਵਿਆਂ ਤੱਕ ਇਹ ਗਿਆਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਇਸ ਰਾਹ ’ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਜਲਦੀ ਸੱਤਾ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਸਰਕਾਰੀ ਅਤੇ ਗੈਰਸਰਕਾਰੀ ਮੀਡੀਆ ਰਾਹੀਂ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਲਈ ਖ਼ਤਰਾ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ ਗਿਆ ਅਤੇ ਅੰਤ ਜੂਨ 1984 ’ਚ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕੰਪਲੈਕਸ ਸ੍ਰੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ’ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਹਮਲਾ ਕਰਕੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਢਹਿ ਢੇਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਫ਼ੌਜਾਂ ਨੇ ਅੱਤਵਾਦੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ’ਤੇ ਜੋ ਜੁਲਮ ਢਾਹੇ ਇਸ ਨੇ ਦੁਸ਼ਮਣ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਫ਼ੌਜਾਂ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਜੁਲਮਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਤ ਪਾ ਦਿੱਤੀ। ਹਿੰਦੂ ਕੱਟੜਵਾਦੀਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਮੀਡੀਆ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਹਿਖਾਸੁਰ ਅਤੇ ਮੌਕੇ ਦੀ ਸਾਸ਼ਕ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਨੂੰ ਦੁਰਗਾ ਦੇਵੀ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਚਾਰਿਆ। ਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਜਖ਼ਮ ਇਸ ਕਦਰ ਖੁਰੇਦੇ ਗਏ ਕਿ ਦੋ ਸਿੱਖ ਅੰਗ ਰੱਖਿਅਕਾਂ ਨੇ ਹੀ ਨਵੰਬਰ 1984 ’ਚ ਉਸ ਰਿਹਾਇਸ਼ਗਾਹ ’ਤੇ ਹੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦਾ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਸਿੱਖਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਹਿੰਦੂਤਵੀ ਤੱਤਾਂ ’ਚ ਭਰੀ ਨਫ਼ਰਤੀ ਸੋਚ ਨਾਲ ਸਿੱਧੀ ਸਰਕਾਰੀ ਸ਼ਹਿ ਨਾਲ ਇਸ ਕਤਲ ਦਾ ਬਦਲਾ ਸਮੁੱਚੀ ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਤੋਂ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰਲੇ ਸੂਬਿਆਂ ’ਚ ਬੇਕਸੂਰ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਜੋ ਜਾਨੀ ਤੇ ਮਾਲੀ ਨੁਕਸਾਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਬੀਬੀਆਂ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਲੁੱਟ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦਾ ਮਾਨ ਸਨਮਾਨ ਮਿੱਟੀ ’ਚ ਰੋਲ਼ਿਆ ਇਸ ਨਾਲ ਸਿੱਖ ਮਨਾ ’ਚ ਬਿਗਾਨਗੀ ਅਤੇ ਦੂਸਰੇ ਦਰਜੇ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰੀ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਭਰ ਦਿੱਤਾ। ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ ਹਿੰਦੂ ਮਨਾਸਿਕਤਾ ’ਚ ਇੰਦਰਾ ਗਾਂਧੀ ਦੁਰਗਾ ਦੇਵੀ ਵਜੋਂ ਉੱਭਰੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਬੂਤ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਕਤਲ ਤੋਂ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਹੋਈ ਚੋਣ ’ਚ ਉਸ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਜੀਵ ਗਾਂਧੀ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ’ਚ ਸੱਤਾ ਵਿਰੋਧੀ ਲਹਿਰ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਬਹੁ ਗਿਣਤੀ ਹਿੰਦੂ ਵੋਟਰ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਹੱਕ ’ਚ ਭੁਗਤੇ। ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਕੁੱਲ 543 ਸੀਟਾਂ ’ਚੋਂ 404 ਸੀਟਾਂ ਹਾਸਲ ਕਰਕੇ ਰਿਕਾਰਡ ਤੋੜ ਜਿੱਤ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਕਿ ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਵਾਹਰ ਲਾਲ ਨਹਿਰੂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ’ਚ 498 ’ਚੋਂ 364 ਸੀਟਾਂ ’ਤੇ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ ਜਿੱਤ ਨੂੰ ਵੀ ਮਾਤ ਪਾ ਦਿੱਤੀ। ਦੂਸਰੇ ਪਾਸੇ 38 ਸਾਲ ਬੀਤ ਜਾਣ ’ਤੇ ਵੀ 1984 ਦੇ ਕਤਲੇਆਮ ਦੇ ਸਿੱਖ ਪੀੜਤਾਂ ਨੂੰ ਇਨਸਾਫ਼ ਨਾ ਮਿਲਣਾ ਅਖੌਤੀ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਭਾਰਤੀ ਸਿਸਟਮ ਦੇ ਮੱਥੇ ’ਤੇ ਕਲੰਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਜਮਾਤ ਨੇ ਕਦੀ ਵੀ ਧੋਣ ਦਾ ਯਤਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ।
ਕਾਂਗਰਸ ਦੀ ਇਸ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਜਿੱਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਭਲਾਂ ਭਾਜਪਾ ਐਸੀ ਨੀਤੀ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਸਕਦੀ ਸੀ। 6 ਦਸੰਬਰ 1992 ਨੂੰ ਲਾਲ ਕ੍ਰਿਸ਼ਨ ਅਡਵਾਨੀ ਤੇ ਹੋਰਨਾਂ ਸੀਨੀਅਰ ਭਾਜਪਾ ਆਗੂਆਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ’ਚ ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਢਾਹ ਢੇਰੀ ਕੀਤ ਗਈ ਅਤੇ ਇਸ ਗ਼ੈਰ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਕਾਰਵਾਈ ਅਤੇ ਇਸੇ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਰਾਮ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਲਾਰੇ ਨਾਲ ਭਾਜਪਾ ਹਿੰਦੂ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਦੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਵਟੋਰਨ ’ਚ ਲੱਗ ਗਈ। 27 ਫ਼ਰਵਰੀ 2002 ਨੂੰ ਗੋਧਰਾ ਕਾਂਡ ਪਿੱਛੋਂ ਮੁਸਲਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ’ਤੇ ਜੋ ਅਤਿਆਚਾਰ ਹੋਏ ਇਸ ਨੇ 1984 ’ਚ ਸਿੱਖਾਂ ਨਾਲ ਵਾਪਰੀ ਘਟਨਾ ਤਾਜ਼ੀ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਭਾਰਤ ’ਚ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਕੌਮਾਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਗੋਧਰਾ ਕਾਂਡ ਉਪਰੰਤ ਗੁਜਰਾਤ ’ਚ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਪੈਰ ਇਸ ਕਦਰ ਜੰਮ ਗਏ, ਜੋ 20 ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਅੱਜ ਤੱਕ ਵੀ ਉਖੜ ਨਾ ਸਕੇ। ਦੋ ਕੌਮਾਂ ਵਿੱਚ ਨਫ਼ਰਤ ਫੈਲਾਅ ਕੇ ਬਹੁ ਗਿਣਤੀ ਦੇ ਵੋਟ ਹਾਸਲ ਕਰਨੇ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੇ ਤਾਣੇ ਬਾਣੇ ਨੂੰ ਤਹਿਸ਼ ਨਹਿਸ਼ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਪਰ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਟੀਚਾ ਹੀ ਸੱਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੋਵੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਕੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ ?
ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਨਾਹਰੇ ਨਾਲ ਭਾਜਪਾ, ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਸੰਵਿਧਾਨ ਅਤੇ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਿਟਾ ਰਹੀ ਹੈ ਇਸ ਦੀ ਵੀ ਹੋਰ ਕਿਧਰੇ ਮਿਸਾਲ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦੀ। ਲੋਕਤੰਤਰ ਦੇ ਚੌਥੇ ਥੰਮ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਮੀਡੀਏ, ਖ਼ਾਸਕਰ ਇਲੈਕਟਰੋਨਿਕ ਮੀਡੀਏ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵਿਰਲਿਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਬਾਕੀਆਂ ਦੀ ਭਾਜਪਾ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਮਾੜੀ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੀ ਵੀ ਦੇਸ਼ ’ਚ ਵਧ ਰਹੀ ਬੇਰੁਜਗਾਰੀ, ਡਾਲਰ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਭਾਰਤੀ ਰੁਪਏ ਦੀ ਗਿਰਾਵਟ, ਮਹਿੰਗਾਈ, ਸਿੱਖਿਆ ਅਤੇ ਸਿਹਤ ਆਦਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ’ਤੇ ਉਸਾਰੂ ਵੀਚਾਰ ਚਰਚਾ ਕਰ ਆਪਣਾ ਫਰਜ ਨਹੀਂ ਨਿਭਾਇਆ। ਕਦੀ ਵੀ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਚੋਣ ਵਾਅਦੇ ਪੂਰੇ ਨਾ ਕਰਨ ਦਾ ਚੇਤਾ ਕਰਵਾ ਕੇ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦਾ ਚੌਥਾ ਥੰਮ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਾਇਆ। ਹਰ ਰੋਜ਼ ਹਿੰਦੂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ’ਚ ਤ੍ਰੇੜਾਂ ਵਧਾਉਣ ਲਈ ਹੁਣ ਤੱਕ ਰਾਮ ਮੰਦਿਰ ਦੀ ਉਸਾਰੀ, ਤੀਨ ਤਲਾਕ, ਲਵ ਜ਼ਹਾਦ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਅਤੇ ਹੁਣ ਗਿਆਨਵਿਆਪੀ ਮੰਦਿਰ, ਕਾਂਸ਼ੀ, ਮਥੁਰਾ ਆਦਿਕ ਮੁੱਦਿਆਂ ’ਤੇ ਹਿੰਦੂ ਕੱਟੜਵਾਦੀ ਨੁੰਮਾਇੰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਮੌਲਾਣਿਆਂ ’ਚ ਬਹਿਸ ਕਰਵਾ ਕੇ ਨਫ਼ਰਤ ਫੈਲਾਉਣ ’ਚ ਕੋਈ ਕਸਰ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ ਜਾਂਦੀ। ਅਜਿਹੀ ਹੀ ਬਹਿਸ ’ਚ 29 ਮਈ ਨੂੰ ਇੱਕ ਟੀਵੀ ਚੈੱਨਲ ’ਤੇ ਚੱਲ ਰਹੀ ਵੀਚਾਰ ਚਰਚਾ ਦੌਰਾਨ ਭਾਜਪਾ ਸਪੋਕਸਪਰਸਨ ਨੂਪੁਰ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਇਸਲਾਮਕ ਪੈਗ਼ੰਬਰ ਮੁਹੰਮਦ ਵਿਰੁਧ ਨਫ਼ਰਤੀ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਭਾਜਪਾ ਦਿੱਲੀ ਇਕਾਈ ਦੇ ਮੀਡੀਆ ਸੈੱਲ ਦੇ ਮੁਖੀ ਨਵੀਨ ਕੁਮਾਰ ਜਿੰਦਲ ਨੇ ਹੋਰ ਵੀ ਸਖ਼ਤ ਭਾਸ਼ਾ ’ਚ ਟਵੀਟ ਕਰ ਨੂਪੁਰ ਸ਼ਰਮਾ ਦਾ ਪੱਖ ਪੂਰਿਆ। ਇਸਲਾਮ ਭਾਈਚਾਰੇ ’ਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੁਰੱਧ ਰੋਸ ਵਧਣਾ ਕੁਦਰਤੀ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਦੇਸ਼ ਵਿਦੇਸ਼ ’ਚ ਰੋਸ ਮੁਜਾਹਰੇ ਹੋਏ।
ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਤਾਂ ਭਾਜਪਾ ਦੇ ਕੰਨ ’ਤੇ ਜੂੰ ਨਹੀਂ ਸਰਕੀ ਪਰ ਜਦੋਂ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਦਬਾਅ ਨਾਲ਼ ਪਾਣੀ ਸਿਰ ਤੋਂ ਲੰਘਦਾ ਵੇਖਿਆ ਤਾਂ ਆਖ਼ਰ 10 ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ 5 ਜੂਨ ਨੂੰ ਭਾਜਪਾ ਨੇ ਨੂਪੁਰ ਸ਼ਰਮਾਂ ਨੂੰ ਪਾਰਟੀ ’ਚੋਂ ਮੁਅਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਨਵੀਨ ਜਿੰਦਲ ਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਪਾਰਟੀ ’ਚੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਪਾਰਟੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵੀਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ। ਜਿਸ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਨਰਿੰਦਰ ਮੋਦੀ ਚੋਣਾਂ ਦੌਰਾਨ ਇਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੋਵੇ ਕਿ ਮੈਂ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ/ਗਦਾਰਾਂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਤੋਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਧਰਮ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਬਣੇ ਨਾਗਰਿਕਤਾ ਸੋਧ ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੇ ਮੁਸਲਿਮ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਿਆਂ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਅਮਿਤ ਸ਼ਾਹ ਕਹੇ ਕਿ ਚੋਣ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਅਤੇ ਹਿੰਦੁਸਤਾਨ ਵਿਚਕਾਰ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਕਹੇ ਕਿ ਚੋਣਾਂ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਈਵੀਐੱਮ ਦਾ ਬਟਨ ਇੰਨੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਦਬਾਉਣਾ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਕਰੰਟ ਸ਼ਹੀਨ ਬਾਗ ਲੱਗੇ। ਇੱਕ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਚੋਣ ਜਲਸੇ ਦੌਰਾਨ ਨਾਹਰੇ ਲਗਵਾਏ ‘ਦੇਸ਼ ਕੇ ਗਦਾਰੋਂ ਕੋ, ਗੋਲ਼ੀ ਮਾਰੋ ਸਾਲੋਂ ਕੋ’। ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਉੱਚ ਅਹੁਦਿਆਂ ’ਤੇ ਬੈਠੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਬਿਆਨ ਨੂਪੁਰ ਸ਼ਰਮਾ ਨੂੰ ਇਸ ਮੁਕਾਮ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਨਹੀਂ ? ਜਿਸ ਨੂਪੁਰ ਸ਼ਰਮਾ ਦੇ ਬਿਆਨ ਸਦਕਾ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਸ਼ਾਖ਼ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਲੱਗਾ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹਿੰਸਾ ਹੋਈ; ਉਸ ਵਿਰੁਧ ਕਾਰਵਾਈ ਕਰਨ ਨੂੰ 10 ਦਿਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਕਿਉਂ ਲੱਗਾ ? ਕੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਦਬਾਅ ਨੇ ਹੀ ਭਾਜਪਾ ਨੂੰ ਚੇਤਾ ਕਰਵਾਇਆ ਕਿ ਉਹ ਨੂਪੁਰ ਸ਼ਰਮਾ ਦੇ ਬਿਆਨ ਨਾਲ ਸਹਿਮਤ ਨਹੀਂ ? ਭਾਜਪਾ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਕਿ ਕੀ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਕੇਂਦਰੀ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਉਪਰੋਕਤ ਬਿਆਨ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹਨ ਜਾਂ ਨਹੀਂ ?
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ 10 ਜੂਨ ਨੂੰ ਨੂਪੁਰ ਸ਼ਰਮਾ ਦੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਮੁਸਲਮਾਨ ਭਾਈਚਾਰੇ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਰੋਸ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰਾਯਗਰਾਜ ’ਚ ਹੋਈ ਹਿੰਸਾ ਲਈ ਮੁਹੰਮਦ ਜਾਵੇਦ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਦੋਸ਼ੀ ਐਲਾਨ ਕੇ ਉਸ ਵਿਰੁਧ ਕੇਸ ਦਰਜ ਕਰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ 12 ਜੂਨ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਪਾਇਆ ਦੱਸ ਕੇ ਬੁਲਡੋਜ਼ਰ ਨਾਲ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਗ਼ੈਰ ਹਿੰਦੂ ਕੱਟੜਵਾਦੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਬਿਆਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਹੀ; 14 ਜੂਨ ਨੂੰ ਸਾਬਕਾ ਜੱਜਾਂ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਵਕੀਲਾਂ ਨੇ ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸ ਨੂੰ ਪੱਤਰ ਲਿਖ ਕੇ ਕਿ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਘਰਾਂ ’ਤੇ ਬੁਲਡੋਜ਼ਰ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਦਾ ਆਪਣੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਨੋਟਿਸ ਲੈਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਪੱਤਰ ’ਤੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ’ਚ ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਜੱਜ ਜਸਟਿਸ ਬੀ ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਰੈੱਡੀ, ਜਸਟਿਸ ਵੀ ਗੋਪਾਲਾ ਗੌੜਾ ਤੇ ਜਸਟਿਸ ਏ.ਕੇ. ਗਾਂਗੁਲੀ; ਦਿੱਲੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸ ਏ. ਪੀ. ਸ਼ਾਹ, ਮਦਰਾਸ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਜੱਜ ਜਸਟਿਸ ਕੇ ਚੰਦਰੂ ਅਤੇ ਕਰਨਾਟਕਾ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਜੱਜ ਜਸਟਿਸ ਮੁਹੰਮਦ ਅਨਵਰ ਨੇ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਸੀਨੀਅਰ ਵਕੀਲਾਂ ’ਚੋਂ ਦਸਤਖ਼ਤ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ’ਚ ਸੀਨੀਅਰ ਵਕੀਲ ਸ਼ਾਂਤੀ ਭੂਸ਼ਨ, ਇੰਦਰਾ ਜੈ ਸਿੰਘ, ਸੀ. ਯੂ. ਸਿੰਘ, ਸ੍ਰੀਰਾਮ ਪੰਚੂ, ਪ੍ਰਸ਼ਾਂਤ ਭੂਸ਼ਨ ਅਤੇ ਅਨੰਦ ਗਰੋਵਰ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ। ਇਸ ਪੱਤਰ ’ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਦੇਰ ਨਾਲ ਹੀ ਸਹੀ ਪਰ ਦਰੁਸਤ ਫ਼ੈਸਲਾ ਲੈਂਦਿਆਂ ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸ ਨੇ ਨੋਟਿਸ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣਾ ਸੰਵਿਧਾਨਕ ਫਰਜ਼ ਨਿਭਾਇਆ। ਦਿੱਲੀ ਹਾਈ ਕੋਰਟ ਦੀ ਸਾਬਕਾ ਜੱਜ ਜਸਟਿਸ ਰੇਖਾ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ 18 ਜੂਨ ਨੂੰ ਇੰਡੀਅਨ ਐਕਸਪ੍ਰੈੱਸ ’ਚ ਛਪੇ ਆਪਣੇ ਲੇਖ, ਜਿਸ ਦਾ ਪੰਜਾਬੀ ਅਨੁਵਾਦ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਦੇ 23 ਜੂਨ 2022 ਦੇ ਅੰਕ ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ ਹੈ; ਵਿੱਚ ਵਿਸਥਾਰ ਸਹਿਤ ਚਾਨਣਾ ਪਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਬੁਲਡੋਜ਼ਰ ਰਾਜ, ਸੰਵਿਧਾਨ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇ ਰਾਜ ਲਈ ਵੰਗਾਰ ਹੈ। ਲੇਖ ’ਚ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਨਾ ਕੇਵਲ ਮੁਹੰਮਦ ਜਾਵੇਦ ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੇ ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਈਚਾਰੇ ਨੂੰ ਯੂ. ਪੀ. ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਕਰੜਾ ਤੇ ਸਾਫ਼ ਸੰਦੇਸ਼ ਹੈ ਕਿ ਉੱਤਰ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਪ੍ਰਸਾਸ਼ਨ ਦੀ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਕਿੰਨੀ ਵੀ ਗ਼ੈਰਵਾਜ਼ਬ ਹੋਵੇ; ਜੇ ਕੋਈ ਉਸ ਵਿਰੁੱਧ ਰੋਸ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਏਗਾ ਤਾਂ ਉਸ ਦਾ ਹਸ਼ਰ ਵੀ ਮੁਹੰਮਦ ਜਾਵੇਦ ਜਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਜਸਟਿਸ ਰੇਖਾ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਤੱਥਾਂ ਆਧਾਰਿਤ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ ਦੇ ਕਰਾਲਾ ਖੇਤਰ ਵਿਚਲੇ ਮਕਾਨ ਨੰਬਰ 39ਸੀ/2ਏ/1 ਜਿਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ ਮਿਉਂਸਪਲ ਅਥਾਰਟੀ ਨੇ ਗ਼ੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਦੱਸ ਕੇ ਢਾਹਿਆ ਹੈ, ਉਹ ਮੁਹੰਮਦ ਜਾਵੇਦ ਦਾ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਪਰਵੀਨ ਫ਼ਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਂ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਨੇ ਇਹ ਘਰ ਤੋਹਫ਼ੇ ’ਚ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਘਰ ਢਾਹੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਮੁਹੰਮਦ ਜਾਵੇਦ ਨੂੰ 10 ਜੂਨ ਦੀ ਹਿੰਸਾ ’ਚ ਕਥਿਤ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਹੇਠ 11 ਜੂਨ ਨੂੰ ਹਿਰਾਸਤ ’ਚ ਲੈ ਲਿਆ ਗਿਆ ਤੇ ਉਸੇ ਦਿਨ ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਅੱਗੇ ਪ੍ਰਯਾਗਰਾਜ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਅਥਾਰਟੀ ਨੇ, ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਨੋਟਿਸ ਚਿਪਕਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ 12 ਜੂਨ ਸਵੇਰੇ 11 ਵਜੇ ਤੱਕ ਇਹ ਸੰਪਤੀ ਖ਼ਾਲੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ਤੇ ਕੁਝ ਹੀ ਘੰਟਿਆਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਦਾ ਮਕਾਨ ਬੁਲਡੋਜ਼ਰ ਰਾਹੀਂ ਢਾਹ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਕੀ ਇਹ ਜੰਗਲ ਰਾਜ ਨਹੀਂ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁੰਡਾ ਰਾਜ ਕਹਿ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਅਤਿਕਥਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ) ਕਿ ਪਤੀ ਜਿਸ ਦਾ ਦੋਸ਼ ਅਦਾਲਤ ’ਚ ਸਿੱਧ ਵੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ; ਦੇ ਦੋਸ਼ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦਾ ਘਰ ਢਾਹ ਕੇ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ ? ਜਿਸ ਅਥਾਰਟੀ ਨੂੰ ਇਹ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਕਿ ਘਰ ਮੁਹੰਮਦ ਜਾਵੇਦ ਦੇ ਨਾਂ ਹੈ ਜਾਂ ਉਸ ਦੀ ਪਤਨੀ ਪ੍ਰਵੀਨ ਫ਼ਾਤਿਮਾ ਦੇ ਨਾਂ; ਉਸ ਦੇ ਇਸ ਦਾਅਵੇ ’ਤੇ ਵੀ ਕਿਵੇਂ ਯਕੀਨ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਉਸਾਰੀ ਗ਼ੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਸੀ ? ਮੰਨ ਲਓ ਯਕੀਨ ਕਰ ਵੀ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕੀ ਅਥਾਰਟੀ ਇਹ ਦੱਸ ਸਕਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਖੇਤਰ ’ਚ ਹੋਰ ਕਿੰਨੇ ਮਕਾਨਾਂ ਦੀ ਉਸਾਰੀ ਗ਼ੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਹੋਈ ਤੇ ਕਿਹੜੇ ਸਮੇਂ ਹੋਈ ਸੀ ? ਜੇ ਬਾਕੀ ਦੀਆਂ ਗ਼ੈਰ ਕਾਨੂੰਨੀ ਉਸਾਰੀਆਂ ’ਤੇ ਬੁਲਡੋਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਚੱਲਿਆ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਮੁਹੰਮਦ ਜਾਵੇਦ ਦੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਮਕਾਨ ’ਤੇ ਹੀ ਕਿਉਂ ? ਮਾਨਯੋਗ ਜਸਟਿਸ ਰੇਖਾ ਸ਼ਰਮਾ ਨੇ ਤਾਂ ਆਪਣੇ ਲੇਖ ’ਚ ਇਹ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਕੀਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮੁਹੰਮਦ ਜਾਵੇਦ ਨਾਲ ਜੋ ਕੁਝ ਵਾਪਰਿਆ ਹੈ ਉਹ ਕੋਈ ਇਕੱਲਾ ਇਕਹਿਰਾ ਕੇਸ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਪੁਲੀਸ ਨੇ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕਾਰਵਾਈ ਲਈ 10 ਜੂਨ ਦੀ ਘਟਨਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਪਾਏ ਗਏ 85 ਮੁੱਖ ਮੁਲਜਮਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਮਿਉਂਸਪਲ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਭੇਜੇ ਹਨ। ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਕਿ ਅਗਲੀ ਵਾਰ ਕਿਸ ਉੱਪਰ ਕੁਹਾੜੀ ਡਿੱਗੇਗੀ ?
