ਲੜੀ ਜੋੜਨ ਲਈ ਪਿਛਲਾ ਅੰਕ (ਭਾਵ ‘ਭਾਗ ਪਹਿਲੇ ਦਾ ਅਧਿਆਇ-5’) ਵੇਖੋ, ਜੀ।
(ਪੜਨਾਂਵ ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ, ਅਧਿਆਇ-6)
ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ, ਬਹੁ ਵਚਨ, ਪੜਨਾਂਵ ਜਾਂ ਪੜਨਾਂਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ (ਭਾਗ ਦੂਜਾ)
ਗੁਰਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ‘ਤੇਰੇ’ (314 ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਾਰ), ‘ਤੇਰੀਆ’ (12 ਵਾਰ), ‘ਤੁਮਹਿ’ 30 ਵਾਰ, ‘ਤੁਮ੍ਹਿ’ (ਕੇਵਲ 1 ਵਾਰ), ‘ਤੁਸੀ’ (8 ਵਾਰ), ‘ਤੁਸਾ’ (1 ਵਾਰ), ‘ਤੁਮ’ (396 ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਾਰ), ‘ਤੁਮ੍’ (91 ਵਾਰ), ‘ਤੁਮੇ’ (2 ’ਚੋਂ 1 ਵਾਰ), ‘ਤੁਮ੍ੇ’ (1 ਵਾਰ), ‘ਤੁਮੈ’ (1 ਵਾਰ), ‘ਥਾਰੇ’ (ਭਾਵ ਤੁਹਾਡੇ, 9 ਵਾਰ) ਆਦਿ ‘ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ, ਬਹੁ ਵਚਨ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ ਜਾਂ ਸਤਿਕਾਰ ਵਜੋਂ ‘ਬਹੁ ਵਚਨ’ ਦੇ ਸੰਬੰਧ ’ਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ਹਨ, ਜੋ ਪੰਜ ਕਾਰਕਾਂ (ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ, ਕਰਮ ਕਾਰਕ, ਸੰਪਰਦਾਨ ਕਾਰਕ, ਅਪਾਦਾਨ ਕਾਰਕ, ਸੰਬੰਧ ਕਾਰਕ ਤੇ ਅਧਿਕਰਣ ਕਾਰਕ) ’ਚ ਦਰਜ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਰਤੀਬ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਹੈ:
(ਨੋਟ: ‘ਗੁਰਬਾਣੀ ਲਿਖਤ ’ਚ ‘ਪੜਨਾਂਵ’ ਤੇ ‘ਪੜਨਾਂਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ’ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਬਣਤਰ ਤੇ ਅਰਥ ਇੱਕ ਸਮਾਨ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਇਕੱਤਰ ਹੀ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਵੈਸੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਕਾਰੀ ਇਤਨੀ ਹੀ ਕਾਫ਼ੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ‘ਪੜਨਾਂਵ’ ਸ਼ਬਦ ਕਿਸੇ ‘ਨਾਂਵ’ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਗੈਰਹਾਜ਼ਰੀ ’ਚ ਦਰਜ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ‘ਪੜਨਾਂਵੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਣ’ ਸ਼ਬਦ ‘ਨਾਂਵ’ ਦੇ ਸਮਾਨੰਤਰ ਹੀ ਦਰਜ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।)
(1). (ੳ) ਸਾਧਾਰਨ ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ: ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਤੁਮ’ (ਕੁੱਲ 396 ਵਿੱਚੋਂ 36 ਵਾਰ), ‘ਤੁਮ੍’ (ਕੁੱਲ 91 ਵਿੱਚੋਂ 63 ਵਾਰ), ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਕੁੱਲ 30 ’ਚੋਂ 13 ਵਾਰ), ‘ਤੁਮ੍ਹਿ’ (1 ਵਾਰ), ‘ਤੁਸੀ’ (ਕੁੱਲ 8 ਵਿੱਚੋਂ 6 ਵਾਰ), ‘ਤੁਮੇ’ (1 ਵਾਰ), ‘ਤੁਮ੍ੇ’ (1 ਵਾਰ), ‘ਤੁਮੈ’ (1 ਵਾਰ) ‘ਸਾਧਾਰਨ ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ, ਬਹੁ ਵਚਨ ਪੜਨਾਂਵ’ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ:
(1). ‘ਤੁਸੀ’ (ਰੱਬੀ ਨਾਮ) ਭੋਗਿਹੁ, ਭੁੰਚਹੁ; ਭਾਈਹੋ !॥ (ਮ: ੫/੭੩)
‘‘ਆਵਹੁ ਭੈਣੇ ! ‘ਤੁਸੀ’ ਮਿਲਹੁ ਪਿਆਰੀਆ ॥’’ (ਮ: ੪/੯੬)
(ਇਹੀ ਹੈ) ‘‘ਸੋਵੰਨ ਢਾਲਾ (ਸੋਨੇ ’ਚ ਢਲੀ) ਕ੍ਰਿਸਨ ਮਾਲਾ; (ਕਿ) ਜਪਹੁ ‘ਤੁਸੀ’ ਸਹੇਲੀਹੋ ! ॥’’ (ਮ: ੧/੫੬੭)
‘ਤੁਸੀ’ ਰੋਵਹੁ, ਰੋਵਣ ਆਈਹੋ; ਝੂਠਿ (ਕਾਰਨ) ਮੁਠੀ (ਲੁੱਟੀ ਗਈ) ਸੰਸਾਰੇ (ਵਿੱਚ)॥ (ਮ: ੧/੫੮੦)
‘ਤੁਸੀ’ ਪੁਤ, ਭਾਈ, ਪਰਵਾਰੁ ਮੇਰਾ; ਮਨਿ (ਵਿੱਚ) ਵੇਖਹੁ, ਕਰਿ (ਕੇ) ਨਿਰਜਾਸਿ (ਨਿਰਣੈ) ਜੀਉ ॥ (ਬਾਬਾ ਸੁੰਦਰ/੯੨੩)
‘ਤੁਸੀ’ ਵੀਚਾਰਿ (ਕੇ) ਦੇਖਹੁ; ਪੁਤ ਭਾਈ ! ਹਰਿ (ਨੇ) ਸਤਿਗੁਰੂ (ਨੂੰ) ਪੈਨਾਵਏ (ਸਤਿਕਾਰ ਦਿੱਤਾ)॥ (ਬਾਬਾ ਸੁੰਦਰ/੯੨੩)
(2). ‘‘ਸੋ ਹਰਿ ਹਰਿ ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸੀਂ) ਸਦ ਹੀ ਜਾਪਹੁ; ਜਾ ਕਾ ਅੰਤੁ ਨ ਪਾਰੋ ॥’’ (ਮ: ੫/੪੯੬)
‘‘ਜਿਨ ਕਉ ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸੀਂ) ਹਰਿ ਮੇਲਹੁ ਸੁਆਮੀ ! ਤੇ (ਉਹ) ਨ੍ਾਏ ਸੰਤੋਖ ਗੁਰ ਸਰਾ ॥’’ (ਮ: ੪/੭੯੯)
‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸੀਂ) ਮਿਲਤੇ ਮੇਰਾ ਮਨੁ ਜੀਓ (ਪ੍ਰਫੁਲਿਤ ਹੁੰਦਾ); ਤੁਮ੍ ਮਿਲਹੁ ਦਇਆਲ ! ॥ (ਮ: ੫/੮੧੦)
‘‘ਜਾ ਸਿਉ ਰਾਚਿ ਮਾਚਿ ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸੀਂ) ਲਾਗੇ; ਓਹ ਮੋਹਨੀ ਮੋਹਾਵਤ (ਠੱਗਣ ਵਾਲੀ) ਹੇ ॥’’ (ਮ: ੫/੮੨੧)
‘‘ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ ਪਰਮੇਸਰ ਸਤਿਗੁਰ ! ਹਮ ਬਾਰਿਕ ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸੀਂ) ਪਿਤਾ ਕਿਰਪਾਲ ॥’’ (ਮ: ੫/੮੨੮)
‘‘ਮੋਹਿ ਚਾਤ੍ਰਿਕ, ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸੀਂ) ਬੂੰਦ; ਤ੍ਰਿਪਤਉ (ਜਦ) ਮੁਖਿ (’ਚ) ਪਰੈ ॥’’ (ਮ: ੫/੮੪੭)
‘ਜਉ ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸੀਂ) ਮੋ ਕਉ (ਮੈਨੂੰ) ਦੂਰਿ ਕਰਤ ਹਉ; ਤਉ ਤੁਮ ਮੁਕਤਿ ਬਤਾਵਹੁ ? ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੧੦੪)
(ਮਨ ਖੇਤੀ ਨੂੰ) ‘‘ਜਿਉ ਗੋਡਹੁ, ਤਿਉ ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸੀਂ) ਸੁਖ ਪਾਵਹੁ; ਕਿਰਤੁ ਨ ਮੇਟਿਆ ਜਾਈ ॥’’ (ਮ: ੧/੧੧੭੧)
‘‘ਹਮ ਡੁਬਦੇ ਪਾਥਰ ਕਾਢਿ ਲੇਹੁ ਪ੍ਰਭ ! ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸੀਂ) ਦੀਨ ਦਇਆਲ ਦੁਖ ਭੰਞੁ (ਆਤਮਿਕ ਪੀੜਾ ਦੇ ਨਾਸਕ)॥’’ (ਮ: ੪/੧੧੭੯)
