ਗਾਵਹਿ ਮੋਹਣੀਆ ਮਨੁ ਮੋਹਨਿ

ਗਾਵਹਿ ਮੋਹਣੀਆ ਮਨੁ ਮੋਹਨਿ

ਜਗਤੀਰ ਸਿੰਘ ਜਾਚਕ

ਹਿੰਦੋਸਤਾਨੀ ਵੈਦਿਕ ਦਰਸ਼ਨ ਵਿਖੇ ਵੇਦਾਂ ਤੇ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪੁਰਾਣਾਂ ਵਿੱਚ ਸਵਰਗੀ ਅਪੱਸ਼ਰਾਂਵਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਹੈ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਤਿ ਸੰਦਰ, ਕੰਵਲ ਦੀਆਂ ਪੰਖੜੀਆਂ ਵਰਗੇ ਨੇਤ੍ਰ, ਪਤਲੀ ਕਮਰ, ਉਭਰਵੀਂ ਛਾਤੀ, ਸਰੁਚੀਪੂਰਕ ਤੇ ਸਦਾ ਜਵਾਨ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀਆਂ ਮਨਮੋਹਣੀਆਂ ਯੁਵਤੀਆਂ (ਲੜਕੀਆਂ) ਮੰਨਿਆਂ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ‘ਰਿਗ ਵੇਦ’ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਸਭ ਤੋਂ ਸੁੰਦਰ ਮੰਨੀ ਜਾਂਦੀ ਇੱਕ ‘ਉਰਵਸ਼ੀ’ ਅਪੱਸ਼ਰਾ ਦਾ ਹੀ ਵਰਣਨ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਉਹ ਵਧੇਰੇ ਅਪੱਸ਼ਰਾਵਾਂ ਦੇ ਹੋਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾਂ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਜਾਪਦਾ, ਪਰ ਪਿੱਛੋਂ ਜਾ ਕੇ ਪੁਰਾਣਾਂ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵਾਧਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਰਮਾਇਣ ਤੇ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਬੜੀਆਂ ਰੌਚਿਕ ਕਹਾਣੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਅਪੱਸ਼ਰਾਵਾਂ ਗੰਧਰਬਾਂ (ਦਿਵ੍ਯ-ਸੰਗੀਤਕਾਰ) ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਦੇਵਤਿਆਂ ਦਾ ਮਨੋਰੰਜਨ ਵੀ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਵਰਗ ਦੇ ਰਾਜੇ ਇੰਦਰ ਦੀਆਂ ਦਾਸੀਆਂ ਮੰਨਿਆਂ ਗਿਆ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਦਰਬਾਰ ਵਿੱਚ ਨਾਚ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਤਪਸਵੀਆਂ ਦੇ ਮਨ ਮੋਹਣ ਲਈ ਮਾਤਲੋਕ ਵੀ ਭੇਜਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਰਵਸ਼ੀ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਘ੍ਰਿਤਾਚੀ, ਮੇਨਕਾ, ਰੰਭਾ, ਨੰਦਾ, ਸੁੰਦਰੀ, ਦੰਡਗੌਰੀ, ਗੋਪਾਲੀ, ਚਿਤ੍ਰਸੈਨਾ ਤੇ ਚਿਤ੍ਰਲੇਖਾ ਆਦਿਕ ਨਾਵਾਂ ਦਾ ਵਰਣਨ ਕਰਦਿਆਂ ਲਿਖਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਹੋਰ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਕਮਲ ਦੀਆਂ ਪਤੀਆਂ ਵਾਂਗ ਹਨ। ਮਧ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਅੰਦਰਲੇ ਖੁਜਰਾਂਉਂ ਅਤੇ ਬਨਾਰਸ ਆਦਿਕ ਦੇ ਕਈ ਹਿੰਦੂ ਮੰਦਰਾਂ ਦੀਆਂ ਦੀਵਾਰਾਂ ਉੱਤੇ ਉਪਰੋਕਤ ਅਪੱਸ਼ਰਾਵਾਂ ਦੇ ਚਿਤ੍ਰ ਅਤੇ ਮੂਰਤੀਆਂ ਵੀ ਵੇਖੀਆਂ ਜਾ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