ਇਹ ਵੀ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਨੂਪੁਰ ਸ਼ਰਮਾ ਦੇ ਬਿਆਨ ਸਦਕਾ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਇਹ ਮਾਹੌਲ ਬਣਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਭਾਰਤ ਦੀ ਬਦਨਾਮੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਹੰਮਦ ਜਾਵੇਦ ਵਰਗੀ ਸਜ਼ਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ? ਉਸ ਨੂੰ ਜੈੱਡ ਸੁਰੱਖਿਆ ਕਿਉਂ ? ਭਾਜਪਾ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਇਹ ਦੂਹਰਾ ਮਿਆਰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਭਾਜਪਾ ਨੂਪੁਰ ਸ਼ਰਮਾ ਦੇ ਬਿਆਨ ਨਾਲੋਂ ਕੋਈ ਵੱਖਰੀ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸ ਨਾਲੋਂ ਆਪਣੇ ਸੰਬੰਧ ਤੋੜੇ ਹਨ। ਦੇਸ਼ ਦੇ ਵੱਖ ਵੱਖ ਥਾਂਵਾਂ ’ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਹੱਕ ’ਚ ਹੋ ਰਹੇ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਜਪਾ ਹਾਲੀ ਵੀ ਉਸ ਨਾਲ ਪੂਰੀ ਹਮਦਰਦੀ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਪਾਰਟੀ ’ਚੋਂ ਮੁਅਤਲੀ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਵਧ ਰਹੇ ਦਬਾਅ ਨੂੰ ਕੁਝ ਮੱਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਪੈਂਤੜਾ ਹੈ।
ਮਾਨਯੋਗ ਸਾਬਕਾ ਜੱਜ ਸਾਹਿਬਾਨ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਵਕੀਲਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਚੀਫ਼ ਜਸਟਿਸ ਆਫ਼ ਇੰਡਿਆ ਨੂੰ ਪੱਤਰ ਲਿਖ ਕੇ ਇਸ ਰਾਜ ਗੁੰਡਾਗਰਦੀ ਦਾ ਨੋਟਿਸ ਲੈਣ ਦੀ ਅਪੀਲ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਮਾਨਯੋਗ ਸਾਬਕਾ ਜੱਜ ਜਸਟਿਸ ਰੇਖਾ ਸ਼ਰਮਾ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਲੇਖ ’ਚ ਤੱਥਾਂ ਆਧਾਰਿਤ ਸੱਚ ਲੋਕ ਕਚਹਿਰੀ ’ਚ ਰੱਖਿਆ ਹੈ ਉਹ ਪ੍ਰਸੰਸਾ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਨੇ ਸਾਬਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਾਰੇ ਹਿੰਦੂ ਆਰਐੱਸਐੱਸ ਦੀ ਕੱਟੜ ਸੋਚ ਦੀ ਰੰਗਤ ਵਿੱਚ ਰੰਗੇ ਹੋਏ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਹਾਲੀ ਵੀ ਧਰਮ ਨਿਰਪੱਖ ਸੋਚ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਇਨਸਾਨ ਭਾਰਤ ’ਚ ਬਾਕੀ ਹਨ। ਇਹ ਸਨਮਾਨਯੋਗ ਹਸਤੀਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿੱਚ ਇੰਝ ਹੈ (ਇਸ ਜੰਗਲ ਰੂਪੀ ਜਗਤ ਨੂੰ ਕਾਮ, ਕ੍ਰੋਧ, ਲੋਭ, ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ ਤੇ ਨਫ਼ਰਤ ਦੀ ਅੱਗ ਸਾੜ ਰਹੀ ਹੈ, ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਆਤਮਕ ਬਲੀ ਮਨੁੱਖ ਇਸ ਅੱਗ ਦੀ ਸੜਨ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਹੈ।) ਜਿਹੜਾ ਬਚਿਆ ਹੈ ਐਸੇ ਬਲੀ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਆਤਮਕ ਅਵਸਥਾ ਮੈਂ ਦੱਸ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਕਿ ਉਸ ਵਰਗਾ ਹੋਰ ਕੌਣ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ‘‘ਦਾਵਾ ਅਗਨਿ ਬਹੁਤੁ ਤ੍ਰਿਣ ਜਾਲੇ; ਕੋਈ ਹਰਿਆ ਬੂਟੁ ਰਹਿਓ ਰੀ ॥ ਐਸੋ ਸਮਰਥੁ ਵਰਨਿ ਨ ਸਾਕਉ; ਤਾ ਕੀ ਉਪਮਾ ਜਾਤ ਨ ਕਹਿਓ ਰੀ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੩੮੪)
ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੇ ਅੰਧ ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਤੋਂ ਸੇਧ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਾਰੇ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਲਿਆਉਣ ਦੇ ਚਾਹਵਾਨ ਔਰੰਗਜ਼ੇਬ ਦੇ ਜੁਲਮਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਸੀਸ ਦੇ ਕੇ ਠੱਲ੍ਹ ਪਾਈ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਨਸੂਬੇ ਪੂਰੇ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੱਤੇ। ਇਸ ਲੇਖ ’ਚ ਵਰਣਿਤ ਉਪਰੋਕਤ ਮਾਨਯੋਗ ਜੱਜ ਸਾਹਿਬਾਨ ਤੋਂ ਜ਼ਰੂਰ ਆਸ ਬੱਝੀ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਤੋਂ ਸੇਧ ਲੈ ਕੇ ਉਹ ਨਿਸ਼ਟਾਵਾਨ ਤੇ ਕਾਬਲ ਵਕੀਲਾਂ ਦਾ ਪੈੱਨਲ ਬਣਾ ਕੇ ਮੁਹੰਮਦ ਜਾਵੇਦ ਦਾ ਕੇਸ ਲੜਨ। ਉਸ ਨੂੰ ਇਨਸਾਫ਼ ਦਿਵਾਉਣਗੇ ਤੇ ਫਿਰਕਾਪ੍ਰਸਤੀ ਅਤੇ ਨਫ਼ਰਤੀ ਅੱਗ ’ਚ ਸੜ ਰਹੇ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਸਾੜਨ ਦੇ ਰਾਹ ਪਏ ਹੋਏ ਰਾਜਨੇਤਾਵਾਂ ਦੇ ਜੁਲਮਾਂ ਨੂੰ ਠੱਲ੍ਹ ਪਾਉਣ ਲਈ ਅੱਗੇ ਆਉਣਗੇ। ਹਿੰਦੂ ਕੱਟੜਵਾਦੀਆਂ ਨੂੰ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰ ਸੋਚਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਕਿ ਬੇਸ਼ੱਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਉਣ ਤੋਂ ਕੋਈ ਰੋਕ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਪਰ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਇਸ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਕੀਮਤ ਉਠਾਉਣੀ ਪਏਗੀ ਕਿਉਂਕਿ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ ਭਾਰਤ ਮੁੜ ਕਿੰਨੇ ਟੋਟਿਆਂ ’ਚ ਵੰਡਿਆ ਜਾਣਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਿੱਖ ਖਾਲਿਸਤਾਨ, ਨਾਗੇ ਨਾਗਾਲੈਂਡ, ਤਾਮਿਲ ਤਾਮਿਲ ਦੇਸ਼ ਅਤੇ ਹੋਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੌਣ ਕੌਣ ਕਿਹੜੇ ਕਿਹੜੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਮੰਗ ਕਰਨਗੇ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਦਰਕਿਨਾਰ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇਗਾ ?
ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਨੀਤੀ ਹੈ ਕਿ ਲੋਕਤੰਤਰੀ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਸਾਰੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਘੈਰਲੋਕਤੰਤਰਿਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਅਚਾਨਕ ਥੋਪ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਲਾਭ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਬਲਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਫ਼ੈਸਲਿਆਂ ਕਾਰਨ ਨੁਕਸਾਨ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਪੂਰਾ ਪੂਰਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲਗ ਸਕਦਾ। ਲੋਕਤੰਤਰਿਕ ਭਾਵਨਾਂ ਦੇ ਉਲਟ ਕੀਤੇ ਫ਼ੈਸਲਿਆਂ ’ਚ ਅਚਾਨਕ ਕੀਤਾ ਨੋਟਬੰਦੀ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਰਾਤ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਕਰ ਰਹੇ ਅਨੇਕਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਭਾਰੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ’ਚ ਫਸ ਗਏ। ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਲੋਕ ਨੋਟ ਬਦਲਾਉਣ ਲਈ ਬੈਂਕਾਂ ਅੱਗੇ ਲਾਈਨਾਂ ’ਚ ਖੜ੍ਹੇ ਆਪਣੀ ਕੀਮਤੀ ਜਾਨ ਗੁਆ ਬੈਠੇ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਰਥਿਕਤ ਨੂੰ ਵੱਡੀ ਸੱਟ ਲੱਗੀ ਜਦੋਂ ਕਿ ਇਸ ਦਾ ਲਾਭ ਇੱਕ ਪੈਸੇ ਦਾ ਵੀ ਸਰਕਾਰ ਨਹੀਂ ਗਿਣਾ ਸਕੀ। ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਦੇ ਤਿੰਨ ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨ ਦੇਸ਼ ’ਤੇ ਥੋਪ ਦਿੱਤੇ, ਜਿਸ ਵਿਰੁਧ ਕਿਸਾਨਾਂ ਵੱਲੋਂ ਇੱਕ ਸਾਲ ਦੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਦਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਬਰੂਹਾਂ ’ਤੇ ਧਰਨਾ ਲਾਈ ਰੱਖਿਆ। ਇੱਕ ਸਾਲ ਤੱਕ ਭਾਜਪਾ ਆਗੂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦੇ ਲਾਭ ਗਿਣਾਉਂਦੇ ਰਹੇ ਪਰ ਅਖੀਰ ਉਹੀ ਕਾਨੂੰਨ ਰੱਦ ਕਰਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ ਦੀ ਕਿਸਾਨਾਂ ’ਤੇ ਕੀਤੀ ਉਦਾਰਤਾ/ਦਿਆਲਤਾ ਦਰਸਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਫ਼ੌਜ ’ਚ ਭਰਤੀ ਲਈ ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ’ਤੇ ਠੇਕੇ ’ਤੇ ਭਰਤੀ ਕਰਨ ਲਈ ਅਗਨੀਪਥ ਸਕੀਮ ਦਾ ਐਲਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਦਾ ਫ਼ੌਜ ’ਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਸੇਵਾ ਕਰਨ ਦੇ ਚਾਹਵਾਨ ਨੌਜਵਾਨ ਭਾਰੀ ਵਿਰੋਧ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਚਾਰ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਗਨੀਵੀਰਾਂ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਕੀ ਹੋਵੇਗਾ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਦੱਸਦਾ। ਸਿਰਫ ਦੇਸ਼ ਹਿੱਤ ’ਚ ਲਿਆ ਵਧੀਆ ਫ਼ੈਸਲਾ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਜਾ ਹੈ, ਪਰ ਮਾਹਿਰਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਗਨੀਵੀਰਾਂ ਲਈ ਕੇਵਲ ਤਿੰਨ ਹੀ ਰਾਹ ਹੋਣਗੇ- (1). ਮੋਦੀ ਸਰਕਾਰ ਵੱਲੋਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਘਰਾਣਿਆਂ ਦੇ ਗੋਦਾਮਾਂ ਦੇ ਸਕਿਉਰਟੀ ਗਾਰਡ ਬਣ ਜਾਣਾ। (2). ਹਿੰਦੂ ਰਾਸ਼ਟਰ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੀ ਅੰਧ ਭਗਤ ਫ਼ੌਜ ’ਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਜਾਣਾ। (3). ਗੈਂਗਸਟਰ ਬਣ ਜਾਣਾ। ਕੀ ਕਾਹਲੀ ’ਚ ਐਲਾਨੀ ਗਈ ਇਸ ਨੀਤੀ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਸ਼ਰਤਾਂ ਬਾਰੇ ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਫ਼ੌਜ ਮੁਖੀ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਤੇ ਵਿਰੋਧ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਾਂ ਦੇ ਮੱਦੇਨਜ਼ਰ ਅਗਨੀਵੀਰਾਂ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਰਿਆਇਤਾਂ ਦੇ ਐਲਾਨ ਦੱਸੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹ ਫ਼ੈਸਲਾ ਵਿਰੋਧ ਅੱਗੇ ਝੁਕ ਕੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਬਲਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਫ਼ੈਸਲਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ। ਕੇਵਲ ਐਲਾਨ ਹੀ ਬਾਅਦ ’ਚ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਰੋਸ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਰਹੇ ਨੌਜਵਾਨ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਵੇਂ ਫ਼ੈਸਲਿਆਂ ਤੋਂ ਵੀ ਸਤੁੰਸ਼ਟ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੇ ਫ਼ੈਸਲਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਹੋ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਪਤ ਕਿਉਂ ਰੱਖਿਆ ਗਿਆ ? ਫ਼ੈਸਲਿਆਂ ਸੰਬੰਧੀ ਜਨਤਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਚਰਚਾ ਕਰ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੇ ਤੌਖਲੇ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਗਏ ? ਦੋ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਜਿਹੜੇ ਨੌਜਵਾਨ ਫ਼ੌਜ ’ਚ ਭਰਤੀ ਹੋਣ ਲਈ ਸਰੀਰਕ ਟੈਸਟ ਪਾਸ ਕਰ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਪਰ ਕੋਰੋਨੇ ਕਾਰਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਲਿਖਤੀ ਟੈਸਟ ਲੈ ਕੇ ਭਰਤੀ ਕਰਨ ਦੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਪੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ; ਨਵੀਂ ਨੀਤੀ ਐਲਾਨਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਭਰਤੀ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਪੂਰੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਕੀਤੀ ? ਕੀ ਸਰਕਾਰ ਦੇਸ਼ਵਾਸੀਆਂ ਨੂੰ ਖ਼ੁਦ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਦੇ ਰਾਹ ਨਹੀਂ ਪਾ ਰਹੀ ਤੇ ਫਿਰ ਫ਼ੌਜੀ ਮੁਖੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਅਜਿਹੇ ਬਿਆਨ ਦੇਣੇ ਕਿ ਭਰਤੀ ਹੋਣ ਸਮੇਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਸਰਟੀਫਿਕੇਟ ਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ, ਜਿਸ ਦੀ ਪੁਲਿਸ ਪੜਤਾਲ ਕਰਵਾਈ ਜਾਵੇਗੀ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹਿੰਸਾ ਤੇ ਅੱਗਜ਼ਨੀ ’ਚ ਕੋਈ ਭਾਗ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਲਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਫ਼ੌਜ ’ਚ ਅਨੁਸਾਸ਼ਨਹੀਣਤਾ ਨੂੰ ਕੋਈ ਥਾਂ ਨਹੀਂ। ਕੀ ਇਹ ਨਾਦਰਸ਼ਾਹੀ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਨਹੀਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਹਰ ਜਾਇਜ਼ ਨਜਾਇਜ਼ ਫ਼ੈਸਲੇ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਘਰਾਂ ’ਤੇ ਬਲਡੋਜ਼ਰ ਚਲਾਉਣ ਅਤੇ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਨਾ ਦੇਣ ਦੇ ਡਰਾਵੇ ਦਿੱਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅਜਿਹੇ ਗ਼ੈਰ ਲੋਕਤੰਤਰਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਨਾਦਰਸ਼ਾਹੀ ਫ਼ੈਸਲਿਆਂ ਦਾ ਧਰਮ ਦੀਆਂ ਬਲਗਣਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਕੇ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨਾ ਹੀ ਅਸਲੀ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਰਤ ਨੂੰ ਏਕਤਾ ਦੀ ਲੜੀ ’ਚ ਪ੍ਰੋਅ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਦੀਜੈ ਬੁਧਿ ਬਿਬੇਕਾ
ਦੀਜੈ ਬੁਧਿ ਬਿਬੇਕਾ ॥
ਗਿਆਨ ਬਲਜੀਤ ਸਿੰਘ (ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਐਜੁਕੇਸ਼ਨ)
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ‘ਕੂੜੁ ਅਮਾਵਸ’ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਹੋਏ ਜਗਤ ਨੂੰ ‘ਸਚੁ ਚੰਦ੍ਰਮਾ’ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇਣ ਲਈ ਤੇ ਮਨੁੱਖਾ ਦੇਹੀ ਨੂੰ ਪਵਿਤ੍ਰਤਾ ਨਾਲ ਜਿਉਣ ਲਈ ‘ਸਬਦੁ ਗੁਰੂ’ ਦੀ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ ‘‘ਤੀਰਥੁ ਸਬਦ ਬੀਚਾਰੁ; ਅੰਤਰਿ ਗਿਆਨੁ ਹੈ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੬੮੭) ਨਾਲ ਖ਼ਾਸਕਰ ਸਿੱਖ ਜਗਤ ਨੂੰ ਬਿਪਰਨ ਰੀਤਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਕੀਤਾ ‘‘ਜਿਨੀ ਨਾਮੁ ਧਿਆਇਆ; ਗਏ ਮਸਕਤਿ ਘਾਲਿ ॥ ਨਾਨਕ ! ਤੇ ਮੁਖ ਉਜਲੇ; ਕੇਤੀ ਛੁਟੀ ਨਾਲਿ ॥’’ (ਜਪੁ) ਦਾ ਸਰਲ-ਸੁਹੇਲਾ ਮਾਰਗ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਮਨੁੱਖ ਮਾਨਸਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਮਾਣਦਾ ਹੋਇਆ, ਆਤਮਿਕ ਅਨੰਦ ਦੇ ਹੁਲਾਰੇ ਲੈਂਦਾ ਹੋਇਆ, ਨਾਮ ਰਸ ਵਿੱਚ ਭਿੱਜੀ ਰਸਨਾ ਨਾਲ, ਝੂਮ-ਝੂਮ ਕੇ ਨਿਡਰਤਾ ਸਹਿਤ ਗਾ ਉੱਠੇ ‘‘ਧਰਮ ਰਾਇ ਹੈ ਹਰਿ ਕਾ ਕੀਆ; ਹਰਿ ਜਨ ਸੇਵਕ ਨੇੜਿ ਨ ਆਵੈ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੪/੫੫੫) ਜਾਂ ‘‘ਧਰਮ ਰਾਇ ਕੀ ਕਾਣਿ ਚੁਕਾਈ; ਸਭਿ ਚੂਕੇ ਜਮ ਕੇ ਛੰਦੇ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੪/੮੦੦)
ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਦਸ ਸਰੀਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ‘‘ਜੋਤਿ ਓਹਾ ਜੁਗਤਿ ਸਾਇ.. ॥’’ (ਬਲਵੰਡ ਸਤਾ/੯੬੬) ਦੀ ਪਰਪੱਕਤਾ ਅਤੇ ਘਾਲਣਾ ਘਾਲ ਕੇ ਉਹ ਮਨੁੱਖ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਮੌਤ ਦੇ ਡਰ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਕੇ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਨਾਲ ਇਹ ਕਹਿ ਸਕੇ, ਮੰਨ ਸਕੇ ਕਿ ‘‘ਜਿਹ ਮਰਨੈ; ਸਭੁ ਜਗਤੁ ਤਰਾਸਿਆ ॥ ਸੋ ਮਰਨਾ; ਗੁਰ ਸਬਦਿ ਪ੍ਰਗਾਸਿਆ ॥੧॥ ਅਬ ਕੈਸੇ ਮਰਉ ? ਮਰਨਿ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ ॥ ਮਰਿ ਮਰਿ ਜਾਤੇ; ਜਿਨ ਰਾਮੁ ਨ ਜਾਨਿਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੨੭)
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ‘‘ਸਬਦੁ ਗੁਰੂ; ਸੁਰਤਿ ਧੁਨਿ ਚੇਲਾ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੯੪੩) ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਮਾਨਵਤਾ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ‘‘ਸਾਚੀ ਲਿਵੈ; ਬਿਨੁ ਦੇਹ ਨਿਮਾਣੀ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੩/੯੧੭) ਦਰਸਾਉਂਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ‘‘ਏਸ ਨਉ ਹੋਰੁ ਥਾਉ ਨਾਹੀ; ਸਬਦਿ ਲਾਗਿ ਸਵਾਰੀਆ ॥ (ਮਹਲਾ ੩/੯੧੭) ਦਾ ਹੀ ਨਿਰਣਾ ਸਿੱਖ ਜਗਤ (ਮਨੁੱਖਤਾ) ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ।
ਚੱਲਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੁਸਾਰ ਹਿੰਦੂ ਘਰਾਣਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਹਿਤ, ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ ਧਾਰਮਿਕ ਰੀਤਾਂ-ਰਸਮਾਂ ਨਿਭਾਉਣ ਲਈ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ (ਜਜਮਾਨਾਂ) ਦੇ ਘਰੀਂ ਪਧਾਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਨਮ, ਜਨੇਊ ਧਾਰਨ, ਵਿਆਹ ਤੇ ਮ੍ਰਿਤਕ ਸੰਸਕਾਰ ਆਦਿ ਸਮੇਂ, ਪਰ ਗੁਰਮਤ ਨੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੂੰ ‘‘ਸਭੋ ਸੂਤਕੁ ਭਰਮੁ ਹੈ; ਦੂਜੈ ਲਗੈ ਜਾਇ ॥ ਜੰਮਣੁ ਮਰਣਾ ਹੁਕਮੁ ਹੈ; ਭਾਣੈ ਆਵੈ ਜਾਇ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੪੭੨), ਦਇਆ ਕਪਾਹ, ਸੰਤੋਖੁ ਸੂਤੁ; ਜਤੁ ਗੰਢੀ, ਸਤੁ ਵਟੁ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੪੭੧) ਆਦਿ ਦੈਵੀ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਬਣਾ ਕੇ ਪਹਿਲੇ ਜਾਮੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪ੍ਰੋਹਿਤਵਾਦ ਦਾ ਜੂਲ਼ਾ ਸਿੱਖ ਸਮਾਜ, ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ਤੋਂ ਲਾਹ ਦਿੱਤਾ।
ਵਿਆਹ ਸੰਸਕਾਰ ਲਈ ਚੌਥੇ ਜਾਮੇ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ‘‘ਕੀਤਾ ਲੋੜੀਐ ਕੰਮੁ; ਸੁ ਹਰਿ ਪਹਿ ਆਖੀਐ ॥ ਕਾਰਜੁ ਦੇਇ ਸਵਾਰਿ; ਸਤਿਗੁਰ ਸਚੁ ਸਾਖੀਐ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੯੧) ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰ ਕੇ ਪੁਜਾਰੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਿਸੇ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਵਰਜ ਦਿੱਤਾ। ਗੁਰੂ ਬਚਨ ਹਨ ‘‘ਹਰਿ ਪਹਿਲੜੀ ਲਾਵ; ਪਰਵਿਰਤੀ ਕਰਮ ਦ੍ਰਿੜਾਇਆ, ਬਲਿ ਰਾਮ ਜੀਉ ॥, ਹਰਿ ਦੂਜੜੀ ਲਾਵ; ਸਤਿਗੁਰੁ ਪੁਰਖੁ ਮਿਲਾਇਆ, ਬਲਿ ਰਾਮ ਜੀਉ ॥, ਹਰਿ ਤੀਜੜੀ ਲਾਵ; ਮਨਿ ਚਾਉ ਭਇਆ ਬੈਰਾਗੀਆ, ਬਲਿ ਰਾਮ ਜੀਉ ॥, ਹਰਿ ਚਉਥੜੀ ਲਾਵ; ਮਨਿ ਸਹਜੁ ਭਇਆ ਹਰਿ ਪਾਇਆ, ਬਲਿ ਰਾਮ ਜੀਉ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੪/੭੭੪) ਆਦਿ ਗੁਰਮਤਿ ਪੜਾਵਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦਿਆਂ ‘‘ਧਨ ਪਿਰੁ ਏਹਿ ਨ ਆਖੀਅਨਿ; ਬਹਨਿ ਇਕਠੇ ਹੋਇ॥ ਏਕ ਜੋਤਿ, ਦੁਇ ਮੂਰਤੀ; ਧਨ ਪਿਰੁ ਕਹੀਐ ਸੋਇ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੩/੭੮੮) ਦਾ ਸੰਕਲਪ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ।
ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਮ੍ਰਿਤਕ ਸੰਸਕਾਰ ਸੰਬੰਧੀ ਵਿਚਾਰਾਂ ਦੀ ਸਾਂਝ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਾਂਗੇ। ਤੀਜੇ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਸਮੇਂ ‘‘ਸਤਿਗੁਰਿ ਭਾਣੈ ਆਪਣੈ; ਬਹਿ ਪਰਵਾਰੁ ਸਦਾਇਆ ॥’’ (ਬਾਬਾ ਸੁੰਦਰ/੯੨੩) ਭਾਵ ਸਮੂਹ ਪਰਵਾਰ, ਸੰਬੰਧੀ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਸੰਗਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਕੱਤਰ ਕਰ ਕੇ, ਜੋ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਉਸ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੜਪੋਤੇ ਬਾਬਾ ਸੁੰਦਰ ਜੀ ਨੇ ‘ਸਦੁ’ ਬਾਣੀ ਅਧੀਨ ਕਲਮਬੰਦ ਕੀਤਾ, ਜੋ ਰਾਮਕਲੀ ਰਾਗ ਅੰਦਰ ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ ੯੨੩-੯੨੪ ’ਤੇ ਦਰਜ ਹੈ। ਇਸ ਬਾਣੀ ਦੇ ਕੁੱਲ ਛੇ ਬੰਦ ਹਨ ਭਾਵੇਂ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਯਾਦਾ ਦੇ ਵਿਧਾਨ ਅੰਦਰ ਮ੍ਰਿਤਕ ਸੰਸਕਾਰ ਸਮੇਂ ਇਸ ਬਾਣੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤਾਗੀਦ (ਤਾਕੀਦ) ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਪਰ ਫਿਰ ਵੀ ਸਿੱਖ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਅਲਾਹਣੀਆਂ ਅਤੇ ‘ਸਦੁ’ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪਾਠ ਕਰਨ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੈ। ‘ਸਦੁ’ ਬਾਣੀ ਦਾ ਪੰਜਵਾਂ ਬੰਦ ਵਿਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ ਖਾਸ ਧਿਆਨ ਮੰਗਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ‘ਸਦੁ’ ਬਾਣੀ ਨੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਫੋਕਟ ਕਰਮਕਾਡਾਂ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਰੋਕਿਆ ਹੈ, ਲਗਭਗ ਓਹੀ ਕਰਮਕਾਂਡ ਅਸੀਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਹਜ਼ੂਰੀ ਵਿੱਚ ਕਰੀ ਜਾਂਦੇ ਹੁੰਦੇ ਹਾਂ।
