ਸ਼ਹੀਦ

ਸ਼ਹੀਦ

ਭਾਈ ਅਮਰਿੰਦਰ ਸਿੰਘ (ਸੀਨੀਅਰ ਲੈਕਚਰਾਰ)

‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਸ਼ਬਦ ਸ਼ਾਹਦੀ ਤੋਂ ਬਣਿਆ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਸਚ ਵਾਸਤੇ ਆਪਣਾ ਆਪ ਵਾਰ ਦੇਣਾ’। ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਉਹ ਸਖ਼ਸ਼ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਧਰਮ ਵਾਸਤੇ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਵਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਡਰ, ਲਾਲਚ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕਮਜ਼ੋਰੀ ਕਾਰਨ ਆਪਣੇ ਸਿਧਾਂਤ ਤੋਂ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਪਰ ਸਿਦਕ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਸਮਝੌਤਾ ਕਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਆਪਣੀ ਜਾਨ ਦੇਣਾ ਕਬੂਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਜਿਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ‘ਸ਼ਹੀਦੀ’ ਅਖਵਾਉਂਦੀ ਹੈ।

‘ਸ਼ਹੀਦੀ’ ਇਸਲਾਮ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਅਤੇ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੀ ਬਲੀ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ। ਕੁਰਬਾਨੀ ਤੇ ਬਲੀ ਤਾਂ ਲੋਕ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਵੀ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਧਰਮ ਵਿਚ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਲੋਕ ਇਨਸਾਨ ਦੀ ਵੀ ਬਲੀ ਦੇ ਦਿੰਦੇ ਸੀ। ਇਸ ਕਰਕੇ ਸ਼ਹੀਦ ਹੋਣਾ; ਕੁਰਬਾਨੀ ਤੇ ਬਲੀ ਤੋਂ ਬਿਲਕੁਲ ਵੱਖਰਾ ਹੈ।

‘ਸ਼ਹੀਦੀ’ ਮਨੁੱਖ ਦਾ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵਾਅਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰੱਬ ਦੀ ਰਜ਼ਾ ਵਿੱਚ, ਰੱਬ ਦੇ ਰਾਹ ’ਤੇ ਚਲਣਾ ਹੈ। ਸ਼ਹੀਦੀ ਰੱਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਹੋਣ ਦਾ ਇੱਕ ਮੁਕਾਮ ਹੈ, ਮੰਜ਼ਲ ਹੈ।

ਧਰਮ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਕੇਵਲ ਬਾਹਰੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਲੜ ਕੇ ਮਰਨਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸਗੋਂ ਸੱਚ, ਪਿਆਰ, ਸੰਤੋਖ, ਅਣਖ ਤੇ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਨਾਂ ਸ਼ਹਾਦਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਚ, ਪਿਆਰ, ਸੰਤੋਖ ਤੇ ਤਿਆਗ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ, ਉਸ ਨੂੰ ਧਰਮ ਦੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਨਹੀਂ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ : ‘‘ਮੁਰਦਾ ਹੋਇ ਮੁਰੀਦ ਨ ਗਲੀ ਹੋਵਣਾ । ਸਾਬਰੁ ਸਿਦਕਿ ਸਹੀਦੁ, ਭਰਮ ਭਉ ਖੋਵਣਾ।’’ (ਭਾਈ ਗੁਰਦਾਸ ਜੀ ੩/੧੮)

ਸਿੱਖ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੀ ਬੜੀ ਮਹਾਨਤਾ ਹੈ, ਪਰ ਬੜੀ ਅਜੀਬ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ, ਜੋ ਸਿੱਖੀ ਦਾ ਮੁੱਢ ਹੈ, ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਦਾ ਕੋਈ ਜ਼ਿਕਰ ਨਹੀ ਮਿਲਦਾ। ਅਗਰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਬਾਹਰੀ ਜੁੱਧ ਵਿੱਚ ਮਰ ਮਿਟਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਕੋਈ ਮਹੱਤਤਾ ਨਹੀਂ ਦਰਸਾਈ ਗਈ ਤਾਂ ਇਹ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜੁੱਧ ਜਾਂ ਉਸ ਵਿੱਚ ਜਾਨਾਂ ਵਾਰਨ ਵਾਲੇ, ਧਰਮ ਦਾ ਕੋਈ ਵਿਸ਼ਾ ਨਹੀ ਹੋ ਸਕਦੇ। ਧਰਮ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੇ ਮਣਕਿਆਂ ਨੂੰ ਪਰੋਂਦਾ ਹੈ, ਬਖੇਰਦਾ ਨਹੀ, ਇਸ ਲਈ ਜੋ ਕਰਮ ਮਨੁੱਖਤਾ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀਆ ਪਾ ਕੇ, ਮਨੁੱਖਤਾ ਦੀ ਮਾਲਾ ਦੇ ਮਣਕਿਆਂ ਨੂੰ ਬਖੇਰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਕਦਾਚਿਤ ਧਰਮ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ‘ਸ਼ਹੀਦ’ ਸ਼ਬਦ ਦੋ ਵਾਰ ਵਰਤਿਆ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੈ :

ਪੀਰ ਪੈਕਾਮਰ ਸਾਲਕ ਸਾਦਕ ਸੁਹਦੇ ਅਉਰੁ ਸਹੀਦ ॥

ਸੇਖ ਮਸਾਇਕ ਕਾਜੀ ਮੁਲਾ, ਦਰਿ ਦਰਵੇਸ ਰਸੀਦ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੫੩) 

ਜਾ ਕੈ ਈਦਿ ਬਕਰੀਦਿ ਕੁਲ ਗਊ ਰੇ ਬਧੁ ਕਰਹਿ;  ਮਾਨੀਅਹਿ ਸੇਖ ਸਹੀਦ ਪੀਰਾ ॥

ਜਾ ਕੈ ਬਾਪ ਵੈਸੀ ਕਰੀ; ਪੂਤ ਐਸੀ ਸਰੀ; ਤਿਹੂ ਰੇ ਲੋਕ ਪਰਸਿਧ ਕਬੀਰਾ ॥ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ ਜੀ ੧੨੯੩)

ਅਗਰ ਹਰ ਕੋਈ ਆਪਣਿਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਸ਼ਹੀਦ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਦੇਈ ਜਾਏ ਤਾਂ ਫਿਰ ਅਸਲ ਸ਼ਹੀਦ ਕੌਣ ਹੈ ? ਕੀ ਸ਼ਹੀਦ ਦੇ ਰੁਤਬੇ ਦਾ ਮਾਪਦੰਡ ਕੇਵਲ ਸਰੀਰਕ ਮੌਤ ਹੀ ਹੈ ? ਸ਼ਹੀਦ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਕਿਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਆਧਾਰਤ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਪਦਵੀ ਨੂੰ ਸੌਂਪਣ ਦਾ ਹੱਕ ਕਿਸ ਨੂੰ ਹੈ ? ਕੀ ਇਹ ਰੁਤਬਾ ਦੇਣ ਦਾ ਹੱਕ ਮਨੁੱਖ ਕੋਲ ਹੈ ?

ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਬਾਹਰੀ ਜੁੱਧ ਵਿੱਚ ਮਰ ਮਿਟਣ ਵਾਲੇ ਦੀ ਕੋਈ ਮਹਾਨਤਾ ਦਰਸਾਈ ਨਹੀਂ ਗਈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦ ਦਾ ਰੁਤਬਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਹੈ :

ਨ ਭੀਜੈ; ਭੇੜਿ ਮਰਹਿ ਭਿੜਿ ਸੂਰ ॥ ਨ ਭੀਜੈ; ਕੇਤੇ ਹੋਵਹਿ ਧੂੜ ॥

ਲੇਖਾ ਲਿਖੀਐ; ਮਨ ਕੈ ਭਾਇ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਭੀਜੈ ਸਾਚੈ ਨਾਇ ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੧੨੩੭)

ਅਧਿਆਤਮਿਕ ਪੱਖੋਂ ਜਿੱਥੇ ਸੰਸਾਰ, ਸ਼ਸਤਰਾਂ ਨਾਲ ਮੈਦਾਨੇ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਜੁੱਧ ਕਰਕੇ, ਕੁਰਬਾਨ ਹੋਣ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸੂਰਬੀਰ, ਬਹਾਦਰ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦ ਮੰਨਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਅੰਦਰੂਨੀ ਮਨ ਦੇ ਜੁੱਧ ਵਿੱਚ ਗੁਰ ਗਿਆਨ ਦੀ ਖੜਗ ਨਾਲ  ‘‘ਕਾਮੁ ਕ੍ਰੋਧੁ ਅਹੰਕਾਰੁ ਨਿਵਾਰੇ ॥ ਤਸਕਰ ਪੰਚ ਸਬਦਿ ਸੰਘਾਰੇ ॥ ਗਿਆਨ ਖੜਗੁ ਲੈ ਮਨ ਸਿਉ ਲੂਝੈ, ਮਨਸਾ ਮਨਹਿ ਸਮਾਈ ਹੇ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੧੦੨੨) ਵਿਕਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜੁੱਧ ਕਰਕੇ ਆਪਣੀ ਮਨਮਤ ਨੂੰ ਗੁਰਮਤਿ ਤੋਂ ਕੁਰਬਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਗੁਰਬਾਣੀ ਸੂਰਬੀਰ, ਬਲੀ ਤੇ ਗੁਰਮੁਖ ਦੇ ਖਿਤਾਬ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਦੀ ਹੈ। ਤਨ ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਵਾਲੇ ਸ਼ਹੀਦ ਤਾਂ ਅਨੇਕਾਂ ਹੋਏ ਹਨ, ਪਰ ਮਨ (ਮਤ) ਦੀ ਕੁਰਬਾਨੀ ਵਾਲੇ ਉਂਗਲਾਂ ’ਤੇ ਗਿਣੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ :

ਜਿਨਿ ਮਿਲਿ ਮਾਰੇ ਪੰਚ ਸੂਰਬੀਰ; ਐਸੋ ਕਉਨੁ ਬਲੀ ਰੇ  ?॥

ਜਿਨਿ ਪੰਚ ਮਾਰਿ ਬਿਦਾਰਿ ਗੁਦਾਰੇ; ਸੋ ਪੂਰਾ ਇਹ ਕਲੀ ਰੇ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੪੦੪)

ਕੋਈ ਵਿਰਲਾ ਹੀ ਐਸਾ ਬਲਵਾਨ (ਤੇ ਸੂਰਬੀਰ) ਗੁਰਮੁਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਗੁਰ ਗਿਆਨ ਦੁਆਰਾ ਕਾਮਾਦਿਕ ਪੰਜਾਂ ਸੂਰਮਿਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰ ਲਿਆ ਹੋਵੇ :

 ਨਾਨਕ ਸੋ ਸੂਰਾ ਵਰੀਆਮੁ; ਜਿਨਿ, ਵਿਚਹੁ ਦੁਸਟੁ ਅਹੰਕਰਣੁ ਮਾਰਿਆ ॥’’  (ਮਹਲਾ ੩/੮੬)

ਕਿਉਂਕਿ

ਜੋ ਜਨ ਲੂਝਹਿ ਮਨੈ ਸਿਉ; ਸੇ ਸੂਰੇ ਪਰਧਾਨਾ ॥ ਹਰਿ ਸੇਤੀ ਸਦਾ ਮਿਲਿ ਰਹੇ; ਜਿਨੀ ਆਪੁ ਪਛਾਨਾ ॥

(ਮਹਲਾ ੩/੧੦੮੯)

ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸੂਰਮਾ ਅੰਦਰੂਨੀ (ਮਨ ਕਰਕੇ) ਹੈ। ਜੋ ਮਨੁੱਖ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦੇ ਟਾਕਰੇ ਵਿੱਚ ਅੜ ਖਲੋਤਾ ਹੈ ਤੇ ਅਨੇਕ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਉਹ ਗੁਰਮਤਿ ਦਾ ਬਿਖੜਾ ਪੈਂਡਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦਾ, ਗੁਰੂ ਤੋਂ ਆਪਾ (ਮਨਮਤ) ਵਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉਹੀ ਅਸਲੀ ਸੂਰਮਾ (ਗੁਰਮੁਖ ਜਾਂ ਸ਼ਹੀਦ) ਤੇ ਅੱਲ੍ਹਾ ਦੇ ਗੁਣਾਂ ਦਾ ਗਵਾਹ ਹੈ। ਇਹ ਦ੍ਰਿਸ਼ ਕਿਸੇ ਬਾਹਰੀ ਜੁੱਧ ਦਾ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਅੰਦਰੂਨੀ (ਵਿਕਾਰਾਂ ਨਾਲ) ਜੁੱਧ ਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਨੂੰ ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਬਾਹਰੀ ਜੁੱਧਾਂ ਤੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜ ਕੇ ਸਰੋਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਉਕਸਾਇਆ ਜਾਂ ਭੜਕਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਕੇ ਗੁਰਬਾਣੀ ਅਨੁਕੂਲ ਨਹੀਂ। ਇਹ ਵੀ ਇੱਕ ਹਕੀਕਤ ਹੈ ਕਿ ਜੋ ਕਰਮ, ਪੱਖ ਪਾਤ, ਵਖਰੇਵਾਂ, ਘਿਰਨਾ, ਵੈਰ ਵਿਰੋਧਤਾ ਮਨੁੱਖੀ ਏਕਤਾ ਨੂੰ ਭੰਗ ਕਰੇ, ਉਹ ਕਦੇ ਧਰਮ ਦਾ ਅੰਗ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਉਪਦੇਸ਼ ਹੈ :

ਏਕੁ ਪਿਤਾ ਏਕਸ ਕੇ ਹਮ ਬਾਰਿਕ; ਤੂ ਮੇਰਾ ਗੁਰ ਹਾਈ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੬੧੨)

ਬਿਸਰਿ ਗਈ ਸਭ ਤਾਤਿ ਪਰਾਈ ॥  ਜਬ ਤੇ ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਮੋਹਿ ਪਾਈ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥

ਨਾ ਕੋ ਬੈਰੀ, ਨਹੀ ਬਿਗਾਨਾ; ਸਗਲ ਸੰਗਿ ਹਮ ਕਉ ਬਨਿ ਆਈ ॥੧॥

ਜੋ ਪ੍ਰਭ ਕੀਨੋ, ਸੋ ਭਲ ਮਾਨਿਓ; ਏਹ ਸੁਮਤਿ ਸਾਧੂ ਤੇ ਪਾਈ ॥੨॥

ਸਭ ਮਹਿ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਪ੍ਰਭੁ ਏਕੈ; ਪੇਖਿ ਪੇਖਿ ਨਾਨਕ ਬਿਗਸਾਈ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੧੨੯੯)

ਪਰਾਈ ਈਰਖਾ ਤੇ ਵੈਰ ਵਿਰੋਧਤਾ ਨੂੰ ਮਨ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢ ਦੇਣ ਵਾਲਾ, ਪ੍ਰਭੂ ਦੇ ਹੁਕਮ ਅਨੁਸਾਰ ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਤੇ ਸਭਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸਦੇ ਰੱਬ ਨੂੰ ਜਾਨਣ ਵਾਲਾ ਕਦੇ ਹਮਲਾਵਰ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦਾ।

ਸਭ ਮਹਿ ਏਕੁ ਵਰਤਦਾ; ਜਿਨਿ ਆਪੇ ਰਚਨ ਰਚਾਈ ॥ (ਮਹਲਾ ੨/੯੫੪)

ਸਭੁ ਕੋ ਮੀਤੁ ਹਮ ਆਪਨ ਕੀਨਾ; ਹਮ ਸਭਨਾ ਕੇ ਸਾਜਨ ॥

ਦੂਰਿ ਪਰਾਇਓ ਮਨ ਕਾ ਬਿਰਹਾ; ਤਾ ਮੇਲੁ ਕੀਓ ਮੇਰੈ ਰਾਜਨ ॥ (ਮਹਲਾ ੫/੬੭੧)

ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਸ਼ਹੀਦੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਪਿਆ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਹੱਕ ਇਨਸਾਫ ਖਾਤਰ ਤੱਤੀ ਤਵੀ ’ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਦਿਲ ਕੰਬਾਊ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਸਬਰ ਸ਼ੁਕਰ ਨਾਲ ਲੜ ਕੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਕੇ ਕੌਮ ਵਿੱਚ ਕ੍ਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਨੂੰ ਆਰੰਭਿਆ ਤੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਸੱਚ ਕਰ ਵਿਖਾਇਆ :

ਮਰਣੁ ਮੁਣਸਾ ਸੂਰਿਆ ਹਕੁ ਹੈ, ਜੋ ਹੋਇ ਮਰਨਿ ਪਰਵਾਣੋ॥ (ਮਹਲਾ ੧/੫੭੯)

ਫਿਰ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਹਿੱਤਾਂ ਲਈ ਨੌਵੇਂ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਗੁਰੂ ਤੇਗ ਬਹਾਦਰ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦਿੱਤੀ। ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਸਭ ਨੂੰ ਜਿਊਣ ਦਾ ਪੂਰਾ ਅਧਿਕਾਰ ਹੈ। ਗੁਰੂ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਇਨ੍ਹਾਂ ਗੱਲਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਨਾ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਡਰ ਕੇ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਡਰ ਦੇਣਾ ਹੈ :

ਭੈ ਕਾਹੂ ਕਉ ਦੇਤ ਨਹਿ; ਨਹਿ ਭੈ ਮਾਨਤ ਆਨ॥ (ਮਹਲਾ ੯/੧੪੨੬)

ਸਰਬੰਸਦਾਨੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਬਖਸ਼ਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ ਜਿੱਥੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਸ਼ਹੀਦੀ ਲਈ ਭੇਜਿਆ, ਉੱਥੇ ਆਪਣੇ ਵੱਡੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਕਰਕੇ ਆਪ ਮੈਦਾਨੇ ਜੰਗ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ। ਮਾਤਾ ਗੁਜਰ ਕੌਰ ਜੀ ਦਾ ਛੋਟੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੱਥੀਂ ਤਿਆਰ ਕਰ ਕੇ ਸ਼ਹਾਦਤ ਦੇਣ ਲਈ ਤੋਰਨਾ ਤੇ ਅਣਗਿਣਤ ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਰੱਬੀ ਗੁਣਾਂ ਤੇ ਸਿਧਾਂਤ ਦੀ ਖਾਤਰ ਆਪਣਾ ਆਪ ਵਾਰ ਦੇਣਾ, ਗੁਰਬਾਣੀ ਦੀਆਂ ਇਹਨਾਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ਨੂੰ ਅਮਲੀ ਜਾਮਾ ਪਹਿਣਾਉਣਾ ਹੈ :

ਗਗਨ ਦਮਾਮਾ ਬਾਜਿਓ; ਪਰਿਓ ਨਿਸਾਨੈ ਘਾਉ॥ ਖੇਤੁ ਜੁ ਮਾਂਡਿਓ ਸੂਰਮਾ; ਅਬ ਜੂਝਨ ਕੋ ਦਾਉ॥

(ਭਗਤ ਕਬੀਰ ਜੀ/੧੧੦੫)

ਗੁਰਬਾਣੀ ਤੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਨੇ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਬੜਾ ਬਲ ਤੇ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਬਖਸ਼ਸ਼ ਕੀਤੀ। ਗੁਰਬਾਣੀ ਨੇ ਸੂਰਮੇ ਨੂੰ ਸਰੀਰਕ ਸੂਰਮਤਾਈ ਵਿੱਚ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਮਾਜਿਕ ਏਕਤਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਆਤਮਿਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸੂਰਬੀਰ ਬਣਾ ਪੀਰੀ ਗੁਣ ਨੂੰ ਮੁਕੰਮਲ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਕਿ ਸਿੱਖੀ ਕਿਰਦਾਰ ਦੇ ਉੱਚੇ ਸੁੱਚੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਵੀ ਪ੍ਰਭਾਵ ਨਾ ਪਵੇ ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਬਚਨ ਹਨ ‘‘ਨਾਨਕ  ! ਸੋ ਸੂਰਾ ਵਰੀਆਮੁ; ਜਿਨਿ, ਵਿਚਹੁ ਦੁਸਟੁ ਅਹੰਕਰਣੁ ਮਾਰਿਆ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੩/੮੬)