‘‘ਜਿਸੁ ਬਿਖਿਆ ਕਉ ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸੀਂ) ਅਪੁਨੀ ਕਰਿ ਜਾਨਹੁ; ਸਾ ਛਾਡਿ ਜਾਹੁ, ਸਿਰਿ (ਉੱਤੇ) ਭਾਰੁ ॥’’ (ਮ: ੪/੧੨੦੦)
‘‘ਨਾਨਕ ! ਸਰਨਿ ਚਰਨ ਕਮਲਨ ਕੀ; ‘ਤੁਮ੍’ ਨ ਡਾਰਹੁ (ਧੱਕੋ) ਪ੍ਰਭ ਕਰਤੇ ! ॥’’ (ਮ: ੫/੧੨੬੭)
‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸੀਂ) ਵਡ ਪੁਰਖ ਬਡ ਅਗਮ ਅਗੋਚਰ; ਹਮ ਢੂਢਿ ਰਹੇ, ਪਾਈ ਨਹੀ ਹਾਥ (ਤੇਰੀ ਥਾਹ, ਡੂੰਘਾਈ)॥ (ਮ: ੪/੧੨੯੬)
‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸੀਂ) ਜਲ ਨਿਧਿ, ਹਮ ਮੀਨੇ ਤੁਮਰੇ; ਤੇਰਾ ਅੰਤੁ ਨ ਕਤਹੂ ਪਾਇਆ ॥ (ਮ: ੪/੧੩੧੯) ਆਦਿ।
(3). ‘‘ਹਮ ਨਾਨ੍ੇ ਨੀਚ, ‘ਤੁਮ੍ੇ’ (ਤੁਸੀਂ) ਬਡ ਸਾਹਿਬ! ਕੁਦਰਤਿ (ਮੇਰੀ ਤਾਕਤ) ਕਉਣ ਬੀਚਾਰਾ ? ॥’’ (ਮ: ੫/੧੨੩੫)
(4). ‘‘ਕਵਨ ‘ਤੁਮੇ’ (ਤੁਸੀਂ) ? ਕਿਆ ਨਾਉ ਤੁਮਾਰਾ ? ਕਉਨੁ ਮਾਰਗੁ ? ਕਉਨੁ ਸੁਆਓ (ਮਨੋਰਥ) ? ॥’’ (ਮ: ੧/੯੩੮)
(ਨੋਟ: ਇਸ ਪੰਕਤੀ ’ਚ ਜੋਗੀ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ।)
(5). ‘‘ਤੁਮਹਿ ਪਛਾਨੂ; ਸਾਕੁ ਤੁਮਹਿ ਸੰਗਿ; ਰਾਖਨਹਾਰ ‘ਤੁਮੈ’ (ਤੁਸੀਂ ਹੀ) ਜਗਦੀਸ ! ॥’’ (ਮ: ੫/੧੨੨੮)
(6). ‘‘ਤੁਮ ਹੀ ਨਾਇਕ, ‘ਤੁਮ੍ਹਿ’ (ਤੁਸੀਂ ਹੀ) ਛਤ੍ਰਪਤਿ; ਤੁਮ ਪੂਰਿ ਰਹੇ ਭਗਵਾਨਾ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੨੧੦)
(7) ‘‘ਹਮ ਤੁਮ ਬੀਚੁ; ਭਇਓ ਨਹੀ ਕੋਈ ॥ ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸੀਂ ਹੀ) ਸੁ ਕੰਤ; ਨਾਰਿ ਹਮ ਸੋਈ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੪੮੪)
‘‘ਸਰਬ ਨਿਰੰਤਰਿ ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸੀਂ ਹੀ) ਸਮਾਨੇ; (ਪਰ ਇਹ ਭੇਤ) ਜਾ ਕਉ ਤੁਧੁ ਆਪਿ ਬੁਝਾਈ (ਉਸ ਨੂੰ ਹੀ ਸਮਝ ਆਉਂਦਾ)॥’’ (ਮ: ੫/੬੧੦)
‘‘ਘਟ ਘਟ ਅੰਤਰਿ ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸੀਂ ਹੀ) ਬਸਾਰੇ ॥’’ (ਮ: ੫/੭੪੦)
‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸੀਂ ਹੀ) ਛਡਾਵਹੁ; (ਤਾਂ) ਛੁਟਕਹਿ ਬੰਧ (ਤੋਂ)॥ (ਮ: ੫/੮੯੦)
‘‘ਘਟ ਘਟ ਅੰਤਰਿ; ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸੀਂ ਹੀ) ਸਮਾਣੇ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੧੪੪)
‘‘ਤੁਮ ਹੀ ਸੁੰਦਰ, ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸੀਂ ਹੀ) ਸਿਆਨੇ; ਤੁਮ ਹੀ ਸੁਘਰ ਸੁਜਾਨਾ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੨੧੦)
‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸੀਂ ਹੀ) ਪਿਤਾ, ਤੁਮ ਹੀ ਫੁਨਿ (ਫਿਰ) ਮਾਤਾ; ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸੀਂ ਹੀ) ਮੀਤ, ਹਿਤ (ਸਨੇਹੀ), ਭ੍ਰਾਤਾ ॥ (ਮ: ੫/੧੨੧੫)
‘‘ਤੁਮ ਪਰਵਾਰ; ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸੀਂ ਹੀ) ਆਧਾਰਾ; ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸੀਂ ਹੀ) ਜੀਅ ਪ੍ਰਾਨਦਾਤਾ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੨੧੫)
‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸੀਂ ਹੀ) ਖਜੀਨਾ (ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ); ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸੀਂ ਹੀ) ਜਰੀਨਾ (ਜ਼ਰ, ਧਨ-ਦੌਲਤ); ਤੁਮ ਹੀ ਮਾਣਿਕ ਲਾਲਾ ॥ (ਮ: ੫/੧੨੧੫)
‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸੀਂ ਹੀ) ਪਾਰਜਾਤ, ਗੁਰ ਤੇ ਪਾਏ; ਤਉ ਨਾਨਕ ਭਏ ਨਿਹਾਲਾ (ਪ੍ਰਸੰਨ)॥ (ਮ: ੫/੧੨੧੫)
(8). (ਹੇ ਸਤਸੰਗੀਓ !) ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਗਾਵਹੁ; ਮੇਰੇ, ਨਿਰਭਉ ਕਾ ਸੋਹਿਲਾ ॥ (ਮ: ੧/੧੨)
(ਹੇ ਰੱਬ ਜੀ !) ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਦਾਤੇ, ‘ਤੁਮ’ ਪੁਰਖ ਬਿਧਾਤੇ; ਤੁਧੁ ਜੇਵਡੁ, ਅਵਰੁ ਨ ਸੂਰਾ ਜੀਉ ॥ (ਮ: ੫/੯੯)
‘‘ਜੋ ਹਮਰੀ ਬਿਧਿ (ਹਾਲਤ) ਹੋਤੀ (ਹੁੰਦੀ ਸੀ); ਮੇਰੇ ਸਤਿਗੁਰਾ ! ਸਾ ਬਿਧਿ (ਉਹ ਦਸ਼ਾ), ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਹਰਿ ! ਜਾਣਹੁ ਆਪੇ ॥’’ (ਮ: ੪/੧੬੭)
‘‘ਜਿਤੁ ਮਾਰਗਿ (ਉੱਤੇ), ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਪ੍ਰੇਰਹੁ ਸੁਆਮੀ ! ਤਿਤੁ (ਉਸ) ਮਾਰਗਿ (ਉੱਤੇ), ਹਮ ਜਾਤੇ ॥’’ (ਮ: ੪/੧੬੯)
‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਦਇਆਲ ! ਸਰਬ ਦੁਖ ਭੰਜਨ ! ਇਕ ਬਿਨਉ ਸੁਨਹੁ, ਦੇ ਕਾਨੇ (ਕੰਨ ਦੇ ਕੇ, ਭਾਵ ਧਿਆਨ ਨਾਲ)॥ (ਮ: ੪/੧੬੯)
‘‘ਜਿਨ ਕਉ (ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ) ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਦਇਆ ਕਰਿ (ਮਿਹਰ ਕਰਕੇ, ਗੁਰੂ) ਮੇਲਹੁ; ਤੇ (ਉਹੀ), ਹਰਿ ਹਰਿ ! (ਤੇਰੀ) ਸੇਵ (’ਚ) ਲਗਾਨੇ (ਲੱਗੇ)॥’’ (ਮ: ੪/੧੭੦)
‘‘ਜੋ ਹਮਰੈ ਮਨਿ ਚਿਤਿ (ਵਿੱਚ) ਹੈ ਸੁਆਮੀ ! ਸਾ ਬਿਧਿ (ਉਹ ਦੁਰਦਸ਼ਾ), ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਹਰਿ ! ਜਾਨਹੁ ਮੇਰੀ ॥’’ (ਮ: ੪/੧੭੦)
(ਹੇ ਰੱਬ ਜੀ !) ‘‘ਹਮ ਦਾਸੇ; ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਠਾਕੁਰ (ਮਾਲਕ) ਮੇਰੇ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੮੭)
(ਹੇ ਰੱਬ ਜੀ !) ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ, ਮੇਰੇ) ਮਨਿ (ਵਿੱਚ) ਵਸੇ; ਤਉ ਦੂਖੁ ਨ ਲਾਗੈ ॥ (ਮ: ੫/੧੯੨)
(ਹੇ ਭਾਈ !) ‘‘ਨਾਨਕ ! ਮੁਕਤਿ ਤਾਹਿ (ਉਸ ਨੂੰ ਨਿਰਮਲ) ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਮਾਨਹੁ; ਜਿਹ ਘਟਿ (ਜਿਸ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ), ਰਾਮੁ ਸਮਾਵੈ ॥’’ (ਮ: ੯/੨੨੦)
(ਹੇ ਭਾਈ !) ‘‘ਦੁਖੁ ਸੁਖੁ ਏ (ਇਹ ਦੁੱਖ-ਸੁੱਖ ਰੂਪ), ਬਾਧੇ (ਬੰਨ੍ਹਣ) ਜਿਹ ਨਾਹਨਿ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਨਹੀਂ); ਤਿਹ (ਉਸ ਨੂੰ), ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਜਾਨਉ ਗਿਆਨੀ ॥’’ (ਮ: ੯/੨੨੦)