ਕਰਤਾਰ (ਪ੍ਰਭੂ) ਦੇ ਬਣੇ ਨਿਯਮ ਅਧੀਨ ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਣੀ (ਜੀਵ ਜੰਤੂ) ਮੌਤ ਦੇ ਚੁੰਗਲ ਤੋਂ ਬਚ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ, ਇਸ ਲਈ ਹਰ ਪ੍ਰਾਣੀ, ਗ਼ਰੀਬ ਅਮੀਰ, ਰਾਣਾ ਰੰਕ, ਪੜ੍ਹਿਆ ਅਣਪੜ੍ਹਿਆ ਮੌਤ ਤੋਂ ਡਰਦਾ ਹੈ, ਇਸ ਮੌਤ ਦੇ ਭੈ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋਣ ਲਈ ਅਨੇਕਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕਰਮਕਾਂਡ, ਯਤਨ ਮਨੁੱਖ ਆਦਿ ਕਾਲ ਤੋਂ ਕਰਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਕਿ ਮੌਤ ਤੋਂ ਲੁਕ-ਛਿਪ ਕੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਬਚਾਈ ਜਾ ਸਕੇ। ਸੰਸਾਰ ਦੀ ਇਹ ਦਸ਼ਾ ਵੇਖਦਿਆਂ ਹੀ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਬਚਨ ਕੀਤਾ ‘‘ਜਗਿ ਮਰਣੁ ਨ ਭਾਇਆ, ਨਿਤ ਆਪੁ ਲੁਕਾਇਆ; ਮਤ ਜਮੁ ਪਕਰੈ ਲੈ ਜਾਇ ਜੀਉ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੪/੪੪੭)
ਪੁਜਾਰੀ ਸ਼੍ਰੇਣੀ ਨੇ ਮੁਕਤੀ ਲਈ ਇਹ ਸਾਧਨ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਕੀਤੇ ਕਿ ਮਰਨ ਲੱਗੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਮੰਜੇ ਜਾਂ ਬਿਸਤਰੇ ਤੋਂ ਭੁੰਜੇ ਲਾਹ ਦਿਓ। ਹੱਥ ਦੀ ਤਲੀ ’ਤੇ ਆਟੇ ਦਾ ਦੀਵਾ ਬਾਲ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿਓ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਕਿਰਿਆ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰੋਹਿਤ ਜੀ ਹਿਤ ਯਥਾ ਸ਼ਕਤੀ ਸੋਨੇ, ਚਾਂਦੀ ਜਾਂ ਮਾਇਆ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸਿੱਕਾ ਪਾ ਦਿਓ। ਇਹ ਦੀਵਾ ਪ੍ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਪੈਂਡਿਆਂ ’ਚੋਂ ਲੰਘਣ ਸਮੇਂ ਚਾਨਣ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸਸਕਾਰ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਜੌਂ ਦੇ ਆਟੇ ਦੇ ਪੇੜੇ, ਪੱਤਲਾਂ ’ਤੇ ਰੱਖ ਕੇ ਮਣਸੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਸੂਰਜ ਵੱਲ ਮੂੰਹ ਕਰ ਕੇ ਪਾਣੀ ਦੀਆਂ ਚੂਲੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਵਿਛੜੀ ਹੋਈ ਰੂਹ ਨੂੰ ਖ਼ੁਰਾਕ ਭੇਜੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਸਸਕਾਰ ਨੂੰ ਜਾਂਦੇ ਸਮੇਂ ਅਧਵਾਟਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਦਾਹ ਸਸਕਾਰ ਪਿੱਛੋਂ ਅਸਥੀਆਂ (ਹੱਡੀਆਂ) ਹਰਿਦੁਆਰ ਗੰਗਾ ਵਿੱਚ ਪਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਮਰਨ ਪਿੱਛੋਂ 13 ਦਿਨਾਂ ਤੱਕ ਪ੍ਰਾਣੀ ਦੀ ਰੂਹ ਪ੍ਰੇਤ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ 13 ਦਿਨ ਲਗਾਤਾਰ ਸਵੇਰੇ ਉੱਠਦੇ ਹੀ ਭਿਆਨਕ ਡਰਾਉਣੀਆਂ ਧਾਹਾਂ ਮਾਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਫਿਰ 13ਵੇਂ ਦਿਨ ਮ੍ਰਿਤਕ ਸੰਬੰਧੀ ਕਿਰਿਆ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਿਰਿਆ ਦੀ ਰਸਮ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੰਡਿਤ ਆ ਕੇ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਗਰੁੜ ਪੁਰਾਣ ਦੀ ਕਥਾ ਸੁਣਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਾਣੀ ਨੂੰ ਪ੍ਰਲੋਕ ਤੱਕ ਪੁੱਜਣ ਲਈ 360 ਦਿਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ 88000 ਯੋਜਨ (ਜਾਂ 4 ਨਾਲ਼ ਗੁਣਾਂ ਕਰਕੇ 352000 ਮੀਲ ਜਾਂ 8,80,000 ਕਿਲੋਮੀਟਰ) ਲੰਬਾ ਰਸਤਾ, ਸਮੇਤ ਵੈਤਰਣੀ ਨਦੀ (ਜੋ ਗੰਦਗੀ ਮਿਝ ਨਾਲ ਭਰੀ, ਗਊ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਪਾਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ) ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰ ਕੇ ਪ੍ਰਲੋਕ ਪੁੱਜਣਾ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ 360 ਦੀਵੇ ਬਾਲੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸ਼ਨੀ ਦੇਵਤੇ ਦੇ ਮੰਦਿਰ ਵਿੱਚ ਸਾਲਾਂ ਬੱਧੀ ਰੋਜ਼ ਦੀਵੇ ਜਗਾਉਣ ਲਈ ਤੇਲ ਭੇਜਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਕਿਰਿਆਂ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਵੀ ਪਿੰਡ ਭਰਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਪ੍ਰੋਹਿਤ ਨੂੰ ਛੱਤਰੀ, ਕੱਪੜੇ, ਭਾਂਡੇ ਆਦਿ ਦਾਨ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਸਾਲ ਪਿੱਛੋਂ ਮ੍ਰਿਤਕ ਸੰਬੰਧੀ ਵਰ੍ਹੀਣਾ (ਬਰਸੀ) ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਅਜਿਹੇ ਫੋਕਟ ਧਰਮ ਦਾ ਭਾਰ ਲਾਉਂਦਿਆਂ ‘‘ਆਇਆ ਗਇਆ, ਮੁਇਆ ਨਾਉ ॥ ਪਿਛੈ ਪਤਲਿ ਸਦਿਹੁ ਕਾਵ ॥ ਨਾਨਕ ! ਮਨਮੁਖਿ ਅੰਧੁ ਪਿਆਰੁ ॥ ਬਾਝੁ ਗੁਰੂ; ਡੁਬਾ ਸੰਸਾਰੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੧੩੮) ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਦੇ ਕੇ ਕਰਮਕਾਂਡੀ ਫੋਕਟ ਲੋਟੂ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ ਮਰਯਾਦਾ ਨੂੰ ਅਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਗਇਆ ਤੀਰਥ ’ਤੇ ਪਾਂਡਿਆਂ ਨਾਲ ਜੋ ਵੀਚਾਰ ਚਰਚਾ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕੀਤੀ, ਉਸ ਰਾਹੀਂ ਗੁਰਮਤਿ ਸੰਬੰਧੀ ਪੱਖ ਨੂੰ ਇੰਝ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ‘‘ਦੀਵਾ ਮੇਰਾ ਏਕੁ ਨਾਮੁ; ਦੁਖੁ, ਵਿਚਿ ਪਾਇਆ ਤੇਲੁ ॥ ਉਨਿ ਚਾਨਣਿ, ਓਹੁ ਸੋਖਿਆ; ਚੂਕਾ ਜਮ ਸਿਉ ਮੇਲੁ ॥੧॥ ਲੋਕਾ ! ਮਤ ਕੋ ਫਕੜਿ ਪਾਇ ॥ ਲਖ ਮੜਿਆ ਕਰਿ ਏਕਠੇ; ਏਕ ਰਤੀ ਲੇ ਭਾਹਿ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪਿੰਡੁ, ਪਤਲਿ, ਮੇਰੀ ਕੇਸਉ ਕਿਰਿਆ; ਸਚੁ ਨਾਮੁ ਕਰਤਾਰੁ ॥ ਐਥੈ ਓਥੈ, ਆਗੈ ਪਾਛੈ; ਏਹੁ ਮੇਰਾ ਆਧਾਰੁ ॥੨॥ ਗੰਗ ਬਨਾਰਸਿ ਸਿਫਤਿ ਤੁਮਾਰੀ; ਨਾਵੈ ਆਤਮ ਰਾਉ ॥ ਸਚਾ ਨਾਵਣੁ ਤਾਂ ਥੀਐ; ਜਾਂ ਅਹਿਨਿਸਿ ਲਾਗੈ ਭਾਉ ॥੩॥ ਇਕ ਲੋਕੀ, ਹੋਰੁ ਛਮਿਛਰੀ; ਬ੍ਰਾਹਮਣੁ ਵਟਿ, ਪਿੰਡੁ ਖਾਇ ॥ ਨਾਨਕ ! ਪਿੰਡੁ ਬਖਸੀਸ ਕਾ; ਕਬਹੂੰ ਨਿਖੂਟਸਿ ਨਾਹਿ ॥੪॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੩੫੮)
ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਮਾਰਗ ‘‘ਜਗਿ ਦਾਤਾ ਸੋਇ; ਭਗਤਿ ਵਛਲੁ ਤਿਹੁ ਲੋਇ, ਜੀਉ ॥ ਗੁਰ ਸਬਦਿ ਸਮਾਵਏ; ਅਵਰੁ ਨ ਜਾਣੈ ਕੋਇ, ਜੀਉ ॥ ਅਵਰੋ ਨ ਜਾਣਹਿ, ਸਬਦਿ ਗੁਰ ਕੈ; ਏਕੁ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਹੇ ॥ ਪਰਸਾਦਿ ਨਾਨਕ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ; ਪਰਮ ਪਦਵੀ ਪਾਵਹੇ ॥’’ (ਰਾਮਕਲੀ ਸਦ/ਬਾਬਾ ਸੁੰਦਰ/੯੨੩) ਅਪਣਾਇਆ ਤੇ ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਦਰ ’ਤੇ ਬੇਨਤੀ ਕਰ ਕੇ ‘‘ਪੈਜ ਰਾਖਹੁ, ਹਰਿ ਜਨਹ ਕੇਰੀ; ਹਰਿ ਦੇਹੁ ਨਾਮੁ ਨਿਰੰਜਨੋ ॥ ਅੰਤਿ ਚਲਦਿਆ, ਹੋਇ ਬੇਲੀ; ਜਮਦੂਤ ਕਾਲੁ ਨਿਖੰਜਨੋ ॥’’ (ਰਾਮਕਲੀ ਸਦ/ਬਾਬਾ ਸੁੰਦਰ/੯੨੩) ਦੀ ਮੰਗ ਕੀਤੀ ‘‘ਆਇਆ ਹਕਾਰਾ, ਚਲਣਵਾਰਾ.. .॥’’ (ਬਾਬਾ ਸੁੰਦਰ) ਭਾਵ ਹੇ ਪੁੱਤਰੋ ! ਹੇ ਗੁਰਮੁਖ ਪਿਆਰਿਓ ! ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਮਝੋ ਤੇ ਚੇਤੇ ਰੱਖੋ ਕਿ ‘‘ਧੁਰਿ ਲਿਖਿਆ ਪਰਵਾਣਾ, ਫਿਰੈ ਨਾਹੀ; ਗੁਰੁ ਜਾਇ, ਹਰਿ ਪ੍ਰਭ ਪਾਸਿ ਜੀਉ ॥’’ (ਬਾਬਾ ਸੁੰਦਰ/੯੨੩) ਦਾ ਨਿਯਮ ਅਟੱਲ ਹੈ। ਫਿਰ ‘‘ਸਤਿਗੁਰਿ ਭਾਣੈ ਆਪਣੈ; ਬਹਿ, ਪਰਵਾਰੁ ਸਦਾਇਆ ॥ ਮਤ, ਮੈ ਪਿਛੈ ਕੋਈ ਰੋਵਸੀ; ਸੋ ਮੈ ਮੂਲਿ ਨ ਭਾਇਆ ॥’’ (ਬਾਬਾ ਸੁੰਦਰ/੯੨੩) ਕਿਉਂਕਿ ਸੰਸਾਰ ਕੇਵਲ ਸੁਆਰਥੀ ਮਤਲਬ ਕਾਰਨ ਹੀ ਰੋ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜੋ ‘‘ਝੂਠਾ ਰੁਦਨੁ ਹੋਆ ਦੁੋਆਲੈ; ਖਿਨ ਮਹਿ ਭਇਆ ਪਰਾਇਆ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੭੫) ਵਾਲਾ ਝੂਠਾ ਵਿਖਾਵਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ‘‘ਵਾਲੇਵੇ ਕਾਰਣਿ ਬਾਬਾ ਰੋਈਐ; ਰੋਵਣੁ ਸਗਲ ਬਿਕਾਰੋ ॥ ਰੋਵਣੁ ਸਗਲ ਬਿਕਾਰੋ, ਗਾਫਲੁ ਸੰਸਾਰੋ; ਮਾਇਆ ਕਾਰਣਿ ਰੋਵੈ ॥’’ (ਅਲਾਹਣੀਆ/ਮਹਲਾ ੧/੫੭੯) ਜਾਂ ‘‘ਬਾਲਕੁ ਮਰੈ; ਬਾਲਕ ਕੀ ਲੀਲਾ ॥ ਕਹਿ ਕਹਿ ਰੋਵਹਿ; ਬਾਲੁ ਰੰਗੀਲਾ ॥ ਜਿਸ ਕਾ ਸਾ, ਸੋ ਤਿਨ ਹੀ ਲੀਆ; ਭੂਲਾ ਰੋਵਣਹਾਰਾ ਹੇ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੦੨੭), ਤੁਮ ਰੋਵਹੁਗੇ ਓਸ ਨੋ; ਤੁਮ੍ ਕਉ ਕਉਣੁ ਰੋਈ ?॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੪੧੮) ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਲੋਕ ਪ੍ਰਲੋਕ ਸੁਹੇਲਾ ਕਰਨ ਲਈ ਇਹ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਚਨ ਕਹੇ ‘‘ਅੰਤੇ ਸਤਿਗੁਰੁ ਬੋਲਿਆ; ਮੈ ਪਿਛੈ ਕੀਰਤਨੁ ਕਰਿਅਹੁ, ਨਿਰਬਾਣੁ ਜੀਉ ॥ ਕੇਸੋ ਗੋਪਾਲ ਪੰਡਿਤ ਸਦਿਅਹੁ; ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਪੜਹਿ, ਪੁਰਾਣੁ ਜੀਉ ॥ ਹਰਿ ਕਥਾ ਪੜੀਐ; ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਸੁਣੀਐ; ਬੇਬਾਣੁ ਹਰਿ ਰੰਗੁ; ਗੁਰ ਭਾਵਏ ॥ ਪਿੰਡੁ, ਪਤਲਿ, ਕਿਰਿਆ, ਦੀਵਾ; ਫੁਲ ਹਰਿ ਸਰਿ ਪਾਵਏ ॥’’ (ਰਾਮਕਲੀ ਸਦ/ਬਾਬਾ ਸੁੰਦਰ/੯੨੩)
ਜੋਤੀ ਜੋਤੀ ਸਮਾਉਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਹੁਕਮ ਕੀਤਾ ਕਿ ਹੇ ਭਾਈ ! ਮੇਰੇ ਪਿੱਛੋਂ ਨਿਰੋਲ ਕੀਰਤਨ ਕਰਨਾ ਕਿਉਂਕਿ ‘‘ਜੋ ਜਨੁ ਕਰੈ; ਕੀਰਤਨੁ ਗੋਪਾਲ ॥ ਤਿਸ ਕਉ ਪੋਹਿ ਨ ਸਕੈ; ਜਮਕਾਲੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੮੬੭) ਜਾਂ ‘‘ਕਰਮ ਧਰਮ ਪਾਖੰਡ ਜੋ ਦੀਸਹਿ; ਤਿਨ ਜਮੁ ਜਾਗਾਤੀ ਲੂਟੈ ॥ ਨਿਰਬਾਣ ਕੀਰਤਨੁ ਗਾਵਹੁ ਕਰਤੇ ਕਾ; ਨਿਮਖ ਸਿਮਰਤ ਜਿਤੁ ਛੂਟੈ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੭੪੭) ਫਿਰ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਸਤਸੰਗੀ ਗੁਰਮੁਖਾਂ ‘‘ਕੇਸੋ ਗੋਪਾਲ ਪੰਡਿਤ ਸਦਿਅਹੁ…॥’’ (ਬਾਬਾ ਸੁੰਦਰ/੯੨੩) ਨੂੰ ਸੱਦਣਾ ਹੈ, ਜੋ ਪ੍ਰਭੂ ਭਗਤੀ ਦੀ ਕਥਾ ਵੀਚਾਰ ਕਰਨ ‘‘ਹਰਿ ਹਰਿ ਕਥਾ ਪੜਹਿ, ਪੁਰਾਣੁ ਜੀਉ ॥’’ (ਬਾਬਾ ਸੁੰਦਰ/੯੨੩) ਭਾਵ ਹਰਿ ਨਾਮ ਰੂਪ ‘ਪੁਰਾਣੁ’ ਨੂੰ ਵੀਚਾਰਨਾ ਹੈ। (ਵਿਸਥਾਰ ਸਮਝਣ ਲਈ ‘ਸਦੁ’ ਬਾਣੀ ਟੀਕਾ ਪ੍ਰੋ: ਸਾਹਿਬ ਸਿੰਘ ਜੀ ਪੜ੍ਹੋ, ਜੀ।)
ਹਰੀ ਨਾਮ ਨੂੰ ਜਪਣਾ, ਸੁਣਨਾ ਤੇ ਹਰੀ ਪਿਆਰ ਨੂੰ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਹੀ ‘ਬੇਬਾਣ’ (ਵਿਮਾਨ ਦੀ ਨਕਲ ਕਰ ਲੰਬੀ ਉਮਰ ਭੋਗ ਕੇ ਗੁਜਰੇ ਬਜ਼ੁਰਗ-ਮੁਰਦੇ ਲਈ ਬਣਾਈ ਅਰਥੀ) ਹੈ ਭਾਵ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਪਿਆਰ ਰੂਪ ‘ਬੇਬਾਣ’ ਹੀ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਗੁਰਮਤਿ ਨੇ ਜਿੱਥੇ ਸਾਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ, ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਗਿਆਨ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਸਮਾਜ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ (ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ) ਪ੍ਰਤੀ ਫ਼ਰਜ਼ ਲਈ ਵੀ ਬੜਾ ਸੁਚੇਤ ਕੀਤਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਨੇ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਕੀਤਾ ‘‘ਜੀਵਤ ਪਿਤਰ ਨ ਮਾਨੈ ਕੋਊ; ਮੂਏਂ ਸਿਰਾਧ ਕਰਾਹੀ ॥ ਪਿਤਰ ਭੀ ਬਪੁਰੇ ਕਹੁ ਕਿਉ ਪਾਵਹਿ ? ਕਊਆ ਕੂਕਰ ਖਾਹੀ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੩੨)
ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ ਮਾਤਾ ਪਿਤਾ ਦੀ ਸੇਵਾ ਦੇ ਮਹਾਨ ਫ਼ਰਜ਼ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇੰਜ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ :
ਮਾਂ ਪਿਉ ਪਰਹਰਿ, ਸੁਣੈ ਵੇਦੁ; ਭੇਦੁ ਨ ਜਾਣੈ, ਕਥਾ ਕਹਾਣੀ।
ਮਾਂ ਪਿਉ ਪਰਹਰਿ, ਕਰੈ ਤਪੁ; ਵਣਖੰਡਿ ਭੁਲਾ, ਫਿਰੈ ਬਿਬਾਣੀ।
ਮਾਂ ਪਿਉ ਪਰਹਰਿ, ਕਰੈ ਪੂਜੁ; ਦੇਵੀ ਦੇਵ ਨ ਸੇਵ ਕਮਾਣੀ।
ਮਾਂ ਪਿਉ ਪਰਹਰਿ, ਨ੍ਹਾਵਣਾ; ਅਠਸਠਿ ਤੀਰਥ ਘੁੰਮਣ ਵਾਣੀ।
ਮਾਂ ਪਿਉ ਪਰਹਰਿ, ਕਰੈ ਦਾਨ; ਬੇਈਮਾਨ ਅਗਿਆਨ ਪਰਾਣੀ।
ਮਾਂ ਪਿਉ ਪਰਹਰਿ, ਵਰਤ ਕਰਿ; ਮਰਿ ਮਰਿ ਜੰਮੈ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਣੀ।
ਗੁਰੁ ਪਰਮੇਸਰੁ ਸਾਰੁ ਨ ਜਾਣੀ ॥੧੩॥ (ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ/ਵਾਰ ੩੭ ਪਉੜੀ ੧੩)
ਇਸ ਲਈ ‘ਬੇਬਾਣ’ ਆਦਿ ਵਿਖਾਵੇ ਦੇ ਕਰਮ; ਫੋਕਟ ਕਰਮ ਹਨ, ਗੁਰਮਤਿ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਗੁਰੂ ਦਾ ਹੁਕਮ ਤਾਂ ਇਹ ਹੈ ‘‘ਜੇ ਮਿਰਤਕ ਕਉ; ਚੰਦਨੁ ਚੜਾਵੈ ॥ ਉਸ ਤੇ ਕਹਹੁ ? ਕਵਨ ਫਲ ਪਾਵੈ ॥ ਜੇ ਮਿਰਤਕ ਕਉ; ਬਿਸਟਾ ਮਾਹਿ ਰੁਲਾਈ ॥ ਤਾਂ ਮਿਰਤਕ ਕਾ; ਕਿਆ ਘਟਿ ਜਾਈ ?॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੧੧੬੦)
‘‘ਪਿੰਡੁ, ਪਤਲਿ, ਕਿਰਿਆ, ਦੀਵਾ; ਫੁਲ ਹਰਿ ਸਰਿ ਪਾਵਏ ॥’’ (ਭਗਤ ਸੁੰਦਰ/੯੨੩) ਦਾ ਅਰਥ ਇਹ ਕਦਾਚਿਤ ਨਹੀਂ ਕਿ ਅਸਥੀਆਂ ਇਕੱਤਰ ਕਰ ਹਰਿਦੁਆਰ, ਕੀਰਤਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਜਾਂ ਗੋਦਾਵਰੀ ਕੰਢੇ ਪਾਈਆਂ ਜਾਣ ਕਿਉਂਕਿ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਨੇੜਤਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨਾਲ ਸ਼ੁੱਭ ਅਮਲਾਂ ਕਰ ਕੇ ਹੋਣੀ ਹੈ ‘‘ਕਰਮੀ ਆਪੋ ਆਪਣੀ; ਕੇ ਨੇੜੈ, ਕੇ ਦੂਰਿ ॥ (ਜਪੁ), ਅਗੈ ਕਰਣੀ ਕੀਰਤਿ ਵਾਚੀਐ; ਬਹਿ ਲੇਖਾ ਕਰਿ ਸਮਝਾਇਆ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੪੬੪) ਦਾ ਨਿਯਮ ਹਰ ਪ੍ਰਾਣੀ ਮਾਤਰ (ਅਮੀਰ ਗ਼ਰੀਬ ਸਭ) ਲਈ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਵਿਚ ਦਰਸਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਫਿਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਸਮਝਾਇਆ ਹੈ ਕਿ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤੇ ਜਾਣ। ਦੇਹੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ਼ਦਿਆਂ ਕੋਈ ਵਿਤਕਰਾ ਕਰਨਾ, ਇਸ ਦਾ ਮਨੁੱਖੀ ਮੌਤ ਨਾਲ ਜਾਂ ਆਤਮਾ ਨਾਲ ਕੋਈ ਸੰਬੰਧ ਨਹੀਂ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਦਫ਼ਨਾਇਆ, ਸਾੜਿਆ, ਜਲ ਪ੍ਰਵਾਹ ਕੀਤਾ ਜਾਂ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦੇ ਖੂਹ ਵਿੱਚ ਸੰਭਾਲ਼ਿਆ ਪ੍ਰਾਣੀ, ਆਤਮਾ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਰਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਆ ਜਾਂ ਸਵਰਗਾਂ ਵਿੱਚ ? ਸਭ ਮਨੋਕਲਪਿਤ ਭਰਮ ਭੁਲੇਖੇ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਫ਼ੁਰਮਾਨ ਹੈ ‘‘ਇਕ ਦਝਹਿ, ਇਕ ਦਬੀਅਹਿ; ਇਕਨਾ ਕੁਤੇ ਖਾਹਿ ॥ ਇਕਿ ਪਾਣੀ ਵਿਚਿ ਉਸਟੀਅਹਿ; ਇਕਿ ਭੀ ਫਿਰਿ ਹਸਣਿ ਪਾਹਿ ॥ ਨਾਨਕ ! ਏਵ ਨ ਜਾਪਈ; ਕਿਥੈ ਜਾਇ ਸਮਾਹਿ ?॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੬੪੮)
ਪੁਰਾਤਨ ਗੁਰਸਿੱਖਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਤੋਂ (ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਕਾਲ ਤੋਂ) ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਪ੍ਰਮਾਣ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ, ਜਿੱਥੇ ਪੁਜਾਰੀਵਾਦ ਦਾ ਕਰਮਕਾਂਡ ਜਾਂ ਫੋਕਟ ਕਿਰਿਆ ਦਾ ਵਿਖਾਵਾ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇ, ਓਥੇ ਸਿੱਖਾਂ ਬਾਰੇ ਜਕਰੀਆ ਖਾਂ ਨੇ ਨਾਦਰ ਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਇਵੇਂ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ‘ਕਿਰਿਆ ਕਰਮ ਕਰਾਵਤ ਨਾਹੀ॥ ਹਡੀ ਪਾਏ ਨਾ ਗੰਗਾ ਮਾਹੀ॥’ (ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਪੰਥ ਪ੍ਰਕਾਸ਼)
ਪੰਥ ਪ੍ਰਵਾਣਿਤ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਯਾਦਾ ਦੇ ਪੇਜ ਨੰਬਰ 25-26 ’ਤੇ ਮਿਰਤਕ ਸਸਕਾਰ ਸੰਬੰਧੀ ‘ੳ’ ਤੋਂ ‘ਖ’ ਤੱਕ ਲਿਖਿਆ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਭਾਵ ‘ਕ’ ਤੇ ‘ਖ’ ’ਚ ਜੋ ਹੂ-ਬਹੂ ਦਰਜ ਹੈ, ਉਹ ਇੱਥੇ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਉਪਰੋਕਤ ਵੀਚਾਰ ਦੀ ਵਧੀਕ ਪੁਸ਼ਟੀ ਹੋ ਸਕੇ।
(ਕ) ਮ੍ਰਿਤਕ ਪ੍ਰਾਣੀ ਦਾ ‘ਅੰਗੀਠਾ’ ਠੰਢਾ ਹੋਣ ’ਤੇ ਸਾਰੀ ਦੇਹ ਦੀ ਭਸਮ, ਅਸਥੀਆਂ ਸਮੇਤ ਉਠਾ ਕੇ ਜਲ ਵਿਚ ਪ੍ਰਵਾਹ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ, ਜਾਂ ਉੱਥੇ ਹੀ ਦੱਬ ਕੇ ਜ਼ਿਮੀਂ ਬਰਾਬਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਵੇ। ਸਸਕਾਰ ਅਸਥਾਨ ’ਤੇ ਮ੍ਰਿਤਕ ਪ੍ਰਾਣੀ ਦੀ ਯਾਦਗਾਰ ਬਣਾਉਣੀ ਮਨ੍ਹਾ ਹੈ।
(ਖ) ਅਧ ਮਾਰਗ, ਸਿਆਪਾ, ਫੂਹੜੀ, ਦੀਵਾ, ਪਿੰਡ, ਕਿਰਿਆ, ਸਰਾਧ ਆਦਿ ਕਰਨਾ ਮਨਮਤ ਹੈ। ਅੰਗੀਠੇ ਵਿੱਚੋਂ ਫੁੱਲ ਚੁਗ ਕੇ ਗੰਗਾ, ਪਾਤਾਲਪੁਰੀ, ਕਰਤਾਰਪੁਰ ਸਾਹਿਬ ਆਦਿਕ ਥਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਪਾਉਣੇ ਮਨਮਤ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਬਖ਼ਸ਼ੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਮੰਨਣਾ, ਗੁਰਮਤਿ ਰਹਿਣੀ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਨਾ, ਸਾਡਾ ਨੈਤਿਕ ਫ਼ਰਜ਼ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ‘‘ਸੋ ਸਿਖੁ ਸਖਾ ਬੰਧਪੁ ਹੈ ਭਾਈ ! ਜਿ, ਗੁਰ ਕੇ ਭਾਣੇ ਵਿਚਿ ਆਵੈ ॥ ਆਪਣੈ ਭਾਣੈ, ਜੋ ਚਲੈ ਭਾਈ ! ਵਿਛੁੜਿ, ਚੋਟਾ ਖਾਵੈ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੩/੬੦੧)
ਜੇ ਅਸੀਂ ਗੁਰਮਤਿ ਰਹਿਣੀ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਾਂਗੇ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ’ਤੇ ਕਿਰਪਾ (ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼) ਹੋਵੇਗੀ ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਸੁਖੈਨ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਸੰਸਾਰ ਸਾਗਰ ਤੋਂ ਪਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋਵਾਂਗੇ, ਜਿੱਥੇ ‘‘ਕਰਮ ਧਰਮ ਪਾਖੰਡ ਜੋ ਦੀਸਹਿ; ਤਿਨ ਜਮੁ ਜਾਗਾਤੀ ਲੂਟੈ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੭੪੭) ਓਥੇ ‘‘ਗੁਰ ਕੇ ਚਰਨ; ਜੀਅ ਕਾ ਨਿਸਤਾਰਾ ॥ ਸਮੁੰਦੁ ਸਾਗਰੁ; ਜਿਨਿ ਖਿਨ ਮਹਿ ਤਾਰਾ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੬੮੪) ਸੁਖੈਨ ਮਾਰਗ ਹੈ, ‘‘.. ਨਿਮਖ ਸਿਮਰਤ ਜਿਤੁ ਛੂਟੈ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੭੪੭) ਗੁਰੂ ਬਖ਼ਸ਼ਸ਼ ਦੀ ਬਰਕਤ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ’ਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਹ ਉਪਦੇਸ਼ ਬਖ਼ਸ਼ਿਆ ‘‘ਸਤਿਗੁਰ ਪੂਰੈ; ਸਾਚੁ ਕਹਿਆ ॥ ਨਾਮ ਤੇਰੇ ਕੀ ਮੁਕਤੇ ਬੀਥੀ; ਜਮ ਕਾ ਮਾਰਗੁ ਦੂਰਿ ਰਹਿਆ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੩੯੩)
ਗੁਰਮਤਿ ਦੇ ਵਿਆਖਿਆਕਾਰ ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ, ਸਿੱਖ ਜਗਤ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ (ਸਮਰੱਥਾ), ਗੁਰੂ ਦਾ ਪਿਆਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਕਰਵਾਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਕੀੜੀ ਦਰਖ਼ਤ ’ਤੇ ਚੜ੍ਹਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਨਹੀਂ ਚੜ੍ਹ ਸਕਦੀ ਜਦਕਿ ਪੰਛੀ ਉੱਡ ਕੇ ਸਿੱਧਾ ਫਲ਼ ਤੱਕ ਪੁੱਜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਦੀ ਆਤਮਿਕ ਉਡਾਰੀ ਚੀਟੀ ਵਰਗੀ ਨਹੀਂ, ਪੰਛੀ ਵਾਂਗ ਹੈ। ਬੈਲ ਗੱਡੀ ਕੇਵਲ ਘੁੰਮਦੀ-ਘੁੰਮਾਉਦੀ ਧੀਰੇ ਧੀਰੇ ਚੱਲ ਕੇ ਮੰਜ਼ਲ ’ਤੇ ਪੁੱਜਦੀ ਹੈ ਪਰ ਘੋੜ ਸਵਾਰ ਸੱਜਿਓ, ਖੱਬਿਓ ਨਿਕਲ ਕੇ ਮੰਜ਼ਲ ਜਲਦੀ ਸਰ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਨ। ਮਨੁੱਖ ਪੈਦਲ ਤੁਰਦਿਆਂ ਜਲਦੀ ਥੱਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਆਤਮਾ (ਮਨ) ਛਿਨ ਭਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਚਤੁਰ ਕੁੰਟ ਦੀ ਯਾਤਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੈ; ਇਵੇਂ ਹੀ ਕਰਮਕਾਂਡ (ਵਿਖਾਵੇ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਰਿਵਾਜ) ਕੇਵਲ ਚੀਟੀ, ਬੈਲ ਗੱਡੀ ਜਾਂ ਪੈਦਲ ਤੁਰਨ ਵਾਂਗ ਹਨ ਪਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ‘ਖਿਨ ਮਹਿ ਤਾਰਾ’ ਵਾਲੀ ਜੁਗਤੀ ਹੈ। ਬਚਨ ਹਨ :