ਕਥਿਤ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ (ਬਚਿਤ੍ਰ ਨਾਟਕ) ਨੂੰ ਵੀ ਉਪਰੋਕਤ ਪੱਖੋਂ ਵਿਚਾਰਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਭੁਲੇਖਾ-ਪਾਊ ਰਚਨਾਵਾਂ ਕਾਰਨ ਸਿੱਖ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਅੰਗ ਮੰਨ ਲਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਵਿਚਲੇ ਚ੍ਰਤਿਰੋਪਾਖਿਆਨ ਦੇ ਪ੍ਰਸੰਗ ਤਾਂ ਛੱਡੋ, (ਕਿਉਂਕਿ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਪਟਿਆਲਾ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਸਮਗ੍ਰੰਥ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਮੰਨਿਆ ਅਤੇ (ਸੰਤ ਬਾਬਾ) ਬਲਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੁਆਰਾ (ਬਾਬਾ) ਈਸ਼ਰ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਸਮਰਪਤ ਤਿਆਰ ਕੀਤੇ ‘ਈਸ਼ਰ ਮਾਈਕ੍ਰੋਮੀਡੀਆ’ ਐਪ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਸ ਭਾਗ ਦੀ ਅਸਲੀਲਤਾ ਦੇ ਕਾਰਨ ਅਰਥ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ ਗਏ) ਜੇ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਕੇਵਲ ‘ਰਾਮਾਵਤਾਰ’, ‘ਕ੍ਰਿਸ਼ਨਾਵਤਾਰ’ ਤੇ ‘ਹਕਾਇਤਾਂ’ ਅੰਦਰਲੇ ਸ਼ਿੰਗਾਰ-ਰਸ ਨੂੰ ਹੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਸਹਿਤ ਵਾਚ ਲਿਆ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਰਮਾਇਣ ਤੇ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਵਰਗੇ ਪੌਰਾਣਿਕ ਗ੍ਰੰਥ ਵੀ ਇਸਤ੍ਰੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਅਲੰਕਾਰਾਂ ਪੱਖੋਂ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਥਿਤ ਦਸਮ ਗ੍ਰੰਥ ਦੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਬੀੜ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਫ਼ਾਰਸੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੀ 12ਵੀਂ ਹਕਾਇਤ ਹੈ, ਉਹ ‘ਈਸ਼ਰ ਮਾਈਕ੍ਰੋਮੀਡੀਏ’ ਦੇ ਅਰਥਾਂ ਸਮੇਤ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਕਚਿਹਰੀ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੈ :

ਸ਼ੁਨੀਦਮ ਸੁਖ਼ਨ ਕੋਹ ਕੈਬਰ ਅਜ਼ੀਮ ॥ ਕਿ ਅਫ਼ਗਾਂ ਯਕੇ ਬੂਦ ਓ ਜਾ ਰਹੀਮ ॥3॥

ਅਰਥ : ਮੈਂ ਸੁਣਿਆ ਕਿ ਉਥੇ ਰਹੀਮ ਨਾਂ ਦਾ ਇਕ ਅਫ਼ਗਾਨ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਘਰ ਚੰਦ੍ਰਮਾ ਵਰਗੀ ਸੁੰਦਰ ਇਸਤ੍ਰੀ ਸੀ।

ਯਕੇ ਬਾਨੂਏ ਬੂਦ ਓ ਹਮ ਚੁ ਮਾਹ ॥ ਕੁਨਦ ਦੀਦਨ ਸ਼ਰਿਸ਼ਤ ਗ਼ਰਦਨ ਜ਼ਿ ਸ਼ਾਹ ॥4॥

ਅਰਥ : ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਦੀਆਂ ਵੀ ਗਰਦਨਾਂ ਝੁਕ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਸ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਭਰਵੱਟੇ ਬਰਖਾ ਰੁੱਤ ਦੇ (ਕਾਲੇ) ਬਦਲਾਂ ਵਾਂਗ ਸਨ।

ਦੋ ਅਬਰੂ ਚੁ ਅਬਰੇ ਬਹਾਰਾਂ ਕੁਨਦ ॥ ਬਮਿਯਗਾਂ ਚੁ ਤੀਰ ਬਾਰਾਂ ਕੁਨਦ ॥5॥

ਅਰਥ : ਅਤੇ ਪਲਕਾਂ ਵਿਚੋਂ ਨੈਣਾਂ ਦੇ ਤੀਰਾਂ ਦੀ ਬਰਖਾ ਹੋ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਇਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ।

ਰੁਖ਼ੇ ਚੂੰ ਖ਼ਲਾਸੀ ਦਿਹਦ ਮਾਹਿ ਰਾਂ ॥ ਬਹਾਰੇ ਗੁਲਿਸਤਾਂ ਦਿਹਦ ਸ਼ਾਹਿ ਰਾਂ ॥6॥

ਅਰਥ : (ਉਹਦਾ ਚਿਹਰਾ) ਬਾਦਸ਼ਾਹਾਂ ਦੇ ਮੁਖੜਿਆਂ ਨੂੰ ਬਸੰਤ ਵਾਂਗ ਖਿੜਾ ਦਿੰਦਾ ਸੀ, (ਕਿਉਂਕਿ) ਉਸ ਇਸਤ੍ਰੀ ਦੇ ਭਰਵੱਟੇ ਕਮਾਨ ਦੇ ਸਮਾਨ ਸਨ।

