ਗੁਰਬਾਣੀ ਦਾ ਮੂਲ ਪਾਠ (ਪੰਨਾ ਨੰਬਰ 109-114)
ੴ ਸਤਿ, ਗੁਰ ਪ੍ਰਸਾਦਿ ॥
ਰਾਗੁ ਮਾਝ, ਅਸਟਪਦੀਆ, ਮਹਲਾ ੧, ਘਰੁ ੧
ਸਬਦਿ (’ਚ) ਰੰਗਾਏ, ਹੁਕਮਿ (ਰਾਹੀਂ) ਸਬਾਏ ॥ ਸਚੀ ਦਰਗਹ (ਦਰਗ੍ਾ), ਮਹਲਿ ਬੁਲਾਏ ॥ ਸਚੇ ਦੀਨ ਦਇਆਲ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਬਾ ! ਸਚੇ ਮਨੁ ਪਤੀਆਵਣਿਆ ॥੧॥ ਹਉ (ਹੌਂ ) ਵਾਰੀ, ਜੀਉ ਵਾਰੀ ; ਸਬਦਿ (ਨਾਲ਼) ਸੁਹਾਵਣਿਆ ॥ ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਨਾਮੁ ਸਦਾ ਸੁਖਦਾਤਾ ; ਗੁਰਮਤੀ ਮੰਨਿ (’ਚ) ਵਸਾਵਣਿਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਨਾ ਕੋ ਮੇਰਾ, ਹਉ (ਹਉਂ) ਕਿਸੁ ਕੇਰਾ (ਭਾਵ ਕਿਸ ਦਾ) ? ॥ ਸਾਚਾ ਠਾਕੁਰੁ, ਤ੍ਰਿਭਵਣਿ (’ਚ ਮੌਜੂਦ) ਮੇਰਾ ॥ ਹਉਮੈ ਕਰਿ+ਕਰਿ (ਕੇ) ਜਾਇ ਘਣੇਰੀ ; ਕਰਿ (ਕੇ) ਅਵਗਣ ਪਛੋਤਾਵਣਿਆ ॥੨॥ ਹੁਕਮੁ (ਨੂੰ) ਪਛਾਣੈ; ਸੁ ਹਰਿ ਗੁਣ, ਵਖਾਣੈ ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ (ਨਾਲ਼), ਨਾਮਿ (’ਚ ਲੀਨ ਹੋ) ਨੀਸਾਣੈ (ਨੀਸ਼ਾਣੈ ਭਾਵ ਚਿੰਨ੍ਹ ਜਾਂ ਪੂੰਜੀ ਇਕੱਤਰ ਕਰਦਾ)॥ ਸਭਨਾ ਕਾ ਦਰਿ ਲੇਖਾ ਸਚੈ (‘ਸਚੈ+ਦਰਿ’ ਉੱਤੇ); ਛੂਟਸਿ ਨਾਮਿ (ਰਾਹੀਂ) ਸੁਹਾਵਣਿਆ ॥੩॥ ਮਨਮੁਖੁ ਭੂਲਾ, ਠਉਰੁ ਨ ਪਾਏ ॥ ਜਮ ਦਰਿ (’ਤੇ) ਬਧਾ (ਬੱਧਾ), ਚੋਟਾ (ਚੋਟਾਂ) ਖਾਏ ॥ ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ (ਨਾਵੈਂ), ਕੋ ਸੰਗਿ ਨ ਸਾਥੀ ; ਮੁਕਤੇ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਣਿਆ ॥੪॥ ਸਾਕਤ ਕੂੜੇ, ਸਚੁ ਨ ਭਾਵੈ ॥ ਦੁਬਿਧਾ ਬਾਧਾ (ਬਾੱਧਾ), ਆਵੈ ਜਾਵੈ ॥ ਲਿਖਿਆ ਲੇਖੁ, ਨ ਮੇਟੈ ਕੋਈ ; ਗੁਰਮੁਖਿ ਮੁਕਤਿ ਕਰਾਵਣਿਆ ॥੫॥ ਪੇਈਅੜੈ (ਭਾਵ ਇਸ ਲੋਕ ’ਚ), ਪਿਰੁ ਜਾਤੋ ਨਾਹੀ (ਨਾਹੀਂ ਭਾਵ ਪਤੀ ਨਾ ਸਮਝਿਆ)॥ ਝੂਠਿ (ਕਾਰਨ) ਵਿਛੁੰਨੀ, ਰੋਵੈ ਧਾਹੀ (ਧਾਹੀਂ)॥ ਅਵਗਣਿ ਮੁਠੀ (ਮੁੱਠੀ), ਮਹਲੁ ਨ ਪਾਏ ; ਅਵਗਣ, ਗੁਣਿ (ਨਾਲ਼) ਬਖਸਾਵਣਿਆ (ਬਖ਼ਸ਼ਾਵਣਿਆ) ॥੬॥ ਪੇਈਅੜੈ, ਜਿਨਿ (ਜਿਨ੍ਹ) ਜਾਤਾ ਪਿਆਰਾ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਬੂਝੈ, ਤਤੁ ਬੀਚਾਰਾ ॥ ਆਵਣੁ ਜਾਣਾ, ਠਾਕਿ ਰਹਾਏ (ਭਾਵ ਰੋਕ ਲਏ, ਮੁਕਾ ਲਏ); ਸਚੈ+ਨਾਮਿ (’ਚ) ਸਮਾਵਣਿਆ ॥੭॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਬੂਝੈ, ਅਕਥੁ (ਅਕੱਥ, ਬਾਰੇ ਹੋਰਾਂ ਨੂੰ) ਕਹਾਵੈ (ਭਾਵ ਦੱਸਦਾ ਹੈ)॥ ਸਚੇ ਠਾਕੁਰ, ਸਾਚੋ ਭਾਵੈ ॥ ਨਾਨਕ ! ਸਚੁ ਕਹੈ ਬੇਨੰਤੀ ; ਸਚੁ ਮਿਲੈ ਗੁਣ ਗਾਵਣਿਆ ॥੮॥੧॥
ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੩, ਘਰੁ ੧ ॥
(ਰੱਬੀ) ਕਰਮੁ ਹੋਵੈ, ਸਤਿਗੁਰੂ (ਨੂੰ) ਮਿਲਾਏ ॥ ਸੇਵਾ ਸੁਰਤਿ, ਸਬਦਿ (’ਚ) ਚਿਤੁ ਲਾਏ ॥ ਹਉਮੈ ਮਾਰਿ (ਕੇ), ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ; ਮਾਇਆ ਮੋਹੁ (ਮੋਹ) ਚੁਕਾਵਣਿਆ ॥੧॥ ਹਉ (ਹਉਂ ) ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ; ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਬਲਿਹਾਰਣਿਆ ॥ ਗੁਰਮਤੀ ਪਰਗਾਸੁ ਹੋਆ, ਜੀ; ਅਨਦਿਨੁ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵਣਿਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਤਨੁ ਮਨੁ ਖੋਜੇ, ਤਾ ਨਾਉ (ਤਾਂ ਨਾਉਂ) ਪਾਏ ॥ ਧਾਵਤੁ (ਭਾਵ ਦੌੜਦੇ ਮਨ ਨੂੰ) ਰਾਖੈ , ਠਾਕਿ ਰਹਾਏ (ਰੋਕ ਕੇ ਸਥਿਰ)॥ ਗੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ, ਅਨਦਿਨੁ ਗਾਵੈ ; ਸਹਜੇ ਭਗਤਿ ਕਰਾਵਣਿਆ ॥੨॥ ਇਸੁ ਕਾਇਆ (ਕਾਇਆਂ) ਅੰਦਰਿ, ਵਸਤੁ ਅਸੰਖਾ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਾਚੁ ਮਿਲੈ, ਤਾ (ਤਾਂ) ਵੇਖਾ (ਭਾਵ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ)॥ ਨਉ ਦਰਵਾਜੇ (ਨੌਂ ਦਰਵਾਜ਼ੇ), ਦਸਵੈ (ਦਸਵੈਂ) ਮੁਕਤਾ ; ਅਨਹਦ ਸਬਦੁ ਵਜਾਵਣਿਆ ॥੩॥ ਸਚਾ (ਸੱਚਾ) ਸਾਹਿਬੁ, ਸਚੀ (ਸੱਚੀ) ਨਾਈ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ, ਮੰਨਿ (’ਚ) ਵਸਾਈ ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਸਦਾ ਰਹੈ ਰੰਗਿ (’ਚ) ਰਾਤਾ (ਰਾੱਤਾ); ਦਰਿ+ਸਚੈ (’ਤੇ ਜੁੜ ਕੇ) ਸੋਝੀ ਪਾਵਣਿਆ ॥੪॥ ਪਾਪ ਪੁੰਨ ਕੀ; ਸਾਰ (ਭਾਵ ਖ਼ਬਰ, ਭਿੰਨਤਾ) ਨ ਜਾਣੀ ॥ ਦੂਜੈ (ਹੋਰ ਪ੍ਰੇਮ ’ਚ) ਲਾਗੀ, ਭਰਮਿ ਭੁਲਾਣੀ ॥ ਅਗਿਆਨੀ ਅੰਧਾ, ਮਗੁ ਨ ਜਾਣੈ ; ਫਿਰਿ-ਫਿਰਿ ਆਵਣ ਜਾਵਣਿਆ ॥੫॥ ਗੁਰ ਸੇਵਾ ਤੇ, ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ॥ ਹਉਮੈ ਮੇਰਾ (ਮੇਰ-ਤੇਰ), ਠਾਕਿ ਰਹਾਇਆ (ਭਾਵ ਰੋਕ ਲਿਆ, ਮੁਕਾ ਲਿਆ) ॥ ਗੁਰ ਸਾਖੀ, ਮਿਟਿਆ ਅੰਧਿਆਰਾ ; ਬਜਰ (ਬੱਜਰ) ਕਪਾਟ ਖੁਲਾਵਣਿਆ (ਖੁੱਲ੍ਹਾਵਣਿਆ)॥੬॥ ਹਉਮੈ ਮਾਰਿ (ਕੇ, ਸ਼ਬਦ), ਮੰਨਿ ਵਸਾਇਆ ॥ ਗੁਰ ਚਰਣੀ, ਸਦਾ ਚਿਤੁ ਲਾਇਆ ॥ ਗੁਰ ਕਿਰਪਾ ਤੇ, ਮਨੁ ਤਨੁ ਨਿਰਮਲੁ ; ਨਿਰਮਲ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਣਿਆ ॥੭॥ ਜੀਵਣੁ ਮਰਣਾ ਸਭੁ; ਤੁਧੈ ਤਾਈ (ਤਾਈਂ, ਭਾਵ ਤੇਰੇ ਅਧਿਕਾਰ ਤੱਕ ਸੀਮਤ) ॥ ਜਿਸੁ ਬਖਸੇ (ਬਖ਼ਸ਼ੇ), ਤਿਸੁ ਦੇ (ਦੇਦੇਂ ਹੈਂ) ਵਡਿਆਈ ॥ ਨਾਨਕ ! ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ ਸਦਾ ਤੂੰ ; ਜੰਮਣੁ ਮਰਣੁ ਸਵਾਰਣਿਆ ॥੮॥੧॥੨॥
(ਨੋਟ: (ੳ). ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਤੀਸਰੇ ਬੰਦ ਦੀ ਤੁੱਕ ‘‘ਇਸੁ ਕਾਇਆ (ਕਾਇਆਂ) ਅੰਦਰਿ, ਵਸਤੁ ਅਸੰਖਾ ॥’’ ’ਚ ਦਰਜ ‘ਇਸੁ’ (ਪੜਨਾਂਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ) ਰਾਹੀਂ ਸਪੱਸ਼ਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ‘ਕਾਇਆ’ ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੁਲਿੰਗ ਸ਼ਬਦ ਹੈ। ਅਗਰ ਇਹ ਇਸਤ੍ਰੀ ਲਿੰਗ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ‘ਇਸ’ (ਅੰਤ ਮੁਕਤਾ) ਹੋਣਾ ਸੀ, ਪਰ ‘ਕਾਇਆ’ ਨੂੰ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ’ਚ ਨਪੁੰਸਕ ਲਿੰਗ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ’ਚ ਦੋ ਲਿੰਗ (ਪੁਲਿੰਗ ਤੇ ਇਸਤ੍ਰੀ ਲਿੰਗ/male-female) ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦਾ ਨਪੁੰਸਕ ਲਿੰਗ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਪੁਲਿੰਗ ਬਣ ਗਿਆ।
(ਅ). ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਸਮਾਪਤੀ ’ਚ ਦਰਜ ਅੰਕਾਂ ‘॥ ੮॥੧॥੨॥’ ਦੇ ਮਤਲਬ ਹਨ:
(1). ਅੰਕ ‘੮’ ਭਾਵ ਇਸ ਅਸਟਪਦੀ ਦੇ ਅੱਠ ਪਦੇ ਹਨ।
(2). ਅੰਕ ‘੧’ ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੀ ਇੱਕ ਅਸਟਪਦੀ ਇਸ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦਰਜ ਹੈ।
(3). ਅੰਕ ‘੨’ ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਜੀ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਅਮਰਦਾਸ ਜੀ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲਾ ਕੇ ‘ਮਾਝ’ ਰਾਗ ’ਚ ਕੁੱਲ ਦੋ ਅਸਟਪਦੀਆਂ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹਨ।)
ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੩ ॥
ਮੇਰਾ ਪ੍ਰਭੁ ਨਿਰਮਲੁ, ਅਗਮ (ਅਗੰਮ) ਅਪਾਰਾ ॥ ਬਿਨੁ ਤਕੜੀ, ਤੋਲੈ ਸੰਸਾਰਾ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹੋਵੈ, ਸੋਈ ਬੂਝੈ ; ਗੁਣ ਕਹਿ (‘ਕਹ’ ਭਾਵ ਕਹ ਕੇ, ਕਿਰਿਆ ਵਿਸੇਸ਼ਣ) ਗੁਣੀ (ਗੁਣੀਂ ਭਾਵ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ ਪ੍ਰਭੂ ’ਚ) ਸਮਾਵਣਿਆ ॥੧॥ ਹਉ (ਹੌਂ ) ਵਾਰੀ, ਜੀਉ ਵਾਰੀ ; ਹਰਿ ਕਾ ਨਾਮੁ ਮੰਨਿ (’ਚ) ਵਸਾਵਣਿਆ ॥ ਜੋ ਸਚਿ (ਨਾਲ਼) ਲਾਗੇ, ਸੇ ਅਨਦਿਨੁ ਜਾਗੇ ; ਦਰਿ+ਸਚੈ (’ਤੇ) ਸੋਭਾ (ਸ਼ੋਭਾ) ਪਾਵਣਿਆ ॥ ੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਆਪਿ ਸੁਣੈ ਤੈ (ਭਾਵ ਅਤੇ, ਇਸ ਲਈ ‘ਤੈ’ (ਯੋਜਕ) ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਜਾਂ ਪਿੱਛੇ ਵਿਸਰਾਮ ਦੇਣਾ ਉਚਿਤ ਨਹੀਂ) ਆਪੇ ਵੇਖੈ ॥ ਜਿਸ ਨੋ ਨਦਰਿ ਕਰੇ, ਸੋਈ ਜਨੁ ਲੇਖੈ (’ਚ)॥ ਆਪੇ ਲਾਇ ਲਏ, ਸੋ ਲਾਗੈ ; ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਚੁ ਕਮਾਵਣਿਆ ॥੨॥ ਜਿਸੁ (ਨੂੰ), ਆਪਿ ਭੁਲਾਏ; ਸੁ, ਕਿਥੈ ਹਥੁ (ਕਿੱਥੈ ਹੱਥ) ਪਾਏ ?॥ ਪੂਰਬਿ ਲਿਖਿਆ, ਸੁ ਮੇਟਣਾ ਨ ਜਾਏ ॥ ਜਿਨ (ਜਿਨ੍ਹ) ਸਤਿਗੁਰੁ ਮਿਲਿਆ, ਸੇ ਵਡਭਾਗੀ ; ਪੂਰੈ+ਕਰਮਿ (ਰਾਹੀਂ) ਮਿਲਾਵਣਿਆ ॥੩॥ ਪੇਈਅੜੈ (ਭਾਵ ਇਸ ਲੋਕ ’ਚ), ਧਨ ਅਨਦਿਨੁ ਸੁਤੀ (ਸੁੱਤੀ)॥ ਕੰਤਿ (ਨੇ) ਵਿਸਾਰੀ, (ਕਿਉਂਕਿ) ਅਵਗਣਿ ਮੁਤੀ (ਮੁੱਤੀ ਭਾਵ ਔਗੁਣਾਂ ’ਚ ਮਸਤ)॥ ਅਨਦਿਨੁ ਸਦਾ ਫਿਰੈ ਬਿਲਲਾਦੀ (ਬਿਲਲਾਂਦੀ) ; ਬਿਨੁ ਪਿਰ, ਨੀਦ (ਨੀਂਦ) ਨ ਪਾਵਣਿਆ ॥੪॥ (ਪਰ ਜਿਸ ਨੇ) ਪੇਈਅੜੈ (’ਚ), ਸੁਖਦਾਤਾ ਜਾਤਾ (ਭਾਵ ਜਾਣਿਆ) ॥ ਹਉਮੈ ਮਾਰਿ (ਕੇ), ਗੁਰ ਸਬਦਿ (ਰਾਹੀਂ, ਪ੍ਰਭੂ) ਪਛਾਤਾ ॥ ਸੇਜ ਸੁਹਾਵੀ, ਸਦਾ ਪਿਰੁ ਰਾਵੇ ; ਸਚੁ ਸੀਗਾਰੁ (ਸ਼ੀਂਗਾਰ) ਬਣਾਵਣਿਆ ॥੫॥ ਲਖ ਚਉਰਾਸੀਹ (ਚੌਰਾਸੀਹ), ਜੀਅ (ਜੀ..) ਉਪਾਏ ॥ ਜਿਸ ਨੋ ਨਦਰਿ ਕਰੇ, ਤਿਸੁ (ਨੂੰ) ਗੁਰੂ ਮਿਲਾਏ ॥ ਕਿਲਬਿਖ ਕਾਟਿ (ਕੇ), ਸਦਾ ਜਨ ਨਿਰਮਲ ; ਦਰਿ+ਸਚੈ (’ਤੇ) ਨਾਮਿ (ਰਾਹੀਂ) ਸੁਹਾਵਣਿਆ ॥੬॥ ਲੇਖਾ ਮਾਗੈ (ਮਾਂਗੈ), ਤਾ (ਤਾਂ) ਕਿਨਿ ਦੀਐ ? ॥ ਸੁਖੁ ਨਾਹੀ (ਨਾਹੀਂ), ਫੁਨਿ ਦੂਐ+ਤੀਐ (’ਚ ਭਾਵ ਮੁੜ-ਮੁੜ ਦੋ, ਤਿੰਨ ਜਾਂ ਇੱਕ ਤੋਂ ਵਧੀਕ ਗਿਣਤੀ ਕਰਨ ’ਚ)॥ ਆਪੇ, ਬਖਸਿ (ਬਖ਼ਸ਼) ਲਏ ਪ੍ਰਭੁ ਸਾਚਾ ; ਆਪੇ ਬਖਸਿ (ਬਖ਼ਸ਼) ਮਿਲਾਵਣਿਆ ॥੭॥ ਆਪਿ ਕਰੇ ਤੈ (ਅਤੇ) ਆਪਿ ਕਰਾਏ ॥ ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ (’ਚ) ਮਿਲਾਏ ॥ ਨਾਨਕ ! ਨਾਮੁ ਮਿਲੈ ਵਡਿਆਈ ; ਆਪੇ ਮੇਲਿ (ਭਾਵ ਗੁਰੂ ਨਾਲ਼ ਮੇਲ਼ ਕੇ, ਆਪਣੇ ਨਾਲ਼) ਮਿਲਾਵਣਿਆ ॥੮॥੨॥੩॥
(ਨੋਟ: ਉਕਤ ਅਸਟਪਦੀ ਦੇ ਅੰਤਿਮ ਪਹਿਰੇ ’ਚ ਤੁੱਕ ਹੈ: ‘‘ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ (’ਚ) ਮਿਲਾਏ ॥’’, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਸ਼ਬਦ ਜੋੜ ‘ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕੈ’ (ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ 14 ਵਾਰ) ਅਤੇ ‘ਪੂਰੈ ਗੁਰਿ’ (139 ਵਾਰ) ’ਚ ਲਿਖਤੀ ਅੰਤਰ ਵਿਚਾਰਨਯੋਗ ਹੈ। ‘ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕੈ’ ਸੰਯੁਕਤ ਸ਼ਬਦਾਂ ਉਪਰੰਤ ਵੀ ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ ਜਾਂ ਸੰਬੰਧਕੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਅਤਿ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੈ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ
‘ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ’ (ਰਾਹੀਂ) ਧਿਆਈਐ; ਸਬਦੁ (ਨੂੰ) ਸੇਵਿ (ਕੇ) ਸੁਖੁ ਪਾਵਣਿਆ ॥ (ਮ: ੪/੧੩੦)
‘ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ’ (ਰਾਹੀਂ, ਪ੍ਰਭੂ); ਪਛਾਨਾ (ਪਛਾਣਿਆ)॥ (ਮ: ੧/੧੫੪)
ਹਰਿ ਹਰਿ ਅਰਥਿ ਸਰੀਰੁ ਹਮ ਬੇਚਿਆ; ‘ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕੈ ਆਗੇ’ ॥ (ਮ: ੪/੧੭੧)
ਚਰਨ ਕਮਲ ਸੇਵੀ ਰਿਦ ਅੰਤਰਿ; ‘ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਕੈ ਆਧਾਰਿ’ ॥ (ਮ: ੫/੩੭੯)
‘ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਕੈ ਸਹਜਿ’ ਸੁਭਾਇ ॥ (ਮ: ੩/੬੬੩), ਆਦਿ; ਜਦ ਕਿ ‘ਗੁਰਿ ਪੂਰੈ’ (ਭਾਵ ਪੂਰੇ ਗੁਰੂ ਰਾਹੀਂ ਜਾਂ ਗੁਰੂ ਪੂਰੇ ਨੇ) ਦੋਵੇਂ ਹੀ ਭਾਵਾਰਥ ਆਪਣੇ ਆਪ ’ਚ ਮੁਕੰਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਇਸ ਲਈ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ਼ ਕਿਸੇ ਸੰਬੰਧਕੀ ਸ਼ਬਦ ਜਾਂ ਅੰਤ ਸਿਹਾਰੀ ਵਾਲ਼ੇ ਵਾਧੂ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਨਹੀਂ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀ; ਜਿਵੇਂ
‘ਗੁਰਿ+ਪੂਰੈ’ (ਰਾਹੀਂ); ਹਰਿ ਰਸੁ ਮੁਖਿ (’ਚ) ਪਾਇਆ ॥ (ਮ: ੪/੯੫)
‘ਪੂਰੈ+ਗੁਰਿ’ (ਰਾਹੀਂ); ਪਾਈਐ ਮੋਖ ਦੁਆਰੁ ॥ (ਮ: ੩/੧੧੪)
‘ਪੂਰੈ+ਗੁਰਿ’ (ਰਾਹੀਂ); ਹਉਮੈ ਭਰਮੁ ਚੁਕਾਇਆ ॥ (ਮ: ੩/੧੨੬)
ਰਾਖਿ ਲੀਆ; ‘ਗੁਰਿ+ਪੂਰੈ’ (ਨੇ) ਆਪਿ ॥ (ਮ: ੫/੧੯੦)
‘ਗੁਰਿ+ਪੂਰੈ’ (ਨੇ); ਜਬ ਕਿਰਪਾ ਕਰੀ ॥ (ਮ: ੫/੧੯੦), ਆਦਿ।)
ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੩ ॥
ਇਕੋ ਆਪਿ ਫਿਰੈ ਪਰਛੰਨਾ (ਭਾਵ ਢੱਕਿਆ, ਗੁਪਤ)॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਵੇਖਾ, ਤਾ ਇਹੁ (ਤਾਂ ਇਹ) ਮਨੁ ਭਿੰਨਾ (ਭਿੱਜ ਗਿਆ)॥ ਤ੍ਰਿਸਨਾ (ਤ੍ਰਿਸ਼ਨਾ) ਤਜਿ (ਕੇ), ਸਹਜ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ; ਏਕੋ ਮੰਨਿ (’ਚ, ਨੋਟ: ‘ਮੰਨ’ ਦਾ ਅਰਥ ‘ਮੰਨਣਾ ਜਾਂ ਮੰਨ ਕੇ’ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਕਾਵਿ ਤੋਲ ਕਾਰਨ ‘ਮਨ’ ਤੋਂ ‘ਮੰਨ’ ਬਣਿਆ ਹੈ) ਵਸਾਵਣਿਆ ॥੧॥ ਹਉ (ਹੌਂ ) ਵਾਰੀ, ਜੀਉ ਵਾਰੀ ; ਇਕਸੁ ਸਿਉ (ਸਿਉਂ) ਚਿਤੁ ਲਾਵਣਿਆ ॥ ਗੁਰਮਤੀ, ਮਨੁ ਇਕਤੁ ਘਰਿ (’ਚ) ਆਇਆ ; ਸਚੈ+ਰੰਗਿ (’ਚ) ਰੰਗਾਵਣਿਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਇਹੁ (ਇਹ) ਜਗੁ ਭੂਲਾ, ਤੈਂ ਆਪਿ ਭੁਲਾਇਆ ॥ ਇਕੁ (ਰੱਬੀ ਪਿਆਰ) ਵਿਸਾਰਿ (ਕੇ), ਦੂਜੈ (ਮੋਹ ’ਚ) ਲੋਭਾਇਆ ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਸਦਾ ਫਿਰੈ ਭ੍ਰਮਿ (ਕਾਰਨ) ਭੂਲਾ ; ਬਿਨੁ ਨਾਵੈ (ਨਾਵੈਂ), ਦੁਖੁ (ਦੁੱਖ) ਪਾਵਣਿਆ ॥੨॥ ਜੋ ਰੰਗਿ ਰਾਤੇ (ਰਾੱਤੇ), ਕਰਮ ਬਿਧਾਤੇ (ਦੇ)॥ ਗੁਰ ਸੇਵਾ ਤੇ, ਜੁਗ ਚਾਰੇ ਜਾਤੇ ॥ ਜਿਸ ਨੋ ਆਪਿ ਦੇਇ (ਦੇ+ਇ) ਵਡਿਆਈ ; ਹਰਿ ਕੈ ਨਾਮਿ (’ਚ) ਸਮਾਵਣਿਆ ॥੩॥ ਮਾਇਆ ਮੋਹਿ (ਮੋਹ, ’ਚ ਰਹਿਆਂ), ਹਰਿ ਚੇਤੈ ਨਾਹੀ (ਨਾਹੀਂ) ॥ ਜਮ ਪੁਰਿ ਬਧਾ (ਬੱਧਾ), ਦੁਖ ਸਹਾਹੀ (ਨੋਟ: ਇਹ ਸ਼ਬਦ ‘ਸਹੈ ਹੀ’ ਤੋਂ ‘ਸਹਾਹੀ’ ਬਣਿਆ ਹੈ, ਇਸ ਲਈ ‘ਸਹਾਹੀਂ’ ਅੰਤ ਬਿੰਦੀ ਨਹੀਂ) ॥ ਅੰਨਾ ਬੋਲਾ (ਅੰਨ੍ਹਾ ਬੋਲ਼ਾ), ਕਿਛੁ ਨਦਰਿ ਨ ਆਵੈ ; ਮਨਮੁਖ ਪਾਪਿ (’ਚ) ਪਚਾਵਣਿਆ ॥੪॥ ਇਕਿ ਰੰਗਿ ਰਾਤੇ (ਰਾੱਤੇ), ਜੋ, ਤੁਧੁ ਆਪਿ ਲਿਵ ਲਾਏ (ਭਾਵ ਤੈਂ ਆਪ ਲਿਵ ਲਾਉਣ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰੇ)॥ ਭਾਇ ਭਗਤਿ, ਤੇਰੈ+ਮਨਿ (’ਚ) ਭਾਏ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਨਿ (ਸੇਵਨ੍), ਸਦਾ ਸੁਖਦਾਤਾ ; ਸਭ ਇਛਾ (ਇੱਛਾਂ) ਆਪਿ ਪੁਜਾਵਣਿਆ ॥੫॥ ਹਰਿ ਜੀਉ ! ਤੇਰੀ ਸਦਾ ਸਰਣਾਈ (ਸ਼ਰਣਾਈ)॥ ਆਪੇ ਬਖਸਿਹਿ (ਬਖ਼ਸ਼ਿਹਿਂ), ਦੇ (ਦੇ ਕੇ) ਵਡਿਆਈ ॥ ਜਮਕਾਲੁ, ਤਿਸੁ ਨੇੜਿ ਨ ਆਵੈ ; ਜੋ ਹਰਿ ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਧਿਆਵਣਿਆ ॥੬॥ ਅਨਦਿਨੁ ਰਾਤੇ (ਰਾੱਤੇ), ਜੋ ਹਰਿ ਭਾਏ ॥ ਮੇਰੈ+ਪ੍ਰਭਿ (ਨੇ) ਮੇਲੇ; (ਮੇਲ਼ੇ, ਗੁਰੂ ਨਾਲ਼) ਮੇਲਿ (ਮੇਲ਼ ਕੇ, ਆਪਣੇ ਨਾਲ਼) ਮਿਲਾਏ ॥ ਸਦਾ ਸਦਾ ਸਚੇ ! ਤੇਰੀ ਸਰਣਾਈ (ਸ਼ਰਣਾਈ) ; ਤੂੰ ਆਪੇ (ਆਪ ਹੀ) ਸਚੁ ਬੁਝਾਵਣਿਆ ॥੭॥ ਜਿਨ (ਜਿਨ੍ਹ) ਸਚੁ ਜਾਤਾ (ਜਾਣਿਆ) , ਸੇ ਸਚਿ (’ਚ) ਸਮਾਣੇ ॥ ਹਰਿ ਗੁਣ ਗਾਵਹਿ (ਗਾਵਹਿਂ), ਸਚੁ ਵਖਾਣੇ ॥ ਨਾਨਕ ! ਨਾਮਿ ਰਤੇ (ਰੱਤੇ) ਬੈਰਾਗੀ ; ਨਿਜ ਘਰਿ ਤਾੜੀ (ਭਾਵ ਸਮਾਧੀ) ਲਾਵਣਿਆ ॥੮॥੩॥੪॥
ਮਾਝ ਮਹਲਾ ੩ ॥
ਸਬਦਿ (ਰਾਹੀਂ, ਵਿਕਾਰਾਂ ਵੱਲੋਂ) ਮਰੈ, ਸੁ ਮੁਆ ਜਾਪੈ ॥ ਕਾਲੁ ਨ ਚਾਪੈ (ਭਾਵ ਦਾਬ ਦਿੰਦਾ), ਦੁਖੁ (ਦੁੱਖ) ਨ ਸੰਤਾਪੈ ॥ ਜੋਤੀ ਵਿਚਿ ਮਿਲਿ ਜੋਤਿ ਸਮਾਣੀ ; ਸੁਣਿ, ਮਨ ! ਸਚਿ ਸਮਾਵਣਿਆ ॥੧॥ ਹਉ (ਹੌਂ ) ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ; ਹਰਿ ਕੈ ਨਾਇ (ਨਾਇਂ, ਰਾਹੀਂ), ਸੋਭਾ (ਸ਼ੋਭਾ) ਪਾਵਣਿਆ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ (ਨੂੰ) ਸੇਵਿ (ਕੇ), ਸਚਿ (’ਚ) ਚਿਤੁ ਲਾਇਆ ; ਗੁਰਮਤੀ ਸਹਜਿ ਸਮਾਵਣਿਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਕਾਇਆ ਕਚੀ (ਕਾਇਆਂ ਕੱਚੀ), ਕਚਾ (ਕੱਚਾ) ਚੀਰੁ ਹੰਢਾਏ ॥ ਦੂਜੈ (’ਚ) ਲਾਗੀ, ਮਹਲੁ ਨ ਪਾਏ ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਜਲਦੀ (ਜਲ਼ਦੀ) ਫਿਰੈ ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ ; ਬਿਨੁ ਪਿਰ, ਬਹੁ ਦੁਖੁ (ਦੁੱਖ) ਪਾਵਣਿਆ ॥੨॥ ਦੇਹੀ, ਜਾਤਿ; ਨ ਆਗੈ (ਆੱਗੈ) ਜਾਏ ॥ ਜਿਥੈ (ਜਿੱਥੈ) ਲੇਖਾ ਮੰਗੀਐ, ਤਿਥੈ (ਤਿੱਥੈ) ਛੁਟੈ ਸਚੁ ਕਮਾਏ (ਕਮਾ ਕੇ)॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਸੇਵਨਿ (ਸੇਵਨ੍), ਸੇ ਧਨਵੰਤੇ ; ਐਥੈ+ਓਥੈ (ਭਾਵ ਲੋਕ-ਪ੍ਰਲੋਕ ’ਚ), ਨਾਮਿ (ਰਾਹੀਂ, ਪ੍ਰਭੂ ’ਚ) ਸਮਾਵਣਿਆ ॥ ੩॥ ਭੈ+ਭਾਇ (ਭਾਵ ਰੱਬੀ ਡਰ-ਅਦਬ ਤੇ ਪ੍ਰੇਮ ਰਾਹੀਂ), ਸੀਗਾਰੁ (ਸ਼ੀਂਗਾਰ) ਬਣਾਏ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ, ਮਹਲੁ+ਘਰੁ ਪਾਏ ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਸਦਾ ਰਵੈ (ਭਾਵ ਮਾਣਦੀ) ਦਿਨੁ ਰਾਤੀ ; ਮਜੀਠੈ (ਦਾ) ਰੰਗੁ (ਹਿਰਦੈ ’ਚ) ਬਣਾਵਣਿਆ ॥੪॥ ਸਭਨਾ (ਸਭਨਾਂ), ਪਿਰੁ ਵਸੈ ਸਦਾ ਨਾਲੇ (ਨਾਲ਼ੇ ਭਾਵ ‘ਸਭਨਾਂ ਨਾਲ਼ੇ ਸਦਾ ਪਿਰੁ ਵਸੈ’ ਫਿਰ ਵੀ)॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ, ਕੋ ਨਦਰਿ ਨਿਹਾਲੇ (ਵੇਖਦਾ)॥ ਮੇਰਾ ਪ੍ਰਭੁ ਅਤਿ ਊਚੋ ਊਚਾ ; ਕਰਿ ਕਿਰਪਾ ਆਪਿ ਮਿਲਾਵਣਿਆ ॥੫॥ ਮਾਇਆ ਮੋਹਿ (ਮੋਹ, ’ਚ), ਇਹੁ (ਇਹ) ਜਗੁ ਸੁਤਾ (ਸੁੱਤਾ)॥ ਨਾਮੁ ਵਿਸਾਰਿ (ਕੇ), ਅੰਤਿ ਵਿਗੁਤਾ ॥ ਜਿਸ ਤੇ ਸੁਤਾ (ਸੁੱਤਾ ਭਾਵ ਜਿਸ ਰੱਬੀ ਨਿਯਮ ’ਚ ਸੁੱਤਾ), ਸੋ ਜਾਗਾਏ ; ਗੁਰਮਤਿ ਸੋਝੀ ਪਾਵਣਿਆ ॥੬॥ ਅਪਿਉ ਪੀਐ, ਸੋ ਭਰਮੁ ਗਵਾਏ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ, ਮੁਕਤਿ+ਗਤਿ ਪਾਏ ॥ ਭਗਤੀ ਰਤਾ (ਰੱਤਾ), ਸਦਾ ਬੈਰਾਗੀ ; ਆਪੁ (ਹੰਕਾਰ) ਮਾਰਿ (ਕੇ) ਮਿਲਾਵਣਿਆ ॥੭॥ ਆਪਿ ਉਪਾਏ, ਧੰਧੈ (’ਚ) ਲਾਏ ॥ ਲਖ ਚਉਰਾਸੀ (ਚੌਰਾਸੀ), ਰਿਜਕੁ (ਰਿਜ਼ਕ) ਆਪਿ ਅਪੜਾਏ ॥ ਨਾਨਕ ! ਨਾਮੁ ਧਿਆਇ (ਕੇ) ਸਚਿ ਰਾਤੇ (ਰਾੱਤੇ); ਜੋ ਤਿਸੁ ਭਾਵੈ, ਸੁ ਕਾਰ ਕਰਾਵਣਿਆ ॥੮॥੪॥੫॥
ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੩ ॥
ਅੰਦਰਿ, ਹੀਰਾ ਲਾਲੁ ਬਣਾਇਆ ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ (ਨਾਲ਼), ਪਰਖਿ ਪਰਖਾਇਆ ॥ ਜਿਨ (ਜਿਨ੍ਹ) ਸਚੁ ਪਲੈ (ਪੱਲੈ), ਸਚੁ ਵਖਾਣਹਿ (ਵਖਾਣਹਿਂ) ; ਸਚੁ ਕਸਵਟੀ (ਕਸਵੱਟੀ) ਲਾਵਣਿਆ ॥੧॥ ਹਉ (ਹੌਂ ) ਵਾਰੀ, ਜੀਉ ਵਾਰੀ ; ਗੁਰ ਕੀ ਬਾਣੀ, ਮੰਨਿ (’ਚ) ਵਸਾਵਣਿਆ ॥ ਅੰਜਨ ਮਾਹਿ (ਮਾਹਿਂ), ਨਿਰੰਜਨੁ ਪਾਇਆ ; ਜੋਤੀ ਜੋਤਿ ਮਿਲਾਵਣਿਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਇਸੁ ਕਾਇਆ (ਕਾਇਆਂ) ਅੰਦਰਿ, ਬਹੁਤੁ ਪਸਾਰਾ ॥ ਨਾਮੁ ਨਿਰੰਜਨੁ, ਅਤਿ ਅਗਮ (ਅਗੰਮ) ਅਪਾਰਾ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹੋਵੈ, ਸੋਈ ਪਾਏ ; ਆਪੇ ਬਖਸਿ (ਬਖ਼ਸ਼) ਮਿਲਾਵਣਿਆ ॥੨॥ ਮੇਰਾ ਠਾਕੁਰੁ, ਸਚੁ ਦ੍ਰਿੜਾਏ (ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਾਏ) ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ, ਸਚਿ (’ਚ) ਚਿਤੁ ਲਾਏ ॥ ਸਚੋ ਸਚੁ ਵਰਤੈ, ਸਭਨੀ ਥਾਈ (ਸਭਨੀਂ ਥਾਈਂ) ; ਸਚੇ ਸਚਿ (’ਚ) ਸਮਾਵਣਿਆ ॥੩॥ ਵੇਪਰਵਾਹੁ (ਵੇਪਰਵਾਹ) ਸਚੁ, ਮੇਰਾ ਪਿਆਰਾ ॥ ਕਿਲਵਿਖ ਅਵਗਣ ਕਾਟਣਹਾਰਾ (ਕਾੱਟਣਹਾਰਾ) ॥ ਪ੍ਰੇਮ ਪ੍ਰੀਤਿ ਸਦਾ ਧਿਆਈਐ ; ਭੈ+ਭਾਇ (ਭਾਵ ਰੱਬੀ ਅਦਬ ਦੇ ਪਿਆਰ ਰਾਹੀਂ) ਭਗਤਿ ਦ੍ਰਿੜਾਵਣਿਆ (ਦ੍ਰਿੜ੍ਹਾਵਣਿਆ)॥੪॥ ਤੇਰੀ ਭਗਤਿ ਸਚੀ (ਸੱਚੀ), ਜੇ ਸਚੇ (ਸੱਚੇ) ਭਾਵੈ ॥ ਆਪੇ ਦੇਇ (‘ਦੇ+ਇ’ ਭਾਵ ਦੇ ਕੇ), ਨ ਪਛੋਤਾਵੈ ॥ ਸਭਨਾ ਜੀਆ (ਸਭਨਾਂ ਜੀਆਂ) ਕਾ ਏਕੋ ਦਾਤਾ ; ਸਬਦੇ (ਨਾਲ਼, ਹਉਮੈ ਵੱਲੋਂ) ਮਾਰਿ (ਕੇ) ਜੀਵਾਵਣਿਆ ॥੫॥ ਹਰਿ ! ਤੁਧੁ ਬਾਝਹੁ, ਮੈ (ਭਾਵ ਮੇਰਾ) ਕੋਈ ਨਾਹੀ (ਨਾਹੀਂ, ਇਸ ਲਈ) ॥ ਹਰਿ ! ਤੁਧੈ ਸੇਵੀ (ਸੇਵੀਂ) ਤੈ ਤੁਧੁ ਸਾਲਾਹੀ (ਸਾਲਾਹੀਂ) ॥ ਆਪੇ ਮੇਲਿ ਲੈਹੁ (ਲੈਹ), ਪ੍ਰਭ ਸਾਚੇ ! ਪੂਰੈ+ਕਰਮਿ ਤੂੰ ਪਾਵਣਿਆ ॥੬॥ ਮੈ (ਮੇਰਾ), ਹੋਰੁ ਨ ਕੋਈ, ਤੁਧੈ ਜੇਹਾ ॥ ਤੇਰੀ ਨਦਰੀ, ਸੀਝਸਿ ਦੇਹਾ ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਸਾਰਿ ਸਮਾਲਿ (ਸੰਮ੍ਹਾਲ਼), ਹਰਿ ! ਰਾਖਹਿ (ਰਾਖਹਿਂ); ਗੁਰਮੁਖਿ ਸਹਜਿ (’ਚ) ਸਮਾਵਣਿਆ ॥੭॥ ਤੁਧੁ ਜੇਵਡੁ, ਮੈ (ਭਾਵ ਮੈਨੂੰ) ਹੋਰੁ ਨ ਕੋਈ (ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ) ॥ ਤੁਧੁ ਆਪੇ ਸਿਰਜੀ, ਆਪੇ ਗੋਈ (ਭਾਵ ਨਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈਂ)॥ ਤੂੰ ਆਪੇ ਹੀ, ਘੜਿ+ਭੰਨਿ (ਕੇ) ਸਵਾਰਹਿ (ਸਵਾਰਹਿਂ) ; ਨਾਨਕ ! ਨਾਮਿ (ਰਾਹੀਂ, ਜੀਵਨ) ਸੁਹਾਵਣਿਆ ॥੮॥੫॥੬॥
ਮਾਝ ਮਹਲਾ ੩ ॥
ਸਭ ਘਟ ਆਪੇ ਭੋਗਣਹਾਰਾ ॥ ਅਲਖੁ (ਅਲੱਖ) ਵਰਤੈ ਅਗਮ (ਅਗੰਮ) ਅਪਾਰਾ ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ (ਨਾਲ਼), ਮੇਰਾ ਹਰਿ ਪ੍ਰਭੁ ਧਿਆਈਐ ; ਸਹਜੇ ਸਚਿ ਸਮਾਵਣਿਆ ॥੧॥ ਹਉ (ਹੌਂ ) ਵਾਰੀ, ਜੀਉ ਵਾਰੀ ; ਗੁਰ (ਦਾ) ਸਬਦੁ ਮੰਨਿ (’ਚ) ਵਸਾਵਣਿਆ ॥ ਸਬਦੁ ਸੂਝੈ (ਭਾਵ ਸਮਝ ਆਵੇ), ਤਾ (ਤਾਂ) ਮਨ ਸਿਉ (ਸਿਉਂ) ਲੂਝੈ ; ਮਨਸਾ (ਮਨਸ਼ਾ) ਮਾਰਿ (ਕੇ) ਸਮਾਵਣਿਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਪੰਚ ਦੂਤ, ਮੁਹਹਿ (ਮੁਹੈਂ ਭਾਵ ਲੁੱਟਦੇ ਹਨ) ਸੰਸਾਰਾ ॥ ਮਨਮੁਖ ਅੰਧੇ, ਸੁਧਿ ਨ ਸਾਰਾ (ਭਾਵ ਖ਼ਬਰ) ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹੋਵੈ, ਸੁ ਅਪਣਾ ਘਰੁ ਰਾਖੈ ; ਪੰਚ ਦੂਤ, ਸਬਦਿ (ਰਾਹੀਂ) ਪਚਾਵਣਿਆ (ਭਾਵ ਨਾਸ ਕਰਦਾ)॥੨॥ ਇਕਿ (ਭਾਵ ਕਈ) ਗੁਰਮੁਖਿ, ਸਦਾ ਸਚੈ ਰੰਗਿ ਰਾਤੇ (ਰਾੱਤੇ)॥ ਸਹਜੇ ਪ੍ਰਭੁ ਸੇਵਹਿ (ਸੇਵਹਿਂ), ਅਨਦਿਨੁ ਮਾਤੇ (ਮਾੱਤੇ, ਮਸਤ ਰਹਿੰਦੇ)॥ ਮਿਲਿ ਪ੍ਰੀਤਮ, ਸਚੇ ਗੁਣ ਗਾਵਹਿ (ਗਾਵਹਿਂ); ਹਰਿ ਦਰਿ (’ਤੇ) ਸੋਭਾ (ਸ਼ੋਭਾ) ਪਾਵਣਿਆ ॥੩॥ ਏਕਮ ਏਕੈ (ਨੇ), ਆਪੁ (ਭਾਵ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ) ਉਪਾਇਆ (ਭਾਵ ਕੁਦਰਤ-ਸਰਗੁਣ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ)॥ ਦੁਬਿਧਾ ਦੂਜਾ, ਤ੍ਰਿਬਿਧਿ ਮਾਇਆ ॥ ਚਉਥੀ ਪਉੜੀ, ਗੁਰਮੁਖਿ ਊਚੀ ; ਸਚੋ ਸਚੁ ਕਮਾਵਣਿਆ ॥੪॥ ਸਭੁ ਹੈ ਸਚਾ (ਸੱਚਾ), ਜੇ ਸਚੇ (ਸੱਚੇ) ਭਾਵੈ ॥ ਜਿਨਿ (ਜਿਨ੍ਹ) ਸਚੁ ਜਾਤਾ, ਸੋ ਸਹਜਿ (’ਚ) ਸਮਾਵੈ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਕਰਣੀ ਸਚੇ ਸੇਵਹਿ (ਸੇਵਹਿਂ), ਸਾਚੇ (’ਚ) ਜਾਇ (ਕੇ) ਸਮਾਵਣਿਆ ॥੫॥ ਸਚੇ ਬਾਝਹੁ, ਕੋ ਅਵਰੁ ਨ ਦੂਆ ॥ ਦੂਜੈ (’ਚ) ਲਾਗਿ (ਕੇ), ਜਗੁ ਖਪਿ+ਖਪਿ (ਕੇ) ਮੂਆ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ ਹੋਵੈ, ਸੁ ਏਕੋ ਜਾਣੈ ; ਏਕੋ ਸੇਵਿ (ਕੇ) ਸੁਖੁ ਪਾਵਣਿਆ ॥੬॥ ਜੀਅ ਜੰਤ ਸਭਿ, ਸਰਣਿ ਤੁਮਾਰੀ (ਸ਼ਰਣਿ ਤੁਮ੍ਹਾਰੀ) ॥ ਆਪੇ ਧਰਿ (ਭਾਵ ਟਿਕਾ ਕੇ, ਸਾਜ ਕੇ) ਦੇਖਹਿ (ਦੇਖਹਿਂ), ਕਚੀ ਪਕੀ ਸਾਰੀ (ਕੱਚੀ ਪੱਕੀ ਸ਼ਾਰੀ ਭਾਵ ਸ਼ਤਰੰਜ ਦੀ ਨਰਦ, ਗੋਟੀ) ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਆਪੇ ਕਾਰ ਕਰਾਏ ; ਆਪੇ ਮੇਲਿ (ਮੇਲ਼, ਗੁਰੂ ਨਾਲ਼ ਮੇਲ਼ ਕੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ਼)) ਮਿਲਾਵਣਿਆ ॥੭॥ ਤੂੰ ਆਪੇ ਮੇਲਹਿ (ਮੇਲ਼ੈਂ), ਵੇਖਹਿ (ਵੇਖੈਂ) ਹਦੂਰਿ ॥ ਸਭ ਮਹਿ, ਆਪਿ ਰਹਿਆ ਭਰਪੂਰਿ ॥ ਨਾਨਕ ! ਆਪੇ ਆਪਿ ਵਰਤੈ ; ਗੁਰਮੁਖਿ ਸੋਝੀ ਪਾਵਣਿਆ ॥ ੮॥੬॥੭॥
(ਨੋਟ: ਉਕਤ ਸ਼ਬਦ ਦੇ ਸੱਤਵੇਂ ਬੰਦ ਦੀ ਤੁੱਕ ‘‘ਆਪੇ ਧਰਿ ਦੇਖਹਿ; ਕਚੀ ਪਕੀ ਸਾਰੀ।’’ ’ਚ ਦਰਜ ਸ਼ਬਦ ਹੈ: ‘ਸਾਰੀ’, ਜਿਸ ਦੀ ਮੌਜੂਦਗੀ ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਸਾਰੀ’ (38 ਵਾਰ) ਅਤੇ ‘ਸਾਰਿ’ (40 ਵਾਰ) ਹੈ ਅਤੇ ਅਰਥ ਹਨ:
ਰਾਜੁ ਕਮਾਵੈ; ਦਹ ਦਿਸ ‘ਸਾਰੀ’ (ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦਾ)॥ (ਮ: ੫/੧੭੬)
ਕਰੁ ਮਸਤਕਿ ਗੁਰਿ+ਪੂਰੈ (ਨੇ) ਧਰਿਓ; ਮਨੁ ਜੀਤੋ ਜਗੁ ‘ਸਾਰੀ’ (ਲੁਕਾਈ)॥ (ਮ: ੫/੨੧੫)
ਹਰਿ ਗੁਣ ‘ਸਾਰੀ’ (ਸਾਰੀਂ, ਸੰਭਾਲ਼ਦੀ ਹਾਂ) ਤਾ ਕੰਤ ਪਿਆਰੀ; ਨਾਮੇ ਧਰੀ (ਧਰੀਂ) ਪਿਆਰੋ ॥ (ਮ: ੩/੨੪੪)
ਇਸੁ ਜਗ ਮਹਿ, ਕਰਣੀ ‘ਸਾਰੀ’ (ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ)॥ (ਮ: ੧/੫੯੯)
ਗੁਰ ਪੂਰੇ ਏਹ ਗਲ ‘ਸਾਰੀ’ (ਸਮਝਾਈ)॥ (ਮ: ੫/੬੨੮)
ਅੰਤਰ ਕੀ ਗਤਿ ਤੁਧੁ ਪਹਿ ‘ਸਾਰੀ’ (ਬਿਆਨ ਕੀਤੀ); ਤੁਧੁ ਜੇਵਡੁ ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਈ ॥ (ਮ: ੫/੭੪੯)
ਗੁਪਤੀ ਖਾਵਹਿ; ਵਟਿਕਾ ‘ਸਾਰੀ’ (ਮੁਕੰਮਲ ਪਿੰਨੀ)॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੮੭੩)
ਕਬੀਰ ! ‘ਸਾਰੀ’ (ਖੇਡ) ਸਿਰਜਨਹਾਰ ਕੀ; ਜਾਨੈ ਨਾਹੀ ਕੋਇ ॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੭੩)
ਖਿਨੁ ਪਲੁ ਚਸਾ ਨਾਮੁ ਨਹੀ (ਨਹੀਂ) ਸਿਮਰਿਓ; ਦੀਨਾ ਨਾਥ ਪ੍ਰਾਨਪਤਿ ‘ਸਾਰੀ’ (ਸੰਭਾਲ਼ਦਾ ਹੈ)॥ (ਮ: ੫/੧੩੮੮)
ਮੂੜੇ ! ਰਾਮੁ ਜਪਹੁ ਗੁਣ ‘ਸਾਰਿ’ (ਸੰਭਾਲ਼ ਕੇ, ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ)॥ (ਮ: ੧/੧੯)
ਸਤਸੰਗਤੀ ਸਦਾ ਮਿਲਿ ਰਹੇ; ਸਚੇ ਕੇ ਗੁਣ ‘ਸਾਰਿ’ (ਸੰਭਾਲ਼ ਕੇ)॥ (ਮ: ੩/੩੫)
ਹਉ ਜੀਵਾ ਗੁਣ ‘ਸਾਰਿ’ (ਸੰਭਾਲ਼ ਕੇ); ਅੰਤਰਿ ਤੂ ਵਸੈ ॥ (ਮ: ੧/੭੫੨)