ਜੈਸੇ ਚੀਟੀ ਕ੍ਰਮ ਕ੍ਰਮ ਕੈ ਬਿਰਖ ਚੜੈ; ਪੰਛੀ ਉਡਿ ਜਾਇ, ਬੈਸੇ ਨਿਕਟਿ ਹੀ ਫਲ ਕੈ।
ਜੈਸੇ ਗਾਡੀ ਚਲੀ ਜਾਤਿ, ਲੀਕਨ ਮਹਿ ਧੀਰਜ ਸੈ; ਘੋਰੋ ਦਉਰਿ ਜਾਇ, ਬਾਏ ਦਾਹਨੇ ਸਬਲ ਕੈ।
ਜੈਸੇ ਕੋਸ ਭਰਿ ਚਲਿ ਸਕੀਐ ਨ ਪਾਇਨ ਕੈ; ਆਤਮਾ ਚਤੁਰ ਕੁੰਟ, ਧਾਇ ਆਵੈ ਪਲ ਕੈ।
ਤੈਸੇ ਲੋਗ ਬੇਦ ਭੇਦ ਗਿਆਨ ਉਨਮਾਨ ਪਛ; ਗੰਮ ਗੁਰ ਚਰਨ ਸਰਨ ਅਸਥਲ ਕੈ ॥੪੦੪॥
(ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ : ਕਬਿੱਤ ੪੦੪)
ਤਾਂ ਫਿਰ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ‘‘ਇਤੁ ਮਾਰਗਿ ਚਲੇ ਭਾਈਅੜੇ; ਗੁਰੁ ਕਹੈ, ਸੁ ਕਾਰ ਕਮਾਇ ਜੀਉ ॥ ਤਿਆਗੇਂ ਮਨ ਕੀ ਮਤੜੀ; ਵਿਸਾਰੇਂ ਦੂਜਾ ਭਾਉ ਜੀਉ ॥ ਇਉ ਪਾਵਹਿ ਹਰਿ ਦਰਸਾਵੜਾ; ਨਹ ਲਗੈ ਤਤੀ ਵਾਉ ਜੀਉ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੭੬੩)
ਜੇ ਅਸੀਂ ਸਿੱਖ ਕਹਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਹੀ ਅਨਮਤ ਜਾਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣੀ (ਬਿਪਰਨ) ਰੀਤਾਂ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰਸੇ ਰਹਿਣਾ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਕੌਮ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕੌਣ ਕਰੇਗਾ। ਕਬੀਰ ਜੀ ਦਾ ਬਚਨ ਬੜਾ ਭਾਵ ਅਰਥ ਰੱਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਿਸ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮਾਤਾ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਜ਼ਹਿਰ ਦੇ ਕੇ ਮਾਰ ਦੇਵੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕੌਣ ਬਚਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ‘‘ਕਹੁ ਕਬੀਰ ! ਇਕ ਬੁਧਿ ਬੀਚਾਰੀ ॥’’ ਕਿਆ ਬਸੁ ? ਜਉ ਬਿਖੁ ਦੇ ਮਹਤਾਰੀ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੨੮)
ਸੋ, ਆਓ ਪਰਮਾਤਮਾ ਅੱਗੇ ਬੇਨਤੀ ਕਰੀਏ ਕਿ ‘‘ਹਾਰਿ ਪਰਿਓ ਸੁਆਮੀ ਕੈ ਦੁਆਰੈ; ਦੀਜੈ ਬੁਧਿ ਬਿਬੇਕਾ ॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੬੪੧) ਤਾਂ ਕਿ ਆਪਣੇ ਨਿਆਰੇਪਣ, ਨਿਰਮਲਤਾ, ਸਰਬਤ ਦਾ ਭਲਾ ਆਦਿ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਪਾਲਣਾ ਕਰਦਿਆਂ ‘‘ਕਹੈ ਨਾਨਕੁ ਚਾਲ ਭਗਤਾ; ਜੁਗਹੁ ਜੁਗੁ ਨਿਰਾਲੀ॥’’ (ਮਹਲਾ ੩/੯੧੯) ਦੇ ਸਿਧਾਂਤ ’ਤੇ ਚੱਲਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਹੋ ਸਕੀਏ।
ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਰੱਬ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ
ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰ ਰੱਬ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ
ਗਿਆਨੀ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ
ਜੇਕਰ ਸਵਾਲ ਕਰੀਏ ਕਿ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ’ਚ ਕਿਹੜੀ ਵਿਲੱਖਣਤਾ ਹੈ ਤਾਂ ਜਵਾਬ ਹੈ ‘ਰੱਬ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨਾ’। ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਕੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਹੈ ? ਜਵਾਬ ਹੈ ‘ਰੱਬ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਾਉਣਾ’। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੀਆਂ ਚਾਰ ਲੰਬੀਆਂ ਉਦਾਸੀਆਂ ਦਾ ਇੱਕੋ ਮਨੋਰਥ ਰਿਹਾ ਹੈ ‘ਰੱਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਬਾਰੇ ਸ਼ਰਧਾਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਸਹੀ ਰਾਹ ਦੱਸਣਾ’। ਇਹੀ ਵਿਸ਼ਾ ਹਰ ਗੋਸਟੀ/ਚਰਚਾ ਦਾ ਆਧਾਰ ਸੀ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਗੋਸਟੀ; ਮੁੱਲਾਂ ਨਾਲ਼ ਕੀਤੀ ਜਾਂ ਪੰਡਿਤਾਂ ਨਾਲ਼ ਜਾਂ ਜੋਗੀਆਂ ਨਾਲ਼ ਆਦਿ, ਤਾਂ ਤੇ ਹਰ ਗੁਰਸਿੱਖ ਨੂੰ ਰੱਬ ਦੇ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰੀ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਬਾਰੇ ਪੂਰਨ ਜਾਣਕਾਰੀ ਹੋਣੀ ਬੜੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਹਥਲੇ ਲੇਖ ’ਚ ਇਹੀ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ।
ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰ ‘ਦਰਸਨ, ਦਰਸਨਿ, ਦਰਸਨੁ, ਦਰਸਨੰ, ਦਰਸਨਹ/ਦਰਸਨਾ, ਦਰਸਨੈ, ਦਰਸਨੋ’ ਸ਼ਬਦ; 8 ਰੂਪਾਂ ’ਚ 334 ਵਾਰ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਕਾਵਿਮਈ ਰਚਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਕਈ ਸ਼ਬਦ; ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ’ਚ ਭੀ ਦਰਜ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਕਲਿਜੁਗ ਤੋਂ ਕਲਿ, ਬਹੁਤ ਤੋਂ ਬਹੁ; ਇਉਂ ਹੀ ‘ਦਰਸਨ’ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਰੂਪ ‘ਦਰਸ, ਦਰਸਿ, ਦਰਸੁ’ ਕਰਮਵਾਰ 45+13+96=154 ਵਾਰ ਦਰਜ ਹੈ। ‘ਦਰਸ, ਦਰਸਿ, ਦਰਸੁ’; ਤਿੰਨਾ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ਹੈ ‘ਦਰਸ਼’। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰ ‘ਦਰਸਿ’ (13 ਵਾਰ) ਕੇਵਲ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ ਵਰਤਿਆ ਹੈ। ‘ਦਰਸਨ’ ਅਤੇ ‘ਦਰਸ’ ਕੁੱਲ 334+154=488 ਵਾਰ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ ਭਗਤ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ 10 ਵਾਰ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ 43 ਵਾਰ, ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ 1 ਵਾਰ, ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਨੇ 15 ਵਾਰ, ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ 61 ਵਾਰ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ 336 ਵਾਰ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਤੇਗ਼ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ 1 ਵਾਰ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਰਥ ਹਨ ‘ਰੱਬ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ, ਗੁਰੂ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ, ਗੁਰਮੁਖ/ਸੰਗਤ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ, ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਬੁਰੇ ਬੰਦੇ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਤੋਂ ਬਚਣਾ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਚੇਤੇ ਰਹੇ ਕਿ 18 ਕੁ ਵਾਰ ‘ਦਰਸਨ’ ਦਾ ਅਰਥ ‘ਹਿੰਦੂ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥ ਸ਼ਾਸਤਰ’ ਹੈ, ਪਰ ਉੱਥੇ ‘ਛਿਅ ਦਰਸਨ’ ਜਾਂ ‘ਖਟੁ ਦਰਸਨ’ ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦ ਹਨ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ‘ਦਰਸਨ/ਦਰਸ’ ਸ਼ਬਦ; ‘ਰੱਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ’ ਲਈ ਵਰਤੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਬਾਕੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਅਤੇ ਭੱਟ ਬਾਣੀ ’ਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਰਥ ‘ਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ’ ਜਾਂ ‘ਗੁਰਮੁਖ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ’ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ‘ਦਰਸਨ’ ਦਾ ਫ਼ਾਰਸੀ ਰੂਪ ‘ਦੀਦਾਰ’ ਹੈ, ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ 12 ਵਾਰ ‘ਦੀਦਾਰ, ਦੀਦਾਰਿ, ਦੀਦਾਰੁ’ ਬਣਤਰ ’ਚ ਦਰਜ ਹੈ।
ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰਕ ਬਣਤਰ ਬਾਰੇ ਜਾਣੀਏ ਤਾਂ ਇਹ ਪੰਜ ਤੱਤਾਂ (ਅੱਗ, ਪਾਣੀ, ਹਵਾ, ਧਰਤੀ ਤੇ ਅਕਾਸ਼) ਦਾ ਸੁਮੇਲ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤੱਤਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ/ਲੱਛਣ ਹੀ ਪੰਜ ਸ਼ੁਭ ਗੁਣ (ਸਤ, ਸੰਤੋਖ, ਦਇਆ, ਧਰਮ/ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ, ਧੀਰਜ) ਜਾਂ ਪੰਜ ਵਿਕਾਰ (ਕਾਮ, ਕਰੋਧ, ਲੋਭ, ਮੋਹ, ਅਹੰਕਾਰ) ਹਨ। ਪੰਜ ਵਿਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰਨਾ ਹੀ ਪੰਜ ਸ਼ੁਭ ਗੁਣੀ ਕਿਰਦਾਰ ਸਿਰਜਣਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਇਸ ਯੁਕਤੀ ਨੂੰ ਪੰਜ ਵਿਕਾਰ ਰੁਸਾ ਲਏ, ਜੋ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਪਿਆਰੇ ਸਨ ਅਤੇ ਪੰਜ ਸ਼ੁਭ ਗੁਣ ਮਨਾ ਲਏ, ਰਾਜ਼ੀ ਕਰ ਲਏ, ਜੋ ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਗਏ ਸਨ, ਬਿਆਨ ਕਰਦੇ ਹਨ ‘‘ਪੰਚ ਮਨਾਏ; ਪੰਚ ਰੁਸਾਏ ॥ ਪੰਚ ਵਸਾਏ; ਪੰਚ ਗਵਾਏ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੪੩੦)
ਸਵੈ ਪੜਚੋਲ ਕਰਨ ਨਾਲ਼ ਉਪਜਦੀ ਆਤਮਕ ਸ਼ਕਤੀ (ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਬਲ) ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ‘ਜਪੁ’ ਬਾਣੀ ਦੀ 36ਵੀਂ ਪਉੜੀ ‘‘ਸਰਮਖੰਡ ਕੀ ਬਾਣੀ ਰੂਪੁ ॥’’ ’ਚ ਚਾਰ ਭਾਗਾਂ ’ਚ ਵੰਡਿਆ ਹੈ ‘‘ਤਿਥੈ ਘੜੀਐ; ਸੁਰਤਿ, ਮਤਿ, ਮਨਿ ਬੁਧਿ .. ॥੩੬॥ (ਜਪੁ) ਸੁਰਤਿ ਤੋਂ ਭਾਵ ਯਾਦਦਾਸ਼ਤ ਸ਼ਕਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਜਨਮ ਤੋਂ ਮੌਜੂਦਾ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਭੋਗਿਆ ਅਨੁਭਵ ਵੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਮਤਿ ਤੋਂ ਭਾਵ ਮਮਤਾ ਹੈ, ਜੋ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧ ਜੋੜਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਅਹੰਕਾਰ ਵੀ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹੀ ਅਹੰਕਾਰ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਮਨਿ ਬੁਧਿ’ ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦ ਕੇਵਲ ਦੋ ਵਾਰ ਦਰਜ ਹਨ। ਇਹ ਸ਼ਬਦ ‘ਜਪੁ’ ਬਾਣੀ ’ਚ ਉੱਥੇ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ, ਜਿੱਥੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਸਵੈ ਪੜਚੋਲ ਕਰਾਉਣਾ ਸੀ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਉਕਤ ਸਰਮਖੰਡ ਵਾਙ ਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਨੂੰ ‘ਮੰਨਣਾ/ਮੰਨੈ’ ਵਿਸ਼ਾ ਵੀ ਹੈ ‘‘ਮੰਨੈ; ਸੁਰਤਿ ਹੋਵੈ, ਮਨਿ ਬੁਧਿ .. ॥੧੩॥ (ਜਪੁ) ‘ਮਨਿ’ ਤੇ ‘ਬੁਧਿ’ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਲਿਖਣ ਦਾ ਮੰਤਵ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਗੁਣ, ਸਮਾਨ ਹੋਣਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਨਵੇਂ ਵਿਚਾਰ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ/ਸੰਕਲਪ’ ਦੋਵਾਂ ’ਚ ਸਾਂਝਾ ਗੁਣ ਹੈ ਤੇ ਦੂਜਾ ਇੱਕ-ਇੱਕ ਗੁਣ ਦੋਵਾਂ ’ਚ ਆਪਾ ਵਿਰੋਧੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ‘ਮਨ’ ਦਾ ਦੂਜਾ ਗੁਣ ਹੈ ‘ਦੁਬਿਧਾ/ਵਿਕਲਪ’ ਯਾਨੀ ਕਿ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਨਵੇਂ ਵਿਚਾਰ ’ਤੇ ਕਾਇਮ ਨਾ ਰਹਿਣ ਦੇਣਾ ਜਦਕਿ ‘ਬੁਧਿ’ ਦਾ ਦੂਜਾ ਗੁਣ ਹੈ ‘ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ’ ਯਾਨੀ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਨਵੇਂ ਵਿਚਾਰ ’ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹਿਣਾ। ‘ਮਨਿ ਬੁਧਿ’ ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਮਨ ਵਿੱਚ ਬੁਧਿ ਆਉਣੀ’ ਯਾਨੀ ‘ਬੁਧਿ’ ਦੀ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਨੇ ‘ਮਨ’ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਇਸ ਦੀ ਦੁਬਿਧਾ ਮਾਰ ਦਿੱਤੀ। ‘ਦੁਬਿਧਾ’ ਦਾ ਆਧਾਰ/ਸ੍ਰੋਤ; ਕੇਵਲ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਦੁਆਰਾ ਦਰਜ ਸ਼ਬਦ ‘ਦੂਜੈ ਭਾਇ’ ਹੈ, ਜੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ 151 ਵਾਰ ਦਰਜ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਰੱਬ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨਾਲ਼ ਪ੍ਰੇਮ ਕਰਨ ਨਾਲ਼’ ਜਾਂ ‘ਹੋਰ ਨਾਲ਼ ਪਿਆਰ ਕਰਨ ਨਾਲ਼’ ਜੀਵਨ ’ਚੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਚਿੰਨ੍ਹ/ਲੱਛਣ ਹੀ ਦੁਬਿਧਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ; ਇਸ ਰੋਗ ਨੂੰ ਵਧੇਰਾ ਹੰਢਾ ਚੁੱਕੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ’ਚ ਇਹ ਸ਼ਬਦ 126 ਵਾਰ ਦਰਜ ਕੀਤੇ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਨੇ 10 ਵਾਰ, ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਨੇ 14 ਵਾਰ ਅਤੇ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਨੇ 1 ਵਾਰ ਵਰਤੇ। ਸੋ ‘ਦੂਜੈ ਭਾਇ’ ਹੀ ‘ਮਨ’ ਦਾ ਵਿਕਲਪ/ਦੁਬਿਧਾ ਹੈ।
ਉਕਤ ਕੀਤੀ ਗਈ ਵਿਚਾਰ ਮੁਤਾਬਕ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ‘ਪੰਜ ਤੱਤ, ਪੰਜ ਸ਼ੁਭ ਗੁਣ ਜਾਂ ਪੰਜ ਵਿਕਾਰ ਅਤੇ ਸੁਰਤਿ, ਮਤਿ, ਮਨਿ ਬੁਧਿ’ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਸੁਰਤਿ, ਮਤਿ, ਬੁਧਿ ਦੀ ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ ਮੂਲਕ ਹੈ ਅਤੇ ‘ਮਨਿ’ ਦੀ ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ ਅਧਿਕਰਣ ਕਾਰਕ ਵਜੋਂ ‘ਮਨ ਵਿੱਚ’ ਅਰਥ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਯਾਨੀ ਕਾਰਕੀ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਉਚਾਰਨ ਦਾ ਭਾਗ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਭ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਗਿਆਨ; ਤਰਕ ਸੰਗਤ ਦਲੀਲਾਂ ਆਧਾਰਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ, ਪੰਜ ਗਿਆਨ ਇੰਦ੍ਰਿਆਂ (ਅੱਖ, ਕੰਨ, ਨੱਕ, ਜੀਭ ਤੇ ਤ੍ਵਚਾ/ਚਮੜੀ) ਦੀ ਪਕੜ ’ਚ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਰੱਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਲਈ ਗਿਆਨ ਇੰਦ੍ਰੇ ਸਹਾਇਕ ਨਹੀਂ ਬਣਦੇ ਯਾਨੀ ਰੱਬ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ; ‘ਅਨੁਭਵ’ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ, ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਨ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ’, ਜੋ ਗਿਆਨ ਇੰਦ੍ਰਿਆਂ ਦੀ ਪਕੜ ’ਚ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ, ਇਸ ਲਈ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਵਾਰ ਵਾਰ ‘ਅਗੰਮ, ਅਗੋਚਰ’ ਸ਼ਬਦ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਗਿਆਨ ਇੰਦ੍ਰਿਆਂ ਦੀ ਪਹੁੰਚ ਤੋਂ ਪਰੇ’ ਹੈ ‘ਰੱਬ’।
ਗੁਰਮਤਿ ਮੁਤਾਬਕ ਰੱਬ; ਜ਼ਰਰੇ-ਜ਼ਰਰੇ ਵਿੱਚ ਜੋਤਿ ਸਰੂਪ ਵਜੋਂ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰ ਜੋਤਿ ਸ਼ਬਦ 295 ਵਾਰ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਚੋਂ ਲਗਭਗ 95 ਵਾਰ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਨਜ਼ਰ, ਸੂਰਜ ਆਦਿ ਦੀ ਰੌਸ਼ਨੀ’ ਹੈ ਅਤੇ 200 ਵਾਰ ‘ਜੋਤਿ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਆਤਮਾ, ਰੂਹ, ਜਿੰਦ-ਜਾਨ, ਜੀਵਾਤਮਾ, ਆਤਮ ਸ਼ਕਤੀ, ਚੇਤਨ ਸੱਤਾ, ਜ਼ਮੀਰ’ ਆਦਿ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਅੰਤਹਿਕਰਣ, ਜਿਸ ’ਤੇ ‘ਜਨਮ ਜਨਮ ਕੀ ਮਲੁ’ ਰੂਪ ਪਰਤ ਚੜ੍ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ‘ਆਤਮਾ/ਆਤਮੁ’ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ, ‘ਰੂਹੁ’ ਅਰਬੀ ਦਾ ਅਤੇ ‘ਜਿੰਦੁ’ ਫ਼ਾਰਸੀ ਦਾ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾ ਦੇ ਅਰਥ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਹਨ, ਪਰ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਰੱਬੀ ਜੋਤਿ’। ਚੇਤੇ ਰਹੇ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੇ ਕੁੱਝ ਕੁ ਵਾਕਾਂ ’ਚ, ਜਿੱਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਕੋਈ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਅਰਥ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ‘ਅੰਤਹਿਕਰਣ’; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨ ਵਾਕ ’ਚ ‘ਰੂਹੁ, ਜਿੰਦੂ, ਆਤਮਾ’ ਦਰਜ ਹਨ ‘‘ਗਹਿਲਾ ਰੂਹੁ ਨ ਜਾਣਈ; ਸਿਰੁ ਭੀ ਮਿਟੀ ਖਾਇ ॥ (ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ/੧੩੭੯), ਸਾਹੇ ਲਿਖੇ ਨ ਚਲਨੀ; ਜਿੰਦੂ ਕੂੰ ਸਮਝਾਇ ॥ (ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ/੧੩੭੭), ਦੂਜੈ ਭਾਇ (ਕਾਰਨ) ਦੁਸਟੁ ਆਤਮਾ; ਓਹੁ ਤੇਰੀ ਸਰਕਾਰ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੩/੩੮) ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨੇ ਵਾਕਾਂ ’ਚ ‘ਰੂਹੁ’ ਨੂੰ ਗਹਿਲਾ/ਗਾਫ਼ਲ/ਲਾਪਰਵਾਹ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਰੱਬੀ ਜੋਤਿ ਨੂੰ ਗਹਿਲਾ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ। ਜਿੰਦੁ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਗਿਐ, ਪਰ ਰੱਬੀ ਜੋਤਿ ਨੂੰ ਸਮਝਾ ਨਹੀਂ ਸਕਦੇ। ਆਤਮਾ ਨੂੰ ਦੁਸਟੁ ਕਿਹਾ ਹੈ, ਪਰ ਰੱਬੀ ਜੋਤਿ ਨੂੰ ਦੁਸਟੁ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ, ਇਸ ਲਈ ਇੱਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਿੰਨਾ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਅੰਤਹਿਕਰਣ’। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਰੱਬ ਦੀ ਜੋਤਿ ਨੂੰ ਪੂਰੇ ਬ੍ਰਹਿਮੰਡ (ਜ਼ੱਰੇ-ਜ਼ੱਰੇ) ’ਚ ਵਿਆਪਕ ਦਰਸਾਉਣ ਲਈ ‘ਜੋਤਿ’ ਸ਼ਬਦ ਨੂੰ 97 ਵਾਰ ਵਰਤਿਆ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ
ਜਾਤਿ ਮਹਿ ਜੋਤਿ, ਜੋਤਿ ਮਹਿ ਜਾਤਾ; ਅਕਲ ਕਲਾ ਭਰਪੂਰਿ ਰਹਿਆ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੪੬੯)
ਅਰਥ : ਸਾਰੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ’ਚ ਰੱਬ ਦੀ ਜੋਤਿ ਹੈ, ਇਸ ਜੋਤਿ ’ਚੋਂ ਹੀ (ਜੋਤਾਂ ਦੇ ਸਰੋਤ/ਰੱਬ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ) ਇੱਕ ਰਸ ਵਿਆਪਕ ਹੈ।
ਸਰਬ ਜੋਤਿ ਤੇਰੀ; ਪਸਰਿ ਰਹੀ ॥ ਜਹ ਜਹ ਦੇਖਾ; ਤਹ ਨਰਹਰੀ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੮੭੬)
ਤ੍ਰਿਭਵਣ (’ਚ, ਆਪਣੀ) ਜੋਤਿ ਧਰੀ ਪਰਮੇਸਰਿ (ਨੇ); ਅਵਰੁ ਨ ਦੂਜਾ ਭਾਈ ਹੇ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੦੨੪)
ਅਗਨਿ, ਪਾਣੀ, ਜੀਉ (ਜੀਵ ’ਚ) ਜੋਤਿ ਤੁਮਾਰੀ; ਸੁੰਨੇ ਕਲਾ ਰਹਾਇਦਾ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੦੩੭)
ਅੰਡਜ, ਜੇਰਜ, ਸੇਤਜ, ਉਤਭੁਜ; ਘਟਿ ਘਟਿ (’ਚ) ਜੋਤਿ ਸਮਾਣੀ ॥ (ਬਾਰਹਮਾਹਾ/ਮਹਲਾ ੧/੧੧੦੯)
ਅਰਥ : ਅੰਡਜ/ਅੰਡੇ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ੇ ਜੀਵ; ਜਿਵੇਂ ਮੁਰਗੀ, ਕੱਛੂ।, ਜੇਰਜ/ਵੀਰਜ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ੇ ਜੀਵ; ਜਿਵੇਂ ਮਨੁੱਖ, ਪਸ਼ੂ।, ਸੇਤਜ/ਪਸੀਨੇ ਤੋਂ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲ਼ੇ ਜੀਵ; ਜਿਵੇਂ ਜੂੰ, ਚਿੱਚੜ ਅਤੇ ਉਤਭੁਜ/ਧਰਤੀ ’ਚੋਂ ਉੱਗਣ ਵਾਲ਼ੇ ਜੀਵ/ਪੌਦੇ ਯਾਨੀ ਸਾਰੀ ਬਨਸਪਤੀ ਸਮੇਤ ਜ਼ੱਰੇ ਜ਼ੱਰੇ ’ਚ ਰੱਬ ਦੀ ਜੋਤਿ ਮੌਜੂਦ ਹੈ।
ਸੂਰਜੁ ਚੰਦੁ ਉਪਾਇ (ਕੇ); ਜੋਤਿ ਸਮਾਣਿਆ (ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਚ ਜੋਤਿ ਰੱਖੀ)॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੨੭੯)
ਸਗਲ ਸਰੋਵਰ (’ਚ) ਜੋਤਿ ਸਮਾਣੀ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੩੪੨) ਯਾਨੀ ਸਾਰੇ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ’ਚ ਜੋਤਿ ਵਿਆਪਕ ਹੈ।