ਇਸਲਾਮ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰਜ਼ ’ਤੇ ਹੀ ਜੱਨਤ (ਬਹਿਸ਼ਤ) ਦੀਆਂ ਨਿਆਮਤਾਂ ਵਜੋਂ ਗ਼ਿਲਮਾ ਤੇ ‘ਹੂਰਾਂ’ ਦੀ ਮਨੌਤ ਹੈ। ਹਦੀਸ ਤ੍ਰਿਮਜ਼ੀ ਦੇ ਖੰਡ 2, ਪੰਨਾ 35 ਤੋਂ 40 ਤਕ ਹੂਰਾਂ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਵਰਣਨ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ‘ਹੂਰ’ ਇੱਕ ਅਤਿਅੰਤ ਸੁੰਦਰ ਜੁਆਨ ਇਸਤ੍ਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਦਾ ਸਰੀਰ ਪਾਰਦਰਸ਼ੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਰੰਗ ਸਫੇਦ ਅਤੇ ਉਹ ਸਧਾਰਣ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ ਵਾਲੀਆਂ ਕਮੀਆਂ ਤੋਂ ਰਹਿਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਮਾਸਕ ਧਰਮ, ਮਲ ਮੂਤ੍ਰ ਵਿਸਰਜਨ ਤੇ ਗਰਭਧਾਰਣ ਆਦਿ ਵਿਕਾਰਾਂ ਤੋਂ ਮੁਕਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਸ ਦੇ ਓਰੋਜ ਉੱਨਤ, ਗੋਲ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਝੁਕੇ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ। ਜਦੋਂ ਉਹ ਜੱਨਤ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਮਹਲਾਂ ’ਚੋਂ ਧਰਤੀ ਵੱਲ ਝਾਕਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਐਸਾ ਸਾਰਾ ਰਸਤਾ ਸੁਗੰਧਿਤ ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਮਾਨ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਸੀ ਕਿ ਮੌਲਾਨਾ ਇਕਬਾਲ ਨੂੰ ਕਹਿਣਾ ਪਿਆ ਕਿ ਜ਼ਾਹਿਦ ਲੋਕ ਇਸਲਾਮ-ਮਤ ਧਾਰਨ ਦੇ ਬਦਲੇ ਵਿੱਚ ਬਹਿਸ਼ਤ, ਹੂਰਾਂ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਗ਼ਿਲਮਾ ਆਦਿਕ ਦੇ ਮਿਲਣ ਦੀ ਜੋ ਚਰਚਾ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਮੈਂ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦਾ; ਇਹ ਗੱਲਾਂ ਈਮਾਨ ਨੂੰ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ :

ਬਹਿਸ਼ਤੋ, ਹੂਰੋ, ਗ਼ਿਲਮਾ ਇਵਜ਼ਿ ਤਾਇਤ, ਮੈਂ ਨਾ ਮਾਨੂੰਗਾ,

ਇਨ੍ਹੀਂ ਬਾਤੋਂ ਸੇ, ਐ ਜ਼ਾਹਿਦ  ! ਜ਼ਈਫ਼ ਇਮਾਂ ਹੋਤਾ ਹੈ ।

ਇਸੇ ਲਈ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਹੇ ਅਕਾਲ ਪੁਰਖ  ! ਪੰਡਿਤ ਤੇ ਮਹਾਂਰਿਖੀ. ਜੋ ਵੇਦਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ। ਵੇਦਾਂ ਸਣੇ ਤੈਨੂੰ ਗਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਪੱਸ਼ਰਾਂ ਤੇ ਹੂਰਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਸੁੰਦਰ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸੁਰਗ, ਮਾਤ-ਲੋਕ ਤੇ ਪਾਤਾਲ ਵਿਚ ਹਰ ਥਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਮੋਹ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਵੀ ਤੈਨੂੰ ਹੀ ਗਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਭਾਵ ਇਹ ਵੀ ਰੱਬੀ ਹੁਕਮ ਅੰਦਰ ਉਸ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਤੇ ਮਨਮੋਹਣਾ-ਪਨ ਪ੍ਰਗਟਾਅ ਰਹੀਆਂ ਹਨ :

