ਕੁਦਰਤਿ ਵਿੱਚੋਂ ਕਾਦਿਰ ਦੀ ਵਿਸਾਲਤਾ ਦੀ ਵਿਚਾਰ
ਲੈਕਚਰਾਰ ਭਾਈ ਲਵਪ੍ਰੀਤ ਸਿੰਘ ਖਮਾਣੋਂ (ਭਗਤ ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ ਗੁਰਮਤਿ ਕਾਲਜ,
ਰੋਹਣੋਂ ਖੁਰਦ, ਖੰਨਾ)-82888-04854
ਕਾਦਿਰ ਦੀ ਰਚੀ ਹੋਈ ਕੁਦਰਤਿ ਦੀ ਪੜਚੋਲ ਕਰਦਿਆਂ ਕਰਤਾ ਪੁਰਖੁ ਦੇ ਦੀਦਾਰ ਹੋਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਜਿਹੜਾ ਕਾਦਰ ਹੈ, ਉਹ ਕੁਦਰਤਿ ਵਿੱਚ ਹੀ ਵਸਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ, ‘‘ਕੁਦਰਤਿ ਕਰਿ ਕੈ ਵਸਿਆ ਸੋਇ ॥ ਵਖਤੁ ਵੀਚਾਰੇ; ਸੁ ਬੰਦਾ ਹੋਇ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੮੪), ਸਿ੍ਸ਼ਟੀ ਨੂੰ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਪਰਮਾਤਮਾ ਆਪ ਹੀ ਇਸ ਵਿੱਚ ਵਸ ਰਿਹਾ ਹੈ, ‘‘ਆਪੀਨ੍ਹੈ ਆਪੁ ਸਾਜਿਓ; ਆਪੀਨ੍ਹੈ ਰਚਿਓ ਨਾਉ ॥ ਦੁਯੀ ਕੁਦਰਤਿ ਸਾਜੀਐ; ਕਰਿ ਆਸਣੁ ਡਿਠੋ ਚਾਉ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੪੬੩) ਗੁਰਬਾਣੀ ਅੰਦਰ ‘ਕੁਦਰਤਿ’ ਸ਼ਬਦ ਬਹੁਤ ਵਾਰ ਪੜ੍ਹਨ ਨੂੰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ‘ਕੁਦਰਤਿ’ ਦਾ ਅਰਥ ਹੈ ‘ਪ੍ਰਭੂ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ, ਕਲਾ, ਸੰਸਾਰ, ਤਾਕਤ’।
ਉਸ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਕੋਈ ਪਾਰਾਵਾਰ ਨਹੀਂ ਪਾ ਸਕਦਾ। ਪਰਮਾਤਮਾ ਜੀ ਆਪਣੀ ਰਚੀ ਹੋਈ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਵਿਆਪਕ ਹਨ। ਉਸ ਦਾ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਪੈ ਸਕਦਾ। ਜੇ ਕੋਈ ਮੁੱਲ ਪਾਉਣ ਦਾ ਯਤਨ ਵੀ ਕਰੇ ਤਾਂ ਵੀ ਮੁੱਲ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ, ‘‘ਕੁਦਰਤਿ ਹੈ; ਕੀਮਤਿ ਨਹੀ ਪਾਇ ॥ ਜਾ ਕੀਮਤਿ ਪਾਇ; ਤ ਕਹੀ ਨ ਜਾਇ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੮੪) ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ; ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਕੁਦਰਤਿ ਦੇ ਦਰਸ਼ਨ ਆਸਾ ਕੀ ਵਾਰ ਰਾਹੀਂ ਕਰਵਾਉਂਦੇ ਹਨ, ‘‘ਕੁਦਰਤਿ ਦਿਸੈ ਕੁਦਰਤਿ ਸੁਣੀਐ; ਕੁਦਰਤਿ ਭਉ ਸੁਖ ਸਾਰੁ ॥ ਕੁਦਰਤਿ ਪਾਤਾਲੀ ਆਕਾਸੀ; ਕੁਦਰਤਿ ਸਰਬ ਆਕਾਰੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੪੬੪) ਜੋ ਕੁਝ ਦਿਸ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜੋ ਕੁਝ ਸੁਣ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਤੇਰੀ ਖੇਡ ਹੈ। ਇਹ ਸੰਸਾਰ ਜੋ ਦਿਖ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਇਹ ਸੁੱਖਾਂ-ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਮੂਲ ਹੈ। ਇਹੀ ਤੇਰੀ ਕੁਦਰਤ ਹੈ। ਪਾਤਾਲਾਂ ਵਿਚ, ਅਕਾਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਤੇਰੀ ਕੁਦਰਤ ਹੈ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਜਗਤ ਜੋ ਦਿੱਖ ਰਿਹਾ ਸਾਰੀ ਤੇਰੀ ਹੀ ਖੇਡ ਹੈ, ‘‘ਕੁਦਰਤਿ ਵੇਦ ਪੁਰਾਣ ਕਤੇਬਾ; ਕੁਦਰਤਿ ਸਰਬ ਵੀਚਾਰੁ ॥ ਕੁਦਰਤਿ ਖਾਣਾ ਪੀਣਾ ਪੈਨ੍ਣੁ; ਕੁਦਰਤਿ ਸਰਬ ਪਿਆਰੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੪੬੪) ਚਾਰ ਵੇਦ, ਪੁਰਾਣ ਤੇ ਕਤੇਬਾਂ ਵੀ ਤੇਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਿਖਣਾ, ਪੜ੍ਹਨਾ, ਤੇਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ। ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਦਾ ਖਾਣਾ, ਪੀਣਾ ਤੇ ਪੈਨਣਾ ਵੀ ਕੁਦਰਤਿ ਰੂਪ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ, ‘‘ਕੁਦਰਤਿ ਖਾਣਾ ਪੀਣਾ ਪੈਨ੍ਣੁ; ਕੁਦਰਤਿ ਸਰਬ ਪਿਆਰੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੪੬੪) ਜੇ ਕੋਈ ਬੀਮਾਰ ਹੋਵੇ, ਉਹ ਕਿਵੇਂ ਖਾ, ਪੀ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਸਾਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪਿਆਰ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ; ਇਹ ਭੀ ਸਭ ਕੁਦਰਤਿ ਹੈ, ‘‘ਜੋ ਹਰਿ ਕਾ ਪਿਆਰਾ; ਸੋ ਸਭਨਾ ਕਾ ਪਿਆਰਾ .. ॥’’ (ਮਹਲਾ ੪/੫੫੫), ਕੁਦਰਤਿ ਜਾਤੀ ਜਿਨਸੀ ਰੰਗੀ; ਕੁਦਰਤਿ ਜੀਅ ਜਹਾਨ ॥ ਕੁਦਰਤਿ ਨੇਕੀਆ ਕੁਦਰਤਿ ਬਦੀਆ; ਕੁਦਰਤਿ ਮਾਨੁ ਅਭਿਮਾਨੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੪੬੪) ਭਾਵ ਸੰਸਾਰ ਅੰਦਰ ਅਨੇਕਾਂ ਜਾਤਾਂ ਦੇ, ਕਿਸਮਾਂ ਦੇ, ਜਿਨਸਾਂ ਦੇ, ਅਨੇਕਾਂ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਜੀਵ ਪੈਦਾ ਕਰਨੇ, ਸੰਸਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ, ਤੇਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ। ਕਿਤੇ ਨੇਕੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਬੈਠੇ ਹਨ। ਚੰਗੇ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਕਿਤੇ ਪੁੰਨ ਕਰਮ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਹਨ। ਤੇਰੀ ਰਚਨਾ ਵਿੱਚ ਹੀ ‘‘ਅਸੰਖ ਮੂਰਖ ਅੰਧ ਘੋਰ ॥ ਅਸੰਖ ਚੋਰ ਹਰਾਮਖੋਰ ॥ ਅਸੰਖ, ਅਮਰ ਕਰਿ ਜਾਹਿ ਜੋਰ ॥ ਅਸੰਖ ਗਲਵਢ ਹਤਿਆ ਕਮਾਹਿ ॥ ਅਸੰਖ ਪਾਪੀ; ਪਾਪੁ ਕਰਿ ਜਾਹਿ ॥ ਅਸੰਖ ਕੂੜਿਆਰ; ਕੂੜੇ ਫਿਰਾਹਿ ॥ ਅਸੰਖ ਮਲੇਛ; ਮਲੁ ਭਖਿ ਖਾਹਿ ..॥੧੮॥’’ (ਜਪੁ) ਇਹ ਵੀ ਤੇਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ। ਕਿਤੇ ਆਦਰ ਸਤਿਕਾਰ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਕਿਤੇ ਅਹੰਕਾਰ ਪੈਦਾ ਕਰ ਦੇਣਾ, ਇਹ ਸਾਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਤੇਰੇ ਅੰਦਰ ਹੀ ਹੈ, ‘‘ਕੁਦਰਤਿ ਪਉਣੁ ਪਾਣੀ ਬੈਸੰਤਰੁ; ਕੁਦਰਤਿ ਧਰਤੀ ਖਾਕੁ ॥ ਸਭ ਤੇਰੀ ਕੁਦਰਤਿ, ਤੂੰ ਕਾਦਿਰੁ; ਕਰਤਾ ਪਾਕੀ ਨਾਈ ਪਾਕੁ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੪੬੪) ਹਵਾ ਦਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ, ਪਾਣੀ ਦਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ, ਅੱਗ ਦਾ ਪੈਦਾ ਹੋਣਾ, ਇਹ ਸਾਰੇ ਤੱਤ ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਇਹ ਤੇਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ। ਖਾਕ ਰੂਪ ਧਰਤੀ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ। ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਫੁੱਲ, ਬੂਟੇ ਆਦਿ ਭੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ। ਘਾਹ ਦਾ ਕਿਨਕਾ ਵੀ ਤੇ ਇੱਕ ਬੋਹੜ ਵਰਗਾ ਵੱਡਾ ਦਰੱਖਤ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਸਾਰੀ ਤੇਰੀ ਸ਼ਕਤੀ ਦਾ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੈ। ਸਮੁੰਦਰ ਨੂੰ ਰੇਤਲੇ ਇਲਾਕੇ ’ਚ ਬਦਲ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਰੇਤਲੇ ਟਿੱਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਗਹਿਰਾ ਸਮੁੰਦਰ ਚਲਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਖੂਹ ਵਰਗੇ ਡੂੰਘੇ ਤਟ ਉੱਤੇ ਪਹਾੜ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ‘‘ਜਲ ਤੇ ਥਲ ਕਰਿ, ਥਲ ਤੇ ਕੂਆ; ਕੂਪ ਤੇ ਮੇਰੁ ਕਰਾਵੈ ॥’’ (ਭਗਤ ਕਬੀਰ/੧੨੫੨) ਤੇਰੀ ਵਡਿਆਈ ਅਪਾਰ ਹੈ। ਸਭ ਨੂੰ ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਵੇਖਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈਂ, ‘‘ਨਾਨਕ ! ਹੁਕਮੈ ਅੰਦਰਿ ਵੇਖੈ; ਵਰਤੈ ਤਾਕੋ ਤਾਕੁ ॥੨॥’’ (ਮਹਲਾ ੧/੪੬੪) ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਇਹ ਸਾਰੀ ਬਿਸਮਾਦ ਭਰੀ ਰਚਨਾ, ਕੁਦਰਤ ਸਾਜ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹੁਕਮ ਦੇ ਅਧੀਨ ਇਸ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਦਾ ਹੈ, ‘‘ਜਲ ਮਹਿ ਜੰਤ ਉਪਾਇਅਨੁ; ਤਿਨਾ ਭਿ ਰੋਜੀ ਦੇਇ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੨/੯੫੫) ਸਾਰੇ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਹੁਕਮ ਵਿੱਚ ਰੱਖ ਕੇ ਸਭ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਪਾਣੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਜੀਵਾਂ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਪੱਥਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕੀੜੇ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲ ਰਿਹਾ ਹੈ, ‘‘ਸੈਲ ਪਥਰ ਮਹਿ ਜੰਤ ਉਪਾਏ; ਤਾ ਕਾ ਰਿਜਕੁ ਆਗੈ ਕਰਿ ਧਰਿਆ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੧੦) ਇਹ ਸਭ ਉਸ ਦੀ ਵਡਿਆਈ ਹੈ ਕਿ ਨਾਸਤਿਕਾਂ ਨੂੰ ਭੀ ਰਿਜ਼ਕ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਰੱਬ ਦੇ ਪਿਆਰਿਆਂ ਦਾ ਭੀ ਦੋਸਤ ਬਣ ਵੈਰੀਆਂ ਨੂੰ ਮਾਰਦਾ ਹੈ, ‘‘ਦੀਨਿਨ ਕੀ ਪ੍ਰਤਿਪਾਲ ਕਰੈ; ਨਿਤ ਸੰਤ ਉਬਾਰਿ ਗਨੀਮਨ ਗਾਰੈ ॥’’ (ਅਕਾਲ ਉਸਤਤਿ) ਉਹ ਹਰ ਥਾਂ ਭਰਪੂਰ ਹੋ ਕੇ ਪਸਰਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇੱਦਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਹਰ ਥਾਂ ਵਰਤ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਸ ਦੀ ਵਿਸਮਾਦਤਾ, ਜਿੱਥੇ ਵੀ ਦੇਖਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਇਹੋ ਵੇਦਨਾ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚੋਂ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ‘‘ਜਹ ਜਹ ਪੇਖਉ, ਤਹ ਹਜੂਰਿ; ਦੂਰਿ ਕਤਹੁ ਨ ਜਾਈ ॥ ਰਵਿ ਰਹਿਆ ਸਰਬਤ੍ਰ ਮੈ; ਮਨ ! ਸਦਾ ਧਿਆਈ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੫/੬੭੭) ਕਿਉਂਕਿ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਨੇ ਇਹ ਉਪਦੇਸ਼ ਸਭ ਨੂੰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ‘‘ਘਟ ਘਟ ਮੈ ਹਰਿ ਜੂ ਬਸੈ; ਸੰਤਨ ਕਹਿਓ ਪੁਕਾਰਿ ॥’’ (ਮਹਲਾ ੯/੧੪੨੭) ਸੋ ਕੁਦਰਤਿ ਰਾਹੀਂ ਕਾਦਿਰ ਨੂੰ ਪਹਿਚਾਣ ਲੈਣ ਵਾਲੇ ਫਿਰ ਸਭ ਰੰਗ-ਕੌਤਕ ਉਸ ਦੇ ਹੀ ਮੰਨਦੇ ਹਨ।