ਜਲ ਮਹਿ ਜੋਤਿ; ਰਹਿਆ ਭਰਪੂਰਿ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੪੧੧) ਇਹ ਵਿਸ਼ਾ ਇਉਂ ਵੀ ਹੈ ‘‘ਪਹਿਲਾ ਪਾਣੀ ਜੀਉ (ਜੋਤਿ) ਹੈ; ਜਿਤੁ ਹਰਿਆ ਸਭੁ ਕੋਇ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੪੭੨) ਵਿਗਿਆਨਿਕ ਤੱਥ ਹੈ ਕਿ ਬੇਜਾਨ ਵਸਤੂ ’ਚੋਂ ਕਦੇ ਜੀਵਨ ਨਹੀਂ ਉਪਜਦਾ ਯਾਨੀ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ ਪਾਣੀ; ਨਿਰਜਿੰਦ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਭੋਜਨ ਵੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਧਾਰ ਹੈ ਤਾਂ ਤੇ ਭੋਜਨ ਵੀ ਨਿਰਜਿੰਦ ਨਹੀਂ ‘‘ਜੇਤੇ ਦਾਣੇ ਅੰਨ ਕੇ; ਜੀਆ ਬਾਝੁ ਨ ਕੋਇ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੪੭੨) ਸੋ ਰੱਬ ਦੀ ਜੋਤਿ; ਜੋ ਮਨੁੱਖੀ ਸਰੀਰ ਅੰਤਰ ‘ਆਤਮਾ, ਰੂਹੁ, ਜਿੰਦੁ’ ਰੂਪ ’ਚ ਹੈ, ਇਸ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਹੋਣਾ; ਨਿਰਾਕਾਰ ਰੱਬ ਤੋਂ ਮੁਨਕਰ ਹੋਣਾ ਹੈ, ਨਾਸਤਿਕਤਾ ਹੈ। ਐਸਾ ਬੰਦਾ ਗੁਰਮਤਿ ਵਾਲ਼ੇ ਰੱਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕੇਗਾ। ਇਸ ਟੀਚੇ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਲਈ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਬਚਨਾਂ ’ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਹੀ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਤਰਕਵਿਤਰਕ। ਦੁਬਿਧਾ ’ਚੋਂ ਤਰਕ ਵੀ ਉਪਜਦਾ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਬੰਦ (ਹਨ੍ਹੇਰੇ) ਕਮਰੇ ’ਚ ਕੋਈ ਵਿਅਕਤੀ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਰਹਿੰਦਾ ਪਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਬਾਹਰ ਆ ਦੁਨੀਆ ਨਹੀਂ ਵੇਖੀ। ਕਮਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਰੌਸ਼ਨਦਾਨ ’ਚੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਕੁ ਸੂਰਜ ਕਿਰਨ ਅੰਦਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਇਹੀ ਉਸ ਲਈ ਸੂਰਜ ਹੈ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਬਾਹਰੋਂ ਆ ਕਿਸੇ ਬੰਦੇ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੂਰਜ ਦੇ ਅਸਲ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਦਿੱਤੀ। ਅਸਲੀਅਤ ਮੰਨਣ ਦੀ ਥਾਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਦਲੀਲ ’ਤੇ ਕਾਇਮ ਰਹਿੰਦੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੇ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਕਿਰਨ ਨੂੰ ਹੀ ਸੂਰਜ ਮੰਨਿਐ। ਹੁਣ ਇਹ ਦਲੀਲ/ਤਰਕ; ਭੁਲੇਖਾ ਹੈ, ਦੁਬਿਧਾ ਹੈ, ਮਨ ਦਾ ਵਿਕਲਪ ਹੈ। ਸੰਸਾਰਕ ਕੋਸ਼ਾਂ ’ਚ ‘ਬਿਬੇਕ’ ਦਾ ਅਰਥ ‘ਤਰਕ’ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਧਾਰਮਿਕ ਬੋਲੀ ’ਚ ‘ਬਿਬੇਕ’ ਦਾ ਅਰਥ ‘ਚੰਗੇ ਮੰਦੇ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨਾ’ ਹੈ ਯਾਨੀ ਸੰਸਾਰਕ ਵਸਤੂ ਦੀ ਪਛਾਣ ਕਰਨ ਲਈ ਤਰਕ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਰਮਜ਼ ਨੂੰ ਪਕੜਨ ਲਈ ਭਰੋਸਾ ਤਾਹੀਓਂ ਅਰਦਾਸ ਰਾਹੀਂ ਨਿੱਤ ‘ਭਰੋਸਾ ਦਾਨ’ ਮੰਗਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਭਰੋਸਾ+ਤਰਕ=ਬਿਬੇਕ।
ਹੁਣ ਜਦ ਹਰ ਸਰੀਰ ਅੰਦਰ ਆਤਮਾ/ਰੂਹੁ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਰੱਬ ਦੀ ਜੋਤਿ ਹੈ ਤਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਕੋਲ਼ ਬੌਧਿਕ ਗਿਆਨ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ? ਮੈਡੀਕਲ ਸਾਇੰਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਤੱਥ ਹਨ, ਪਰ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਸੂਝ ਰੱਖਣ ਵਾਲ਼ਿਆਂ ਮੁਤਾਬਕ ਰੱਬੀ ਜੋਤਿ ਦਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼; ਹਰ ਬੰਦੇ ਦੀ ਬੁੱਧੀ ’ਤੇ ਇੱਕੋ ਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਯਾਨੀ ਬੁੱਧੀ ਨੂੰ ਅੰਦਰੂਨੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਜਿੰਨਾ ਕੁ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਓਨੀ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਸੋਝੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਇਸ ਰਮਜ਼ ਨੂੰ ਇਉਂ ਖੋਲ੍ਹਦੇ ਹਨ ‘‘ਤੇਰੀ ਨਿਰਗੁਨ ਕਥਾ, ਕਾਇ ਸਿਉ ਕਹੀਐ ? ਐਸਾ ਕੋਇ ਬਿਬੇਕੀ ॥ ਕਹੁ ਕਬੀਰ ਜਿਨਿ ਦੀਆ ਪਲੀਤਾ; ਤਿਨਿ ਤੈਸੀ ਝਲ ਦੇਖੀ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੩੩) ਅਰਥ : ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ ! ਤੇਰੇ ਇਲਾਹੀ ਭੇਤ ਕਿਸ ਨਾਲ਼ ਸਾਂਝੇ ਕਰੀਏ ਯਾਨੀ ਅੰਨ੍ਹੇ (ਅਵਿਸ਼ਵਾਸੀ) ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਸਮਝਾਈਏ। ਵੈਸੇ ਜਿਸ ਨੇ (ਆਪਣੇ ਅੰਦਰ ਤੇਰੇ ਪ੍ਰਤੀ ਲਗਨ ਦੀ) ਜਿਹੋ ਜਿਹੀ ਮਸ਼ਾਲ ਜਗਾਈ ਹੈ, ਉਸ ਨੇ ਉਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੀ ਲਿਸ਼ਕਾਰਾ (ਬੌਧਿਕ ਗਿਆਨ/ਰੌਸ਼ਨੀ) ਵੇਖੀ ਹੈ, ਮਾਣੀ ਹੈ। ਐਸੀ ਪਰਖ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ ਕੋਈ ਬਿਬੇਕੀ ਵਿਰਲਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਅੰਦਰੂਨੀ ਜੋਤਿ ਯਾਨੀ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਜਿਸ ਬੁੱਧੀ ਨੇ 100% ਜਾਣ ਲਿਆ, ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਲਿਆ ਉਹੀ ਹਨ ‘ਰੱਬ ਦਾ ਪ੍ਰਤੱਖ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਪੂਰਨ ਸਤਿਗੁਰੂ’, ਪਰ ਹਰ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਇਹ ਨਸੀਬ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਅਤੇ ਬੌਧਿਕ ਗਿਆਨ ਵਿਚਕਾਰ ਅੰਤਹਿਕਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਵਿਚਕਾਰ ਚੰਦਰਮਾ ਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਸੂਰਜ ਦਾ ਪੂਰਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ, ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿਚਕਾਰ ਆਈ ਮਲ਼ੀਨ ਅੰਤਹਿਕਰਣ ਦੀ ਪਰਛਾਈ; ਘੱਟ-ਵੱਧ ਬੌਧਿਕ ਗਿਆਨ ਹੋਣ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣਦੀ ਹੈ।
ਅੰਤਹਿਕਰਣ; ਅੰਦਰੂਨੀ ਇੰਦ੍ਰੀ ਹੈ, ਜਿਸ ’ਤੇ ਚੜ੍ਹੀ ਕੀਤੇ ਕਰਮ ਦੀ ਪਰਤ/ਮਲ਼ੀਨਤਾ/ਪਰਛਾਈ ਮੁਤਾਬਕ ਬਾਹਰਲੀਆਂ ਚਾਰ ਇੰਦ੍ਰੀਆਂ (ਸੁਰਤਿ, ਮਤਿ, ਮਨਿ, ਬੁਧਿ) ਵਿਹਾਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਅੰਤਹਿਕਰਣ ਇੰਦ੍ਰੀ ਨੂੰ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਕਰਨਾ ਹੀ ‘ਸੁਰਤਿ ਮਤਿ ਮਨਿ ਬੁਧਿ’ ਨੂੰ ਘੜਨਾ ਹੈ। ਅੰਤਹਿਕਰਣ ’ਤੇ ‘ਜਨਮ ਜਨਮ ਕੀ ਮਲੁ’ ਰੂਪ ਪਰਤ ਚੜ੍ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ 100% ਚਾਨਣ ਬੁੱਧੀ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਦਿੰਦੀ। ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦਾ ਇਹ ਵਾਕ ਧਿਆਨ ਮੰਗਦਾ ਹੈ ‘‘ਜਨਮ ਜਨਮ ਕੀ ਇਸੁ ਮਨ ਕਉ ਮਲੁ ਲਾਗੀ; ਕਾਲਾ ਹੋਆ ਸਿਆਹੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੩/੬੫੧) ਇਸ ਵਾਕ ’ਚ ‘ਮਨ’ ਅਤੇ ‘ਮਲੁ’; ਦੋ ਵੱਖ ਵੱਖ ਸ਼ਕਤੀਆਂ ਹਨ, ਇੱਕ ਨਹੀਂ। ‘ਮਨ’ ਤੋਂ ਭਾਵ ਅੰਤਹਿਕਰਣ ਅਤੇ ‘ਮਲੁ’ ਤੋਂ ਭਾਵ ਬੰਦੇ ਦੁਆਰਾ ਕੀਤੇ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਫਲ਼, ਜਿਸ ਨੂੰ ਨਸੀਬ, ਭਾਗ, ਲੇਖਾ ਭੀ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਇਸ ਰਾਜ਼ ਨੂੰ ਇਉਂ ਖੋਲ੍ਹਦੇ ਹਨ‘‘ਸਰਬ ਜੀਆ ਸਿਰਿ (’ਤੇ) ਲੇਖੁ ਧੁਰਾਹੂ; ਬਿਨੁ ਲੇਖੈ ਨਹੀ ਕੋਈ ਜੀਉ ॥ ਆਪਿ ਅਲੇਖੁ, ਕੁਦਰਤਿ ਕਰਿ ਦੇਖੈ; ਹੁਕਮਿ ਚਲਾਏ ਸੋਈ ਜੀਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੫੯੮) ਅਰਥ : ਸਾਰਿਆਂ ਜੀਵਾਂ (ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਅੰਡਜ, ਜੇਰਜ, ਸੇਤਜ, ਉਤਭੁਜ ਰੂਪ 4 ਖਾਣੀਆਂ ਹਨ) ਦੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਧੁਰ ਤੋਂ ਯਾਨੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਤੋਂ ਨਸੀਬ ਰੂਪ ਲੇਖ ਲਿਖਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲੇਖ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਜੀਵ ਪੈਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਰੱਬ; ਇਸ ਲੇਖੇ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੈ, ਪਰ ਆਪਣੇ ਹੁਕਮ ’ਚ (ਹਰ ਜੀਵ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਲੇਖ ਮੁਤਾਬਕ) ਕੁਦਰਤਿ ’ਚ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਉਸੇ ਲੇਖ ਮੁਤਾਬਕ ਚਲਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਹੀ ਇਹ ਬਚਨ ਹਨ ‘‘ਜਿਨਿ ਏਹਿ ਲਿਖੇ; ਤਿਸੁ ਸਿਰਿ ਨਾਹਿ .. ॥੧੯॥’’ (ਜਪੁ) ਯਾਨੀ ਜਿਸ ਰੱਬ ਨੇ (ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਦੇ ਸਿਰ ’ਤੇ) ਇਹ ਲੇਖ ਲਿਖੇ ਹਨ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਕੋਈ ਲੇਖ ਨਹੀਂ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਇਹ ਬਚਨ ਭੀ ਹਨ ‘‘ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ! ਹਉ ਆਪੇ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਣੀ ॥ ਅਖਰ ਲਿਖੇ ਸੇਈ ਗਾਵਾ; ਅਵਰ ਨ ਜਾਣਾ ਬਾਣੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੧੭੧) ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਇਹ ਬੇਨਤੀ ਰੂਪ ਬਚਨ; ਹਰ ਗੁਰਸਿੱਖ ਦੀ ਬੋਲੀ ਬਣਨ ਲਈ ਹਨ, ਨਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਲੇਖੇ ਅਧੀਨ ਰੱਖਦੇ ਹਨ।
ਉਕਤ ਵਾਕ ’ਚ ‘‘ਅਖਰ ਲਿਖੇ ਸੇਈ ਗਾਵਾ’’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਜੋ ਲੇਖ ਮੇਰੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਲਿਖੇ ਹਨ ਮੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਹੀ ਇਸ ਜਨਮ ’ਚ ਚੱਲਦਾ ਪਿਆ ਹਾਂ’। ਲੇਖ ਦਾ ਇਹ ਨਤੀਜਾ ਨਿਕਲਿਆ ਕਿ ‘ਆਪੇ ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਣੀ’ ਯਾਨੀ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੇ ਬੁਰੇ ਕੰਮਾਂ ਕਾਰਨ ਭਰਮ ’ਚ ਪੈ ਕੇ ਕੁਰਾਹੇ ਪੈ ਗਈ ਜਾਂ ਭਰਮ ਕਾਰਨ ਕੁਰਾਹੇ ਪਈ। ‘ਜਨਮ ਜਨਮ ਕੀ ਮਲੁ’ ਕਾਰਨ ‘ਦੂਜੈ ਭਾਇ’ ਉਪਜਿਆ ਤੇ ‘ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਣੀ’ ਕੁਰਾਹੇ ਪਈ। ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ’ਚ ਇਹ ਧੁੰਦ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਮਿਟਾਇਆ ‘‘ਸਤਿਗੁਰ ਨਾਨਕ ਪ੍ਰਗਟਿਆ; ਮਿਟੀ ਧੁੰਧੁ, ਜਗਿ (’ਚ) ਚਾਨਣੁ ਹੋਆ।’’ (ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ/ਵਾਰ ੧ ਪਉੜੀ ੨੭) ਜੀਵਨ ਘਾੜਤ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਚਨਾਂ ਨਾਲ਼ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ‘‘ਅੰਤਰਗਤਿ ਤੀਰਥਿ ਮਲਿ ਨਾਉ ॥’’ (ਜਪੁ) ਯਾਨੀ ਅੰਦਰਲੇ ਤੀਰਥ ’ਤੇ ਮਲ-ਮਲ ਕੇ ਇਸ਼ਨਾਨ ਕਰਨ ਨਾਲ਼ ‘ਸੁਰਤਿ, ਮਤਿ, ਮਨਿ ਬੁਧਿ’ ਘੜੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਅੰਤਹਿਕਰਣ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼; ਆਪਣਾ ਹੂਬਹੂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼; ਬੌਧਿਕ ਗਿਆਨ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦਾ ਹੈ ਯਾਨੀ ‘ਰੱਬ ਦੀ ਹੋਂਦ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ ‘‘ਜਨ ਨਾਨਕ ਕਉ ਹਰਿ ਦਰਸੁ ਦਿਖਾਇਆ ॥ ਆਤਮੁ ਚੀਨਿ੍; ਪਰਮ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੩੭੫)
‘‘ਅੰਤਰਗਤਿ ਤੀਰਥਿ ਮਲਿ ਨਾਉ ॥’’ ਤੋਂ ਭਾਵ ਸਵੈ ਪੜਚੋਲ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਹੀਓਂ ‘ਮਨਿ ਬੁਧਿ’ ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦ ਵੀ ਸਵੈ ਪੜਚੋਲ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਿਤ ਕਰਦੀਆਂ ਪਉੜੀਆਂ ‘ਮੰਨੈ’ ਅਤੇ ‘ਸਰਮਖੰਡ’ ’ਚ ਸ਼ਾਮਲ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਝਲਕਾਰਾ ਬੁੱਧੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੀ ਜਾਏਗੀ ਤਿਉਂ ਤਿਉਂ ਮਨ+ਬੁੱਧੀ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਗੁਣ ‘ਨਵੇਂ ਵਿਚਾਰ ਪੈਦਾ ਹੋਣੇ’ ਬਿਬੇਕ-ਸ਼ਕਤੀ ਬਣੇਗਾ। ਨਵੇਂ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਨ ਵਾਲ਼ੀ ਦੁਬਿਧਾ/ਭਰਮ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਸਹਿਯੋਗ ਕਰਨ ਲੱਗੇਗੀ। ਜਾਗਰੂਕ ਹੋਈ ਬੁੱਧੀ; ਪਰਉਪਕਾਰੀ, ਅਮਨਪਸੰਦ, ਸਾਂਝੀਵਾਲਤਾ, ਹੱਥੀਂ ਕਿਰਤ ਕਰਨ ਆਦਿ ਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਹਰ ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਫਲ਼ ਭੋਗਦਾ/ ਰੱਬ ਦੇ ਹੁਕਮ ’ਚ ਚੱਲਦਾ, ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਹੇਠਲੇ ਵਾਕ ਸਾਫ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੀ ਬੌਧਿਕ ਗਿਆਨ ਬਣ ‘ਰੱਬ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ’ ਕਰਾਉਂਦਾ ਹੈ’, ਇਸ ਲਈ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨੂੰ ਅਭੁੱਲ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜੋ ਰੱਬੀ ਨੂਰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਇਆ ਉਸ ਵਿੱਚ ਗ਼ਲਤੀ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਨਾ ਬਚੀ :
(1). ਦਰਸਨੁ ਦੇਖਿ (ਕੇ) ਭਈ ਮਤਿ ਪੂਰੀ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੨੨੪) ਭਾਵ ਜੋਤਿ ਸਰੂਪ ਰੱਬ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਬੁੱਧੀ ਪੂਰਨ ਹੋ ਗਈ, ਅਭੁੱਲ ਹੋ ਗਈ। ਉਪਦੇਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਦੁਚਿੱਤੀ ਨਾ ਰਹੀ। ਬਿਬੇਕ ਵਿਚਾਰ ਵੀ ਪੈਦਾ ਹੋਏ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਤਾ ਵੀ ਬਣੀ। ਆਤਮ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼; ਹੂਬਹੂ ਬੌਧਿਕ ਗਿਆਨ ਬਣ 19 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਸੰਨ 1521 ’ਚ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕਰਾ ਗਿਆ ਕਿ ਮੁਗ਼ਲ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ’ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਸੰਮਤ 1578 ’ਚ ਆ ਰਹੇ ਹਨ ਤੇ ਸੰਮਤ 1597 (ਸੰਨ 1540) ’ਚ ਹਾਰ ਕੇ ਵਾਪਸ ਪਰਤਣਗੇ ‘‘ਆਵਨਿ ਅਠਤਰੈ, ਜਾਨਿ ਸਤਾਨਵੈ; ਹੋਰੁ ਭੀ ਉਠਸੀ ਮਰਦ ਕਾ ਚੇਲਾ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੭੨੩) ਇਹ ਤਾਂ ਕੇਵਲ ਅਗਲੇ 19 ਕੁ ਸਾਲ ’ਚ ਵਾਪਰਨ ਵਾਲ਼ੀ ਘਟਨਾ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਸੀ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਕੁਦਰਤਿ ਬਣਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ‘ਰੱਬ/ਸਚੁ’ ਸੀ ਅਤੇ ਕੁਦਰਤਿ ਦੇ ਵਿਨਾਸ਼ ਉਪਰੰਤ ਵੀ ‘ਰੱਬ/ਸਚੁ’ ਰਹੇਗਾ, ਦੀ ਭਵਿੱਖਬਾਣੀ ਕਰ ਰੱਖੀ ਹੈ ‘‘ਆਦਿ ਸਚੁ; ਜੁਗਾਦਿ ਸਚੁ ॥ ਹੈ ਭੀ ਸਚੁ; ਨਾਨਕ ! ਹੋਸੀ ਭੀ ਸਚੁ ॥੧॥’’ (ਜਪੁ) ਐਸੀ ਸਮਝ ਕਿਸੇ ਸੰਸਾਰਕ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਵੀ ਤੱਤਬੇਤਾ (ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਵਾਲ਼ਾ) ਸਮਝੀ ਜਾਵੇ, ਪਰ ਅਫ਼ਸੋਸ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਕੇ ਕੁੱਝ ਸਿੱਖ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਇਲਾਹੀ ਬਚਨਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਸੰਦੇਹ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਮਲ਼ੀਨ ਅੰਤਹਿਕਰਣ ਕਾਰਨ ਅੰਦਰ ਅਗਿਆਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ‘‘ਕੂੜੈ ਪਾਲਿ, ਹਉਮੈ ਭੀਤਿ ਕਰਾਰੀ’’ ਯਾਨੀ ਝੂਠ ਦੀ ਕੰਧ, ਅਹੰਕਾਰ ਰੂਪ ਸਖ਼ਤ ਪਰਦਾ ਕਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਦਿਮਾਗ਼ ਨੂੰ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦਾ ਤੇ ਬੰਦੇ ਦੀ ਮੱਤ/ਬੁੱਧੀ ਧੁੰਦਲ਼ੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਕੁੱਝ ਵੀ ਸਪਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਮਨ ’ਤੇ ਵਿਕਲਪ/ਦੁਬਿਧਾ ਭਾਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ; ਇਉਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ’ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਕਰਨਾ ਕਠਿਨ ਹੈ ‘‘ਅੰਤਰਿ ਅਗਿਆਨੁ; ਭਈ ਮਤਿ ਮਧਿਮ; ਸਤਿਗੁਰ ਕੀ ਪਰਤੀਤਿ ਨਾਹੀ ॥ ਅੰਦਰਿ ਕਪਟੁ; ਸਭੁ ਕਪਟੋ ਕਰਿ ਜਾਣੈ; ਕਪਟੇ ਖਪਹਿ ਖਪਾਹੀ ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਕਾ ਭਾਣਾ ਚਿਤਿ (’ਚ) ਨ ਆਵੈ; ਆਪਣੈ ਸੁਆਇ ਫਿਰਾਹੀ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੪/੬੫੨) ਭਾਵ ਗੰਧਲ਼ੀ ਮੱਤ ਵਾਲ਼ਾ ਬੰਦਾ; ਗੁਰੂ ਉਪਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਮਹੱਤਵ ਦੇਣ ਦੀ ਬਜਾਇ ਆਪਣੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਤਰਜੀਹ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਸੁਭਾਅ ਅਨੁਸਾਰ ਵਿਚਰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਲਈ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼; ਅੰਧ ਭਗਤੀ ਹੈ।
(2). ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਰੱਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਭਰਮ/ਭੁਲੇਖੇ ਨਾਲ਼ ਤੁਲਨਾਤਿਕ ਵਿਚਾਰਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਭਰਮ ’ਚ ਕੀਤਾ ਜਪ ਤਪ ਕਰਮਕਾਂਡ ਬਣਦਾ ਹੈ ‘‘ਰੋਗੁ ਭਰਮੁ ਭੇਦੁ; ਮਨਿ ਦੂਜਾ ॥ ਗੁਰ ਬਿਨੁ; ਭਰਮਿ ਜਪਹਿ ਜਪੁ ਦੂਜਾ ॥ ਆਦਿ ਪੁਰਖ ਗੁਰ ਦਰਸ ਨ ਦੇਖਹਿ ॥ ਵਿਣੁ ਗੁਰ ਸਬਦੈ; ਜਨਮੁ ਕਿ ਲੇਖਹਿ ?॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੪੧੬) ਅਰਥ : ਗੁਰੂ ਉਪਦੇਸ਼ ਬਿਨਾਂ ਮਨੁੱਖ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਮੂਲ ਪ੍ਰਭੂ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ (ਗੁਰ ਬਿਨੁ.. .. ਆਦਿ ਪੁਰਖ ਗੁਰ ਦਰਸ ਨ ਦੇਖਹਿ) ਹਿਰਦੇ ਅੰਦਰ (ਨਾਸਮਝੀ ਕਾਰਨ) ਭਰਮ, ਰੱਬ ਤੋਂ ਦੂਰੀ, ਹੋਰ ਦੀ ਪੂਜਾ ਰੂਪ ਰੋਗ ਪਨਪਦਾ ਹੈ (ਰੋਗੁ ਭਰਮੁ ਭੇਦੁ; ਮਨਿ ਦੂਜਾ)। ਭਰਮ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਦਾ ਜਾਪ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਹੋਰ ਦਾ ਸਿਮਰਨ ਕਰਦੇ ਹਨ (ਭਰਮਿ ਜਪਹਿ ਜਪੁ ਦੂਜਾ) ਤਾਂ ਤੇ ਸੋਚਣਾ ਬਣਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਉਪਦੇਸ਼ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕੀਮਤੀ ਮਨੁੱਖਾ ਜਨਮ ਕਿਸ ਲੇਖੇ ’ਚ ਹੈ ਯਾਨੀ ਕਿਸੇ ਲੇਖੇ ’ਚ ਨਹੀਂ (ਵਿਣੁ ਗੁਰ ਸਬਦੈ; ਜਨਮੁ ਕਿ ਲੇਖਹਿ ?)। ਲੋਕ; ਪਸ਼ੂਆਂ ਵਾਙ ਟੀਚਾ ਰਹਿਤ ਜੂਨ ਹੀ ਭੋਗ ਰਹੇ ਹਨ।
ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਭੀ ਫ਼ੁਰਮਾ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ ਜਦ ਦਿਮਾਗ਼ੀ ਗਿਆਨ ਪ੍ਰਚੰਡ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਭਰਮ, ਭੁਲੇਖੇ ਮਿਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ‘‘ਦੇਖੌ ਭਾਈ ! ਗੵਾਨ ਕੀ ਆਈ ਆਂਧੀ ॥ ਸਭੈ ਉਡਾਨੀ ਭ੍ਰਮ ਕੀ ਟਾਟੀ; ਰਹੈ ਨ ਮਾਇਆ ਬਾਂਧੀ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੩੧)
ਸੋ ਭਰਮ; ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੇ ਇਲਾਹੀ ਬੋਲਾਂ ’ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ ਬਣਨ ਦਿੰਦਾ। ਇਸ ਭਰੋਸੇ ਨੂੰ ਬਣਾਏ ਰੱਖਣ ਲਈ ਨਿਤਨੇਮ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਨਿਤਨੇਮ; ਰੱਬ ਅਤੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਨਾਲ਼ ਸੰਵਾਦ ਕਰਨਾ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਿਮਰਨ ਹੈ, ਜਿਸ ਉਪਰੰਤ ਅਰਦਾਸ ’ਚ ਭਰੋਸਾ ਦਾਨ ਅਤੇ ਹੋਈਆਂ ਕੁਤਾਹੀਆਂ ਦੀ ਭੁੱਲ ਬਖ਼ਸ਼ਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
(3). ਰੱਬ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ; ਭਗਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ੇ ਦਾ ਟੀਚਾ ਹੈ। ਜਦ ਤੱਕ ਇਹ ਟੀਚਾ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਉਹ ਬੇਚੈਨ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਇਹ ਬਚਨ ਹਨ :
ਜਬ ਲਗੁ ਦਰਸੁ ਨ ਪਰਸੈ ਪ੍ਰੀਤਮ (ਦਾ); ਤਬ ਲਗੁ ਭੂਖ ਪਿਆਸੀ ॥ ਦਰਸਨੁ ਦੇਖਤ ਹੀ ਮਨੁ ਮਾਨਿਆ; ਜਲ ਰਸਿ (ਨਾਲ਼ ਹਿਰਦਾ-) ਕਮਲ ਬਿਗਾਸੀ (ਖਿੜ ਗਿਆ)॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੧੯੭)
ਭਣਤਿ ਨਾਨਕੁ; ਅੰਦੇਸਾ ਏਹੀ ॥ ਬਿਨੁ ਦਰਸਨ; ਕੈਸੇ ਰਵਉ ਸਨੇਹੀ ?॥ (ਮਹਲਾ ੧/੯੯੦)
ਅਰਥ : ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਇਹੀ ਚਿੰਤਾ ਹੈ ਕਿ ਰੱਬ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਕਿਵੇਂ ਪਿਆਰੇ-ਪ੍ਰਭੂ ਨੂੰ ਮਿਲਾਂ ?