ਗਾਵਨਿ ਪੰਡਿਤ ਪੜਨਿ ਰਖੀਸਰ (ਰਖੀਸੁਰ); ਜੁਗੁ ਜੁਗੁ ਵੇਦਾ ਨਾਲੇ ॥

ਗਾਵਹਿ ਮੋਹਣੀਆ ਮਨੁ ਮੋਹਨਿ; ਸੁਰਗਾ ਮਛ ਪਇਆਲੇ ॥

ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਤਾਂ ‘‘ਸਬਦਿ ਰਤੀ ਸੋਹਾਗਣੀ; ਸਤਿਗੁਰ ਕੈ ਭਾਇ ਪਿਆਰਿ ॥ ਸਦਾ ਰਾਵੇ ਪਿਰੁ ਆਪਣਾ; ਸਚੈ ਪ੍ਰੇਮਿ ਪਿਆਰਿ ॥ ਅਤਿ ਸੁਆਲਿਓ ਸੁੰਦਰੀ, ਸੋਭਾਵੰਤੀ ਨਾਰਿ ॥ ਨਾਨਕ  ! ਨਾਮਿ ਸੋਹਾਗਣੀ, ਮੇਲੀ ਮੇਲਣਹਾਰਿ ॥’’ ਗੁਰਵਾਕ ਮੁਤਾਬਕ ਗੁਰੂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਵਿੱਚ ਅਤੀ ਸੁੰਦਰ, ਸੋਹਣੀ ਤੇ ਸੋਭਾਵੰਤੀ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਉਹ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਗੁਰੂ ਦੇ ਸ਼ਬਦ ਦੀ ਰਾਹੀਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ-ਪਿਆਰ ਵਿਚ ਸਦਾ ਆਪਣੇ ਹਰੀ-ਖਸਮ ਦੀ ਯਾਦ ਦਾ ਆਨੰਦ ਮਾਣਦੀ ਹੈ। ਜਿਸ ਗੁਰਮੁਖ ਨੂੰ ਅੰਮ੍ਰਿਤ-ਨਾਮ ਵਿਚ ਜੁੜੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੇਲਣਹਾਰ ਹਰੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਵਿਚ ਮਿਲਾ ਕੇ ਸਦਾ ਦਾ ਸੁਹਾਗ ਬਖ਼ਸ਼ ਦਿੱਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਦੂਜੇ, ‘‘ਭਲਾ ਭਲਾ ਭਲਾ ਤੇਰਾ ਰੂਪ ॥ ਅਤਿ ਸੁੰਦਰ ਅਪਾਰ ਅਨੂਪ ॥’’ (ਪੰਨਾ 534);  ‘‘ਅੰਮ੍ਰਿਤਾ ਪ੍ਰਿਅ ਬਚਨ ਤੁਹਾਰੇ ॥ ਅਤਿ ਸੁੰਦਰ, ਮਨਮੋਹਨ ਪਿਆਰੇ; ਸਭ ਹੂ ਮਧਿ ਨਿਰਾਰੇ ॥’’( ਪੰਨਾ 534) ਅਤੇ ‘‘ਸੁੰਦਰੁ, ਸੁਘੜੁ, ਸੁਜਾਣੁ ਬੇਤਾ; ਗੁਣ ਗੋਵਿੰਦ ਅਮੁਲਿਆ ॥’’ (ਪੰਨਾ 928) ਆਦਿਕ ਗੁਰਵਾਕਾਂ ਦੇ ਚਾਨਣ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ‘‘ਗਾਵਹਿ ਮੋਹਣੀਆ ਮਨੁ ਮੋਹਨਿ; ਸੁਰਗਾ ਮਛ ਪਇਆਲੇ ॥’’ ਗੁਰਵਾਕ ਨੂੰ ਵਿਚਾਰਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਗੁਰੂ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਤੋਂ ਇਹੀ ਜਾਪਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਰਗ, ਮਾਤਲੋਕ ਤੇ ਪਾਤਾਲ ਦੀਆਂ ਮਨਮੋਹਣੀਆਂ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੁਆਰਾ ਰੱਬੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਕਿਸੇ ਵੀ ਮਨਮੋਹਣੀ ਔਰਤ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਮਿਆਰ ਪੱਖੋਂ ਕੇਵਲ ਉਹਦੀ ਸਰੀਰਕ ਬਣਤਰ ਤੇ ਰੰਗ-ਰੂਪ ਹੀ ਨਹੀਂ ਪਰਖੇ ਜਾਂਦੇ; ਸਗੋਂ ਉਸ ਦੇ ਬੋਲਣ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼, ਮਿਠਾਸ, ਸਿਆਣਪ ਅਤੇ ਉਸ ਦੀ ਚਾਲ (ਤੋਰ) ਆਦਿਕ ਹੋਰ ਵੀ ਕਈ ਗੁਣ ਸ਼ਾਮਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਜਿਹੜੇ ਬਾਣੀਕਾਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬਾਨ ਤੇ ਭਗਤ-ਜਨਾਂ ਨੇ ਰੱਬੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਮਾਰ ਕੀਤੇ ਹਨ।