(ਹੇ ਪੰਡਿਤ !) ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਕਤ (ਕਿਵੇਂ ਉੱਚੀ ਜਾਤ ਵਾਲੇ) ਬ੍ਰਾਹਮਣ? ਹਮ ਕਤ ਸੂਦ (ਅਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਸੂਦਰ ਰਹਿ ਗਏ)? ॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੨੪)
‘‘ਮੋਹੁ ਅਰੁ ਭਰਮੁ; ਤਜਹੁ ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸੀਂ) ਬੀਰ ! ॥’’ (ਮ: ੧/੩੫੬)
(ਹੇ ਭਾਈ !) ‘‘ਮਤ ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਜਾਣਹੁ ਓਇ ਜੀਵਦੇ; (ਕਿਉਂਕਿ) ਓਇ ਆਪਿ ਮਾਰੇ ਕਰਤਾਰਿ (ਨੇ)॥’’ (ਮ: ੩/੫੮੯)
(ਹੇ ਭਾਈ !) ‘‘ਜਿਸੁ ਜਲ ਨਿਧਿ (ਅੰਮ੍ਰਿਤ ਦੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ) ਕਾਰਣਿ, ‘ਤੁਮ’(ਤੁਸੀਂ) ਜਗਿ (ਵਿੱਚ) ਆਏ; ਸੋ, ਅੰਮ੍ਰਿਤੁ ਗੁਰ (ਦੇ) ਪਾਹੀ (ਪਾਸ) ਜੀਉ ॥’’ (ਮ: ੧/੫੯੮)
(ਹੇ ਭਾਈ !) ‘‘ਜਿਨਿ (ਜਿਸ ਨੇ) ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਸਿਰਜੇ, ਸਿਰਜਿ (ਕੇ) ਸਵਾਰੇ; ਤਿਸੁ (ਨੂੰ) ਧਿਆਵਹੁ ਦਿਨੁ ਰੈਨੇਹੀ (ਰਾਤ) ॥’’ (ਮ: ੫/੬੦੯)
‘‘ਹਮ ਮੈਲੇ, ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਊਜਲ (ਨਿਰਮਲ) ਕਰਤੇ ! ਹਮ ਨਿਰਗੁਨ, ਤੂ ਦਾਤਾ ॥’’ (ਮ: ੫/੬੧੩)
(ਹੇ ਰੱਬ ਜੀ !) ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਕਰਹੁ ਭਲਾ, ਹਮ ਭਲੋ ਨ ਜਾਨਹ; ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਸਦਾ ਸਦਾ ਦਇਆਲਾ ॥ (ਮ: ੫/੬੧੩)
(ਹੇ ਰੱਬ ਜੀ !) ‘‘ਮਾਤ ਗਰਭ ਮਹਿ, ਆਪਨ ਸਿਮਰਨੁ (ਚੇਤਨਾ) ਦੇ (ਕੇ); ਤਹ (ਉੱਥੇ ਵੀ) ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਰਾਖਨਹਾਰੇ ॥’’ (ਮ: ੫/੬੧੩)
‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਹਰਿ ! ਸਰਵਰ ਅਤਿ ਅਗਾਹ (ਬੜਾ ਡੂਘਾ ਸਮੁੰਦਰ); ਹਮ ਲਹਿ ਨ ਸਕਹਿ, ਅੰਤੁ ਮਾਤੀ (ਰੱਤੀ ਭਰ ਵੀ)॥ (ਮ: ੪/੬੬੮)
‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਦਾਤੇ ਠਾਕੁਰ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲਕ ! ਨਾਇਕ ਖਸਮ ਹਮਾਰੇ ॥ (ਮ: ੫/੬੭੩)
(ਹੇ ਰੱਬ ਜੀ !) ‘‘ਮੋਹਿ (ਮੈਂ) ਮਛੁਲੀ, ‘ਤੁਮ’ ਨੀਰ (ਤੁਸੀਂ ਪਾਣੀ ਭਾਵ ਸਮੁੰਦਰ, ਇਸ ਲਈ); ਤੁਝ (ਤੇਰੇ ਪਾਣੀ) ਬਿਨੁ, ਕਿਉ ਸਰੈ (ਕਿਵੇਂ ਜੀਵਤ ਰਹਾਂ)? ॥’’ (ਮ: ੫/੮੪੭)
(ਹੇ ਪੰਡਿਤ ਜੀ !) ‘‘ਕਰਮ ਬਧ (ਕਮਾਏ ਹੋਏ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਬੰਨ੍ਹਿਆ), ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਜੀਉ (ਜਿੰਦ) ਕਹਤ ਹੌ; (ਪਰ) ਕਰਮਹਿ (ਕਰਮਾਂ ’ਚ) ਕਿਨਿ (ਕਿਸ ਨੇ) ਜੀਉ ਦੀਨੁ (ਦਿੱਤਾ) ਰੇ (ਹੇ ਪੰਡਿਤ!)? ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੮੭੦) (ਭਾਵ ‘ਜਿੰਦ’ ਕਰਮਾਂ ਅਧੀਨ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਰੱਬੀ ਹੁਕਮ ਅਧੀਨ ਹੈ।)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘‘ਹਮ ਬਾਰਿਕ, ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਪਿਤਾ ਹਮਾਰੇ; ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ ਹੀ, ਸਾਡੇ) ਮੁਖਿ (ਵਿੱਚ) ਦੇਵਹੁ ਖੀਰਾ (ਮਾਤਾ ਦਾ ਦੁੱਧ)॥’’ (ਮ: ੫/੮੮੪)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘‘ਹਮ ਖੇਲਹ, ਸਭਿ ਲਾਡ ਲਡਾਵਹ; ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਸਦ ਗੁਣੀ ਗਹੀਰਾ (ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਡੂਘੀ ਖਾਣ) ॥’’ (ਮ: ੫/੮੮੪)
‘‘ਜੈਸੇ ‘ਤੁਮ’, ਤੈਸੇ ਪ੍ਰਭ ! ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਹੀ; (ਤੇ ਤੁਸੀਂ ਹੀ ਆਪਣੇ ਸਮੂਹ) ਗੁਨ ਜਾਨਹੁ (ਜਾਣਦੇ ਹੋ) ਪ੍ਰਭ ! ਅਪੁਨੇ ॥’’ (ਮ: ੪/੯੭੬)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘‘ਈਹਾਂ ਊਹਾ, ਹਰਿ ! ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਹੀ, ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਹੀ; ਇਹੁ ਗੁਰ ਤੇ (ਪਾਸੋਂ) ਮੰਤ੍ਰੁ (ਉਪਦੇਸ) ਦ੍ਰਿੜੀਓ ॥’’ (ਮ: ੫/੯੭੮)
‘‘ਜਿਸੁ ਵਖਰ ਕਉ (ਨਾਮ-ਵਸਤੂ ਲਈ) ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ, ਜਗਤ ’ਚ) ਆਏ ਹਹੁ; ਸੋ ਪਾਇਓ ਸਤਿਗੁਰ (ਦੇ) ਪਾਸਾ (ਕੋਲੋਂ) ਹੇ (ਹੇ ਭਾਈ !) ॥’’ (ਮ: ੫/੧੦੭੩)
‘‘ਪਡੀਆ (ਹੇ ਪੰਡਿਤ) ! ਕਵਨ ਕੁਮਤਿ (’ਚ) ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਲਾਗੇ ? ॥’’ ਬੂਡਹੁਗੇ (ਡੁਬੋਗੇ) ਪਰਵਾਰ ਸਕਲ ਸਿਉ (ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ, ਕਿਉਂਕਿ ਅਸਲੀ); ਰਾਮੁ (ਨੂੰ) ਨ ਜਪਹੁ ਅਭਾਗੇ ! ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੧੦੨)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘‘ਜਉ ‘ਤੁਮ’੍ (ਤੁਸੀਂ) ਮੋ ਕਉ ਦੂਰਿ ਕਰਤ ਹਉ; ਤਉ ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਮੁਕਤਿ ਬਤਾਵਹੁ ? ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੧੦੪) (ਭਾਵ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ ! ਤੇਰੇ ਨੇੜੇ ਰਹਿਣਾ ਹੀ (ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ) ਮੁਕਤੀ ਸੀ ਪਰ ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਦੂਰ ਕਰਦੇ ਹੋ ਤਾਂ ਹੋਰ ਕਿਹੜੀ ਮੁਕਤੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਲਈ ਮੈਨੂੰ (ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ) ਦੂਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹੋ?)
‘‘ਤੁਮ੍ (ਤੁਸੀਂ) ਸਾਚੁ ਧਿਆਵਹੁ; ਮੁਗਧ ਮਨਾ ! ॥’’ (ਮ: ੩/੧੧੭੬)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘‘ਤੁਮ’’ (ਤੁਸੀਂ) ਸਮਰਥ, ਕਾਰਨ (ਸਬੱਬ, ਵਿਧੀ) ਕਰਨਾ (‘ਰਚਨਾ’ ਭਾਵ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਤਰਤੀਬ ਦੇਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ, ਇਸ ਲਈ ਸਾਡੀ ਪ੍ਰੀਤ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ); ਤੂਟੀ (ਹੋਈ) ਤੁਮ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਹੀ ਜੋਰੀ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੨੧੭)
‘‘ਜੋ ਹਰਿ ਸੁਆਮੀ ! ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਦੇਹੁ; ਸੋਈ ਹਮ ਪਾਵਹਗੇ ॥’’ (ਮ: ੪/੧੩੨੧)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘‘ਸਰਬ ਜੁਗ ਮਹਿ; ‘ਤੁਮ’ ਪਛਾਨੂ (ਤੁਸੀਂ ਹੀ ਅਸਲ ਮਿਤ੍ਰ-ਸਾਥੀ)॥’’ (ਮ: ੫/੧੩੨੨)
‘‘ਜਉ ਤ (ਜੇ ਤਾਂ) ਸਭ ਸੁਖ ਇਤ ਉਤ (ਇਧਰ-ਉਧਰ) ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਬੰਛਵਹੁ (ਚਾਹੋ, ਤਾਂ); ਗੁਰੂ ਗੁਰੁ, ਗੁਰੂ ਗੁਰੁ, ਗੁਰੂ ਜਪੁ ਪ੍ਰਾਨੀਅਹੁ ! ॥’’ (ਭਟ ਨਲੵ /੧੪੦੦)
(ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ !) ‘‘ਨਾਨਕ ! ਸਭੁ ਕਿਛੁ ਤੁਮਰੈ ਹਾਥ ਮੈ; ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸੀਂ) ਹੀ ਹੋਤ (ਹੁੰਦੇ ਹੋ) ਸਹਾਇ (ਮਦਦਗਾਰ)॥’’ (ਮ: ੯/੧੪੨੯)
(ਨੋਟ: ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਹੇਠਲੀ ਪੰਕਤੀ ’ਚ ‘ਤੁਮ੍’ ਇੱਕ ਵਚਨ, ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ ਪੜਨਾਂਵ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਬਹੁ ਵਚਨ:
‘‘ਸੁਆਮੀ ਪੰਡਿਤਾ ! ਤੁਮ੍ (ਤੂੰ) ਦੇਹੁ ਮਤੀ ॥ ਕਿਨ ਬਿਧਿ ਪਾਵਉ ਪ੍ਰਾਨਪਤੀ ? ॥’’ ਮ: ੧/੧੧੭੧)
(1). (ਅ) ਸੰਬੰਧਕੀ ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ: ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਤੁਸੀ’ (ਕੁੱਲ 8 ਵਿੱਚੋਂ 2 ਵਾਰ), ‘ਤੁਮਾ’ (ਕੁੱਲ 2 ਵਿੱਚੋਂ 1 ਵਾਰ) , ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਕੁੱਲ 30 ’ਚੋਂ 6 ਵਾਰ) , ‘ਤੁਮ੍’ (ਕੁੱਲ 91 ਵਿੱਚੋਂ 12 ਵਾਰ) , ‘ਤੁਮ’ (ਕੁੱਲ 396 ਵਿੱਚੋਂ ਕੇਵਲ 18 ਵਾਰ) ‘ਸੰਬੰਧਕੀ ਕਰਤਾ ਕਾਰਕ ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ, ਬਹੁ ਵਚਨ ਪੜਨਾਂਵ’ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ:
(1). ‘‘ਜਾਇ (ਕੇ) ਪੁਛਹੁ ਸੋਹਾਗਣੀ; (ਕਿ) ‘ਤੁਸੀ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਰਾਵਿਆ ਕਿਨੀ ਗੁਣਂੀ ? ॥’’ (ਮ: ੧/੧੭)
‘‘ਹਉ ਜਾਇ (ਕੇ) ਪੁਛਾ ਸੋਹਾਗ ਸੁਹਾਗਣਿ (ਖਸਮ ਦੀਆਂ ਪਿਆਰੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿ); ‘ਤੁਸੀ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਕਿਉ ਪਿਰੁ ਪਾਇਅੜਾ ਪ੍ਰਭੁ ਮੇਰਾ ? ॥’’ (ਮ: ੪/੫੬੧)
(2). (ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ !) ‘‘ਤੁਮਰਾ ਮਰਮੁ (ਭੇਤ) ‘ਤੁਮਾ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਹੀ ਜਾਨਿਆ; ਤੁਮ ਪੂਰਨ ਪੁਰਖ ਬਿਧਾਤੇ ॥’’ (ਮ: ੫/੨੦੯)
(3). (ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ !) ‘‘ਜਿਸ ਨੋ ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਦਿਖਾਇਓ ਦਰਸਨੁ; ਸਾਧਸੰਗਤਿ ਕੈ ਪਾਛੈ (ਆਸਰੇ ਨਾਲ)॥’’ (ਮ: ੫/੨੦੭)
(ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ !) ‘‘ਸਾਧਸੰਗਿ ਜਉ ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਮਿਲਾਇਓ; ਤਉ ਸੁਨੀ ਤੁਮਾਰੀ ਬਾਣੀ ॥’’ (ਮ: ੫/੬੧੪)
(ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ !) ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਛਡਾਇ ਲੀਓ; ਜਨੁ ਅਪਨਾ ॥ (ਮ: ੫/੭੪੨)
(ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ !) ‘‘ਜੋ ਕੀਨੋ ਸੋ ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਕਰਾਇਓ; (ਤੂੰ) ਸਰਣਿ ਸਹਾਈ ਸੰਤਹ (ਦਾ) ਤਨਾ (ਆਸਰਾ)॥’’ (ਮ: ੫/੧੦੮੦)
(ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ !) ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਪਠਾਏ (ਭੇਜੇ); ਤਾ ਜਗ ਮਹਿ ਆਏ ॥ (ਮ: ੫/੧੦੮੧)
‘‘ਤੁਮਰੀ (ਤੇਰੀ) ਭਗਤਿ ਪ੍ਰਭ ! ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਜਨਾਈ (ਸਮਝਾਈ)॥’’ (ਮ: ੫/੧੩੩੭)
(4). (ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ !) ‘‘ਤੁਮ੍ਰੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਤੇ ਭਇਓ ਸਾਧਸੰਗੁ; ਏਹੁ ਕਾਜੁ ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਆਪਿ ਕੀਓ ॥’’ (ਮ: ੫/੩੮੨)
(ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ !) ‘‘ਲੂਕਿ ਕਮਾਨੋ, ਸੋਈ ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਪੇਖਿਓ; ਮੂੜ ਮੁਗਧ ਮੁਕਰਾਨੀ ॥’’ (ਮ: ੫/੪੦੩)
(ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ !) ‘‘ਅੰਧ ਕੂਪ ਤੇ ਕਾਢਿ ਲੀਏ ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸੀਂ ਨੇ); ਆਪਿ ਭਏ (ਹੋਏ) ਕਿਰਪਾਲਾ ॥’’ (ਮ: ੫/੭੪੮)
(ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ !) ‘‘ਸਭ ਕਿਛੁ ‘ਤੁਮ੍’ ਹੀ ਤੇ ਹੋਆ; ਆਪਿ ਬਣਤ ਬਣਾਈ ॥’’ (ਮ: ੫/੮੧੧)
(ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ !) ‘‘ਜੋ ਜੋ ਕੀਨੋ, ਸੋ ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਜਾਨਿਓ; ਪੇਖਿਓ ਠਉਰ ਨਾਹੀ ਕਛੁ, ਢੀਠ ਮੁਕਰਨ ॥’’ (ਮ: ੫/੮੨੮)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘‘ਜੀਅ ਪ੍ਰਾਣ ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਪਿੰਡ ਦੀਨ੍ (ਸਰੀਰ ਦਿੱਤਾ)॥’’ (ਮ: ੫/੧੧੮੧)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !)‘‘ਮਹਾ ਪਤਿਤ ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਤਾਰੇ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੨੭੮)
‘‘ਤੁਮਰੇ ਜਨ ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਹੀ ਪ੍ਰਭ ! ਕੀਏ; ਹਰਿ ਰਾਖਿ ਲੇਹੁ ਆਪਨ ਅਪਨਾਕ (ਆਪਣੇ ਬਣਾ ਕੇ)॥’’ (ਮ: ੪/੧੨੯੫)
‘‘ਜਨ ਕੇ ਤੁਮ੍ ਹਰਿ ਰਾਖੇ ਸੁਆਮੀ ! ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਜੁਗਿ ਜੁਗਿ ਜਨ ਰਖਿਆ ॥’’ (ਮ: ੪/੧੩੧੯)
‘‘ਇਹੁ ਰਾਜ ਜੋਗ ਗੁਰ ਰਾਮਦਾਸ ! ‘ਤੁਮ੍’ ਹੂ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ ਵੀ) ਰਸੁ ਜਾਣੇ ॥’’ (ਭਟ ਕਲੵ /੧੩੯੮)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘‘ਮਾਤ ਗਰਭ ਮਹਿ; ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਹੀ ਪਾਲਾ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੩੨)
‘‘ਜਾ ਕਉ, ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਦੀਨੀ (ਦਿੱਤੀ) ਪ੍ਰਭ ! ਧੀਰ (ਧੀਰਜ, ਹੌਸਲਾ)॥’’ (ਮ: ੫/੧੮੮)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘‘ਈਹਾ ਊਹਾ (ਲੋਕ, ਪ੍ਰਲੋਕ ’ਚ); ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਰਖੇ ॥’’ (ਮ: ੫/੨੧੧)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘‘ਆਵਣੁ ਜਾਣਾ; ‘ਤੁਮ’ ਹੀ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ ਹੀ) ਕੀਆ ॥’’ (ਮ: ੫/੫੬੩)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘‘ਸੋ, ਸੋ ਕਰਮ ਕਰਤ ਹੈ ਪ੍ਰਾਣੀ; ਜੈਸੀ ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ, ਮਤ) ਲਿਖਿ (ਕੇ) ਪਾਈ ॥’’ (ਮ: ੫/੬੧੦)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਸਭ ਸਾਜੇ, ਸਾਜਿ (ਕੇ) ਨਿਵਾਜੇ (ਆਦਰ ਵੀ ਦਿੱਤਾ); ਜੀਉ ਪਿੰਡੁ (ਜਿੰਦ-ਸਰੀਰ) ਦੇ (ਕੇ) ਪ੍ਰਾਨਾ ॥ (ਮ: ੫/੬੧੩)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘‘ਜੋ, ਜੋ ਤੇਰੇ ਭਗਤ ਦੁਖਾਏ (ਭਗਤਾਂ ਨੂੰ ਦੁੱਖ ਦੇਵੇ); ਓਹੁ, ਤਤਕਾਲ ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ, ਆਤਮਿਕ ਮੌਤ) ਮਾਰਾ ॥’’ (ਮ: ੫/੬੮੧)
‘‘ਜਨ ਨਾਨਕ ਕੇ ਦਇਆਲ ਪ੍ਰਭ ਸੁਆਮੀ! ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਦੁਸਟ ਤਾਰੇ ਹਰਣਖੇ (ਹਰਨਾਖਸ਼ ਵਰਗੇ)॥’’ (ਮ: ੪/੯੭੬)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘‘ਉਝੜ (ਕੁਰਾਹੇ ਪਏ ਲਈ) ਮਾਰਗੁ ਸਭੁ ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਹੀ ਕੀਨਾ (ਕੀਤਾ, ਉਸ ਤੋਂ ਉਪਰੰਤ); ਚਲੈ ਨਾਹੀ ਕੋ ਵੇਪਾੜਾ (ਕੋਈ ਕੁਰਾਹੇ)॥’’ (ਮ: ੫/੧੦੮੧)
(ਹੇ ਮਾਲਕ ! ਵਿਕਾਰਾਂ ਨਾਲ, ਸੰਸਾਰ) ‘‘ਸਾਗਰੁ ਕੀਨਾ (ਕੀਤਾ) ਅਤਿ ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਭਾਰਾ (ਅਤਿ ਕਠਿਨ)॥’’ (ਮ: ੫/੧੦੮੧)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਹੀ ਦੀਏ ਅਨਿਕ ਪ੍ਰਕਾਰਾ; ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਹੀ ਦੀਏ ਮਾਨ (ਸਤਿਕਾਰ)॥ (ਮ: ੫/੧੨੧੬)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘‘ਜਨਮ ਜਨਮ ਕੇ ਬਿਖਈ (ਵਿਕਾਰੀ) ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਤਾਰੇ; (ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ) ਸੁਮਤਿ (ਅਕਲ) ਸੰਗਿ-ਤੁਮਾਰੈ ਪਾਈ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੨੧੭)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘‘ਸੰਤ (ਦੇ) ਸੰਗਿ (ਵਿੱਚ) ਰੰਗ (ਕੌਤਕ) ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਕੀਏ; ਅਪਨਾ ਆਪੁ ਦ੍ਰਿਸਟਾਇਓ (ਪ੍ਰਗਟ ਕਰ ਦਿੱਤਾ)॥’’ (ਮ: ੫/੧੨੧੭)
(ਹੇ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ !) ‘‘ਤੂ ਹਮਰੋ (ਸਾਡਾ ਮਾਲਕ), ਹਮ ਤੁਮਰੇ (ਸੇਵਕ) ਕਹੀਐ; (ਇਸ ਲਈ) ਇਤ ਉਤ (ਇੱਧਰ-ਉਧਰ) ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੇ) ਹੀ ਰਾਖੇ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੨੨੮)
(ਨੋਟ: ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਹੇਠਲੀਆਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ’ਚ (ਨੰਬਰ 1 ਤੋਂ 6 ਤੱਕ) ‘ਤੁਮ੍’ ਜਾਂ ‘ਤੁਮ’ ਸ਼ਬਦ ਇੱਕ ਵਚਨ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ, ਨਾ ਕਿ ਬਹੁ ਵਚਨ ਅਤੇ 7 ਵੀਂ ਪੰਕਤੀ ’ਚ ‘ਤੁਮਾ’ ਪੜਨਾਂਵ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਇਸ ਦਾ ਅਰਥ ‘ਕੌੜ ਤੁੰਮਾ’ (ਨਾਂਵ) ਹੈ:
(1). ‘‘ਜਿਤੁ ਦਰਿ (ਉੱਤੇ) ਤੁਮ੍ (ਤੈਂ ਨੇ) ਹੈ ਬ੍ਰਾਹਮਣ ! ਜਾਣਾ ॥’’ (ਮ: ੫/੩੭੨)
(2). (ਹੇ ਮਨ !) ‘‘ਜਪ ਤਪ ਸੰਜਮ ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੈਂ ਨੇ) ਖੰਡੇ (ਨਾਸ ਕੀਤੇ, ਇਸ ਲਈ); ਜਮ ਕੇ ਦੁਖ ਡਾਂਡ ॥’’ (ਮ: ੫/੮੧੫)
(3). (ਹੇ ਭਾਈ !) ‘‘ਗਜ ਕੋ ਤ੍ਰਾਸੁ (ਹਾਥੀ ਦਾ ਮੌਤ-ਡਰ) ਮਿਟਿਓ, ਜਿਹ ਸਿਮਰਤ (ਜਿਸ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕੀਤਿਆਂ, ਉਹ); ‘ਤੁਮ’ (ਤੈਂ ਨੇ) ਕਾਹੇ ਬਿਸਰਾਵਉ ?॥’’ (ਮ: ੯/੨੧੯)
(4). (ਹੇ ਭਾਈ !) ‘‘ਅਵਤਰਿ (ਜਨਮ ਵਿੱਚ) ਆਇ (ਕੇ), ਕਹਾ (ਕੀ) ‘ਤੁਮ’ (ਤੈਂ ਨੇ) ਕੀਨਾ (ਕੀਤਾ)? ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੭੯੨)
(5). ‘‘ਪ੍ਰਾਨ ਸੁਖਦਾਤਾ; ਜੀਅ ਸੁਖਦਾਤਾ; ‘ਤੁਮ’ (ਤੈਂ ਨੇ) ਕਾਹੇ ਬਿਸਾਰਿਓ ? ਅਗਿਆਨਥ (ਹੇ ਅਗਿਆਨੀ) ! ॥’’ (ਮ: ੫/੧੦੦੧)
(6). (ਹੇ ਭਾਈ !) ‘‘ਕੁਚਲ ! ਕਠੋਰ ! ਕਾਮਿ (ਕਾਮੀ) ! ਗਰਧਭ (ਖੋਤੇ) ! ‘ਤੁਮ’ (ਤੈਂ ਨੇ) ਨਹੀ ਸੁਨਿਓ ਧਰਮਰਾਇ (ਰੱਬੀ ਇਨਸਾਫ ਬਾਰੇ)? ॥’’ (ਮ: ੫/੧੦੦੧)
(7). ‘‘ਤੁਮੀ ‘ਤੁਮਾ’ ਵਿਸੁ; ਅਕੁ ਧਤੂਰਾ ਨਿਮੁ ਫਲੁ ॥’’ (ਮ: ੧/੧੪੭) (ਇਸ ਪੰਕਤੀ ’ਚ ‘ਤੁਮੀ, ਤੁਮਾ, ਅਕੁ, ਨਿਮੁ’ ਦਾ ਦਰੁਸਤ ਉਚਾਰਨ ‘ਤੁੰਮੀ, ਤੁੰਮਾ, ਅੱਕ, ਨਿੰਮ’ ਹੈ।)
(2). ਕਰਮ ਕਾਰਕ: ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਕੁੱਲ 30 ’ਚੋਂ 6 ਵਾਰ) , ‘ਤੁਮ’ (ਕੁੱਲ 396 ਵਿੱਚੋਂ ਕੇਵਲ 5 ਵਾਰ) ‘ਕਰਮ ਕਾਰਕ ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ, ਬਹੁ ਵਚਨ ਪੜਨਾਂਵ’ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ:
(1) ‘‘ਸਾਸਿ ਸਾਸਿ (ਨਾਲ) ਪ੍ਰਭ ! ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਹਾਨੂੰ) ਧਿਆਵਉ ॥’’ (ਮ: ੫/੨੮੯)
‘‘ਸਾ ਮਤਿ ਦੇਹੁ ਦਇਆਲ ਪ੍ਰਭ ! ਜਿਤੁ (ਜਿਸ ਨਾਲ) ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਹਾਨੂੰ) ਅਰਾਧਾ ॥’’ (ਮ: ੫/੬੭੭)
‘‘ਜਾਨਤ ਦੂਰਿ ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਹਾਨੂੰ) ਪ੍ਰਭ ! (ਪਰ ਤੁਸੀਂ) ਨੇਰਿ (ਅੰਗ-ਸੰਗ)॥’’ (ਮ: ੫/੬੮੦)
‘‘ਜਾਚਕੁ ਜਾਚੈ (ਮੰਗਦਾ ਹੈ ਤੇ); ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਹਾਨੂੰ ਹੀ) ਅਰਾਧੈ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੦੮੦)
‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੂੰ) ਛੋਡਿ (ਕੇ); ਜਾਨਉ ਨਹੀ ਦੂਜੀ (ਹੋਰ ਪੂੰਜੀ)॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੧੫੭)
‘‘ਜਾ ਕਉ ਹੋਂਹਿ ਕ੍ਰਿਪਾਲ; ਸੁ ਜਨੁ ਪ੍ਰਭ ! ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੂੰ) ਮਿਲਾਸੀ (ਮਿਲਦਾ ਹੈ)॥’’ (ਮ: ੫/੧੩੮੬)
(2). (ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘‘ਸੇ ਵਡਭਾਗੀ; ਜਿਨਿ (ਜਿਸ ਨੇ) ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੂੰ) ਜਾਣੇ (ਜਾਣਿਆ)॥’’ (ਮ: ੫/੧੦੨)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘‘ਅਪਨੇ ਛੂਟਨ ਕੋ (ਦਾ) ਜਤਨੁ ਕਰਹੁ (ਫਿਰ ਵੀ ਨਹੀਂ ਛੁੱਟ ਸਕਦੇ ਪਰ); ਹਮ (ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ) ਛੂਟੇ, ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਹਾਨੂੰ) ਆਰਾਧੇ ॥’’ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/੬੫੮)
(ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘‘ਜਾ (ਜਿਸ ਮੁਕਤੀ) ਕਾਰਨਿ, ਹਮ (ਅਸਾਂ ਨੇ) ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਹਾਨੂੰ) ਆਰਾਧੇ (ਯਾਦ ਕੀਤਾ); ਸੋ (ਉਹ ਵਿਕਾਰਾਂ ਦਾ) ਦੁਖੁ ਅਜਹੂ (ਅਜੇ ਭੀ) ਸਹੀਐ ॥’’ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/੬੫੮)
‘ਤੁਮ’ (ਤੁਹਾਨੂੰ) ਕਹੀਅਤ ਹੌ (ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ), ਜਗਤ (ਦੇ) ਗੁਰ, ਸੁਆਮੀ ! ॥ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/੭੧੦)
‘‘ਜੋ ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸਾਂ ਨੂੰ) ਧਿਆਵਹਿ ਜਗਦੀਸ ! ਤੇ ਜਨ (ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ) ਭਉ ਬਿਖਮੁ ਤਰਾ ॥’’ (ਮ: ੪/੧੧੧੪)
(3). ਸੰਪਰਦਾਨ ਕਾਰਕ: ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਤੁਸਾ’ (1 ਵਾਰ), ‘ਤੁਮ੍’ (ਕੁੱਲ 91 ਵਿੱਚੋਂ 2 ਵਾਰ) , ‘ਤੁਮ’ (ਕੁੱਲ 396 ਵਿੱਚੋਂ ਕੇਵਲ 3 ਵਾਰ) ‘ਸੰਪਰਦਾਨ ਕਾਰਕ ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ, ਬਹੁ ਵਚਨ ਪੜਨਾਂਵ’ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ:
(1) ਜਾਇ ਪੁਛਹੁ ਸੋਹਾਗਣੀ; ‘ਤੁਸਾ’ (ਤੁਹਾਨੂੰ) ਕਿਉ ਕਰਿ ਮਿਲਿਆ ਪ੍ਰਭੁ ਆਇ ? ॥ (ਮ: ੪/੪੧)
(2). ‘‘ਤੁਮ ਰੋਵਹੁਗੇ ਓਸ ਨੋ; ‘ਤੁਮ੍’ ਕਉ (ਤੁਸਾਂ ਨੂੰ, ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ) ਕਉਣੁ ਰੋਈ ? ॥’’ (ਮ: ੧/੪੧੮)
‘‘ਨਿਮਖ ਨ ਬਿਸਰਉ ‘ਤੁਮ੍’ ਕਉ (ਤੁਸਾਂ ਨੂੰ) ਹਰਿ ਹਰਿ; ਸਦਾ ਭਜਹੁ ਜਗਦੀਸ ॥’’ (ਮ: ੫/੪੯੬)
(3). ‘ਤੁਮ ਕਉ’ (ਤੁਹਾਨੂੰ, ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ) ਦੁਖੁ ਨਹੀ; ਭਾਈ ਮੀਤ ! ॥ (ਮ: ੫/੩੮੬)
‘‘ਹਮ ਊਪਰਿ, ਕਿਰਪਾ ਕਰਿ ਸੁਆਮੀ ! ਰਖੁ ਸੰਗਤਿ (’ਚ), ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ) ਜੁ ਪਿਆਰੀ ॥’’ (ਮ: ੪/੬੬੬)
‘‘ਉਪਦੇਸੁ ਕਰਤ ਨਾਨਕ ਜਨ ‘ਤੁਮ ਕਉ’ (ਤੁਹਾਨੂੰ, ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ); ਜਉ ਸੁਨਹੁ, ਤਉ ਜਾਇ ਸੰਤਾਪ ॥’’ (ਮ: ੪/੧੨੦੦)
(4). ਅਪਾਦਾਨ ਕਾਰਕ: ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਤੁਮ ਤੇ’ (15 ਵਾਰ), ‘ਤੁਮ੍’ (ਕੁੱਲ 91 ਵਿੱਚੋਂ ਕੇਵਲ 1 ਵਾਰ) ‘ਅਪਾਦਾਨ ਕਾਰਕ ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ, ਬਹੁ ਵਚਨ ਪੜਨਾਂਵ’ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ:
(1). ‘ਤੁਮ ਤੇ’ (ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ) ਭਿੰਨ ਨਹੀ ਕਿਛੁ ਹੋਇ ॥ (ਮ: ੫/੨੯)
‘ਤੁਮ ਤੇ’ (ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ) ਉਪਜਿਓ ਭਗਤੀ ਭਾਉ ॥ (ਮ: ੧/੯੦੬)
‘‘ਸਾਧ ਪਠਾਏ (ਗੁਰੂ ਭੇਜੇ) ਆਪਿ ਹਰਿ (ਨੇ), (ਉਨ੍ਹਾਂ ਆ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਹਰੀ) ਹਮ ‘ਤੁਮ ਤੇ’ (ਸਾਡੇ-ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ) ਨਾਹੀ ਦੂਰਿ ॥’’ (ਮ: ੫/੯੨੯) ਆਦਿ।
(2). ‘‘ਮਾਗਉ ਕਾਹਿ (ਕਿਸ ਤੋਂ)? (ਕਿਉਂਕਿ) ਰੰਕ (ਕੰਗਾਲ) ਸਭ ਦੇਖਉ; (ਇਸ ਲਈ) ‘ਤੁਮ੍ ਹੀ ਤੇ’ (ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਹੀ) ਮੇਰੋ ਨਿਸਤਾਰੁ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੮੫੬)
(5). ਸੰਬੰਧ ਕਾਰਕ: ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਤੇਰੇ’ (314 ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਵਾਰ), ਤੇਰੀਆ (12 ਵਿੱਚੋਂ 7 ਵਾਰ), ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਕੁੱਲ 30 ’ਚੋਂ 3 ਵਾਰ) , ‘ਤੁਮ੍’ (ਕੁੱਲ 91 ਵਿੱਚੋਂ 8 ਵਾਰ) , ‘ਤੁਮ’ (ਕੁੱਲ 396 ਵਿੱਚੋਂ ਕੇਵਲ 19 ਵਾਰ), ‘ਥਾਰੇ’ (ਭਾਵ ਤੁਮ੍ਹਾਰੇ 9 ਵਾਰ) ‘ਸੰਬੰਧ ਕਾਰਕ ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ, ਬਹੁ ਵਚਨ ਪੜਨਾਂਵ’ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ:
(1). ‘‘ਸਭਿ ਗੁਣ ‘ਤੇਰੇ’; ਮੈ ਨਾਹੀ ਕੋਇ ॥’’ (ਜਪੁ /ਮ: ੧) ਆਦਿ।
(2). ‘‘ਕੇਤੀਆ ‘ਤੇਰੀਆ’ ਕੁਦਰਤੀ; ਕੇਵਡ ਤੇਰੀ ਦਾਤਿ ॥’’ (ਮ: ੧/੧੮)
‘ਤੇਰੀਆ’ ਸਦਾ ਸਦਾ ਚੰਗਿਆਈਆ ॥ (ਮ: ੧/੭੩)
‘ਤੇਰੀਆ’ ਖਾਣੀ; ਤੇਰੀਆ ਬਾਣੀ ॥ (ਮ: ੩/੧੧੬)
‘‘ਤੀਨਿ ਗੁਣਾ ਤੇਰੇ ਜੁਗ ਹੀ ਅੰਤਰਿ; ਚਾਰੇ ‘ਤੇਰੀਆ’ ਖਾਣੀ ॥’’ (ਮ: ੩/੪੨੩) ਆਦਿ।
(3). (ਹੇ ਮਾਲਕ !) ‘‘ਬੁਰੇ ਭਲੇ ਹਮ ‘ਥਾਰੇ’ (ਤੁਹਾਡੇ)॥’’ (ਮ: ੫/੬੩੧)
‘‘ਤੂ ਪਿਤਾ; ਸਭਿ ਬਾਰਿਕ ‘ਥਾਰੇ’ (ਤੁਹਾਡੇ)॥’’ (ਮ: ੫/੧੦੮੧)
‘‘ਹਮ ‘ਥਾਰੇ’ (ਤੁਹਾਡੇ), ਤ੍ਰਿਭਵਣ ਜਗੁ ਤੁਮਰਾ; ਤੂ ਮੇਰਾ, ਹਉ ਤੇਰਾ ॥’’ (ਮ: ੧/੧੨੫੫) ਆਦਿ।
(ਨੋਟ: ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਹੇਠਲੀਆਂ ਤਮਾਮ ਪੰਕਤੀਆਂ ’ਚ ‘ਤੁਮਹਿ, ਤੁਮ, ਤੁਮ੍’ ਸ਼ਬਦ ਕੇਵਲ ਰੱਬੀ ਸਤਿਕਾਰ ਵਜੋਂ ਹੀ ਬਹੁ ਵਚਨ ਰੂਪ ’ਚ ਦਰਜ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਨ।)
(4) ‘‘ਪੇਖਿ ਪੇਖਿ (ਕੇ) ਜੀਵੈ ਪ੍ਰਭੁ ਅਪਨਾ; ਅਚਰਜੁ ‘ਤੁਮਹਿ’ ਵਡਾਈ (ਤੁਹਾਡੀ ਸੋਭਾ) ॥’’ (ਮ: ੫/੬੨੫)
(5). ‘‘ਹਰਿ ਨਾਮੁ ਮਾਗਉ, ਚਰਣ ਲਾਗਉ; ਮਾਨੁ ਤਿਆਗਉ, ਤੁਮ੍ ਦਇਆ (ਤੁਹਾਡੀ ਮਿਹਰ ਨਾਲ)॥’’ (ਮ: ੫/੪੫੭)
‘‘ਸਮਰਥ ਅਗਥ ਅਪਾਰ ਪੂਰਨ ਜੀਉ! ਤਨੁ ਧਨੁ ਤੁਮ੍ (ਤੁਹਾਡਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਤੇ) ਮਨਾ (ਮਨ)॥’’ (ਮ: ੫/੫੪੩)
‘‘ਇਨ ਤੇ ਕਾਢਿ ਲੇਹੁ ਮੇਰੇ ਸੁਆਮੀ ! ਹਾਰਿ ਪਰੇ ਤੁਮ੍ ਸਾਰਨ (ਤੁਹਾਡੀ ਸ਼ਰਨ) ॥’’ (ਮ: ੫/੮੨੦)
‘‘ਤੁਮ੍ ਪੇਖਤ (ਤੁਹਾਡੀ ਦ੍ਰਿਸਟੀ ਨਾਲ); ਸੋਭਾ ਮੇਰੈ ਆਗਨਿ (ਵਿਹੜੇ ’ਚ)॥’’ (ਮ: ੫/੮੦੪)
‘‘ਸੁਣਿ ਸੁਣਿ ਜੀਵੈ ਦਾਸੁ; ਤੁਮ੍ (ਤੁਹਾਡੀ) ਬਾਣੀ ਜਨ ਆਖੀ ॥’’ (ਮ: ੫/੮੧੪)
‘‘ਠਾਕੁਰ ! ‘ਤੁਮ੍’ (ਤੁਹਾਡੀ) ਸਰਣਾਈ ਆਇਆ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੨੧੮)
‘‘ਜੇਤੀ ਹੈ, ਤੇਤੀ ਤੁਝ ਹੀ ਤੇ; ‘ਤੁਮ੍ ਸਰਿ’ (ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗਾ) ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਈ ॥’’ (ਮ: ੧/੧੨੭੩)
‘ਤੁਮ੍ ਚੇ’ (ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗਾ) ਪਾਰਸੁ, ਹਮ ਚੇ (ਸਾਡੇ ਵਰਗਾ) ਲੋਹਾ; (ਆਪ ਜੀ) ਸੰਗੇ ਕੰਚਨੁ ਭੈਇਲਾ (ਹੋ ਗਿਆ)॥ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/੧੩੫੧)
(6). ‘‘ਹਮ ਜੰਤ ਵਿਚਾਰੇ ਕਿਆ ਕਰਹ ? ਸਭੁ ਖੇਲੁ ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਸਾਂ ਦਾ, ਤੁਮ੍ਹਾਰਾ)) ਸੁਆਮੀ ! ॥’’ (ਮ: ੪/੧੬੭)
(ਹੇ ਮਾਇਆਧਾਰੀ ਰਾਜਨ !) ‘ਤੁਮ’ ਘਰਿ (ਤੇਰੇ ਘਰ ਵਿੱਚ), ਲਾਖ ਕੋਟਿ (ਕ੍ਰੋੜ) ਅਸ੍ਵ ਹਸਤੀ (ਹਾਥੀ-ਘੋੜੇ); ਹਮ ਘਰਿ (’ਚ) ਏਕੁ ਮੁਰਾਰੀ ॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੩੩੬)
(ਹੇ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ !) ‘‘ਆਪੁ (ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ) ਬੀਚਾਰਿ (ਕੇ ਭਾਵ) ਮਾਰਿ (ਕੇ), ਮਨੁ ਦੇਖਿਆ; (ਜਿਸ ਉਪਰੰਤ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ) ‘ਤੁਮ’ ਸਾ ਮੀਤੁ (ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗਾ ਮਿਤ੍ਰ), ਨ ਅਵਰੁ ਕੋਈ ॥’’ (ਮ: ੧/੩੫੬)
(ਹੇ ਸਤਸੰਗੀ ਭੈਣ !) ‘ਤੁਮ’ ਘਰਿ (ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ’ਚ) ਲਾਲਨੁ (ਪ੍ਰੀਤਮ ਪ੍ਰਭੂ, ਇਸ ਲਈ); ‘ਤੁਮ’ ਘਰਿ (ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਵਿੱਚ) ਭਾਗੁ ॥ (ਮ: ੫/੩੮੪)
(ਹੇ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ !) ‘ਤੁਮ’ ਸਮਸਰਿ (ਤੁਹਾਡੇ ਬਰਾਬਰ); ਅਵਰੁ ਕੋ (ਕੋਈ) ਨਾਹੀ ॥ (ਮ: ੧/੪੧੬)
‘‘ਜਨ ਨਾਨਕ ਕੇ ਪ੍ਰਭ ਸੁੰਦਰ ਸੁਆਮੀ ! ਮੋਹਿ (ਮੇਰੀ ‘ਮਦਦ’ ਲਈ), ‘ਤੁਮ’ ਸਰਿ (ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗਾ) ਅਵਰੁ ਨ ਲਾਗੇ ॥’’ (ਮ: ੪/੫੨੭)
(ਹੇ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ !) ‘ਤੁਮ’ ਸਰਿ (ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗਾ) ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਇ; (ਜਗਤ ’ਚ ਜਨਮ ਲੈ ਕੇ) ਆਇਆ (ਨਾ ਇੱਥੋਂ) ਜਾਇਸੀ (ਜਾਏਗਾ ਭਾਵ ਮਰੇਗਾ); ਜੀਉ ॥ (ਮ: ੧/੬੮੮)
(ਹੇ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ !) ‘‘ਭ੍ਰਮਿ ਭ੍ਰਮਿ (ਕੇ) ਆਏ, ‘ਤੁਮ’-ਚੇ ਦੁਆਰਾ (ਤੁਹਾਡੇ ਦਰਬਾਰੇ)॥’’ (ਭਗਤ ਨਾਮਦੇਵ/੬੯੪)
(ਹੇ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ !) ‘‘ਹਮ ਸਰਿ ਦੀਨੁ (ਸਾਡੇ ਵਰਗਾ ਕੰਗਾਲ, ਕੰਜੂਸ, ਤੰਗਦਿਲ), ਦਇਆਲੁ (ਖੁੱਲ੍ਹਦਿਲ) ਨ ‘ਤੁਮ’ ਸਰਿ (ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗਾ); ਅਬ ਪਤੀਆਰੁ (ਹੁਣ ਹੋਰ ਤਲੱਸੀ) ਕਿਆ ਕੀਜੈ (ਕੀ ਦੇ ਸਕਦੇ ਹਾਂ)? ॥’’ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/੬੯੪)
(ਹੇ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ !) ‘‘ਕਹਦੇ ਕਹਹਿ, ਕਹੇ ਕਹਿ (ਕੇ) ਜਾਵਹਿ; (ਪਰ) ‘ਤੁਮ’ ਸਰਿ (ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗਾ), ਅਵਰੁ ਨ ਕੋਈ ॥’’ (ਮ: ੧/੭੨੮)
(ਹੇ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ !) ‘ਤੁਮ’ ਸਮਸਰਿ (ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗਾ) ਨਾਹੀ ਦਇਆਲੁ; ਮੋਹਿ ਸਮਸਰਿ (ਮੇਰੇ ਵਰਗਾ ਨਹੀਂ) ਪਾਪੀ ॥ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੮੫੬)
(ਹੇ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ !) ‘‘ਤੁਮਰੀ ਕ੍ਰਿਪਾ ਤੇ (ਤੋਂ), ‘ਤੁਮ’ ਸਰਣਾਇਆ (ਤੁਹਾਡੀ ਸ਼ਰਨ ਆਇਆ)॥’’ (ਮ: ੫/੧੦੭੮)
(ਹੇ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ !) ‘‘ਆਦਿ, ਮਧਿ, ਅੰਤਿ ਪ੍ਰਭੁ (ਮਾਲਕ) ਤੂਹੈ; ਸਗਲ ਪਸਾਰਾ ‘ਤੁਮ’ ਤਨਾ (ਤੁਹਾਡਾ ਸਰੀਰ)॥’’ (ਮ: ੫/੧੦੭੯)
‘‘ਕਹੁ ਨਾਨਕ ! ਸੇਈ ਜਨ ਊਤਮ; ਜੋ ਭਾਵਹਿ ਸੁਆਮੀ ! ‘ਤੁਮ’ ਮਨਾ (ਤੁਹਾਡੇ ਮਨ ਵਿੱਚ)॥’’ (ਮ: ੫/੧੦੮੦)
‘‘ਭੂਰ (ਭੂਤ) ਭਵਿਖ (’ਚ) ਨਾਹੀ ‘ਤੁਮ’ ਜੈਸੇ (ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗੇ); ਮੇਰੇ ਪ੍ਰੀਤਮ ਪ੍ਰਾਨ ਅਧਾਰਾ ! ॥’’ (ਮ: ੧/੧੧੯੭)
‘‘ਤੁਮਰੇ ਗੁਨ ਤੁਮ ਹੀ ਪ੍ਰਭ ! ਜਾਨਹੁ; ਹਮ ਪਰੇ ਹਾਰਿ (ਕੇ) ‘ਤੁਮ’ ਸਰਨਭਾ’ (ਤੁਹਾਡੀ ਸ਼ਰਨ)॥’’ (ਮ: ੪/੧੩੩੭)
(ਚਿਖ਼ਾ ਕਹਿੰਦੀ ਹੈ ਕਿ ਹੇ ਮ੍ਰਿਤਕ ਸਰੀਰ!) ‘‘ਲੋਗੁ ਸਬਾਇਆ (ਸਾਰੇ, ਤੈਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ) ਚਲਿ ਗਇਓ; ਹਮ ‘ਤੁਮ’ (ਸਾਡਾ-ਤੁਹਾਡਾ) ਕਾਮੁ ਨਿਦਾਨ (ਅੰਤ ਨੂੰ ਵਾਸਤਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ)॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੩੬੮)
(ਹੇ ਭਾਈ !) ‘‘ਜਾਇ (ਕੇ) ਪੁਛਹੁ ਡੋਹਾਗਣੀ (ਮੰਦਕਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿ); ‘ਤੁਮ’ ਕਿਉ ਰੈਣਿ ਵਿਹਾਇ (ਤੁਹਾਡੀ ਰਾਤ ਕਿਵੇਂ ਲੰਘਦੀ ਹੈ)? ॥’’ (ਬਾਬਾ ਫਰੀਦ/੧੩੭੯)
(ਹੇ ਪਾਰਬ੍ਰਹਮ !) ‘‘ਏਕੈ, ਤੂਹੀ ਏਕੈ; ਅਨ ਨਾਹੀ ‘ਤੁਮ’ ਭਤਿ (ਤੁਹਾਡੀ ਭਾਂਤ ਭਾਵ ਕਿਸਮ ਦਾ ਜਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਵਰਗਾ)॥’’ (ਮ: ੫/੧੩੮੫)
(ਨੋਟ: ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਹੇਠਲੀਆਂ ਪੰਕਤੀਆਂ ’ਚ ‘ਤੁਮਹਿ’ ਤੇ ‘ਤੇਰੀਆ’ ਇੱਕ ਵਚਨ, ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ ਪੜਨਾਂਵ ਹਨ, ਨਾ ਕਿ ਬਹੁ ਵਚਨ:
(ਹੇ ਭੈਣ !) ‘‘ਤੁਮ ਹੀ ਸੁੰਦਰਿ; ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਤੇਰਾ ਹੀ) ਸੁਹਾਗੁ ॥’’ (ਮ: ੫/੩੮੪)
‘‘ਨੀਧਰਿਆ ਧਰ ‘ਤੇਰੀਆ’; ਇਕ ਨਾਮ ਅਧਾਰਾ ॥’’ (ਮ: ੫/੮੦੯)
‘‘ਸਰਨਿ ਪਰੇ ਪ੍ਰਭ ! ‘ਤੇਰੀਆ’; ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਵਡਿਆਈ ॥’’ (ਮ: ੫/੮੧੬), ਆਦਿ।
(6). ਅਧਿਕਰਣ ਕਾਰਕ: ਗੁਰਬਾਣੀ ’ਚ ‘ਤੁਮਹਿ’ (ਕੁੱਲ 30 ’ਚੋਂ 1 ਵਾਰ) , ‘ਤੁਮ੍’ (ਕੁੱਲ 91 ਵਿੱਚੋਂ 1 ਵਾਰ) , ‘ਤੁਮ’ (ਕੁੱਲ 396 ਵਿੱਚੋਂ ਕੇਵਲ 17 ਵਾਰ) ‘ਅਧਿਕਰਣ ਕਾਰਕ ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ, ਬਹੁ ਵਚਨ ਪੜਨਾਂਵ’ ਹਨ; ਜਿਵੇਂ:
(1). ‘‘ਤੁਮਹਿ (ਤੁਸੀਂ ਹੀ) ਪਛਾਨੂ (ਮਿਤ੍ਰ), ਸਾਕੁ (ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ) ‘ਤੁਮਹਿ’ ਸੰਗਿ (ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ); ਰਾਖਨਹਾਰ ! ਤੁਮੈ (ਤੁਸੀਂ ਹੀ) ਜਗਦੀਸ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੨੨੮)
(2). ‘‘ਸੰਤ ਖੇਲਹਿ; ‘ਤੁਮ’ ਸੰਗਿ (ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ) ਗੋਪਾਲਾ ! ॥’’ (ਮ: ੫/੧੦੦)
(ਹੇ ਰੱਬ ਜੀ !) ‘‘ਸਰਬ ਨਿਧਾਨ ਗੁਣ (ਸਾਰੇ ਗੁਣਾਂ ਦੇ ਖ਼ਜ਼ਾਨੇ); ‘ਤੁਮ’ ਹੀ ਪਾਸਿ (ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਹੀ)॥’’ (ਮ: ੫/੧੮੦)
(ਹੇ ਰੱਬ ਜੀ !) ‘‘ਤੂ ਠਾਕੁਰੁ, ‘ਤੁਮ’ ਪਹਿ (ਤੁਹਾਡੇ ਅੱਗੇ) ਅਰਦਾਸਿ ॥’’ (ਮ: ੫/੨੬੮)
(ਹੇ ਰੱਬ ਜੀ !) ‘‘ਹਮ ‘ਤੁਮ’ ਬੀਚੁ (ਤੁਹਾਡੇ -ਮੇਰੇ ਵਿੱਚ ਫ਼ਰਕ); ਭਇਓ (ਰਹਿਆ) ਨਹੀ ਕੋਈ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੪੮੪)
‘‘ਮਾਧੋ ! ਕੈਸੀ ਬਨੈ (ਕਿਵੇਂ ਪ੍ਰੀਤ ਬਣੇ)? ‘ਤੁਮ’ ਸੰਗੇ (ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ)॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੬੫੬)
(ਹੇ ਰੱਬ ਜੀ !) ‘‘ਸਾਚੀ ਪ੍ਰੀਤਿ; ਹਮ (ਅਸਾਂ ਨੇ), ‘ਤੁਮ’ ਸਿਉ (ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ) ਜੋਰੀ ॥ ‘ਤੁਮ’ ਸਿਉ (ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਪ੍ਰੀਤ) ਜੋਰਿ (ਕੇ); ਅਵਰ ਸੰਗਿ (ਹੋਰਾਂ ਨਾਲੋਂ ਪ੍ਰੀਤ) ਤੋਰੀ ॥’’ (ਭਗਤ ਰਵਿਦਾਸ/੬੫੯)
(ਹੇ ਰੱਬ ਜੀ !) ‘‘ਓਇ ਜੁ (ਵਿਕਾਰ), ਬੀਚ ਹਮ ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਹਾਡੇ- ਮੇਰੇ ਵਿੱਚ) ਕਛੁ ਹੋਤੇ; ਤਿਨ ਕੀ ਬਾਤ ਬਿਲਾਨੀ (ਖ਼ਤਮ ਹੋ ਗਈ) ॥’’ (ਮ: ੫/੬੭੧)
(ਹੇ ਰੱਬ ਜੀ !) ‘‘ਤੂ ਸਾਗਰੁ, ਹਮ ਹੰਸ ਤੁਮਾਰੇ; ‘ਤੁਮ’ ਮਹਿ (ਤੁਹਾਡੇ ‘ਸਾਗਰ’ ਵਿੱਚ) ਮਾਣਕ ਲਾਲਾ (ਲਾਲ, ਰਤਨ-ਮੋਤੀ)॥’’ (ਮ: ੫/੮੮੪)
(ਹੇ ਰੱਬ ਜੀ !) ‘‘ਸੂਖ, ਦੂਖ ਇਸੁ ਮਨ ਕੀ ਬਿਰਥਾ (ਪੀੜਾ); ‘ਤੁਮ’ ਹੀ ਆਗੈ (ਤੁਹਾਡੇ ਅੱਗੇ ਹੀ) ਸਾਰਨਾ (ਕਹੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ)॥’’ (ਮ: ੫/੯੧੫)
‘‘ਏ ਨੇਤ੍ਰਹੁ ਮੇਰਿਹੋ ! ਹਰਿ (ਨੇ) ‘ਤੁਮ’ ਮਹਿ (ਤੁਹਾਡੇ ਵਿੱਚ) ਜੋਤਿ ਧਰੀ; (ਇਸ ਲਈ) ਹਰਿ ਬਿਨੁ, ਅਵਰੁ ਨ ਦੇਖਹੁ ਕੋਈ ॥’’ (ਮ: ੩/੯੨੨)
‘‘ਜਿਉ ਭਾਵੈ, ਤਿਉ ਰਾਖਹੁ, ਰਹਣਾ; ‘ਤੁਮ’ ਸਿਉ (ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਭਾਵ ਤੇਰੇ ਅੱਗੇ) ਕਿਆ ਮੁਕਰਾਈ (ਨਾ-ਨੁਕਰ) ਹੇ (ਪ੍ਰਭੂ !) ॥’’ (ਮ: ੧/੧੦੨੦)
‘‘ਜਿਚਰੁ ਰਾਖੈ, ਤਿਚਰੁ ਤੁਮ ਸੰਗਿ (ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ) ਰਹਣਾ; ਜਾ ਸਦੇ, ਤ ਊਠਿ (ਕੇ) ਸਿਧਾਸਾ ਹੇ ॥’’ (ਮ: ੫/੧੦੭੩)
(ਹੇ ਰੱਬ ਜੀ !) ‘‘ਆਪੇ (ਹੀ ਸਾਡੇ ਮੱਥੇ ’ਤੇ) ਲੇਖ (ਲਿਖਦਾ ਹੈਂ), ਅਲੇਖੈ (ਬਿਨਾ ਲੇਖ ਤੋਂ) ਆਪੇ (ਹੀ, ਫਿਰ ਵੀ ਸਾਡੀ ਕੀਤੀ ਕਮਾਈ ਬਦਲੇ); ‘ਤੁਮ’ ਸਿਉ (ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ) ਨਾਹੀ ਕਿਛੁ ਝਾੜਾ (ਝਗੜਾ)॥’’ (ਮ: ੫/੧੦੮੧)
‘‘ਜਿਉ ਜਾਣਹੁ (ਜਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕੇ), ਤਿਉ ਰਾਖਹੁ ਠਾਕੁਰ ! (ਕਿਉਂਕਿ) ਸਭੁ ਕਿਛੁ ‘ਤੁਮ’ ਹੀ ਪਾਸੀ (ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਹੀ) ॥’’ (ਮ: ੫/੧੨੧੪)
(ਹੇ ਗੁਰੂ ਅੰਗਦ ਸਾਹਿਬ ਜੀਓ !) ‘‘ਸਤਿਗੁਰੂ ਧੰਨੁ ਨਾਨਕੁ; ਮਸਤਕਿ ‘ਤੁਮ’ (ਤੁਹਾਡੇ ਮੱਥੇ ਉੱਤੇ), ਧਰਿਓ ਜਿਨਿ (ਜਿਸ ‘ਨਾਨਕ’ ਨੇ) ਹਥੋ (ਹੱਥ)॥’’ (ਭਟ ਕਲੵ /੧੩੯੧)
(3). ‘‘ਮਨੁ ਤਨੁ ਹੋਇ ਨਿਹਾਲੁ; ‘ਤੁਮ੍’ ਸੰਗਿ ਭੇਟਿਆ ॥’’ (ਮ: ੫/੩੯੭)
(ਨੋਟ: ਧਿਆਨ ਰਹੇ ਕਿ ਹੇਠਲੀਆਂ 4 ਪੰਕਤੀਆਂ ’ਚ ‘ਤੁਮ’ ਇੱਕ ਵਚਨ, ਮੱਧਮ ਪੁਰਖ ਪੜਨਾਂਵ ਹੈ, ਨਾ ਕਿ ਬਹੁ ਵਚਨ:
(ਹੇ ਜੀਵ!) ‘‘ਤਹ (ਉਸ ਅਵਸਥਾ ’ਚ), ਹਰਿ ਕੇ ਨਾਮ ਕੀ; ‘ਤੁਮ’ ਊਪਰਿ’ (ਤੇਰੇ ਉੱਤੇ) ਛਾਮ (ਠੰਡਕ)॥’’ (ਮ: ੫/੨੬੪)
‘‘ਏ ਸਰੀਰਾ ਮੇਰਿਆ ! (ਜਦ) ਹਰਿ (ਨੇ) ‘ਤੁਮ’ ਮਹਿ (ਤੇਰੇ ਵਿੱਚ) ਜੋਤਿ ਰਖੀ; ਤਾ (ਹੀ) ਤੂ ਜਗ ਮਹਿ ਆਇਆ ॥’’ (ਮ: ੩/੯੨੧)
(ਹੇ ਭਾਈ !) ‘‘ਹਮ ‘ਤੁਮ’ ਸੰਗਿ (ਸਾਡੇ ਤੇ ਤੇਰੇ ਵਿੱਚ) ਝੂਠੇ ਸਭਿ ਬੋਲਾ (ਬਚਨ ਸਭ ਨਿਰਾਰਥ, ਅਰਥਹੀਣ ਹਨ)॥’’ (ਮ: ੫/੧੦੦੫)
(ਹੇ ਭਾਈ !) ‘‘ਕਹੁ ਨਾਨਕ ! ਤਿਹ (ਉਸ ‘ਰੱਬ’ ਨੂੰ) ਜਾਨੀਐ; ਸਦਾ ਬਸਤੁ ‘ਤੁਮ’ ਸਾਥਿ (ਤੇਰੇ ਨਾਲ)॥’’ (ਮ: ੯/੧੪੨੬)
ਉਪਰੋਕਤ ਤਮਾਮ ਪੰਕਤੀਆਂ ਦੀ ਲਿਖਣਸ਼ੈਲੀ ’ਚ ਵਰਤੇ ਗਏ ‘ਤੁਮ’ ਜਾਂ ‘ਤੁਮ੍’, ‘ਤੁਮਾਰਾ’ ਜਾਂ ‘ਤੁਮਾ੍ਰਾ’, ‘ਤੁਮਹਿ’ ਜਾਂ ‘ਤੁਮ੍ਹਿ’, ‘ਤੁਮੇ’ ਜਾਂ ‘ਤੁਮ੍ੇ’ ਆਦਿ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਬੋਧ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਤਮਾਮ ਸ਼ਬਦ ਦਾ ਉਚਾਰਨ ‘ਤੁਮ੍, ਤੁਮ੍ਾਰਾ, ਤੁਮ੍ਹਿ, ਤੁਮ੍ੇ’ ਆਦਿ ਦਰੁਸਤ ਹੈ।)