ਨਾਨਕੁ ਸਾਚੁ ਕਹੈ ਬੇਨੰਤੀ; ਹਰਿ ਦਰਸਨਿ (ਨਾਲ਼) ਸੁਖੁ ਪਾਇਦਾ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੦੩੪)
ਆਵਹੁ ਸਜਣਾ ! ਹਉ ਦੇਖਾ ਦਰਸਨੁ ਤੇਰਾ ਰਾਮ ॥ ਘਰਿ ਆਪਨੜੈ ਖੜੀ ਤਕਾ; ਮੈ ਮਨਿ ਚਾਉ ਘਨੇਰਾ ਰਾਮ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੭੬੪)
ਅਰਥ : ਹੇ ਪਿਆਰੇ ਰਾਮ ਪ੍ਰਭੂ ਜੀ ! ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਬੜੀ ਤਾਂਘ ਹੈ। ਮੈ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ-ਘਰ ਵਿੱਚ ਟਿਕ-ਟਿਕ ਕੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਡੀਕਦੀ ਹਾਂ ਤਾਂ ਜੋ ਤੇਰਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਸਕਾਂ।
ਭੋਜਨ ਗਿਆਨੁ; ਮਹਾ ਰਸੁ ਮੀਠਾ ॥ ਜਿਨਿ ਚਾਖਿਆ; ਤਿਨਿ ਦਰਸਨੁ ਡੀਠਾ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੦੩੨)
ਅਰਥ : (ਗੁਰੂ ਉਪਦੇਸ਼ ਨਾਲ਼ ਮਿਲਿਆ) ਰੱਬੀ ਗਿਆਨ-ਭੋਜਨ ਬੜਾ ਸੁਆਦਲਾ ਹੈ। ਜਿਸ ਨੇ ਇਹ ਮਾਣਿਆ ਉਸ ਨੇ ਰੱਬ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ ਹੈ।
ਕਿਆ ਮਾਗਉ ? ਕਿਆ ਕਹਿ ਸੁਣੀ (ਸੁਣਾਂ) ? ਮੈ (ਮੈਨੂੰ, ਰੱਬੀ) ਦਰਸਨ (ਦੀ) ਭੂਖ ਪਿਆਸਿ ਜੀਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੭੬੨)
ਨੋਟ : ਉਕਤ ਸਾਰੇ ਵਾਕਾਂ ’ਚ ਰੱਬੀ ਮਿਲਾਪ ਲਈ ਹਿਰਦੇ ’ਚ ਤਾਂਘ ਬਣਦੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਅਵਸਥਾ ਤਦ ਬਣਦੀ ਹੈ ਜਦ ਬੌਧਿਕ ਗਿਆਨ ਨੂੰ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਣ ਲੱਗੇ। ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਅਨੇਕਾਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰਬਾਣੀ ਪੜ੍ਹਦੇ, ਸੁਣਦੇ ਹਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਅੰਦਰ ਇਹ ਬੇਦਨਾ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਨਹੀਂ ਵੇਖੀ ਗਈ।
(4). ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਬਚਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਰੱਬ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ
ਬਿਨੁ ਦਰਸਨ ਕੈਸੇ ਜੀਵਉ ? ਮੇਰੀ ਮਾਈ ! ॥ ਹਰਿ ਬਿਨੁ ਜੀਅਰਾ ਰਹਿ ਨ ਸਕੈ ਖਿਨੁ; ਸਤਿਗੁਰਿ (ਨੇ) ਬੂਝ ਬੁਝਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੭੯੬
ਨਾਨਕ ! ਹਉਮੈ ਸਬਦਿ (ਰਾਹੀਂ) ਜਲਾਇਆ ॥ ਸਤਿਗੁਰਿ (ਨੇ) ਸਾਚਾ ਦਰਸੁ ਦਿਖਾਇਆ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੧੮੯)
ਮੁਕਤਿ ਭਏ ਗੁਰਿ (ਨੇ) ਦਰਸੁ ਦਿਖਾਇਆ; ਜੁਗਿ ਜੁਗਿ ਭਗਤਿ ਸੁਭਾਵੀ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੨੫੫), ਇਸ ਲਈ ਹੀ ਬਾਕੀ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੇ ਆਪਣੀ ਬਾਣੀ ਅੰਦਰ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਨੂੰ ਵਧੇਰੇ ਤਰਜੀਹ ਦਿੱਤੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ
ੳ. (ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ) : ਗੁਰ ਕੈ ਦਰਸਨਿ (ਨਾਲ਼); ਮੁਕਤਿ ਗਤਿ ਹੋਇ ॥ ਸਾਚਾ ਆਪਿ; ਵਸੈ ਮਨਿ ਸੋਇ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਗੁਰ ਦਰਸਨਿ (ਨਾਲ਼); ਉਧਰੈ ਸੰਸਾਰਾ ॥ ਜੇ ਕੋ, ਲਾਏ ਭਾਉ ਪਿਆਰਾ ॥ ਭਾਉ ਪਿਆਰਾ ਲਾਏ; ਵਿਰਲਾ ਕੋਇ ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਦਰਸਨਿ (ਨਾਲ਼); ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਹੋਇ ॥੨॥ ਗੁਰ ਕੈ ਦਰਸਨਿ (ਨਾਲ਼); ਮੋਖ ਦੁਆਰੁ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵੈ; ਪਰਵਾਰ ਸਾਧਾਰੁ ॥ ਨਿਗੁਰੇ ਕਉ, ਗਤਿ ਕਾਈ ਨਾਹੀ ॥ ਅਵਗਣਿ ਮੁਠੇ; ਚੋਟਾ ਖਾਹੀ ॥੩॥ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ (ਰਾਹੀਂ); ਸੁਖੁ ਸਾਂਤਿ ਸਰੀਰ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ, ਤਾ ਕਉ ਲਗੈ ਨ ਪੀਰ ॥ ਜਮਕਾਲੁ, ਤਿਸੁ ਨੇੜਿ ਨ ਆਵੈ ॥ ਨਾਨਕ ! ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਚਿ (’ਚ) ਸਮਾਵੈ ॥੪॥ (ਮਹਲਾ ੩/੩੬੧)
ਸਤਿਗੁਰ ਨੋ ਸਭੁ ਕੋ ਵੇਖਦਾ; ਜੇਤਾ ਜਗਤੁ ਸੰਸਾਰੁ ॥ ਡਿਠੈ ਮੁਕਤਿ ਨ ਹੋਵਈ; ਜਿਚਰੁ ਸਬਦਿ ਨ ਕਰੇ ਵੀਚਾਰੁ ॥…. ਨਾਨਕ ! ਇਕਿ ਦਰਸਨੁ ਦੇਖਿ (ਕੇ) ਮਰਿ ਮਿਲੇ; ਸਤਿਗੁਰ (ਦੇ) ਹੇਤਿ+ਪਿਆਰਿ (ਨਾਲ਼) ॥ (ਮਹਲਾ ੩/੫੯੪)
ਸਤਿਗੁਰ ਕਾ ਦਰਸਨੁ ਸਫਲੁ ਹੈ; ਜੇਹਾ ਕੋ ਇਛੇ; ਤੇਹਾ ਫਲੁ ਪਾਏ ॥ (ਮਹਲਾ ੩/੮੫੦)
ਅਰਥ : ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਸਫਲ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ ਹੈ, ਪਰ ਜੈਸੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ਼ ਕੋਈ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਵੈਸਾ ਹੀ ਫਲ਼ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਅ. (ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ) : ਗੁਰ ਦਰਸੁ ਪਾਇਆ, ਅਗਿਆਨੁ ਗਵਾਇਆ; ਅੰਤਰਿ ਜੋਤਿ ਪ੍ਰਗਾਸੀ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੧੧੧੬)
ਮੇਰੈ ਮਨਿ (’ਚ) ਬੈਰਾਗੁ ਭਇਆ ਬੈਰਾਗੀ; ਮਿਲਿ ਗੁਰ ਦਰਸਨਿ (ਰਾਹੀਂ) ਸੁਖੁ ਪਾਏ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੫੭੨)
ਵਡਭਾਗੀ ਗੁਰ ਦਰਸਨੁ ਪਾਇਆ; ਧਨੁ ਧਨੁ ਸਤਿਗੁਰੂ ਹਮਾਰਾ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੫੭੨)
ਵਡਭਾਗੀ ਗੁਰ ਦਰਸਨੁ ਪਾਇਆ; ਗੁਰਿ ਮਿਲਿਐ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਜਾਤਾ (ਜਾਣਿਆ) ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੯੮੪)
ਸਤਿਗੁਰ ਕਾ ਦਰਸਨੁ ਸਫਲੁ ਹੈ; ਜੋ ਇਛੈ, ਸੋ ਫਲੁ ਪਾਇ ॥ (ਮਹਲਾ ੪/੧੪੨੨)
ਅਰਥ : ਸਤਿਗੁਰੂ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਸਫਲ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ ਹੈ, ਪਰ ਜੈਸੀ ਭਾਵਨਾ ਨਾਲ਼ ਕੋਈ ਗੁਰੂ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਵੈਸਾ ਹੀ ਫਲ਼ ਪਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ੲ. (ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ) : ਹਉ ਘੋਲੀ ਜੀਉ ਘੋਲਿ ਘੁਮਾਈ; ਗੁਰ ਦਰਸਨ ਸੰਤ ਪਿਆਰੇ ਜੀਉ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੯੬)
ਮਨੁ ਤਨੁ ਸੀਤਲੁ ਗੁਰ ਦਰਸ ਦੇਖੇ; ਨਾਨਕ ਨਾਮੁ ਅਧਾਰਾ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੨੩੫)
ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਲੋਚੈ; ਗੁਰ ਦਰਸਨ ਤਾਈ (ਲਈ)॥ ਬਿਲਪ ਕਰੇ ਚਾਤ੍ਰਿਕ ਕੀ ਨਿਆਈ ॥ ਤ੍ਰਿਖਾ ਨ ਉਤਰੈ; ਸਾਂਤਿ ਨ ਆਵੈ; ਬਿਨੁ ਦਰਸਨ ਸੰਤ ਪਿਆਰੇ ਜੀਉ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੯੬)
ਸਤਿਗੁਰ ਦਰਸਨਿ (ਰਾਹੀਂ) ਅਗਨਿ ਨਿਵਾਰੀ ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਭੇਟਤ ਹਉਮੈ ਮਾਰੀ ॥ ਸਤਿਗੁਰ ਸੰਗਿ; ਨਾਹੀ ਮਨੁ ਡੋਲੈ ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ ਗੁਰਮੁਖਿ ਬੋਲੈ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੮੩)
ਜਨਮ ਮਰਣ ਕੀ ਮਲੁ ਕਟੀਐ; ਗੁਰ ਦਰਸਨੁ ਦੇਖਿ ਨਿਹਾਲ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੪੫)
ਗੁਰ ਦਰਸਨੁ ਦੇਖਿ ਮਨਿ (’ਚ) ਹੋਇ ਬਿਗਾਸੁ ॥ (ਸੁਖਮਨੀ/ਮਹਲਾ ੫/੨੮)
ਪੰਧਿ ਜੁਲੰਦੜੀ ਮੇਰਾ ਅੰਦਰੁ ਠੰਢਾ; ਗੁਰ ਦਰਸਨੁ ਦੇਖਿ ਨਿਹਾਲੀ (ਪ੍ਰਸੰਨ ਚਿੱਤ)॥ (ਮਹਲਾ ੫/੯੬੪)
ਨੈਨੀ ਦੇਖਉ ਗੁਰ ਦਰਸਨੋ; ਗੁਰ ਚਰਣੀ ਮਥਾ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੧੦੧)
ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵੱਡੇ ਭਾਗਾਂ ਵਾਲ਼ੇ ਗੁਰੂ ਪਿਆਰਿਆਂ ਨੇ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੀ ਸ਼ਰਨ ਲੈ ਕੇ ਰੱਬ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰ ਲਿਆ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੱਬ ਖ਼ੁਦ ਇਉਂ ਬੋਲਦਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਇਆ :
ਸਭਿ ਘਟ ਮੇਰੇ, ਹਉ ਸਭਨਾ ਅੰਦਰਿ; ਜਿਸਹਿ ਖੁਆਈ, ਤਿਸੁ ਕਉਣੁ ਕਹੈ ॥ ਜਿਸਹਿ ਦਿਖਾਲਾ ਵਾਟੜੀ; ਤਿਸਹਿ ਭੁਲਾਵੈ ਕਉਣੁ ॥ ਜਿਸਹਿ ਭੁਲਾਈ ਪੰਧ ਸਿਰਿ; ਤਿਸਹਿ ਦਿਖਾਵੈ ਕਉਣੁ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੯੫੨)
ਅਰਥ : (ਰੱਬ ਜੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ) ਸਾਰੇ ਸਰੀਰ ਮੇਰੇ ਆਪਣੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈ ਸਾਰਿਆਂ ਅੰਦਰ ਹਾਂ। ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੈ ਕੁਰਾਹੇ ਪਾਵਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਹੀ ਮਾਰਗ ਬਾਰੇ ਕੌਣ ਸਮਝਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਜਿਸ ਨੂੰ ਮੈ ਸਹੀ ਰਾਹ ’ਤੇ ਪਾਵਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਰਾਹੇ ਕੌਣ ਪਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਜਿਸ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਆਰੰਭ ’ਚ ਹੀ ਗ਼ਲਤ ਰਾਹ ਪਾਵਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਹੀ ਰਾਹ ਕੌਣ ਵਿਖਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ?
ਤੂ ਕੁਨੁ ਰੇ ॥ ਮੈ ਜੀ ॥ ਨਾਮਾ ॥ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/੬੯੪)
ਅਰਥ : (ਰੱਬ ਜੀ ਆਖ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ) ਮੇਰੇ ਬੂਹੇ ’ਤੇ ਪੂਕਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ ਤੂੰ ਕੌਣ ਹੈ ? ਜਵਾਬ ’ਚ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੈ ਜੀ ਤੇਰਾ ਸੇਵਕ ਨਾਮਦੇਵ ਹਾਂ।
ਮੇਰੀ ਬਾਂਧੀ ਭਗਤੁ ਛਡਾਵੈ; ਬਾਂਧੈ ਭਗਤੁ, ਨ ਛੂਟੈ ਮੋਹਿ ॥ ਏਕ ਸਮੈ ਮੋ ਕਉ ਗਹਿ ਬਾਂਧੈ; ਤਉ ਫੁਨਿ ਮੋ ਪੈ ਜਬਾਬੁ ਨ ਹੋਇ ॥ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/੧੨੫੩)
ਅਰਥ : (ਰੱਬ ਜੀ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹਨ ਕਿ) ਮੇਰੇ ਦੁਆਰਾ ਪਾਈ ਮੋਹ ਰੂਪ ਜ਼ੰਜੀਰ ਨੂੰ ਮੇਰਾ ਭਗਤ (ਭਗਤੀ ਕਰ ਕਰ) ਖੋਲ੍ਹ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਪਰ ਜਦ ਉਹ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰੇਮ-ਜਾਲ ’ਚ ਫਸਾ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਮੈਥੋਂ ਇਹ ਪਕੜ ਛਡਾਈ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਜਦ ਉਹ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪਕੜ ਲਵੇ ਤਾਂ ਮੁੜ ਮੈਥੋਂ ਮਨ੍ਹਾ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ (ਕਿ ਤੂੰ ਮੈਨੂੰ ਨਾ ਪਕੜ)।
ਦਾਸ ਅਨਿੰਨ; ਮੇਰੋ ਨਿਜ ਰੂਪ ॥ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/੧੨੫੨)
ਅਰਥ : (ਰੱਬ ਜੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਮੇਰਾ) ਦਾਸ ਮੇਰਾ ਆਪਣਾ ਰੂਪ ਹੈ। ਉਹ ਮੇਰੇ ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ।
ਕਹਹਿ ਤ; ਧਰਣਿ ਇਕੋਡੀ ਕਰਉ ॥ ਕਹਹਿ ਤ; ਲੇ ਕਰਿ ਊਪਰਿ ਧਰਉ ॥੧੭॥ ਕਹਹਿ ਤ; ਮੁਈ ਗਊ ਦੇਉ ਜੀਆਇ ॥ ਸਭੁ ਕੋਈ ਦੇਖੈ ਪਤੀਆਇ ॥੧੮॥ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/੧੧੬੬)
ਅਰਥ : (ਰੱਬ ਜੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹੇ ਮੇਰੇ ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ ਜੀ !) ਜੇ ਤੂੰ ਕਹੇਂ ਤਾਂ ਮੈ ਧਰਤੀ ਨੂੰ ਉਲ਼ਟਾ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਜੇ ਕਹੇਂ ਤਾਂ ਉਤਾਂਹ ਟੰਗ ਦਿਆਂ ? (ਮਰੀ ਗਾਂ ਜਿਊਂਦੀ ਕਰਨੀ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਭੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਹੀਂ) ਜੇ ਕਹੇਂ ਮਰੀ ਗਾਂ ਜਿਊਂਦੀ ਕਰ ਦਿਆਂ ਤਾਂ ਜੋ ਹਰ ਕੋਈ ਤਸੱਲੀ ਕਰ ਵੇਖੇ (ਕਿ ਤੂੰ ਮੇਰਾ ਭਗਤ ਹੈਂ) ?
ਆਪੁ ਸਵਾਰਹਿ; ਮੈ ਮਿਲਹਿ; ਮੈ ਮਿਲਿਆ ਸੁਖੁ ਹੋਇ ॥ ਫਰੀਦਾ ! ਜੇ ਤੂ ਮੇਰਾ ਹੋਇ ਰਹਹਿ; ਸਭੁ ਜਗੁ ਤੇਰਾ ਹੋਇ ॥੯੫॥ (ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ/੧੩੮੨)
ਅਰਥ : (ਰੱਬ ਜੀ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ) ਹੇ ਫ਼ਰੀਦ ਜੀ ! ਜੇ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸੰਵਾਰ ਲਏਂ (ਅੰਤਹਿਕਰਣ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਕਰ ਲਵੇਂ ਤਾਂ) ਮੈਨੂੰ ਮਿਲ ਸਕਦਾ ਹੈਂ (ਯਾਨੀ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼; ਬੋਧਿਕ ਗਿਆਨ ਬਣ ਮੈਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ) ਮੈਨੂੰ ਮਿਲਣ ਨਾਲ਼ ਅਨੰਦ ਮਿਲੇਗਾ। ਜੇ ਤੂੰ ਕੇਵਲ ਮੇਰਾ ਸੇਵਕ ਬਣਿਆ ਰਹੇਂ ਤਾਂ ਸਾਰਾ ਸੰਸਾਰ ਤੇਰੀ ਇੱਜ਼ਤ ਕਰੇਗਾ। ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਇਸ ਸੰਬੰਧ ’ਚ ਬਚਨ ਹਨ ‘‘ਮਨਿ ਜੀਤੈ ਜਗੁ ਜੀਤੁ ॥’’ (ਜਪੁ), ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਇਹ ਬਚਨ ਹਨ ‘‘ਜਿਨ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ ਮਨੁ ਜੀਤਿਆ; ਜਗੁ ਤਿਨਹਿ ਜਿਤਾਨਾ (ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਜਗ ਜਿੱਤਿਆ)॥ (ਮਹਲਾ ੩/੧੦੮੯), ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ ਦੇ ਬਚਨ ਹਨ ‘‘ਮਨੁ ਜੀਤੇ ਜਗੁ ਜੀਤਿਆ..॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੧੦੩) ਯਾਨੀ ਅੰਤਹਿਕਰਣ ਨੂੰ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਕਰਨ ਨਾਲ਼ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੇ ਹੂਬਹੂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਬੁੱਧੀ ’ਚ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਰੱਬ ਦਾ ਦਰਸ਼ਨ ਹੋਇਆ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਮਨੁੱਖਤਾ ਨੇ ਭਲਾ ਭਲਾ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
ਕੁੱਝ ਬੰਦਿਆਂ ਦਾ ਇਹ ਤਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਕਈ ਨਾਸਤਿਕ ਬੰਦੇ, ਜੋ ਰੱਬ ’ਤੇ ਭਰੋਸਾ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦੇ, ਬੜੇ ਦੁਰਲੱਭ ਕੰਮ ਕਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਐਨਾ ਬੌਧਿਕ ਗਿਆਨ ਕਿਵੇਂ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ? ਜਵਾਬ (ੳ). ਉਕਤ ਵਾਕਾਂ ’ਚ ਸਾਫ਼ ਹੈ ਕਿ ਰੱਬ ਜਿਸ ਬੰਦੇ ਤੋਂ ਜੋ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੇ ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਮਝ ਬਖ਼ਸ਼ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਮਿਸਾਲ ਵਜੋਂ ਐਲਬਰਟ ਆਇਨਸਟਾਈਨ (Albert Einstein) ਦਾ ਦਿਮਾਗ਼, ਜੋ ਵਜ਼ਨ ’ਚ ਘੱਟ ਯਾਨੀ 1230 ਗ੍ਰਾਮ ਹੀ ਸੀ ਪਰ ਉਸ ਅੰਦਰ ਖ਼ਾਸ ਸ਼ਕਤੀ ਪੈਦਾਇਸ਼ ਤੋਂ ਸੀ। ਆਮ ਦਿਮਾਗ਼ ਦਾ ਵਜ਼ਨ 1400 ਗ੍ਰਾਮ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। (2). ਐਸੇ ਖੋਜੀਆਂ ’ਚੋਂ ਕਈ ਰੱਬ ਦੀ ਹੋਂਦ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੀ ਭਗਤੀ ਭਾਵਨਾ ਜ਼ਾਹਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਭਾਵ ਆਤਮ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ’ਚੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਭੀ ਸਮਝ ਵਧਾਈ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਹਰ ਇੱਕ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਜ਼ਰੂਰੀ ਬੇਨਤੀ
ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਲੇਖ ਪੜਨ ਉਪਰੰਤ ਲਾਇਕ ਤੇ ਸ਼ੇਅਰ ਕਰਨਾ ਜੀ।
ਸੁਝਾਅ ਦੇਣ ਲਈ ਹੇਠਾਂ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਨ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ।
ਜਥੇਦਾਰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਨੂੰ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦੈ
ਜਥੇਦਾਰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਨੂੰ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦੈ
ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ; ਤਿੰਨੇ ਹੀ ਪੰਥ ਦੀਆਂ ਸਿਰਮੌਰ ਅਤੇ ਸ਼ਾਨਾਮਤੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹਨ, ਪਰ ਸੰਨ 1998 ਤੋਂ ਯਾਨੀ ਕਿ ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਨੇ ਸਭ ਤੋਂ ਤਾਕਤਵਰ ਨੇਤਾ ਬਣ ਕੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸਿਆਸੀ ਅਤੇ ਪਰਵਾਰਕ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਓਦੋਂ ਤੋਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ ਨਿਘਾਰ ਆਉਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਇਆ। ਅੱਜ ਹਾਲਤ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਤਿੰਨੇ ਸਿਰਮੌਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਕੱਖੋਂ ਹੌਲ਼ੀਆਂ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਅਸਲ ਦੋਸ਼ੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਅਤੇ ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਤਾਂ ਹੈ ਹੀ ਹਨ, ਪਰ ਘੱਟ ਦੋਸ਼ੀ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਵੀ ਨਹੀਂ; ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪੰਥਕ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨਿਭਾਉਣ ਦੀ ਥਾਂ ਬਾਦਲ ਪਰਵਾਰ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦੇ ਖਿਡੌਣੇ ਬਣ ਕੇ ਪੰਥਕ ਮਰਿਆਦਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਮਾਨ ਸਨਮਾਨ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਜਦੋਂ ਵਿਵਾਦਾਂ ’ਚ ਘਿਰੇ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਦਾ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਮਨਜੂਰ ਕਰਕੇ 22 ਅਕਤੂਬਰ 2018 ਨੂੰ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਕਾਰਜਕਾਰਨੀ ਨੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਜਥੇਦਾਰ ਗਿਆਨੀ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਨਿਯੁਕਤ ਕੀਤਾ ਸੀ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਇਸ ਲੇਖਕ ਨੇ ਨਵੇਂ ਜਥੇਦਾਰ ਜੀ ਨੂੰ ਈ-ਮੇਲ ਰਾਹੀਂ ਪੱਤਰ ਲਿਖ ਕੇ ਅਤੇ ਨਿਜੀ ਹੈਸੀਅਤ ’ਚ ਮਿਲ ਕੇ ਸਲਾਹ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਬਾਦਲ (ਬਾਪ ਬੇਟਾ) ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਦੇ ਸਤਿਕਾਰਤ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕੋਠੀ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਸੱਦ ਕੇ ਸੌਦਾ ਸਾਧ ਨੂੰ ਮਾਫ਼ੀ ਦੇਣ ਦਾ ਹੁਕਮ ਦਿੱਤਾ; ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਸੱਦ ਕੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਸਰਬਉੱਚਤਾ ਅਤੇ ਮਾਨ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਢਾਹ ਲਾਉਣ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਹੇਠ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅਹੁੱਦਿਆਂ ਤੋਂ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਲੈਣ, ਪੰਥਕ ਰਵਾਇਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਯੋਗ ਤਨਖ਼ਾਹ ਲਾਉਣ; ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ‘ਫ਼ਖ਼ਰ-ਏ-ਕੌਮ ਪੰਥ ਰਤਨ’ ਅਵਾਰਡ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਬਾਦਲਾਂ ਦੇ ਗ਼ੈਰ ਸਿਧਾਂਤਕ ਹੁਕਮਾਂ ਦੀ ਤਾਮੀਲ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਸੌਦਾ ਸਾਧ ਨੂੰ ਮਾਫ਼ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪੰਜੇ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਤਨਖਾਹੀਆ ਐਲਾਨ ਦੇਵੋ ਤਾਂ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ’ਚ ਤੁਸੀਂ ਦੂਸਰੇ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਵਜੋਂ ਜਾਣੇ ਜਾਵੋਗਾ ਪਰ ਜੇ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ ਅਤੇ ਅੱਗੋਂ ਤੋਂ ਵੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਿਆਸੀ ਆਗੂਆਂ ਦੀਆ ਹਿਦਾਇਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੀ ਹਾਲਤ ਤੁਹਾਥੋਂ ਪਹਿਲੇ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਗਿਆਨੀ ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਵਰਗੀ ਹੋਵੇਗੀ।
ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਾਦਲ ਪਰਵਾਰ ਨੇ ਪੰਥ ਦੀਆਂ ਸਿਰਮੌਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਆਪਣੀ ਪਕੜ ਬਣਾਈ ਹੋਈ ਹੈ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰਾਤੋ ਰਾਤ ਚੱਲਦਾ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਜਥੇਦਾਰ ਗਿਆਨੀ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਲਈ ਲੇਖਕ ਦੀ ਸਲਾਹ ਮੰਨਣੀ ਬੜੀ ਔਖੀ ਸੀ, ਪਰ ਜਥੇਦਾਰ ਅਕਾਲੀ ਫੂਲਾ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਸਥਾਨ ਹਾਸਲ ਕਰਨਾ ਵੀ ਕੋਈ ਅਸਾਨ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਰੁਤਬਾ ਕੇਵਲ ਨਿਯੁਕਤੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਜਣੇ ਖਣੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਮਿਲ ਸਕਦਾ।
ਜਥੇਦਾਰ ਗਿਆਨੀ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸ਼ੁਰੂ ਸ਼ੁਰੂ ’ਚ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕੁਝ ਚੰਗੇ ਬਿਆਨ ਵੀ ਦਿੱਤੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਤੋਂ ਪਹਿਲੇ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਵੱਖਰਾ ਕਰਨਗੇ ਪਰ ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਸਮਾਂ ਲੰਘਦਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਹ ਬਿਆਨ ਕੇਵਲ ਬਿਆਨਾਂ ਤੱਕ ਹੀ ਸੀਮਤ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ ਕਾਰਜਸ਼ੈਲੀ ਪਹਿਲੇ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਤੋਂ ਵੱਖਰੀ ਨਹੀਂ। ਅਸਲ ’ਚ ਜਥੇਦਾਰ ਗਿਆਨੀ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬਿਆਨ ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਾਕ ‘‘ਹਰਣਾਂ ਬਾਜਾਂ ਤੈ ਸਿਕਦਾਰਾਂ; ਏਨ੍ਾ ਪੜਿ੍ਆ ਨਾਉ ॥ ਫਾਂਧੀ ਲਗੀ ਜਾਤਿ ਫਹਾਇਨਿ; ਅਗੈ ਨਾਹੀ ਥਾਉ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੧੨੮੮) ਵਾਙ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪੜ੍ਹਿਆਂ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਾਏ ਹੋਏ ਹਰਣਾਂ, ਬਾਜਾਂ ਵਰਗੇ ਹਨ, ਜੋ ਆਗੂ ਬਣ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਜਾਤੀ ਭਾਈਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਿਕਾਰੀ ਦੇ ਜਾਲ ’ਚ ਫਸਾਉਣ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਥੇਦਾਰ ਦੇ ਲੁਭਾਉਣੇ ਬੋਲ ਵੀ ਪੰਥਕ ਏਕਤਾ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਬਾਦਲ ਪਰਵਾਰ ਦੀ ਸਿਰਮੌਰਤਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਤੱਕ ਹਨ। ਮਿਸਾਲ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀਆਂ ਲਗਾਤਾਰ ਹੋ ਰਹੀਆਂ ਬੇਅਦਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਂਵਾਂ ’ਤੇ ਵੀਚਾਰ ਕਰਨ ਲਈ 26 ਜੁਲਾਈ 2021 ਨੂੰ ਪੰਥਕ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੀ ਮੀਟਿੰਗ ਸੱਦੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਣਬੀਰ ਸਿੰਘ ਖਟੜਾ ਸਾਬਕਾ ਡੀਆਈਜੀ ਪੁਲਿਸ, ਜਿਸ ਨੇ ਅਕਤੂਬਰ 2015 ’ਚ ਹੋਈਆਂ ਬੇਅਦਬੀ ਘਟਨਾਂਵਾਂ ਦੀ ਪੜਤਾਲ ਕੀਤੀ ਸੀ; ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਸ੍ਰੀ ਖਟੜਾ ਵੱਲੋਂ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੇਅਦਬੀ ਦੇ ਇਨਸਾਫ ਲਈ ਕੋਟਕਪੂਰਾ ਵਿਖੇ ਮੋਰਚਾ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਤਥਾ ਕਥਿਤ (So called) ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਕਹਿ ਕੇ ਛੁਟਿਆਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪੁਲਿਸ ਤਸ਼ੱਦਦ ਸਹਿਣ ਵਾਲੇ ਭਾਈ ਰੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਪੰਜਗਰਾਂਈ ਅਤੇ ਉਸ ਦੇ ਭਰਾ ’ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਦੋਸ਼ ਲਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਕੇ ਬੇਅਦਬੀ ਸੰਬੰਧੀ ਪੜਤਾਲ ਦਾ ਕੰਮ ਲੇਟ ਹੋਇਆ।