ਸ਼ਾਇਦ ਇਸੇ ਲਈ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪਾਤਿਸ਼ਾਹ ਜੀ ਮਹਾਰਾਜ ਅਕਾਲ-ਪੁਰਖ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਦੇ ਸਰਗੁਣ ਸਰੂਪ ਨੂੰ ਤਕ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਤ ਹੋ ਕੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ : ਹੇ ਸਰਬ-ਵਿਆਪਕ ਸਿਰਜਣਹਾਰ  ! ਜਗਤ ਦੀ ਸਾਰੀ ਸੁੰਦਰਤਾ, ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਸੁੰਦਰ-ਸਰੂਪ ਤੋਂ ਹੀ ਰਚੀ ਹੈ। ਤੂੰ ਉਹ ਉਹ ਇਸਤ੍ਰੀ ਮਰਦ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨੈਣ, ਦੰਦ, ਨੱਕ, ਕੇਸ ਆਦਿਕ ਸਾਰੇ ਹੀ ਅੰਗ ਮਹਾਨ ਸੁੰਦਰ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਵਿਚ, ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ  ! ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ ਬੈਠਾ ਜੀਵਨ-ਜੋਤਿ ਜਗਾ ਰਿਹਾ ਹੈਂ। ਸੋ ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਕੋਈ ਅਤਿਕਥਨੀ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗੀ, ਜੇ ਮੈਂ ਆਖਾਂ ਕਿ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ  ! ਤੇਰੇ ਨੈਣ ਬਾਂਕੇ ਹਨ, ਤੇਰੇ ਦੰਦ ਸੋਹਣੇ ਹਨ, ਤੇਰਾ ਨੱਕ ਸੋਹਣਾ ਹੈ, ਤੇਰੇ ਸੋਹਣੇ ਲੰਮੇ ਕੇਸ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੋਹਣੇ ਨੱਕ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੋਹਣੇ ਲੰਮੇ ਕੇਸ ਹਨ; ਇਹ ਭੀ, ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ  ! ਤੇਰੇ ਹੀ ਨੱਕ, ਤੇਰੇ ਹੀ ਕੇਸ ਹਨ। ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ  ! ਤੇਰਾ ਸਰੀਰ ਸੋਨੇ ਵਰਗਾ ਸੁੱਧ ਅਰੋਗ ਹੈ ਤੇ ਸੁਡੌਲ ਹੈ, ਮਾਨੋ ਸੋਨੇ ਵਿਚ ਹੀ ਢਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਸਤਿਸੰਗੀ ਸਹੇਲੀਆਂ ਨੂੰ ਆਖਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਹੇ ਸਤਸੰਗੀ ਸੱਜਣੋ  ! ਤੁਸੀਂ ਉਸ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦੇ ਨਾਮ ਦੀ ਮਾਲਾ ਜਪੋ (ਭਾਵ, ਉਸ ਪਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਨਾਮ ਮੁੜ ਮੁੜ ਜਪੋ) ਜਿਸ ਦਾ ਸਰੀਰ ਅਰੋਗ ਤੇ ਸੁਡੌਲ ਹੈ, ਮਾਨੋ ਸੋਨੇ ਵਿਚ ਢਲਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ :

ਤੇਰੇ ਬੰਕੇ ਲੋਇਣ, ਦੰਤ ਰੀਸਾਲਾ ॥ ਸੋਹਣੇ ਨਕ ਜਿਨ ਲੰਮੜੇ ਵਾਲਾ ॥                                                              

ਕੰਚਨ ਕਾਇਆ, ਸੁਇਨੇ ਕੀ ਢਾਲਾ ॥ ਸੋਵੰਨ ਢਾਲਾ, ਕ੍ਰਿਸਨ ਮਾਲਾ; ਜਪਹੁ ਤੁਸੀ ਸਹੇਲੀਹੋ ॥  (ਪੰਨਾ 567)

ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਰੱਬੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਇੱਥੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰੁਕਦੇ, ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕਿਤੇ ਮਿੱਠੀ ਵੈਰਾਗ-ਭਰੀ ਸੁਰ ਵਿਚ ਕੋਇਲਾਂ ਕੂਕ ਰਹੀਆਂ ਹਨ। ਕਿਤੇ ਚੰਚਲ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਮਦ-ਭਰੀਆਂ ਸੁੰਦਰੀਆਂ ਹਨ, ਜੋ ਮਸਤ ਹਾਥੀ ਵਾਂਗ ਬੜੀ ਮਟਕ ਨਾਲ ਤੁਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ  ! ਇਹ ਕੋਇਲ ਦੀ ਮਿੱਠੀ ਬੋਲੀ ਤੇ ਚੰਚਲ ਜਵਾਨੀ ਦਾ ਮਦ, ਸਭ ਕੁਝ ਤੂੰ ਆਪ ਹੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਆਖਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਹੇ ਪ੍ਰਭੂ  ! ਤੇਰੀ ਮਸਤ ਚਾਲ ਮਨ ਨੂੰ ਸੁਖ ਦੇਣ ਵਾਲੀ ਹੈ, ਤੇਰੀ ਬੋਲੀ ਸੋਹਣੀ ਮਿੱਠੀ ਮਿੱਠੀ ਹੈ। ਤੇਰੀਆਂ ਹੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਕੋਇਲਾਂ ਮਿੱਠੀ ਵੈਰਾਗ-ਭਰੀ ਸੁਰ ਵਿਚ ਕੂਕ ਰਹੀਆਂ ਹਨ, ਤੇਰੀਆਂ ਹੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀਆਂ ਚੰਚਲ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਮਦ-ਭਰੀਆਂ ਸੁੰਦਰੀਆਂ ਹਨ :

ਤੇਰੀ ਚਾਲ ਸੁਹਾਵੀ, ਮਧੁਰਾੜੀ ਬਾਣੀ ॥ ਕੁਹਕਨਿ ਕੋਕਿਲਾ, ਤਰਲ ਜੁਆਣੀ ॥

ਤਰਲਾ ਜੁਆਣੀ, ਆਪਿ ਭਾਣੀ; ਇਛ ਮਨ ਕੀ ਪੂਰੀਏ ॥

ਸਾਰੰਗ ਜਿਉ ਪਗੁ ਧਰੈ ਠਿਮਿ ਠਿਮਿ; ਆਪਿ ਆਪੁ ਸੰਧੂਰਏ ॥ (ਪੰਨਾ 567)