ਮਨ ਰੇ ! ਅਹਿਨਿਸਿ ਹਰਿ ਗੁਣ ‘ਸਾਰਿ’ (ਸੰਭਾਲ਼, ਹੁਕਮੀ ਭਵਿੱਖ ਕਾਲ ਕਿਰਿਆ)॥ (ਮ: ੧/੨੧)
ਭਾਈ ਰੇ ! ਮਿਲਿ ਸਜਣ, ਹਰਿ ਗੁਣ ‘ਸਾਰਿ’ (ਸੰਭਾਲ਼)॥ (ਮ: ੪/੪੧), ਆਦਿ, ਪਰ ‘ਸਾਰੀ, ਸਾਰਿ’ ਸ਼ਬਦ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵੀ ਹਨ, ਜਿੱਥੇ ਅਰਥ ਹੈ: ‘ਸ਼ੰਤਰੰਜ ਦੀ ਨਰਦ, ਗੋਟੀ, ਮੋਹਰਾ’, ਜਿਸ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ‘ਸ਼ਾਰਿ’ ਜਾਂ ‘ਸ਼ਾਰੀ’ ਹੀ ਦਰੁਸਤ ਹੋਵੇਗਾ; ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਹੇਠ ਦਿੱਤੀਆਂ 9 ਤੁੱਕਾਂ ਹਨ :
ਆਪੇ ਧਰਿ ਦੇਖਹਿ; ਕਚੀ ਪਕੀ ‘ਸਾਰੀ’ (ਨਰਦ) ॥ (ਮ: ੩/੧੧੩)
ਜੂਐ ਖੇਲਣੁ ਕਾਚੀ ‘ਸਾਰੀ’ (ਨਰਦ) ॥ (ਮ: ੧/੨੨੨)
ਜੀਅ ਜੰਤ ਸਭ ‘ਸਾਰੀ’ (ਨਰਦਾਂ) ਕੀਤੇ; ਪਾਸਾ ਢਾਲਣਿ ਆਪਿ ਲਗਾ ॥ (ਮ: ੧/੪੩੪)
ਭਵਿ ਭਵਿ ਭਰਮਹਿ; ਕਾਚੀ ‘ਸਾਰੀ’ (ਨਰਦ) ॥ (ਮ: ੩/੮੪੨)
ਹੁਕਮੀ ਬਾਧੇ ਪਾਸੈ ਖੇਲਹਿ; ਚਉਪੜਿ ਏਕਾ ‘ਸਾਰੀ’ (ਨਰਦ) ॥ (ਮ: ੧/੧੦੧੫)
ਆਪੇ ਪਾਸਾ; ਆਪੇ ‘ਸਾਰੀ’ (ਨਰਦਾਂ) ॥ (ਮ: ੧/੧੦੨)
ਗੁਰਮੁਖਿ ਦੇਵਹਿ; ਪਕੀ ‘ਸਾਰੀ’ (ਨਰਦ) ॥ (ਮ: ੩/੧੦੪੫)
ਕਰਮ ਧਰਮ ਤੁਮ੍ ਚਉਪੜਿ ਸਾਜਹੁ; ਸਤੁ ਕਰਹੁ ਤੁਮ੍ ‘ਸਾਰੀ’ (ਨਰਦ) ॥ (ਮ: ੫/੧੧੮੫)
ਆਪੇ ਨਰੁ ਆਪੇ ਫੁਨਿ ਨਾਰੀ; ਆਪੇ ‘ਸਾਰਿ’ (ਨਰਦਾਂ) ਆਪ ਹੀ ਪਾਸਾ ॥ ਭਟ ਗਯੰਦ/੧੪੦੩)
ਮਾਝ, ਮਹਲਾ ੩ ॥
ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਬਾਣੀ, ਗੁਰ ਕੀ ਮੀਠੀ ॥ ਗੁਰਮੁਖਿ, ਵਿਰਲੈ+ਕਿਨੈ (ਨੇ) ਚਖਿ (ਕੇ) ਡੀਠੀ ॥ ਅੰਤਰਿ ਪਰਗਾਸੁ, ਮਹਾ (ਮਹਾਂ) ਰਸੁ ਪੀਵੈ ; ਦਰਿ+ਸਚੈ (ਉੱਤੇ, ਭਾਵ ਰੂ-ਬਰੂ ਹੋ ਕੇ) ਸਬਦੁ ਵਜਾਵਣਿਆ ॥੧॥ ਹਉ (ਹੌਂ ) ਵਾਰੀ ਜੀਉ ਵਾਰੀ ; ਗੁਰ ਚਰਣੀ ਚਿਤੁ ਲਾਵਣਿਆ ॥ ਸਤਿਗੁਰੁ ਹੈ, ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਸਰੁ ਸਾਚਾ ; ਮਨੁ ਨਾਵੈ (ਨ੍ਹਾਵੈ), ਮੈਲੁ ਚੁਕਾਵਣਿਆ ॥੧॥ ਰਹਾਉ ॥ ਤੇਰਾ ਸਚੇ (ਸੱਚੇ) ! ਕਿਨੈ (ਕਿਸੇ ਨੇ) ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਇਆ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ, ਕਿਨੈ+ਵਿਰਲੈ (ਨੇ) ਚਿਤੁ ਲਾਇਆ ॥ ਤੁਧੁ ਸਾਲਾਹਿ (‘ਸਾਲਾਹ’ ਭਾਵ ਸਲਾਹ ਕੇ, ਕਿਰਿਆ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ), ਨ ਰਜਾ (ਰੱਜਾਂ) ਕਬਹੂੰ ; ਸਚੇ ਨਾਵੈ ਕੀ ਭੁਖ (ਸੱਚੇ ਨਾਵੈਂ ਕੀ ਭੁੱਖ) ਲਾਵਣਿਆ ॥੨॥ ਏਕੋ ਵੇਖਾ (ਵੇਖਾਂ), ਅਵਰੁ ਨ ਬੀਆ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਪੀਆ ॥ ਗੁਰ ਕੈ ਸਬਦਿ (ਨਾਲ਼), ਤਿਖਾ ਨਿਵਾਰੀ ; ਸਹਜੇ ਸੂਖਿ ਸਮਾਵਣਿਆ ॥੩॥ ਰਤਨੁ ਪਦਾਰਥੁ (ਨੂੰ), ਪਲਰਿ (ਪਲ੍ਹਰਿ ਭਾਵ ਪਰਾਲੀ ਸਮਝ ਕੇ) ਤਿਆਗੈ ॥ ਮਨਮੁਖੁ ਅੰਧਾ, ਦੂਜੈ+ਭਾਇ (’ਚ) ਲਾਗੈ ॥ ਜੋ ਬੀਜੈ, ਸੋਈ ਫਲੁ (ਫਲ਼) ਪਾਏ ; ਸੁਪਨੈ (’ਚ) ਸੁਖੁ ਨ ਪਾਵਣਿਆ ॥੪॥ ਅਪਨੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰੇ, ਸੋਈ ਜਨੁ ਪਾਏ ॥ ਗੁਰ ਕਾ ਸਬਦੁ, ਮੰਨਿ (’ਚ) ਵਸਾਏ ॥ ਅਨਦਿਨੁ ਸਦਾ ਰਹੈ ਭੈ (ਭਾਵ ਰੱਬੀ ਅਦਬ) ਅੰਦਰਿ ; (ਦੁਨਿਆਵੀ) ਭੈ ਮਾਰਿ (ਕੇ), ਭਰਮੁ ਚੁਕਾਵਣਿਆ ॥੫॥ ਭਰਮੁ ਚੁਕਾਇਆ, ਸਦਾ ਸੁਖੁ ਪਾਇਆ ॥ ਗੁਰ ਪਰਸਾਦਿ, ਪਰਮ ਪਦੁ ਪਾਇਆ ॥ ਅੰਤਰੁ ਨਿਰਮਲੁ, ਨਿਰਮਲ ਬਾਣੀ ; ਹਰਿ ਗੁਣ ਸਹਜੇ ਗਾਵਣਿਆ ॥੬॥ ਸਿਮ੍ਰਿਤਿ, ਸਾਸਤ (ਸ਼ਾਸਤ), ਬੇਦ ਵਖਾਣੈ ॥ ਭਰਮੇ ਭੂਲਾ, ਤਤੁ ਨ ਜਾਣੈ ॥ ਬਿਨੁ ਸਤਿਗੁਰ ਸੇਵੇ, ਸੁਖੁ ਨ ਪਾਏ ; ਦੁਖੋ ਦੁਖੁ (ਦੁੱਖੋ ਦੁੱਖ) ਕਮਾਵਣਿਆ ॥੭॥ ਆਪਿ ਕਰੇ, ਕਿਸੁ ਆਖੈ ਕੋਈ ?॥ ਆਖਣਿ ਜਾਈਐ, ਜੇ ਭੂਲਾ ਹੋਈ ॥ ਨਾਨਕ ! ਆਪੇ ਕਰੇ, ਕਰਾਏ ; ਨਾਮੇ ਨਾਮਿ (’ਚ) ਸਮਾਵਣਿਆ ॥੮॥੭॥੮॥