ਮੀਟਿੰਗ ’ਚ ਭਾਗ ਲੈ ਰਹੀਆਂ ਪੰਥਕ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਬੁਲਾਰਿਆਂ ਸਮੇਤ ਕਿਸੇ ਵੱਲੋਂ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਉੱਪ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ/ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਦੇ ਗ਼ੈਰਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਰੋਲ ਬਾਰੇ ਇੱਕ ਵੀ ਸ਼ਬਦ ਨਾ ਬੋਲਿਆ। (ਯਾਦ ਰਹੇ ਸ੍ਰੀ ਖਟੜਾ ਦੇ ਇਸ ਬਿਆਨ ਦੇ ਤੁਰੰਤ ਬਾਅਦ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਏ ਰਾਹੀਂ ਭਾਈ ਰੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਸਬੂਤਾਂ ਸਹਿਤ ਸ੍ਰੀ ਖਟੜਾ ਵੱਲੋਂ ਲਾਏ ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚੈਲੰਜ ਕੀਤਾ ਕਿ ਜੇ ਉਹ ਮੇਰੇ ’ਤੇ ਲਾਏ ਦੋਸ਼ਾਂ ਨੂੰ ਸਿੱਧ ਕਰ ਦੇਣ ਤਾਂ ਮੈਂ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ’ਤੇ ਆ ਕੇ ਸ੍ਰੀ ਸਾਹਿਬ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਲੁਹਾਉਣ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹਾਂ। ਹੈਰਾਨੀ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਹੋਈ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਸ੍ਰੀ ਖਟੜਾ ਭਾਈ ਰੁਪਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ’ਚ ਧਰਨਾ ਲਾਉਣ ਵਾਲੇ ਤਥਾ ਕਥਿਤ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ’ਤੇ ਦੋਸ਼ ਲਾ ਰਹੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀ ਟੋਕ ਕੇ ਜਥੇਦਾਰ ਗਿਆਨੀ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਬੜੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਨਾਲ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ ‘ਫਿਰ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ 295ਏ ਦਾ ਪਰਚਾ ਦਰਜ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ?’। ਜਥੇਦਾਰ ਦੇ ਇਸ ਵਿਵਹਾਰ ਨੇ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਰਹਿਣ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਹ ਮੀਟਿੰਗ ਕੇਵਲ ਤੇ ਕੇਵਲ ਬਾਦਲ ਪਰਵਾਰ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ ਮੁਕਤ ਅਤੇ ਬੇਅਦਬੀ ਦਾ ਇਨਸਾਫ਼ ਮੰਗਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਅ ਕੇ ਬਾਦਲ ਦਲ ਨੂੰ ਫ਼ਰਵਰੀ 2022 ’ਚ ਹੋਣ ਵਾਲੀਆਂ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ’ਚ ਲਾਭ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਲਈ ਇੱਕ ਛਲ-ਕਪਟ ਸੀ, ਜੋ ਸਫਲ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ। ਬਾਦਲ ਦਲ ਨੂੰ ਕੇਵਲ ਤਿੰਨ ਸੀਟਾਂ ਹੀ ਮਿਲੀਆਂ। ਬਾਦਲ ਬਾਪ ਬੇਟੇ ਵੀ ਹਾਰ ਗਏ। ਜਿਸ ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਬਾਦਲ ਰਾਜ ਦੌਰਾਨ ਹੋਈਆਂ ਬੇਅਦਬੀਆਂ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ, ਦੋਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਫੜਨ ਲਈ ਵਰਤੀ ਲਾਪ੍ਰਵਾਹੀ, ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕੋਠੀ ਸੱਦ ਕੇ ਸੌਦਾ ਸਾਧ ਨੂੰ ਮਾਫ਼ੀ ਦਿਵਾਉਣ ਦੇ ਚਾੜ੍ਹੇ ਹੁਕਮਾਂ ’ਤੇ ਕਦੀਂ ਕੋਈ ਚਿੰਤਾ ਪ੍ਰਗਟ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਉਸ ਜਥੇਦਾਰ ਨੇ ਬਾਦਲ ਦਲ ਦੀ ਹਾਰ ’ਤੇ ਬਹੁਤ ਚਿੰਤਾ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ’ਚੋਂ ਪੰਥਕ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਮਨਫ਼ੀ ਹੋਣਾ; ਪੰਥ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਸਣੇ ਕੇਂਦਰ ਲਈ ਵੀ ਘਾਤਕ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਯੋਗਦਾਨ ਰਿਹਾ ਹੈ।
ਸੰਗਰੂਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਜ਼ਿਮਨੀ ਚੋਣ ਨੂੰ ਮੁੱਖ ਰੱਖ ਕੇ ਬਾਦਲ ਦਲ ਨੂੰ ਮੁੜ ਪੈਰਾਂ ਸਿਰ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰਨ ਦੇ ਯਤਨ ਵਜੋਂ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਦੇ ਆਦੇਸ਼ ’ਤੇ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਹਰਜਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਧਾਮੀ ਨੇ 11 ਮਈ 2022 ਨੂੰ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਸਮੁੰਦਰੀ ਹਾਲ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ’ਚ ਬੰਦੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਵਾਲ਼ੇ ਭਾਵਕ ਮੁੱਦੇ ’ਤੇ ਪੰਥਕ ਇਕੱਠ ਸੱਦਿਆ। ਇਸ ਮੀਟਿੰਗ ’ਚ ਅਹਿਮ ਫ਼ੈਸਲਾ ਹੋਇਆ ਕਿ ਬੰਦੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਲਈ ਵਫਦਾਂ ਦੇ ਰੂਪ ’ਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਮੰਤਰੀ, ਗ੍ਰਹਿ ਮੰਤਰੀ ਅਤੇ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਗਵਰਨਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸੰਸਦ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇਗੀ ਅਤੇ ਬੰਦੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦੀ ਮੰਗ ਉਠਾਈ ਜਾਵੇਗੀ; ਲੋੜ ਪਈ ਤਾਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਵਿੱਢਿਆ ਜਾਵੇਗਾ। 23 ਜੂਨ ਨੂੰ ਹੋਈ ਸੰਗਰੂਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਜ਼ਿਮਨੀ ਚੋਣ ’ਚ ਬੰਦੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦੇ ਮੁੱਦੇ ’ਤੇ ਪੰਥ ਦੀ ਹਮਦਰਦੀ ਦਾ ਲਾਹਾ ਲੈਣ ਲਈ ਬਾਦਲ ਦਲ ਨੇ ਭਾਈ ਬਲਵੰਤ ਸਿੰਘ ਰਾਜੋਆਣਾ ਦੀ ਭੈਣ ਬੀਬੀ ਕਮਲਦੀਪ ਕੌਰ ਰਾਜੋਆਣਾ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਉਮੀਦਵਾਰ ਬਣਾਇਆ, ਪਰ ਅਖੌਤੀ ਭਾਵਕਤਾ ਕੰਮ ਨਾ ਆਈ।
26 ਜੂਨ 2022 ਨੂੰ ਆਏ ਨਤੀਜਿਆਂ ’ਚ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ (ਅ) ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਿਮਰਨਜੀਤ ਸਿੰਘ ਮਾਨ ਸੱਤਾਧਾਰੀ ‘ਆਪ’ ਦੇ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਹਰਾ ਕੇ ਜੇਤੂ ਹੋਏ ਅਤੇ ਬਾਦਲ ਦਲ ਦੀ ਉਮੀਦਵਾਰ ਨੂੰ ਮਹਿਜ 6% ਵੋਟ ਮਿਲੇ ਤੇ ਪੰਜਵੇਂ ਨੰਬਰ ’ਤੇ ਆਈ ਸਗੋਂ ਜਮਾਨਤ ਜ਼ਬਤ ਵੀ ਹੋ ਗਈ। ਸੰਨ 2019 ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ’ਚ 24% ਵੋਟ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਾਲੀ ਪਾਰਟੀ ਨੂੰ ਤਿੰਨ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਕੇਵਲ 6% ਵੋਟ ਹਾਸਲ ਹੋਣੀ, ਜੋ ਭਾਜਪਾ ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਹਨ, ਬਾਦਲ ਦਲ ਦੀ ਨਮੋਸ਼ੀਭਰੀ ਹਾਰ ਹੈ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਅਤੇ ਪੰਥਕ ਰਾਜਨੀਤੀ ’ਚ ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੀ ਅਯੋਗਤਾ ਹੈ। ਕਾਰਨ, ਲੋਕ ਸਮਝ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਕਿ ਬੰਦੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਦਾ ਮੁੱਦਾ ਕੇਵਲ ਚੋਣਾਂ ’ਚ ਲਾਹਾ ਲੈਣ ਲਈ ਹੈ; ਜੇ ਲੋਕ ਸਭਾ ਦੀ ਇੱਕ ਸੀਟ ਬੰਦੀ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਰਿਹਾਈ ਕਰਾ ਸਕਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜਿਸ ਸਮੇਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੇ 8-8 ਲੋਕ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਰਿਹਾਈ ਕਿਉਂ ਨਾ ਕਰਵਾਈ। ਹੁਣ ਵੀ ਦੋਵੇਂ ਪਤੀ ਪਤਨੀ ਲੋਕ ਸਭਾ ਮੈਂਬਰ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਕਦੀਂ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ’ਚ ਜਾਂ ਬਾਹਰ ਇਸ ਮੁੱਦੇ ’ਤੇ ਅਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਉਠਾਈ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਚੋਣ ਨਤੀਜਿਆਂ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਦੀ ਚੋਣ ਲਈ ਬੜੀ ਕਾਹਲ਼ੀ ਨਾਲ਼ ਭਾਜਪਾ ਉਮੀਦਵਾਰ ਸ੍ਰੀਮਤੀ ਮੁਰਮੂ ਦਰੋਪਦੀ ਨੂੰ ਬਿਨਾਂ ਸ਼ਰਤ ਹਿਮਾਇਤ ਦੇਣ ਦਾ ਐਲਾਨ ਵੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਘੱਟ ਤੋਂ ਘੱਟ ਇੱਥੇ ਹੀ ਰਿਹਾਈ ਦੀ ਮੰਗ ਰੱਖ ਦਿੰਦੇ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੁਹਿਰਦਤਾ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ। ਸੁਖਬੀਰ ਬਾਦਲ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ’ਚ ਮੁੜ ਪੈਰ ਜਮਾਉਣ ਲਈ ਸਿਰਤੋੜ ਯਤਨ ਕਰ ਰਹੇ ਜਥੇਦਾਰ ਗਿਆਨੀ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਜਥੇਦਾਰੀ ਤੋਂ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਅਸਤੀਫ਼ਾ ਦੇ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸੰਗਰੂਰ ਲੋਕ ਸਭਾ ਹਲਕੇ ਦੀ ਜ਼ਿਮਨੀ ਚੋਣ ਨੇ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸੁਖਬੀਰ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਅਤੇ ਗਿਆਨੀ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਅਪੀਲਾਂ ’ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਹੈ।
ਬਾਦਲ ਦਲ ਦੀ 2017, 2019 ਅਤੇ 2022 ’ਚ ਲਗਾਤਰ ਹੋ ਰਹੀ ਹਾਰ ਅਤੇ ਘਟ ਰਹੀ ਵੋਟ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤ ਦਾ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਬਾਦਲ ਪਰਵਾਰ ਕੇਵਲ ਡੇਰੇਦਾਰਾਂ ਦੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਰਬਉੱਚ ਸੰਸਥਾ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ, ਮਾਨ ਮਰਿਆਦਾ ਅਤੇ ਗੌਰਵ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ’ਚ ਮਿਲਾਉਣ ਤੋਂ ਵੀ ਗੁਰੇਜ਼ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਪਹਿਲੀ ਜੂਨ 2015 ਨੂੰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਅਧੀਨ ਪੈਂਦੇ ਪਿੰਡ ਬੁਰਜ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ ਵਾਲਾ ਦੇ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦਾ ਸਰੂਪ ਚੋਰੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 12 ਅਕਤੂਬਰ 2015 ਨੂੰ ਬਰਗਾੜੀ ਵਿਖੇ ਹੋਈ ਬੇਅਦਬੀ ਅਤੇ 14 ਅਕਤੂਬਰ ਨੂੰ ਬਹਿਬਲ ਕਲਾਂ ਵਿਖੇ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਫਾਇਰਿੰਗ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਸਿੱਖ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨਕਾਰੀ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ; ਤੱਕ ਦੇ ਦੋਸ਼ੀਆਂ ’ਤੇ ਬਾਦਲ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਨਾ ਕੀਤੀ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਐੱਮਐੱਸਜੀ-2 ਫ਼ਿਲਮ ਪੰਜਾਬ ’ਚ ਚਲਾੳੇਣ ਦਾ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕਰਨ ਲਈ 24 ਸਤੰਬਰ 2015 ਨੂੰ ਬਾਦਲ ਬਾਪ ਬੇਟੇ ਦੇ ਹੁਕਮਾਂ ’ਤੇ ਪੰਜ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬਾਨਾਂ ਨੇ ਸਿਰਸਾ ਡੇਰਾ ਮੁੱਖੀ ਨੂੰ ਮਾਫ਼ੀ ਦੇਣ ਵਾਲ਼ਾ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਸੰਗਤਾਂ ਤੋਂ ਮਨਵਾਉਣ ਲਈ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਗੁਰੂ ਕੀ ਗੋਲਕ ’ਚੋਂ 92 ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਇਸ਼ਤਿਹਾਰਾਂ ’ਤੇ ਖਰਚੇ। ਪੰਥਕ ਸਰਕਾਰ ਹੁੰਦਿਆਂ ਨਾ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਬੇਅਦਬੀ ਦਾ ਇਨਸਾਫ਼ ਮਿਲਿਆ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸ਼ਾਂਤਮਈ ਬੈਠੇ ਧਰਨਾਕਾਰੀਆਂ ’ਤੇ ਅੰਨ੍ਹੇਵਾਹ ਗੋਲ਼ੀ ਚਲਾ ਕੇ ਦੋ ਸਿੰਘਾਂ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪੁਲਿਸ ਅਫ਼ਸਰਾਂ ’ਤੇ ਕੋਈ ਕਾਰਵਾਈ ਹੋਈ ਸਗੋਂ ਜਿੱਥੋਂ ਤੱਕ ਵਾਹ ਲੱਗੀ ਪੜਤਾਲ ’ਚ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਨੇ ਸਹਿਯੋਗ ਦੇਣ ਦੀ ਥਾਂ ਰੁਕਾਵਟਾਂ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ। ਜਾਂਚ ਕਮਿਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਹਮੇਸ਼ਾਂ ਬਾਈਕਾਟ ਕੀਤਾ। ਜਿਸ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਰਾਜ ’ਚ ਕੇਵਲ ਡੇਰੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ਰਧਾਲੂਆਂ ਦੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਖਾਤਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਿਰਾਦਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੋਵੇ ਉਸ ਦਾ ਹਾਲ ਤਾਂ ਉਹੀਓ ਹੋਣਾ ਸੀ, ਜੋ 2017, 2019 ਅਤੇ 2022 ’ਚ ਵੇਖਿਆ।
ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਬਾਦਲ ਦਾ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ’ਚੋਂ ਮਨਫ਼ੀ ਹੋਣ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੂਲ ਕਾਰਨਾਂ ਨੂੰ ਭਲੀਭਾਂਤ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਮੰਨਣ ਦੀ ਥਾਂ 9 ਜੁਲਾਈ 2022 ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਵਿਖੇ ਮਨਾਏ ਗਏ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦਿਵਸ ਮੌਕੇ ਦਿੱਤੇ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣ ’ਚ ਗਿਆਨੀ ਹਰਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਇਸ ਦੁਰਦਸ਼ਾ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰ ਠਹਿਰਾਇਆ ਤੇ ਦੋਸ਼ ਲਾਇਆ ਕਿ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੌਰਾਨ ਆਪਣੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ, ਇਤਿਹਾਸਕ ਸਾਖੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਅਤੇ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਭੰਡਿਐ। ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਦਾ ਇਹ ਬਿਆਨ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅੰਦਰੋਂ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਚਨਾਂ ਵਰਗੇ ਹਨ ‘‘ਕਬੀਰ ! ਮਨੁ ਜਾਨੈ ਸਭ ਬਾਤ; ਜਾਨਤ ਹੀ ਅਉਗਨੁ ਕਰੈ ॥ ਕਾਹੇ ਕੀ ਕੁਸਲਾਤ; ਹਾਥਿ ਦੀਪੁ, ਕੂਏ ਪਰੈ ॥’’ (੧੩੭੬)। ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਨੂੰ ਦੋਸ਼ੀ ਠਹਿਰਾਉਣ ਵਾਲੇ ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਨੂੰ ਹੇਠਲੇ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਣੇ ਬਣਦੇ ਹਨ :
(1). ਜੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਪੰਜਵੇਂ ਪਾਤਸ਼ਾਹ ਵੱਲੋਂ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤੇ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ‘‘ਮੋਹਨ ਤੇਰੇ ਊਚੇ ਮੰਦਰ ਮਹਲ ਅਪਾਰਾ ॥ ਮੋਹਨ ਤੇਰੇ ਸੋਹਨਿ ਦੁਆਰ ਜੀਉ ਸੰਤ ਧਰਮ ਸਾਲਾ ॥ ਧਰਮ ਸਾਲ ਅਪਾਰ ਦੈਆਰ ਠਾਕੁਰ; ਸਦਾ ਕੀਰਤਨੁ ਗਾਵਹੇ ॥ ਜਹ ਸਾਧ ਸੰਤ ਇਕਤ੍ਰ ਹੋਵਹਿ; ਤਹਾ ਤੁਝਹਿ ਧਿਆਵਹੇ ॥ ਕਰਿ ਦਇਆ ਮਇਆ ਦਇਆਲ ਸੁਆਮੀ ! ਹੋਹੁ ਦੀਨ ਕ੍ਰਿਪਾਰਾ ॥ ਬਿਨਵੰਤਿ ਨਾਨਕ ਦਰਸ ਪਿਆਸੇ; ਮਿਲਿ ਦਰਸਨ ਸੁਖੁ ਸਾਰਾ ॥1॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/ ੨੪੮) ਦੇ ਗੁਰਮਤਿ ਅਨੁਸਾਰੀ ਅਰਥ ਕਰਕੇ ਸੰਗਤਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ’ਚ ਵਰਤਿਆ ਗਿਆ ਸ਼ਬਦ ‘ਮੋਹਨ’ ਮਨ ਨੂੰ ਮੋਹ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਲਈ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਗੁਰੂ ਰਾਮਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਪੁੱਤਰ ਬਾਬਾ ਮੋਹਨ ਜੀ ਲਈ; ਤਾਂ ਕੀ ਉਹ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਸਾਖੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਨੂੰ ਭੰਡਣਾ ਹੈ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਪ੍ਰਤੀ ਸੱਚੀ ਸ਼ਰਧਾ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨਾ ?
ਧੰਨ ਹੈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਚਾਰਕਾਂ ਦੀ ਅਧਿਆਤਮਤਾ ਜਿਹੜੇ ਸਾਖੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਮੁਤਾਬਕ ਇਸ ਸ਼ਬਦ ਵਿੱਚ ਆਏ ਸ਼ਬਦ ‘ਮੋਹਨ’ ਨੂੰ ਬਾਬਾ ਮੋਹਨ ਜੀ ਦੱਸਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੋਥੀਆਂ ਲੈਣ ਪਹੁੰਚੇ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਬਾਬਾ ਮੋਹਨ ਜੀ ਦੀ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਾ ’ਚ ਗਾਇਆ। ਜਥੇਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ! ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਕਦੀ ਸੋਚਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ੳਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਮੁਹੰਮਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਉਸਤਤਿ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ’ਚ ਦਰਜ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ ਪਰ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਸ ਕਾਰਨ ਜਵਾਬ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਇਹ ਨਿਰੰਕਾਰ ਦੀ ਬਾਣੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਉਸਤਤਿ ਵਾਲਾ ਸ਼ਬਦ ਦਰਜ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ, ਪਰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸੰਪ੍ਰਦਾਈ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸਾਖੀ ਪ੍ਰੰਪਰਾ ਮੁਤਾਬਕ ਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਬਾਬਾ ਮੋਹਨ ਜੀ ਦੀ ਉਸਤਤਿ ’ਚ ਉਚਾਰਨ ਕੀਤਾ ਸੀ।
(2). ਜੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਇਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ‘‘ਗਗਨ ਮੈ ਥਾਲੁ; ਰਵਿ ਚੰਦੁ ਦੀਪਕ ਬਨੇ; ਤਾਰਿਕਾ ਮੰਡਲ, ਜਨਕ ਮੋਤੀ ॥ ਧੂਪੁ ਮਲਆਨਲੋ; ਪਵਣੁ ਚਵਰੋ ਕਰੇ; ਸਗਲ ਬਨਰਾਇ ਫੂਲੰਤ ਜੋਤੀ ॥’’ (ਸੋਹਿਲਾ/ਮਹਲਾ ੧/੧੩) ਗਾ ਕੇ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਦੀਵਿਆਂ ਵਾਲੀ ਆਰਤੀ ਦਾ ਖੰਡਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਵਚਨ ‘‘ਜੀਅ ਬਧਹੁ ਸੁ ਧਰਮੁ ਕਰਿ ਥਾਪਹੁ; ਅਧਰਮੁ ਕਹਹੁ ਕਤ ਭਾਈ ॥ ਆਪਸ ਕਉ ਮੁਨਿਵਰ ਕਰਿ ਥਾਪਹੁ; ਕਾ ਕਉ ਕਹਹੁ ਕਸਾਈ ?॥ (੧੧੦੩) ਦੇ ਹਵਾਲੇ ਨਾਲ਼ ਜੀਵਾਂ ਦੀ ਬਲੀ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਧਾਰਮਿਕ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਤੁਹਾਡੇ ਅਤੇ ਕਸਾਈਆਂ ’ਚ ਕੀ ਅੰਤਰ ਹੈ ? ਜਥੇਦਾਰ ਜੀ ! ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਸਮਝ ਨਾਲ ਦੱਸੋ ਕਿ ਕੀ ਐਸਾ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦੈ ਜਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਲਫ਼ਜਾਂ ’ਚ ਕਿਸੇ ਗੁਰ ਅਸਥਾਨ/ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਭੰਡ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦੈ ?
(3). ਜੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਿਆਸੀ ਲੋਕ; ਵੋਟਾਂ ਖਾਤਰ ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰ; ਆਪਣੇ ਅਹੁਦੇ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਧੜੇਵੰਦੀਆਂ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ’ਚ ਰੱਖ ਕੇ ਇੱਕ ਪਾਸੜ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਜਾਰੀ ਕਰਕੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਮਾਨ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਮਿੱਟੀ ਘੱਟੇ ਰੋਲ਼ਦੇ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ 2009 ’ਚ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਮਿਤੀ 24 ਸਤੰਬਰ 2015 ਨੂੰ ਸੌਦਾ ਡੇਰਾ ਮੁਖੀ ਨੂੰ ਇੱਕ ਫਰਜੀ ਚਿੱਠੀ ਦੇ ਆਧਾਰ ’ਤੇ ਬਿਨਾਂ ਮੰਗਿਆਂ ਮਾਫ਼ੀ ਦਿੱਤੀ।
ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਛਾਪੇ ਜਾ ਰਹੇ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨਾਲੋਂ ਕੁਝ ਲਗਾਂ ਮਾਤਰਾਂ ਬਦਲ ਕੇ ਸਰੂਪ ਛਾਪਣ ਅਤੇ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ’ਤੇ ਅਪਲੋਡ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੇ ਦੋਸ਼ ਹੇਠ ਅਮਰੀਕਾ ਨਿਵਾਸੀ ਭਾਈ ਥਮਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਨੂੰ 3 ਮਈ 2022 ਨੂੰ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਫ਼ਸੀਲ ਤੋਂ ਤਨਖ਼ਾਹੀਆ ਐਲਾਨ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਇਹ ਗੁਨਾਹ ਤਾਂ ਦਮਦਮੀ ਟਕਸਾਲ ਮਹਿਤਾ ਚੌਕ ਦਾ ਮੁਖੀ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਧੁੰਮਾ ਵੀ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਵੱਲੋਂ ਸੰਨ 2006 ਤੋਂ ਛਾਪੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀਆਂ ਪੋਥੀਆਂ ’ਚ ਸੈਂਕੜੇ ਲਗਾਂ ਮਾਤਰਾਂ ਦੇ ਫ਼ਰਕ ਹਨ; ਮਹਲਾ ਸਿਰਲੇਖ ਅਤੇ ਸਬਦਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਲਿਖੇ ਗਏ ਸ਼ਬਦ ਜੋੜ ਅੰਕ ਵੀ ਬਦਲੇ ਗਏ ਹਨ; ਮੂਲ ਮੰਤਰ ਦਾ ਸਰੂਪ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਕ ਸਮਾਨ ਗਲਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਦੇਣ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਚਾਰਕ; ਕੀ ਸਿਰਮੌਰ ਪੰਥਕ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜਾਂ ਸੰਪ੍ਰਦਾਵਾਂ ਨੂੰ ਭੰਡ ਰਹੇ ਹਨ ਜਾਂ ਅਕਾਲ ਦੇ ਤਖ਼ਤ ’ਤੇ ਬੈਠੇ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਧੜੇਵੰਦੀਆਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਉੱਠ ਕੇ, ਸਿਆਸਤ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੋ ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੋਂ ਸੇਧ ਲੈ ਕੇ ਸਰਬ ਸਾਂਝੇ ਫ਼ੈਸਲੇ ਕਰਨ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕਰ ਰਹੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ?
