ਦੁਸਹਿਰੇ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪੱਖ
ਸ. ਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੁਰੇਵਾਲ
2 ਸਤੰਬਰ 1752 ਈਸਵੀ ਤੱਕ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਤਾਰੀਖਾਂ ਜੂਲੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਯਾਨੀ ਕਿ 11 ਦਿਨ ਦੇ ਕੀਤੇ ਵਾਧੇ ਉਪਰੰਤ 14 ਸਤੰਬਰ 1752 ਈਸਵੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਗ੍ਰੇਗੋਰੀਅਨ ਕੈਲੰਡਰ ਦੀਆਂ ਹਨ । ਇਹ ਤਾਰੀਖਾਂ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿਖੇ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਅਤੇ ਡੁੱਬਣ ਮੁਤਾਬਕ ਲਈਆਂ ਗਈਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਇਸ ਸਾਰਣੀ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀਆਂ ਗਈਆਂ ਤਰੀਖ਼ਾਂ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਇਲਾਕਿਆਂ ’ਚ ਸੂਰਜ ਚੜ੍ਹਨ ਅਤੇ ਸੂਰਜ ਡੁੱਬਣ ਦੇ ਸਮੇਂ ਮੁਤਾਬਕ ਤਿਉਹਾਰ ਤੋਂ ਇਹ ਅੰਤਰ ਕਿਤੇ ਕਿਤੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵੱਧ-ਘੱਟ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ । ਇੱਥੇ ਇਹ ਸਾਰਣੀ ਇਸ ਲਈ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਤਾਂ ਜੋ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਦੁਸਹਿਰੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਇਤਿਹਾਸਕ ਘਟਨਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਤਰੀਖ਼ਾਂ ਬਾਰੇ ਵਧੇਰੇ ਸਪਸ਼ਟ ਹੋ ਸਕੇ।
1964 ਈਸਵੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਦੀਆਂ ਤਾਰੀਖ਼ਾਂ ਦਾ ਗਣਿਤ; ਸੂਰਜ ਸਿਧਾਂਤ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦਾ ਦ੍ਰਿਕ ਗਣਿਤ ਅਨੁਸਾਰ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸੰਨ 1964 ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ’ਚ ਸੂਰਜੀ ਸਿਧਾਂਤ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਸੀ । ਇਹ ਹਿੰਦੂ ਤਿਉਹਾਰ ਵੱਖ -ਵੱਖ ਨਿਯਮਾਂ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਅੱਸੂ ਸੁਦੀ ੯ ਜਾਂ ਅੱਸੂ ਸੁਦੀ ੧੦ (ਦੋਵੇਂ ਦਿਨਾਂ ’ਚੋਂ ਕੋਈ ਵੀ) ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ । ਸਭ ਤੋਂ ਮਹੱਤਵ ਪੂਰਨ ਹੈ ਕਿ ਦੁਪਹਿਰ ਤੋਂ ਅਪਰਾਹਿਨ ਦੇ ਲੌਡੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਅੱਸੂ ਸੁਦੀ ੧੦ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ।
ਸਵਾਲ : ਸੰਨ 1539 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਦੁਸਹਿਰਾ ਕਿਸ ਤਾਰੀਖ਼ ਨੂੰ ਸੀ ?
ਜਵਾਬ : ਇਹ ਜਾਣਨ ਲਈ 1530 ਈਸਵੀ ਅਤੇ 9 ਕਾਲਮ ਦੇ ਅਧੀਨ ਸਤਰ ਵਿੱਚ ਵੇਖਦਿਆਂ 22 ਸਤੰਬਰ ਦੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਮਿਲਦੀ ਹੈ । ਉਸ ਦਿਨ ਅੱਸੂ ਸੁਦੀ ੧੦ ਸੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਇਤਿਹਾਸਕਾਰਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਦਿਵਸ ਵਜੋਂ ਦਿੱਤਾ ਹੈ । ਜੇ ਇਹ ਗੱਲ ਸਹੀ ਹੁੰਦੀ ਕਿ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਦੁਸਹਿਰੇ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਜੋਤੀ-ਜੋਤ ਸਮਾਏ ਸਨ ਤਾਂ ਦੰਦਕਥਾ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਜਾਣੀ ਸੀ ਅਤੇ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਚਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ, ਪਰ ਇਸ ਸਬੰਧ ’ਚ ਦੁਸਹਿਰੇ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਤੇ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜੋਤੀ ਜੋਤ ਸਮਾਉਣ ਦੀ ਤਾਰੀਕ ਅੱਸੂ ਸੁਦੀ ੧੦ ’ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਸ਼ੰਕਾ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ । ਮੇਰਾ ਮੰਨਣੈ ਕਿ ਅੱਸੂ ਵਦੀ ੧੦, ਜੋ ਕਿ ਦੁਸਹਿਰੇ ਤੋਂ 15 ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਸੀ, ਸਹੀ ਤਾਰੀਖ਼ ਹੈ।
ਸਵਾਲ : *1670 ਸੀ. ਈ. ਵਿੱਚ ਦੁਸਹਿਰਾ ਕਿਸ ਮਿਤੀ ਨੂੰ ਸੀ ?
ਜਵਾਬ : ਹੁਣ 0 ਅਧੀਨ ਹੇਠਲੇ ਕਾਲਮ ’ਚ ਹੇਠਲੇ ਕਾਲਮ 0 ਦੇ ਅਧੀਨ 1670 ਈਸਵੀ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ 14 ਸਤੰਬਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਸਹੀ ਹੈ।
ਸਵਾਲ : 2014 ਈਸਵੀ ਵਿੱਚ ਦੁਸਹਿਰਾ ਕਿਸ ਤਾਰੀਖ ਨੂੰ ਸੀ ?
ਜਵਾਬ : ਹੇਠਲੇ ਕਾਲਮ 4 ਦੇ ਅਧੀਨ 2010 ਈਸਵੀ ਦੀ ਕਤਾਰ ਵਿੱਚ 3 ਅਕਤੂਬਰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ, ਜੋ ਸਹੀ ਹੈ।
—– ——————
*ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਦਾਸ [ਰਾਏ] ਜੀ ਲਖਨੌਰ ਆਏ, ਪਰਗਨਾ ਅੰਬਾਲਾ ਸਤਰਾਂ ਸੈ ਸਤਾਈਸ ਅਸ੍ਵਮਾਸੇ ਸ਼ੁਕਲਾ ਪਖੇ, ਨਾਂਵੀਂ ਕੇ ਦਿਂਹ । ……..ਦਸਮੀ ਕੇ ਰੋਜ [ਦੁਸਹਿਰੇ ਵਾਲੇ ਦਿਨ – ਪ. ਸ. ਪੁਰੇਵਾਲ] ਮਾਮੂ ਮੇਹਰ ਚੰਦ ਨੇ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਦਾਸ ਜੀ ਕੋ ਜ਼ਮਰਦੀ ਰੰਗ ਕੀ ਪਾਗ ਬੰਧਾਈ । ਸਿਰ – ਵਾਰਨਾ ਕੀਆ । ……. ਭੱਟ ਬਹੀ ਮੁਲਤਾਨੀ ਸਿੰਧੀ ’ਚੋਂ ਹਵਾਲਾ, ਗੁਰੂ ਕੀਆਂ ਸਾਖੀਆਂ, ਸੰਪਾਦਕ ਪਿਆਰਾ ਸਿੰਘ ਪਦਮ, ਕ੍ਰਿਤ ਭਾਈ ਸ੍ਵਰੂਪ ਸਿੰਘ ਕੌਸ਼ਿਸ਼, ਸਿੰਘ ਬ੍ਰਦਰਜ਼ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, 1991.