ਉਪਰੋਕਤ ਸਾਰੇ ਕਥਨ ਦਾ ਭਾਵ ਹੈ ਕਿ ਦਿਸ਼੍ਰਟਮਾਨ ਜਗਤ ਦੀ ਚੰਚਲ ਜੁਆਨੀ ਪ੍ਰਭੂ ਨੇ ਆਪ ਹੀ ਪੈਦਾ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਆਪ ਹੀ ਇਸ ਦਾ ਪੈਦਾ ਕਰਨਾ ਚੰਗਾ ਲੱਗਾ ਹੈ। ਇਸ ਖ਼ਿਆਲ ਨੂੰ ਇਉਂ ਵੀ ਆਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਮੁਜਸਮੇ ਪ੍ਰਭੂ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਮਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਸ੍ਰਿਸ਼ਟੀ ਦੇ ਵਾਧੇ ਅਤੇ ਸੰਤਾਨ ਉਤਪਤੀ ਹਿਤ ਨਰ ਤੇ ਮਦੀਨ ਦੀ ਪਰਸਪਰ ਸਰੀਰਕ ਖਿਚ ਲੋੜੀਂਦੀ ਸੀ। ਚੰਚਲ ਜਵਾਨੀ ਵਾਲੀ ਮਦਮੱਤੀ ਸੁੰਦਰੀ ਵਿਚ ਬੈਠ ਕੇ ਪ੍ਰਭੂ ਆਪ ਹੀ ਮਸਤ ਹਾਥੀ ਵਾਂਗ ਬੜੀ ਮਟਕ ਚਾਲ ਨਾਲ ਪੈਰ ਧਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਮਦ ਵਿਚ ਮਸਤ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਉਪਰੋਕਤ ਪ੍ਰਸੰਗ ਦੇ ਅੰਤ ਵਿੱਚ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ‘‘ਸ੍ਰੀਰੰਗ ਰਾਤੀ, ਫਿਰੈ ਮਾਤੀ; ਉਦਕੁ ਗੰਗਾ ਵਾਣੀ ॥’’ (ਪੰਨਾ 567) ਭਾਵ ਪ੍ਰਭੂ ਜੀ ਦੀ ਆਪਣੀ ਹੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਕੋਈ ਵਡਭਾਗਣ ਜੀਵ-ਇਸਤ੍ਰੀ ਉਸ ਲੱਛਮੀ-ਪਤੀ ਦੇ ਪ੍ਰੇਮ-ਰੰਗ ਵਿਚ ਰੰਗੀ ਹੋਈ, ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਵਿਚ ਮਸਤ ਫਿਰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਤਾਂ ਪ੍ਰਭੂ-ਪਤੀ ਦੀਆਂ ਸਿਫ਼ਤਾਂ ਗਾਉਂਦੀ ਹੋਈ ਪੁੱਛਦੀ ਹੈ ‘‘ਮੇਰੋ ਸੁੰਦਰੁ, ਕਹਹੁ  ! ਮਿਲੈ ਕਿਤੁ ਗਲੀ ॥ ਹਰਿ ਕੇ ਸੰਤ ! ਬਤਾਵਹੁ ਮਾਰਗੁ; ਹਮ ਪੀਛੈ ਲਾਗਿ ਚਲੀ ॥’’ (ਪੰਨਾ 527) ਉਸ ਦਾ ਜੀਵਨ ਇਉਂ ਪਵਿਤ੍ਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਗੰਗਾ ਦਾ ਪਾਣੀ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਰੀਰਕ ਰੰਗ-ਰੂਪ ਦੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਤੇ ਜੁਆਨੀ ਦੀ ਚੰਚਲਤਾ ਉਸ ਦੀ ਦਿਸ਼੍ਰਟੀ ਨੂੰ ਵਿਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਬਣਨ ਦਿੰਦੀ ਸਗੋਂ ਅਜਿਹਾ ਦ੍ਰਿਸ਼, ਉਸ ਨੂੰ ਰੱਬੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਐਸਾ ਝਲਕਾਰਾ ਮਾਰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਉਸ ਨੂੰ ਵਿਸਮਾਦਤ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਹੋਸ਼ ਪਰਤਣ ’ਤੇ ਪੁੱਛੋ ਤਾਂ ਉਹ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ : ਹੇ ਭਾਈ  ! ਉਸ ਬੇਅੰਤ ਹਰੀ ਦਾ ਦਰਸਨ ਕਰ ਕੇ ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਪਈ ਹੁੰਦੀ ਹਾਂ। ਹੇ ਭਾਈ  ! ਉਹ ਮੇਰਾ ਸੋਹਣਾ ਮਾਲਕ ਹੈ, ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਸੋਹਣੇ ਚਰਨਾਂ ਦੀ ਧੂੜ ਹਾਂ :

ਹਉ ਬਿਸਮੁ ਭਈ, ਜੀ  ! ਹਰਿ ਦਰਸਨੁ ਦੇਖਿ ਅਪਾਰਾ ॥

ਮੇਰਾ ਸੁੰਦਰੁ ਸੁਆਮੀ, ਜੀ ! ਹਉ ਚਰਨ ਕਮਲ ਪਗ ਛਾਰਾ ॥ (ਪੰਨਾ 784)

ਰੱਬੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਤੇ ਮਨਮੋਹਣਤਾ ਪੱਖੋਂ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਵਿਖੇ ‘ਗਾਥਾ’ ਨਾਮਕ ਬਾਣੀ ਵਿੱਚ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਕਮਾਲ ਦੇ ਵਿਸਮਾਦੀ ਤੇ ਅਲੰਕਾਰੀ ਗੁਰਵਾਕ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਤਿਗੁਰੂ ਜੀ ਕਿਸੇ ਸਤਿਸੰਗਣ ਸਹੇਲੀ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਤ ਹੋ ਕੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹੇ ਸਹੇਲੀਏ  ! ਸੁਪਨੇ ਵਿਚ ਪ੍ਰਭੂ-ਪਤੀ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਮੈਂ ਉੱਠ ਖਲੋਤੀ, ਪਰ ਮੈਂ ਉਸ ਦਾ ਪੱਲਾ ਨਾਹ ਫੜ ਸਕੀ; ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਸੋਹਣੇ ਦਗ-ਦਗ ਕਰਦੇ ਪ੍ਰਭੂ-ਪਤੀ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਮੇਰਾ ਮਨ ਠੱਗਿਆ ਗਿਆ ਭਾਵ ਮੋਹਿਆ ਗਿਆ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਉਸ ਦਾ ਪੱਲਾ ਤਾਂ ਕੀ ਫੜਣਾ ਸੀ, ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੀ ਹੀ ਸੁਰਤਿ ਨਾ ਰਹੀ :

ਸੁਪਨੈ ਊਭੀ ਭਈ; ਗਹਿਓ ਕੀ ਨ ਅੰਚਲਾ ॥

ਸੁੰਦਰ ਪੁਰਖ ਬਿਰਾਜਿਤ; ਪੇਖਿ ਮਨੁ ਬੰਚਲਾ ॥ (ਪੰਨਾ 534)

ਇਸੇ ਲਈ ਗੁਰਦੇਵ ਜੀ ਨੇ ਜਿਵੇਂ ਸੂਰਮਿਆਂ ਨੂੰ ਸੂਰਮਗਤੀ ਦੀ ਆਕੜ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਉਪਰੋਕਤ ਬਚਨ ਕੀਤਾ ਹੈ ‘‘ਅਤਿ ਸੂਰਾ, ਜੇ ਕੋਊ ਕਹਾਵੈ ॥ ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਕਲਾ ਬਿਨਾ, ਕਹ ਧਾਵੈ  ?॥’’ (ਪੰਨਾ 282) ਤਿਵੇਂ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਹਉਮੈ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਹਜ਼ੂਰ ਨੇ ਚੇਤਾਵਨੀ ਭਰਪੂਰ ਬਚਨ ਕੀਤੇ ਹਨ ਕਿ ਕੋਈ ਵੀ ਮਨੁੱਖ ਰੂਪਵੰਤ ਅਥਵਾ ਸੁੰਦਰ ਸਰੂਪ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਮਾਣ ਨਾ ਕਰ ਬੈਠੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਰਿਆਂ ਅੰਦਰ ਰੱਬੀ-ਜੋਤਿ ਹੀ ਸ਼ੋਭਦੀ ਹੈ। ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੀ ਚਮਕ-ਦਮਕ ਵੀ ਉਸੇ ਕਰਕੇ ਹੈ। ਗੁਰਵਾਕ ਹੈ ‘‘ਰੂਪਵੰਤੁ ਹੋਇ, ਨਾਹੀ ਮੋਹੈ ॥ ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਜੋਤਿ, ਸਗਲ ਘਟ ਸੋਹੈ ॥’’ (ਪੰਨਾ 282) ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜੋਤਿ ਖਿਚ ਲੈਂਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਸੁੰਦਰ ਸਰੂਪ ਵਿਅਕਤੀ ਢਹਿ ਢੇਰੀ ਹੋਣ ’ਤੇ ਡਰਾਉਣਾ ਦਿੱਸਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਪੱਖੋਂ ਸਤਿਗੁਰਾਂ ਦਾ ਨਿਰਣੈ-ਜਨਕ ਗੁਰਵਾਕ ਹੈ :

ਜੋ ਜਾਨੈ, ਮੈ ਜੋਬਨਵੰਤੁ ॥ ਸੋ ਹੋਵਤ ਬਿਸਟਾ ਕਾ ਜੰਤੁ ॥ (ਪੰਨਾ 278)

ਸੋ ਉਪਰੋਕਤ ਵੀਚਾਰ ਦੇ ਪਰਿਪੇਖ ਵਿੱਚ ਜਪੁ-ਜੀ ਦੇ ਵਿਚਾਰਧੀਨ ਬੰਦ ਦੀਆਂ ਪਾਵਨ ਤੁਕਾਂ ‘‘ਗਾਵਨਿ ਪੰਡਿਤ ਪੜਨਿ ਰਖੀਸਰ; ਜੁਗੁ ਜੁਗੁ ਵੇਦਾ ਨਾਲੇ ॥ ਗਾਵਹਿ ਮੋਹਣੀਆ ਮਨੁ ਮੋਹਨਿ; ਸੁਰਗਾ ਮਛ ਪਇਆਲੇ ॥’’ ਦਾ ਸਾਰੰਸ਼ ਇਹੀ ਹੈ ਕਿ ਵਿਦਵਾਨ ਪੰਡਿਤ ਤੇ ਮਹਾਂਰਿਖੀ, ਜੋ ਵੇਦਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ। ਵੇਦਾਂ ਸਣੇ ਉਹ ਪ੍ਰਭੂ ਜੀ ਦੀ ਉਸਤਤੀ ਗਾ ਰਹੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬਿਖਮ ਵਿਚਾਰਾਂ ’ਚੋਂ ਵੀ ਰੱਬੀ ਬਿਬੇਕਤਾ, ਚਾਤਰੁਤਾ ਤੇ ਸੁਜਾਨਤਾ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ‘‘ਆਪਿ ਬਿਬੇਕੁ, ਆਪਿ ਸਭੁ ਬੇਤਾ (ਜਾਣੂ);  ਆਪੇ ਗੁਰਮੁਖਿ ਭੰਜਨੁ ॥’’  ਅਤੇ ‘‘ਇਕ ਥੈ ਪੜਿ ਬੁਝੈ ਸਭੁ ਆਪੇ, ਇਕ ਥੈ ਆਪੇ ਕਰੇ ਇਆਣੇ ॥’’ (ਪੰਨਾ 552) ਆਦਿਕ ਗੁਰਵਾਕ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰੱਬੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦੇ ਅਮੋਲਕ ਗੁਣਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰਮਾਣਾਂ ਵਜੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਲਿਖਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈ, ਉਹ ਸਾਰੇ ਇਸ ਹਕੀਕਤ ਨੂੰ ਹੀ ਪ੍ਰਗਟਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਅਪੱਸ਼ਰਾਂ ਤੇ ਹੂਰਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਸੁੰਦਰ ਇਸਤ੍ਰੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸੁਰਗ, ਮਾਤ-ਲੋਕ ਤੇ ਪਾਤਾਲ ਵਿਚ ਹਰ ਥਾਂ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਮਨ ਨੂੰ ਮੋਹ ਲੈਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਉਹ ਵੀ ਅਕਾਲ-ਪੁਰਖ ਨੂੰ ਗਾ ਰਹੀਆਂ ਹਨ; ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੁਆਰਾ ਵੀ ਰੱਬੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਮਨਮੋਹਣੇ ਹੋਣ ਦਾ ਵਿਸਮਾਦੀ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਹੋ ਰਿਹਾ ਹੈ ।

ਇਸੇ ਲਈ ਹਜ਼ੂਰ ਨੇ ‘ਸੁਖਮਨੀ ਸਾਹਿਬ’ ਵਿਚ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸੁਚੇਤ ਕਰਦਿਆਂ ਬਚਨ ਕੀਤਾ ਕਿ ਰੂਪ ਵਾਲਾ ਹੋ ਕੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਾਣੀ ਆਪਣੀ ਸੁੰਦਰਤਾ ’ਤੇ ਮੋਹਿਤ ਨਾ ਹੋਵੇ ਭਾਵ ਮਾਣ ਨਾ ਕਰੇ; ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਰੇ ਸਰੀਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਪ੍ਰਭੂ ਜੀ ਦੀ ਹੀ ਜੋਤਿ ਸ਼ੋਭਨੀਕ ਹੈ, ਜਿਸ ਦੀ ਅਤਿ ਅਨੂਪਮ ਸੁੰਦਰਤਾ ਦਾ ਕੋਈ ਪਾਰਾਵਾਰ ਨਹੀਂ। ਪਾਵਨ ਗੁਰਵਾਕ ਹਨ :

ਰੂਪਵੰਤੁ ਹੋਇ ਨਾਹੀ ਮੋਹੈ ॥ ਪ੍ਰਭ ਕੀ ਜੋਤਿ ਸਗਲ ਘਟ ਸੋਹੈ ॥ (ਪੰਨਾ 282)

ਭਲਾ ਭਲਾ ਭਲਾ ਤੇਰਾ ਰੂਪ ॥ ਅਤਿ ਸੁੰਦਰ ਅਪਾਰ ਅਨੂਪ ॥ (ਪੰਨਾ 279)