ਜਥੇਦਾਰ ਜੀ ! ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਵਾਕਿਆ ਈ ਪੰਥ ਦੀਆਂ ਸਿਰਮੌਰ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਬਹਾਲ ਕਰਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ :
(ੳ) ਇਸ ਲੇਖਕ ਵੱਲੋਂ ਅਕਤੂਬਰ 2018 ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਤੁਹਾਨੂੰ ਸਲਾਹ ’ਤੇ ਫੌਰੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵੀਚਾਰ ਕਰਨਾ ਪੈਣਾ ਹੈ ਜੀ।
(ਅ) ਗਿਆਨੀ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵੇਦਾਂਤੀ ਨੇ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਨੰ: ਅ. 319ਏਟੀ [ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ] 00 ਮਿਤੀ 29.3.2000 ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਜਿਸ ’ਚ ਗਿਆਨੀ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ 25.1.2000 ਤੋਂ 28.1.2000 ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਰੱਦ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਇਸ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ’ਚ ਲਾਗੂ ਕਰਵਾਇਆ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਦਾ ਗਿਆਨੀ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਵਾਲੇ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਰੱਦ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲਾ ਪਹਿਲਾ ਹਿੱਸਾ ਤਾਂ ਕਮੇਟੀ ਨੇ ਹੂਬਹੂ ਮੰਨ ਲਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਤਤਕਾਲੀਨ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਬੀਬੀ ਜੰਗੀਰ ਕੌਰ ਅਤੇ ਕੁਝ ਕਾਰਜਕਾਰੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਜਾਰੀ ਹੋਏ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਰੱਦ ਕਰਨ ਨਾਲ਼ ਸੰਬੰਧਿਤ ਸੀ, ਪਰ ਮਗਰਲਾ ਅੱਧਾ ਹਿੱਸਾ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਹੇਠ ਲਿਖੀਆਂ ਹਿਦਾਇਤਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਪੂਰਨ ਰੂਪ ’ਚ ਅਮਲ ਕਰਨਾ ਅਜੇ ਵੀ ਬਾਕੀ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ
(1). ਜਲਦੀ ਤੋਂ ਜਲਦੀ ਗੁਰਮਤਿ ਸੋਚ ਵਾਲੇ ਮਾਹਰਾਂ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਕੇ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਗ੍ਰੰਥੀ ਦੇ ਸੇਵਾ ਨਿਯਮ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਿਯੁਕਤੀ ਲਈ ਯੋਗਤਾ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਾਰਜ ਖੇਤਰ, ਕਾਰਜ ਵਿਧੀ ਅਤੇ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ, ਸੇਵਾ ਮੁਕਤੀ ਆਦਿ ਦੇ ਨਿਯਮ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਅਤੇ ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਪੰਥਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਦੇ ਸਮਾਧਾਨ ਅਤੇ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਸਪਸ਼ਟ ਵਿਧੀ ਵਿਧਾਨ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜੋ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੱਲੋਂ ਵੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨਿਜੀ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੇ ਜਾਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੀ ਨਾ ਰਹੇ ਅਤੇ ਖ਼ਾਲਸਾ ਪੰਥ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਸਮੇਂ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਜਾਰੀ ਹੁੰਦੇ ਹੁਕਮਨਾਮਿਆਂ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਅਤੇ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਕਾਇਮ ਰਹੇ।
(2). ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਐਕਟ ਨੂੰ ਬਣਿਆ ਪੌਣੀ ਸਦੀ ਬੀਤ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਦੀ ਪ੍ਰਬਲ ਲੋੜ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਪੰਥਕ ਯੁਕਤ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰੀ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਇਸ ਐਕਟ ਅਧੀਨ ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ’ਚ ਹੋਈ ਲਾਭ ਹਾਨੀ ਦਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਅਤੇ ਐਕਟ ਵਿੱਚ ਪੰਥਕ ਹਿੱਤਾਂ ਦੇ ਉਲਟ ਜੇ ਕੋਈ ਧਾਰਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਸੋਧ ਕਰਨ ਲਈ ਉਪਰਾਲਾ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ।
(3). ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਨੂੰ ਸਿਆਸਤ ਦੀ ਕੁਟਿਲਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਤੋਂ ਪਾਕ ਰੱਖਣ ਨੂੰ ਯਕੀਨੀ ਬਣਾਇਆ ਜਾਵੇ।
(4). ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ, ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਬਾਕੀ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬਾਨ ਆਪੋ ਆਪਣੀ ਥਾਂਵੇਂ ਪੰਥ ਦੀਆਂ ਗੌਰਵਸ਼ਾਲੀ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਦੇ ਸੇਵਾਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਪੰਥ ਵੱਲੋਂ ਸੌਂਪੀ ਹੋਈ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਪਰਸਪਰ ਪਿਆਰ, ਸਤਿਕਾਰ ਅਤੇ ਮਿਲਵਰਤਣ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਅਧੀਨ ਨਿਭਾ ਕੇ ਪੰਥ ਵੱਲੋਂ ਸੁਰਖੁਰੂ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।
ਨੋਟ : ਜੇ ਇਹ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਜਾਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਗਿਆਨੀ ਜੋਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਵੇਦਾਂਤੀ ਜਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਪਿਛਲੇ ਜਥੇਦਾਰ; ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਰ ਕਰਦੇ ਕਿ ਜਦ ਤੱਕ ਉਹ ਇਸ ਹੁਕਮਨਾਮੇ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਮੁਤਾਬਕ ਕਰਵਾਈ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਤੱਕ ਉਹ ਕੋਈ ਹੁਕਮਨਾਮਾ ਜਾਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ; ਤਾਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਅਤੇ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਦੀ ਐਸੀ ਦੁਰਗਤੀ ਨਾ ਹੁੰਦੀ, ਜੋ ਅੱਜ ਹੋ ਰਹੀ ਹੈ।
(ੲ) ਸੰਨ 2003 ’ਚ ਲਾਗੂ ਹੋਇਆ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਮੁੜ ਬਹਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾਵੇ ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਸ ਕੈਲੰਡਰ ਨੂੰ ਤੁਸੀਂ ਸੋਧਿਆ ਹੋਇਆ ਦੱਸ ਰਹੇ ਹੋ, ਉਸ ਵਿੱਚ ਵੱਡੇ ਨੁਕਸ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਇਸ ਕੈਲੰਡਰ ’ਚ ਕੁਝ ਦਿਹਾੜੇ ਤਾਂ ਹਰ ਸਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹੀ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਨੂੰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ, ਜੋ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ’ਚ ਆਏ ਸਨ, ਪਰ ਕਈਆਂ ਵਿੱਚ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਇਕ-ਇਕ ਦਿਨ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਵਸ ਦੇਸੀ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਤਾਂ ਹਰ ਸਾਲ 11 ਹਾੜ ਹੀ ਦਰਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਕਿਸੇ ਸਾਲ 25 ਜੂਨ ਅਤੇ ਕਿਸੇ ਸਾਲ 24 ਜੂਨ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਉਲਟ ਸਰਹਿੰਦ ਫ਼ਤਹਿ ਦਿਵਸ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਹਰ ਸਾਲ 12 ਮਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਦੇਸੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਹਰ ਸਾਲ ਬਦਲ ਕੇ ਕਦੀ 29 ਵੈਸਾਖ ਤੇ ਕਦੀ 30 ਵੈਸਾਖ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਸ਼ਹੀਦ ਗੰਜ ਫ਼ਤਹਿਗੜ੍ਹ ਸਾਹਿਬ ਜਿੱਥੇ ਸਰਹਿੰਦ ਫ਼ਤਿਹ ਕਰਨ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਏ 6000 ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਸਸਕਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ; ਵਿਖੇ ਲੱਗੇ ਬੋਰਡ ’ਤੇ ਇਹ ਤਾਰੀਖ਼ 1 ਜੇਠ/ 14 ਜੂਨ ਲਿਖੀ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਦੀ ਪਰਖ ਪੜਚੋਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਹੀ ਗਲਤ ਸਾਬਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਰੇ ਗੁਰ ਪੁਰਬਾਂ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਨਾਲੋਂ 10 ਤੋਂ 12 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਂ 18-19 ਦਿਨ ਪਿੱਛੋਂ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਵੱਖ ਵੱਖ ਬਦਲਵੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਆਉਣੀਆਂ ਦੱਸਦੀਆਂ ਹਨ ਕਿ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਦਿਹਾੜੇ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਕਰਨ ਲਈ ਇੱਕ ਮੱਤ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਚਾਰ ਵੱਖ ਵੱਖ ਲੰਬਾਈ ਵਾਲੇ ਕੈਲੰਡਰ ਵਰਤ ਰਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਇਸ ਨੂੰ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਕਹਿਣਾ ਹੀ ਗਲਤ ਹੈ। ਇਹ ਮਿਲਗੋਭਾ ਕੈਲੰਡਰ ਹੈ। ਮਿਲਗੋਭਾ ਕੈਲੰਡਰ ਵਰਤਣ ਨਾਲ ਜੋ ਨੁਕਸ ਪੈ ਰਹੇ ਹਨ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਿਸਾਲ ਹੈ ਕਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਜਿੱਥੇ ਬੈਠ ਕੇ ਤੁਸੀਂ ਕੌਮ ਲਈ ਹੁਕਮ ਜਾਰੀ ਕਰਦੇ ਹੋ ਉਸ ਦਾ ਸਥਾਪਨਾ ਦਿਵਸ ਹਰ ਸਾਲ 18 ਹਾੜ ਦਰਜ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸੇ ਤਖ਼ਤ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ 19 ਦਿਨ ਬਾਅਦ ਗੁਰੂ ਹਰਗੋਬਿੰਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਇਸੇ ਹੀ ਤਖ਼ਤ ’ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਿਰਪਾਨਾਂ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ, ਜਿਸ ਦਿਨ ਨੂੰ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਹਰ ਸਾਲ ਇਸ ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਬਦਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਿਵਸ ਤੋਂ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦਿਵਸ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸਾਲ 2020 ’ਚ 17 ਹਾੜ ਭਾਵ ਸਥਾਪਨਾ ਤੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਅਤੇ ਹੁਣ ਅਗਲੇ ਸਾਲ 2023 ’ਚ ਚਾਰ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ 14 ਹਾੜ ਨੂੰ ਆਵੇਗਾ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਵਾਦਾਂ ਕਾਰਨ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਸਥਾਪਤ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਏ ਸਨ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਿਰਪਾਨਾਂ ਕਿਸ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਧਾਰਨ ਕੀਤੀਆਂ ? ਸੋ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਖ਼ੁਦ ਹੀ ਦੁਚਿੱਤੀ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਕਮੇਟੀ ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਸਾਹਿਬਾਨ ਨੂੰ ਖ਼ੁਦ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਜਦੋਂ ਕਿ ਮੂਲ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ’ਚ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਹਰ ਸਾਲ ਕ੍ਰਮਵਾਰ 18 ਹਾੜ ਅਤੇ ਇਸ ਤੋਂ 19 ਦਿਨ ਪਿੱਛੋਂ 6 ਸਾਵਣ ਨੂੰ ਮੀਰੀ-ਪੀਰੀ ਦਿਵਸ ਦਰਜ ਹਨ। ਐਸੀਆਂ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਉਦਾਹਰਨਾਂ ਮਿਲ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।
ਧੁਮੱਕੜਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ
ਧੁਮੱਕੜਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ
ਸਰਵਜੀਤ ਸਿੰਘ ਸੈਕਰਾਮੈਂਟੋ
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਅਕਤੂਬਰ 2009 ਵਿੱਚ ਬਣਾਈ ਗਈ ਦੋ ਮੈਂਬਰੀ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿਗਾੜੂ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ, ਭਾਈ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਧੁੰਮਾ ਅਤੇ ਜਥੇਦਾਰ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਮੱਕੜ ਦੇ ਨਾਮ ਨਾਲ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਧੁਮੱਕੜਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਪਿਛਲੇ 12 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਚਰਚਾ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਚਰਚਾ ਦੀ ਇਸੇ ਲੜੀ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੇ ਹੋਏ ਅੱਜ ਆਪਾਂ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਦੋ ਦਿਹਾੜਿਆਂ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖਾਂ ਦੀ ਚਰਚਾ ਕਰਾਂਗੇ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਛਾਪੇ ਗਏ ਸੰਮਤ 554 ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ (2022-23 ਈ:) ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਸਰਹਿੰਦ ਫ਼ਤਿਹ ਦਿਵਸ 29 ਵੈਸਾਖ (12 ਮਈ) ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ 11 ਹਾੜ (25 ਜੂਨ) ਦਾ ਦਰਜ ਹੈ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ (ਸੰਮਤ 553 ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ) ਵਿੱਚ, ਸਰਹਿੰਦ ਫ਼ਤਿਹ ਦਿਵਸ 30 ਵੈਸਾਖ (12 ਮਈ) ਅਤੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ 11 ਹਾੜ (25 ਜੂਨ) ਦਾ ਦਰਜ ਸੀ। ਹੇਠਲੇ ਚਾਰਟ ਨੂੰ ਧਿਆਨ ਨਾਲ਼ ਵੇਖੋ ਜੀ।
ਸਰਹਿੰਦ ਫ਼ਤਿਹ ਦਿਵਸ ਦਾ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਟਾ 29 ਵੈਸਾਖ ਜਾਂ 30 ਵੈਸਾਖ ਹੈ, ਪਰ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਤਾਰੀਖ ਹਰ ਸਾਲ 12 ਮਈ ਹੀ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਵੈਸਾਖੀ 14 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ, ਉਸ ਸਾਲ 12 ਮਈ ਨੂੰ 29 ਵੈਸਾਖ ਬਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਹੜੇ ਸਾਲ ਵੈਸਾਖੀ 13 ਅਪ੍ਰੈਲ ਨੂੰ ਆਈ ਸੀ ਉਸ ਸਾਲ 12 ਮਈ ਨੂੰ 30 ਵੈਸਾਖ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਇਹ ਦਿਹਾੜਾ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਟਿਆਂ ਮੁਤਾਬਕ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਤਾਰੀਖ (12 ਮਈ) ਮੁਤਾਬਕ ਮਨਾਉਂਦੀ ਹੈ।
ਸੰਪਾਦਕੀ ਨੋਟ : ਬਾਦਸ਼ਾਹ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਜਾਂਦੀ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਡਾਇਰੀ ਰਿਪੋਰਟ ਵਿੱਚ ਸਰਹਿੰਦ ਫ਼ਤਿਹ ਦਿਵਸ ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ 24 ਰੱਬੀ-ਉਲ-ਅਵਲ, ਹਿਜਰੀ ਸੰਮਤ 1122 ਲਿਖੀ ਹੋਈ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਦੂਸਰੀਆਂ ਪੱਧਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਨ ’ਤੇ ੧੫ ਜੇਠ, ਜੇਠ ਵਦੀ ੧੧, ਦਿਨ ਸ਼ਨਿਚਰਵਾਰ, ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਸੰਮਤ ੧੭੬੭ (ਸੂਰਜੀ ਸਿਧਾਂਤ)/ 13 ਮਈ 1710 ਬਣਦਾ ਹੈ। ਡਾ: ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਲਈ ਸ੍ਵਾਮੀਕੰਨੂ ਪਿੱਲੇ ਦੀ ਜੰਤਰੀ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਸ੍ਵਾਮੀਕੰਨੂ ਪਿੱਲੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦਾ ਰਹਿਣ ਵਾਲਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਜੰਤਰੀ ’ਚ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ’ਚ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਨਿਯਮਾਂ ਵਾਲੇ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਦਰਜ ਕੀਤੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ ’ਚ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਸੰਗਰਾਂਦਾਂ ਨਾਲੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੇਠਾਂ ਨੋਟ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਦੂਸਰੇ ਸੂਬਿਆਂ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਲਿਖਣ ਸਮੇਂ ਉੱਥੋਂ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਮੁਤਾਬਕ ਸੋਧ ਕਰ ਲਈ ਜਾਵੇ, ਪਰ ਡਾ: ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਨੋਟ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ ਤੇ ਤਾਮਿਲਨਾਡੂ ਦੇ ਨਿਯਮਾਂ ਵਾਲੀ ਤਾਰੀਖ਼ 12 ਮਈ ਲਿਖ ਦਿੱਤੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਵੇਖ ਕੇ ਬਾਕੀ ਦੇ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰ 12 ਮਈ ਹੀ ਲਿਖਦੇ ਗਏ; ਇਉਂ 12 ਮਈ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹੋ ਗਈ। ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਨੇ 12 ਮਈ ਤਾਰੀਖ਼ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੇ ਕੈਲੰਡਰਾਂ ’ਚ ਦਰਜ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਸੋਧ ਵਿਦਵਾਨਾਂ (ਭਾਈ ਹਰਨਾਮ ਸਿੰਘ ਧੁੰਮਾ ਅਤੇ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ ਮੱਕੜ) ਨੂੰ ਇਹ ਸਮਝ ਵੀ ਨਾ ਪਈ ਕਿ ਜੇ ਬਾਕੀ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਟਿਆ ਮੁਤਾਬਕ ਹਨ ਤਾਂ ਸਰਹਿੰਦ ਫ਼ਤਿਹ ਦਿਵਸ ਦਾ ਵੀ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਟਾ ਲਿਖਿਆ ਜਾਵੇ, ਜੋ 12 ਮਈ 1710 ਈ: ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ੧੪ ਜੇਠ ਬਣਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜੇ ਸਹੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਲੈਣੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ 24 ਰੱਬੀ-ਉਲ-ਅਵਲ, ਹਿਜਰੀ ਸੰਮਤ 1122 ਦੇ ਹਿਸਾਬ ੧੫ ਜੇਠ, ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਸੰਮਤ ੧੭੬੭ (ਸੂਰਜੀ ਸਿਧਾਂਤ)/ 13 ਮਈ 1710 ਬਣਦਾ ਹੈ। ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ੧੫ ਜੇਠ ਦਾ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਟਾ ਹੀ ਦਰਜ ਹੈ, ਜੋ ਹਰ ਸਾਲ 29 ਮਈ (ਗ੍ਰੈਗੋਰੀਅਨ) ਨੂੰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। (ਗਿਆਨੀ ਅਵਤਾਰ ਸਿੰਘ)
ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ ਹਰ ਸਾਲ 11 ਹਾੜ ਦਾ ਦਰਜ ਹੈ, ਪਰ ਤਾਰੀਖ 24 ਜੂਨ ਜਾਂ 25 ਜੂਨ ਲਿਖੀ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਸਾਲ ਜੇਠ ਦੀ ਸੰਗਰਾਂਦ 14 ਜੂਨ ਨੂੰ ਆਈ, ਉਸ ਸਾਲ 11 ਹਾੜ ਨੂੰ 24 ਜੂਨ ਹੈ ਅਤੇ ਜਿਹੜੇ ਸਾਲ ਹਾੜ ਦੀ ਸੰਗਰਾਂਦ 15 ਜੂਨ ਨੂੰ ਹੈ ਉਸ ਸਾਲ 11 ਹਾੜ ਨੂੰ 25 ਜੂਨ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਇਹ ਦਿਹਾੜਾ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਟਿਆਂ ਮੁਤਾਬਕ (11 ਹਾੜ) ਮਨਾਉਂਦੀ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਤਾਰੀਖ ਮੁਤਾਬਕ। ਸੋ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਸਰਹਿੰਦ ਫ਼ਤਿਹ ਦਿਵਸ ਤਾਂ ਤਾਰੀਖ (12 ਮਈ) ਮੁਤਾਬਕ ਮਨਾਉਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਟਿਆਂ (11 ਹਾੜ) ਮੁਤਾਬਕ। ਆਓ ਹੁਣ ਵੇਖੀਏ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਦਿਹਾੜਿਆਂ ਦੀ ਅਸਲ ਤਾਰੀਖ ਕੀ ਹੈ ?
ਡਾ. ਸੁਖਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ ‘ਚੱਪੜ-ਚਿੜੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ’ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ‘ਚੱਪੜ-ਚਿੜੀ ਦੀ ਲੜਾਈ 22 ਮਈ, 1710 ਨੂੰ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ’। (ਪੰਨਾ 35) ਆਪਣੀ ਇਕ ਹੋਰ ਕਿਤਾਬ ‘ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦਾ ਬਾਨੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ’ ਵਿੱਚ ਡਾ. ਸੁਖਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ‘ਚੱਪੜ ਚਿੜੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਸਿੰਘਾਂ ਅਤੇ ਮੁਗਲ ਹਕੂਮਤ ਵਿਚਕਾਰ 12 ਮਈ, 1710 ਈ: ਨੂੰ ਲੜੀ ਗਈ ਸੀ’। (ਪੰਨਾ 42) ਹੁਣ ਸਵਾਲ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਇਕੋ ਘਟਨਾ ਦੀਆਂ ਦੋ ਤਾਰੀਖਾਂ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ ? ਭਾਵੇਂ ਡਾ. ਸੁਖਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ, ਤਾਰੀਖਾਂ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਉਲਝਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ਪਰ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਇਕੋ ਘਟਨਾ ਦੀਆਂ ਦੋ ਤਾਰੀਖਾਂ ਵਿੱਚ 10-11 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਫਰਕ ਹੋਵੇ, ਤਾਂ ਇਹ ਜੂਲੀਅਨ ਅਤੇ ਗਰੈਗੋਰੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਦਾ ਮਸਲਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। 12 ਮਈ 1710 ਈ: ਜੂਲੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਹੈ ਅਤੇ 22 ਮਈ 1710 ਈ: ਗਰੈਗੋਰੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਇਹ ਵੀ ਸਹੀ ਨਹੀਂ 12 ਮਈ ਜੂਲੀਅਨ ਦੀ 23 ਗਰੈਗੋਰੀਅਨ ਬਣਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇੱਥੇ ਸਾਡਾ ਇਹ ਵਿਸ਼ਾ ਨਹੀਂ। ਅਸੀਂ ਸ੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਵਾਲੀ 12 ਮਈ (ਜੂਲੀਅਨ) ਨੂੰ ਸਹੀ ਮੰਨ ਕੇ ਚੱਲਦੇ ਹਾਂ। ਜੂਲੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਕਦੇ ਵੀ ਆਪਣੇ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਆਪਣੇ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੇ ਮੁਤਾਬਕ 12 ਮਈ (ਜੂਲੀਅਨ) ਨੂੰ 14 ਜੇਠ ਸੀ ਭਾਵ ਚੱਪੜ-ਚਿੜੀ ਦੀ ਲੜਾਈ 14 ਜੇਠ ਸੰਮਤ 1767 ਬਿ: ਦਿਨ ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ ਨੂੰ ਹੋਈ ਸੀ।
ਡਾ. ਸੁਖਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਇਕ ਹੋਰ ਕਿਤਾਬ ‘ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ- ਇਤਿਹਾਸਕ ਅਧਿਐਨ’ ਵਿੱਚ ਲਿਖਦਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਹਿਜਰੀ ਸੰਮਤ ਅਨੁਸਾਰ 29 ਜਮਾਦੀ-ਉਸਾਨੀ 1128 ਨੂੰ ਵਿਲੀਅਮ ਇਰਵਿਨ ਨੇ 19 ਜੂਨ 1716 ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਅਤੇ ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਨੇ 9 ਜੂਨ 1716 ਲਿਖਿਆ ਹੈ। ਇਉਂ ਦੋਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੀਆਂ ਮਿਤੀਆਂ ਵਿੱਚ 10 ਦਿਨਾਂ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਹੈ। ਹੁਣ ਦੋਹਾ ਵਿੱਚੋਂ ਅਪਣਾਇਆ ਕਿਸ ਨੂੰ ਜਾਵੇ’। (ਪੰਨਾ 216) ਇੱਥੇ ਵੀ ਉਹੀ ਸਮੱਸਿਆ ਹੈ ਡਾ. ਗੰਡਾ ਸਿੰਘ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖੀ 9 ਜੂਨ ਜੂਲੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀ ਤਾਰੀਖ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਲੀਅਮ ਇਰਵਿਨ ਵੱਲੋਂ ਲਿਖੀ 19 ਜੂਨ ਗਰੈਗੋਰੀਅਨ ਦੀ, ਪਰ ਇਕ ਦਿਨ ਦਾ ਫ਼ਰਕ ਇੱਥੇ ਵੀ ਹੈ। 9 ਜੂਨ (ਜੂਲੀਅਨ) ਨੂੰ 20 ਜੂਨ (ਗਰੈਗੋਰੀਅਨ) ਬਣਦੀ ਹੈ। ਹਿਜਰੀ ਕੈਲੰਡਰ ਮੁਤਾਬਕ 9 ਜੂਨ ਸਹੀ ਹੈ। 9 ਜੂਨ 1716 ਈ: (ਜੂਲੀਅਨ) ਨੂੰ 11 ਹਾੜ ਸੰਮਤ 1773 ਬਿ: ਦਿਨ ਸ਼ਨਿਚਰਵਾਰ ਸੀ। ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਹਰ ਸਾਲ ਆਪਣੇ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਦਿਹਾੜਾ 11 ਹਾੜ ਦਾ ਹੀ ਦਰਜ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਯਾਦ ਰਹੇ ਨਾਨਕਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ 11 ਹਾੜ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਹੈ।
ਉਪਰੋਕਤ ਵਿਚਾਰ ਤੋਂ ਸਪਸ਼ਟ ਹੈ ਕਿ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ 11 ਹਾੜ ਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਵੀ 11 ਹਾੜ ਨੂੰ ਹੀ (ਭਾਵ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਟਿਆਂ ਮੁਤਾਬਕ ਹੀ) ਮਨਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਸਰਹਿੰਦ ਫ਼ਤਿਹ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਹਰ ਸਾਲ 12 ਮਈ (ਭਾਵ ਜੂਲੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਮੁਤਾਬਕ) ਨੂੰ ਮਨਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਆਮ ਬੰਦਾ ਜ਼ਰੂਰ ਸੋਚਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਦਿਹਾੜਾ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਟਿਆਂ ਮੁਤਾਬਕ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਜੂਲੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਮੁਤਾਬਕ ! ! ਐਸਾ ਕਿਉਂ ? ਸਰਹਿੰਦ ਫ਼ਤਿਹ ਦਿਵਸ ਨੂੰ ਪ੍ਰਵਿਸ਼ਟਿਆਂ ਮੁਤਾਬਕ ਕਿਉ ਨਹੀਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ? 12 ਮਈ 1710 ਈ: (ਜੂਲੀਅਨ) ਦਿਨ ਸ਼ੁਕਰਵਾਰ ਨੂੰ 14 ਜੇਠ ਸੰਮਤ 1767 ਬਿ: ਸੀ। ਜੇ ਬਾਬਾ ਬੰਦਾ ਸਿੰਘ ਬਹਾਦਰ ਜੀ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਹਾੜਾ ਹਰ ਸਾਲ 11 ਹਾੜ ਨੂੰ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਸਰਹਿੰਦ ਫ਼ਤਿਹ ਦਿਵਸ ਹਰ ਸਾਲ 14 ਜੇਠ ਨੂੰ ਕਿਉ ਨਹੀਂ ? ਜਿਹੜਾ ਦਿਹਾੜਾ 14 ਜੇਠ ਦਾ ਹੈ ਉਹ 29 ਜਾਂ 30 ਵੈਸਾਖ ਨੂੰ ਕਿਵੇਂ ਮਨਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ? ਜਿਹੜਾ ਕੈਲੰਡਰ ਕਦੇ ਆਪਣੇ ਖਿੱਤੇ ਵਿੱਚ ਲਾਗੂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ, ਉਸ ਕੈਲੰਡਰ ਮੁਤਾਬਕ ਇਤਿਹਾਸਿਕ ਦਿਹਾੜੇ ਕਿਉਂ ਮਨਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ ? ਹੁਣ ਇਤਿਹਾਸ ਨਾਲ ਖਿਲਵਾੜ ਕੌਣ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ ? ਜਿਹੜੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਵਾਲਾ ਕੈਲੰਡਰ ਕਿਉਂ ਛੱਡੀਏ ? (ਜਿਸ ਨੂੰ ਆਪ 1964-65 ਵਿੱਚ ਛੱਡ ਵੀ ਚੁੱਕੇ ਹਨ ਜਦ ਪੰਡਿਤਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਇਸ ਕੈਲੰਡਰ ’ਚ ਸੋਧ ਕੀਤੀ ਸੀ) ਕੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਇਹ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਕਿ ਧੁਮੱਕੜਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ’ਚ ਤਾਂ ਜੂਲੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ ?
ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਕਮੇਟੀ ਵੱਲੋਂ ਛਾਪੇ ਜਾਂਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਦਿਹਾੜੇ ਚੰਦ ਦੇ ਕੈਲੰਡਰ ਮੁਤਾਬਕ (ਸਾਲ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 354.37 ਦਿਨ), ਕੁਝ ਦਿਹਾੜੇ ਸੂਰਜੀ ਬਿਕ੍ਰਮੀ ਕੈਲੰਡਰ ਮੁਤਾਬਕ (ਸਾਲ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 365.2563 ਦਿਨ), ਕੁਝ ਦਿਹਾੜੇ ਜੂਲੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਮੁਤਾਬਕ (ਸਾਲ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 365.25 ਦਿਨ) ਅਤੇ ਕੁਝ ਦਿਹਾੜੇ ਗਰੈਗੋਰੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਮੁਤਾਬਕ (ਸਾਲ ਦੀ ਲੰਬਾਈ 365.2425 ਦਿਨ) ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਹਨ ਧੁਮੱਕੜਸ਼ਾਹੀ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀਆਂ ਕੁਝ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ।
ਹੁਣ ਇਸ ਸਵਾਲ ਦਾ ਜਵਾਬ ਕੌਣ ਦੇਵੇਗਾ ਕਿ ਸਾਰੇ ਦਿਹਾੜੇ ਇਕ ਕੈਲੰਡਰ ਮੁਤਾਬਕ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਮਨਾਏ ਜਾਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ?